‫لومړی پرک‬

‫د ســـــړې جـ ړې پيژندنـه او تاريخی سير‬

‫دغې ج ړې ته سياست پوهانو بيﻼ بيل‬ ‫لومړی مبحث ‪ :‬د ســـــړې جـ ړې پيژندنه ‪- :‬‬
‫تعريفونه کړي چه يو و يې په ﻻندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ -١‬سړه ج ړه د نړۍ د هغه دوه د من زبر واکونو د اړيکو د خرابوالی خه عبارت ده چه د سﻼح‬
‫د استعمال خه پکې ډډه شوی ‪،‬چه پدې ناندريزه ج ړه کې هر اړخ کوشش کوی چه د خپل دوست‬
‫يې په اقتصادي مرستو سره ونازوي‬ ‫هيوادونوسره د امنيت ينې معاهدې ﻻسليک کړي او تر ن‬
‫‪،‬تر و په يو واحد قوت سره خپل د من طرف ته پروپا نډۍ له ﻻرې په نړيواله کچه صدمه ورسوي‬
‫او يا يې نړيوال حيثت د سوال ﻻندې راولي‪ ،‬سړه ج ړه د دويمې نړيوالې ج ړې په پای کال‬
‫)‪١٩۴۵‬م(کې دلودي ې نړۍ په خاص ډول د امريکې او پخوانې شـوروي تر من پيل کﭔږې او کال‬
‫)‪١٩٩٠‬م(کې چه د شوروي اتحاد سيـاسـي رژيم او د وارسا پکټ ړن يږي پای ته رسيږی‪.‬‬

‫‪ -٢‬سړه ج ړه د نه وژونکو اﻻتوداستعمال اود هغې ج ړې خه عبارت ده چه ډير لوی اهداف او‬
‫شکل ندې غوره کړي‬ ‫موخې لري ددې ج ړې مشکﻼتو کې کله هم د قومونو ترمن د اصلي جن‬
‫بلکې د مخالفو قوتونو د يو اقتصادي او ډيپلوماتيکي کشمکش برقرار وي ‪.‬د سړې ج ړې اصطﻼح په‬
‫لومړي ل يو امريکايې چه )وال رليپمان( نوميده استعمال کړه ‪ ،‬دا لفظ د شوروي او امريکې ترمن د‬
‫داقتصادي او فو ې نظام د بيانولو لپاره استعمال کړاي شوه د اقتصاد اوتبلغاتو په‬ ‫مخالفت د پاليس‬
‫زور تر سره کﭔږي د غرب په وينا سړه ج ړه هغه وخت پيل شوه کله چه س الين په برطانيه او‬
‫‪1‬‬
‫امريکا باندې دا تور ول وه چه هغوی په غربي اروپا کې د کپ ا ليزم اوصدارتي نظام دمحکموالی‬
‫کوشش کوي‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫اصطﻼح د لوموړی ل لپاره امريکايې )وال ر ليپمين( استعمال کړه دا لفظ د امريکې‬ ‫‪ -٣‬د سوړ جن‬
‫او پخواني شوروي چې دواړه زبر واکونه وو او دهغوی تر من دشديد مخالفت پاليسيو په اساس‬
‫روابط د دوهمې نړيوالي ج ړې ورسته چه کوم شکل‬ ‫استعمال کړی شوه ‪ .‬شوروي او امريکا ترمن‬
‫په نامه نومولی شو‪ .‬دا په دی معنی چه کله دا دوه مخالف قوتونه‬ ‫اختيار کړو دغه حالت د سوړ جن‬
‫ويلی کﭔږی‪.‬چه‬ ‫يو دبل نه د مخکﭔدو او يو د بل د را پر يدو کوشش کولو نو که دی ته سوړ جن‬
‫دی‪،‬چه په هغې کې يو د بل‬ ‫په دې کې د توپونو او انکونو استعمال نه کﭔږې بلکې دا يوسياسي جن‬
‫په دوران کې شوروي او‬ ‫نه په اقتصادي او نظامي برخه کې دمخکې کﭔدو کوشش کوی‪ ،‬د سوړ جن‬
‫امريکا دخپلو واومفاداتو په نظر کې نيولوسره داسې پا ليس جوړی کړی او داسې اقدامات يې وکړل‬
‫چې د هغې په اثر د دوی روابط نورهم کړکﭔچن شول کله چه شوروي امريکا په اروپا کې د خپلو‬
‫دوستانو سره د يوغټ طاقت په ير را ر ند شول نو پدې وخت کې په اروپا کې د خپ ان سلسله‬
‫شکل يې اختيار کړو چه په مکمل ډول په‬ ‫شروع شوه ‪،‬د لودي او د ختي تر من د سوړ جن‬
‫هغه وخت پيل شو کله چه‬ ‫تونو او پروپا ندۍ باندې کﭔږې‪،‬په لودي کې سوړ جن‬ ‫اقتصادي ل‬
‫س الين په شرقي اروپا کې دشوروي په نظرياتو او اجتماعي کنترول په قايمولو باندې زور ورکړو چه‬
‫په دې طريقه س الين په برطانيه او امريکا تور ول وو چې لودي ه اروپا کې سرمايه داري نظام او د‬
‫‪،‬‬ ‫جوړوی‬ ‫بﻼک‬ ‫انزوز‬ ‫کې‬ ‫لړ‬ ‫په‬ ‫کولو‬ ‫مستحکم‬ ‫نظام‬ ‫صدارتې‬

‫‪3‬‬
 ‫دويـم مبـحـث‪:‬د سـړې جـــ ـړې تاريـخې ســـير ‪-:‬‬
‫دويمي نړيوالې ج ړې ورسته سړه ج ړه د جيوپوليتکي له پلوه په لومړی پړاو کې د کنترول پر سر‬
‫اوبيا په نړۍ د برترۍ او تسلط پر سر باندې وه ‪،‬د دواړو خواو خه هر يو ديته ير وه چې د اسﭔا‬
‫ختي و يا لودي و نډو باندې کن رول ﻻس ته راوړی ‪،‬اويا مقابل لوري ته ﻻره بنده کړې چې همدې‬
‫موخو د دغو سياليو جيوستراتيژيکي پايله اکله ‪.‬‬
‫خه رابرسيره کﭔدل لکه‬ ‫خه هغه مفاهم هم وه چې له ايډيالوژيو‬ ‫د اختﻼف وړ موضوعاتو‬
‫ولنيزسازمان ‪،‬ان تردې چې بشريت نه يوا ې جيوپوليتيک زمينه کې دفلسفې په نړۍ کې راپارونونکې‬
‫او دمناقشی وړ وه ‪ ،‬اوبﻼخره سړه ج ړه وروسته )‪ (۴۵‬کلنو کې ديوشمير نورو فرعی ن تو سره چې‬
‫نظامي ب ه يې لرله پای ته ورسيده دې ته په پاملرنه چې پخوانی )‪ (۴۵‬کلنو ته مو ديو ډول سړې‬
‫ج ړې تعريف ورکړ‪.‬‬
‫ايې چې پدې ای کې د ينو هغه مفاهيمو خه کار واخلو چې د ج ړو د معمولو نتايجو خه شميرل‬
‫کﭔږې يعنی هغه کليمات او مفاهيم لکه برياليتوب ‪ ،‬شکست ‪ ،‬تسليم او د ج ړې خه وروسته ترتيبات‬
‫سړه ج ړه لکه د نورو نظامي ن تو په شان د يوی لورې په شکست او بل لورې په بري پای ته‬
‫رسيږی ‪ ،‬د هغو حساسيت لرونکو ن و سره چې ينو غربی نازک دليان او ماتی خوړلي شرقي بﻼک‬
‫رهبران يې لری بيا هم نشو کولی لدې واقيعت خه انکاروکړو تر )‪ (١٩۵۶‬ع کال پورې داسې ممکنه‬
‫خه د مرکزی اروپا خﻼصول باله ‪ ،‬خو‬ ‫ينو بری د شوروي له واک‬ ‫وه چې په غرب کې د‬
‫دمجاريستان دشورش په وخت کې دازادۍ ورکولو په هکله شعوري جنبه درلودله وروسته د هغه‬
‫زيات شمير غربيان چې ددی قضې سره يې په جدي تو ه چلند کوه احتمﻼً بری يې هغه ه باله چې‬
‫دﻻندينو موافقو لرونکې وه ‪ .‬د دواړو المانونو دپاره يووالی د دواړو طرفونو په موافقه يا اقﻼً دشرقې‬
‫المان بې طرفه کﭔدل ‪،‬کوم چې غربيان او خپله المان دهغې منلوته چمتو وه د المان بې طرف او په‬
‫عينې حال کې دهغې يو ای کﭔدل ‪ ،‬نا و او وارسا لخوا ديوموافقت نامې ﻻسليک د دواړو خواو‬
‫دعساکرو د کم ت او د مسکو او د مرکزي اروپا دهيوادونو ترمن د سياسي ‪،‬نظامي اړيکو ينکﭔدل او‬
‫دشوروي په اقمارو)داصطﻼح په غرب کې د پخواني شوروي اتحاد‬ ‫د ازادو رژيمونو من ته رات‬
‫ترنفوذ ﻻندې هيوادونوته استعماليده (هيوادونوکې د يادونی وړه ده چې زيات شمير غربي ليبراﻻنو‬
‫کامﻼً ددغې ډول موافقې سره پخﻼينه درلوده ‪ ،‬لنډه داچې بری داسې تعريف کﭔده چې له بې ﻻبيلو‬
‫اړخو خه د يال ا دموافقت نامی دغرب برداشت سره مطابقت درلودل يعنی په مرکزی اروپا کې‬

‫‪4‬‬
‫دشوروي دنفوذ ﻻندې سيمو بې خطره کﭔدل او له غربی اروپا سره د امريکا د اړيکو منل دشوروي له‬
‫لورې دغو هيوادونو جاپان او جنوبی کوريا سره د امريکا داړيکو منل د شوروي اتحاد سره کاره‬
‫خبره ده چې د غرب توندرو اقليت پورته پيژندنه ناسمه بللی وه د ليبراﻻنو هماغه حال هم په ُکلی ډول‬
‫سره موجوده وضعه دمنلو په خاطر د سړې ج ړې د پای ته رسولو لپاره د بهانې په ډول دمنلو وړ نه‬
‫وه ‪.‬‬
‫د کمونيزم د ايډيالوژۍ د نهايې هدف په پام کې نيولو سره او همدارن ه دشوروي د واقعي قدرت د‬
‫محدود کولو او د هغوی د بري په پام کې نيولو سره د بري مفهوم پيژندنه د روسانو له نظره تر يو‬
‫حده مشکل کار وه برسيره پردې رايډيکالو روسانو پرله پسې ډول باندې په فعاله شکل د جهاني انقﻼب‬
‫خه دهماغه دوران دکپي اليزم‬ ‫په ه ه کې وه او د داسې چارو په ل ه کې وه چې وروسته له جن‬
‫دعمومی دروان خه عبارت دی ‪.‬‬
‫حال داچې محافظه کاران پدې عقيده وه چې مصلحت د ا ايجابوي چې په اوله درجه کې دی شوروي‬
‫وساتل شي اساسي تصورات دا وه چې جيوستراتيژيکي اصلي مفکوره چې شوروي د )‪ (١٩۴٠‬م کال‬
‫وخت کې د بري په صورت کې د خبرو اترو په حدود کې وساتل شی ‪ ،‬ه لر او ستالين داعقيده درلوده‬
‫چې امريکا بايد اسيا او اروپا کې هر ډول فعاليت اجرا نکړي او دا کې د سړې ج ړې په وخت کې‬
‫دروسانو يو هدف وه ‪.‬‬
‫له همدې امله معقوله کاريده چې دسړې ج ړې په بری کې شوروي بری او دا عملی پيژندنه به‬
‫دشرقي اروپا بې خطره کولو موضوع په برکې نيسي نا و به منحل کﭔږې جاپان به پاتی کﭔږی او په ارام‬
‫سمندر ی کې به د امريکا سياسي او نظامي حضور پای ته رسيږی ‪.‬‬
‫برسيره پردی په )‪ (١٩۶٢‬م کال کې شوروي اتحاد دکمونيست وند په بيانيه کې بری داسې تعريف‬
‫شوی وه تر )‪ (١٩٨٠‬پوری په کمونيزم د کپ اليزم بری ناممکنه دی پدی ضمن کې ازادی بخ ونکې‬
‫مبارزات امپراليستی ارزو انی منزوی کوی او باالطبعه به دنړۍ بيﻼبيلی سيمی به د پاکسازی د عملياتو‬
‫صحنی وی ‪.‬‬
‫دپورته دوه فکرونو او تعريفونو يړنه د بری په هکله مهم دی نه يوا ی دا چې شوروي بری تحقيق‬
‫ونه موند بلکې په زيات احتمال دغرب دبرياليتوب سناريو په يچ کوونکې ډول بدلون وموند ‪ .‬مونږ‬
‫تر‬ ‫ورو چې المان بيرته سره يو شو ‪ ،‬نا و په خپل ای باقي ده دشوروي د واکونو شاته ت‬
‫)‪(١٩٩۴‬م پوری بشپړ شو او د وارسا تړون منحل شو ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫د شوروي واکونه د چکسلواکﭔا او مجارستان خه ووتل بيا ورپسی په نهايې مرحله کې نه يوا ی دا‬
‫چې له من ه ﻻړل بلکې لهستان او چکوسلواکﭔا او مجارستان دنا و غړی هم شول‪ .‬د ولو نه مهم داچې‬
‫په خپله شوروي اتحاد سره وپاشل شو شوروي اتحاد فوځ دمن ه ﻻړو او خپله روحيه يې دﻻسه ورکړه‬
‫‪ ،‬بالتيک هيوادونه ازاد شول او اوکراين خپل ان د يو خپلواک هيواد په حيث تنظيم کوی او د مرکزی‬
‫اسيا جمهوريتونه ول يې خپلواکې ته ورسيدل ‪ ،‬لکه د سابيريا ختي ی سيمی هم ډيرژرله خطرسره‬
‫مخامخ شوی په حقيقت دهغه لوی زبر واک اقتصادي اوسياسي سرنويشت چې لږه موده وړاندی يو‬
‫خطر بلل کﭔده اوس کامﻼً بل ډول شوی دی هغه دولت اوس کامﻼً دغرب خه د کومکونو په ترﻻسه‬
‫کوونکې هيواد بدليږی يو وخت د جوش او خروش ډکه تيوری يعنی د دوو نظامونو د ادغام خبری يې‬
‫پشنهاد کولی خو اوس په عمل کې ليدل کﭔږی چې دا کار په يو طرفه ډول په مخ روان دی دغه پيله‬
‫دتاريخي لحاظه د ناپيلون د شکست په اندازه په )‪ (١٨١۵‬م کال د المان له امپراطورۍ سره په‬
‫)‪ (١٩١٨‬م کال کې نازی المان او جاپان او په )‪ (١٩۴۵‬کې يو طرفه او کار جوړونکې وه له اصولی‬
‫پلوه د سړې ج ړې پيله )‪ (١٨١۵‬م کال او )‪ (١٩۴۵‬م کال ج ړو له پايلو سره مشابهت لری په دغه‬
‫جن ونو کې دناکامو طرف د ايډيالوژۍ دضعف کې کاره شو دجيوپولي يکې له نظره هم سړه ج ړه د‬
‫)‪ (١٩١٨‬م کال د وضعی يادونکې وه چې ماتی خوړونکې امپراطور اوس هم د پاشل کﭔدو پړاونه‬
‫تيروی اوس مهمه او په معاصر تاريخ کې دبحث مسله د يو ډول صلحی او د هغې د پيلی منل دی داچې‬
‫کوم دصلحی ترتيبات په پخوانيو دورو کې بايد نمونه و ر ول شی مخکې لدی چې پورته پو تنی ته‬
‫واب وويل شی بايد يوشميرنورو مهمو سوالونو ته فرعی وابونه وويل شی ‪.‬‬
‫عمﻼ ً سړه ج ړه ن ه روانه ده ؟‬
‫دسړې ج ړې ان ړتياوی کومی دی؟‬
‫دسړې ج ړې د طرفينو خه کوم يو يې د فاعی او کوم يې په تهاجمي موضع کې وه؟ ايا د ج ړې پای‬
‫ته رسولو کې کوم ډول سازش په اساس پای ورکولو امکان موجود دی او بﻼخره شوروي اتحاد به‬
‫پدې ج ړه کې بريالی شی او که بريالی کﭔده ه وخت به بريالی شی ؟‬
‫دغه و سوالونه نه يوا ی تاريخی پلوه وه بلکې ددی پلوه چې اوس هم دهغه روابطو له پلوه چې‬
‫دج ړې خه ورسته اوضاعو کې ه داهميت وړ وه او دا هم مهمه ده چې پخوانی اشتبهات و يړل‬
‫شی او د دغې لوی ج ړې اصلی علت واضع شی ؟‬

