Kimyasal İşleme

İrem AYDOĞAN

İleri İmalat Yöntemleri

Erman FERİK

28.11.2023
• İnsan hayatının neredeyse tamamını yukarıda görülen ürünler ve
benzerleri oluşturmaktadır. Çok çeşitli malzemeler ve kullanım alanları
bulunmaktadır.
• Kullanım alanlarına, insan ihtiyaçlarına ve üretim sürecine göre
malzemelerin taşıması gereken özellikler, malzeme boyutları, fiyatı vs.
değişiklik göstermektedir. Nihai ürünlere ulaşmak için birçok adım
izlenir.
 İşleme
Yöntemleri
Üretim • Geleneksel Son
Hammadde İşleme Isıl İşlem Birleştirme
Yöntemleri İşlemler
Yöntemleri
• İleri İşleme
Yöntemleri
İşleme Yöntemleri
• İşleme yöntemleri, bir ham madde parçasının istenilen son şekil ve
boyutta kesilmesini sağlayan kontrollü bir malzeme çıkarma işlemidir.
• Geleneksel İşleme Yöntemleri: Bu yöntemde, işleme koşullarında iş
malzemesinden daha sert olan bir kesici takım kullanılarak malzemeye
kuvvet uygulanır.
• İleri İşleme Yöntemleri: Bu yöntemlerde ise mekanik, termal,
elektriksel veya kimyasal enerji gibi çeşitli teknikler kullanılarak
malzemenin fazlası ortadan kaldırılır. Burada önemli olan nokta, keskin
bir kesici aletin kullanılmamasıdır. Bu yöntemler, geleneksel üretim
süreçlerinden farklıdır ve kesici aletler yerine enerji odaklı yaklaşımları
içerir.
• Gelişmiş işleme süreçlerine ve geleneksel olmayan üretim yöntemlerine duyulan
ihtiyaç, teknolojik açıdan ileri seviyedeki endüstrilerin talepleriyle doğrudan
ilişkilidir. Özellikle havacılık, nükleer reaktörler, otomotiv gibi sektörler, yüksek
mukavemetli sıcaklık dayanıklılığına sahip malzemeler gerektirir.
• Malzeme bilimi çalışmaları, daha yüksek mukavemete, sertliğe ve tokluğa sahip
malzemelerin geliştirilmesini amaçlar. Ancak bu, üretkenliği sürdürebilmek adına
gelişmiş kesici takım malzemelerinin de geliştirilmesini gerektirir. Geleneksel
işleme yöntemlerinde malzemenin sertliğinin artması, ekonomik kesme hızının
düşmesine neden olur. Bu durum özellikle titanyum, paslanmaz çelik, nimonik
alaşımlar gibi malzemelerin kesimi için uygun takım malzemeleri bulmayı
zorlaştırır. Bu nedenle, gelişmiş malzemelerin işlenmesine odaklanan yeni işleme
prosesi sınıfları, yüksek üretim hızları, karmaşık şekillerin işlenmesi, otomatik veri
iletimi gibi taleplere cevap verebilmek için geliştirilmiştir.
İşleme Yöntemleri
Geleneksel İşleme İleri İşleme
Yöntemleri Yöntemleri
Kesme Kimyasal İşleme

