Krakatoa doodt tienduizenden mensen

De eilandengroep voor en na de explosie:

Verslaggevers: Bodi Verveen, Rutger Borghouts en Mees van Eupen

Redactie: Marius Odé

In 1883 barst de Krakatoa-vulkaan uit. Maar wat is er precies en gebeurd en kan het nog een
gebeuren?

Huh, uitbarsting?

Wat is er gebeurd? In de nacht van 27 augustus 1883 veroorzaakte de verwoestende uitbarsting

van de Krakatoa-vulkaan voor iets verschrikkelijks, met tienduizenden levens die werden
weggevaagd door de krachten van de natuur. De tragedie begon met een enorme drukopbouw in
de magmakamer van de vulkaan, resulterend in een explosie die gedurende ruim 100.000 jaar
niet was geëvenaard. Met een gemeten kracht van 6 op de Vulcanic Explosivity Index (VEI)
zorgde de uitbarsting voor een vernietigende pyroklastische stroom, die volgens de officiële cijfers
alleen al 1.000 mensen het leven kostten.

De gevolgen bleven hier echter niet bij. Een daaropvolgende zeebeving creëerde een tsunami van
wel 30 meter hoog, die honderden kilometers landinwaarts trok en zelfs in de Golf van Brittannië
meetbaar was. Tegelijkertijd bracht de explosie een aswolk voort die tot 50 kilometer hoog reikte
en duisternis over het getroffen gebied verspreidde. De tragische gebeurtenissen van die nacht
laten de vernietigende kracht van natuurlijke verschijnselen zien en haar enorme impact op
menselijke samenlevingen wereldwijd.
Enorme eruptie?

Waarom was deze eruptie zo heftig? De Krakatoa-vulkaan, die in 1883 een verwoestende
uitbarsting beleefde, is een stratovulkaan met bijzondere eigenschappen. De stratovulkaan
ontstaat door eerdere uitbarstingen waarbij as en lava ophopen op de vulkaan haar oppervlakte,
deze ophoping creëert een steile en ontzettend hoge vulkaan. Ook staat dit type vulkaan staat er
om bekend dat ze een enorm explosief karakter bezit. Dit wordt veroorzaakt door het zogenaamde
‘felsisch magma’. In deze magma zit veel silica, dit zorgt voor een snelle en explosieve eruptie
omdat het de magma stroperiger maakt, deze stroperigheid zorgt ervoor dat er makkelijk gas
wordt vastgehouden. Gelegen tussen Java en Sumatra in Indonesië, creëert de stratovulkaan
nieuwe grondelementen van lava, as en gesteente door de tijd heen.

De ligging?

Waar is de ramp gebeurd? Wat deze vulkaan het meest bijzonder maakt is zijn ligging. Dit heeft te
maken met een natuurlijk fenomeen genaamd ‘The Ring of Fire’, een hoefijzervormig gebied rond
de grote oceaan. Bekend door zijn vele vulkanische erupties en aardbevingen, veroorzaakt door
de vele subductiezones van de Ring of De Krakatoa uitbarsting van 1883 vond plaats in de Straat
van Soenda, tussen de Indonesische eilanden Sumatra en Java. Dit gebied staat niet alleen
bekend om zijn vulkanische activiteit, maar ook om zijn economische functie als een drukke
scheepvaartroute. Dit gebied heeft een zeer grote economische waarde vanwege handelsroutes
en visserij. Historisch gezien kende Indonesië, onder Nederlands koloniaal bestuur, echter
politieke instabiliteit. Het ontbrak aan consistente politieke stabiliteit in de regio. Toerisme was toen
niet zo prominent aanwezig als nu, maar de gevolgen van de Krakatoa uitbarsting hebben de
regio wereldwijd bekend gemaakt. Tegenwoordig trekt de regio toeristen aan vanwege de
vulkanische activiteit en de historische betekenis van de uitbarsting van de Krakatoa.

Gevolgen?

Wat zijn de gevolgen van deze uitbarsting? Het eerste gevolg van de explosie was dat het eiland
waar de Krakatoa op lag, wegzakte in zee. Op de afbeelding is goed te zien wat voor impact dit
had. De as die neerkwam, maakte de eilanden die om de oude caldeira heen lagen groter. De
vulkanische as kwam vooral in het noordwesten terecht. Het geluid van de vulkanische ontploffing
weerklonk de hele regio en was tot op 4500 km afstand te horen.
Omdat het gebied onder Nederlands bestuur stond, kunnen politieke gevolgen worden gezien in
de reactie op de ramp, mogelijk met betrekking tot noodhulp en wederopbouwinspanningen.
De demografie van de regio werd beïnvloed door migratie als gevolg van de ramp. Veel mensen
hadden hun woonplaats verlaten vanwege de dreiging van nog een uitbarsting en omdat vele
huizen waren verwoest door de uitbarsting van de vulkaan.
De economie werd ook beïnvloed door verstoring van scheepvaartroutes en de negatieve impact
op visserij, een belangrijke economische activiteit in het gebied. Ook heeft de as van de
uitbarsting invloed gehad op de landbouw in de omliggende gebieden.
Nog een keer?

Zou de Krakatoa nog eens zo erg kunnen uitbarsten? De Krakatoa ligt op de rand van de ring van
vuur, een ge bied waar veel aardbevingen en tsunami’s voorkomen. De Krakatoa is dan ook
gevoelig voor een nieuwe uitbarsting. In 2018 was er nog zo’n uitbarsting, alleen was deze veel
minder explosief dan die uit 1883. Dat de Krakatoa steeds blijft uitbarsten komt doordat het een
stratovulkaan is. Stratovulkanen houden zichzelf vaak in leven doordat de lava die vrij komt bij een
explosie snel genoeg stolt om een nieuwe laag van de vulkaan te vormen. Tevens is de explosie
van een stratovulkaan vaak erg groot. De uitbarsting uit 1883 was wel een erg grote uitbarsting die
waarschijnlijk niet snel meer zal gebeuren. Maar stel dat zou wel zo zijn. Wat zou de Indonesische
regering dan kunnen doen? Dat is een lastige vraag, De Krakatoa ligt namelijk in de buurt van
Java en het grote eiland Sumatra. Voorafgaand aan de uitbarsting in 1883 waren er al jaren van te
voren aardbevingen te voelen. In het geval van zo’n grote uitbarsting zou de regering de
omliggende plekken kunnen ontruimen, maar dat is niet een hele goede oplossing. Ten eerste kan
het na een aardbeving nog jaren duren voordat de vulkaan zou uitbarsten. In de tussentijd zouden
allemaal steden (waaronder de hoofdstad) jaren verlaten zijn. Verder zou een uitbarsting als die uit
1883 grote tsunami’s veroorzaken die heel Indonesië zouden kunnen treffen. Ontruiming is dus
niet een hele goede oplossing. Wel zou men vloeddijken kunnen aanleggen zoals in Nederland.
De vraag is alleen of Indonesië het geld daarvoor heeft en is het ook maar de vraag of die
maatregelen zo gauw nodig zijn. De Krakatoa barst immers zo vaak niet uit. Maar of zo’n
uitbarsting nog eens gaat gebeuren, weet niemand.