‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‬

‫و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫*‬
‫ﻋﻠﻲ ﻛﺮﻳﻤﻲ ﻣﻠﻪ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﻓﻜﺮي و ﺗﻜﻮﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻫـﻪﻫـﺎي اﺧﻴـﺮ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ اروﭘﺎ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﺳـﺘﺮاﻟﻴﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖﭘـﺮدازيﻫـﺎي اﺟﺮاﻳـﻲ درﺑـﺎره‬
‫دوﻟﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﮕﺮه ﻓﻜﺮي و ﺷﻴﻮه ﻧﻮﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﻮري ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ در ﻋﺮﺻﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬از ﻣﻈﺎﻫﺮ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻜﺘـﺐ ﻓﻜـﺮي ﻧﻮﭘـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶزﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬

‫در ﻗﺎﻟﺐ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮوز ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳــﻦ ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﺑــﺮ دو ﺑ‪‬ﻌــﺪ ﺗﻮﺻــﻴﻒ و ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﺗﻤﺮﻛــﺰ دارد‪ .‬در ﺑ‪‬ﻌــﺪ ﻧﺨﺴــﺖ‪،‬‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴـﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪،‬‬

‫* دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﻛﺮﻳﻤﻲﻣﻠﻪ اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪(akm102000@yahoo.com‬‬

‫‪211‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ ،1386‬ﺻﺺ ‪.211-248‬‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﻪ و ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑـﻪ ﻓﻠﺴـﻔﻪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را از‬
‫ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﻌﺎر دارد ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪوﻳـﮋه ﻋﺮﺻـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺗﻨﻮع و ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ .‬رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺳﻴﺎﺳـﺖﮔﺬاراﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺎزوﻛﺎر ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮﭘﺮدازي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري‬
‫و ﻣﻮاﺟﻬﺔ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎ اﻟﺰاﻣﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و واﻗﻌﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻮﻇﻬﻮر و ﻣﺘﻨﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬رﻫﻴﺎﻓـﺖ ﺳـﻮم ﺑـﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻘﺪ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢِ ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ در ﻧﮕﺮش ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻓـﺮد و ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ اﻫﻤﻴـﺖ و‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ اﺳﺘﻮارﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿـﺮ در ﺑﺮرﺳـﻲ ﻓﺮﺿـﻴﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋﻮاﻣـﻞ و زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻫﺮﻳﻚ از رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن ﻣﻮج ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺷـﺪ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن و ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ و اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻗﻠﻴﺖ و ﻇﻬـﻮر و اﻫﻤﻴـﺖﻳـﺎﺑﻲ ﻣﻜـﺎﺗﺒﻲ ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﻲ را ﻣﺆﺛﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﻪﮔﺮاﻳـﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴـﻢ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﺗﻨﻮع‪.‬‬

‫‪212‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻃﻲ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم دوﻟﺖ در ﻣﻌﺮض ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺪي ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻧﻬﺎدﻳﻦ را ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار داد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ از دوﻟﺖ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ واﺣﺪي ﺗﻚﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﻚﻣﻠﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰﮔﺮاﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫و ﺳﻴﺎﺳــﺖﻫــﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳــﺎز ﺧــﺘﻢ ﻣــﻲﺷــﺪ‪ ،‬ﺑــﺎ ﺗﺤــﻮل ﺑﻨﻴــﺎدﻳﻦ ﻣﻮاﺟــﻪ ﮔﺮدﻳــﺪ‪.‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﻴﻦرﺷﺘﻪاي‪ ،‬از ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻓﻜﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ و‬

‫از ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري ﻧﻮﭘﺎﺳﺖ ﻛـﻪ از ﺑﻄـﻦ اﻳـﻦ ﺗﺤـﻮل ﻇـﺎﻫﺮ ﺷـﺪ و آﺛـﺎر و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي زﻳﺎدي در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻧﻈﺮي رﺷﺘﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﻠﻤﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲِ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ از ﺧﻮد ﺑﻪﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﻲرود ﺗﺎ ﭘﺮﺗﻮ آن‪،‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎزد‪ .‬ﺗﺎزﮔﻲ آن ﺑﻪﺣﺪي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان‪ ،‬اﻳﻦ واژه ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اواﺧﺮ دﻫﻪ‪ 1960‬و اواﻳﻞ ‪ 1970‬واژهاي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑـﻮد و از دﻫـﻪ ‪ 1980‬و‪ 1990‬ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب ﭘ‪‬ﺮﺳـﺎﺑﻘﻪاي ﺑـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ‬
‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ و ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري وارد ﺷﺪ‪ (2).‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻋﺪهاي‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻳﻲ واژهاي ﺑﺎزﺳﺎزيﺷﺪه ﺑﻪﻋﻨﻮان »واﻗﻌﻴﺘـﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ« ﺑـﺮاي ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ ﺗﻜﺜﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪(3‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺮاي ﺑـﻪرﺳـﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪن و‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻨﻮع و ﺗﻜﺜﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ ﻫﻮﻳﺘﻲ و ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪاي و اﻧﺴﺠﺎم ﻣﻠﻲ‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮق اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﺒﺘﻼﺑـﻪ و ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ‬
‫دوﻟﺖﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪،‬‬

‫‪213‬‬ ‫‪1. Recognition of Difference‬‬

‫ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ در اﺗﺨﺎذ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮاﺟﻬـﻪ‬
‫و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺸـﺘﺎزي اﻳﻔـﺎ ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺷـﻴﻮع آن‬
‫ﺑﻪﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎي ﻏﺮﺑـﻲ ﺑـﻪﺧﺼـﻮص ﭘـﺲ از ﺟﻨـﮓ دوم‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺣﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ و ﻫﻤﮕﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژاﭘﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﺸـﺎن دادﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي و ﺧﻴﺰش ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻗﻮﻣﻲِ ﺗﺠﺰﻳﻪﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ در ﺷـﺮق‬
‫اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي و‬
‫واﮔﺬاري ﻗﺪرت ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮوﻣﻠﻲ و اﻣﻜﺎن ﺗﺴـﻬﻴﻢ و ﻣﺸـﺎرﻛﺖ آﻧـﺎن در ﻗـﺪرت‬
‫ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻨﺎهﺟﻮﻳﺎن و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺮ ﺧﻄـﺮ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑـﺎن‪ ،‬دﻏﺪﻏـﻪ اﺻـﻠﻲ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(4‬‬

‫وﺟﻮد ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ دﻳﺮﭘﺎ و ﻛﻬﻦ اﺳﺖ و ﺗﺎ درازاي ﺣﻴـﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﺸﺮ اﻣﺘﺪاد ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ دﻻﻟـﺖﻫـﺎي ﻫﻨﺠـﺎري‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﻪ و ﺻﺒﻐﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﺟﺪﻳﺪ ﺑـﺎ ﻋﻤـﺮي ﺣـﺪود‬
‫ﻧﻴﻢﻗﺮن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم از ﺟﻤﻠـﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑـﻪ‬
‫دﻻﻳﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬از ﺧﺼﻴﺼـﻪ ﺗﻨـﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﺟﻤﻌﻴﺘـﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ و‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﻪرﻏﻢ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﺑﻨﻴـﺎدﻳﻦ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑـﺎ ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻟﻴﺒـﺮال‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬دﻳﺮ ﻳﺎ زود از اﻣﻮاج ﻧﻮﻇﻬﻮر ﻓﻜﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ ـ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﺷﻨﺎﺧﺖ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻣﺘﻨﻮع آن ﺿـﺮورﺗﻲ داﻧﺸـﻮراﻧﻪ و‬
‫ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ روﻳﻜﺮدي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ درﺻﺪد ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺪام زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻓﻜـﺮي در ﺗﻜـﻮﻳﻦ‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟ ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺆالﻫﺎي ﻓﺮﻋـﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ واﻗـﻊ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ ﻗﺮارﻧـﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻳﻲ ﭼﻴﺴﺖ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ آن ﻛﺪاﻣﻨـﺪ؟ ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه ﻣﻜـﺎﻧﻲ و‬
‫ﻣﻘﻄــﻊ زﻣــﺎﻧﻲ ﻇﻬــﻮر آن ﻛﺠﺎﺳــﺖ؟ ﺑــﺪﻳﻬﻲ اﺳــﺖ ﻣﻼﺣﻈــﺎت ﻛــﺎرﺑﺮدي در ﻣــﻮرد‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴـﺰ ﻫﺴـﺖ‪ ،‬ﺧـﺎرج از ﺣـﻮزه ﺗﻤﺮﻛـﺰ اﻳـﻦ‬ ‫‪214‬‬
 ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺰاره اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ‪ :‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑﻌـﺪ از ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ و در ﭘﻲ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن و اﻫﻤﻴﺖﻳﺎﺑﻲ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ از دﻫﻪ ‪ 70‬ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ و رواج ﻣﻜﺎﺗـﺐ ﻧـﻮﻳﻦ‬
‫ﻓﻜــﺮي ﻫﻤﺎﻧﻨــﺪ ﺟﺎﻣﻌــﻪﮔﺮاﻳــﻲ‪ ،‬از ﻋﻤــﺪهﺗــﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣــﻞ و زﻣﻴﻨــﻪﻫــﺎي ﺗﻜــﻮﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد آن ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‬
‫اﻳــﻦ ﻣﻔﻬــﻮم ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﺑﺴــﻴﺎري ﻣﻔــﺎﻫﻴﻢ ﺣــﻮزه ﻋﻠــﻮم اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ و اﻧﺴــﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻔﻬــﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﻪﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ‪ 1‬ﺑﺎ ﻣﺪﻟﻮلﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻜﺜﺮ‪ 2‬ﺑﻮده و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﺑـﻂ وﺛﻴـﻖ آن ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻮﻳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺷﺪن و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و اﺟﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ (5).‬ﺑﻪﺗﻌﺒﻴﺮ ﭘﺎرﻳﻠﻮ‪ ،‬ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﺮاي ﻫﻤـﻪ و از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران آن داراي ﻣﻌﻨﺎي واﺣﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ (6).‬ﺑﻪﻋﻼوه زﻣﻴﻨﻪﻣﻨﺪي و زﻣﺎنﭘﺎﻳﮕﻲ آن ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و اﺑﻬﺎم ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن داﻣﻦ زده اﺳﺖ؛ ﺑﻪﮔﻮﻧـﻪاي‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ (7).‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪرﻏﻢ اﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ آن اﻗﺪام ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎرخ ﻳﻜﻲ از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﭘـﺲ از ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪرﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺗﻔﺎوت را در ﺻﺪر ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت ﺧـﻮد دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ را ﻣﺸﻤﻮل ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ او‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوت و ﻫﻮﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫و ﻫﻮﻳﺖﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ رﻳﺸـﻪ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ـ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻋﻘﺎﻳـﺪ و‬
‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻣﺮدم‪ ‬ﺧﻮﻳﺶﻓﻬﻤﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎنﻓﻬﻤﻲ و زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدي و ﺟﻤﻌﻲ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ـ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺸـﺘﺮك و‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ رﻳﺸﻪ دارد‪ .‬ﭘﺎرخ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻔـﺎوت را ﺗﻨـﻮع‪ 3‬اﻃـﻼق ﻧﻤـﻮده و ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‬

‫‪1. Contested Concept‬‬

‫‪2. Multiple Meanings‬‬
‫‪215‬‬ ‫‪3. Diversity‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻧـﻪ ﻫـﺮ ﺗﻔـﺎوﺗﻲ‬
‫اﺷﻌﺎر دارد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻃﺮﻓﺪارانِ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان در ذﻳﻞ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬وي آﻧﮕﺎه ﺑﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣـﺪرن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺳﻪ ﻧﻮع از آﻧﻬﺎ را ﻣﻬﻢ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺗﻨﻮع ﺧـﺮده ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ 1:‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻛـﻪ اﻋﻀـﺎي ﭼﻨـﻴﻦ ﮔـﺮوهﻫـﺎ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﺿﻤﻦ اﺷﺘﺮاك ارزﺷﻲ و ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﺴـﻠﻂ‪ ،‬در ﺗﻼﺷـﻨﺪ ﺗـﺎ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮاي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ ﻧﺒﻮده و ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻧﻤﻮده و ﺳﺒﻚﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را اﻧﺘﺨﺎب و‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻳﺎ ﻫﻤﺠﻨﺲﮔﺮاﻳﺎن و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫)‪(8‬‬

‫ب ـ ﺗﻨﻮع ﻧﮕﺮﺷﻲ‪ 2:‬زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﺻـﻮل و‬
‫ارزشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺪت ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺑـﻮده و درﺻـﺪدﻧﺪ ارزشﻫـﺎي دﻳﮕـﺮي را‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪ ارزشﻫﺎي ﻣﺮدﺳﺎﻻراﻧﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺬﻫﺒﻴﻮن‬
‫ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﺘﻲ ﻣﻌﺘﺮض اﻧﺪ و زﻳﺴـﺖﻣﺤـﻴﻂﮔﺮاﻳـﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻮﻳﻪﻫﺎي ﺗﻜﻨﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪاﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ دﺳـﺘﻪ ﺧـﺮدهﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲِ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ارزشﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻓﻜﺮي و روﺷﻨﻔﻜﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﺘﺤﻮل و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج ـ ﺗﻨﻮع اﻧﺠﻤﻨﻲ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي‪ 3:‬ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوهﻫـﺎﻳﻲ در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣـﺪرن ﺗـﻮأم ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻢوﺑﻴﺶ ﺳـﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي و ﻋﻤﻞ ﺧﺎص ﺧﻮد زﻳﺴﺖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ؛ ﻣﺜـﻞ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺗـﺎزهوارد ﺑـﻪ ﻛﺸـﻮر‬
‫ﻣﻴﺰﺑﺎن‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ داراي ﻣﺮزﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﺳﻚﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﺗﺎﻟﻮﻧﻴﺎﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻜﺎﺗﻠﻨﺪيﻫﺎ‪ ،‬وﻟﺰيﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺒﻜﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه‪.‬‬