Elektro Kimyasal İşleme

Bükme
Modern Mekanik Talaş
Kaldırma Yöntemleri

Talaşlı İmalat Termal İşlemler

İleri İşleme
Yöntemleri
Kimyasal İşleme (CHM)
• Kimyasal frezeleme
• Kimyasal kesme
• Kimyasal gravür
• Fotokimyasal İşleme (PCM)
Kimyasal İşleme
• Kimyasal işleme, geleneksel olmayan talaş kaldırma yöntemlerinin en
basiti ve en eski olanıdır. Başlangıçta küçük baskı kalıplarının
yapımında kullanılırken, şimdi çok geniş bir alanda, elektronik
devrelerden büyük parçaların üretimine kadar kullanılıyor.
• Kimyasal işlemede, parçanın istenilen bölgesinde talaş kaldırma
işlemi, parçanın kimyasal ayrıştırıcıya daldırılmasıyla gerçekleşir.
Talaşlar, metalin korozyonu gibi küçük elektrokimyasal hücre
hareketiyle kaldırılır; harici bir elektriksel devreye ihtiyaç duyulmaz.
Bu kontrollü kimyasal çözünme, işlenen yüzeyleri eşzamanlı olarak
etkiler.
Tarihçe
• Eski Mısır'da M.Ö. 2300 yıllarında başlayan bakırın sitrik asitle
şekillendirilmesi, bir işleme yöntemi olarak kullanıldı.
• Bu yöntem, 19. yüzyıla kadar dekoratif gravür için yaygın bir biçimde tercih
edildi.
• Fotoğrafın gelişimi, kimyasal işleme alanına yeni bir boyut kazandırdı.
Özellikle William Fox Talbot, 1852'de bir fotorezist kullanarak bakırı ferrik
klorürle aşındırmak için bir prosesin patentini aldı. Ardından John Baynes,
1888'de ABD'de, afotorezist kullanarak malzemenin iki yüzüne aşındırma
işlemini tanımladığı bir patenti aldı (ABD Patent No: 378423).
• Kimyasal işlemenin ana endüstriyel uygulamaları ise savaş sonrasında
geliştirildi.
Kimyasal İşleme Süreci
• İş parçasının kimyasal işleme tabi tutulmadan önce belirli adımları izlemesi
gerekir:

1. Temizleme: Herhangi bir iş parçası, yüzeyi kum ve yağdan arındırarak

kimyasal işlem için hazırlanmalıdır.
2. Maskeleme: Koruyucu kaplama, işlenecek olmayan yüzeylere
uygulanmalı ve aşındırıcıya karşı dayanıklı olmalıdır.
3. Dağlama/Aşındırma: Malzemenin çıkarılmasıyla ilgili adımdır. Parça,
asitleme banyosuna daldırılır ve asit, maskesiz yüzeyi işler. Dağlayıcı,
malzemeyi çıkarmak için kimyasal reaksiyona girer. İstenilen miktar kadar
malzeme çıkarıldıktan sonra iş parçası banyodan çıkarılır.
4. Maske Arındırma: Bu adımda maske iş parçasından kaldırılır.
Temizleme
• Kimyasal işleme prosesine başlamadan önce iş parçası malzemesinin
temizlenmesi gereklidir. Temizleme işlemi, yağ, gres, toz, pas gibi
maddelerin malzeme yüzeyinden uzaklaştırılması amacıyla
gerçekleştirilir. İyi bir temizleme işlemi, maskeleme malzemesinin
etkili bir şekilde yapışmasını sağlar. İki temizleme yöntemi mevcuttur:
mekanik ve kimyasal yöntemler. Kimyasal yöntem, daha az hasara
neden olduğu için mekanik temizlemeye göre daha yaygın olarak
tercih edilir. Ultrasonik temizleme makinesi, özel temizleme solüsyonu
kullanılarak uygulanır ve temizleme işlemi sırasında ısıtma faydalı
olabilir.
Maskeleme
• Maskant olarak adlandırılan maskeleme malzemesi, iş parçası yüzeyini
kimyasal aşındırıcılardan korumak amacıyla kullanılır. Maskeleme işlemi için
genellikle polimer veya kauçuk esaslı malzemeler tercih edilir. Seçilen
maskant malzemesi aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

✓Yeterince sağlam olmalı ve taşımayı desteklemelidir.

