Baltazar, Joriz Tom Christian S

Palawan State University

CRITIQUE PAPER " DELIKADO DOCUMENTARY" BY Karl Malakunas

Mula sa mga tagapagtanggol ng lupa na nagpoprotekta sa kapaligiran sa Pilipinas

hanggang sa mga influencer ng social-media na nagna-navigate sa isang
problemadong plataporma, ang mga tao ay gumagawa ng mga alon sa apat na
kakaibang pelikula na ito. Nakatuon ang hindi kapani-paniwalang dokumentaryo na ito
sa seryosong problema ng mapaminsalang pulitika na sumasakit sa kapaligiran. Ito ay
kasunod ng isang magiting na grupo ng mga boluntaryong Pilipino na tumaas bilang
'tagapagtanggol ng lupa.' Ang dokumentaryo ay nagsasabi ng kanilang personal at
mapangahas na kuwento, na nagpapakita kung paano sila determinado na protektahan
ang kapaligiran sa kabila ng pagharap sa mga banta mula sa mga tiwaling awtoridad na
gustong manakit sa kanila. Lumilitaw na ang Palawan ay isang idyllic tropikal na isla.
Ang puti-pulbos nitong mga beach at luntiang kagubatan ay ginawa itong isa sa
pinakamainit na bagong destinasyon ng turista sa Asia. Ngunit para sa isang maliit na
network ng mga crusaders sa kapaligiran at mga vigilante na sinusubukang protektahan
ang mga kamangha-manghang likas na yaman, ito ay higit na katulad sa isang larangan
ng digmaan. Mula sa pananaw sa paggawa ng pelikula, mukha, nararamdaman, at
gumagalaw si Delikado tulad ng iba pang dokumentaryo sa modernong panahon. Sa
tingin ko sa halip na hatiin ang aming pananaw at runtime sa ilang pangunahing
manlalaro sa laban na ito, ang pagdodoble sa isang partikular na paksa ay magbibigay-
daan para sa mas malakas na through-line sa pelikula. at uri ng lumampas sa kung ano
ang inaasahan sa dokumentaryo genre sa mga araw na ito

Ang kagandahan ng Palawan na kahanga-hanga para sa mga turista ay matindi ang

kontrast sa matindi at mapanganib na realidad na kinakaharap ng mga tagapagtanggol
ng kalikasan. Ang dokumentaryo ay vivid na naglalarawan ng delikadong
pakikipaglaban kung saan ang para-enforcers ay nagrerehistro ng kanilang buhay sa
pagharap sa mga ilegal na nagtotroso at pagsisiwalat ng korap na gawain na
nagpapalakas sa pagkasira ng kalikasan. Isang mahalagang bahagi ng pelikula ang
naglalantad ng pangarap ng mga para-enforcers na madiskubreng ang mga
kinumpiskang chainsaws ay madalas na bumabalik sa ilegal na nagtotroso sa
pamamagitan ng lagay o suhol kapag ibinibigay sa mga awtoridad. Ang desisyon ni
Bobby Chan na panatilihin ang mga kinumpiskang chainsaws sa headquarters ng PNNI
ay nagsisignify ng isang estratehikong pagbabago upang sirain ang siklo ng katiwalian
na nagpapabilis sa pagkasira ng kalikasan. Ang malupit na pagkamatay ni Kap Ruben
habang iniimbestigahan ang ilegal na pagputol ng puno sa El Nido ay nagpapakita ng
malalaking panganib na kinakaharap ng mga tagapagtanggol ng kalikasan araw-araw.
Ang kanilang hindi nagbabagong pangako ay malinaw na naiiba sa mga sariling interes
ng ilang pulitiko at mataas na opisyal, tulad ng ipinapakita sa pelikula. Ang Delikado ay
epektibong nagpapakita rin na ang mga tagapagtanggol ng kalikasan ay mga totoong
tao na namumuhay ng simpleng buhay. Kung paano sila kumakanta sa kanilang mga
sandali ng pahinga, nagbibiruan, at nag-aalala habang naghahanda ng kanilang mga
pagsasalita at ulat. May pamilya silang uuwian at aalagaan. Sila ay nahaharap sa tunay
na mga kahihinatnan, pagkawala, at mga pagsubok, katulad ng iba sa atin.