‫‪1. Sub-Cultural Diversity‬‬

‫‪2. Perspectival Diversity‬‬
‫‪3. Communal Diversity‬‬
‫‪216‬‬
 ‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﭘﺎرخ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻨﻮع اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﻣﻮرد ﻧﻮع ﺳﻮم رﺳﺎﺗﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﭘﺎرخ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪادي ﮔﺮوهﻫﺎي اﻧﺠﻤﻨﻲ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬رﻛـﺲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺻﺤﻪ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛـﻪ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺳﻴﺎﺳـﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻮزه ﺧﺼﻮﺻﻲ و اﻧﺠﻤﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ زﺑـﺎن‪ ،‬دﻳـﻦ و ﻣـﺬﻫﺐ‪،‬‬
‫آداب و رﺳﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و ازدواج در ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻧﺒﺎﻳـﺪ‬
‫)‪(9‬‬
‫در آن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀــﻲ دﻳﮕــﺮ از ﻣﺤﻘﻘــﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻨــﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳــﻲ را ﻋﺒــﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪاي از‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺗﻨﻮع ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﺰء ﻣﺸـﺮوع و ﻋﻨﺼـﺮ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن اﺳﻠﻮب و ﺷﻴﻮه ﻳﮕﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻇﻬﻮر و‬
‫ﺗﺒﻠﻮر آن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آﺷﻜﺎرا ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰات ﻧﮋادي ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪ ،‬در ﺟـﺎﻳﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ازﻧﻈﺮ رﺳﻤﻲ و ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎﻧﺎدا و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي رﺳﻤﻲِ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ اﺟﺮا‬
‫ﺷﺪ )اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ در ‪ 1979‬و ﻛﺎﻧـﺎدا در ‪ (1988‬اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻏﻴﺮرﺳـﻤﻲ آن را ﺑـﻪ‬
‫)‪(10‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا درآورد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﮕـﺎه اﻧﺘﻘـﺎدي ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﻪ ﺣـﻮزه‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻘﺪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر و ﺗﺮﺗﻴﺒـﺎت ﻧﻬـﺎدﻳﻦ ﺣـﻮزه‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ را از ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮده ﻳﺎ ﺑﻪﮔﻮﻧـﻪاي ﺑـﻪ آن آﺳـﻴﺐ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ و ﺑﺎزﻧﮕﺮي اﻳﻦ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ در ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻴﻮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ را ﺑـﺮاي ﺑﻬـﺮهﻣﻨـﺪي از زﻧـﺪﮔﻲ و‬
‫ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺧﻮدﻓﻬﻤﻲ و ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ ارﺗﻘﺎ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑـﺎ ﺗﻤﺮﻛـﺰ‬
‫ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫﺎ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲﻫﺎي اﻳـﻦ ﺣـﻮزه را ﺑـﻪﭼـﺎﻟﺶ ﻣـﻲﻛﺸـﺪ و‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺑﺎزﻧﮕﺮي در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺑﻪوﻳﮋه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ اﻛﺜﺮﻳـﺖ‬
‫و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ را ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(11‬‬

‫‪217‬‬ ‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﭘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي‬
‫رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮاﻣﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر و ﻫﻢ ﺑﻪﻃﻮر ﺧـﺎص‬
‫ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ و ﻣﺘﻜﺜﺮ در درون ﻣﺮزﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﻠﺖ واﺣﺪ دﻻﻟـﺖ دارد‪ (12).‬او‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﺒﻐﻪ ﺑﺮاﺑـﺮيﺧﻮاﻫﺎﻧـﺔ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ‪ ،‬آن را اﻳـﺪهاي ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺣﺘـﺮام ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﺟﺎﻣﻌـﻪ دﻻﻟـﺖ دارد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳـﻔﻴﺪ و ﺗﺤﻘﻴـﺮ رﻧﮕـﻴﻦﭘﻮﺳـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮد‪‬ﻣﺤﻮر و اروﭘﺎ ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ را ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ ﺟﺪي و ﻋﻤﻴﻖ ﻗﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻳﺪه درﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ در ادﺑﻴﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻇﻬـﻮر ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫»دﻳﮓﺟﻮش«‪ 1‬در آﻣﺮﻳﻜﺎ اﺟﺮا ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ آن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺪﮔﻲ ﺷـﺮط اﺣـﺮاز ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫ﻧﻮﻳﻦ آﻧﺎن ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﺎرﺑﺮد واژه »ﺟﺮﻳـﺎن اﺻـﻠﻲ«‪ 2‬ﻧﻴـﺰ ﻣـﺪت‬
‫ﻣﺪﻳﺪي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ را در اﻧﺤﺼﺎر ﺧﻮد داﺷﺖ و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﺒﻨﻲﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت اﻳﻦ ﻛﺸـﻮر ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺪﻫﺎ ﺗﻌﻠـﻖ دارد و ﻫـﺪف اﺻـﻠﻲ آن ﻣﻌﻄـﻮف ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮدن اﻓﺮاد‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎ و آﺛﺎر رﻧﮕﻴﻦﭘﻮﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﺎن‪،‬‬
‫اﻗﻮام و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي رﻧﮕﻴﻦﭘﻮﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﺘﻮن و آﺛﺎر ﻣﻐﻔﻮل واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺗﺤـﺖ ﺳـﺘﻢ‬
‫ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻧﻘﺸـﻲ در آﻓـﺮﻳﻨﺶ ﻣﻴـﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪(13‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﺎ اﻣﻌﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪ ،‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻳﺪه ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‬
‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺘﻔﺎوت در درون ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﻜﺜﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬـﻮم ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻳﻚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫـﺎ و اﻗـﺪاﻣﺎت را ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺳﻄﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬اﻗـﺪاﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﺗﻨـﻮع زﺑـﺎﻧﻲ در درون ﻳـﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺘﻜﺜﺮ دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬در ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي رﺳﻤﻲ دوﻟـﺖ ﺑـﺎ دو‬
‫ﻫﺪف ﻣﺤﻮري‪ :‬اﻟﻒ( ﺣﻔﻆ و ﺻﻴﺎﻧﺖ از اﻧﺴﺠﺎم و ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﮔـﺮوهﻫـﺎي ﻗـﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ب( ﺳﺎﺧﺖ دادن رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪1. Melting Pot Policy‬‬

‫‪2. Main Stream‬‬
‫‪218‬‬
 ‫)‪(14‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺴﺎﻫﻞ و رواداري ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﺎﺗﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺤﻮري ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲِ‬
‫اﻗﻠﻴﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮ در ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺣﺘﺮام و ﭘﺬﻳﺮش رﺳﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وي ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻨﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‬
‫در ﻏﻨﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﻨﺖﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮي را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎنﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻧـﻮﻋﻲ ﺟﻬـﺎنﺷـﻬﺮﮔﺮاﻳﻲ ﻛـﻪ اﻓـﻖ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي دارد و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان را ﻣﻴﺴـﺮ ﻣـﻲﺳـﺎزد ﻧﻴـﺰ از‬
‫ﻧﻮﻳﺪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(15‬‬

‫رﻛﺲ ﺑﺎ اﺑﺘﻨﺎي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﺮاﺑﺮي ﻓﺮﺻﺖ اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ در‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺴﻴﻂ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﺟﺎﻣﻌـﻪاي‬
‫ﻣﺘﻨﻮع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﺣـﻮزه ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﺣﻘـﻮق‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد‪ .‬از ﻧﻈﺮ رﻛﺲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻫﺮ ﻓـﺮد و ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤـﻞ او را در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد و در ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ اﻓـﺮاد در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺴﺎوياﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬آرﻣﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻓـﺮد ﻳـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم در ﻫﺮاس و ارﻋﺎب ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ ﻳـﺎ ﭘﻠـﻴﺲ و ﻗـﺎﻧﻮن از او ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ و ﻳﺎ از ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ دادﮔﺎهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳـﺖ از ﺧـﻮد ﻣﺤـﺮوم ﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻴﺰ در ﺟﺎﻣﻌﺔ آرﻣـﺎﻧﻲ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﻓﺮد و ﮔﺮوﻫﻲ از ﺣﻖ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد از ﻃﺮﻳﻖ رأي دادن‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﻳﺎ ﺷﻴﻮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫آرﻣﺎن ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﻴﻨﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي از ﺣﻖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي اﻗـﺪام در‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻤﻴﺰهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲاش ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫رﻛﺲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﻮزه ﺧﺼﻮﺻﻲ را ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬دﻳﻦ و اﺧﻼق ﻣﻲداﻧﺪ ﻛـﻪ‬

‫‪219‬‬ ‫‪1. Communal‬‬

‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻨﻮع و ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ (16).‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﻋﺒـﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﺷﻜﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞﻳﺎﻓﺘﺔ دوﻟﺖ رﻓـﺎه ﻛـﻪ در آن ﺑـﻪ رﺳـﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪن ﺗﻨـﻮع‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﻏﻨﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ؛)‪ (17‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ را ﻋﺒﺎرت از اﻳـﺪه ﮔﺴـﺘﺮش و ﻧﻬﺎدﻳﻨـﻪ ﻛـﺮدن ﺗﻨـﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺖ از رﻫﮕﺬر ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟـﺖ در‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﻣﺴﻜﻦ و از ﻃﺮﻳﻖ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻋﺮفﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﮔﺮوﻫﻲ و‬
‫زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪(18‬‬

‫رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻣﻜﺎﺗﺐ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎري ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎديِ ﺑﺎورﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻋﺼـﺎر‬
‫و ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺧﻸ ﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ اﻧﺘـﺰاع ﻧﻤـﻲروﻳﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ از ﺧﺼﻴﺼﻪ زﻣﻴﻨﻪﻣﻨﺪي و زﻣﺎنﭘﺮوردﮔﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و زﻣﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻧﻈـﺎم اﻧﺪﻳﺸـﮕﻲ و‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﺒﻮده و رواﻳﺖ وﺻـﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺠـﺎري و‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺮﺗﻴﺒـﺎت ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﺳـﺎﺧﺘﺎري ﻣﺤـﻴﻂﻫـﺎي‬
‫ﺧﺎص )ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﻲ و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﮕﺮه ﻓﻜﺮي و روش ﺳﻴﺎﺳﺖﮔـﺬاري ﻓﺎﻗـﺪ ﺷـﻜﻞ واﺣـﺪ و اﻟﮕـﻮي ﻋـﺎم و‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ زﻣﻴﻨﻪوﻧﺪي آن ﻇﻬﻮر ﺷـﻴﻮهﻫـﺎ و ﻣـﺪلﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت را در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋـﻼوهﺑـﺮ آن‪ ،‬ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ اﻗﺘﻀـﺎﺋﺎت ﻣﺤﻴﻄـﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻼﻳﻖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت و ﺑﻨﻴﺎدﻫـﺎي ﻓﻜـﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺘـﻲ اﻧﺪﻳﺸـﻪورزان ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺗـﺎﻛﻨﻮن‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻋﻬـﺪهدار ﺗﻮﺿـﻴﺢ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ و ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ در ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻫﺮﻳﻚ از رﻫﻴﺎﻓـﺖﻫﺎﺳـﺖ‪ .‬از‬
‫ﻳﻚ ﻣﻨﻈﺮ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻪ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺼﺎﺳﺖ ﻛـﻪ در ذﻳـﻞ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬

‫در اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﺧﺼـﻮص ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي‬ ‫‪220‬‬
 ‫ﻫﻮﻳﺘﻲ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻃﺮح ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت و ادﻋﺎﻫﺎي ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪوﻳﮋه ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺗﻨﻮع و ﺗﻔﺎوت در ﻓﻀﺎي ﻧﺨﺒﻪﮔﺮاﻳﻲ آﺷﻜﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﻠـﻲﮔﺮاﻳـﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎ و ﻣﺪلﻫﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي ﺗﻮﺳـﻌﻪ اﻧﺠﻤﻨـﻲ‪ 1‬ﻳـﺎ ﻫﻤـﺎن ﮔﺴـﺘﺮش ﻛﻤـﻲ و ﻛﻴﻔـﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد و ﻛـﺎرﻛﺮد آن‪ ،‬اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺪرن و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎز آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(19‬‬

‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد و‬

‫در ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮف اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﻠﻴﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫـﺎي اﺧﻴـﺮ ﺷـﻴﻮع و وﺿـﻮح ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴـﻪ‬
‫اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و ﻧﮋادي در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺘﺮوﭘ‪‬ﻞ ﺟﻮاﻣـﻊ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺘﺔ ﺻـﻨﻌﺘﻲ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻋﻢ از ﺑﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻋﺘﺒـﺎر‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎﺗﻲ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ادﻋﺎي آﻧﻬﺎ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺣـﺎﻛﻢ و‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوه اﻛﺜﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن و ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﺸﺎن ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ روا ﻣـﻲدارد‪ ،‬ﻣﻈـﺎﻫﺮ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎدﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آﻧﺎن را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻗﻠﻴـﺖ و‬
‫ﺣﺎﻣﻼن آن ﻧﻮﻋﻲ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ 2‬اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﺪاران ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ در‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺣﺎﻣﻼن ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﻠﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻬﻢ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را در ﺳﺎﻣﺎندﻫﻲ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ و ﺣﻮزه ﻋﻤـﻮﻣﻲ اﺣـﺮاز و اﻳﻔـﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬از‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬اﻋﻄﺎي ﺳﻬﻢ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ذﻫﻨـﻲ ﺑـﺪون‬

‫ﻓﻮاﻳﺪ ﻋﻤﻠﻲ و ﺿﻤﺎﻧﺖ و ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭘﺎداشﻫﺎ و ﻣﺰاﻳﺎي ﻣﺎدي و ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل در اﻳـﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ در ﻛﺘﺐ و ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﺤﺘـﻮاي‬

‫‪1. Communal Development‬‬

‫‪221‬‬ ‫‪2. Symbolic Violence‬‬
‫آﻣﻮزش ﺑﻮده و ﺑﺎ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ و ﺳﻠﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اروﭘﺎﻣﺤﻮر و ﺳﻔﻴﺪﮔﺮا در‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺳﻲ و آﻣﻮزﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻘﺶ ﻏﻴﺮاروﭘﺎﻳﻴـﺎن و ﺳـﻴﺎﻫﺎن در ﺷـﻜﻞدﻫـﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ و واﻗﻊﻧﮕﺮي آن را ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺗـﺎرﻳﺦ و‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻲ ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻋﻼوهﺑﺮ ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﻲ و زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺠـﺎب ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻧﻘـﺶ‪،‬‬
‫ﻋﻀﻮﻳﺖ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ آﻣﺮﻳﻜـﺎ از ﺟﻤﻠـﻪ در ﻫﻨـﺮ‪ ،‬ادﺑﻴـﺎت‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ورزش و ﺗﻌﻄﻴﻼت ﻟﺤﺎظ ﮔﺮدد‪ (20).‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد آﻧـﺎن‪ ،‬در‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺗﻌﻄﻴﻼت رﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوان ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪ ،‬اﻧﺘﺨـﺎب ﭘﻮﺷـﺶ و‬
‫ﻟﺒﺎس ﻛﺎر‪ ،‬اراﺋﻪ رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻳﺎ ﻣـﺪارس‪ ،‬ﻧﮕـﺎرش ﺗﻘـﻮﻳﻢﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻼت و ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎريﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻞ‪ ،‬ﭘـﺬﻳﺮش و ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم و ﺑﺎورﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛـﺎﻓﻲ ﻣﺒـﺬول ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎﻳﻲ از ﺻﺒﻐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﻣﻲرود ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻃﺮح آن ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻤﺘـﺮي‬
‫از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ وﻗﺘـﻲ دارﻧـﺪﮔﺎن و ﺣـﺎﻣﻼن‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﺿﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎري در ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻧﻬﺎدﻳﻦ ﺣﻮزه ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺻﻄﻜﺎك ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺒـﻊ ﺑـﺎ ﻣﻘﺎوﻣـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺟﺪيﺗﺮي ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ در درون ﻣﺤﺪوده ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻳﻚ دوﻟﺖ ـ ﻣﻠـﺖ‪ ،‬ﻫﻮﻳـﺖ ﺟﻤﻌـﻲ‬
‫ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ زﺑﺎن ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺘﺮك )ﺷﺎﻣﻞ ﺧـﺎﻃﺮه و آرزوي اﺳـﺘﻘﻼل( ﺻـﻴﺎﻧﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺣﺘﻲ آن را ﺗﺤﻜﻴﻢ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﻠﻴﺖ از ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ و اﺟﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﻀﺎ و ﺣﺎﻣﻼن آن ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑــﺮ دوﻟــﺖ و ﻋﻤﻠﻜــﺮد آن را ﻣــﻲﺑﺨﺸــﺪ‪ .‬اﻳــﻦ ﻧــﻮع ﭼﻨــﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳــﻲ ﻛــﻪ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ـ ﻗﻮﻣﻲ‪ 1‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻫـﺎن ﺑـﻪ رﺳـﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻦ‬

‫‪1. Ethno-Regional Multiculturalism‬‬

‫‪222‬‬
 ‫ارزشﻫﺎ و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﻠﻴﺖ )ﺑﻪوﻳﮋه زﺑـﺎن و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي آن( ﺑـﺮاي دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و ﺣﺘﻲ در ﻣﻴـﺎن اﻋﻀـﺎي ﺳـﺘﻴﺰهﺟـﻮﺗﺮ و رادﻳﻜـﺎلﺗـﺮ آن‪،‬‬
‫آرزوي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎور آﻧﺎن دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺘﻲ اﺻﻴﻞﺗـﺮ‬
‫از دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎ و روﺷـﻬﺎﻳﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ ﺳـﻠﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫دوﻟﺖ از راه اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻜـﻮﻳﻦ ﻳـﻚ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮﻧﻲ‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪوده ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﻣﭙﺮاﺗـﻮري‬
‫ﻳﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ در دوره اﺳـﺘﻌﻤﺎر ﺑـﻪرﻏـﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري از درﺟﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻲ ﻣـﺎدون و ﻳـﺎ ﻓﺮودﺳـﺘﻲ‪ 1‬داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ ﺟﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻏﺮب ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺗﺎروﭘﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺧﻮدﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺷﺪه و ﻣﻮاﻧﻊ ﻓﺮاواﻧﻲ را ﻓﺮاروي ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ و ﺑﻘﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ .‬ﻋـﺪم ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻣﺤﺘﻮاي آﻣﻮزش ﻏﻴﺮﻏﺮﺑﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻲ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎرج از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺘﺮوﭘ‪‬ﻞ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮان آﺳﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ و دﻳﮕـﺮ‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان ﭘﺴﺎاﺳﺘﻌﻤﺎري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻧﻔـﻲ اﻧﮕـﺎرة ﺧﻄـﻲ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﻏﺎﻟﺐ ﻃﺮﻓﺪاران ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزيِ ﻧﻈـﺎمﻫـﺎي اﺳـﺘﻌﻤﺎري را ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ و ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻣﺠﺪد ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳـﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎﺗﻲ و‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي دوﺑﺎره راهﻫﺎي »ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ«‪ 2‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺴـﻴﺮ واﺣـﺪ آن را‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ (21).‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﺻـﺮفﻧﻈـﺮ از ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه ﺧـﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﻋﺎمﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪاﻧﮕﺎري و ﺟﻮﻫﺮﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺖ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ‬

‫ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎي اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎ و ﺑﺎزﻧﻤـﺎﻳﻲ آﻧﻬـﺎ در ﺣـﻮزه‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻮاﻣﻞ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓـﺖ ﻣـﺆﺛﺮ‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﮔﺴﺘﺮش‬

‫‪1. Subaltern‬‬
‫‪223‬‬ ‫‪2. Multiple Paths of Modernity‬‬
‫و ﻧﻀﺞ اﻳﺪه ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻧﻴـﺮوي اﻧﺴـﺎﻧﻲ و‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺤﺮك و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﮔﺴـﺘﺮده ﺟﻤﻌﻴﺘـﻲ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻲ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﻲ و آﻣﺮﻳﻜﺎي‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 120‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻬﺎﺟﺮ و ‪20‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه در ﻃﻮل ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮج ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪﺧﺼـﻮص‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺒﺪل ﺷﺪه و رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي‬
‫اﻗﻠﻴﺖ و اﻛﺜﺮﻳﺖ و ﺣﺎﻣﻼن آﻧﺎن در ﻣﻌﺮض ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲﻫـﺎ و ﻓﺸـﺎرﻫﺎي‬
‫ﺗﺎزهاي ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣـﺪ ﺗﻤﺎﻳـﻞ دارﻧـﺪ ﺷـﻜﻞﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﻤـﺎﻳﺰ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻣﺘﻴﺎزات ﺷﻬﺮوﻧﺪي را ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻳـﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن‬
‫اﻋﻄﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن و اﻣﺘﻴﺎزات اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑـﺮ آن و در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺣﻔﻆ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و دﻳﻨـﻲ ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﺒـﺪأ ﺗﻤﺎﻳـﻞ دارﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫)‪(22‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﮔﺴﺘﺮش ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ داﻣﻦ زد‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮﮔﺬار‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪه و ﻋﺎﻟﻢﮔﻴﺮ ﺟﻬـﺎﻧﻲﺷـﺪن ﻧـﺎم‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﺮد؛ زﻳﺮا ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎوراﻧﻪ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﭘﺮﺗﻮ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻣﻴﺎن دوﻟﺖﻫﺎ و ﻣﺮدم اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣـﻮازات اﻳﻨﻜـﻪ دﻧﻴـﺎ ﺟﻬـﺎن ـ‬
‫ﻣﺤﻠﻲ‪ 1‬ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻠﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي ﺟـﺪي اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و درك ﻣﺎ درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎ‬
‫را ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻣﺸﺮوط ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺖ؛ زﻳﺮا ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪة آن در ﻗﻠﺐ ﻫﺮ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ واﺗﺴـﻮن در‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ دﻻﻳﻞ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ از ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻃﻲ ﺳـﺎﻟﻴﺎن اﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎنِ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن و ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﺴﻬﻴﻞﻛﻨﻨﺪة ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪن‬
‫رژﻳﻢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻃﺮﻓـﺪار‬

‫‪1. Glocal‬‬
‫‪224‬‬
 ‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن و ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻨﺎوري ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﻗﺎدرﻧﺪ ﻧﻪﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎ در داﺧﻞ ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﻌـﺎل‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮﻣﻴﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و ﻓﺮﻫﻨﮓ واژﮔﺎن ﺧﺎﺻﻲ را ﻛﻪ در ﻣﻮﺿـﻮع ﺣﻘـﻮق ﺑﺸـﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﻓﻌﺎﻻن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن‬
‫را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪(23‬‬

‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮم ﻣﻲﺗﻮان از اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺣﻘـﻮﻗﻲ اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎ و‬

‫ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮﻣﻲ و درك ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ از آﻧﻬﺎ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﺣﺘـﻲ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اذﻋﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﺷﺘﺒﺎه و ﺳﺘﻢ در ﺣـﻖ آﻧـﺎن و درﻧﺘﻴﺠـﻪ آﻣـﺎدﮔﻲ ﺑـﺮاي ﺟﺒـﺮان‬
‫ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮف اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺴﻠﻂ ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷـﺪ ﻧﮕـﺮش ﻣﺴـﺎﻋﺪﺗﺮي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ارزش ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻨﻮع ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫)‪(24‬‬

‫ﺷﺎﭼﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮع ﻓﺰاﻳﻨﺪة ادﺑﻴﺎت ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ دﻫـﻪ اﺧﻴـﺮ‪،‬‬

‫ﻋﻠﺖ آن را ﭼﻨﻴﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎي ﺟﻬـﺎن ﺑـﺎ ﺗﻘﺎﺿـﺎﻫﺎي‬
‫روزاﻓﺰون ﺑﺮاي ﺗﻄﺎﺑﻖ و ﻫﻤﺴﺎنﺳﺎزي ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي زﺑـﺎﻧﻲ و‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﺗﻌﻄـﻴﻼت ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻇﻬﻮر ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در ﺷـﻴﻮهاي ﻛـﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲﻫـﺎي‬
‫ﻣﺪرن در آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻏﻴﺮﻧـﮋادي‪ 1،‬ﺗﻤﺮﻛـﺰ‬
‫ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﻮﻳﺖ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺧﻼﻗﻲ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺑـﺮي ﮔـﺎﻫﻲ در ﻋﻤـﻞ‬
‫)‪(25‬‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ در ﭘﺮﺗﻮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻧﺴﻲ ﻓﺮاﺳﺮ ﺑﺎ اذﻋﺎن ﺑﻪ اﺷﺎﻋﻪ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ از ﺳـﻮي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﻫﻮﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﻄﺮود ﺷﺪهاﻧـﺪ و ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ اﻳـﻦ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑـﺮ ﻣﻨﺎزﻋـﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻮﻳﺖﻣﺤﻮر‬
‫و ﻏﻠﺒﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﺮ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﺎواتﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﺗﻮزﻳـﻊ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‪ 2،‬در ﺑﺮرﺳـﻲِ‬
‫ﺷﺪتﻳﺎﺑﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶﻫـﺎي ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺗﻔـﺎوت‪ ،‬ﺑـﻪرﻏـﻢ ﻓﺮوﭘﺎﺷـﻲ‬
‫ﺷﻮروي و ﺷﺘﺎﺑﻨﺪﮔﻲ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺟﻬـﺎﻧﻲﺷـﺪن‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻋﻘﻴـﺪه دارد ﻣﻨﺎزﻋـﺎت ﻣﺒﺘﻨـﻲﺑـﺮ‬