‫‪6‬‬
 ‫دوهم پرک‬
‫د سړې ج ړې پړاونه‬
‫‪ -:‬د سړې ج ړې په لومړی پړاو کې چې د ستالين تر مر ه‬ ‫لومړی مبحث لومړی پړاو‬
‫وروسته تر )‪ (١٩۵٣‬م کال پوری يې دوام درلوده د طرفينو محرکه ويره او تجاوز رانه ان يزې سره‬
‫لدی چې هريو داسې فکر کاوه چې هغه بل طرف د تجاوز قصد لری ليکن طرفينو د پام وړ اندازی سره‬
‫د شوروي په غير فعاله کوونکو برنامو تاثير اچولی وه دغه تشويش په غرب کې لوی ﻻسته راوړنه ده‬
‫چې ستالين اصلی ه ی او ن رانی په هغه وخت د ج ړې په جريان کې د اروپا ساتنه او هضمول وه ‪.‬‬
‫په همدې ضمن کې يې غو تل چې د امريکا د مخ پرودی هيوادونو د ن تی خه مخنيوی وشی نو‬
‫که د خپل وخت د عاجلو انقﻼبونو لکه مارشال تيو او راډيکاﻻنو برخﻼف ډير زيات احتياط وکړ‪.‬‬
‫ستالين دا عقيده درلوده چې غرب ددی واک په مرکزی اروپا نشی زغملی هغه د غرب فشار پرته د‬
‫ازادو انتخاباتو باندې د شوروي په داخلی سياست د يولوی فشار په ډول ا ه هغه وخت چې غربی‬
‫المان په ضد يوه توطيه و له دسړې ج ړې په شدت سره ستالين مخ په زياتيدونکې ډول ويريدلی وه‬
‫نو که يې په ولو کمونستی هيوادونو کې د هر ډول سياسي مفکورو سرکوب کولوته مﻼ تړلی وه او‬
‫هر ډول خپلواکې غو تونکو سياسي فکر به يې له من ه وړلو البته دا مسﺋله د ستالين د ولو تدافعوی‬
‫ه و په بناء نده بلکې ويلی شو چې د ستالين واکونه د موضوع خه واقع بينانه برداشت درلوده او‬
‫پدی باندې ډير ه پوهيده چې بايد ددی فرصت خه ه ډول استفاده وکړی هغه ه ی کولی چې خپلی‬
‫خه ﻻ پسی کلکې کړی او هيله يې لرله چې د اروپا د قارې خه‬ ‫ﻻسته راوړنی مخکې د وړاندی ت‬
‫د امريکا په عقب نشينی سره برياليتوب ددی شی ‪.‬‬
‫غرب هم د ج ړې په اوايلو کې تدافعوی موضع لرله ا ر چې غرب د شوروي لخوا د مرکزی اروپا‬
‫کن رول محکوم کړ ليکن د مقابلی سن ر يې ونه نيوه ‪.‬‬

‫په هغه وخت کې چې د برلين محاصره په )‪ (١٩۴٧‬م کال کې د غرب خواته دشوروي د حرکت د پيل په‬
‫عنوان سره فکر کﭔده چې پدی هدف غرب نه يوا ی د برلين خه بلکې د ول المان خه خارج کړی‬
‫سره ددی چې پيل کې دا مان پيدا شوی وه چې ج ړه کم ترکمه يو انحرافی ‪ ،‬تهاجمي تکﭔک دی چې‬
‫اروپا کې د قدرت ودلو لپاره صورت نيسی ليکن دا اقدام په واقعت کې د جاپان د ويرولو او د المان‬
‫اصلی مکې خه د امريکا د شړلو سياست د بشپړلو يوه برخه ده ‪ .‬دغرب په تيره بيا د امريکا په‬

‫‪7‬‬
‫عکس العمل او د شوروي پرضد مخه نيونکې ج ړې خه محتاطانه والی دامريکا په واسطه د هستوی‬
‫وسلو د انحصار سره سره دپاملرنی وړ ونه ر يده دکمونست بﻼک سره په هر اړ يزه اوپراخه پيمانه‬
‫مقابله او تحريکات دامريکا د ستراتيژيکې بری او لوړوالی سره سره عمﻼً يوه تدافعوی دکتورين وه ‪.‬‬
‫د برلين محاصره نه يوا ی په غير مستقيم ډول د اعتراض ﻻندی ونه نيول شوه او همدارن ه د کوريا‬
‫کې د پراخه مداخﻼتو باوجود ددی حملی ﻻندی رانغله ددی پر ای غرب خپل پخوانی د منان‬ ‫په جن‬
‫يعنی ) جاپان او المان ( له زيات نه زيات تنظيم کړل او دهغوی په سياسي تنظيم کې ﻻس پوری کړ کوم‬
‫چې دوی قرار په قرار انونه جوړ کړاو له بلی خوا امريکا داسﭔا په شرقی او غربی سيمو کې دنظامي‬
‫حضور لپاره ينې ژمنی ومنلی‪ ،‬دکوريا ج ړې دا و وده چې امريکا حضور په جاپان او کوريا کې د‬
‫ارامی په راوستلو کې مهم دې دا چې په )‪ (١٩۴٩‬م کال کې دنا و تاسيس دهغه وخت د ضعيفی اروپا او‬
‫امريکاترمن يو ډول امنيتی اړيکو معکوس والی پدی ډول سياسي پولې رامن ته شوی او سياسي مرز‬
‫بندی يې کاره شوی چې دی مرز بندی )‪ (۴٠‬کاله دوام وکړ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫دوهم مبحث دوهم پړاو ‪-:‬‬
‫دستالين مړينه د سړې ج ړې د لومړي پړاو پای وه وروسته د ډير لږ نډ نه دا چې د طرفينو د سړې‬
‫ج ړې د ادامې لپاره چمتووالی وده بلکې داسې کاريده چې غرب ديو حملې لپاره زمينه برابروی د‬
‫کې د امريکا زغم نور د منلو وړ نه وه ‪.‬‬ ‫کوريا په جن‬
‫جمهوريت غو تونکو نوی کابينې په تدريجی ډول دا و وده چې دا ممکنه ده چې له ا ومی وسلی خه‬
‫کار واخلی له ولو مهمه داچې دنوی کابينی خارجه وزير )جان فاسترداس( امريکا يې همدې ته‬
‫متعهده کړی وه چې په هغو شرايطو کې چې نا و تشکﭔل شوی وه او المان وسلوال کﭔدل دبحث ﻻندی‬
‫وو متحده اياﻻت په قاطعانه ډول ديوی پرمختلونکې ستراتيژې مدعی وه ‪ ،‬دا وخت دغرب په واسطه‬
‫دمرکزی اروپا ازادول او مرکزی اروپا لپاره دخپلواکې سياست دبرياليتوب ادعا مرکزی جبهه کې ديوی‬
‫جامع حملی خه مﻼتړ کاوه چې د من دهغې ډيری ضعيفی نقطی ته متوجه وه البته دغرب دحملې‬
‫طرحه بيا هي کله هم عملي نه شوه چې دهغې دﻻيلو يني اړخونه درلودل ‪.‬‬

‫پړاو‪-:‬‬ ‫دريم مبحث دريم‬

‫د سړې ج ړې د دوهمې دورې هم ورسته د ډيرو لوړو ژورو او له هغې جملی د شوروي د ينو‬
‫شکستونو خه وروسته )‪ (٢٠‬کاله دوام وموند يعنی د )‪ (١٩۵٠‬کال نه تر )‪ (١٩٧٠‬پوری ورسيده ا ر‬
‫چې ينو محدودو مواردو کې دغرب لخوا ينی جيوستراتيژيکې تکتيکې دريدنی او ينی موقت اوربند‬
‫وشول خو بياهم دجيوستراتيژيکې پلوه دسړې ج ړې بار ان ړنه پدی موقع کې دشوروي تهاجمي‬
‫موضوع وه همدارن ه شوروي په من ني ختي کې ينی ډيری زياتی ويناوی درلودی او کﭔوبا کې د‬
‫نظامي پاي اه له مخی يې بری په برخه شوه د جيوپوليتيک له پلوه دا په بالقوه ډول ډير مهم وه دغه‬
‫دوره د دوه ن تو شاهده وه چې دواړه ډيری خطرناکې خو ژر تيريدونکې وی يوه د برلين په سر او بله‬
‫يې د کيوبا په سر وه زيات شميرو ويل چې دا ن تي د امريکا په ه وی او دغې کامياب تکتيکي اړخ‬
‫درلود حال داچې د شوروي بری اکثره ستراتيژيک وه د شوروي لخوا د برلين د يوال درول چې له کلک‬
‫مخنيوی سره مخامخ نه شول دهغه هيواد کنترول يې په شرقی المان را کلک کړو او په مرکزی اروپا‬
‫اوالمان باندې يې دغرب د سلطې د کلکوالی ه ې د من ه يوړلی ‪ ،‬په عينې حال کې د کﭔنډی حکومت‬
‫په کﭔوبا کې د شوروي د اراکﭔ ونو را ولول په کﭔوبا کې د شوروي د طرفدارانو د ژوند د ادامی په بيه‬
‫ومنلی ‪،‬په واقعت کې د ت ﻼری برخﻼف يو وخت د مانورو لخوا کيل شوی وه ‪ ،‬امريکا اړه شوه چې‬

‫‪9‬‬
‫د شوروي يوی مهمی پاي اه ته د مصونيت په حق قايل شی په کال)‪ (١٩۶۴‬م کې د خروشچوف د‬
‫سقوط سره سره د شوروي تهاجمی ستراتيژی ډيره د برژنيف د کم پايه م ر دولت ساﻻره رژيم په‬
‫واسطه همداسې وساتل شوه ‪ ،‬د شوروي د پراختيا ستراتيژيکې نظريه د دوه لسيزو لپاره نورهم‬
‫همداسې باقی وه خو دغې خبری د شوروي پراقتصاد دومره دروند بار راوړو چې بﻼخره مسکو په‬
‫متحده اياﻻتو دغلبې په غير واقع بينانه هدف باندې شکمنه شوه ‪،‬او له هغې ﻻس واخست سره له دی‬
‫له‬ ‫چې امريکا و و له سازشونه وکړل او د جانسن او د نيکسن دواړه حکومتونه د ويتنام د جن‬
‫امله د کلک فشارسره مخامخ شول او په کلکه د سړې ج ړې د راکمولو طرفتدارنو د شوروي ه ې د‬
‫اسﭔا او اروپا په برخه کې او د غرب د سلطی او په نړۍ کې د دريمی نړۍ د هيوادونو په برخه کې د‬
‫خپل نقش د زياتوالی لپاره روانی وی چې پدی وخت کې د شوروي او امريکا سازش دوو برخو کې وه‬
‫‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪ .1‬د وسلو دکنترول مربوط خبرو اترو کې محدود پرمخت‬

‫‪ .2‬په اروپا کې دکشمکش نسب کم ت ‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪-:‬‬ ‫لورم پړاو‬ ‫لورم مبحث‬

