Eğitim felsefeleri

Dr. Özlenen ÖZDİYAR

Dr. Zeynep Şen
 Eğitim
Eğitim, kişinin davranış örüntülerini değiştirme sürecidir. Tyler

Bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik

değişme meydana süreci. Ertürk

İnsanları belli amaçlara göre yetiştirme süreci. Fidan

Davranış değişikliği, bireyin belirli hedefler yönünde maksatlı olarak

kendi yaşantıları yoluyla davranışlarını değiştirmesi, kişinin
yeteneklerini çeşitli yönlerden birey ve toplum için uygun ve dengeli
olarak geliştirmesi. Alkan
 Yetişek = Program Geliştirme
• Kişide gözlenmeye karar verilen
• Hedef ve davranışları
• İçeriği (Ünite)
• Eğitim durumları
• Sınama durumları kapsayan dirik bir örüntüdür.
 Sınama
Hedefler
durumları
(Kazanım)
(Değerlendirme)

YETİŞEK =
PROGRAM GELİŞTİRME

Eğitim durumu
(Öğretme- İçerik
öğrenme süreci)
(Dört temel felsefe: idealizm, realizm, pragmatizm, varoluşçuluk)
Pragmatizm (geçen haftaya ek bilgi)
• İdealizm ve realizmden farklı olarak deneyselcilikle ilgilidir ve değişime, sürece ve
göreliliğe dayanır.
• Öğrenme problem çözme ve değişik konu ve durumlara transfer edebilme olarak
görülür. idealizm ve realizmin aksine çevreyle etkileşim önemli görülür, sosyal
değişim dikkate alınır.
• Öğrencilere ne düşüneceği değil, eleştirel düşünme öğretilmelidir.
• içerikten çok yöntem ve keşfetme önemli görülür. Yöntem değişime ve bilime
mantıklı bir çerçeveden bakmayı sağlamalıdır.
• Pragmatizmin benimsenmesi 20. yüzyılın bilimsel gelişmeleriyle hızlanmıştır.
Pragmatizmin ilkeleri bilginin değişmezliğini reddetme ve deneyciliktir.
• Dewey eğitimi var olan durumu kabul etme yerine geliştirme süreci olarak görür
ve pragmatizmin en büyük öncülerindendir. Dewey ve diğer pragmatistler,
eğitimin bilimsel yönteme göre yeniden yapılanması gerektiğini savunur. Değişen
dünyaya uygun gerçek problemleri çözebilecek bireyler yetiştirilmesi gereklidir.
(Dört temel felsefe: idealizm, realizm,
pragmatizm, varoluşçuluk) geçen haftaya ek bilgi
• Varoluşçu felsefe karar verme ve seçimlerin bireye bağlı olduğunu ve
bu karar ve seçimlerin bireyi şekillendirdiğini savunur. Yani bireyin
kendisi, kendi seçimleridir. Bu anlayışa göre eğitimde de programlar
disipliner olmamalı, seçimler bireye bırakılmalı ve kişi öğreneceklerine
kendisi karar vermelidir.
• Kişinin doğru seçimler yapması için ise öğrenmesi gereken en önemli
şey doğru kararlar verme ve seçimler yapma bilinci olmalıdır. İdealizm
ve realizminden tamamen farklı olarak normlar, otorite ve yapılanmış
sistem reddedilirken standartlar, gelenekler ve değişmez gerçekler de
kabul edilmez.
 DÖRT TEMEL FELSEFE

İdealizm Realizm Pragmatizm Varoluşçuluk

• Amaç değişmeyen • ‘somut olan’ vardır. • Deneyselcilik. Değişim, süreç • Karar verme ve
ve görelilik
gerçeği aramaktır. • Dünya, akıl • Gerçeklik sürekli değişir. seçimler bireye
• Gizli olan gerçek bilgi yürütmeyle • Problem çözme ve transfer bağlı ve bu karar ve
öğretilmeli algılanabilir. edebilme seçimlerin bireyi
• Öğrenmek için • Okuma, yazma ve • Çevreyle etkileşim ve sosyal şekillendirdiğini
değişim
çalışmak ve hesaplama temel • Öğrencilere ne düşüneceği
savunur.
hatırlamak gereklidir. eğitim için en gerekli değil, eleştirel düşünme • Kişi öğreneceklerine
• Konu alanını beceriler öğretilmeli
kendisi karar
hiyerarşik olarak • Konu alanı uzmanları • İçerikten çok yöntem ve
keşfetme önemli görülür. vermelidir.
disiplinlere ayrılır. otorite • Yöntem değişime ve bilime • Doğru kararlar
• Öğrenilecek konuları • Gerçekliğin kaynağı mantıklı bir çerçeveden verme ve seçimler
kültürel miras bilim ve sanat bakmayı sağlar.
• Değişen dünyaya uygun yapma bilinci
oluşturur. gerçek problemleri öğretilmeli
çözebilecek bireyler
yetiştirilmesi • Standartlar,
gelenekler ve
değişmez gerçekler
de kabul edilmez
 Dayandığı Felsefeler Açısından Eğitim
Felsefeleri