Sa aking sariling opinyon, ang "Delikado" ay isang nakakabighaning dokumentaryo na

masusing sumasalamin sa mga heroikong ngunit mapanganib na pagsisikap ng mga
tagapagtanggol ng kalikasan sa Palawan. Ito ay isang makapangyarihang paglalarawan
na lumalampas sa karaniwang kwento ng pangangalaga sa kalikasan. Hindi lamang ito
nagpapakita ng sagana at magkakaibang ekosistema ng Palawan; sa halip, ito ay
vividly naglalarawan ng matindi at malupit na laban ng mga naglalaban upang
mapanatili ito. Ang pinakamahalaga para sa akin ay ang pagpapakatao ng mga
tagapagtanggol ng kalikasan. Si Bobby, Tata, Nieves, at si Kap Ruben ay hindi
itinatangi bilang mga bayani na mas malaki kaysa sa buhay; sa halip, sila ay
inilalarawan bilang ordinaryong mga indibidwal na may pamilya, damdamin, at
kahinaan. Ang ganitong pagpapakita ay nagpapahusay sa kanilang di-mabilang na
pagmamahal para sa pagpapangalaga sa likas-yaman ng Palawan, na mas
ginagawang kapani-paniwala at kaugnay. Ang dokumentaryo ay maganda ring nakuha
ang kanilang mga sandali ng pahinga, ang kanilang mga pakikipag-ugnayan sa
kanilang mga mahal sa buhay, at ang kanilang pang-araw-araw na mga
pakikipagsapalaran, inilalagay ang kanilang pakikipaglaban sa konteksto ng totoong
buhay at totoong panganib. Ang paglalarawan ng pelikula sa katiwalian bilang isang
sistemikong isyu ay lalong nakakakilabot. Ang pagsisiwalat na ang mga kinumpiskang
chainsaws ay madalas na bumabalik sa ilegal na nagtotroso sa pamamagitan ng suhol
ay naglalantad ng matinding katiwalian na sumisira sa mga pagsisikap ng mga
tagapagtanggol na ito. Ito ay isang mapanagot na pagsusuri, na nagpapakita kung
gaano kahigpit na kinalinga ang interes at dynamics ng kapangyarihan na
humahadlang.

Patuloy ang "Delikado" sa mas malalim na usapin sa lipunan at politika. Binibigyan ito
ng liwanag ang kontrobersyal na "war on drugs" ni Pangulong Rodrigo Duterte at ang
epekto nito sa buhay ng mga aktibista tulad ni Nieves, naglalantad ng panganib na
kinakaharap ng mga nagtatangkang hamonin ang mga itinakdang kapangyarihan. Ang
pag-ugma ng pangangalaga sa kalikasan sa mas malawakang isyu sa lipunan at
politika ay nagbibigay ng dagdag na kakulangan sa naratibo, na nagbibigay-diin sa pag-
uugma ng iba't ibang isyu na nakakaapekto sa rehiyon. Ang dokumentaryo, sa
pamamagitan ng makapangyarihang storytelling at kahanga-hangang mga imahe, ay
nagpapakailangang sa mga manonood na harapin ang hindi komportableng
katotohanan tungkol sa kalagayan ng pangangalaga sa kalikasan. Ito ay nagiging isang
matalim na paalala sa kahalagahan ng sistemikong pagbabago, mas matindi
accountability, at kolektibong aksyon upang protektahan ang mga mahahalagang likas-
yaman ng ating planeta.