‫‪1. Race-Blind Immigration Policies‬‬

‫‪225‬‬ ‫)‪2. Redistribution of Resources (Wealth and Power‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ در دوره ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﻴﻦﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ 1‬و ارﺗﺒﺎﻃـﺎت اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺷﺘﺎﺑﻨﺪه و ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲِ رﺳﺎﻧﻪاي در ﺣﺎل ﻫﻴﺒﺮﻳﺪ ﻛﺮدن و ﻣﺘﻜﺜـﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺷﻜﺎل ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ (26).‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻦ در ﻫﻤـﻴﻦ راﺑﻄـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ در‬
‫ﻃﻮل ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘـﺬﻳﺮي از‬
‫رﺧﺪادﻫﺎ و روﻧﺪﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﻔﺠﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲِ ﺟﻤﻌﻴـﺖ و اﺳـﺘﻘﻼل و ﺑـﻪرﺳـﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻌﺪاد ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي از دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻓﺮض اﺳﺎﺳـﻲ ﺑﺮﺗـﺮي‬
‫ذاﺗﻲ ﺳﻨﺖ ﻏﺮﺑﻲ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻃﻠﺒﻴـﺪه ﺷـﻮد و ﺗﻘﺎﺿـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻴﺮاث ﻣﺮدﻣﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺟـﺪي‬
‫)‪(27‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از دﻫﻪ ‪ ،1960‬ﺟﻬﺎن ـ اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺎ درﺟـﺎت ﻣﺘﻔـﺎوت ـ ﺷـﺎﻫﺪ ﻇﻬـﻮر‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻫﻮﻳﺘﻲ از ﺳﻮي ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔـﺎوت اﻗﻠﻴـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه‬
‫دﻳﻨﻲ ـ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﮋادي‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺟﺴﻤﻲ و ﺣﺘﻲ ﺑﻴﻤﺎري‬
‫ﺟﺪي و ﻣﺰﻣﻦ و ﻏﻴﺮه ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت و اﻧﺘﻈـﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﺳـﺘﺜﻤﺎر و ﺑﻬـﺮهﻛﺸـﻲ ﺷـﺪﻳﺪ اﻋﻀـﺎي‬
‫اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ در زﻣﻴﻨﻪ اﺷﺘﻐﺎل و ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻖ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺎم ﻳـﺎ ﻣﻄـﺮود از‬
‫اﺟﺘﻤﺎع و ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در وﺿﻌﻴﺖ ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪن از‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻃﺮف ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ ﺗﻤﺎﻳﻞ زﻳﺎدي داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ اﮔﺮﭼﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﺟﺪي ﺑﻪوﻳﮋه در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ و‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﺮوﭘﺎﻗﺮﺻﻲ ﻧﻴﺰ دارد ﻛﻪ از زواﻳﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن آن را‬
‫ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻴﺎن اﻧﺘﻘﺎدات وارده از ﺣﻮزه ﺑﺤـﺚ اﻳـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر ﺧـﺎرج‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﺎرهاي ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از رﻫﻴﺎﻓـﺖﻫـﺎ‬
‫ﺷﺪه ﺧﺎﻟﻲ از ﻓﺎﻳﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان در ﻧﻘﺪ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲِ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ و ﺟﻬﺎنوﻃـﻦﮔﺮاﻳـﻲ‪ 2‬ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻠﻲ ﻳﺎ ﻓﺮاﻣﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻴﺶ از اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻓﺮوﻣﻠﻲ اوﻟﻮﻳـﺖ ﻗﺎﺋﻠﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬

‫‪1. Transcultural‬‬
‫‪2. Cosmopolitan‬‬
‫‪226‬‬
 ‫اﻳﺪه ﻓﺎﻗﺪ ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﺘﺨﺼﺼـﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و‬
‫ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺮه و ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑـﺮاي ﺗﺨﺼـﻴﺺ‬
‫ﺣﻖ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪزﻋﻢ اﻳﻨﺎن در ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑــﻞ‪ ،‬اﻫــﺪاف ﺑﻨﻴــﺎدﻳﻨﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨــﺪ ﻋــﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺑــﺮي‪ ،‬ﻧﻈــﻢ و ﻗــﺎﻧﻮن و ﺧــﻮدﮔﺮداﻧﻲ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاردن ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺤﻘـﻖ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺪﻫﺎي وارد ﺑﺮ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ‬
‫آن را ﭘﺮوژهاي ذاﺗﺎً ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﺷﺎﻣﻞ‪ 1‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ آن ﺑـﺮ ﺣـﺬر داﺷـﺘﻦ ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻣﻀﺮات ﻧﮋادﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺤﻤﻞ و ﻧﺎرواداري‪ ،‬ﺗﻨﻔﺮ ﻗﻮﻣﻲ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ رﻳﺸﺔ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﻘﺎت اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﻣﺸـﺘﺮك‬
‫در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻲ ﻣﻀﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﺗﻨﺶﻫﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه در ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺑﺮﺧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎت اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎ‬
‫ﻧﺸﺌﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺧﺮوج‪ 2‬اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧـﻮد از درون ﺟﺎﻣﻌـﻪ وﺳـﻴﻊﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاران ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻮشﺑﻴﻨﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻀﺎي‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺮاي ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺗﻜـﻮﻳﻦ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻏﺎﻓﻠﻨـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺗـﺎﺑﻌﻲ از‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و رواﺑﻂ ﻗﺪرت ﮔﺮوهﻫﺎﺳﺖ و ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﺮاواﻧـﻲ‬
‫ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﺿﺮر ﮔﺮوهﻫﺎي ﺣﺎﺷـﻴﻪاي و ﻣﺤـﺮوم‪،‬‬
‫ﺳﻬﻢ اﻓﺰونﺗﺮي در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺎزﺗﻜﻮﻳﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪(28‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬آن را ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ ﻣﻲﻧﮕﺮد و‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ داﻧﺸـﻮراﻧﻪ‪ ،‬ذﻫﻨـﻲ و ﻣﺒـﻴ‪‬ﻦ‬
‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎ و ﻛﺎوﺷﮕﺮيﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪﻳﺸـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺎزوﻛﺎر ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺪﺑﺮ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري و ﻣﻮاﺟﻬـﺔ اﺟﺘﻨـﺎبﻧﺎﭘـﺬﻳﺮِ‬

‫‪1. Inclusive‬‬
‫‪227‬‬ ‫‪2. Excludeion‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎ اﻟﺰاﻣﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و واﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي ﺟﻤﻌﻴـﺖﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺮﻛﻴـﺐ‬
‫ﻧﻮﻇﻬﻮر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاز از ﻧﻮﺷﺘﺎر ﭼﻨﻴﻦ رﻫﻴـﺎﻓﺘﻲ را ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳـﺘﻮار‬
‫اﺳﺖ و آن را از راهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ )از ﺟﻤﻠـﻪ اﻋﻤـﺎل زور( ﻛﺴـﺐ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫راهﻫﺎي ﻛﻢﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻓﺎﻳﺪهﻣﻨﺪ ﻛﺴﺐ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭘـﺬﻳﺮش ﻋﻨﺎﺻـﺮ و‬
‫ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ و ﺑﺎورﻣﻨﺪي و اﻟﺘﺰام ﺑﺪان از ﺳﻮي دوﻟﺖ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻤـﻪ اﻋﻀـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪوﻳـﮋه‬
‫اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و آﻣـﻮزهﻫـﺎي آن ﻣﻠﺘـﺰم ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ و در‬
‫ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻲ از آن داﺷﺘﻪ ﻳﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ از ﺧﻮد ﺑﺮوز دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺎﻟﺶﻫـﺎﻳﻲ را‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت و ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳـﺖ دوﻟـﺖﻫـﺎ در ﻗﺒـﺎل‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت و ادﻋﺎﻫﺎي ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻄـﺮحﺷـﺪه از ﻃـﺮف اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪،‬‬
‫واﻛﻨﺶﻫﺎ و ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﺧـﻮد ﺑـﺮوز ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي وارده از ﻃﺮف ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻌـﺎل‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ارﺗﻘﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻛﺴﺐ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻮازن و ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﺣﻔﻆ وﺿـﻊ ﻣﻮﺟـﻮد و‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻳﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از دﺳﺘﺮﺳﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺧـﻮد ﻗـﺮار ﻣـﻲﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﭘﺎﺳﺦﻫـﺎي دوﻟـﺖ را‬
‫ﺑــﻪ ﺣﻀــﻮر ﻓﺰاﻳﻨــﺪة ﺟﻤﻌﻴــﺖ‪ ،‬اﻗﻠﻴــﺖﻫــﺎي ﻣﻬــﺎﺟﺮ ﺑــﻪﻣﺜﺎﺑــﻪ ﻧــﻮﻋﻲ ﺳﻴﺎﺳــﺖ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮح داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ اﺧﺮاج و ﻃﺮد ﻛﺎﻣﻞ از ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻳﺎ ﻫﻤﺎن اﻧﻜﺎر ﺣـﻖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪي( و‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺒﺪأ؛‬
‫ب ـ ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻣﺎ اﻋﻄـﺎي‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪ آندﺳﺘﻪ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻛﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻣﻴﺰﺑﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي اﻋﺘﻘﺎدي و رﻓﺘﺎري ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻣﺮﻳﻜﺎ؛‬
‫ج ـ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﻮﻗﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﻣﺪت‬
‫ﻗﺮارداد ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺪون ادﻋﺎي اﻗﺎﻣﺖ و اﺣﺮاز ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﻣﺰاﻳﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﺷـﺎن‬ ‫‪228‬‬
 ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ آﻧﺎن ﺿﻤﻦ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﺣـﻖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪي‪ ،‬از‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﺰاﻳﺎي رﻓﺎﻫﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫د ـ ﻗﺒﻮل اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻪرﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺟﻮاﻣﻊ اﻗﻠﻴﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺎﻳﻪﻫـﺎي‬
‫ﻧﻬﺎدﻳﻦ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ﻛﻨﺘﺮل دوﻟﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري و اﻣﭙﺮاﺗـﻮريﻫـﺎي ﺳـﺎﺑﻖ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻠﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻣﺤﺪودي ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻣﻲداد(‪.‬‬
‫‪ .2‬اﺳﺘﻘﺮار ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ و اﻋﻤﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺑـﻪﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﺮاي ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ اﻗﻠﻴـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ ﺻﻴﺎﻧﺖ از ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و ﺗﻼش ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻔﻲ رواﺑﻂ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﺣـﺎﻣﻼن آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﻣﺰﻳﺖ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﺑﻘﻴﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﺮادﺳﺘﻲ و ﻓﺮودﺳﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﭙﻮﻟﻮژي از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ اﻳﺪﺋﺎﻟﻲ و از ﻧﻮع آرﻣـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﻋـﺎﻟﻢ واﻗـﻊ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ از آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ اﮔﺮ ﺳـﻪ ﻧـﻮع اول در ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ و ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻤﻮل‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻋﻤـﺎل ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي ﻻزم در ﺣـﻮزه‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺿﺮوريﺗﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻛﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي اﻧـﻮاع ﺳﻴﺎﺳـﺖ دوﻟـﺖﻫـﺎ در ﻗﺒـﺎل‬
‫اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ واﻛـﻨﺶ دوﻟـﺖﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺗﻨـﻮع ﻗـﻮﻣﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﺗﺮﺳـﻲ‪ 1‬و‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧـﻪﺗﺮﺳـﻲ‪ ،‬اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎي ﻗـﻮﻣﻲ و‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻣﻮرد اﺧﺮاج‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻮءاﺳـﺘﻔﺎده و ﺗﺒﻌـﻴﺾ ﻧـﮋادي و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫اﻗﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻤﻴﺰهﻫﺎ و ﺗﻌﻠﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﺎص ﺧـﻮد را رﻫـﺎ ﻧﻤـﻮده و در ﻗﺎﻟـﺐ‬