✓İş parçası yüzeyine güçlü bir şekilde yapışmalıdır.
✓Kolayca çizilebilmelidir.
✓Kullanılan kimyasal reaktiflere karşı inert olmalıdır.
✓Kimyasal işleme sırasında ortaya çıkan ısıya dayanıklı olmalıdır.
✓Kimyasal işleme sonrasında kolayca ve uygun maliyetle çıkarılabilir
olmalıdır.
Maskeleme Türleri
Kes Ve Soy Maskeler

• Kimyasallara dayanıklı malzemeden bir film, iş parçasına daldırma, püskürtme veya akıtma kaplama
yoluyla uygulanır.
• Vinil, stiren ve büta dien kullanılır.
• Daha sonra lastik film seçici olarak kesilip soyuluyor.
• Maske malzemesinin manuel olarak çizilmesi genellikle ±0,13 mm ila ±0,75 mm arasında bir doğruluk
sağlar.

Ekran Dirençli Maskeler

• Maske malzemesi iş parçası yüzeyine şablonlar ve ince polyester veya paslanmaz çelik ağ elek
kullanılarak baskı yoluyla uygulanır.
• Serigrafi baskıyla toleransları ±0,05 ila ±0,18 mm arasında tutulan nispeten ince kaplamalar elde
edilir.
• Kaplamanın inceliğinden dolayı aşındırma derinlikleri yaklaşık 1,5 mm ile sınırlıdır.

Fotoğraf Dirençli Maskeler

• Foto dirençli maske oldukça yaygın olarak kullanılır ve sıklıkla fotokimyasal işleme olarak anılır.
• Işıkla etkinleştirilen direnç malzemeleri kullanarak karmaşık ve ince ayrıntılı şekiller üretir.
• UV ışınlarına maruz kalma gerçekleşirken, foto dirençli malzeme ve ana şeffaflık ile kaplanmış WP
WP'ye karşı tutulur.
• Işık, opak parçalara karşılık gelen alanlarda fotorezistans malzemesini etkinleştirir.
• ±0,025 ila 0,005 mm toleranslar üretilebilir.
Dağlama/Aşındırma
• Aşındırıcılar herhangi bir malzemenin kimyasal işlenmesinde en etkili faktörlerdir. İş
parçası malzemesine bağlı olarak farklı aşındırıcılar mevcuttur ve en iyi dağlayıcının şu
özelliklere sahip olması beklenir:

✓Yüksek aşındırma oranı

✓İyi yüzey kalitesi
✓Minimum alttan kesme
✓Yaygın olarak kullanılan maskantlarla uyumluluk (örneğin, yüksek çözünmüş madde
kapasitesi)
✓Ekonomik yenilenme
✓Kazınmış malzeme geri kazanımı
✓Sürecin kolay kontrolü
✓Kişisel güvenliğin korunması
• Farklı dağlayıcılar ticari olarak temin edilebilir veya gerekli dağlayıcı
hazırlanabilir. Örneğin, kimyasal işlemede en yaygın kullanılan dağlayıcı
olan ferrik klorür (FeCl3), demir bazlı alaşımların yanı sıra bakır, alüminyum
gibi malzemelerin aşındırılmasında tercih edilir.
• Elektronik endüstrisinde ise atık dağlayıcı için çeşitli rejenerasyon
sistemlerinin olması nedeniyle bakır ve bakır bazlı alaşımlar için bakır klorür
(CuCl2) sıkça tercih edilir.
• Alkali dağlayıcılar ise elektronik bileşenlerin imalatında, özellikle baskılı
devre kartları gibi, kullanılır. Kimyasal işleme endüstriyel uygulamalarında
çeşitli aşındırıcılar kullanılabilir ancak genellikle bu üç aşındırıcı tercih edilir;
hatta bazı şirketler ekonomik sebeplerden dolayı yalnızca ferrik klorür
kullanır.
Aksesuarlar
• Aksesuarlar tankları, kancaları, braketleri, rafları ve demirbaşları içerir.
• Bunlar, aşındırma ve durulama işlemlerinin içine ve dışına tek veya
çoklu parça işleme için kullanılır.
Kimyasal İşlemenin Parametreleri
Kimyasal işlemenin parametreleri şunları içerir: kullanılan reaktifin çözelti tipi, özellikleri,
dolaşımı, konsantrasyonu ve çalışma sıcaklığı gibi farklı unsurları. Maskantın türü ve
uygulama yöntemi de süreci etkiler. Bu parametreler, işleme ve aşındırma hızını belirler;
aşındırma oranı, yüzey kalitesi ve üretim toleransı gibi faktörler üzerinde etkili olur.

Düşük maliyetle yüksek kalitede bir nihai ürün elde etmek için şu noktalara önem
verilmelidir:

✓İş parçasının ısıl işlem durumu

✓Tane boyutu
✓Haddeleme ve kaynak bağlantılarının yönü
✓Kimyasal işleme öncesinde boyut ve yüzey kontrolü
✓Soğuk iş derecesi
Kimyasal Frezeleme
• Kimyasal frezelemede plakalar, levhalar, dövme parçalar ve
ekstrüzyonlar üzerinde sığ oyuklar üretilir.
• Kimyasal frezeleme işleminde kullanılan iki temel malzeme
aşındırıcı/dağlayıcı ve maskanttır.
• Aşındırıcılar, kontrollü kimyasal bileşim ve sıcaklık aralıklarında tutulan
asit veya alkali çözeltilerdir.
• Maskantlar, elle soyulabilir ve sert aşındırmalara karşı kimyasal olarak
dirençli, özel olarak tasarlanmış elastomerik ürünlerdir.
• Kimyasal frezeleme, havacılık endüstrisinde büyük uçak
bileşenlerinden sığ malzeme katmanlarını çıkarmak için kullanılır.
Kimyasal Kesme
• Kimyasal kesme, metal bir parçayı tamamen aşındırmak için kullanılır.
• Kimyasal kesmede, genellikle ince levha malzemelerde, malzemenin
tamamına nüfuz eden delikler ve yarıklar üretilir.
• İnce elekler, düz yaylar vb. üretmek için kullanılır.
• Çok ucuz ama verimlidir.
Kimyasal Gravürleme
• Kimyasal gravür, bir tasarımın sert, genellikle düz bir yüzeye oluklar açılarak
kazınması uygulamasıdır. Sonuç, gümüş, altın, çelik veya camın
gravürlenmesi durumunda olduğu gibi başlı başına dekore edilmiş bir nesne
olabilir veya görüntüleri baskı veya illüstrasyon olarak kağıda basmak için
bakır veya başka bir metalden yapılmış bir baskı plakası sağlayabilir.

Gravür türleri:
• Ahşap Gravür
• Bakır ve Çelik Gravürler
• Lazer işleme
Avantajlar
• Kolay ağırlık azaltımı sağlar.
• İş parçası malzemesinin özelliklerine, örneğin
sertliğine, etki etmez.
• Eş zamanlı malzeme kaldırma işlemi
gerçekleştirir.
• Çapak oluşumunu engeller.
• İş parçasına gerilim uygulanmaz.
• Düşük sermaye ekipman maliyetleri sunar.
• Kolay ve hızlı tasarım değişiklikleri yapılabilir.
• Daha az vasıflı işçi gerektirir.
• Takım maliyetleri daha düşüktür.
• İyi bir yüzey kalitesi sağlar.
• Dekoratif parça üretimi için uygundur.
• Düşük hurda oranlarına sahiptir (%3).
Dezavantajlar
• Keskin köşeler elde etmek zor olabilir.
• Kalın malzemelerin kimyasal olarak işlenmesi zor
olabilir (sınır iş parçası malzemesine bağlıdır,
ancak kalınlık genellikle maksimum 10 mm
civarındadır).
• Kazıma doğruluğu sınırlıdır ve boyutsal
doğruluğu azaltabilir.
• Dağlayıcılar işçiler için tehlikeli olabilir.
• Dağlayıcıların imhası maliyetli olabilir.
Kimyasal İşlemenin Kullanım Alanları
• Önceden oluşturulmuş havacılık parçalarının aşındırılması için yaygın olarak
kullanılır.
• Maksimum güç/ağırlık oranlarının elde edilmesi için:
• Entegre olarak sertleştirilmiş Titanyum motor kanalları.
• Seyir füzesi fırlatma tüpleri için döner bir tüpün spreyle aşındırılması.
• Delta hidrofor tankı bölmesinin inceltilmesi ve boyutlandırılması.
• Motor kaportası giriş kanalı kaplamalarının kimyasal boyutlandırılması.
• Kaplamalı alüminyumda alttan kesme işlemi.
• Titanyum dökümden alfa kasanın çıkarılması.
• Düşük alaşımlı çelik dövmelerden dekarbürize tabakanın ortadan kaldırılması.
• EDM'den (Elektrik Deşarj İşleme) yeniden biçimlendirilmiş katmanların ortadan
kaldırılması.
Çevre Sorunları
• Kimyasal işleme operasyonlarında çevresel sorunlar, işleme prosesinin
kullanılmasını etkileyen önemli bir faktördür. Temizleme solüsyonları,
dağlayıcılar, sıyırıcılar gibi kimyasallar genellikle oldukça tehlikeli
sıvılardır ve bunların işlenmesi ve bertaraf edilmesi yüksek
maliyetlidir.
• Endüstriyel eğilimler, kimyasal işleme prosesi için çevre açısından
daha kabul edilebilir olanları seçme yolunda ilerlemektedir. Ayrıca,
atık aşındırıcıların rejenerasyonu ve aşındırılmış metallerin geri
kazanımı üzerine çalışmalar yapılmıştır ve FeCl3, CuCl2 ve alkalin
aşındırıcılar gibi bazı aşındırıcılar için uygun rejenerasyon/geri kazanım
sistemleri bulunabilir.
Fotokimyasal İşleme (PCM)
• Fotokimyasal frezeleme, kimyasal olarak dirençli maskenin fotoğraf
teknikleriyle iş parçasına uygulandığı bir yöntemdir.
• Kimyasal frezeleme (CHM) türünde olan bu işlem, metalin CD
eylemiyle çıkarılmasında kimyasalların kullanılmasına dayanır.
• Fotokimyasal frezeleme, düz, ince kalibreli ve 0,013 ila 1,5 mm
kalınlığındaki karmaşık parçaların yüksek hassasiyetle işlenebildiği
durumlar için kullanılan bir süreçtir. Bu nedenle bazen "fotokimyasal
kesme" olarak da adlandırılır.
Fotokimyasal İşleme Süreci
1. İlk adım, fotoğraf filmi veya cam plaka üzerinde gerekli şeklin oluşturulmasıdır, bu
adıma fotoğraf aracı denir.
2. Sac metal, kimyasal olarak temizlenir ve ışığa duyarlı bir fotorezist filmi ile kaplanır.
3. Fotorezist, parça yüzeyine yapışır ve aşındırma sırasında yüzeyi koruyan bir şablon
direnci olarak görev yapar.
4. Direnç lamine edilmiş veya kaplanmış metal daha sonra fotoğraf aracının altına
yerleştirilir ve vakumda bir ultraviyole ışık kaynağına maruz bırakılır.
5. Bu adım, görüntünün dirence tam olarak aktarılmasını sağlar ve geliştirme işleminden
sonra kullanıma hazır hale gelir.
6. Açığa çıkan görüntü daha sonra daldırma veya püskürtme yoluyla geliştirilir.
7. Her fotorezistin kendi geliştirme çözeltisi bulunur, bu su, alkali çözelti, hidrokarbonlar
veya solventler içerebilir.
8. Daha sonra, açıkta kalan malzeme, kimyasal olarak dağlanacak alanlardaki maruz
kalmamış fotorezisti çıkarmak için yıkanır.
Fotokimyasal İşleme Avantajları
• Özellikle karmaşık tasarımların düşük üretim hacimlerinde birim başına
nispeten düşük maliyet sağlar, çünkü kullanılan takımlar kesme zımbaları ve
kalıplarıyla karşılaştırıldığında oldukça ucuzdur.
• Teslimat süreleri, sert takımlar gerektiren proseslerin gerektirdiği sürelerle
karşılaştırıldığında genellikle kısa olur.
• Bazı durumlarda, fotokimyasal işleme sürecinde delik boyutu ve derinliği
gibi özellikleri değiştiren, tasarım değişiklikleri, aşındırma süresi veya
aşındırma yöntemi gibi basit değişiklikler gerektirebilir.
• Nihai parçalar, prototiplerle aynı şekilde üretilir.
• İşlem çapaksızdır ve metallerin sertliğini, tane yapısını veya sünekliğini
değiştirmez; ayrıca metal kesme bileşenlerde gerilim oluşturmaz ve lazer
işlemeye göre ısıdan etkilenen bir bölge oluşturmaz.
• Aletler fotoğraf teknikleriyle yapıldığından, desenler kolayca çoğaltılabilir.
Fotokimyasal İşleme Uygulama Alanları
• İnce ölçülü (0,050 inç (1,3 mm) altı) parçalar, geniş bir alaşım
yelpazesinde foto gravür için ideal adaylardır.
• Endüstriyel uygulamalar arasında ince elekler ve ağlar, akü ızgaraları,
yakıt hücresi bileşenleri, sensörler, yaylar, basınç membranları, RF ve
mikrodalga devreleri, yarı iletken ve kurşun çerçeveler bulunur.
Fotokimyasal olarak işlenmiş
pirinç numunesinin SEM
görüntüsü
CHM&PCM Karşılaştırması
❖CHM, mühendislik uygulamalarında yapısal bileşenleri içeren genel
malzeme kaldırma işlemlerini içerir.
❖PCM, düz levha malzemeler üzerinde düşük kesme derinliklerini
içeren bir süreçtir.
❖CHM, sert metal bir şablon ve manuel çizim kullanarak işlem yapar.
❖PCM, kimyasal dağlamayı mikro fotoğrafçılık ve ışığa duyarlı
maskantlarla birleştirir.
Kaynakça
• Çakir, O., Yardimeden, A., & Özben, T. (2007). Chemical machining. Archives of Materials Science and Engineering, 28(8), 499-502.

• Rohith, R., Ruthvik, G., Raju, K. P., & Nanjundeshwaraswamy, T. S. (2022). Chemical machining process-a review. Proceedings on Engineering, 4(1), 33-36.

• Das, M., & Dixit, U. S. (2018). Advanced machining processes. In Introduction to Mechanical Engineering (pp. 269-296). Cham: Springer International Publishing.

• Kumar, K., Zindani, D., & Davim, J. P. (2018). Advanced machining and manufacturing processes. Springer.

• Faludi, J., Bayley, C., Bhogal, S., & Iribarne, M. (2015). Comparing environmental impacts of additive manufacturing vs traditional machining via life-cycle assessment. Rapid Prototyping Journal, 21(1), 14-33.

• Wangikar, S. S., Patowari, P. K., Misra, R. D., & Misal, N. D. (2019). Photochemical machining: a less explored non-conventional machining process. In Non-conventional machining in modern manufacturing systems (pp.
188-201). IGI Global.

• Yadav, R. P., & Teli, S. N. (2014). A Review of issues in photochemical machining. International Journal of Modern Engineering Research, 4(7), 49-53.

• Nanjundeswaraswamy, T. (2019). Chemical Blanking and Chemical Milling Process an Outline. Arvind Kumar J. Eng. Res. Appl, 9, 83-86.

• https://www.scribd.com/document/372623605/Non-Conventional-Machining

• https://www.scribd.com/document/306799275/1-Electrochemical-Machining-ECM-SBP

• https://www.scribd.com/presentation/431781097/chemical-machining-ppt

• https://www.scribd.com/presentation/429800061/chemical-machining-ppt

• https://www.scribd.com/document/387527216/Chemical-Machining

• https://www.scribd.com/presentation/255514291/chemical-machining

• https://www.scribd.com/document/366026964/Chemical-Machining-and-Milling