Rachunkowość

Wykład

Operacje gospodarcze (bilansowe)

oraz konta księgowe (bilansowe)

Prof. UEK dr hab. Konrad Stępień

Bilans przedsiębiorstwa
- jest rachunkiem statycznym (dokumentem
księgowym, sprawozdaniem finansowym), w
którym zestawia się informacje o aktywach i
pasywach przedsiębiorstwa na dany dzień.

W działalności gospodarczej zachodzą jednak

nieustanne zmiany, procesy, transakcje, które
dezaktualizują wielkości ujawniane w
bilansie. Stąd w rachunkowości zaczęto
stosować dynamiczny rachunek majątku i
kapitałów.
 Dynamiczny rachunek majątku i kapitału

 Oznacza ujmowanie zjawisk (zdarzeń) gospodarczych

zachodzących w jednostkach i mających wpływ na
majątek (aktywa) jednostki lub źródła jego
finansowania (pasywa).

 Dynamizm jest cechą procesów gospodarczych, które

podlegają pomiarowi, udokumentowaniu i rejestracji w
rachunkowości.
 Operacje gospodarcze

 to udokumentowane zdarzenia gospodarcze,

które:
- prowadzą do zmian majątkowo-kapitałowych,
- podlegają ewidencji rachunkowej,
- są wyrażone w jednostkach pieniężnych.

 każde zdarzenie, które nastąpiło w danym

okresie i skutkuje zmianami w strukturze bądź
wielkości aktywów, bądź pasywów.

 są rezultatem decyzji w zakresie prowadzonej

działalności.
Nie wszystkie zdarzenia gospodarcze są operacjami
gospodarczymi. Przedmiotem rachunkowości
(operacjami gospodarczymi) są tylko te zdarzenia
gospodarcze, które dają się wyrazić wartościowo i
wywołują zmiany stanu majątku lub kapitałów w
danym okresie sprawozdawczym, odpowiednio
udokumentowane.

Przykłady operacji gospodarczych:

 zakup za gotówkę i przyjęcie do użytkowania
maszyny produkcyjnej,
 wydanie materiałów z magazynu do zużycia,
 podjęcie gotówki z rachunku bankowego do kasy,
 sporządzenie listy płac i naliczenie wynagrodzeń
pracowniczych za dany miesiąc.
Przykłady zdarzeń, które nie są operacjami
gospodarczymi i jako takie nie są przedmiotem
rachunkowości:

 podpisanie umowy o pracę z pracownikiem,

 otrzymanie czy wysłanie zamówienia na towary,
 wyznaczenie norm zużycia materiałów w
przedsiębiorstwie,
 uzyskanie kredytu w rachunku bieżącym.
 Klasyfikacja operacji gospodarczych:
 1. Sposób powstawania (jednorazowe,
powtarzalne tzw. procesowe)
 2. Zasięgu i kierunku (zewnętrzne,
wewnętrzne)
 3. Faz procesu gospodarczego (zaopatrzenia,
produkcji, zbytu)
 4. Charakteru zmian (bilansowe, wynikowe)
Operacje bilansowe:
 aktywne
 pasywne
 aktywno-pasywne +SB lub –SB

Operacje wynikowe:
 przychodowe
 kosztowe
Operacje bilansowe
- to operacje, które wywołują zmiany w aktywach
lub pasywach bilansu przedsiębiorstwa

Operacje aktywne
- powodują, że jeden ze składników aktywów
wzrasta, a drugi maleje o tę samą wartość,
- nie powodują zmiany sumy bilansowej (ƩA, ƩP),

np. zakup towarów za gotówkę 5 000 zł.

(towary zwiększają się o 5 000 zł., a środki
pieniężne w kasie maleją o 5 000 zł., suma
bilansowa nie ulega zmianie)
Operacje pasywne
- powodują, że jeden ze składników pasywów
wzrasta, a drugi maleje o tę samą wartość,
- nie powodują zmiany sumy bilansowej (ƩA,
ƩP),

np. spłata zobowiązań wobec dostawców w

kwocie 10 000 zł. z zaciągniętego kredytu
krótkoterminowego w banku
(zobowiązania z tyt. dostaw i usług się
zmniejszają o 10 000 zł., zaś kredyty
krótkoterminowe zwiększają się o 10 000 zł.,
suma bilansowa nie zmienia się).
Operacje aktywno-pasywne
- powodują zmiany zarówno w składnikach
aktywów, jak i pasywów bilansu,
- skutkują zmianą sumy bilansowej (ƩA, ƩP).

Operacje aktywno-pasywne zwiększające sumę

bilansową (+SB)
- to operacje powodujące zwiększenie wartości
składnika aktywów i zwiększenie wartości
składnika pasywów o tę samą kwotę

np. zakup towarów na kredyt kupiecki 2 000 zł.