‫د کار پايله دا شوه چې دا مرحله د سړې ج ړې اخيری مرحله وبلل شوه چې له )‪ (١٩٧٩‬نه تر‬
‫)‪ (١٩٩١‬کال پوری وه دغه مرحله کې غرب رو رو دعمل نو ت په ﻻس کې واخست او اوردو دفلسفی‬
‫او سياسي بحران سره مخامخ شوه او په وسله والو مسابقو کې امريکا ډير زيات بری ترﻻسه کړ او‬
‫دامرحله دشاخص له کبله داسې دوره وه چې لس کلونه يې په برکې ونيول او پايله يې د غرب بری وه‬
‫د شوروي د ډير زيات پرخوالی دريو مواردو ﻻ چ ک کړ ‪ ،‬له‬ ‫‪ ،‬د شوروي سخت او تاريخی شاته ت‬
‫جيوپولي يک له پلوه په افغانستان د شوروي يرغل چې د )‪ (١٩٧٩‬م کال د ډيسمبر په مياشت کې‬
‫وشوه ظاهرا ً داسې وان يرل شو چې امريکا به هي غبر ون نه کاره کوی خو په حقيقت کې امريکا‬
‫سخت غبر ون و ود او سړې ج ړې په ول دوران کې د امريکا د لومړی ل لپاره داسې سياست‬
‫غوره کړ چې په هغه کې شوروي د واکونو د لم ه وړل هدف وه ‪.‬‬

‫د کارتر حکومت نه يوا ی دا چې د مجاهدينو حمايت ﭔې وکړ بلکې دافغانستان د مقاومت مهم کې دا‬
‫چې امريکا دپاکستان امنيت د شوروي د هر ډول يرغل په وړاندی تضمين کړ او پدی ډول يې افغانانو‬
‫مبارزينوته ډاډمنه پناه اه جوړه کړه د امريکا کومکونه په کراره کراره دوخت په تيريدوسره د )‪(٨٠‬‬
‫يمي لسيزی په دورا ن کې او دري ن د حکومت په وخت کې ډير زيات اضافه والی وموند او له کميت‬
‫کې چې يو ډير لوی کارسازی نقش ولوبو‬ ‫او کﭔفيت له پلوه پراخ شول ‪ ،‬امريکا د افغانستان په جن‬
‫کې ير وه‬ ‫پدی بريال شوه چې شوروي داسې يو ډنډ کې ير کړی لکه چې امريکا دويتنام په جن‬
‫ددی برسيره امريکا د صلحی غو تونکو هغه فکری مکتب اغيزی ﻻندی چې د روسانو دقابليت له کبله‬
‫چﭔن سره ضعيف شوی وه خپل روابط يې د چﭔن سره د کﭔفيت له پلوه پراخه کړی د )‪ (١٩٨٠‬کال‬
‫راهيسی له چﭔن سره د امريکا همکاری نه يوا ی د افغانستان د مسﺋلی په اړه بلکې نورو برخو کې‬
‫ډير حساسيت سره تعقيب شوه پدی ډول شوروي له يو لوی خطرسره مخامخ شو هغه له متقابلی‬
‫کﻼبندۍ سره مخامخ شو ددی برسيره د کارتر حکومت دچ ک غبر ون واکونو په جوړولو ﻻس پوری‬
‫کړ‪،‬اوله ولو هم دا چې امريکا او دهغه متحدينو نا و کې پريکړه وکړه چې دوويشت توغندی په‬
‫وړاندی چې شوروي په اروپا کې ای پر ای کړی داوروست پريکړه ددی سبب شوه چې شوروي‬
‫داسې ﻻرې مخ کې ونيسی چې اروپا وويروی او کواښ ورته وکړی ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫دبيل ی په ډول د شوروي دهغه وخت د بهرنيو چارو وزير روميکو وويل )که چﭔری داتﻼنتيک زن ير‬
‫په پوره ډول سست شی نو پيمان به د خراب برخه ليک سره اخته شی ( په هر حال دامريکا او اروپا‬
‫شريکانو دواشن ن غږ ته قاطعانه ډول دهر سوال واب ورکړ او دامريکايې واکونو دﻻپياوړتيا لپاره‬
‫يې د ري ن جمهوريت په وخت کې ډير کلک دري غوره کړاو امريکا د واکونو پراختيا او قوت د‬
‫)‪ (٨٠‬لسيزی په پيل کې دستورو دج ړې په دوام شورويان غافل کړل بيا يې دهغوی منابع د فشار‬
‫ﻻندی کړی د دغې برنامی د روندوالی او جسارت غير منتظر وه له )‪ (١٩٨٣‬م کال خه وروسته په‬
‫دپيل کﭔدو ويره پيدا شوه دا که چې په مسکو کې فکر کﭔده چې ممکن‬ ‫مسکو کې يو واقعی جن‬
‫او نظامي حل لپاره وسلو ته ﻻس واړوی اوبيا ورپسی د )‪ (٨٠‬لسيزی په من کې‬ ‫امريکا د جن‬
‫شوروي رهبرانوته ر نده شوه چې نشو کولی دامريکاسره مقابله وکړو او نه هم کولی شوه چې د‬
‫هغه هيواد د ه وسره ان برابرکړو او د )‪ (٧٠‬لسيزی په من کې کارتر د بشر د حقوقو د مﻼتړ‬
‫سياست رامن ته کړ په پای کې د شوروي کن رول ﻻندی لومړی شرقی اروپا او بيا په خپله شوروي کې‬
‫ړی‬ ‫لومړی و په وتو په شمار او بيا لوی ډلی اشخاص زړور شو چې د بشر حقوقو معيارونه ين‬
‫او د غرب په معنوی او سياسي مﻼتړ ډاډمن ووسي دبشر د حقوقو په ﻻره کې د غې مبارزی پراخوالی‬
‫وموند او په تيره بيا په لهستان کې د لومړنی پاپ په غوره کﭔدو سره ﻻ ړندی شوی د )‪ (٧٠‬لسيزی‬
‫دشوروي په اروپايې قمر کې د مهموهيوادو کمونست رژيمونه د‬ ‫غور ن‬ ‫په پای کې د همبست‬
‫واښ ﻻندی راوسته او د کارتر او ري ن حکومتونو شوروي ته و وده چې لهستان کې د شوروي‬
‫مداخله دوی ته رانه لويږی ‪ ،‬دغو پيغامونو د افغانستان د مقاومت خه د مﻼتړ په واسطه ﻻزيات‬
‫قوت وموند په همدې شرايطو کې د کريملين رهبرانو ه ومنله چې په يوه نيمه موافقه کار بسنه وکړی‬
‫يعنی په لهستان کې يوه نيمه نظامي حکومت برقرار کړی چې په کمونسيت رژيم متکې وی چې په پای‬
‫کې په دی ډول دلهستان بهران د يو پ په تو ه په وله )‪ (٨٠‬لسيزی کې پاتی شو او نه يوا ی داچې‬
‫دلهستان رژيم يې ډير زيات ضعيفه کړ بلکې د هغې اغيزې نورو دشرقی اروپا هيوادونو کې هم‬
‫را کاره شوې ‪ ،‬پدی ډول د بشر حقوقو حمايه او دنظامي واک پراخوالی د شوروي په وړاندی د‬
‫امريکا دسياست يوه پريکنده وسله شوه چې نه يوا ی دهغې بريد شوروي تهاجم بس کړ بلکې په کلی‬
‫ډول د دغې هيواد سياسي ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬او ولنيزو بحرانونو شدت پيدا کړ او قدرت مشترکه په شوروي‬
‫رامن ته کړ د )‪ (٨٠‬لسيزی په من کې دشوروي نوی وان رهبرانو واک په ﻻس کې‬ ‫کې شاته ت‬
‫واخست مسکو دا واقعات ومنه چه د شوروي داخلی او خارجی سياست د ناکام سره مخامخ دی نو‬
‫هوډمن شو چې کمونست نظام جوړونکو اصﻼحاتو ﻻرې ترسيم کړی او هم اقماري رژيمونه له هغو‬
‫‪12‬‬
‫موازينو له مخې چې له داخلي پلوه دمنلو وړ وی جوړ کړی خو دغو اهدافو ته درسيدلو لپاره ه وخت‬
‫او فرصت ته ضرورت وه نو که د شوروي نوو رهبرانو په )‪ (١٩٨۵‬م کال د ډيسمبر په غونډه کې‬
‫دامريکا د زيتونو خاښ د ري ن د لوری ومانه او په دی هيله يې ان د وسله والو سياليو خه‬
‫وژغوره و کاله مخکې خاطرات ﻻ اوس هم په ذهنونو کې ژوندی دی چې داخلی اصﻼحات په بی‬
‫نظمی پرمخ تلل نه يوا ی دا چې نوی روح يې وموند بلکې دهغې دننی ضعف او تضادونه يې را کاره‬
‫کړ وسلوالو مسابقو سره دشوروي اقتصاد يې بلکل فلج کړي وه او د هغه ايديالوژيکې ارمان يې خاورو‬
‫سره برابر کړی وه ‪ ،‬په لهستان کې زيرزميني جنبش په وړاندې په مقابله کې ناتواني رو رو کمونست‬
‫رژيم مصالحی ته اړ کړ ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫دريم پرک‬

‫دسړې ج ړې علتونه ‪ ،‬اغيزې او ان ړتياوې‬

‫اول مبحث ‪ :‬دسړې ج ړې علتونه‪:‬‬

‫‪ .1‬د نظرياتو اختﻼف ‪-:‬‬

‫دستالين د قيادت ﻻندی شوروي غو تل چې نړۍ داسې تقسيم کړی چې د امريکا د نظرياتو کامﻼً‬
‫برعکس وی ‪ ،‬دی ډول فکرونو نړۍ په دوه بﻼکونو وويشله او د برابروالی او قدرت نظر ختم شو ‪،‬‬
‫پداسې حال کې چې د شوروي او امريکې ترمن د نظرونو اختﻼف د دوهمې نړيوالې ج ړې ورسته‬
‫دوه يو د بل ضد نظری رامن ته شوی په کومی چې دواړو ترمن ډير زيات اختﻼف موجود وه چې‬
‫يو د کمونيزم او بل دکپي اليزم دنظريې طرفدار وه ‪ ،‬چې پدې ډول امريکا دشرقی اروپا او شوروي د‬
‫غربی اروپا سره مرستی شروع کړی‪ ،‬ددی نه وروسته اسيا‪ ،‬افريقا ‪ ،‬او ﻻتينی امريکا کې د خپلو‬
‫دوستانودپيداکولو لپاره ﻻس وهنه شروع کړه‬

‫‪ .2‬د ستالين تور ‪-:‬‬

‫د دوهمې نړيوالې ج ړې په دوران کې ستالين په متحدينو باندې تور ول وه چې د ه لر متحدينو‬

‫دخپلو فو ونو په ليږلو کې سستی کړی او س الين داسې فکر کاوه چې امريکا غواړی چې ه لر دی‬
‫په مکمله تو ه په شوروي باندې حمله وکړی ‪.‬‬

‫‪ .3‬د مل رو ملتونو دجوړيدو په اړه انتقادونه ‪-:‬‬

‫کله چې د مل رو ملتونوسازمان جوړ شو ‪ ،‬نو د شورويانو غو تنه دا وه چې دنوموړي سازمان په‬

‫جوړ ت اوموخو کې بايد ينی بدلونونه رامن ته شی چې دا کار ونه شو ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪ .4‬د شورويانو داغو تنه چې د دوی واکونه دې په جاپان کې پاتې شی‪-:‬‬

‫د دوهمې نړيوالې ج ړې په پای کې جاپان دمتحدينو په وړاندې بې له کوم شرط خه تسليم شو او‬
‫دمتحدينو ډلی يو تعداد عسکر په جاپان کې د ارنی په نيت هلته پاتی شول ‪ ،‬روسانو هم دا توقع‬
‫درلوده چې ددوی يو ه قوتونه هلته ومنل شی خو داتحاديانو دمخالفت له امله روسان ناراضه شول‬
‫‪.‬‬

‫‪-:‬‬ ‫د شوروي مشرانو دا دري چې شوروي ی دې په نظر کې ونيول شي‬ ‫‪.5‬‬

‫د ه لري المان د ماتی وروسته د جرمنی او پولينډ سرحدی پولې و اکل شوی اتحادي قوت د‬
‫ې په نظر کې ونه نيولې چې دې فيصلی امريکا او‬ ‫پوتسيدام په کنفرانس کې د شوروي‬
‫زمينه برابره کړه ‪.‬‬ ‫شوروي ترمن د ساړه جن‬
‫‪ .6‬د جرمني ويشنه اود شوروي وضع‪-:‬‬

‫د دوهمې نړيوالی ج ړې وروسته المان په لورو حوزو وويشل شوه ‪ ،‬امريکا او متحدينو يې د‬
‫لورواړو برخو لپاره يوې واحدې سياسي اداری غو تنه درلوده ‪ ،‬شوروي سره ددی چې په‬
‫لومړيو وختو کې داتحاد يو غړی هيواد وه هغه نه غو تل چې دشوروي برخه د نورو دری برخو په‬
‫شان د يوې واحدې مرکزې ادارې ﻻندې وې که شوروي غو تل چې خپله برخه دمارکﭔزم د‬
‫اصولو مطابق عياره کړی ‪ ،‬چې دغې اختﻼف د سړې ج ړې دناندرو بازار نور هم رم کړ ‪.‬‬

‫‪ .7‬د رومين نظريه ‪-:‬‬

‫په )‪ (١٩۴٧‬م کال په مارچ کې رومين نظريه ورکړې وه چې )داروپا دوه غيری کمونستی‬
‫هيوادونه يونان او ترکې سره امريکا په زياته پيمانه اقتصادي او فو ی مرستی وکړی او دوی‬
‫دواړو هيوادونو ساتنه امريکا ډيره مهمه و له دا دواړه هيوادونه د کمونيستی رژيم دخطر سره‬
‫مخامخ شول ‪ ،‬ترکې ته شوروي اخطارونه ورکړچې دروم په بحيره بايد شورويان واکمن شی که‬
‫شوروي په دی سيمه کې خپل ان قوی کول غو تل ‪ ،‬په کال)‪ (١٩۵٠‬م کې دامريکا مرستو ر نده‬
‫کړه چې د دواړو ملکونو حالت بدل شوی او پدی سره هلته سوله هم راغله‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪ .8‬د انزوا او يوازی والی د پاليسی ردول ‪-:‬‬