Daimicilik Esasicilik İlerlemecilik Varoluşçuluk

İdealizm Realizm

Pragmatizm Varoluşçuluk

Realizm İdealizm
Eğitim Anlayışları Açısından Eğitim Felsefeleri

Daimicilik Esasicilik İlerlemecilik Varoluşçuluk

Problem çözücü
Bilinçli Tanrı’ya Toplumsallaştırma İnsanı sınır duruma
insan yetiştirme
ulaşma süreci süreci getirme süreci
süreci
Hedef (kazanım) Açısından Eğitim Felsefeleri

Daimicilik Esasicilik İlerlemecilik Varoluşçuluk

Özgürlük,
Toplumun
an,
Akla uygun başat
Yaşam ile sorumlu
ve ölçülü değerleri
ilgili ilkeler olma,
olma ve doğal
seçme ve
kanunlar
birey
 İçerik Açısından Eğitim Felsefeleri

Daimicilik Esasicilik İlerlemecilik Varoluşçuluk

Tarih,
Yaşamdaki
sosyoloji,
Felsefe, uğraşları Estetik ve
dil,
mantık, kapsayan toplumsal
biyoloji,
teoloji tüm dersler
fizik, kimya
dersler
vb
 Eğitim felsefelerine göre eğitim durumları nasıl
değişir?

Daimicilik Esasicilik İlerlemecilik Varoluşçuluk

Tümdengelim Tümdengelim Sokratik

Bilimsel yöntem
tartışma

Sokratik tartışma Ezber, tekrar

Problem çözerek Yaratıcı
Taklit ve örnek Deney, gözlem, sınama yanılma etkinlikler
alma araştırma yoluyla öğrenme yoluyla öğrenme
EĞİTİM FELSEFELERİ Sınama durumları neyi ölçer?

DAİMİCİLİK Akla dayalı ve eliti seçen sınav

ESASİCİLİK Öğretmenin söylediklerini, kitabın yazdıklarını aynen

söyleyip söylemediğini,
Ezbere yapıp göstermeye ve eliti seçmeye dayalı
sınav
İLERLEMECİLİK Problemi çözme uygulamalarına dayalı sınav

VAROLUŞÇU EĞİTİM Öğrencinin sınır durumuna gelip gelmediğini

Varoluşu yoklayan sınav
EĞİTİM Nasıl bir insan yetiştirir?
FELSEFELERİ
DAİMİCİLİK

Elit insan
ESASİCİLİK

İLERLEMECİLİK Yeteneğe ve ilgisine göre yetişen

insan
Daimicilik eğitim felsefesi
• Temele aldıkları felsefe: klasik realizm ve idealizm
• İnsan; akıllı bir varlıktır. O, toplumdan topluma farklılık gösterse bile,
onun doğası her yerde ve her zaman aynıdır; çünkü evrende değişme
değil, değişmeme olduğundan mutlak, kesin doğrular vardır. Bu
doğrulara insan aklını kullanarak ulaşabilir.
• Tümdengelim ve tümevarım kullanılmalı.
• Deney, gözlem, gezi vb aklın mutlak doğruyu bulmasında araçtır.
İnsan, özgür bir varlıktır ve davranışlarından da sorumludur.
Daimici eğitim felsefesi
• Eğitimin amacı her yaşta ve her toplumda aynıdır ve insanı insan
olarak geliştirmektir. Eğitim değişmez, kesin ve evrenseldir. En katı
(tutucu) eğitim felsefesidir.
• Dini ve ahlaki eğitime önem verir, üç temel beceri olarak görülen
okuma, yazma ve aritmetik öğretilmesini ilkokul düzeyinde gerekli
görür. İlerleyen kademelerde ise Latince, dilbilgisi, hitabet, Greek,
mantık ve geometri konuları öğrenilecekler arasındadır.
• Daimiciliğe göre bilgi değişmezdir. Evrensel bilgiye ve bunun değişmez
gerçekliğine inanılır. Aynı şekilde insanın doğası ve değerler de her
çağda aynı ve değişmezdir.
Daimici eğitim felsefesi
• Eğitimle ilgili tüm soruların yanıtı, insan doğasının ne olduğu yanıtına
dayanır. Değişmediğine inanılan insanın doğasında, akıl yürütme
becerisi ve evrensel gerçeği, doğayı anlama yeteneğinin var olduğu
kabul edilir. Akıl yürütme insanın en seçkin becerisidir. Eğitim yoluyla
mantıklı düşünebilen insanlar yetiştirmek ve zihinlerini iyi kullanarak
evrensel gerçekleri ortaya çıkarmalarını sağlamak amaçlanır. Ahlaki ve
manevi gelişim için karakter eğitimine önem verilir.
• Eğitim programları daimiciliğe göre hazırlandığında konu merkezlidir
ve disipliner bir yaklaşım izlenir. Öğretim programının temelini beşeri
bilimler oluşturur.
Daimici eğitim felsefesi
• Konu alanı öğrenci ilgilerinden tamamen bağımsızdır, öğrenciler kendi
öğrenmelerine karar verecek düzeyde olgun sayılmazlar ve mutlak
gerçeğin onlara dışarıdan sunulması gerektiğine inanılır.
• Öğretim genellikle Sokrat yöntemiyle sınırlıdır, düz anlatımdan
yararlanılır.
• Öğretmen mutlak otorite rolündedir ve bilgisi sorgulanamaz.
Öğretmenin görevi, konu alanında uzman olmak ve öğrenme için
tartışmalara rehberlik etmektir.
• Öğretimde tekrarlar önemlidir, talim ettirme ve tekrarlatma yoluyla
öğrenciler pekiştirilmelidir.
Daimici eğitim felsefesi
• Yavaş öğrenenlere daha fazla zaman ve çaba harcanmalıdır.
• Eğitim yaşama hazırlık olarak görülür. Okulun gerçek yaşamın kendisi
ya da bir örnek durumu olduğu kabul edilmez, okul kendisi gerçek ve
değerli bir kurum olarak görülür.
• Önemli olan klasikleri öğretmektir, geçici ve güncel önemi olan
konuların her zaman önemli kalacağı kesin değildir. Edebiyat, dil,
sanat, tarih, matematik, doğa bilimleri ve davranış bilimleri temel
konuları oluşturur.
• Büyük kitaplar kullanılarak öğrenciler insanlığın evrensel sorunlarını
düşünmeye yönlendirilmelidir.
Esasicilik eğitim felsefesi
• Esasicilik eğitim felsefesi idealizm ve realizme dayanan diğer bir
geleneksel eğitim felsefesidir.
• İlerlemecilik anlayışına tepki olarak 1930’lu yıllarda doğmuştur.
• Esasiciler eğitim programının temelinde üç temel becerinin (okuma,
yazma ve aritmetik) olması gerektiğini, ortaokul düzeyinde ise beş
temel dersin (İngilizce, matematik, bilim, tarih, yabancı dil) yer alması
gerektiğini savunurlar.
• Esasicilik felsefesinde de program konu temellidir fakat daimicilikten
farklı olarak konular çağdaş yaşamın konularından seçilir.
Esasicilik eğitim felsefesi
• Resim, müzik, beden eğitimi, ev işleri ve mesleki eğitimle ilgili konular
daimicilikte gereksiz görülerek tamamen reddedilirken, esasicilikte bu
derslere ikinci derecede yer verilebileceği görüşü vardır
• Esasicilikte öğrenmenin zorlu çalışma ve çabayla gerçekleştiği
görüşünün kabul edildiğini söyler.
• Öğrenme için dıştan disiplin uygulanması gerekir, öğrenci kendi
öğrenmelerini yönlendiremez ve geçici isteklere kapılabilir.
• Öğrenme rehberliği ve kontrolü yetişkinde yani öğretmende olmalıdır.
Eğitimin temeli istendik konu alanına dayanır ve konu alanının iyice
öğrenilmesi gerekir.
Esasicilik eğitim felsefesi
• Esasiciler de daimiciler gibi zihni bilgileri emen sünger olarak görür fakat
konu alanının ilkeleri ve kuramlarını da dikkate alırlar.
• Öğrenci özelliklerine ve ilgilerine bağlı olmaksızın, öğrenci düzeyine uygun
mantıklı yapılanmış bir eğitim programı olması gerektiğini savunur.
• Öğrencilerin programda ne kadar ilerleyecekleri ise kendi yeteneklerine
bağlı görülür.
• Disiplinli ve sıkı çalışma, nitelikli ev ödevleri programlarda yer almalıdır.
• Öğretmenler ise hem çok iyi bir rol model hem de konu alanında uzman
olmalıdır. Öğretmen programı oluşturmada ve sınıf yönetiminde tek söz
sahibi kişidir
Esasicilik eğitim felsefesi
• Topluma uyumun sağlanması için öğrencinin gizilgüçleri açığa
çıkarılmalıdır.
• Bu sırada öğrenci bağımsız bırakılmamalı, toplumsal mirasın bireyin
kendisinden önemli olduğu gerçeği unutulmamalıdır.
• Öğretimde zihnin disiplinine önem verilir ve problem çözme ne kadar
önemli olsa da zaman kaybı olarak görülür.
• Yaparak öğrenme anlayışı sadece bazı durumlarda belli öğrenciler için
uygun görülür fakat temelde öğretim zihnin disiplinine dayalı olmalıdır
İlerlemecilik eğitim felsefesi
• İlerlemecilik anlayışı pragmatizm felsefesine dayanır.
• Daimicilik felsefesinin görüşlerine karşı çıkar.
• Düşünmeyi yaşama aracı olarak görür, bilimsel yönteme, dengeli
yaşama için bireyin bütünlüğüne önem verir ve toplumsal yaşantıyı
bireyin oluşumundaki temel etken olarak görür.
• Dewey okulları demokrasi bilincinin kazanıldığı minyatür toplum
olarak görür.
İlerlemecilik eğitim felsefesi
• İlerlemecilik anlayışı dünyanın sürekli değiştiğini bu nedenle
öğretilmesi gerekenin “ne düşünmeliyiz” değil, “nasıl düşünmeliyiz”
sorusu olduğunu savunur.
• İlerlemeci anlayış eğitim programlarının ayrık konu alanlarına göre
değil, disiplinlerarası olması gerektiğini ve kitapların öğrenme
sürecinde sadece araçlar olarak kullanılması gerektiğini söyler.
• Önemli olan problem çözmeyi öğrenmektir ve öğretmen bu konuda
yol gösterici olmalıdır.
• Öğretmen öğrenme ortamının yöneticisi değil grup etkinliklerinin
lideri olmalı ve planlama sürecinde öğrencilerle birlikte çalışmalıdır.
İlerlemecilik eğitim felsefesi
• Öğretmenin otoriter tutumu, öğrencilerin cezalandırılması, ders
kitaplarına sıkı sıkıya bağlılık, ezbere dayalı öğrenme, değişmez bilgi
anlayışını benimseme ve sadece klasik ders materyallerini kullanma
ilerlemeci anlayış tarafından reddedilir.
• Eğitimin yaşamdan kopuk, izole bir ortamda gerçekleşeceği ve bireysel
yaşantılardan bağımsız olduğu görüşü kabul edilmez. Geleneksel
eğitim (daimicilik) anlayışının aksine, eğitim programlarının yaşantıya
dayalı, problem çözme ve projelere dayalı düzenlenmesi gerektiği ve
işbirliği içinde öğrenmenin gerçekleşmesi gerektiği savunulur.
İlerlemecilik eğitim felsefesi
• Konu alanından çok birey ve bireyin ilgileri, gereksinimleri temele
alınır. Bu yolla toplumsal reformun da başlangıcının sağlanacağına
inanılır.
• İlerlemeciliğin temel ilkelerinde öğrencinin aktif katılımının
sağlanması, öğrenci ilgilerine dönük ve “bütünüyle çocuk” anlayışının
benimsenmesi gereklidir. Bilgi aktarıcılık değil, problem çözme
öğretimi gerçekleştirilmeli, eğitim yaşamın kendisi olmalıdır.
• Öğretmenin rolü öğrenmeye rehberlik etmek olmalı, öğrenme
ortamları yarışmayı değil, işbirliğini sağlamaya yönelik
oluşturulmalıdır. Demokratik ortam yaratılması ve demokrasinin
iletişim ve işbirliği için elzem olduğu benimsenmelidir
Cumhuriyet döneminde Anayasa, yasa ve Cumhuriyet döneminde uygulamada olan*
hükümet programlarında kabul edilen

Pragmatik felsefenin dayandığı Uygulamaya bakıldığında Realist ve İdealist

ilerlemecilik felsefelere dayanan esasicilik ve daimicilik
akımlarının temele alınmıştır.

Öğrenci değil öğretmen ve konular Öğretmenin söylediklerini, kitapların

merkezde yazdıklarını ezberleyen öğrenci

Kişinin ilgi, istek ve yetenekleri Eleyici bir yaklaşım

doğrultusunda eğitilmesi

* Köy enstitüleri hariç