INTERFERENCJA FAL

część 2

- Rozpatrzmy dwie fale, które docierają do tego

samego punktu i tam interferują z sobą. W takim
razie dwa drgania pochodzące od tych fal
( )
{ ( )

dają w wyniku interferencji

( )
( )
Przyjęliśmy tu fazę początkową dla za zero
- Amplitudę wypadkowych drgań chcemy
znaleźć w postaci rzeczywistej
( )( )

( ) ( )
[ ]

Po skorzystaniu ze wzorów Eulera mamy

( )
Człon postaci: ( ) nazywa się
wyrazem (członem) interferencyjnym
- Dla fal niespójnych różnica faz zmienia się z
okresem , co dla długiego czasu
obserwacji daje, że uśrednienie po okresie dla tego
członu jest zero
〈 ( )〉
czyli

a jest to zwykłe sumowanie energii drgań (brak

interferencji)

Jeżeli człon interferencyjny znika, to nie mówimy o

zajściu interferencji
- Rozpatrzmy dwie fale w postaci rzeczywistej

(⃗ )
{
(⃗ )
Natężenie fali (strumień mocy na jednostkę
powierzchni) jest wprost proporcjonalne do
średniej wartości kwadratu funkcji falowej
〈 〉
W takim razie liczymy
( ) (*)
Potrzebujemy iloczynu dwóch funkcji falowych,
czyli
(⃗ ) (⃗ )

Korzystamy z tożsamości
( ) (**)
Czyli
[ (⃗ ) ( ) (⃗ ) ( )]

[ (⃗ ) ( ) (⃗ ) ( )]

Wymnażamy dokładnie nawiasy

[ (⃗ ) (⃗ ) ( )

(⃗ ) (⃗ ) ( ) ( )

(⃗ ) (⃗ ) ( ) ( )

(⃗ ) (⃗ ) ( )]

I teraz uśredniamy to wyrażenie po okresie – co w

praktyce oznacza, że uśredniamy tylko te wyrazy,
w których jest czas
〈 〉 [ (⃗ ) (⃗ )〈 ( )〉

(⃗ ) (⃗ )〈 ( ) ( )〉

(⃗ ) (⃗ )〈 ( ) ( )〉

(⃗ ) (⃗ )〈 ( )〉]

Pamiętamy, że (kiedyś wyprowadzane)

〈 ( )〉 〈 ( )〉

〈 ( ) ( )〉

Czyli

〈 〉 [ (⃗ ) (⃗ )

(⃗ ) (⃗ )]

Tu możemy ponownie skorzystać z tożsamości

(**), tym razem „w drugą stronę” i mamy

〈 〉 (⃗ ⃗ )

A wyrażenie w nawiasie, to po prostu różnica faz

obu tych funkcji falowych i
⃗ ⃗
Czyli

〈 〉

Do wyliczenia natężenia fali potrzebujemy jeszcze

〈 〉 〈 (⃗ )〉

〈 〉 〈 (⃗ )〉

Natężenie fali wypadkowej można zapisać jako

gdzie – patrz równanie (*)

〈 〉 〈 〉 〈 〉
Czyli

√
oraz

√
Zatem natężenie fali wypadkowej powstałej w
wyniku interferencji dwóch fal

√
Po dłuższym matematycznym wyprowadzeniu
otrzymaliśmy bardzo nieintuicyjny wynik –
natężenie wypadkowe nie jest sumą natężeń dwóch
interferujących fal (!)
Człon: √ jest również nazywany
członem (wyrazem) interferencyjnym
- Jeżeli różnica faz

√
- Jeżeli różnica faz ( )

√
- Jeżeli obie amplitudy są sobie równe, to również
równe są oba natężenia

i mamy

√ ( )
A ponieważ jest tożsamość trygonometryczna
to wychodzi, że

Natężenie może wtedy przyjmować ekstremalne

wartości

FALA STOJĄCA

- Rozważmy dwie fale harmoniczne o takich

samych amplitudach, które biegną wzdłuż tego
samego kierunku, ale mają przeciwne zwroty
Fala biegnąca w prawo
( )
Fala biegnąca w lewo
[ ( ) ] ( )
Interferencja obu fal daje
( ) ( )
[ ( ) ( )]
Korzystamy z kolejnej tożsamości
trygonometrycznej

Czyli

Co daje ostatecznie
( ) ( )
Jest to równanie fali stojącej
- Jeżeli fale są typu sinus, to korzystamy z
tożsamości

i otrzymamy wtedy równanie fali stojącej postaci

( ) ( )
- Czynniki w równaniach fali stojącej
( ) ( )
opisują amplitudę fali stojącej
Maksima amplitudy to strzałki (miejsca gdzie
drgania są największe)
Minima amplitudy to węzły (miejsca gdzie nie ma
drgań)
Mimo nieustannego przepływu energii, położenia
węzłów i strzałek są stałe – dlatego używamy
nazwy fala stojąca

Rozważmy człon ( )
- maksima są gdy
( )

Otrzymaliśmy współrzędną strzałki

- minima są gdy
( )

( ) ( )

Otrzymaliśmy współrzędną węzła

Odległości między sąsiednimi węzłami (sąsiednimi
strzałkami) są jednakowe i wynoszą . Z tego
powodu definiuje się długość fali stojącej, która
jest równa tej wartości.
- Ogólnie równanie fali stojącej może zawierać
fazę początkową ( ), jak również może być
superpozycją obu powyższych postaci
[ ( ) ( ) ( ) ( )]

A z uwagi na łatwe przekształcenie cosinusa w

sinus (przesunięcie o czyli po prostu dodajemy
wewnątrz fazy wyraz ), to równanie może być
postaci
[ ( ) ( ) ( ) ( )]

- Najprostsza metoda wytworzenia fali stojącej

to interferencja fali padającej i odbitej
Tutaj do rozważań warto przypomnieć sobie
pojęcie impedancji falowej (na przykład dla
materiału sprężystego √ )
- Jeżeli fala biegnąca odbija się od ośrodka o
większej impedancji (potocznie się mówi o
większej gęstości, ale to nie jest precyzyjne) to jej
faza zmienia się na przeciwną – dodajemy do fazy
czynnik
- Jeżeli zachodzi odbicie od ośrodka o mniejszej
impedancji, to faza po odbiciu nie ulega zmianie
- Jeżeli fala pada na ośrodek o takiej samej
impedancji (impedancje są dopasowane) to odbicie
fali nie zachodzi (amplitudowy współczynnik
odbicia jest zero) i cała fala przechodzi dalej
Warto również dodać, że
- Przy odbiciu od ośrodka o większej impedancji
zachodzi interferencja destruktywna, czyli
powstaje węzeł (brak drgań)
- Przy odbiciu od ośrodka o mniejszej impedancji
zachodzi interferencja konstruktywna, czyli
powstaje strzałka (maksymalne drgania)
Zamocowanie (na przykład pręta, struny) utrudnia
drgania – tam powstaje węzeł
Koniec swobodny (pręta) drga swobodnie – tam
powstaje strzałka

Przyjrzyjmy się rysunkom jak rozkładają się węzły

i strzałki dla różnych układów:
- Jeżeli mamy układ jednostronnie zamknięty
(czyli jednostronnie otwarty) to częstotliwość
drgań

( )

- Jeżeli mamy układ obustronnie zamknięty lub

obustronnie otwarty to częstotliwość drgań

( )

gdzie – prędkość fali w danym ośrodku, czyli

dla powietrza √

dla pręta √
dla struny √

Jeżeli n=0 to mówimy o pierwszej harmonicznej

albo o drganiach podstawowych
Jeżeli n=1 to mówimy o drugiej harmonicznej
I tak dalej…
Warto dodać, że powyższe wzory na częstotliwości
mogą być w niektórych podręcznikach zapisane w
innych, ale równoważnych wersjach (na przykład n
będzie się zmieniać od 1, czyli to będzie wtedy
pierwsza harmoniczna – najniższa częstotliwość,
która nie jest zerem)
- Dla układów dwuwymiarowych linie węzłów od
wytworzonych fal stojących mają postać figur
Chladniego
 PRĘDKOŚĆ GRUPOWA

Składamy dwie fale harmoniczne o różnych

częstościach i liczbach falowych
( )
{
( )
Zakładamy, że niezbyt różni się od , zaś
od . Dodajemy do siebie te fale
( ) ( )
 ( ) ( )

[ ( )] [ ( )]

[ ( )] [ ( )]

Otrzymaliśmy tu zapis równania fali postaci

(ćwiczenia)
[ ( )]

- Człon fali:

[ ( )] * ( )+

odpowiada fali o liczbie falowej

oraz o częstości

czyli można go zapisać w postaci

[ ( )]
gdzie

Dla małych różnic między i oraz i

jest to po prostu prędkość fazowa. Czyli ten człon

„porusza się” z prędkością fazową.
- Kolejny człon fali:

[ ( )]

odpowiada fali o liczbie falowej i

częstości czyli wyrażenie
jest prędkością „poruszania się” tego członu
Dla małych różnic między i oraz i

Jest to wyrażenie na prędkość grupową fali

Fala powstała w wyniku nałożenia nieustannie
zmienia kształt. Obwiednia fali przemieszcza się z
prędkością grupową. A „gęsta sinusoida” porusza
się z prędkością fazową.
Jeżeli układ spełnia klasyczne równanie falowe, to

czyli

I zarówno obwiednia, jak i „gęsta sinusoida”

biegną z tymi samymi prędkościami
Ale często mamy do czynienia z przypadkiem
ogólnym – rysunek poniżej: prędkość obwiedni
(strzałka nad środkiem maksimum kreskowanej
obwiedni) jest inna niż prędkość sinusoidy
(otwarte kółeczko)
Dla wielu układów fizycznych nie obserwujemy
liniowej zależności między częstością ω i liczbą
falową k.
Dla nich rozróżniamy obie prędkości i mówimy o
dyspersji.
Ogólnie – zależność matematyczna pomiędzy
częstością i liczbą falową to związek dyspersyjny
Przykład związków dyspersyjnych:
Dla struny idealnej (zależność liniowa)

√ √

Dla struny nieidealnej (zależność nieliniowa)

gdzie – stała zależna od materiału struny

- Istnieje prosta relacja pomiędzy prędkością
grupową i fazową (wyprowadzenie na
ćwiczeniach)
Z tego równania wynika, że

- jeżeli to mówimy, że jest dyspersja

normalna i wtedy

- jeżeli to mówimy, że jest dyspersja

anomalna i wtedy

- jeżeli to oczywiście brak dyspersji i

wtedy