Qarqet Logjike

Vatan Beqrama

January 23, 2011

Contents
1 Qarqet Logjike 2 Minimizimi i funksioneve 3 Minimizimi algjelbrik 4 Minimizimi grak 5
Funksionet me vlera t fardoshme dhe t pacaktuara

3 6 6 11 15

1 Qarqet Logjike
Prodhimi i pajisjeve kompjuterike mbshtetet n shfrytzimin e qarqeve t ndyshme elektronike, t cilat me nj emr njihen si qarqe kompjuterike (ang. computer circuits). Prshkrimi matematikor i qarqeve t tilla bhet prmes funksioneve logjike, prandaj kto qarqe quhen edhe qarqe logjike (ang. logic circuits). Dy vlerat logjike t mundshme, 0 dhe 1, te qarqet kompjuterike paraqiten prmes dy tensioneve ose dy rrymave t caktuara, prkatsisht prmes sinjalit t lart dhe sinjalit t ult . Nse vlera 1 paraqitet me sinjalin e lart, kurse vlera 0 - me sinjalin e ult, ather thuhet se kemi t bjm me logjik pozitive (ang. positive logic). Por, kur pr paraqitjen e vlers 1 prdoret sinjali i ult, kurse pr vlern 0 - sinjali i lart, itet pr t ashtuquajturn logjik negative (ang. negative logic). N praktik, si tensione pr paraqitjen e sinjalit t lart dhe t ult, prdoren, p.sh., tensionet +5V dhe 0V (familja e elementeve logjike TTL), ose -1.55V dhe -0.75V (familja e elementeve logjike ECL), ose, p.sh., rrymat 20mA dhe 0mA. N pjesn vijuese t librit, sa her q itet pr vlerat logjike 1 dhe 0, do t mendohet n tensionet +5V dhe 0V. Pr realizimin praktik t qarqeve logjike shfrytzohen elemente logjike (ang. logic element), prmes s cilave kryhen operacione t ndryshme. Pr vizatimin e qarqeve kompjuterike elementet logjike paraqiten duke i pasur parasysh standardet prkatse botrore. Disa nga format e paraqitjes s ktyre elementeve, n baz t rekomandimeve t IEC-s (nga. International Electrotechnical Commision), standardit t ushtris amerikane (MIL-STD 806B) dhe standardit gjerman DIN (nga Deutsch Industrie Norm), me funksionet logjike prkatse, jan dhn n tabelat e Fig.3.8, t grupuara n 3 grupe t elementeve: themelore, universale dhe speciale. . Table 1: Elementet logjike Elementi OSE DHE JO Funksioni f=A+B f=AB f=A Simboli Rekomendimi i IEC DIN
A B A B >1 _ f A B A B f

MIL-STD
A B A B f f f

& 1

Elementi JOOSE JODHE

Table 3: Elementet logjike universale Funksioni Simboli Rekomandimi i IEC DIN

f=A+B f=A . B
A B A B >1 _ f A B A B f

MIL-STD
A B A B f f f

&

Elementi

Table 4: Elementet logjike speciale Funksioni Simboli Rekomandimi i IEC DIN

f = AB + AB =A + B f = AB + AB =A +B
A B A B f A B A B

MIL-STD
f A B A B f

Komparatori i jobarazis Komparatori i barazis

+
+

Tabelat e kombinimeve pr dy elementet logjike speciale, t dhna n tabeln e fundit t Fig.3.8, t cilat njihen edhe si ekskluziv -OSE (XOSE) e ekskluziv DHE (XDHE), jan: . A 0 0 1 1 B 0 1 0 1 A 0 0 1 1 A+B 0 1 1 0 B 0 1 0 1 A
+

1 0 0 1

Nga tabelat e dhna shihet se vlejn raportet:

A + B= A+ B A + B= A + B

dhe at, si pr dy ashtu edhe pr m shum variabla. N pjesn vijuese, pr vizatimin e qarqeve logjike do t prdoren simbolet e dhna n kolonat e fundit t tabelave, por grupi i elementeve speciale do t plotsohet edhe me disa elemente t tjera. 4

Shembull

Vizatimi i qarqeve logjike t cilat prshkruhen prmes funksioneve:

a. b.

f = AB + BCD + ACD + AD g = (A+B+D) (B+C) (A+B)

duke shfrytzuar elemente logjike themelore.

a)
A B C D

b)
A B C D

2 Minimizimi i funksioneve
Gjat realizimit praktik t qarqeve logjike krkohen format m t thjeshta t tyre, me qllim t kursimit n material dhe n pun. Pr kt qllim, para realizimit t qarqeve gjenden shprehjet minimale t funksioneve logjike prmes t cilave prshkruhen, prkatsisht bhet minimizimi i tyre. N prgjithsi, pr minimizimin e funksioneve logjike prdoret minimizimi algjebrik, minimizimi grak dhe minimizimi tabelar .

3 Minimizimi algjelbrik
Minimizimi i funksioneve logjike n rrug algjebrike mbshtetet n shfrytzimin e postulateve, ligjeve dhe teoremave t algjebrs s Bulit.

Shembull

Gjetja e forms minimale t funksioneve:

a. b. c. d. e.

f = A + ABC + AB + ABC u = (A+B)C + AB + C g = (A+C) (A+D) (B+C) (B+D) v = [AB(C+D+E)+ABD])A+B+E) h = (A+B+CD) (A+B) (A+B+E)

duke shfrytzuar minimizimin algjebrik.

a)

f = A + ABC + AB + ABC = A + AB + ABC + ABC = A(1+B) + BC(A+A) = A + BC

b)

u = (A + B)C + AB + C = AC + BC + AB +C = AC + AB + (B+1)C = AC + AB + C = (A + 1)C + AB = C + AB = AB + C c)

g = (A + C) (A + D) (B + C) (B + D) = [AA + AC + AD + CD][BB + BC+ BD + CD] = [A + AC + AD + CD][B + BC + BD + CD] = [A (1 + C) + AD + CD][B(1 + C)+ BD + CD] = [A + AD+ CD][B + BD + CD] = [A(1 + D) + CD][B(1 + D) + CD] = [A + CD] [B + CD] = AB + BCD + ACD + CCDD = AB + BCD + ACD + CD = AB +BCD + (A + 1) CD = AB + BCD + CD = AB + (B +1) CD = AB + CD

d)

g = [AB(C + D + E) + ABD][A + B + E] = [ABC + ABD + ABE + ABD][A + B + E] = [ABC + ABD + ABE][A + B + E] = AABC + AABD + AABE + ABBC + ABBD = ABBE + ABCE + ABDE + ABEE = ABCE + ABDE e)

h = (A + B + CD) ( A + B) (A + B + E) = [AA + AB + ACD + AB + BB + BCD](A + B + E) = [AB + ACD + AB + B + BCD](A + B + E) = [AB + ACD + (A + 1)B +BCD] (A + B + E) = [AB + ACD + B + BCS] (A + B + E) = [AB + ACD + B(1 + CD)] (A + B + E) = [AB + ACD +B] (A + B + E) = AAB + AACD + AB + ABB + ABCD + BB + ABE + ACDE + BE = AB + ACD + AB + AB + ABCD + B + ABE + ACDE + BE = AB + ACD + ABCD + B + ABE + ACDE +BE = AB(1 + CD) + ACD(1 + E) + B + BE(A + 1) = AB + ACD + B +BE = (A + 1)B + ACD + BE = B + ACD + BE = B(1 + E) ACD = B + ACD
i qarqeve t tilla bhet prmes funksioneve logjike, prandaj kto

Q t shihet efekti i minimizimit t funksioneve, p.sh., le t'i vizatojm qarqet logjike pr funksionet f dhe u, t dhna n shembullin e msiprm, para dhe pas gjetjes s shprehjeve minimale prkatse.

a)

f = A + ABC + AB + ABC
A B C

f = A + BC

f f

b)

u = (A + B)C + AB +C
A B C A

u = AB + C

u u

Prgjigjja adekuate n pyetjen se cila sht forma minimale e funksionit, varet nga elementet logjike t cilat i kemi, nga mimi i tyre, ose nga puna pr realizimin e qarkut. Por, kriter esencial q n praktik merret gjat gjetjes s shprehjeve minimale t funksioneve sht ai i minimizimit t numrit t shkronjave q marrin pjes n shprehje , ku me shkronja nnkuptohen t gjitha variablat dhe kovariablat . P.sh., funksioni f i dhn nn a n shembullin e msiprm:

f = A + ABC + AB + ABC
prmban 9 shkronja. Pas minimizimit t tij sht tuar shprehja:

f = A + BC
dukshm m e thjesht, sepse prmban vetm 3 shkronja.

10

4 Minimizimi grak
Procesi i gjetjes s shprehjes minimale t nj funksioni n rrug grake mbshtetet n shfrytzimin e K-diagramit prkats. Gjat ksaj ndiqet procedura vijuese. 1. Grupohen fushat me vlera 1, duke pasur parasysh principet e grupimit. 2. Pr do grup shkruhet minterma e grupit, si prodhim i variablave dhe i kovariablave (komplementit t variablave), t cilat gjat gjith grupit nuk i ndryshojn vlerat. 3. Shkruhet shprehja minimale e funksionit si shum e mintermave t grupeve t veanta. Principet e grupimit t fushave brenda K-diagramit jan: Grupohen vetm fushat fqinj, kurse si fqinj llogariten fushat t cilat tangohen mes vete me brinj dhe jo me knde.
N do grup mund t prfshihen 2n fusha, ku n=0, 1, 2, ... Grupin mund ta formoj edhe vetm nj fush. Nj fush mund t prfshihet njkohsisht n m shum grupe.

Si fqinj llogariten edhe fushat n skajet e kundrta t K-diagramit, duke e paramenduar takimin e tyre n paku, ose si tangim i cili do t ndodhte nse K-diagrami lakohet.
Shembull
Gjetja e shprehjeve minimale t funksioneve t dhna prmes K-diagrameve:
A A 1 C B C 1 1 B A 1 1 1 C 1 B 1 1 1 1 1 1 1 D C 1 1 1 1 B 1 B 1 1 1 1 D C 1 1 1 A 1 1 D 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 D 1 C 1 1 B A 1 1 1 1 1 D A 1

duke shfrytzuar minimizimin gra k.

11

a)

BC

b)
A

A AC C B
f = AC + BC + ABC

AB

1 1 ABC
AD
C

1 1 1 1 D 1

BCD ABCD

1 B

f = AB + AD + ABCD + BCD c)
A 1 1 1 1 D 1 C 1 1 B 1 1 1 1 1 1 1 1 B 1 1 1 1 D

d)

BC AD

BD ABD AB
C

AC

f = AC + AD + BC + A B D BCD
A

f = AB + BD e)
A 1 1 1 1 D C 1 1 1 1 B 1

f)

AD

ABC BD ABCD ABC

C

1 1

1 D

AC

1 1 B 1

AD

f = ABC + AC + AD + BD

f = AD + ABC + ABCD + B C D

N K-diagram mund t grupohen edhe fushat me vlera 0, duke zbatuar principet e njjta t cilat vlejn gjat grupimit t fushave me vlera 1. Por, n kt rast, pr do grup shkruhet maksterma e grupit si shum e variablave dhe e kovariablave (t kundrta me ato q shnohen n K-diagram), t cilat gjat gjith grupit nuk i ndryshojn vlerat e tyre. N fund, shprehja minimale e funksionit tohet prmes prodhimit t makstermave t grupeve t veanta.

12

Shembull

Gjetja e shprehjeve minimale t funksioneve:

a. f(A,B,C,D) = AB + AC + BCD + ABC b. g(A,B,C) =

c. h(A,B,C,D) =

m1 (1,3,4,6) M (0,2,3,7,13,15)
0

n formn e tyre disjunktive dhe konjuktive, duke shfrytzuar procedurn e minimizimit gra k.
A 1

AB
D

BCD AC
1 C 1

1 1 1 B

1 1 1

f = AB + AC + BCD

(A + B+ C)

0 0

0
D

(B + C + D)

AC

0
C

0
B

(A + B+ C)

f = (A + B+ C) (A + B+ C) (B + C + D)

A 1 C 1
1 1

A AC AC (A + C) C B
g = (A + C) (A + C)

0 0 0 0 (A + C)

B
f = AC + AC

13

0 (A + B + D) (A + C + D)
C

0
D

( A + B + C)

0 0

h= (A + B + D) (A + C + D) (A + B + C)
A

1 ACD BD
C

1 1
D

AB

1 1
B

h = AB + ACD + BD

Nse dihet K-diagrami i nj funksioni, shprehja e funksionit invers mund t gjendet nse prpilohet K-diagrami i funksionit invers (duke zvendsuar vlerat 1 me 0 dhe vlerat 0 me 1) dhe pastaj gjendet shprehja minimale prkatse.

Shembull

Gjetja e shprehjes s funksionit inverz n formn e saj disjunktive pr funksionin i cili sht dhn prmes K-diagramit:
A 1 1 1 1 1 B

0 0
1 1

0 0
1 D

0
1 C 1

duke shfrytzuar procedurn e minimizimit gra k.

14

BCD
A 1 1 1 D 1 C 1 1 B 1 1 1 1 A

AB

AC 1

1 1

1 1
D

AD

ABD

CD BC

1
B

f = AB + AD + BC + CD

f = AC + ABD + BCD

Funksionet me vlera t fardoshme dhe t pacaktuara

Shpesh her, n praktik takohen raste kur funksioni, n disa kombinime t vlerave t variablave:
ka vlera t fardoshme (+), prkatsisht ka vlera t pacaktuara (-).

0 ose 1, ose

N kto dy raste gjat gjetjes s forms minimale t funksionit, nse nuk sht thn ndryshe, prvetsohen lirisht vlerat 0 ose 1, ashtu q t formohen grupe sa m t mdha t fushave q grupohen. Mintermat dhe makstermat e fushave t cilat u prgjigjen vlerave t fardoshme (+) dhe vlerave t pacaktuara (-) n pjesn vijuese do t shnohen me: m+ , m , M+ dhe M .
Shembull
Gjetja e shprehjeve minimale t funksioneve:

a.

A 0 0 0 0 1 1 1 1

B 0 0 1 1 0 0 1 1

C 0 1 0 1 0 1 0 1

f 1 0 0 1 + + -

b. f(A,B,C,D) = =

m1 (2,3,4,5,9,15) m (1,6,13,14)
+

15

c. f(A,B,C,D) =

m (1,2,7,8,11,12) = m (3,4,9,13) + m (5,6)

1
+ -

d.

h(A,B,C,D) =

M (2,4,6,8,10) = M (1,3,5,7) = M (12,13,14,15,)

0 + -

nse vlerat e pacaktuara merren si vlera t fardoshme.

a. BC
1 _

b. A A
+ +

ABC + BC

1 1 + 1 + B + 1 D CD ABC

1 B

ABC

1 1

t = BC + B C

f= ABC + ABC + ABC + CD

c. d. A + 1 + C AC 1 _ 1 _ B g= AC + AC + BD + 1 + 1 + 1 D (C + D) C 0 AC B + + 0 + + 0 B h= (A + D) (C + D) B 1 _ _ _ 0 D

BD

A 1 (A + D)

16