System finansowy gospodarki

Zajęcia nr 3
Papiery wartościowe i instrumenty finansowe
Definicja papieru wartościowego
i instrumentu finansowego
ü Zarówno finansowy papier wartościowy, jak i
instrument finansowy reprezentują określone
prawa majątkowe o charakterze finansowym
(prawo własności kapitału pieniężnego).
Finansowe papiery wartościowe są zwane
walorami.
ü Instrument finansowy – pojęcie szersze od pojęcia
papier wartościowy.
ü Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie
instrumentami finansowymi art. 2 i 3;
 Kryteria podziału instrumentów
finansowych
ü Rodzaj reprezentowanego prawa przez instrument,
ü Sposób przenoszenia tytułu własności
instrumentu,
ü Termin i sposób wykupu instrumentu,
ü Rodzaje dochodów związanych z instrumentem,
ü Sposób naliczania dochodu i ustalania wartości
instrumentu.
 Podział instrumentów
finansowych
üZe względu na rodzaj reprezentowanego
prawa:
üDłużne (obligacja, bon, kredyt, pożyczka,
depozyt, weksel, czek, gotówka itp.);
üUdziałowe (akcja, udział, księga wieczysta);
üPowiernicze (jednostka uczestnictwa, certyfikat
inwestycyjny, jednostka rozrachunkowa).
 Sposób przenoszenia tytułu
własności
ü Instrumenty na okaziciela ( gotówka, akcja
zwykła, obligacja skarbowa, czek na okaziciela),
ü Instrumenty na zlecenie ( rachunek rozliczeniowy,
weksel, czek wystawiony na osobę,
zdematerializowane papiery wartościowe), indos,
ü Instrumenty imienne ( rachunek oszczędnościowy,
akcja imienna, kredyt, pożyczka, jednostka
uczestnictwa, jednostka rozrachunkowa), cesja,
cedent, cesjonariusz
 Termin wymagalności i zapadalności
instrumentów finansowych
ü Instrumenty niepodlegające wykupowi (akcje,
udziały, obligacje wieczyste),
ü Instrumenty podlegające wykupowi
• Wykup na żądanie wierzyciela (depozyty awista,
jednostki uczestnictwa, gotówka),
• Wykup w jednym momencie i wykup rozłożony w
czasie (ratalny),
- Krótkoterminowe: weksle, bony skarbowe, kredyty,
pożyczki,
- Długoterminowe: obligacje, listy zastawne, kredyty,
pożyczki.
 Rodzaje dochodu
üDochód umowny,
üDochód kapitałowy
 Sposób przynoszenia dochodów
ü Brak dochodu umownego i kapitałowego (gotówka,
rachunek rozliczeniowy, należność handlowa),
ü Brak dochodu umownego, dochód kapitałowy
(waluta, jed. uczestnictwa, jed. rozrachunkowa,
weksel, obligacja zerokuponowa, bony skarbowe),
ü Dochód umowny, brak dochodu kapitałowego:
• Stały odsetkowy – depozyt terminowy, kredyt, pożyczka,
• Zmienny sparametryzowany – depozyt awista, kredyt,
pożyczka,
ü Dochód umowny i kapitałowy:
• Stały odsetkowy – obligacje,
• Zmienny sparametryzowany – obligacje,
• Zmienny nieokreślony (dywidenda) – akcje, udziały,
obligacja przychodowa
 Podstawa zmiennego oprocentowania

üCena pieniądza na rynku międzybankowym

– WIBOR/WIRON,
üRentowność bonów skarbowych o
określonym terminie zapadalności,
üKursy walutowe NBP,
üStopa inflacji.

r = WIBOR(M) + ma
 Definicje
üJednostki uczestnictwa,
üCertyfikaty inwestycyjne,
üJednostki rozrachunkowe,
üJednostki indeksowe,
üKwity depozytowe.
 Obligacje
Obligacja (bonds, notes) – instrument poświadczający pożyczkę
zaciągniętą przez emitenta, zwrotną w określonym, nie krótszym niż
rok, jej terminie zapadalności.
Właściciel obligacji nabytej od emitenta określany jest mianem
obligatariusza.
Kryteria obligacji:
Ø emitenci,
Ø poziom ryzyka,
Ø oprocentowanie,
Ø sposób wykupu,
Ø rynek emisji i obrotu wtórnego,
Ø inwestorzy,
Ø zabezpieczenia.
 Obligacje wg emitentów
üObligacje emitentów publicznych
• Skarbowe
- Instytucji pararządowych
• Komunalne
• Banku Centralnego
üObligacje korporacyjne
• Przedsiębiorstw niebankowych,
• Bankowe
 Obligacje wg poziomu ryzyka
üObligacje inwestycyjne – blue chips,
obligacje benchmarkowe
üObligacje spekulacyjne – obligacje
śmieciowe (junk bonds)
 RATING
Poziom Opis/agencja Moody’s S&P Fitch
ryzyka
inwestycyjny Bardzo dobra lub dobra sytuacja Aaa AAA AAA
finansowa Emitenta, gwarancja Aa AA AA
terminowej spłaty rat
kapitałowych i odsetek; niskie A A A
ryzyko kredytowe Baa BBB BBB
spekulacyjny Gwarancja spłaty rat i odsetek nie Ba BB BB
jest wystarczająca B B B
Wysokie ryzyko Caa, Ca, CCC, CCC, CC,
niewypłacalności, spłata rat C CC, C C
kapitałowych i odsetek następuje
ze zwłoką
Duże prawdopodobieństwo D D DDD, DD,
niewypłacalności - co najmniej D
raz odsetki nie zostały zapłacone
 Obligacje wg oprocentowania
üObligacje o stałym oprocentowaniu
(vanilla bonds) – obligacje dwuwalutowe
üObligacje o zmiennym oprocentowaniu
(floating rate notes) – obligacje
dwuwalutowe, obligacje indeksowane,
obligacje przychodowe,
üObligacje zerokuponowe (0-coupon
bonds)
 Obligacje wg sposobu wykupu
ü Obligacje nieodwołalne wykupywane w
terminie zapadalności,
ü Obligacje odwołalne na żądanie emitenta
(callable bonds)
ü Obligacje odwołalne na żądanie
obligatoriusza (puttable bonds),
ü Obligacje amortyzacyjne (sinking fund
bonds),
ü Obligacje wieczyste (perpetual bonds),
ü Obligacje zamienne (convertible bonds).
 Obligacje wg zabezpieczenia
üObligacje niezabezpieczone
• Obligacje podporządkowane,
üObligacje zabezpieczone
• Obligacje poręczane przez inny podmiot
(Listy publiczne)
- Obligacje gwarantowane przez Skarb Państwa,
• Obligacje zabezpieczone majątkiem,
- Obligacje zabezpieczone aktywami
finansowymi (obligacje sekurytyzowane),
- Obligacje hipoteczne (listy zastawne).
 Obligacje według rynku emisji i inwestorów
ü Obligacje krajowe,
• Obligacje niepubliczne,
- korporacyjne,
- komunalne,
• Obligacje publiczne,
- Korporacyjne,
- Komunalne,
- Skarbowe
Ø Detaliczne obligacje skarbowe
q Obligacje oszczędnościowe,
q Obligacje rynkowe
Ø Hurtowe obligacje skarbowe
ü Obligacje zagraniczne,
• Euroobligacje,
• Globalne,
• Smocze,
• Jankeskie,
• Samurajskie.
 Obligacje skarbowe
Obligacje o
Obligacje o zmiennym
stałym oprocentowaniu:
oprocentowaniu: Trzyletnie TZ
Dwuletnie DOS Czteroletnie WZ
Pięcioletnie SP, PS, OS Dziesięcioletnie DZ
Dziesięcioletnie DS Czteroletnie COI
Dwudziestoletnie WS COI są indeksowane
Obligacje zerokuponowe: względem inflacji
Dwuletnie OK IZ duwnastoletnie
indeksowane
 Obligacje przedsiębiorstw
ü Zalety zaciągania długu przy pomocy obligacji w
stosunku do zaciągania długu przy pomocy kredytu
bankowego:
ü Wielu wierzycieli » duża pożyczka;
ü Długi okres zwrotu.
ü Zalety finansowania kapitałem obcym w stosunku
do finansowania kapitałem własnym (obligacje
versus akcje):
ü Brak rozwodnienia zysku;
ü Korzyści podatkowe;
ü W przypadku efektywności inwestycji z kapitałów
uzyskanych z emisji obligacji efekt dźwigni finansowej
oraz polepszenie wskaźnika zysk/akcję;
ü Brak rozwodnienia akcjonariatu.
Informacje publikowane w cedułach
ü Zakodowany symbol określonej serii emisji
obligacji,
ü Skumulowane odsetki (SO) w ostatnim okresie
odsetkowym,
ü Kurs obligacji – cena rynkowa czysta (PC – clean
price); cena rynkowa obligacji bez uwzględnienia
skumulowanych odsetek, określona w % jako
stosunek ceny rynkowej (PC) do wartości
nominalnej obligacji (N),
ü Obroty w sztukach i tysiącach złotych
 Wartość obligacji

üWartość nominalna,
üWartość emisyjna,
üWartość bieżąca (rynkowa).
 Krótkoterminowe papiery dłużne
(bony)
Krótkoterminowe papiery dłużne określane mianem bonów lub
certyfikatów pieniężnych lub weksli komercyjnych są
dokumentami potwierdzającymi zaciągnięcie pożyczki na okres
poniżej jednego roku i zobowiązanie do jej spłaty w ustalonym
terminie wraz z odsetkami.

Funkcje bonów:
ü Instrument kredytowy (może być rolowany);
üAlternatywa wobec lokat bankowych.

Bonami handluje się na rynku pieniężnym.

 Emitenci bonów
üSkarb Państwa;
üNarodowy Bank Polski;
üBanki komercyjne;
üPrzedsiębiorstwa.
 Zasady sprzedaży bonów
ü W formie ciągłej;
ü W formie przetargów (z reguły w ten sposób).

Cecha bonów – duża płynność

Zwykle stopa odsetek na rynku wtórnym mało odbiega od
stopy na rynku pierwotnym.
Emisja bonów – najczęściej obecnie w formie
zdematerializowanej
 Bony
üSkarbowe (deficyt) bony 13-, 26- i 52-
tygodniowe;
üPieniężne (NBP);
üBanków komercyjnych (prócz
denominowanych w walucie polskiej,
denominowane w walutach zagranicznych
(tzw. certyfikaty dewizowe rzadko
emitowane w praktyce);
üBony komercyjne (tzw. commercial
papers).
 Weksel
ü Weksel jest dokumentem zobowiązującym
wystawcę lub osobę przez niego wskazaną do
bezwarunkowej zapłaty określonej kwoty
pieniędzy na rzecz beneficjenta w ustalonym
miejscu i czasie.
ü Cechy weksla:
übezwarunkowy,
üsamodzielność,
üsolidarność,
üabstrakcyjność.
 Dwa rodzaje weksla

Weksel własny (sola, suchy, prosty) jest bezwarunkowym

zobowiązaniem wystawcy do zapłaty ustalonej sumy
pieniężnej na rzecz innej osoby, zwanej remitentem.

Weksel trasowany (ciągniony, czyli tzw. trata) jest

poleceniem wystawcy (trasanta) zapłacenia określonej
kwoty pieniężnej wydanym innej osobie (zwanej
trasatem) na rzecz osoby trzeciej (zwanej remitentem).
 Rodzaje weksla
ü Trasowany, ciągniony, trata,
ü Własny, suchy, prosty, sola,
ü Niezupełny, in blanco,
ü Kupiecki, handlowy,
ü Finansowy,
ü Gwarancyjny,
ü Rekta – weksel,
ü Piwniczny.
 Funkcje weksla
üGwarancyjna,
üKredytowa,
üPłatnicza,
üObiegowa,
üRefinansowa
 Skład weksla
ü nazwa „weksel” w samej treści dokumentu, napisana w języku, w
jakim wystawiono weksel
ü bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy do zapłaty oznaczonej sumy
pieniężnej (weksel własny); bezwarunkowe polecenie wystawcy
weksla zapłacenia ustalonej sumy pieniężnej skierowane do określonej
osoby (weksel trasowany)
ü suma wekslowa (podana w ujęciu liczbowym i słownie)
ü termin płatności weksla
ü miejsce płatności weksla
ü nazwisko osoby (nazwa firmy), na rzecz której powinna być dokonana
zapłata
ü data i miejsce wystawienia
ü podpis wystawcy weksla
 Właściwości weksla
ü Indos indosant, indosatariusz (pełny, niezupełny,
pełnomocniczy, zastawniczy, zwrotny)
ü Legitymacja formalna (sprawdzenie ciągłości
podpisów);
ü Zapłata należności,
ü Protest weksla, postępowanie sądowe, postępowanie
zwrotne,
ü Awalowanie weksla,
ü Dyskontowanie weksla,
 Warunki dyskonta weksli
ü muszą spełniać wymogi prawa wekslowego oraz zawierać potwierdzenie uiszczenia
opłaty skarbowej
ü muszą zawierać zobowiązania wynikające z obrotów gospodarczych tzn. tzw.
weksle kupieckie i handlowe
ü muszą być podpisane przez solidnych pod względem wypłacalności wystawców i
akceptantów oraz przez bank, który dokonał dyskonta weksla (w przypadku
redyskonta wekslowego)
ü termin płatności musi być wyraźnie określony
ü muszą być podpisane w sposób umożliwiający bezsporną identyfikację podmiotów,
które są zobowiązane
ü nie mogą zawierać ograniczeń w tekście lub w indosach dotyczących prawa
przenoszenia prawa własności weksla lub wyłączających określone osoby spod
zwrotnego poszukiwania
ü muszą uwzględniać miejsce płatności weksla w oddziałach banków, w których
dłużnik posiada rachunek
ü muszą być opatrzone indosem in blanco posiadacza weksla lub banku, który weksel
przyjął do dyskonta
ü weksle trasowane muszą być opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata
 Przedawnienie należności

ü po 3 latach – przedawniają się roszczenia wekslowe

przeciwko głównym dłużnikom, tj. akceptantowi weksla
trasowanego lub wystawcy weksla własnego, licząc od
daty płatności
ü po roku – przedawniają się roszczenia posiadacza weksla
w stosunku do indosantów i wystawcy weksla
trasowanego, licząc od dnia protestu
ü po 6 miesiącach – przedawniają się wzajemne roszczenia
indosantów i wystawcy weksla trasowanego, od dnia, w
którym indosant wykupił weksel albo został z tytułu
zobowiązania pociągnięty do odpowiedzialności sądowej
 Nadużycia wekslowe
üSiła płatnicza weksla,
üRyzyko poręki grzecznościowej,
üFikcyjny obrót wekslowy,
üFałszerstwo,
üNadużycia partnerów zagranicznych.
 Czek
ü Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego
wypłacenia określonej kwoty pieniężnej, wydanym
bankowi przez posiadacza rachunku bankowego w
tym banku.

Wystawca czeku Remitent

Trasat (bank)
(trasant) (beneficjent)

Remitent
Remitent
Remitent imienny niewymieniony
(beneficjent)
(czek na okaziciela)
 Różnice między czekiem a
wekslem
ü Czek spełnia głównie funkcję płatniczą, nie zaś kredytową
(jest płatny za okazaniem, nie zaś w przyszłości);
ü Wystawienie czeku wymaga pokrycia na rachunku;
ü Czek może być wystawiony na okaziciela;
ü W obrocie czekowym trasatem może być tylko bank;
ü Czek podlega protestowi, lecz oprotestować go może
również bank, nie zaś tylko notariusz;
ü Wystawienie czeku bez pokrycia niesie ze sobą nie tylko
konsekwencje cywilne, lecz także karne;
ü Czek spełnia funkcje obiegowe (indosowanie) w
ograniczonym zakresie, gdyż powinien być przedstawiony
do zapłaty w stosunkowo krótkim czasie po wystawieniu.
 Polisy
üNa życie,
üMajątkowa
Dziękuję za uwagę
J