‫امريکا تقريبًا )‪ (۵٠‬کاله مخکې د انزوا پاليسی غوره کړه او پدی دوره کې امريکا خپل ان مضبوط‬
‫کړو ‪ ،‬په دواړو نړيوالو ج ړو کې امريکا هم رول ولوبوه ددويمی نړيوالی ج ړې خه ورسته‬
‫امريکا د انزوا دپاليسی خه راووتله او د اروپا په معامﻼتو کې يې ﻻس وهنه شوروع کړه پدی‬
‫وخت کې اروپا داقتصادي مشکﻼتو کار وه نو امريکا ددوی سره مرستی شروع کړی ‪ ،‬بل طرف‬
‫ته روسيه په نړۍ کې د کمونيزم د پراختيا لپاره ل يا وه امريکا هم له همدې امله ميدان ته راغله او‬
‫د انزوا پاليسی يې ختمه کړه ‪.‬‬

‫‪ .9‬مارشال پﻼن ‪-:‬‬

‫د امريکا لخوا د کمونستانو دمحاصری پاليس ﻻندی د رومن دری مياشتی وروسته مارشال پﻼن‬
‫اعﻼن کړو ‪ ،‬ددی پﻼن مقصد د روسانو خﻼف د مخ په ودې هيوادونو سره مرسته کول وه ‪ ،‬په‬
‫دری کلونو کې امريکا غربي هيوادونو ته لس ميلونه )‪ (١٠‬ډالره دمرستی په تو ه ورکړه چې په‬
‫پايله کې داشتراکې نظام مخه ونيول شوه ‪.‬‬

‫‪ .10‬د نا و جوړيدنه ‪-:‬‬

‫د )‪ (١٩۴٩‬م کال د اپريل په مياشت کې د اجتماعي ساتنې په خاطر دفاعي تړون ﻻسليک شو په‬
‫تړون کې )‪ (١۵‬هيوادونو ډون وکړو په تړون کې په اقتصادي ‪ ،‬پرمختيايې تجارتی پرمختيا او‬
‫سياسي اړيکو پر زياتوالی ‪ ،‬دفاعی پرمختيا او دغربی مدنيت ته په پراختيا موافقه وشوه ‪،‬دا لومړی‬
‫ل وه چې غربی هيوادونه په يو دفاعی تړون کې سره را يو ای شول ‪ ،‬پدی تړون کې امريکا‬
‫‪،‬کاناډا غير اروپايې هيوادونه هم شامل وه غربی هيوادونه دامريکا داتومي بم دلرلو په خاطر‬
‫دامريکا ترتاثير ﻻندی د نا و په تنظيم کې سره را يو ای شو او د نا و د ﻻری د مشترکې دفاع لپاره‬
‫ﻻری چاری ول ول شوی د نا و مرکزی دفتر په پاريس په ارکې جوړ کړی شو او دغې تنظيم د‬
‫روسې کمونيزم پراختيا کې ه رول ونه لوبوه ‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ .11‬د انزوس تړون ‪-:‬‬

‫د )‪ (١٩۵١‬کال په سپ مبر کې د امريکا ‪ ،‬استراليا ‪ ،‬او نيوزليند ترمن د انزوس يوتړون ﻻسليک‬
‫شو چې دغې هيوادونو فيصله وکړه چې د کمونستي هيوادو د حملې په صورت کې به انفرادي او‬
‫اجتماعي ډول منظم شی دا تنظيم دني وپه ډول مخې ته راغي خو دا تړون ډير کاميابه نه وه ‪.‬‬

‫‪ .12‬د سن و تړون رامن ته کﭔدل‪-:‬‬

‫په )‪ (١٩۵٣‬م کال راهيسې امريکا په من ني ختي کې د روسانو د اثر ختمولو په خاطر انته‬
‫دمل رو د پيداکولو کوشش کوو ‪ ،‬بﻼخره په کال )‪ (١٩۵۵‬د فبروری په ‪ ٢۴‬ني ه د امريکا دا ه ې د‬
‫عراق او ترکې ترمن ه د بغداد د تړون په ﻻسليک منتج شوی پدې تړون کې په لومړيو کې امريکا‬
‫‪،‬برتانيا‪ ،‬پاکستان ‪،‬ايران ‪،‬عراق‪ ،‬او ترکې برخه واخسته ‪ ،‬دسن و تړون )‪ (١٩۵٨‬م کال پوری دبغداد‬
‫د تړون په نامه پيژندل کﭔده او په همدغه کال تری عراق هم ووتو همدارن ه کله چې مرکز يې‬
‫انقری ته انتقال شو نو پاکستان اوايران په )‪ (١٩٧٩‬م کال کې ترې هم ووتل ‪.‬‬

‫‪ .13‬د وارسا تړون ‪-:‬‬

‫په )‪ (١٩۵۵‬م کال کې روس د ينو اروپايې هيوادونو سره يو ای د وارسا په ايې کې په يوه‬
‫معاهده امضاء وکړه کومې ته چې د وارسا تړون نوم ورکړل شو پدی معاهده کې ‪ ٢٠‬کاله پوری‬
‫پو ی دفاع شامله وه البته دنا و په مقابله کې معاهده وه ددی معاهدې په زريعه ورسته په خپل‬
‫س ﻼيټ کې د خپل فوځ د منظم کولو اجازه وشوه دوارسا تړون په ذريعه د روس او امريکا اړيکې‬
‫خرابې شوې‪،‬اوسړې ج ړې پراختيا و موندله‪.‬‬

‫‪ .14‬ايرن هاور پاليسی ‪-:‬‬

‫د کمونيزم په وله دنيا کې دپلفاردو درولو لپاره امريکا ددی مما لکو د مکمل مﻼتړ اعﻼن وکړ کوم‬
‫چې د کمونيزم په خﻼف د نفرت جذبه درلوده د ايرن هاور دصدارت په دوره کې امريکا د اروپا نه‬
‫وروسته اسيايې افريقايې او ﻻتينی امريکې هيوادونو سره هم مرسته وکړه ايرن هاور په اروپايې‬
‫نړۍ کې د کمونزم دشهرت دختمولو لپاره پرو رام ترتيب کړ پدی دوره کې دروس او امريکا کړکﭔچ‬
‫زياتوالی وموند ‪.‬‬
‫‪17‬‬
 ‫‪ .15‬د ستر طاقت دميزايلو منډه ‪- :‬‬

‫روس په ميزايلو پري ودو کې لومړيوالی وکړ چې ددې په وجه په دنيا کې ويره پيدا شوه روس‬
‫فضايې سياره هم ج ه کړه او دروس په مقابله کې امريکا په )‪ (١٩۵۵‬م کال کې دسپو ينک نومې‬
‫يوه تربيتې الو تکه پر وده بيا امريکا سپوږم ته خﻼ بازان وليږل په دې ډوډۍ يامقابله کې د‬
‫طاقت برابروالی جوړيده او خرابيده ددی سره سره په غ و طاقتونو کې دمزايلو د جوړولو منډه‬
‫شروع شوه پدې طريقه د سړې ج ړې حالت نور هم زيات خراب شو امريکا د انسان برداره طياری‬
‫فعالولو په ذريعه سړي فضا ته وليږه او په وله دنيا کې يې نوم و ا ه‪.‬‬

‫‪ .16‬جرمني اوسړه ج ړه ‪-:‬‬

‫په )‪ (١٩۵٠‬کال کې جرمني هم د سړې ج ړې کار شو په جرمني کې د غرب زيات شوی جريان‬
‫روس ته خوښ نه وه په )‪ (١٩۵٩‬م کال کې شرقي او غربي جرمني لپاره دامن معاهدې غو تنه‬
‫وکړه په دی طريقه معاهدو په جرمني کې فوځ طاقت کم کړ دجرمني ‪،‬امريکا او روس غو تني‬
‫دپوره کولو په حالت کې نه وي امريکا په برلين کې خپل فوځ وساته روس مشرقي جرمني ته دامن‬
‫معاهدې اخطار ورکړ پدې طريقې دجرمني له وجهې نه د امريکا او روس اړيکې متاثره شوی ‪.‬‬

‫‪ .17‬د هوايې الوتکې مسله ‪-:‬‬

‫) ‪( u -2‬د امريکا جاسوسی الوتکه وه چې د هغې په وسيله روس د فوځ اهميت او د هغې د فوځ‬
‫د ايونو په باره کې معلومات ورکول دی الوتکې په خاصه توکه دناروی او پاکستان نه پروازونه‬
‫کول په )‪ (١٩۶٠‬کال دپي ورنه پروازکولو دغه الوتکه پاکستان وويشتله او راکوزار يې کړه او د‬
‫الوتکې پيلوټ يې ه قاغذونو سره ونيوو پدې وخت کې روس پاکستان ډير واغنده او امريکا په‬
‫پاکستان ډيره غوصه کاره کړه په )‪(١٩۶٠‬م کال کې د امريکا جمهور ريﺋس د جاسوسي الوتکې‬
‫پرواز بند کړ نو دهغه وخت نه د امريکا او روس اړيکې نورې هم خرابی شوی‪.‬‬

‫‪ .18‬د برلين ديوال ‪-:‬‬

‫نه ورسته د روس او امريکا په من کې د سياسي ډوډۍ د توجه مرکز‬ ‫برلين د دوهم نړيوال جن‬
‫و ر يده ‪ ،‬برلين يې په ‪ ۴‬برخو تقسيم کړو اودهغې دساتلو ژمنه يې امريکا ‪،‬ان لستان ‪ ،‬فرانسې ‪،‬‬
‫‪18‬‬
‫او روس ته ورکړه په )‪ (١٩۵٨‬کې د جرمني د يو ای کولو ناکام کوشش وشوه په )‪ (١٩۵٨‬م کال‬
‫کې خروشچوف اخطار ورکړ چې جرمني يو ای کړي او يا د غربي هيوادونو فو يان دبرلين نه‬
‫اوباسی غربي هيوادونو ددي خبرې ته اهميت ورنکړه په دې وخت کې دبرلين نه ډيرشمير جرمنيان‬
‫د غربي جرمني نه راوتل شروع کړل چې ددې وجهې نه شرقي جرمني حکومت په ويره کې شوه په‬
‫)‪ (١٩۵۵‬م کال کې په نا و کې د شريک کﭔدو په غرض غربي جرمني خپل ان بيا داسلحې خه‬
‫پوره کول شروع کړ‪ ،‬د روس په همکارۍ سره د برلين د يوال جوړ شو چې د هغې په وجه د غربي‬
‫او شرقي جرمني د تلو او راتلو ﻻره رانه شوه او د برلين په دوه حصو تقسيم شو او لورو غ و‬
‫طاقتونو کې يوهم د برلين د يوال مخالفت ونه کړو ‪.‬‬

‫‪ .19‬د روس د پراختيا پاليسيې ‪-:‬‬

‫نه وروسته روس خپلې پراختيا پاليسي اختيار کړه چې ددي مقصد داوه چې‬ ‫د دوهم نړيوال جن‬
‫شوروي سرحدات اوږده کړی او تودو اوبوته ان ورسوی ‪ ،‬امريکا د روس د پراختيا ودرول‬
‫غو تل ددی وجهی نه امريکا دا کار د سړې ج ړې سبب و ړ يده‪.‬‬

‫‪ .20‬په کﭔوبا کې د روسې مزايلو نصب کول ‪-:‬‬

‫په کﭔوبا کې ډوډي د روسې مزايلو د کﭔ ودلو له امله پيدا شوه‪ ،‬کﭔوبا د ﻻتينی امريکا لپاره مهم‬
‫هيواد وه‪،‬د امريکا دلته فايده وه ‪،‬هلته د کمونيست حکومت وجود د امريکا لپاره ډير غټ خطر وه‬
‫‪،‬په کال ‪١٩۶٣‬م کې امريکا ته معلومات ول يدو چه روس په پ ه په کﭔوبا کې د اسلحې اډې جوړې‬
‫کړې ‪،‬او اياﻻت يې د روس په ﻻس کې دی ‪،‬نو امريکا د روس سره نا موافقه شوه ‪،‬او دا ج ړه يې‬
‫د امنيت شوری ته يوړه ‪،‬د روس استازې د امنيت په شوری کې دا خبره کاره کړه چې دا اسلحه‬
‫مضره نده ‪ ،‬م ر امريکا ته دا خو ه نه وه اوهغې وويل چې دا مزايل دی ليری کړای شي نو د‬
‫روس جمهور ريﺋس دا شرط وتاړه که امريکا د ترکې خه خپل مزايﺋل ليری کړی نو روس به هم دا‬
‫کار وکړی‪،‬ليکن امريکا دا شرط نه منلو او په وجه يې سړې ج ړې زياتوالی وموند ‪،‬خو بﻼخره‬
‫خه مزايﺋل ليری کړل نو پدې طريقه خروشچف هم ليرې شو د کيوبا ددې کار نه‬ ‫روس دکﭔوبا‬
‫ورسته سړه ج ړه کې کموالی راغې‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫دريم مبحث‪ :‬د سړې ج ړې ان ړتياې‬

‫‪ .1‬سړه ج ړه د امريکا او پخواني شوروي ترمن دسياسي او لفظي ناندرو ج ړه وه چي‬

‫د ترومن دوکتورين ‪،‬نا و‪ ،‬وارسا‪ ،‬پک ونو جوړيدل‪،‬د الزاس لورين معاهده‪،‬د سي و او‬

‫سن و د پيمانونو رامن ته کﭔدو ورته پوره لمن ووهله چي دې دشمنيو تر نن پورې د‬

‫زياتو هيوادونو ريوانونه يرې کړې‬

‫خه کار نه اخستل کﭔده بلکې‬ ‫‪ .2‬په دې ج ړه کې رمه سﻼح لکه طياره ‪ ،‬توپ‪ ،‬ان‬

‫پواسته مخ پر وړاندې تلله‪.‬‬ ‫يو د بل په وړاندې دنادرو پروپا نديو دسيسواو جاسوس‬

‫‪ .3‬ددې لپاره چې په نړيواله کچه صلحه او امنيت موجوده وي نو کله کله د داړو د منو‬

‫ينی تړونونه ﻻس ليک کﭔدل ‪.‬‬ ‫اړخونو ترمن‬

‫‪ .4‬دواړو د منو ډلو دخپلو پلوي هيوادونو سره هر اړخيزه مرستې کولی تر و ددې ﻻرې‬

‫حپله ډله لويه اوقوی کړي‪.‬‬

‫د سړې ج ړې په بهير کې داوړو اړخونه په دې ه ه کې وه چې د خپل زيات نظامي قدرت په لرلو‬

‫سره مقابل طرف په دې مجبور کړې چې په وړاندې يې د مقاومت يا تجاوز جراّت ونه کړي‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫دوهم مبحث ‪ :‬د سړې ج ړې اغيزې ‪:‬‬

‫‪ .1‬د غ وطاقتونو په من کې تاو تريخوالی ‪-:‬‬

‫په )‪ (١٩۴۵‬م‬ ‫د سړې ج ړې له امله په غ و طاقتونو کې اختﻼفات پيداشول ‪ ،‬دوهم نړيوال جن‬
‫کال کې ختم شو م ر دهغې نه وروسته هم په نړۍ کې امن پاتی نه شو او د سړې ج ړې له کبله‬
‫نه پيداشوی مسﺋلی حل نه کړي او داسې حالت يې پيداکړ چې دهغې په وجه يو‬ ‫غ و طاقتونو جن‬
‫بل ختم کړی او دهغې نتيجه دا راووته چې په دنيا کې داسې مسﺋلی اوس هم شته چې کوم حل‬
‫نلری‪.‬‬

‫‪ .2‬نړۍ په مختلفو بﻼکونو تقسيمول ‪-:‬‬

‫دنړۍ هيوادونه په مختلفو بﻼکونوتقسيم شول لکه شرقي بﻼک او غربي بﻼک ‪.‬‬

‫‪ .3‬د وسلو منډه ‪-:‬‬

‫د سړې ج ړې يو غټ اثر د وسلو جوړولو منډه ده د وسلو په منډه کې وله دنيا ډيره مخکې‬
‫شوې ده ولو قومونو دخپل قوم دخدمت نه پرته د وسلو په را ولو روپ خرچ کړې حالتو داسبق‬
‫ورکړ چې د اوردو او فوځ نه چې کوم خلک ضعيف وی په هغې دغ و طاقتونو لرونکو هيوادونه‬
‫هر کله حمله کولی شې ‪،‬نو پدی وجه اسﻼمې هيوادونو هم انته وسله واخيسته پدې طريقه وله‬
‫نړۍ دوسلې په منډه کې شامله شوه ‪.‬‬

‫‪ .4‬د توازن اقتدار‪-:‬‬

‫د سړې ج ړې يوه ه نتيجه زمونږ مخې ته راغله هغه دا چې کله دنيا په دوه طاقتونو تقسيم‬
‫شوه نو وړوکو طاقتونو ته هم اهميت حاصل شو هر غټ طاقت د وړکې طاقت مرسته پدې وجه‬
‫کوله چې دهغه بل سره يو ای نه شې د سړې ج ړې له کبله دطاقت اندازه خرابه نه شوه او واړه‬
‫طاقتونه په حفاظت کې پاتی شول نور اثرات هم شته خو دا تر ولو اهم اثرات دی ‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫لورم پرک‬

‫پرافـغـانـستـان باندې دسړې ج ړې منفی اثرات‬

‫د دويمې نړيوالی ج ړې په بهير کې بريتانيه اوشوروي د ه لري المان په وړاندې نژدي مل ري وه ‪،‬په‬
‫نړۍ کې د هغه وخت دا دوه زبر واکونه د و د ويش په سر يو دبل دشمنان شول ‪،‬ددې حالت په‬
‫ته کﭔدو سره افغانستان په دې اندﭔ نه کې شو چې که د ج ړې ددواړو اړخونو)متفقينواو‬ ‫رامن‬
‫متحدينو( ديوه پلوی وکړي ‪ ،‬نو احتمال شته چي د خپل حساس جفرافيوي موقيعت په لرلو سره په‬
‫راتلونکي کي د ستونزو سره مخامخ شي نو همدا وه چي افغانستان د دسمبر په ‪ ۴‬کال ‪ ١٩٣٩‬م کي د‬
‫يو پاچاهي فرمان په ترڅ کي نړيوالو ته خپل بې پريوالي اعﻼن کړو او د ج ړي د دواړو اړخونو په‬
‫وړاندي يي د يو ډول راشي درشي ﻻره غوره کړه‪.‬‬

‫د نړيوالي ج ړي خه راپيداشوو کړکﭔچونو د افغانستان دولت دي ته اړ کړ چي د حاﻻتو د يړلو او‬

‫نړيوال بهرني سياست د غوره کولو له امله د ولس رايه ترﻻسه کړي همداوه چي دولت د اکتوبر په‬
‫پن مه کال ‪ ١٩۴١‬م کي لويه جر ه راوغو ته ‪ ،‬جر ي پريکړه وکړه چي دولت بايد د ناپيلتوب سياست‬
‫وساتي او د تل لپاره د کوم هيواد يا ډلي په پلوۍ په ج ړه کي برخه وانخلي ‪ ،‬کوم وخت چي دويمه‬
‫ونکي په قطار کي د لويو‬ ‫نړيواله ج ړه پاي ته ورسيده ‪ ،‬شوروي او برتانيي د ج ړي د‬
‫په حال کي وه‪،‬‬ ‫زبر واکونو په حيث ډ ر ته راووتل ‪ ،‬د وخت شوروي چي ورځ په ورځ د پرمخت‬

‫اولويه بريتانوي امپراطورۍ د زوال په حال کې وه ‪،‬افغانستان ددې دواړو قوتونو دسياستونو محور‬
‫که ددی سره موازی دافغانستان سياسي وضع يو نوی اواحساس پړاو ته‬ ‫ر يدلی وه ‪،‬نو‬
‫نوم اي ودل کﭔږی ‪.‬‬ ‫داخليږی‪،‬چې همدې وخت ته دساړه جن‬

‫افغانستان چې په شمال کې يې کمونست اونډ قرار درلود ‪،‬د ايديالوژيکې اوعقيدوی اصولوله نظره يو‬
‫دبل سره نه پخﻼ کﭔدونکې ولنې دی‪،‬د افغانستان چارواکې په همدې ويره د نړۍيوبل زبر واک هيواد‬
‫)امريکا( ته د مرستې ﻻس اوږد کړو‪،‬په کال‪ ١٩۴٧‬م کې دافغانستان صدراعظم د امريکا خه د ينو‬
‫پروژو د جوړولو او نقدې مرستو غو تنه وه ‪،‬همدا وه چې افغانستان د اقتصاد وزير امريکې ته يو‬
‫غوږنو ته دا ورسوله چې دان ليس استعمار لمنه په هند کې په ولﭔدو ده ‪،‬‬ ‫سفر ترڅ کې د سپينې ما‬
‫نو کﭔدا ی شي شوروي په منطقه کې ديوا ينی قوت په حيث پاتې شي ‪ ،‬چه په دي صورت کې ددی‬

‫‪22‬‬
‫امکان شته چي يوه ورځ پر افغانستان حمله وکړی‪،‬نوددی لپاره چه افغانستان په را تلونکې کې د‬
‫داسې پﭔ و مخه نيولې وشي ‪،‬يوې قوي اردو ته ضرورت ليدل کﭔږي ‪،‬ددي هدف ته د رسيدو لپاره په‬
‫دافغانستان دولت د امريکا خه دهغو‬ ‫خاطر بايد امريکا د افغانستان سره مرسته وکړی‪،‬ددی تر ن‬
‫وسلو غو تنه وکړه کومي چې د هند په ودامونو کې دنړيوالې ج ړې په ورستﭔو ورځ کې هلته پاتې‬
‫وې ‪،‬امريکا دافغانستان ددې دوه غو تنو خه يوه هم ونه منله ‪ ،‬که چې ددويمې نړيوالې ج ړې په‬
‫بهيرکې افغانستان دمريکا پلوی ونه کړه ‪،‬او د يو ناپيﭔلي هيواد پحيث پاتې شو ‪،‬ددې مشکﻼتو تر ن‬
‫افغانستان په يوه بل بحران کې هم را ير وه‪،‬هغه دا چې د هند لويه وچه په دوه هيوادنو وويشل شوه او‬
‫پاکستان د نړۍ د نقشي پر مخ يونوی تولد شوی دولت په شکل رامن ته شو‪،‬ددي ويش په نتيجه کې د‬
‫افغانستان خاورې يوه برخه د پاکستان دولت ته ورکړل شوه ‪،‬نوموړې خاوره د ان ريزانو د زور‬
‫پواسطه چې په کال ‪١٨٧٩‬م کې د ندمک او په کال ‪ ١٨٩٣‬م کې د ډيورنډ تړونونه د افغانستان شاهانو‬
‫ان ريزانو سره وکړل جدا کړی شوه‪،‬د افغان ولس هيلې دا وې چې د افغانستان د تنې خه چې کومه‬
‫برخه په غيري قانونی ډول اخستل شوې ‪،‬د هند ويش په وخت کې بيرته افغانستان ته ورکړې ‪،‬چې په‬
‫دې کار سره د افغانستان پخواني سرحدي پولې دبلوچستان ‪ ،‬ا ک او چترال پوری بيرته تر ﻻسه شې او‬
‫په راتلونکې به د افغانستان اوپاکستان ترمن سرحدی کړکﭔچ حل شويوي‪.‬‬

‫م ر کوم وخت چې د بريتانې استازې مونت بتن په برتانوي هند کې دهند دلوی وچې ويش پﻼن وړاندې‬
‫کړو‪،‬نو په نوموړي طرحه کې دافغانستان خه د اخيستل شوو‪،‬برخو په اړوند چې بيرته يې افغانستان‬
‫ته ورکړي‪ ،‬يادونه نه شوې ‪ ،‬د افغانستان حکومت د ان ليس دا ډول استعماري او د غرضونو ډکه‬
‫طرحه رد کړه او د ان ليس خه يې د خپلې خاورې د بيرته ورکړې غو تنه وکړه‪،‬ان ليس پدې بهانه‬
‫خه تﭔره شوی‪،‬اوس د افغانستان د حکومت دا‬ ‫چې نوموړی پﻼن د بريتانې د پارلمان د تصويب‬
‫غو تنه ناوخته ده او کﭔدای شی چه ددې ستونزې په اړونده په راتلونکې وخت کې سرحدي و ړو ته‬
‫دا موقع ورکړل شي چې د يو ريفرينډم له ﻻرې د افغانستان او پاکستان ترمن کړکﭔچ ته د حل زمينه‬
‫برابره شي‪ ،‬بﻶخره د ا ست په ‪ ١۵‬کال ‪١٩۴٧‬م کي ان ريزانو د هند ويش په دوه هيوادونو چې هند‬
‫او پاکستان ترمن ده اعﻼن کړو‪ ،‬رن ه چې د سرحد و ړو ته د ريفرينډم له ﻻري ديو مستقل دولت‬
‫جوړيدو ژمنه شوې وه‪،‬م ر هغه ريفريندم چې د ان ليس له خوا ترتيب شوي وه ‪ ،‬د رايو ورکولو لپاره‬
‫دوه صندقونه چې يو دهند اوبل دپاکستان لپاره اي ودل شوی وه‪ ،‬د سرحد خلکو دا ريفرينډم رد کړو او‬
‫د راې ورکولو خه يې ډډه وکړه که هلته دريم صندق موجود نه وه ‪،‬تر و ديو مستقل دولت د‬

‫‪23‬‬
‫جوړيدو لپاره رايه ورکړې واې‪،‬په دې صورت کې دوی مجبور وه چې د دريم صندق دنه موجوديت په‬
‫صورت کې د خپل حق خه تير شې او انونونه دهند او يا پاکستان پوری وتړی ‪،‬چې البته دا کار‬
‫هغوی د تحمل وړ نه وه‪ ،‬که ان ليس ددې پﻼن مطابق دوه لوی قومونه بلوڅ او پ تانه د مستقل‬
‫هويت او دولت خه محروم کړای شول‪.‬‬

‫د سپتمبر په مياشت کال‪ ١٩۴٧‬م کې په مل رو ملتونو سازمان کې د افغانستان اوپاکستان داستازو د‬

‫ان ريزانو د نوموړی ويش پرخﻼف اواز پرته کړو ‪،‬په کوم کې چې دسرحد دخلکو راتلونکې په پام کې‬
‫نه وه نيول شوي‪.‬‬

‫ان ريزان چې د نړۍ په هره برخه کې د ماتې سره مخ شوي او هلته يې نور د پاتې کﭔدو امکان نه وی‬
‫‪ ،‬بيايې د ولسونو ترمن داسې شخړي پري ې چې کلونه کلونه ورته دحل ﻻر نه پيداکﭔږی‪،‬تاريخ پدې‬
‫واه دی ‪،‬کله چې ان ليسانو دقيموميت دوره په فلسطين کې پای ته ورسﭔده ‪ ،‬نو هلته يې د اسرايﺋلو‬
‫اوغ تلی کړل او د وتو په وخت کې د اسرايﺋلو او د فلسطين ترمن‬ ‫دولت د جوړيدو بنيادونه ين‬
‫کړکﭔچ پري ودو او کله چې د هند خه وتل ‪ ،‬نو دپاکستان اوهند ترمن يې دکشمير دبحران تاداو کﭔ ود‬
‫اوهمدارن ه يې دپاکستان اوافغانستان ترمن د ډيورنډ دسرحدي کر ې ﻻنجه پر ای پري وده‪،‬دا د‬
‫سياسي‪،‬‬ ‫استعمار خصوصيات دی چې دنظامي يرغل دماتی په صورت کې بيا د ولسونو ترمن‬
‫مذهبي‪،‬ژبني او قومي شخړو ته لمن ووهي اودوی تری خپلې پ ې سپکې کړي ‪،‬د ان ريزانو د نوموړی‬
‫پﻼن دعملی کولو خه وروسته دافغانستان او پاکستان اړيکې ورځ په ورځ په خرابيدو وي ‪ ،‬همدا‬
‫تاوتريخوالی ددی ﻻمل شو چې د جون په مياشت کال ددواړو اونډ هيودونو ترمن اړيکې نورې هم‬
‫خړې پړې کړی‪ ،‬د جوﻻی په ‪ ٢۶‬کال ‪١٩۴٩‬م کې دافغانستان ملی شوری په يوه نايسته کې هغه‬
‫تړونونه چې د ان ليس لخوا دافغانستان دوخت په شاهانو په زور منل شوی وه رد او بی اعتباره‬
‫و ل‪.‬‬

‫همدارن ه اکتوبر کال ‪١٩۴٨‬م کې دسرحدی قبايلو او قومونو روڼ اندو او مشرانو د يو لويې غونډی په‬
‫ترڅ کې دهند او پاکستان د ويش په اړوند دن ليس دا فيصله په سختو کو کې رد کړه ‪،‬دوی د خان‬
‫عبدالغفار خان په مشرۍ د پ تنو او نورو اونورو قومونو د اتحاد غو تنه کوله او د پ تونستان په‬
‫نامه يې د يو مستقل هيواد د جوړيدو لپاره مبارزه پيل ړه ‪ .‬د افغانستان حکومت دپ تنو ددي حق تر‬
‫شاه وﻻړ وه‪ ،‬نو همدا ﻻمل وه چې پاکستان د افغانستان حکومت په وړاندی ينی تجارتی بنديزونه‬

‫‪24‬‬
‫ول ول شول چې ددی ﻻری د افغانستان ولس تر يو وخت پوری د ستونزو سره مخ وه او په سياسي‬
‫برخه کې د ډيورند د کر ې دمسﺋلې حل ﻻتراوسه پوری ﻻنجمن پاتې دی چې کله کله زمونږ شرقي‬
‫ينې پي ې رامن ته کﭔږې ‪.‬‬ ‫برخه کې د پاکستان او افغانستان ترمن‬

‫د بلې خوا که خپل شمالي اونډ )پخوانی شوروي اتحاد ( ته و ورو نو دا يوه کاره خبره ده چې د‬
‫تاريخ په اوږدو کې ه د تزاری روس او ه د بلشويکي رژيم د قدرت په دوره کې د افغانستان‬
‫اړيکې لکه ن ه چي د نړيوال تعامل غو تنه ده ې نه وې ‪ ،‬نو شوروي هيواد سره زموږ سرحدی‬
‫شمالی کر ه د تالويک د امو درياب ژورې برخي اکل شوی‪،‬خو شوروي د نوموړی حريم خه کله نا‬
‫کله ديخوا ته پ ې راغور ولی که شوروي په دی راضی نه وه چې غربی نړۍ دی په خاص ډول‬
‫امريکا دی د افغانستان کله چې په ‪١٩۵٢‬م کې د مل روملتونو متخصيصنو دافغانستان په شمالی برخو‬
‫کې د تيلو د موندلو سروی پيل کړې ‪،‬شوروي وويل چې د خپل هيواد په جنوب کې د غرب فعاليتونه د‬
‫خپلو و په خﻼف بولی ‪،‬دافغانستان حکومت د خپلو ملی و په بناء د شوروي غو تنو س پﻼس کې‬
‫وه‪،‬س الين له يوخوا په خپل هيواد کې د کمونستي رژيم د مخالفينو په له من ه وړلو کې مصروف وه‬
‫اودبلی خوا د نړيوالې ج ړې خه ورته پاتی اقتصادي ستونزو کې را ير شوی وه ‪،‬نور د نظامي يرغل‬
‫متره په کې نه ليدل کﭔده‪،‬همداوه چې د خپلو پلويانو په مرسته يې په افغانستان کې د يو پلوه په‬
‫کمونستي پروپا نډا ﻻس پيل وکړو اود بل پلوه يې لږه کې قومونه د وخت د رژيمونو په وړندې‬
‫په نوم کول ‪ ،‬تر و د‬ ‫راوپارول ‪،‬همدارن ه يې د افغانستان د وخت چارواکي د غرب سره د دوست‬
‫ولسونو په من کې د غربي پان وال سيستم په وړاندی نفرت پيدا شي او کمونستي اصولو ته ورنژدی‬
‫شې ‪.‬‬

‫شوروي هيواد دافغانستان پر چارواکو دا نيوکې هم کولې چې لږه کي قومونه په محکوميت کې ساتی‬
‫اود هغوی حقوق نه ورکوی ‪،‬ددی سره سره دپ تونستان په نامه د پ تنو لپاره د مستقل هيواد د‬
‫جوړيدو دعوه يې هم کوله‪،‬‬

‫اوهمدارن ه يې هغه افغانان چې د فيوډالي نظام د مخالفت له امله د هيواد خه بيرون وه د هغوی سره‬
‫ظلم اوتيری کﭔږی اوپه هيواد کې د خپلو حقوقو او ازادۍ حــق نه ورکول کﭔږی ‪،‬د وخت شوروي دا‬
‫ول ه د خپلو و ته درسيدو په خاطر ويلي وه‪ ،‬نه د محرومو قومونو د حقوقو ترﻻسه کولو په خاطر‬
‫‪ ،‬که د دوی دا ډول په ر تيا د ولسونو د ازادۍ او حق ته د رسيدو په خاطر وای ‪ ،‬نو شوروي ولې‬

‫‪25‬‬
‫دمن ن اسيا اسﻼمي هيوادونه چې شپيتو ميلونو نفوس سره سره بيا هم د خپلو عقايدو او ازاديو خه‬
‫محروم شول او په ميلنونو و ړي يي دخپلو ا وبو خه هجرت ته مجبور شول او نن پورې د نړۍ په‬
‫نورو هيوادونو کې د وطن په جدايې سوزي‪،‬خو حقيقت دادی چې ه امپرياليزم اويا ه کمونيزم تر‬
‫هغه وخته د ولسونو سره د مرستی سينه ډبوي چي خپلی ې تر ﻻسه کړی‪.‬‬

‫د شوروي د نوموړو بيـانو اواعتراضونو خه دا کاره معلوميده چې شوروي په افغانستان کې د يو‬

‫پان وال رژيم رانژدی کﭔدل په افغانستان او منطقه کې خپلو و ته خطر لو ‪ .‬دبلې خوا امريکا په‬
‫منطقه کې په خاص ډول د پاکستان سره ددوست عﻼقه درلوده هغه په دي هدف چې پاکستان د يو‬
‫اسﻼمی دولت په نوم کﭔدای شې يوه ورځ يې دکمونستي چﭔن په وړاندې د يو قوی د يوال پحيث‬
‫ه پورته کړه او په کال ‪١٩۵٠‬م کې يې‬ ‫خه پوره‬ ‫استعمال کړي‪،‬پاکستان هم د امريکا ددې عﻼقی‬
‫خه غو تل چې پاکستان ته د کمونيزم د مخنيوی په خاطر خپل عسکر راوليږي‪،‬امريکا هم‬ ‫دامريکا‬
‫داسې يوه موقع د راتلو په انتظار کې وه ‪،‬همدا وه چې پاکستان ته يې ا ومي ريک ور وسپارلو ‪ ،‬تر و‬
‫امريکا په کال ‪١٩۵٣‬م کې پاکستان ته نوی‬ ‫خپله ا ومي پروژه پرې تکﭔمله کړی ‪ ،‬ددی تر ن‬
‫نظامي مرستې اعﻼن کړې او دا مريکا دا ډول مرستی چې د پاکستان د دولت سره يې شروع کړي‪،‬‬
‫افغانستان يې د يو ډول تشويش سره مخا مخ کړی وه ‪ ،‬که پاکستان خه د يوقوی دولت د جوړيدو په‬
‫صورت کې بيا د ډيورنډ او د پ تنو د ﻻنجې دحل ﻻر نوره هم اغزنه کﭔده ‪ ،‬چې همداسې‬
‫وشول‪،‬نوموړی ﻻنجه ﻻ په خپل قوت پاتې ده‪.‬‬

‫په کال ‪١٩۵۴‬م کې سردار داود خان چې دهغه وخت صدراعظم وه خپل ورور ﷴ نعيم خان يې دپو ي‬
‫د افغانستان دې غو تنې ته مثبت‬ ‫مرستو تر ﻻ سه کولو په خاطر امريکې ته وليږه ‪ ،‬سپيﭔ ې ما‬
‫واب ورنکړو او د زيات وخت د تيريدو وروسته د امريکا د بهرنيو چارو وزير د افغانستان غو تنه‬
‫په سياسي ژبه په ﻻندې کو کې داسې واب کړه‪،‬د ډير يړنې او سوچ وروسته دا تصميم ونيول شو‬
‫چې پو ې مرسته به ستونزي رامن ته کړې ‪،‬افغانستان بايد د وسلو د غو تلو په عوض د پاکستان‬
‫سره د پ تونستان دموضوع په اړوند ستونزه د خبرو له ﻻری حل کړی‪.‬‬

‫د امريکا خارجه وزير د دغې پريکړي يو نقل د پاکستان دولت ته هم سپارلی وه ‪ ،‬چې د امريکا دی‬
‫عمل د افغانستان چارواکي خواشينې کړي وه ‪ ،‬ددي عﻼوه په کال ‪١٩۵٣‬م کي د امريکا درستزوال‬
‫اداری هم يو راپور په ﻻندی کو نشر ته سپارلی وه ]امريکا ته د افغانستان سوق الجيشی اهميت‬

‫‪26‬‬
‫دومره مهم نه دی ‪ ...‬د افغانستان جفرافيوی موقعيت دا حاﻻت رامن ته کوﻻی شی که نړيوال وضعيت‬
‫ددی غو تنه وکړی ‪،‬نو کﭔداي شې شوروي به افغانستان اشغال کړی ‪.‬ددی وروسته د امريکا دجمهور‬
‫ريس نيکسن مرستيال په کال ‪١٩۵۴‬م کې افغانستان ته راغې ‪،‬چې د افغانانو له خوا ورته تود هرکلی‬
‫وشو ‪،‬دافغانستان چارواکو هغه ته دافغانستان ستونزې ور په وته کړې او پر دې يې ترکﭔز وکړو چې‬
‫نوی نظر واچوی ‪ ،‬د امريکې دغه چارواکې په خپل ترتيب‬ ‫امريکا دافغانستان په اړوند په خپله پاليس‬
‫شوی راپور کې د افغانستان په مشکﻼتو يادونه ونه کړه او افغانستان يې د امريکا د کمکو لپاره‬
‫مناسب ونه ک لو ‪.‬‬

‫د بلی خوا په کال ‪١٩۵۵‬م د اکتوبر په ‪ ٢۴‬مه د بغداد پيمان چې اساس يې د عراق او ترکې له خوا‬
‫کﭔ ودل شو ‪،‬چي په لمړيو کې دا پيمان د)سنتو(په نوم ياد شو ‪ ،‬يو دفاعي پيمان وه چې د من ني ختي‬
‫يا )منتو(په نوم هم ترې يادونه شوې‪،‬ولې تر کال ‪١٩۵٩‬ع پورې د دبغداد پيمان په نوم شهرت درلود‬
‫‪ ،‬د نوموړی پيمان د رامن ته کﭔدو وروسته ان ليسانو او امريکايانو هر کلی وکړو‪،‬شوروي او د‬
‫مصر جمهور رﺋيس جمال عبدالناصر دغه پيمان وغنده ‪ ،‬که چې ددې پيمان له کبله د عربو په‬
‫اتحاديه کې بې اتفاقي رامن ته کﭔده‪ ،‬ان ليستان ‪،‬پاکستان ‪ ،‬او ايران هم د پيمان غړيتوب تر ﻻسه‬
‫کړو‪،‬غربي نړۍ او په خاص ډول امريکا په دې هيله وه افغانستان به هم دې پيمان کې غړيتوب واخلي‬
‫اونډ‬ ‫‪،‬ليکن افغانستان د ينو سياسي مجبوريتونو پر بناء د خپل شمالي اونډ )شوروي( او ختي‬
‫)پاکستان( سره يې درلود د )سنتو( په پيمان کې شاملد نه شو ‪ ،‬چې دې حالت د افغانستان او امريکا‬
‫اړيکې نورې هم سړې کړې‪،‬د افغانستان د وخت صدراعظم ﷴ داود خان په دې ل ه کې وه چې‬
‫افغانستان د نړۍ ددې دوه د منو هيوادونو چې يو بل ته نظامي او سياسي برخو کي سن رونه نيولی‬
‫وه د يو ناپيلي هيواد په حيث ترې په ليرې وا ن کې وساتی ‪،‬تر و د دوې د نظامي اوسياسي لوبو‬
‫ډ ر نشي‪.‬‬

‫افغانستان دنړۍ دنورو هيوادونو په ير نه وه چې دشوروي خه په ليرې وا ن کې پراته وه بلکې‬

‫افغانستان دشوروي سره په يو اوږده سرحدی ډه پوله ژوند کوی چې هره ړۍ د شوروي فتنو او‬
‫دسيسو کار کﭔده ‪ ،‬دوخت شوروي د)کور‪،‬کالي ‪،‬ډوډۍ(دشعار ﻻندې د دريمې نړۍ په هيوادنو کې ډير‬
‫هيوادونه خپل کړی وه‪،‬په کال ‪١٩۵۵‬ع کې يې دشوروي د رﺋيسه هيﺋت صدر خروشچف او بل نين د‬
‫افغانستان خه ليدنه وکړه او د افغانستان سره يې سل ميلونو ډالرو په مرستي خپله دوستي هم ين ه‬
‫کړه د جون ‪٢۴‬کال ‪١٩٢١‬ع کې چې دنه مداخلې او بې پريوالی تړون د افغانستان او شوروي تر من‬

‫‪27‬‬
‫ﻻس ليک شويوه‪ ،‬د لسو کلونو لپاره بيا وغزول شو ‪ ،‬مان کﭔده چې دا تړون به د دواړو هيواد نو‬
‫د ه اونډيتوب اعتماد او ﻻزياتو اړيکو دپرختيا ﻻمل شی ‪،‬‬ ‫ترمن‬

‫ددې سره شوروي د پ تونستان په مسﺋله کې د افغانستان د دري پلوی هم وکړه ‪ ،‬چې شوروي ددی‬
‫مﻼتړ له امله افغانستان د ډيرو ستونزو سره ﻻس په ريوان شو ‪ ،‬که د يوي خوا د شوروي د‬
‫پخواني او اوسني دري ونو ترمن توپير ليدل کﭔده اود بلی خوا په خپلو ژمنو کې ري تونی نه وه ‪ ،‬دا‬
‫هغه وخت وه چې ﷴ داود خان د پن ه کلن اقتصادي پﻼن د پلی کولو لپاره د امريکا خه يو ل بيا د‬
‫مرستو غو تنه وکړه ‪ ،‬رن ه چې شوروي د افغانستان سره نژدې او تودې اړيکې درلودي سردار‬
‫داود خان يې هم د شوروي بﻼک نژدې دوست ا ه ‪،‬نو په همدې بهانه چې افغانستان د خپل اقتصادي‬
‫پﻼن په اړوند د امريکا سره مخکې مشوره نده کړې‪،‬د مرستي ورکولو خه يې ډډه وکړه‪.‬‬

‫پدی وخت کې داود خان د هيواد په فو ي‪،‬اقتصادي او نورو ستونزو کې را ير وه‪ ،‬ددې مشکل د حل‬
‫لپاره يې په کال ‪١٣٣۴‬کې يې تش په نامه لويه جر ه راوبلله ‪ ،‬جر ې پن ه ور ې داوم ومند ‪،‬چې په‬
‫پای کې حکومت ته واک ورکړل شو چې خپل اقتصادي او تجارتي اړيکو ته د دوستو هيوادو په مرسته‬
‫حکومت ته يې دا صﻼحيت ورکړو چې دهر ايه وی نظامي وسايل‬ ‫پراختيا ورکړی ‪،‬ددی تر ن‬
‫واخلی ‪،‬همدارن ه جر ې د پ تنو او بلوچو د راتلونکې اکلو او دهغوی دحقوقو خه پلوی هم اعﻼن‬
‫کړه‪ ،‬دلويې جر ې دا دري ددی سبب شو د افغانستان او پاکستان اړيکې نوری هم ترين لې شی ‪ ،‬د‬
‫افغانستان دولت د دوه زبر واکوانو د سياليو له امله د دوه ﻻرو پر سر حيران وﻻړ وه ‪،‬بﻼخره‬
‫مجبور شو چې د نړي ددي دوه زبر واکو خه د يوه په لمن کې ان وغورزوي ‪ ،‬همدا وه چې په کال‬
‫د افغاني‬ ‫‪١٩۵۶‬ع کې يې د شوروي او چکوسلواکﭔا خه د وسلو رانيول پيل کړل‪ ،‬ددی تر ن‬
‫محصلينو و ډلی د نظامي زده کړو لپاره چکوسلواکﭔا او شوروي ته وليږل شو ل ‪،‬په تجارتی برخه‬
‫کې د دواړو هيوادونو ترمن تجارت د ‪ ١٠‬فيصده خه ‪ ۶٠‬عﻼقه ی له امله وه چې افغانستان يې‬
‫قصدا ً د شوروي لمن ته وراچولو او شوروي خپلو هغو موخو ته ورسيده چې کلونه کلونه يې په اړوند‬
‫خوبونه ليدل‪،‬‬

‫شوروي په خپلو مرستو اقتصادي مرستو سره د دريمی نړۍ هيوادونو په ايډيالوژيکې او سياسي‬
‫برخه کې د ان تابع کړی وه ‪،‬افغانستان هم پدې فتنه کې را ير شوی وه يانې د شوروي دسياسي تسلط‬
‫کې ليدل‬ ‫په حلقه کې کﭔل وه ‪ ،‬دا ول هغه ه چې دافغانستان په اړوند دشوروي په خارجي پاليس‬

‫‪28‬‬
‫کﭔدل ‪،‬هغه دامريکا دوخت دپاليس زيږنده وه چې افغانستان ته يې په دې منطقه کې د سياسي لوبو په‬
‫ډ ر کې ديو غير ستراتيژيک هيواد په ستر ه کتل ‪ ،‬افغانستان ته امريکا د نه توجو سره سره بيا هم‬
‫امريکا ډير وروسته خپلې داخلې او خارجي پاليسي مسير ته تغير وکړو او د افغانستان په ه يې يو‬
‫نوی بدلون رامن ته کړو ‪ ،‬هغه دا چې دامريکا امنيتي ادارې په کال ‪١٩۵٧‬ع کې د افغانستان حاﻻت‬
‫و يړل او د خپلو يړنو پايله يې دا سی نشر ته وسپارله))افغانستان دشوروي اتحاد د پورونو د درانه‬
‫پنډ ﻻندې شوې چې په راتلوونکې کې يې حاکميت اواستقﻼل ته واښ ل کﭔږی ‪،‬افغانان پدې اميد دی‬
‫چې د دواړو هيوادنو)امريکا اوشوروي( خه مرستي واخلی ‪،‬م ر دامريکا امکانات چې د جنوب‬
‫ختي ې اسيا هيوادو ستونزې تنظيم کړي محدودې دی ‪ ،‬امريکا بايد کوشش وکړې چې لمړی د‬
‫افغانستان او پاکستان له کشمکش د حل ﻻره پيدا کړي ‪ ،‬افغانستان بايد دي ته وه ول شي چي خپل‬
‫پو ي وسايل او تمرينونه چي د شوروي خه يي ترﻻسه کوي راکم کړي او د امريکا او نورو غربي‬
‫هيوادونو سره دي خپلي اړيکي ين ي کړي د امريکا امنيت د اداري دا ډول ر ندوني د خطر هغه سرو‬
‫چراغونو ل لولو معنی درلوده ‪ ،‬چي امريکا بايد ډير ژر د افغانستان خواته پاملرنه وکړي ‪ ،‬تر و د‬
‫شوروي په لمن کي يي د سقوط خه مخه ونيول شي ‪ ،‬همدا ﻻمل ؤ چي د افغانستان سره د و اړيکو‬
‫ته کولو لپاره امريکا خپل سفير افغانستان ته واستولو ‪ ،‬همدارن ه په ‪ ١٩۵٨‬م کال کي‬ ‫د رامن‬
‫صدراعظم ﷴ داؤد خان هم امريکا ته سفر وکړو چي ددي راشي درشي په بنياد افغانستان او امريکا په‬
‫اړيکو کي نوي صفحه خﻼصه شوه او حاﻻت يي په دقيق ډول ارل تر و په افغانستان کي د شوروي‬
‫د زيات نفوذ مخنيوي وکړي که دوي په دي پوهيدل چي د شوروي مرستي په راتلونکي کي په‬
‫و ته ستونزي رامن ته کوي او په حقيقت کي يي د نفوذ دايره‬ ‫افغانستان او منطقه کي د امريکا‬
‫محدودوي ‪ ،‬نو که ا مريکا د افغانستان اړتياؤ ته پاملرنه وکړه او د کندهار هوايي ډ ر د لويو ﻻرو‬
‫جوړول ‪ ،‬د هلمند د پروژي او د کابل پوهنتون د تعميرونو جوړول شروع کړل چي په دي سره‬
‫افغانستان د دريم ل لپاره د سړي ج ړي په جريان کي د شوروي او امريکا د سياستونو د تطبيق ډ ړ‬
‫و ر يده او د نړی ددي دوو زبر واکونو د تقابل محور شو او افغانتسان د دويمي ج ړي وروسته د‬
‫اقتصاد له پلوه په بهرنيو هيوادونو متکي شو چي په دي لړ کي د کاله ‪ ١٢٠‬ميلونه ډالره پورونه يي په‬
‫اوږو باريدل‪.‬‬

‫دا جوته خبره ده چي په دومره پيمانه خارجي کومکونه د افغانستان په ير يو هيواد سياسي استقﻼل‬
‫ته صدمه رسوي ‪ ،‬او په داخلي او خارجي چارو کي د مداخلي ﻻري پرانيزي داهغه وخت ؤ چي‬

‫‪29‬‬
‫افغانستان او پاکستان اړيکي خړي پړي شوي وي او په کابل کي د يوي مظاهري په لړ کي د پاکستان‬
‫په سفارت حمله وشوه او د هغه بيرغ ته يي اور واچاوه او پاکستان په مقابل کي پر افغانستان د‬
‫تجارتي مالونو ﻻره وتړله ‪ ،‬په همدي هکله ﷴ داؤد خان پاکستان ته سفر وکړ تر و د پاکستان سره‬
‫ي کړي ‪ ،‬د پاکستان د هغه وخت جمهور رﺋيس سکندر ميرزا سره د اوږدو خبرو‬ ‫خپلي اړيکي‬
‫وروسته يي کومه ه پايله ترﻻسه نه کړه او خالي ﻻسونه راستون شو ‪.‬‬

‫په کال ‪ ١٩۶١‬م کي د هيواد اړيکي يو ل بيا د داخله وزارت د يوه چارواکي د ينو تورونو له امله‬
‫چي په پاکستان يي ل ولي وه خرابي شوي او د افغانستان قونسل رۍ په پي ور او کوي ه کي وتړ ل‬
‫شوي او افغانستان خپل سرحدي پولي د پاکستان سره بندي کړي ‪.‬‬

‫په کال ‪ ١٩٧٧‬م کي چي کوم اسناد د امريکا د باندنيو چارو وزارت له خوا خپاره شوي دا خبره کاره‬
‫کوي چي د افغانستان صدراعظم مرستيال ﷴ نعيم خان امريکا ته سفر کوي او د امريکا د جمهور‬
‫رﺋيس جانسن او د ايف کﭔندي خه داغو تنه کوي ‪ ،‬ددي لپاره چي د شوروي د زيات نفوذ خه‬
‫افغانستان وساتل شي نو بايد د ايران له ﻻري خه افغانستان ته د يوي ترانزيتي ﻻري په جوړولو کي‬
‫ورسره مرسته وکړي م ر کﭔندي د نوموړي ﻻري د جوړيدو غو تنه ونه منله ‪ ،‬بلکي په مقابل کي‬
‫افغاني هيﺋت ته دا توصيه او ﻻر وونه وکړه چي د پاکستان سره خپلي اړيکي ي کړي ‪ ،‬تر و ددی‬
‫ﻻري مشکل د همدي پاکستان د خاوري خه حل شي‪.‬‬

‫ددي لپاره چي د شوروي او امريکا سره د افغانستان اړيکي ي شي ﷴ ظاهر خان په کال ‪ ١٩۶۵‬م‬
‫کي دوه لي شوروي ته سفرونه وکړه په کال ‪ ١٩۶٣‬م کي يي امريکا ته سفر کړی ؤ ‪ ،‬تردي وخته‬
‫پوري ﷴ داؤد خان تر يوه حده په دي وتوانيد چي د امريکا او شوروي ترمن ناپيلتوب سياست وساتي‬
‫او د دواړو هيوادونو د مرستو خه يي ه ی تر ﻻسه کړي‪ ،‬م ر د تأسف خبره داوه چي شوروي د‬
‫امريکا سره د افغانستان په اړوند په کاره د صداقت اوخواخوږۍ ﻻپي وهلي م ر په پ ه په دي ل ه‬
‫کي ؤ چي رن ه وکړاي شي چي په افغانستان کي يو خپل پلوی رژيم رامن ته کړي ‪ ،‬لنډه خبره داچي‬
‫د يوي خوا د افغانستان او پاکستان اړيکي خړي پړي وي او د افغانستان پر مخ تجارتي ﻻري وتړل‬
‫ړيتوب هم حل نه شوه د بلي خوا د شاهي کورن داخلي‬ ‫شوي چي دا موضوع د ايران د پاچا په من‬
‫مخالفتونو ددي زمينه برابره کړه چي افغانستان په يوه ﻻعﻼجه بحران کي را ير شي ‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫خه استعفاء‬ ‫همدا ﻻملونه وه چي په کال ‪ ١٩۶٣‬م کي داود خان مجبور شو چي د صدارت د کرس‬
‫وکړي او افغانستان ن ه چي ؤ د پخوا په شان په داخلي او خارجي ستونزو کي مصروف پاتي شو او‬
‫نړيوالو هريوه په خاص ډول د ان ليس د استعمار خه د خﻼصون وروسته د شوروي او امريکا د‬
‫سياستونو په پراخه ډ ر بدل شو‪.‬‬

‫نو ويﻼي شو چي افغانستان د خپل جيوپولي يک او ستراتريژيک موقيعت له کبله د تيرو يرغل رو د‬
‫قوتو او په معاصره نړۍ کي ان ليس ‪ ،‬روس ‪ ،‬شوروي او امريکا خپلو و او موخو ته د رسيدو په‬
‫اميد پري يرغلونه وکړل چا د خيز تختي په حيث او په منطقه کي د خپلو عيني و محراق ر ول ؤ‬
‫چي پايله داشوه چي تر نن پوري د تمدن او ترقی د کاروان خه په لري وا ن کي پاتي شو ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫پن م پرک‬
‫سړې ج ړې پای او د هغې د ختميدو عوامل‬
‫د سړې ج ړې دپای په رابطه ډير مهم او د يادونې وړ اقدامات په کال ‪ ١٩٨٩‬م کال کې دمال ا په ار‬
‫کې دنړۍ د ولسمشرانو غونډ ه وه چې په کې د روسې ولسمشر ورباچوف او د امريکا د متحده‬
‫ايالتو ولسمشر جورج بش ليدنه کتنه درلوده ددغې سرمشريزی په مﻼقات کې دواړو ولسمشرانو په‬
‫جدي تو ه وړانديزونو او غو تنې وکړي چې کوشش به کوی تر و يو دبل په وړاندی په مختلفو‬
‫ساحاتو کې تشنج او خړپړتياوې کمې کړی لکه په من نی ختي کې دشخړو تهديدونه د کنترول ﻻندی‬
‫راوستل ‪.‬‬