‫‪229‬‬ ‫‪1. Xenophobia‬‬

‫ﺟﺮﻳﺎن اﺻﻠﻲ و ﻣﺴﻠﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ درﺻﺪد اﺳﺖ ﻫﻢ ﺣﻘﻮق اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ را ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﺻـﻴﺎﻧﺖ ﻧﻤـﻮده و ﻫـﻢ آن را‬
‫)‪(29‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺎص ﺧﻮد ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺨﻮ ﭘﺎرخ ﭘﺲ از ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي دوﻟﺖ ﻣـﺪرن و ﭘﻴﺸـﺎﻣﺪرن و ﺑﻴـﺎن ﺗﺤـﻮل‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﺮز‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ و دﮔﺮدﻳﺴﻲ در ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻬﺮوﻧﺪي و رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬اﻗﻠﻴﺖﻫـﺎ‬
‫و دوﻟﺖ‪ ،‬و ﺗﻼش دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺠﺎﻧﺲ و ﻫﻤﮕﻮﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖﻫـﺎي ﻓﻨـﺎوري ﻧﻈـﺎﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺟﻬــﺎﻧﻲ ﺷــﺪن‪ ،‬اﻗﺘﺼــﺎدﻫﺎي درﻫــﻢ ﺗﻨﻴــﺪه‪ ،‬ﺳــﻠﻄﻪ ﺷــﺮﻛﺖﻫــﺎي ﭼﻨــﺪﻣﻠﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻇﻬــﻮر‬
‫ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻗﺎرهاي‪ ،‬ﺑﻴـﺎن ﻫﻮﻳـﺖﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬ﻗـﻮﻣﻲ و ﻏﻴـﺮه‪ ،‬ﻣﻨﻄـﻖ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ دوﻟﺖ ﻣﺪرن را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﺎرخ‪،‬‬
‫ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻮﻳﻦ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺪرن و ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي ﻣﺠﺪد درﺑـﺎره ﻣﺎﻫﻴـﺖ و‬
‫ﻧﻘﺶ آن را ﺿﺮوري ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا دوﻟﺖ ﻣﺪرن دﻳﮕﺮ ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺣﺪت و ﻳﻚﭘﺎرﭼﮕﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺗﺠـﺎﻧﺲ و ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪي ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬـﺪ‪ .‬وي اﻳـﻦ ﺻـﻮرتﺑﻨـﺪي ﻧـﻮﻳﻦ را ﻛـﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت دوﻟﺖﻫﺎي اﻣﺮوزﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻢزﻣﺎن ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻫﺮ دو ﻧﻴﺎز اﺻﻠﻲ آن ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ و وﺣﺪت و ﺗﻌﻠﻖ ﻣﺸﺘﺮك ﺷـﻬﺮوﻧﺪان از‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻳﻚﺳﻮ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و ﺗﻜﺜﺮ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻨـﻮﻧﻲ از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ دوﻟﺖ اﻣﺮوزﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺿﻤﻦ ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻛﺮدن دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗـﺪاﺑﻴﺮي اﺗﺨـﺎذ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ وﺣﺪت و ﻳﻚﭘﺎرﭼﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﻛﺎرآﻣﺪي آن وارد ﻧﺸـﻮد‪ (30).‬وي‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻃﺮد ﻣﺪل ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﺪلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ را ﺑـﺎ ﻫـﺪف‪‬‬
‫ﺗﺠﻤﻴﻊ ﻫﻢزﻣﺎنِ وﺣﺪت و ﺗﻨﻮع ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد و در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺪل ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮﻳﺶ را اراﺋـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﺎرخ‪ ،‬ﻣﺮور ادﺑﻴـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﺖﮔﺬاراﻧـﺔ ﺗﺮﻛﻴـﺐ‬
‫وﺣﺪت و ﻛﺜﺮت‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻣﺪل ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي ﺳﻪ ﻣﺪل ﻣﺸﺨﺺ دﻳﮕﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫وي ﻧﻮع اول را دﻳﺪﮔﺎه روﻳﻪﮔﺮا‪ 1‬ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه راهﺣﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨـﺎﻳﻲ‬

‫‪1. Proceduralist View‬‬

‫‪230‬‬
 ‫ﺑﺮاي ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد و‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ اﺻﻠﻲ ﺑﺮ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺻﻠﺢ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ و ﺛﺒﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ دوﻟﺖ رﺳﻤﺎً‬
‫ﺑﻲﻃﺮف ﺑﻮده‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺎم ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﺑﺮاي اداره اﻣﻮر ﻣـﺮدم وﺿـﻊ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و در اﻣـﻮر‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آﻧﺎن را آزاد ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻃﺒﻖ دﻳﺪﮔﺎه روﻳـﻪﮔـﺮا‪ ،‬دوﻟـﺖ رﺳـﻤﻲ و‬
‫ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه دوم‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي ﻣﺪﻧﻲ‪ 1‬ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﺣﺪ واﺳﻂ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي و دﻳـﺪﮔﺎه‬
‫روﻳﻪﮔﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف روﻳﻪﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ درﺑﺎره ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺧﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻢﻧﻮاﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮك ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزان‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬وﺣـﺪت و ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ ارزشﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬آرﻣـﺎنﻫـﺎ‪ ،‬اﻗـﺪاﻣﺎت‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻴﻮه ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﺧﻮد‪‬ﻓﻬﻤﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺘﺮك رﻳﺸﻪ دارد‪ .‬ﺑـﺪون ﺑﺮﺧـﻮرداري از‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻌﻨﺎدار‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎندﻫﻲ و ﺣﻞ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ و ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻏﻴﺮ از ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﺮاي اداره زﻧـﺪﮔﻲ در ﺣـﻮزه ﺧﺼﻮﺻـﻲ ﺧـﻮد‬
‫ﻛﺎﻣﻼً آزاد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزان ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻮزه ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺣـﺎﻛﻲ از وﺣـﺪت و‬
‫ﺣﻮزه ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺗﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪل ﺳﻮم ﻛﻪ ﻣﺪل ﻣﻴﻠﺖ‪ 2‬ﻧﺎم دارد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴـﺰي اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ را ﻣﻮﺟـﻮداﺗﻲ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻮده و‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻫﻤﻴﺖ دارد از ﻗﺒﻴﻞ‪ :‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬اﺣﺴﺎس‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺪاوم ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎري و اﻟﮕﻮﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻫﻤﮕـﻲ از‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺸﺌﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎد اداري و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎه‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﺪراﺳﻴﻮن ﺿـﻌﻴﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﭼﻬـﺎرﭼﻮﺑﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت از ﻃﺮﻳﻖ آن آزاداﻧﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻬﺪهدار ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞدﻫﻨـﺪه آن اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪1. Civic Assimilationist View‬‬

‫‪231‬‬ ‫‪2. Millet model‬‬
‫دوﻟﺖ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر داﺧﻠﻲﺷﺎن اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻲ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و آن را ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان وﻓـﺎداري اوﻟﻴـﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﺸﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺗﻌﻠﻖ و وﻓﺎداري آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟـﺖ ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(31‬‬

‫ﭘﺎرخ در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻠﻴﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﻮق ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎﺗﻤﺎﻣﻨـﺪ؛ زﻳـﺮا‬
‫ﻣﺪل ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ و اﻟﮕﻮي ﻣﻠﺖ ﺑﻪ وﺣﺪت و دو اﻟﮕـﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ؛ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو اﻫﺘﻤﺎم دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﻗـﺮاري ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺗـﻮازن ﺑـﻴﻦ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺟﺪي و ﺷﻔﺎﻓﻲ ﺑﻴﻦ ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ اﺷﻜﺎﻻت ﻓﺮاواﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺗﻨﻮع را واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺣﻞوﻓﺼﻞ ﺷﻮد ﻧﻪ ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣـﻮرد ﺗﻜـﺮﻳﻢ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬وي در ﭘﺎﻳـﺎن ﻳـﺎدآور‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻢﺑﺴﺘﻪاي ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اراﺋـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻓﺎﻛﺘﻮر وﺣﺪت و ﺗﻨﻮع ارج ﺑﮕﺬارﻳﻢ و راﺑﻄـﻪ رﺿـﺎﻳﺖﺑﺨﺸـﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ او ﻣﺪل ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻴﻘـﻲ از‬
‫»ﺑﺎﻳﺪ و ﻫﺴﺖ« اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ در آن ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺷـﺄن و ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﺟﻤﻠﻪ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻳـﻚ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪرﺳﻤﻴﺖ ﻣـﻲﺷﻨﺎﺳـﺪ و ﺧـﻮد‪‬ﻓﻬﻤﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ از‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان را در ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﻫﻤﺒﺴـﺘﮕﻲ ﻣﻠـﻲ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﺎﻣﻞ و اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫دوﻟﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ وﺣﺪت و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‬
‫ﺑﻪوﻳﮋه ﭘﻠﻴﺲ و دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺮﻳﺎن ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﻴﺰ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒـﺎط ﺟﻤﻌـﻲ‬
‫در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻋﻀﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ را در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ در‬
‫اﻣﻮر اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺰاﻳﻲ‪ ،‬آﻣﻮزش و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮاﻋﺎت ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺗﻌﻤﺪي ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ‬
‫و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ را رﻓﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﺧﺼﻮص ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي ﺣﻘـﻮق و ﻓﺮﺻـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬ﭘﺎرخ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺟﺰﺋﻲ از ﺗﺌﻮري وﺳﻴﻊﺗﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ دوﻟـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ در‬ ‫‪232‬‬
 ‫ﺗﺤﻘﻖ آن ﺑﻜﻮﺷـﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از راهﻫـﺎي اﺳﺎﺳـﻲ ﺗﺤﻘـﻖ و ﺗﻀـﻤﻴﻦ ﻋـﺪاﻟﺖ در ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰزداﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﺟﻤﻌﻲ ﻳـﺎ اﻧﺠﻤﻨـﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸـﺘﺮك و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﻤﻌﻲ ﻳﺎ ﻣﻠﻲ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣﻠـﻲ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬از راه ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﻲِ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﻔـﻆ و ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺧﻼﺻـﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺛﺒﺎت‪ ،‬ﻫﻢﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﺑﻪآﺳﺎﻧﻲ اداره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهاي از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺣﻘـﻮق اﺳﺎﺳـﻲ ﺗﻀـﻤﻴﻦﺷـﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻋﺎدل و ﺑﻲﻃﺮف‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣﺸـﺘﺮك و آﻣـﻮزش‬
‫)‪(32‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و دﻳﺪﮔﺎه ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺘﻜﺜﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ در آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺼــﻮص زﻣﻴﻨــﻪﻫــﺎي ﻣــﺆﺛﺮ در ﺗﻜــﻮﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓــﺖ ﺳﻴﺎﺳــﺖﮔﺬاراﻧــﻪ از‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آراي آﻧﻬﺎ اﺷـﺎره‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه اﻏﻠﺐ آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺷﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻫﻮﻳﺘﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳـﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻓـﺮاﻫﻢ ﺳـﺎﺧﺖ در ﻫﻤـﺎن ﺳـﻄﺢ ﻣﺘﻮﻗـﻒ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻟﺰاﻣﺎت و اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت آن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﺮي آن ﺑﻪ ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﺖﮔـﺬاري ﻧﻴـﺰ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و دوﻟﺖﻫﺎ را واداﺷﺖ در واﻛﻨﺶ ﺑﺪان‪ ،‬ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻻزم را ﻃﺮاﺣـﻲ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬واﺗﺴﻮن ﺑﺎ اﺷـﺎره ﺑـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ رﻫﻴﺎﻓـﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﻪ از ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺗـﺎ ﺣـﺪودي‬
‫از ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اواﺧﺮ دﻫـﻪ ‪ 1960‬و ﻣـﺪﺗﻲ از دﻫـﻪ ‪ 1970‬و ﺗـﺎ‬
‫ﺣﺪي از ﺑﺤﺚﻫﺎﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺣﻘـﻮق اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎ و ﺟﻨـﺒﺶ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴـﺘﻲ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ‪ .‬در اروﭘﺎ و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬دورة ﺑﻪ اﺻﻄﻼح دوﻣﻴﻦ ﻣﻮج ﻣﻬﺎﺟﺮتﻫﺎي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﺪﻳﺪي از ﻗﻀﺎﻳﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎزﻧﮕﺮي ﻫﻤـﻪﺟﺎﻧﺒـﻪاي در ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي دوﻟﺘـﻲ اﻳﺠـﺎب‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﺎﻣﻲ در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻏﺮﺑـﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪ و اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻓﻌﺎﻻﻧـﻪ از‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺒﺎدرت ورزد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮع اﻳـﻦ ﺷـﺪ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺤﺴﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻧﭙﺮدازد و ﻓﻜﺮ ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ دروس‬
‫‪233‬‬ ‫ﻣﺪارس ﻣﺸﻐﻮل ﻧﺴﺎزد‪.‬‬
‫)‪(33‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻳﺴﻴﻦ و وود‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن از ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻋﻘـﺐﻣﺎﻧـﺪة‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑـﻪ ﺟﻮاﻣـﻊ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ ﺑـﻪ دﻻﻳـﻞ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠـﻪ اﻋﻤـﺎل ﻓﺸـﺎرﻫﺎ و‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي رژﻳﻢﻫﺎي ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺸﻬﺎ و اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ در ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫اﻋﻀﺎي دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ را در ﻣﻮرد اﻣﺘﺪاد ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎرزات ﻣﺪﻧﻲ در آﻣﺮﻳﻜﺎ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و اروﭘﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﺸﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﺛﺎر ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﻪ ﺟﺪي از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزات ﺑـﻪ‬
‫ﻇﻬﻮر آﻧﭽﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻮﻳﻦ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ و ﺣﻘـﻮق اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎ ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ ﻇﻬﻮر ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﭘﺴﺎاﺳﺘﻌﻤﺎري‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﺣﺎﻣﻼن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع از ﭘﺬﻳﺮش ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻗﻠﻴﺖ و ﺗﻘﺎﺿـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي از ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي آن ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫)‪(34‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻧﻮﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻏﺮﺑــﻲ و ﻧﻴــﺰ اﻓــﺰاﻳﺶ ﺧﻮدآﮔــﺎﻫﻲ ﺣــﺎﻣﻼن ﻓﺮﻫﻨــﮓﻫــﺎي اﻗﻠﻴــﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤــﺎن‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در دﻫﻪ ‪ 1980‬در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺸـﻮر ﻏﺮﺑـﻲ و اﺳـﺘﺮاﻟﻴﺎ ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ‪،‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮش و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺘﻲ در ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖﮔـﺬاري رﺳـﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻨﺎن اﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »وزارت اﻣـﻮر‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻬﺎﺟﺮت« ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺳﺎزي آﻣﻮزش و ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ در‬
‫ﺳــﻄﺢ ﻣﺤﻠــﻲ ﺗﺸــﻜﻴﻞ ﺷ ـﺪ و ﻣﻴــﺰان زﻳــﺎدي از ﭘــﮋوﻫﺶﻫــﺎي آﻛﺎدﻣﻴــﻚ درﺑــﺎره‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬آن را ﺑﻪ رﻫﻴﺎﻓﺘﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﻮرد اﻗﺒﺎل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد؛ ﺑﻪﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻃﻠﻮع ﻣﺘﺮﻗﻲ ﻳﻚ ﻧﮕﺮه ﻓﻜﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ از ﺑﻄﻦ زﺷﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد آﻧﺎن‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺸﻘﺮاول اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫـﺎ‪ ،‬از دﻫـﻪ ‪ 1960‬در اﻳـﻦ ﻣﺴـﻴﺮ ﮔـﺎم ﺑﺮداﺷـﺘﻪاﻧـﺪ و اﺗﺨـﺎذ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﺜﺮتﮔﺮاﻳﺎﻧﺔ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را در دﺳﺘﻮرﻛﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪(35‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺪل ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ آﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ و دﻳﮕـﺮ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‬

‫)‪(36‬‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ :‬ﺳﻪ ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ‬

‫در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺳـﺘﺮاﻟﻴﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻧـﺎدا و ﺳـﻮﺋﺪ‪ .‬در ﻛﺎﻧـﺎدا ﻧﻘﻄـﻪ‬
‫آﻏﺎزﻳﻦ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺒﻚ و ﺗﻤﺎﻳﺰ زﺑﺎﻧﻲ آن )ﻓﺮاﻧﺴﻮي( از ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕـﺮ‬ ‫‪234‬‬
 ‫ﺑﻮد‪ .‬از ‪ ،1965‬ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺳـﻠﻄﻨﺘﻲ در‬
‫اﻣﻮر دوزﺑﺎﻧﻲ و دوﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺒﻨﻲﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫دوﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺗﻨﻮع ﻗﻮﻣﻲ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎﻧﺎدا را ﻣﻮرد ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ دو ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﻓﺮاﻧﺴـﻮي و اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ ﺗﻜﻴـﻪ ﻧﻜﻨـﺪ‪،‬‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎﻳﻲ در ﺳـﺎل ‪1971‬‬
‫اﺗﺨﺎذ ﮔﺮدﻳﺪ و از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺸﻮر ﺣﻘﻮق و آزاديﻫﺎ در ﺳﺎل ‪ 1982‬ﺿﻤﻴﻤﺔ‬
‫ﻗــﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳــﻲ و وارد آن ﺷــﺪ‪ ،‬ﭼﻨــﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳــﻲ ﻣﻮﺿــﻮع ﺳﻴﺎﺳــﺖﭘــﺮدازي و‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاريﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده در زﻣﻴﻨﻪ زﺑﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ و آﻣـﻮزش ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﺗﺒﻌـﻴﺾ و از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺮاﺑﺮي اﻣﻜﺎﻧﺎت و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ و‬
‫رﻓﻊ ﺗﺒﻌﻴﺾ در ﺧﺼﻮص ارﺗﻘﺎي ﺷﻐﻠﻲ ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻴﻦ واﻗﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪(37‬‬

‫در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﻗﺒﻮل و اﺟﺮاي ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﺣﺎﻟﺖ رﺳﻤﻲ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ 1970‬در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﺰب ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻳﺪه اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ و‬
‫ﺟﺒﺮان ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖﻫﺎ و ﻧﺎﺑﺮﺧﻮرداريﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺗﻌﺮﻳﻒ و اﻋﻤﺎل ﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺎﻓﻈـﻪﻛـﺎران در ‪ ،1975‬ﺑـﺎ اﻋﻤـﺎل ﺗﻐﻴﻴـﺮات و ﺗﺠﺪﻳـﺪﻧﻈﺮﻫﺎﻳﻲ در‬
‫روﻳﻜﺮد و ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ رواج ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻗـﻮي‬
‫از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﺄدﻳﻪ ﺣﻘﻮق و ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﺳـﻨﺖﻫـﺎي زﺑـﺎﻧﻲﺷـﺎن ﺿـﺮوري‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﻠﺘـﺰم ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﻮﺟـﻮد و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي اداري و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺻﻠﻲ از اوﻟﻮﻳﺖ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت‬
‫اﻗﻠﻴﺘﻲ آﻧﺎن اﻧﺴﺠﺎم ﻣﻠﻲ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻛﻠﻲ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاريﻫـﺎ ﻣﻌﻄـﻮف ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎد ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣﺘﺤـﺪ‪ ،‬ﻳـﻚﭘﺎرﭼـﻪ اﻣـﺎ‬

‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲِ اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺿﻤﻦ اﺑﺘﻨﺎﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از ارزشﻫـﺎي ﻓﺮاﮔﻴـﺮ و ﻋـﺎم‪،‬‬
‫ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻮﺋﺪ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﭘ‪‬ﺮﺷﻤﺎري ﻣﺜﺎل زد ﻛﻪ‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1975‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ و اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﺳﻪ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻲ زﻳﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺮاﺑﺮي ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﻗﻠﻴـﺖ در اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﺳـﻄﺢ‬
‫‪235‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬آزادي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺳﻮﺋﺪي‬
‫و ﻫﻤﻜﺎري و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻛـﻪ ﻫﻤﻜـﺎري ﺑـﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(38‬‬

‫اﻣــﺎ در آﻣﺮﻳﻜــﺎ ﻛــﻪ ﻳﻜــﻲ از ﻛﺸــﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺑــﻪﻋﻨــﻮان ﺧﺎﺳــﺘﮕﺎه‬

‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻧﻬﺎدﻳﻦ ﺑﺎ دو ﻣﻨﻄـﻖ‬
‫ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ )اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻨﻄـﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ( اﻋﻤـﺎل ﺷـﺪ‪ .‬اﺗﺨـﺎذ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻨـﻲﺑـﺮ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻧﮋادي ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ دﻫﻪ ‪ 1960‬ﺑﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت اﻗﺪام ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺠﻠـﻲ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑﺨـﺶ دوم ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺻﺮاﺣﺖ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻮده و ﺑـﺮ آن دﻻﻟـﺖ آﺷـﻜﺎري‬
‫داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎﻳﻲ ﻣﺒﻨﻲﺑﺮ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﻣﺮدم آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﺪارس و ﻓﺮاﺗـﺮ از آن‪ ،‬ﻗﺒـﻮل ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ در‬
‫ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﺑـﻪﺗـﺪرﻳﺞ روﻳﻜـﺮد اﻧﺘﻘـﺎدي ﺧـﻮد را ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻏﺮبﮔﺮا‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ‪‬ﻣﺤﻮر‪ ،‬ﻣﺮد‪‬ﭘﺎﻳﻪ و ﺳﻠﻄﺔ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻧﻤـﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﺮ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﻄﺮحﺷﺪه از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫اﻗﻠﻴﺖ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎ و ارزشﻫﺎﻳﺸـﺎن در ﺗـﺎرﻳﺦ و‬
‫ارزشﻫﺎي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺑـﺎ ﻃـﺮح ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿـﺎﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﻫـﺎن‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ و ارزشﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آﻧﺎن در ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷـﻲ و‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و اﻋﻄﺎي ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻋﻀـﻮ ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﻗﻠﻴـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪادي دﻳﮕﺮ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺑﺎ ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﺗﺤـﻮﻻت و رﺧـﺪادﻫﺎي اﺧﻴـﺮ در‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻮادث ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ در ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ در ﻛﺎﻧﻮن دﺳﺘﻮرﻛﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺣﺘﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻗﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺣﻤﻠﻪ ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ 2001‬ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ درﭘـﻴﺶﮔﻴـﺮيِ‬
‫ﺗﺪاﺑﻴﺮ اﻣﻨﻴﺘﻲ از ﺳﻮي دوﻟﺖﻫﺎ در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﻳـﻦ اﻗـﺪام ﻛـﻪ ﺑـﻪﻃـﻮر ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘـﺬﻳﺮي‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ درﺟﻪ ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﻛﺎﻫﺶ اﺣﺘﺮام‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﺧﻴـﺰش ﺑﻨﻴـﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﻣـﺬﻫﺒﻲ از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻨﺪرو از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ ﭼﺎﻟﺶﻫـﺎ‬ ‫‪236‬‬
 ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻣﻮر روزﻣﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬اﻣـﻮال و ﻛﻮدﻛﺎﻧﺸـﺎن‬
‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﻣﺪاران و ﺣﻘﻮقداﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺪارس و ﻣﺤﻞ ﻛﺎر در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫)‪(39‬‬

‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ از ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻧﺘﻘـﺎداﺗﻲ از ﺳـﻮي ﺑﺮﺧـﻲ‬

‫ﺻــﺎﺣﺐﻧﻈــﺮان واﻗــﻊ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﻘــﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻗﻼﻧــﻪ ﺑــﻮدن اﺗﺨــﺎذ ﺳﻴﺎﺳــﺖﻫــﺎي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻃﻠﺒﻴﺪه و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ را‬
‫ﻣﺸﺮوع ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﻔﺎوتﻫـﺎ و ﻫﻮﻳـﺖﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻛﻼﺳﻴﻚ اﻣﺮي ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ 1‬و ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳﻲ‪ 2‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻘﻮﻟـﻪاي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣﺒـﺪل‬
‫ﺷــﻮد‪ .‬ﺑــﻪ ﻧﻈــﺮ ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧــﻲ ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﻧﺎﻧﺴــﻲ ﻓﺮاﺳــﺮ‪ ،‬ﺳــﻮزان اوﻛــﻴﻦ و ﺑﺮاﻳــﺎن ﺑــﺮي‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ در ﺟﻮاﻣـﻊ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ و ﻋﺎدﻻﻧـﻪ ﭘﺪﻳـﺪه و ﺳﻴﺎﺳـﺘﻲ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ و ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺑﻪﮔﻤﺎن آﻧﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺑﻬـﺎي ﻧﻘـﺾ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ارزشﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزﺗﻮزﻳﻊ اﻗﺘﺼـﺎدي و ﺑـﻲﻃﺮﻓـﻲ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد؛)‪ (40‬ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻴﻠﻨﺮ و واﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع اﺷـﺎره ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺎوي ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺎدام ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ و ﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎي ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﺑـﺎ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻧﮋادي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻮﺟـﺐ ﺟـﺪاﻳﻲ و ﺗﻔﺮﻗـﻪاﻓﻜﻨـﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ (41).‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﺑﺎوري از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺴﺖ ﻛﺮدن ﺗﻌﻬﺪات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲِ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﮔﺮوﻫﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬
‫در اﻣﺘﺪاد ﺧﻄﻮط ﻫﻮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﭼﻨـﺪﭘﺎره ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و از اﻳـﻦ رﻫﮕـﺬر‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫)‪(42‬‬

‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫از دﻳﮕﺮ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ آن از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫آن از ﻣﺨﺘﺼــﺎت »ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﺧــﻮب«‪ 3‬و ﺑــﺎزﻓﻬﻤﻲ ﻣﻔﻬــﻮم ﻋــﺪاﻟﺖ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨــﺎي‬

‫‪1. Privatized‬‬
‫‪2. De-Politicized‬‬
‫‪237‬‬ ‫‪3. Good Society‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﻳﻦ اﻳﺪه ﻧﻮﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ و اﺻﻮل ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲ ﺳـﻨﺘﻲ اﺳـﺘﻮار‬
‫اﺳﺖ و ﺧﻮد در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ روﺷﻨﮕﺮي رﻳﺸﻪ دارد‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺘـﻮن و ﻣﺤﺘـﻮاي‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ادﺑﻴﺎت و اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﺎ ادﺑﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎﻳﻲ از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن ﻣﺴـﺌﻠﻪ »ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫ﺧﻮد«‪ 1‬و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮب و ﺳﻬﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ در اﻳـﻦ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه اوﻟﻴﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي را ﻛﻪ ﻣﺎﻳـﻪ ﺑـﻲاﻋﺘﻨـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق و ﻫﻮﻳﺖ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و درﺻﺪد اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ اﺻﻮل و ﻣﺒـﺎدي‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻓﻠﺴـﻔﻲ ﻣﺘﻜﺎﻣـﻞﺗـﺮي ﻋﺮﺿـﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬آﻧﭽـﻪ در اﻳـﻦ رﻫﻴﺎﻓـﺖ از‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸـﻲ در ﻧﮕـﺮش ﻓﻠﺴـﻔﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮد و ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ اﻫﻤﻴـﺖ و اوﻟﻮﻳـﺖ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ و »اﻧﺘﻘـﺎل ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ«‪ 2‬ﻣﺘﻀـﻤﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺑﻪﻃـﻮر دﻗﻴـﻖﺗـﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ ﺑـﻪﺷـﻜﻞ ﺟﻤـﻊ‪ ،‬ﺑـﻪﻣﺜﺎﺑـﻪ ﻋﻨﺼـﺮ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪة وﺿﻊ اﻧﺴﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻟﻴﺒـﺮال ﺗـﺎ زﻣـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪن از ﻃﺮف ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﻓﺮاد و ﺣﻘﻮق‬
‫آﻧﺎن را ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺑﺎور داﺷﺖ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ ارزﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪوﺳـﻴﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻣﺪرن ﺑﻪ ﻓﺮد اﻋﻄﺎ ﺷﺪه و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﺎﻣﻊ واﺳﻂ و ﻣﻴـﺎﻧﺠﻲ ﻣـﻮرد ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻗـﺮار‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫)‪(43‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﻲ وود‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻮﻟﻮد اﻧﺘﻘﺎدات اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻧﺴـﺒﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را از ﻧـﻮ ﻛﺸـﻒ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪﭘـﺮدازانِ‬
‫اﺟﺘﻤﺎعﮔﺮا‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺎﺻﻲ را در ﺧﺼﻮص آﺛﺎر و ﻋﻮارض ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﺘﻲ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮرﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻚ اﻳﻨﺘﺎﻳﺮ و ﺳﺎﻧﺪل ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ را ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺳﻄﺤﻲ رد ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﭼﺮاﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ ﻓـﺮد‬
‫ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻼً از دروﻧﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧـﻪ از ﺷـﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ ﻓـﺮد در ﻛـﺮدار و رواﺑـﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺎﻳﮕﻴﺮ اﺳﺖ‪ (44).‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺑـﺎل و دﮔـﺮ‪ ،‬ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬

‫‪1. Self-Identity‬‬
‫‪2. Cultural Turn‬‬
‫‪238‬‬
 ‫اﻳﺪهاي آزاديﺑﺨﺶ و ﻣﻨﺘﻘﺪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻛـﺮدن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻟﻴﺒﺮالﻫﺎ در ﺗﻼش ﺑﺮاي آزادي ﻓﺮدي ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺮدم ﺻﺮﻓﺎً ﻓـﺮد ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﺮد آزاد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨـﺪ و ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫در ﻣﻘﺎم اﻋﻀﺎي آن ﮔﺮوهﻫﺎ آزاد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي آزاديﺑﺨﺶ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﻮﻳﺖ‪ 1‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫)‪(45‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪورزان‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎن‪ 2‬در ﻧﻘﺪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ‪ ،‬ﻣﺤـﺪودﻧﮕﺮي‪،‬‬

‫ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺗﻤﻴﺴﺘﻴﻚ آن را ﻣﻮرد ﭼﺎﻟﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﺮ اوﻟﻮﻳـﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮد در ﻗﺎﻟﺐ و زﻣﻴﻨﻪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﻣـﻲﻧﻬﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻔﻲ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲِ ﺗﺠﺪدﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻧﺴـﺎن ﻣﻮﺟـﻮدي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ و ﻫﻮﻳـﺖ و ﻣﺎﻫﻴـﺖ او ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮدش در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﻌـﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ او دارد‪ (46).‬اﺟﺘﻤـﺎعﮔﺮاﻳـﺎن از‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ و ﺣﻘﻮق ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت دﻓﺎع ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦرو ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد ﮔﺮوهﻫـﺎ‪ ،‬ﭼﺮﺧﺸـﻲ‬
‫را در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ در ﻛﺎﻧﻮن آن ﻗـﺮار داﺷـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺶ‪ ،‬ﮔﺮوه‪ ‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻓﺮد ﻣﻲﺷﻮد و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮدﻣﺤﻮر ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺟـﺎﻳﺶ‬
‫را ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﺮوه ﭘﺎﻳﺔ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈـﺮان و ﻣـﺪاﻓﻌﺎن‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ رد اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ از ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ دﻓـﺎع از ﺣﻘـﻮق‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﺸﺮوع و ﺟﺪاﻳﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺗﺌﻮري و ﻋﻤﻞ در ﺳﻨﺖ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﺘﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫)‪(47‬‬

‫ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸـﻲ در ﻣﻔﻬـﻮم ﻋـﺪاﻟﺖ اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪ‬

‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻓﻬﻢ ﺟﺪﻳﺪ از آن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻪرﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺧـﺎص‬

‫زﻧﺪﮔﻲ اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ ﻓﺮض ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌـﻪاي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﺘﻲ و اﻧﮕـﺎرهاي‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺪاﺷﺖ ﻣﻤﻴﺰهﻫﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲِ ﻣﺴﻠﻂ‬
‫را وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺻﻴﺎﻧﺖ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫اﻗﻠﻴﺖ را ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ذاﺗﻲ ﺧﻮد ﺑﺸﻤﺎرد‪.‬‬
‫)‪(48‬‬

‫‪1. The Politics of Identity‬‬

‫‪239‬‬ ‫‪2. Communitarians‬‬
‫ﻳﺎﻧﮓ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﺴـﻴﻢ ﺑـﻪ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﮔﺮوﻫـﻲ در‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻬﺮوﻧﺪي را ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻳﺎﻧﮓ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮ ﺑﺮداﺷـﺘﻲ از ﺷـﻬﺮوﻧﺪي‬
‫اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﺪه ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل »ﺑﺮاﺑﺮي در ﻣﺸﺎرﻛﺖ«‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد اﻓﺮاد درﻛﻲ را ﻛـﻪ ﻧﺎﺷـﻲ از‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﺎص ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬارﻧﺪ و ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را ﻧﻔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ‪،‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﺗﻨﻮع در ﭘﺎي ﻳﻚ ﺑﺮداﺷﺖ اﻧﺘﺰاﻋﻲ از ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬از دﻳـﺪﮔﺎه‬
‫وي‪ ،‬ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻮﻳﺖ ﮔﺮوﻫﻲ را ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺖ؛ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮔـﺮوهﻫـﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺎﻧﮓ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪي‬
‫ﺑﻪواﻗﻊ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻔﺎوت ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﻮد ﺗـﺎ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﺷـﺘﺮاك در‬
‫ﻳﻚ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎص ﺗﻌﻴ‪‬ﻦ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻳﺎﻧﮓ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ او ﺑـﺮ‬
‫ﺣﻘﻮق ﮔﺮوه ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧـﻪ ﺑـﺮ ﺣﻘـﻮق اﻓـﺮاد و ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﻏﻠﺒـﻪ ﺑـﺮ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ و‬
‫ﻫﻤﺴﺎنﺳﺎزيﺷﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺎس ﻣﻲدارد‪.‬‬
‫)‪(49‬‬

‫ﺑــﺮاي ﻓﻬــﻢ ﻋﻮاﻣــﻞ و زﻣﻴﻨــﻪﻫــﺎي اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﻣــﺆﺛﺮ ﺑــﺮ اﻳــﻦ رﻫﻴﺎﻓــﺖ از‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺼـﺮ ﺗﻔـﺎوت ﮔﺮدﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت در اﻳﻦ ﻣﻮرد از ﺳﻮي ﭼﺎرﻟﺰ ﺗـﺎﻳﻠﻮر‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﻳﻠﻮر در ﻧﻮﺷﺘﻪاش ﺑﺎ ﻋﻨـﻮان »ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ«‪ ،‬ﺿـﻤﻦ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ و روﻧﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﺗﻜـﻮﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ او ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻣﺪرن و اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺘﺼﻒ ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫ﻛﺴﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺎﻳﻠﻮر‪ ،‬دو ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻬﻢ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫رخ داد ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻫﻮﻳﺖ را اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺒﺎرت از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺒﺘﻨـﻲﺑـﺮ ﻋﻨﺼـﺮ‬
‫اﻓﺘﺨــﺎر‪ 1‬ﺑــﻮد‪ .‬اﻳــﻦ ﻋﺎﻣــﻞ در ذات و ﻣﺎﻫﻴــﺖ واﺟــﺪ ﺧﺼﻴﺼــﻪ ﻧــﺎﺑﺮاﺑﺮي ﺑــﻮد؛ زﻳــﺮا‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري اﻓﺘﺨﺎر از ﺳﻮي ﻋﺪهاي ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻓﻘﺪان آن از ﻧﺎﺣﻴﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻮد؛ در ﺣﺎﻟﻲ‬

‫‪1. Honor‬‬
‫‪240‬‬
 ‫ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺘﺨـﺎر‪ ،‬ﻋﻨﺼـﺮ ﻛﺮاﻣـﺖ ﻳـﺎ ﺷـﺄن‪ 1‬ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ در اﺻـﻞ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮيﺧﻮاه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫـﺎ از ﺷـﺄن و‬
‫ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ (50).‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل از ﻣﻘﻮﻟـﻪ اﻓﺘﺨـﺎر ﺑـﻪ ﻋﻨﺼـﺮ ﺷـﺄن و ﻛﺮاﻣـﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﺎمﮔﺮاﻳﻲ و ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل‪ 2‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷـﺄن ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان و ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﺳﺎزي ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎنﻫﺎ و اﺟﺘﻨﺎب از درﺟﻪﺑﻨﺪي آﻧﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دوم‪ ،‬ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﮔﺴﺘﺮش اﻳﺪة ﻣﺪرن ﻫﻮﻳﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻇﻬـﻮر ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫ﺗﻔﺎوت‪ 3‬اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺎمﮔﺮاﻳﻲ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد ﺧﻮد‪ ،‬ﺑـﻪرﺳـﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮي ﺷﺄن و ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻛﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺑﺮاﺑـﺮي‬
‫ﺷﺄن‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ )ﺑﺮاﺑﺮي و ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖﻫﺎ( ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫آﻧﭽﻪ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻔﺎوت اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻨﺤﺼـﺮﺑﻪﻓـﺮد و ﺗﻤﺎﻳﺰﻳـﺎﺑﻲ‬
‫ﻓﺮد ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻐﻔﻮل ﺑـﻮده و از ﺳـﻮي ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ در ﻣﻌﺮض ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳـﺎزي ﻗـﺮار داﺷـﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬
‫‪4‬‬
‫ﺗﻔﺎوت‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﻧﻔﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪي درﺟﻪﻣﺪار و ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬اذﻋﺎن ﺑﻪ ﺧﺎص ﺑﻮدن‬
‫و ﻫﻮﻳﺖ اﻧﺤﺼﺎري اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮي ﺷﺄن و ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ و‬
‫رﻓﻊ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ و ﺑﺮﺿﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻲﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ ﻣﺒـﺎرزه‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺒﻌﻴﺾ را ﺑﻪﻣﺜﺎﺑـﻪ ﺿـﺮورت رﻓﺘـﺎر ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑﺮﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻫﻮﻳﺖﻫﺎ ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮي ﺷﺄن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳـﺘﻮار اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮاﺑـﺮ از ارزش و اﺣﺘـﺮام ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ؛ زﻳـﺮا ﻫﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ داراي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻋﺎم و ﻣﺸﺘﺮك‪ 5‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻲ ﻫﻤﮕـﺎن را ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﺳﺎزد اﻣﺎ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ و اﺳﺎﺳﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻫﻤـﺎن‬

‫‪1. Dignity‬‬
‫‪2. Universalism‬‬
‫‪3. Politics of Difference‬‬
‫‪4. Specifity‬‬
‫‪241‬‬ ‫‪5. Universal Human Potential‬‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧـﺎص‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺗﺒﻴﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻳﻠﻮر از ﻣﻨﻈﺮ روﻳﻜﺮد ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬وي ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ اﻳﺪه ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ‪ 1‬دوﻟﺖ و ﺗﻨﺎﻓﺮ آن ﺑـﺎ ﻋﻨﺼـﺮ ﻫﻮﻳـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ اﻳﺪه ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ دوﻟﺖ ﺑﺎ اﺻﻞ ﺑﺮاﺑﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫اﺻﻞ دﻳﮕﺮ آن را ﻣﺒﻨﻲﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﺧﺎص‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫درواﻗﻊ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲاﻧﮕﺎرد و اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻋﺼﻴﺎن‬
‫و ﺷﻮرش ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي ﺗﻨﻮع و ﺗﻌﺪد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻣﺮوز ﻏﺮب ﻋﻠﻴـﻪ اﻳـﺪهﻫـﺎي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(51‬‬

‫اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ از ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫـﺎ ﻣـﻮرد ﻧﻘـﺪ واﻗـﻊ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﮕﺎه ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﮔﺮوهﮔـﺮا‬
‫اﺻﻞ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ دوﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻛـﻪ از ﻃﻠﻴﻌـﻪ اﻧﻘـﻼب ﻓﺮاﻧﺴـﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺎﺳـﻲ در ﺷـﻬﺮوﻧﺪي ﻓﺮداﻧﮕـﺎر ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﺘﻲ و راﻫﻨﻤـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫـﺎي ﻏﺮﺑـﻲ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻏﻔﻠـﺖ ﻣـﻲورزد‪ .‬از ﻧﻈـﺮ ﻣﻨﺘﻘـﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺿـﺎﻣﻦ اﺻـﻮل آزادي‪ ،‬ﺑﺮاﺑـﺮي و ﺑـﺮادري ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫ﻋﻘﺐﮔﺮد از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ از ﺗﻤـﺎﻳﺰ ﻣﻴـﺎن ﺣـﻮزه‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ 2‬ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﺎن واﻗـﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬دﻓـﺎع ﻧﻤـﻮده و‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻛﺮدن ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ دوﻟﺖﻫـﺎي ﻟﻴﺒـﺮال را‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ و زﻣﻴﻨﻪ را ﺗﻤﻬﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻋﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪﻃـﻮر‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ (52).‬ﺑـﻪﻋـﻼوه‪ ،‬ﻋﻘﻴـﺪه ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﺑـﺎوران ﻣﺒﻨـﻲﺑـﺮ‬
‫ﺿﺮورت ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﺪه ﻏﻴﺮواﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧـﻪاي ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ؛ زﻳﺮا اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻛﻪ ﻗﺪرت در دوﻟﺖ ﻣـﺪرن ﺑﻨﺎﺑـﻪ ﺿـﺮورت ﺻـﺒﻐﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارد‪ ،‬ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﺎد و ﺣﺎﻣـﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫ﺧﺎص ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﺧﺘﺎري از ﻛﻞ ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻜﻴﻢ و‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫)‪(53‬‬

‫‪1. State Neutrality‬‬

‫‪2. Public/Private Distinction‬‬
‫‪242‬‬
 ‫ﻋﻼوهﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻓﻮق از رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ از‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ وﻟﻲ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻧـﻮاع رﻫﻴﺎﻓـﺖﻫـﺎي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻈـﺮ ﻛﺮﻳﺴـﺘﻴﻦ‬
‫اﻳﻨﮕﻠﻴﺲ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﻧﻪ ﻛﺎرﺑﺮدي‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺤـﺚ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻌﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻫﻨﺠﺎري و ﺳﻄﺢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در ﺳﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤـﺎن و‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود‪ (54).‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺰاره ﭘﺮﺳﺸﻲ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﺪه ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬آﻳـﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ و از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻠﻲ آزﻣﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ؟ اﻳـﻦ ﺳـﺆال ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ واﻗﻌﺎً در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ دوﻟـﺖ وﺟـﻮد‬
‫دارد؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘﻂ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﻣﻮﺿـﻌﻲ اﺧﻼﻗـﻲ اﺳـﺖ؟ و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ اﺻﻠﻲ راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ دوﻟـﺖ و رﻓﺘـﺎر و ﺗﻤـﺎﻳﻼت ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺪف‬
‫ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎ و ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﺎﻇـﺖ و ﺻـﻴﺎﻧﺖ از ﻳـﻚ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﺧﺎص ﺑﺎ اﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺎﻣﻞ اﻓﺮاد در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣـﺪﻧﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي و ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﺑـﻪﻛـﺎر‬
‫ﻣﻲرود؟‬
‫ﺗﺄﻣﻞ درﺑﺎره ﭘﺮﺳﺶ اول‪ ،‬رﻫﻴﺎﻓﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ در آن ﺑﻪﻋﻨﻮان واﻗﻌﻴﺖ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻲ ﻛﻪ در آن ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در آن ﺟﻮاﻣﻊ درك‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ و ﺗﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬از ﺳﻮي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻣﺰاﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻳـﺎ آﺳـﻴﺐﻫـﺎي‬
‫ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﺷـﻴﻮهاي و در ﭘﺮﺗـﻮ ﻛـﺪام ﻣﻌﻴـﺎر‬
‫اﺧﻼﻗﻲ و از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻘﺮون ﺑﻪﺻﺮﻓﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻄﻠـﻮب ﻳـﺎ ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب‬
‫اﺳﺖ؟ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺷﻜﺎل ﻧﻬﺎدﻳﻦ و ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﺻﻮل ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا درﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ و درك ﻇﻬـﻮر‬
‫‪243‬‬ ‫و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد آن و ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪(55‬‬
‫راس ﭘــﻮل ﻧﻴــﺰ ﺑــﺎ ﺳــﺎدهاﻧﮕﺎراﻧــﻪ داﻧﺴــﺘﻦ ﻣﻌﻨــﺎ و ﺑﺮداﺷــﺖ واﺣــﺪ از‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ و اﺷﺎره ﺑﻪ واﻗﻌﻴـﺖ ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﻣﺘﻨـﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺸـﻜﻞ از ﻣﺮدﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ادﻳﺎن‪ ،‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﺳﺒﻚﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن و ﺗﻜﻠـﻢ ﺑـﻪ‬
‫زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻋـﺪهاي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﻳـﻚ ارزش‬
‫اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺿﺮورت و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺒﻨـﻲﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻣﺮي ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪاي ﻏﻨـﻲﺗـﺮ و‬
‫ﺟﺬابﺗﺮ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ و ﻫﻤﮕﻦ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﺪهاي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴـﺪهاﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ اﺻﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ در راﺳـﺘﺎي ﺻـﻴﺎﻧﺖ و‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺗﻨﻮع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﻊ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ )ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻳـﻲ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ( و ﻧﻴﺰ اﻗﺪام در راﺳﺘﺎي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي اﻗﻠﻴﺖ )ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ( ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ (56).‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻳـﻲ ﺧـﻮد ﻣﺸـﻤﻮل‬
‫ﺗﻨﻮع و ﺗﻜﺜﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ادراك ﺑﻮده و ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ در ﻣﻌﺮض ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗـﺮار‬
‫دارد ﺗﺎ ﭘﺲ از ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﺎﺳﻦ و زﻳﺎنﻫﺎي آن و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﺒﺎس‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻳﺎ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از آن ﺑﺮآﻳﻨـﺪ و ﻣﺘﻔﻜـﺮان‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﻪ آن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از رﻫﻴﺎﻓـﺖ‬
‫ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻳﻦ آﻣﻮزه ﻓﻜﺮي در ﭘﻲ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي‬
‫اﻗﻠﻴﺖ در ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﻪرﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺗﻨﻮع و ﺗﻔﺎوت ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و‬
‫ﻣﺸــﺮوع ﺟﺎﻣﻌــﻪ و ﺗﻤﻬﻴــﺪ ﺳــﺎزوﻛﺎرﻫﺎي اﻧﺠﻤﻨــﻲ‪ ،‬ﺑــﻪﻣﻨﻈــﻮر اﻳﺴــﺘﺎدﮔﻲ در ﺑﺮاﺑــﺮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي دوﻟﺖﻫﺎ و ﺳﻠﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اروﭘﺎﻣﺤﻮر و ﺳﻔﻴﺪﮔﺮا ﺑﺮ ﻋﺮﺻـﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﻪ‪ ،‬آن را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮﺧﻲ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑـﺮاي ﻣﻮاﺟﻬـﻪ‬
‫واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ و ﺣﻞوﻓﺼﻞ ﻛﻢﻫﺰﻳﻨﻪ و ﭘﺮﻓﺎﻳﺪة ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﻲ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺧﻮد ﻣـﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫‪244‬‬
 ‫ﭘﻲ اﻣﻮاج ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ اروﭘـﺎ و آﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻧـﺎدا و اﺳـﺘﺮاﻟﻴﺎ ﭘـﺲ از ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺗﺸﺪﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺑـﺎ ﺗﻜﻴـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻔﺎوت و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮوهﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﻪﻣﺜﺎﺑـﻪ رﻛـﻦ اﺻـﻠﻲ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ اﻳـﻦ ﻓﻠﺴـﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺮوهﻣﺤﻮر ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺑـﻪﺟـﺎي آن‪ ،‬ﻧـﻮﻋﻲ ﭼـﺮﺧﺶ در اﻳـﻦ ﻓﻠﺴـﻔﻪ را‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﺳﺒﺐ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و ﮔﺴﺘﺮش ﮔﻔﺘﻤﺎن ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳـﻲ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ اروﭘﺎ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬـﺎﻧﻲ دوم‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻇﻬـﻮر و‬
‫اﺷﺎﻋﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن و رﺷﺪ ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ و ﺷﺘﺎﺑﻨﺪة ﻓﻨﺎوريﻫـﺎي ﻧـﻮﻳﻦ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ و‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﻋﻨﺼﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻃﻲ دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ در ﻛﻨﺎر ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﻧﻀﺞ‬
‫ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻓﻜﺮي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﻲ و ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ از اﻫـﻢ اﻳـﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺖ از آﻏﺎز روﻳﺶ در دﻫـﻪ‬
‫‪ 1970‬ﺣﺎﻣﻴﺎن و ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺟﺪي را ﻓﺮاروي ﺧﻮد دﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪرﻏﻢ‬
‫ﻧﻘﺪﻫﺎي اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﻣﻌﺮﻓـﺖﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻛـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ آن‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ آراﻣـﻲ راه ﺧـﻮد را ﻫﻤـﻮار ﻧﻤـﻮده و‬
‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ در آﻳﻨﺪه ﻧﻪﭼﻨﺪان دوري ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬اﻣـﺎ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻬﺎن و دوﻟـﺖ ـ ﻣﻠـﺖﻫـﺎي ﻣﺘﻨـﻮع ﭘـﺲ از ‪11‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺧﺼﻮﻣﺖﻫﺎ و ﺗﻌﻤﻴﻖ ﺑـﺪﺑﻴﻨﻲﻫـﺎ و اﻓـﺰاﻳﺶ ﺑـﻲاﻋﺘﻤـﺎديﻫـﺎ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

‫ﺣﺎﻣﻼن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ را ﺑـﺎ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎ و ﭼـﺎﻟﺶﻫـﺎي‬

‫زﻳﺎدي روﺑـﻪرو ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻬﻲ اﺳـﺖ ﻋـﺎدي ﺷـﺪن ﺷـﺮاﻳﻂ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎدﺳـﺎزي و‬
‫ﺗﻨﺶزداﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ ﺣﺮﻛﺖ آرام و رو ﺑﻪ ﺟﻠﻮي ﺧﻮد را ﭘﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪245‬‬
 :‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬
1. Ramon Maiz and Ferran Requejo, Democracy, Nationalism and

Multiculturalism, (UK: Frank Cass Publishers, 2005), p. 1.

2. Nathan Glazer, We Are Multiculturalists Now, (Cambridge, Mass: Harvard

University Press, 1997), p. 12.
3. Vincent N. Parrillo, Diversity in America, (UK: Sage Publications
Company, 1996), p. 16.
4. John Rex, “The Nature of Ethnicity in the Project of Migration”, in The
Ethnicity Reader, Nationalism, Multiculturalism and Migration, Montserrat,
Guibernau and John Rex (eds.), (UK: Polity Press, 1999), p. 3.
5. Dominic McGoldrick, “Multiculturalism and its Discontents”, Human Rights
Law Review, vol. 27, 2005, p. 8.

6. Vincent N. Parrillo, op. cit., p. 15-18.

1386 ‫
ﭘﺎﻳﻴﺰ‬4 ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره‬

7. Christian Joppke and Steven Lukes, Multicultural Questions, (London:
Oxford University Press, 1999), p. 16.
8. Bhikhu Parekh, Rethinking Multiculturalism, Cultural Diversity and

Political Theory, (London: Palgrave, 2000), p. 3.

9. John Rex, op. cit., p. 280.

10. Stephen Spencer, Race and Ethnicity, Culture, Identity and

Representation, (USA: Routledge, 2006), p. 206.

11. Edward A. Tiryakian, “Assessing Multiculturalism Theoretically: E

Pluribus Unum, Sic et Non”, International Journal on Multicultural Societies
(IJMS), vol. 5, no. 1, 2003, pp. 20-39.

12. Michael Payne, A Dictionary of Cultural and Critical Theory, (London:

Blackwell Publishers, 3rd ed., 1999), p. 353.
13. Ibid., pp. 353-54.
14. Ellis Cashmore, Dictionary of Race and Ethnic Relations, 4th ed.,
(London: Routledge, 1996), p. 244.
246
 ،‫ ﻛﺎﻣﺮان ﻓﺎﻧﻲ و ﻧﻮراﷲ ﻣﺮادي‬:‫ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن‬،‫ داﻳﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ‬،‫ اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر ﻣﺎﺗﻴﻞ‬.15
.1138 ‫ ص‬،(1383 ،‫ اﻧﺘﺸﺎرات وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‬:‫ )ﺗﻬﺮان‬،‫ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‬
16. John Rex, “Ethnic Identity and the Nation State: The Political Sociology
of Multicultural Societies”, Social Identities, 1995, pp. 21-41.
17. Ibid., p. 31.
‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺟﻤـﺎل‬،‫ درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﻌﺎﺻـﺮ‬،‫ آﻧﺪرو ﻣﻴﻠﻨﺮ و ﺟﻒ ﺑﺮاوﻳﺖ‬.18
.328 ‫ ص‬،(1385 ،‫ ﻗﻘﻨﻮس‬:‫ )ﺗﻬﺮان‬،‫ﻣﺤﻤﺪي‬
19. Vincent N. Parrillo, op.cit., p.18.
20. Edward A. Tiryakian, op.cit., p. 29.
21. Ibid., p. 30.
.‫ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬،‫ اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر ﻣﺎﺗﻴﻞ‬.22
،‫ دﻓﺘـﺮ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬:‫ )ﺗﻬﺮان‬،‫ ﻛﺜﺮتﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬،‫ واﺗﺴﻮن‬.‫ دﺑﻠﻴﻮ‬.‫ ﺳﻲ‬.23
.23 ‫ ص‬،(1381
24. Dominic McGoldrick, op.cit., p. 31.
25. Ayelet Shachar, “Two Critiques of Multiculturalism”, Cardozo Law
Review, 2001, vol. 23, Issue 1, p. 254.

26. Fraser Nancy, “Rethinking Recognition”, in Pepi Leistyna (ed.), Cultural

Studies From Theory to Action, (UK: Blackwell Publishing, 2005), p. 243.

27. Michael Payne, op.cit., p. 353.

28. Ayelet Shachar, op.cit., pp. 261-266.
29. John Rex, op.cit., p. 288.
30. Bhikhu Parekh, op.cit., pp. 17-19.
31. Ibid., pp. 199-200.
32. Ibid., pp. 206-236.
.16-17 ‫ ﺻﺺ‬،‫ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬،‫ واﺗﺴﻮن‬.‫ دