Bài viết Nội thất Dinh Độc Lập

Thuộc khuôn khổ chương trình

‘Dinh Độc Lập giữa quá khứ và tương lai’
Dự án Tản Mạn Kiến Trúc
www.tanmankientruc.org
info@tanmankientruc.org
Hình ảnh: Duy Khang
Nội dung: Hiếu Y
Sau trận ném bom năm 1961, công trình Dinh Độc
Lập được xây dựng lại theo phong cách hiện đại, thay
cho dinh thự Tân Baroque xây từ thời Pháp.

Trong giai đoạn hoàn thiện Dinh mới vào các năm
1966-1967, Uỷ ban Trang trí Dinh Độc Lập đã mở
hình thức đấu thầu công khai, văn phòng trang trí
nào đề xuất phương án thiết kế tối ưu với kinh phí
phù hợp nhất sẽ được giao nhiệm vụ trang trí cho
các hạng mục cụ thể bên trong Dinh. Nhiều văn
phòng trúng thầu đã làm việc song song nhằm hoàn
thiện khối lượng công việc khổng lồ, đáp ứng mục
tiêu hoàn tất trang trí vào năm 1967.

Các hạng mục trang trí được thực hiện độc lập, song
ta vẫn có thể nhận ra sự mạch lạc, xuyên suốt trong
tổng thể nội thất Dinh, cho thấy tính hiệu quả trong
công việc điều phối toàn bộ dự án từ phía Uỷ ban
Trang trí. Bài viết này trình bày sơ lược về nội thất
Dinh Độc Lập dựa trên khảo sát hiện trạng hiện nay
(từ 2018-2023), kết hợp với ảnh tư liệu lịch sử.
Thông tin về các văn phòng trang trí được chúng tôi
trích lục thông qua tài liệu lưu trữ thuộc Trung tâm
Lưu trữ Quốc gia II và thông qua một số hiện vật,
bảng tên được tìm thấy trong Dinh Độc Lập.
Tính hiện đại

Về tổng thể, nội thất Dinh mang tính hiện đại để phù
hợp với kiến trúc của toàn công trình. Các vật liệu
công nghiệp hiện đại như bê tông, kính, thép đã được
đưa vào nội thất.

Đường thẳng được sử dụng xuyên suốt trong nội thất,

nhấn mạnh các phương vị ngang và đứng một cách
khúc chiết. Viền các khung cửa và cửa sổ được bao
quanh bằng các khung đúc bằng đá mài hoặc khung
gỗ. Trần cũng được chia nhỏ bằng hệ ốp gỗ ngang và
dọc, nhấn mạnh hình dáng chữ nhật của căn phòng.
Không gian nội thất được lấy sáng một cách hiệu quả
thông qua các khoảng trống lớn trên các tường, vốn
chỉ có thể đạt được nhờ vào kết cấu bê tông cốt thép
hiện đại. Các khoảng mở lớn đã kết nối không gian
bên trong với bên ngoài, cho phép lượng ánh sáng lớn
hơn đổ vào trong nội thất, tạo ra cảm giác năng động
hơn nếu so sánh với ánh sáng nội thất giai đoạn
trước. Nhiều cửa sổ kéo dài từ sàn lên đến trần, đóng
khung những tán cổ thụ trong vườn thành một bức
tranh khổng lồ, biến thiên nhiên trở thành một yếu tố
trang trí cho nội thất.
Các vật liệu đa dạng đã được sử dụng đá, đá
rửa, kính, sơn mài, các vật liệu dệt, gỗ phủ
sơn, gạch kính. Đa số các chi tiết được sản
xuất trong nước, riêng phần cửa kính được
nhập từ Nhật, bên dưới là nhãn hiệu cửa kính
bản lề sàn.
Ở thư viện, cửa sổ băng ngang kéo dài mở ra các
quang cảnh đa dạng, đóng khung khu vườn xanh mát
bên ngoài thành những bức tranh phong cảnh nên
thơ. Cửa sổ lớn cho phép ánh sáng tràn vào nội thất.
Chiếc bàn lớn và các kệ sách tạo ra các đường dẫn
theo phương ngang. Có thể thấy chuyển động theo
chiều ngang đã được nhấn mạnh xuyên suốt trong nội
thất Dinh.
Tính dân tộc

Song song với tính hiện đại là tinh thần dân tộc, vốn
thường được nhấn mạnh trong các diễn ngôn kiến
trúc giai đoạn giữa thế kỷ 20. Tinh thần này có mối
liên hệ mật thiết với bối cảnh Việt Nam sau thời kỳ
thuộc địa và các kiến trúc sư đã phản ứng với nó bằng
ngôn ngữ của thiết kế.

Bằng cách kêu gọi việc quay về khám phá các kho
tàng phong phú trong nghệ thuật truyền thống, và
tìm giải pháp cách tân và tạo ra ý nghĩa mới cho kho
tàng này, các kiến trúc sư giai đoạn giữa thế kỷ 20
mong muốn tạo ra một thực hành kết hợp hiệu quả
giữa tính hiện đại, chủ nghĩa quốc tế với tinh thần dân
tộc và đặc thù của địa phương.
*Các chân ghế và tủ trang trí họa tiết
thực vật mạ đồng tại phòng Khánh tiết

Các giải pháp ấy có thể nhận thấy qua:

Việc sử dụng vật liệu địa phương, vinh danh và
hỗ trợ cho thủ công mỹ nghệ trong nước bằng
cách ứng dụng các sản phẩm mỹ nghệ Việt Nam
cho một công trình cấp quốc gia; đặc biệt vật
liệu sơn mài truyền thống đã được ứng dụng cho
các gian phòng quan trọng.
Đồ án trang trí dân tộc được sử dụng một cách
xuyên suốt, như các điển tích lịch sử, các họa tiết
truyền thống.
Đặc dụng vật liệu gỗ

Lambri là một hệ ốp bằng các thanh gỗ

đọc theo chân tường, thường cao trên dưới
1m, một số căn phòng được ốp cao tận
trần. Lambri gỗ vừa có tác dụng giúp chân
tường sạch, dễ dàng lau chùi, vừa tạo ra
một sự kết nối liền mạch theo phương vị
ngang, màu sắc của gỗ mang đến cảm
giác ấm áp, sang trọng. Nhiều ngôi nhà
của người dân trong giai đoạn các năm
50-60-70 cũng ứng dụng rộng rãi hình
thức ốp gỗ trên tường như thế này.
Vật liệu gỗ còn được sử dụng cho tay vịn cầu
thang, các khung bao quanh cửa, tấm che máy
lạnh và khung đèn trần. Ảnh trên là một trong
hai chiếc cột đặt ở lối vào sảnh chính, ốp gỗ,
bịt đồng ở chân.
Đồ nội thất thường thấp, vừa vặn với tầm thước cơ
thể người, các vật trang trí treo trên tường cũng
được đặt ở vị trí ngang đường tầm mắt và ít có các
trang trí đặt ở quá cao, đồng thời tiết chế trang trí
bề mặt để dành chỗ cho các khoảng trống. Hệ tủ
tường thường được sử dụng trong các phòng, có sự
kết nối liền mạch giữa phần đồ nội thất và kiến trúc,
ví dụ tủ được thiết kế để ôm vừa khít vào các cửa sổ.
Nội thất có các băng ngang nổi bật để nhấn mạnh
phương ngang của căn phòng, ví dụ kệ trang trí, các
tay vịn lớn và nổi bật ở bàn ghế trong phòng Khánh
tiết, hay các băng ghế được đặt đây đó trong các dãy
hành lang.
Mối tương quan giữa kích thước không gian với tầm
vóc con người cũng được chú ý xử lý trong công trình
Dinh Độc Lập. Theo tài liệu lưu trữ từ TTLTQG 2, bà
Trần Lệ Xuân từng than phiền rằng công trình dinh
cũ xây từ thời Pháp có nhiều gian phòng nhỏ nhưng
trần quá cao, tạo cảm giác ngột ngạt như bị lọt thỏm
vào lòng giếng sâu. Các gian phòng nhỏ trong dinh
mới thường được chia thêm một tầng lửng bên trên,
vừa tăng diện tích sử dụng, vừa tạo ra cảm giác vừa
vặn hơn cho người dùng. Những căn phòng nhỏ này
thường sử dụng như phòng làm việc và được trang
trí vừa phải, thân mật.

Ảnh trên là một góc phòng Phó tổng thổng. Tủ góc

tường là một đồ nội thất phổ biến trong các thập
niên 1950-60, làm mềm góc giao của căn phòng và
là nơi bày biện các món kỷ vật.
Sơn mài

Bên cạnh trang sơn mài treo tường, đồ nội thất phủ
sơn mài được sử dụng phổ biến. Nổi bật trong số đó
là cặp tủ do trang trí gia Nguyễn Văn Triêm và các
cộng sự thực hiện. Ông Nguyễn Văn Triêm là người
trúng thầu phần trang trí phòng tiếp khách Tổng
Thống (tầng 1) với các hạng mục màn treo, đôn, bàn
cafe, bàn khách, sofa, tủ, tranh sơn mài... Hai tủ
tường phòng tiếp khách quốc nội làm bằng chất liệu
gỗ phủ sơn mài màu son, kích thước 1.4m x 0.45m x
1.7m, chân đế được bọc đồng, tay nắm bằng đồng
tạo hình như tay nắm cửa nhà xưa. Trên phần cánh
tủ vẽ bốn loài thực vật mang tính biểu tượng trong
truyền thống Đông Á và được phân bố theo cặp, mai
đi cùng với lan, trúc đặt cạnh cúc.
Vật liệu sơn mài
trong phòng Khánh
tiết do công ty
mỹ nghệ Mê Linh
thực hiện.
Sự chú ý đến cảm xúc của màu sắc

Các gian phòng quan trọng trong Dinh được trang trí theo các
gam màu chủ đạo. Phòng Đại yến sử dụng màu vàng, kết hợp
với các hoạ tiết thực vật, tạo ra tổng thể ấm áp, chào đón, phù
hợp cho gian phòng đãi tiệc. Phòng Nội các sử dụng thảm,
màn, da thuộc màu xanh lá và màu đen, tạo ra cảm giác mát
mẻ, xoa dịu các cuộc họp vốn căng thẳng. Phòng Khánh tiết
được sử dụng cho các cuộc thảo luận ngoại giao, cũng được
trang trí bằng gam màu vàng. Nhưng trong khi vật liệu ở
Phòng Đại yến hấp thụ ánh sáng một cách nhẹ nhàng (nhung
và vải), thì đồ sơn mài bóng loáng ở phòng Khánh tiết phản
chiếu ánh sáng, tạo ra hiệu ứng hào nhoáng, gây ấn tượng
mạnh. Trong khi đó các gian phòng tiếp khách của Tổng thống
thì mang sắc đỏ của thảm và sơn mài màu son.
Phòng Nội các sử dụng màu xanh và đen.
Phòng Đại yến sử dụng
màu vàng và các vật liệu
hấp thụ ánh sáng.
Phòng ăn của phu nhân
với màu vàng, cam.
Ánh sáng gián tiếp trên
trần nhà giúp căn phòng
cao và rộng hơn.
Khác với cảm giác trang trọng có phần nghiêm khắc ở các gian
phòng có tính lễ nghi cao, phòng Giải trí được trang trí bằng
các màu vui nhộn, thiên về pastel như hồng, vàng, xanh lá. Một
chiếc đèn treo tường phom tròn màu hồng, đỏ và vàng tạo ra
điểm nhấn cho toàn bộ căn phòng. Các bộ bàn ghế cũng nhắc
lại phom tròn của chiếc đèn, làm thành một tổng thể có chút
nghịch ngợm, thoải mái. Các bức tranh treo tường gợi nhắc các
phong cách Pop Art và Trừu tượng Biểu hiện đang thịnh hành
tại Mỹ vào giai đoạn thập niên 1950-1960.
Mang thiên nhiên vào bên trong

Như đã nói, các khoảng mở lớn trên

tường đã mang quang cảnh vườn cây
xung quanh vào trong nội thất. Tại khu
vực nhà khách phía sau phòng Khánh
tiết còn có một khu vườn bên trong nhà,
được cẩn trọng sắp đặt theo phong cách
vườn truyền thống Đông Á.
Việc hoàn thiện một khối lượng công việc khổng lồ
để kịp tiến độ hoàn thành trang trí Dinh Độc Lập đặt
ra áp lực lớn lên đội ngũ các văn phòng thiết kế. Khi
kết nối từng hạng mục riêng lẻ, các nhà thiết kế đã
tạo ra một tổng thể ít nhiều có sự liên hệ với nhau,
minh họa một tinh thần chung mà các kiến trúc sư,
nhà thiết kế tìm kiếm trong giai đoạn giữa thế kỷ 20,
đó là khôi phục kho tàng trang trí truyền thống,
đồng thời tìm kiếm ngôn ngữ mới, hợp lý và hợp thời
cho kho tàng phong phú ấy. Những nỗ lực của họ cần
được xem xét trong bối cảnh của một Việt Nam hậu
thuộc địa, nhiều biến động, giữa khuynh hướng quay
trở lại quá khứ và hướng tới tương lai. Trong hai năm
1966, 1967, Dinh Độc Lập đã trở thành một công
trường khổng lồ nơi các nhà thiết kế thử nghiệm và
hiện thực hóa suy tư của họ.