‫د دغه غونډې په تعقيب سره په واشن تن کې بله د نړۍ د ولسمشرانو غونډه په کال ‪ ١٩٩٠‬م کې دايره‬
‫شوه ‪ ،‬پدغه غونډه کې يو شميره توافقات او تعهدات وشوه چې دغه توافقات د هسـتوی ‪ ،‬او کﭔمياوی‬
‫او معمولی وسلو په باره کې وه ‪ ،‬او داسې تصميم او فيصله وشوه چې دغه وسلې به په کال ‪ ١٩٩٢‬م‬
‫کې تخريب ا و له من ه يوسی او تر کال ‪ ٢٠٠٠‬م پوری به دغه پروسه او جريان پشپړ کړی ‪ ،‬د سړې‬
‫ج ړې پاې د سوليز ډ ژوند په بنسټ د يوی نوی دوري د ظهور او کاره کﭔدو او همدارن ه د زبر‬
‫واکونو د متقابل تشنج او خړپړ تيا د پای په مانا ده ‪ ،‬يو تعداد عوامل ددې باعث شول چې دواړه‬
‫زبر واکونه د چارو دغې حالت ته ﷲ پامانی ووايي ‪.‬‬

‫ددی عواملو خه ني يې په ﻻندې ډول دي ‪:‬‬

‫اول – د جن ی تدابيرو مشاهده او افهام ‪:‬‬

‫د سړې ج ړې د پای د عواملو له جملی خه يو مهم عنصرد دواړو زبر واکونو تر من د‬

‫ستراتيژيک احساس پيدا کﭔدل دي په دي معنی چې کله سړه ج ړه پيل شو متقابله ويره رامن ته شو‬
‫او رن ه چې ويره د زبر واکونو ترمن دوسلو د توليد سبب کﭔده نو وسلی هم د ويری د راپيدا کﭔدو‬
‫سبب شوی ‪ ،‬په همدې خاطر سره دواړو دولتونو د فو ی او نظامي قوت ډير والی ته په دايمی ډول‬
‫ژمن وه پدي شکل چې که يوه زبر واک به تخريبی وسله اختراع کړه نو بل زبر واک به ددغه‬
‫وسلې په مقابل کې په بلی وسلی سره مبارزه کوله ‪ ،‬دغو وسلو مسابقی او سيالی ادامه پيدا کړه تر‬
‫اخره پوری په دی و نه توانيدل چې يو په بل باندې تسلط او حاکميت حالت حاصل کړی او داوړه و‬
‫پوهيدل چې په دغه حالتو کې هي يو نه شی کوﻻی چې ج ړه وک ې ‪ ،‬که نو هغوی فيصله اوکړه چې‬
‫دغه جن ته د پای کې کﭔږدی ‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫دوهم – اقتصادي عامل ‪:‬‬

‫رن ه چې سړه ج ړه د زبر واکونو د خپل من ي اختﻼفاتو او ناندريو پربنسټ د دوه د منو بﻼکونو‬
‫تر من د چارو د حاﻻتو خه عبارت وه نو دواړه طرفه هيوادونو د وکالتی جن ونو په واسطه يو دبل‬
‫شکست اوماتی ته ژمن وه ‪.‬‬

‫دهمدې دليل لپاره دواړو هيوادونو نظامي پرمخت لپاره ډيری پيسي مصرف کړې نو دغې مسلې‬
‫دهغوی اقتصادي حالت ته تر ډير اندازی پوری صدمه ورسوله رن ه چه د دوی د بوديجی لويه‬
‫برخه نظامي پرمخت ونو باندې او متحيدو هيوادونو ته به کمک باندې مصرفيدله نو دوی ونشو کوﻻی‬
‫چه دولتی اقتصاد ته کافی توجه وکړی پدی ای کې زراعتی برخه د نورو برخو نه زياته صدمه ليدلی‬
‫وه ‪،‬‬

‫دامريکا توليدات ‪ ٧۵٪‬فيصده خه تر ‪ ٢٢٪‬کم شول ‪ .‬د و ړو د ژوند معيار په ډيره لويه اندازه يټ‬
‫شو که نو هغوی فيصله او پريکړه وکړه چې سړه ج ړه نوره ختمه کړی‪.‬‬

‫دريم‪ -‬د فو ی واک د کميد و پر اهميت تکﭔه کول ‪:‬‬

‫رن ه چې د واړه زبر واکونو په هستوی توانايې باندې ډيری پيسی ول ولی چه تر ډير اندازيې د‬
‫هغوی اقتصاد متاثره کړه وه ‪.‬‬

‫او حتی د شوروي اتحاد دريم اقتصادي قوت و ر يدو ‪ ،‬اما د يو غټ او قوی قوت په حيث دجاپان په‬
‫ظهور سره اودهغې قوی اقتصادي وضعې په نتيجه کې دواړه هيوادونه وپوهيدل چه نظامي قدرت نه‬
‫بلکې اقتصادي قدرت دی چې د يو هيواد ملی قدرت او په نړيوالو اړيکو کې دهغې نفوذ سره کومک او‬
‫همکاری کوی هغوی په دی و پوهيدل چه وکالتی جن ونه او نظامي اشغال پواسطه يې نشو کوﻻی‬
‫چه دافغانستان او ويتنام په ير په بهرنيو هيوادونوکې خپل اهداف او ی تامين کړی ‪.‬‬

‫له ﻻری خپل نفوذ زيات‬ ‫که نو هغوی فيصله اوکړه چه د سودا رۍ ‪ ،‬علمی او کنالوژيکي پرمخت‬
‫کړی ‪.‬‬

‫لورم – په اروپا کې د امريکا د متحده اياﻻتو د رول کم والی ‪:‬‬

‫کله چې شوروي اتحاد قواوې په ختي ې اروپا کې وی ‪ ،‬امريکا په اروپايې چارو کې مهم رول تر سره‬
‫کاوه دغه اروپا هيوادونو امريکا خه ډير مالی کمک تر ﻻسه کوه ‪ ،‬اما کله چې شوروي اتحاد قواوی‬
‫د ختي ې اروپا خه په شاه شوی اروپايې هيوادونو د امريکا کمک ته نور ضرورت نه درولوده او‬
‫تعهد يې وکړ چې خپل امور خپله کنترول کړی او د شوروي اتحادی د نه شتون په صورت کې اروپايې‬
‫هيوادونه نور حاضر نه وه چې د امريکا تر نفوذ ﻻندی وی او ويې غو تل چې د امريکا د کنترول خه‬
‫بيرون وو ی ‪ ،‬همدارن ه نا و چې د کمونستی توسعی او پراختيا د سرکوب کولو لپاره تاسيس شوی‬
‫وه او د امريکا د هدايت او ﻻر ونې ﻻندی وه نو اروپايانو وغو تل چې نا و ته داسې شکل ورکړی‬

‫‪33‬‬
‫چې دوی وکوﻻی شی دهغې رهبری وکړی دغه ددی سبب شو چې به سميه کې د امريکا رول کمه شی‬
‫‪.‬‬

‫پن مه – بی هدف زحمت او بار ‪:‬‬

‫دواړو زبر واکونو تر مﻼحظی وړ پيسی مصرفولی تر و خپل نفوذ زيات کړی او هغوی خپلو متحدينو‬
‫ته نظامي مرسته ورکولي او وکالتی ج ړې يې کولی اما ډير ژر وپوهيدل چې هغوی خپلو اهدافو ته‬
‫نشی رسيدلی که چې هغوی نشوای کوﻻی چې خپلو متحدينو مشکﻼتو ته په ه ډول رسيد ی‬
‫و کړی مثﻼ په اروپايې چارو کې د امريکا سلطی لپاره فرانسه چلنچ وه ‪ ،‬په کمونستی بﻼک کې ډير‬
‫انقﻼبونه وشول نو همدې املونو ته په کتو سره دواړو طرفو او غو تل چې سړه ج ړه ختم کړی ‪.‬‬

‫شپږم – په شوروي اتحاد کې د ژوند يټ معيار ‪:‬‬

‫روسانو د خپلو متحدينو دفاع لپاره کافی اندازه وسله درلوده خو شوروي اتباعو نظر امريکايانو ته د‬
‫ژوند يټ معيار درلوده ‪ ،‬که نو شوروي حکومت وغو تل چې دغه معيارونه په داسې ډول تقويه‬
‫کړی چې دخپلو خلکو لپاره په ډيره ه تو ه د ژوند کولو اسانتيا وی برابر کړی ‪.‬‬

‫اووم – قيادت او مشری ‪:‬‬

‫مشر تابه عنصر هم سړې ج ړې ختميدو کې مرسته کړی ده په دی برخه کې ډير مهم ورباچوف‬
‫وه ‪ ،‬ورباچوف د ﻼسنوسټ)اقتصادي بيارغونه( او پير سترو يکا)سياسي خﻼصه فضا( په واسطه‬
‫اقتصادي او سياسي ازادای راوستله ‪ ،‬ورباچوف د و اروپايې هيوادونو لکه پولينډ ‪ ،‬هن ری ‪،‬‬
‫چکوسلواکﭔا او دنور خه قواوی وويستلی او په هم دی هيوادونو کې ډيموکراسی نظام شورع شو‬
‫په همدې خاطر د ور باچوف په واسطه رامن ته شوواصﻼحاتو د شوروي اتحاد په تجزيه‬
‫اوهمدارن ه دسړې ج ړې په پای منتج شو ‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫پـايله‬
‫په نتيجه کي ويﻼي شو سره لـدې چې سړه ج ړه پای ته ورسيـده ‪،‬ختي بﻼک وپاشـل شو او‬
‫دشـوروي امـپراطـوري په پن ـلسو برخو وويشل وشوه ‪،‬خـو بيا هم نړيواله سـوله او امـن ين نه شو‬
‫او جن ونه اوشـخړې شته ‪،‬دولـتونه او مخالف سازمانونه ه ی کوی له نظامي واکونو په کار اخيستو‬
‫او زور له ﻻرې په نړيوال سياست کې خپلو اهدافو ته ورسيږی‪.‬‬

‫د تيرو لورو لسيزو په زياته موده کې د سړې ج ړې حيرانونکې تاثيرات اواغيزې په وله نړۍ وی‬
‫که ه هم دغه ج ړه په تيزه او په نسبتی تو ه بی وينو پای ته ورسيده ‪،‬دغه وکالتې ج ړه امريکا‬
‫متحده اﻻتو ته ‪ ٨‬ترليونه ډالره فو ی مصارف اوپه کوريا اوويتنام کې قابو ‪ ١٠٠٠٠٠‬امريکايانو د‬
‫ژوند په بيه تمامه شوه ‪،‬او شوروي ته هم په اقتصادي او اني برخه کې د امريکا متحده اياﻻتو خه په‬
‫زياته اندازه کې د ملی ناخالص توليد د زيان اوتاوان په ارز ت سرته ورسيده ‪،‬اوپه جنوب ختي ه اسيا‬
‫کې محلې کورني جن ونه د زبر واکونو په سيال سره شديد او سخت شول اوپه ميلونونه خلک يې تر‬
‫شاه مړه پري ودل‪.‬دسړې ج ړې پای شوروي ته ددی موقع په ﻻس ورکړه چه خپل فو ي مصارف د‬
‫يوې ډرامی په شکل راکم کړی خو نظام يې د نکدن کان او ج کې خوړلی ‪ ،‬بی کاري په وله روسيه‬
‫کې خپره وه چه ميلونونه و ړی يې بی کاره اوبی رز اره شول‪،‬که ه هم پدی وروستيو کلونو کې يې‬
‫اقتصادي وضعه يو ه ورغول شوه‪،‬په ‪١٩٩٠‬م شوروي اقتصادي نزول سخت و وروه ددی دغه‬
‫وريدل دامريکا متحده اياﻻتو او د جرمني خه چه شپږه لسيزي ديو لوی خف ان او اقتصادي رن‬
‫سره مخ وه هم زيات وه تيری سړې ج ړې دامريکا متحده اياﻻتو رول په نړوال اقتصادي او سياسي‬
‫ډ ر کې بنس يزاواساسې کړ مثﻼً په کال ‪١٩٨٩‬م کې د امريکا دمتحده اياﻻتو دنړۍ په ‪١١٧‬هيوادو کې‬
‫‪١.۵‬ميلونه امريکايې واکونه ای پر ای وه‪ .‬د سړې ج ړې دايموالی او سيالی د وخت پيچلی فو ی‬
‫صنعت نور هم ژمن کړو چه په نړيوالی سطحی سره د زبر واکونو تر من اقتصادي او سياسي‬
‫خړبړتيا وی زياتی کړی چه دی کار ته دريمه نړۍ ډيره يرپاتی شوه ‪ ،‬او همدارن ه دسړې ج ړې په‬
‫نتيجه کې په نړۍ کې ډير بدلونونه را من ته شول لکه نړۍ په دوه برخو ووشل شوه يعنی کپتاليستی‬
‫او کمونستی باندې ‪،‬د ا ومی وسـلو زياتوالی رامن ته شو ‪ ،‬د زبر واکونو ترمن په هر برخه کې رقابت‬
‫‪،‬فضايې سيال رامن ته شوي ‪ ،‬په نړۍ کې واړه جن ونه پيښ شول چه تر شاه يې دغه زبر خواکونه‬
‫وه‪،‬او د ‪WARSAW ، OAS، SEATO، NATO‬په نومونو تړونونو رامن ته شول‪.‬‬

‫‪35‬‬
36