(towary [aktywa] zwiększają wartość o 2 000 zł.,
ale i zobowiązania wobec dostawców [pasywa]
zwiększają wartość o 2 000 zł., w konsekwencji
sumy bilansowe wzrastają o 2 000 zł.).
Operacje aktywno-pasywne zmniejszające
sumę bilansową (-SB)
- to operacje powodujące zmniejszenie
wartości składnika aktywów i zmniejszenie
wartości składnika pasywów o tę samą kwotę

np. spłata zobowiązania z tyt. dostaw i usług

przelewem bankowym na kwotę 3 000 zł.
(WB)
(środki pieniężne na rachunku bieżącym
[aktywa] maleją o 3 000 zł., ale i
zobowiązania z tyt. dostaw i usług maleją o 3
000 zł. [pasywa]; w konsekwencji sumy
bilansowe maleją o 3 000 zł.)
 Każda operacja gospodarcza musi być
udokumentowana.

 Dokumentami stwierdzającymi zaistnienie

operacji są dowody księgowe.

 Podstawą zapisów w księgach rachunkowych są

dowody księgowe (źródłowe).
 Dowodem księgowym jest:

 rzetelnie i prawidłowo sporządzony

dokument,
 potwierdzający wystąpienie zdarzenia
gospodarczego,
 w danym miejscu i czasie.
 Dowód księgowy powinien zawierać:
 1. Określenie rodzaju dowodu i numer
identyfikacyjny.
 2. Określenie stron dokonujących operacji.
 3. Opis treści operacji oraz jej wartość.
 4. Datę dokonania operacji i datę sporządzenia
dowodu.
 5. Podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której
wydano lub od której przyjęto składniki
aktywów.
 6. Dekretację i podpis osoby odpowiedzialnej.
Dokumenty (dowody) księgowe podlegają kontroli:

 kontroli formalnej – sprawdzenie czy dokument jest kompletny

(zawiera niezbędne dane) oraz czy został wystawiony na
właściwym formularzu.
 kontroli merytorycznej – sprawdzenie czy wszystkie dane ujęte w
danym dowodzie są zgodne z rzeczywistością oraz czy został on
wystawiony przez właściwą komórkę (osobę). Kontroli tej
dokonuje kierownik komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za
dokonanie operacji gospodarczej, której ten dowód dotyczy.
 kontroli rachunkowej – sprawdzenie czy dowód nie zawiera
błędów arytmetycznych w obliczeniach. Kontroli tej dokonuje
główny księgowy bądź upoważniony pracownik działu
księgowości

Dowód księgowy pełni swoją funkcję, jeśli będzie sporządzony:

 kompletnie – tzn. będzie zawierać dane wymienione powyżej,

 rzetelnie – tzn. będzie zgodny z rzeczywistym przebiegiem
operacji gospodarczej, którą dokumentuje,
 bez błędów rachunkowych.
Dekretacja
– wskazanie sposobu ujęcia dokumentu w
księgach rachunkowych (na kontach
księgowych).
Dekretacji dokonuje główny księgowy albo
upoważniony przez niego pracownik
księgowości.

Podział dowodów księgowych:

 zewnętrzne (obce, własne)
 wewnętrzne (zbiorcze, korygujące, zastępcze,
rozliczeniowe)
Dowody zewnętrzne (przykłady):

 - Faktura VAT
 - Wyciąg bankowy (WB)
 - Weksel obcy
 - Wydanie zewnętrzne (WZ)
 - Czeki
 - Polecenie przelewu
Dowody wewnętrzne (przykłady):

 - KP, KW, RK
 - OT, PT, LT
 - PZ, PW, ZW, RW, MM
 - LP
 - PK
Błędy w dowodach zewnętrznych (obcych i własnych)
poprawia się poprzez odpowiedni dokument
korygujący błąd, zawierający sprostowanie wraz z
uzasadnieniem.

Błędy w dowodach zewnętrznych obcych poprawia

wystawca dowodu (TYLKO).

Błędy w dowodach wewnętrznych można korygować

poprzez skreślenie błędnej treści lub kwoty (należy
utrzymać czystość skreślonego zapisu). Po
dokonaniu zapisu poprawnego należy podać datę
poprawki wraz z podpisem osoby do tego
upoważnionej. Nie należy poprawiać pojedynczych
cyfr czy liter.
 Konto księgowe
 to podstawowe urządzenie księgowe służące do
rejestracji (ewidencjonowania) operacji
gospodarczych