Sa huli, ang "Delikado" ay hindi lamang isang kwento tungkol sa Palawan; ito'y isang
pangkalahatang kuwento ng tapang, pagtibay, at ang matinding pangangailangan para
sa mga indibidwal at lipunan na tumindig para sa kalikasan. Iniwan nito ang isang
matinding impresyon, hinahamon ang mga manonood sa buong mundo na mag-isip
hinggil sa kanilang mga papel sa pangangalaga ng planeta para sa mga susunod na
henerasyon.
Sa kabuuan, ipinapakita ng "Delikado" sa mga manonood na kapag ang mga awtoridad
na dapat magtanggol sa kalikasan ay bumibigo, ang mga tao mismo ang maaaring
kumilos, humingi ng aksyon at pananagutan, at gumawa ng hakbang sa kanilang sarili.
Ang mga kuwento nina Chan, Rosento, at kanilang mga kasama ay nagrereplekta sa
iba pang mga Filipino environmentalist na kinakaharap ang parehong mga pagsubok sa
kanilang mga rehiyon, na naghihintay na masabi ang kanilang sariling kwento.

Sa kabila ng lahat ng mga banta ng kamatayan, akusasyon ng pagiging drug

trafficker, at malupit na pagkawala ng buhay, ano ang nagtutulak sa mga Palaweño na
maging tagapagtanggol ng lupa at karagatan? Inilalabas ng pelikula ang iba't ibang
sagot sa tanong na ito. Para sa iba, ito ay upang protektahan ang kalikasan bilang
isang hindi maipaghihiwalay na bahagi ng kanilang komunidad, kultura, at kolektibong
identidad. Para sa iba, ito ay upang magbigay ng kinabukasan para sa kanilang mga
anak at mga apo, upang sa mga dekada mula ngayon, mayroon pa ring malalaking
gubat at malinis na tubig na maaaring ipagmalaki at alagaan. At mayroon din ang
motibasyon ng pag-save sa likha ng Diyos bilang bahagi ng pagiging tagapamahala ng
lupa, isang moral na responsibilidad na nagtutulak sa kanila na maging mga tao para sa
iba.

Ang "Delikado" ay isang emosyonal na nakakagalak na pelikula na nagpapakita kung

paano ang pangangalaga sa kalikasan ay hindi lamang isang isang-dimensional na
isyu. Kasama nito ang katiwalian sa pulitika, karapatang pantao, pangmatandang
katarungan, at ang mga salaysay at motibasyon na humihikayat sa ordinaryong tao na
gawin ang hindi pangkaraniwang mga aksyon. Sa buod, "Delikado" ay sumasalaysay
ng masalimuot na palitan ng mga hamon at tagumpay na naranasan ng mga
tagapagtanggol ng kalikasan sa Palawan. Ang kanilang hindi naglalaho at matibay na
dedikasyon sa harap ng nakakatakot na mga hadlang ay lumilikha ng isang
makapangyarihang salaysay, na nag-uudyok ng agarang aksyon at pandaigdigang
solidaridad upang harapin ang mga mukha't palasak na isyu na nagbabanta sa ating
ekolohikal na balanse. Ang dokumentaryong ito ay isang mapanudyo na paalala na ang
pangangalaga sa likas-yaman ay hindi lamang isang nakahiwalay na alalahanin kundi
isang kolektibong responsibilidad na kaugat sa tahi ng kagalingan ng lipunan. Binubuo
nito ang pangangalaga sa kalikasan sa mas malawakang aspeto ng panlipunan,
pulitika, at ekonomiya, na naglalayong itaguyod ang agarang pag-approach sa
pagtatanggol sa ekolohikal na kayamanan ng ating planeta. Sa kanyang puso, ang
"Delikado" ay isang pagtawag sa paglaban laban sa sistemikong katiwalian, isang
kanser na sumisira sa mga batayan ng pamahalaan sa kalikasan. Ito'y naglalantad ng
masalimuot na ugnayan sa pagitan ng ilegal na aktibidad at makapangyarihang
personalidad, na naglalantad ng nakakatakot na hamon ng pagsugpo.