 to jednostkowy rachunek zmian wartości

przedmiotu obserwacji spowodowanych
operacjami gospodarczymi

 Konta księgowe tworzone są w oparciu o

Zakładowy Plan Kont (ZPK) opracowywany przez
jednostkę
 Konto księgowe posiada:
 nazwę odzwierciedlającą przedmiot ewidencji np. Kasa
(środki pieniężne w kasie),
 symbol – numer konta zgodny z numeracją kont zawartą w
ZPK,
 dwie strony – lewa (Debet, Winien) oraz prawa (Credit, Ma)
 stan początkowy (Sp) – saldo początkowe – stan danego
przedmiotu ewidencji pochodzący z Bilansu Otwarcia
 obrót konta – suma zapisów po danej stronie konta (obrót
DT, Obrót CT),
 saldo końcowe (Sk) – stan końcowy - różnica między
obrotami konta (saldo DT, saldo CT), konta aktywów – Sk
Dt, konta pasywów – Sk Ct
 obrót zbilansowany – suma zapisów po danej stronie konta
uwzględniająca saldo końcowe (obrót konta plus saldo
końcowe)
Otwarcie konta – wpisanie Sp pochodzącego z BO lub
z chwilą pojawienia się pierwszej operacji
gospodarczej

Zamknięcie konta – ustalenie i wpisanie na koncie Sk

Operacje księgowe księguje się zgodnie z zasadą

podwójnego księgowania, czyli co najmniej na 2
kontach po 2 przeciwnych stronach (Dt i Ct) w tej
samej wartości

Operacje gospodarcze są księgowane w ujęciu

chronologicznym i systematycznym

Korespondencja kont – związek między kontami

ujmującymi skutki operacji gospodarczych
 Zapis w ciężar konta (obciążyć konto) to zapis po
stronie Dt (Wn)
 Zapis na dobro konta (uznać konto) to zapis po
stronie Ct (Ma)

Saldo końcowe (stan końcowy) konta to różnica

między obrotami konta (wyższym i niższym)
 saldo przyjmuje nazwę wyższego obrotu konta
(saldo debetowe gdy obrót Dt > obrót Ct
saldo kredytowe gdy obrót Ct > obrót Dt)

 Stany początkowe na konta nanoszone są z

bilansu otwarcia, zaś stany końcowe kont
ujmowane są w bilansie zamknięcia.
 Konta bilansowe (zasobowe) – ujmują zmiany w
składnikach bilansowych: aktywach lub
pasywach

Konta bilansowe:
 Konta aktywów – co do zasady wykazują saldo
końcowe Dt,
 Konta pasywów – co do zasady wykazują saldo
końcowe Ct (wyjątek konto WF),
 Konta aktywno-pasywne – mogą wykazywać 2
salda początkowe i 2 salda końcowe
jednocześnie (Dt i Ct) np. konto rozrachunki
(należności i zobowiązania).
 Konto aktywów (np. należności)

Debet (Winien) Nazwa konta/ numer konta Credit (Ma)

Stan początkowy aktywów

Zwiększenia aktywów Zmniejszenia aktywów

Obrót Debet Obrót Credit

Saldo końcowe Debet

Obrót zbilansowany Obrót zbilansowany

 Konto aktywów (np. KASA)

Debet (Winien) Nazwa konta/ numer konta Credit (Ma)

SP 10 000
5 000 2 000
1 000 3 000

16 000 5 000
11 000 (Sk Dt)

16 000 16 000
 Konto pasywów (np. zobowiązania)

Debet (Winien) Nazwa konta/ numer konta Credit (Ma)

Stan początkowy pasywów

Zmniejszenia pasywów Zwiększenia pasywów

Obrót Debet Obrót Credit

Saldo końcowe Credit

Obrót zbilansowany Obrót zbilansowany

 Konto pasywów (np. Zobowiązania z tyt. dostaw i usług)

Debet (Winien) Nazwa konta/ numer konta Credit (Ma)

SP 10 000
5 000 2 000
1 000 3 000

6 000 15 000
9 000 (Sk Ct)

15 000 15 000
 Konto aktywno-pasywne (np. rozrachunki)

Debet (Winien) Nazwa konta/ numer konta Credit (Ma)

Stan początkowy aktywów Stan początkowy pasywów

Zwiększenia aktywów Zmniejszenia aktywów

Zmniejszenia pasywów Zwiększenia pasywów

Obrót Debet Obrót Credit

Saldo końcowe Credit (pasywów) Saldo końcowe Debet (aktywów)

Obrót zbilansowany Obrót zbilansowany

 Konto rozrachunków (aktywno-pasywne)

Debet (Winien) Nazwa konta/ numer konta Credit (Ma)

SP 10 000 (należności) SP 15 000 (zobowiązania)

5 000 (należności) 2 000 (zobowiązania)
4 000 (zobowiązania) 3 000 (należności)

19 000 20 000
13 000 (Sk Ct zobowiązania) 12 000 (Sk Dt należności)

32 000 32 000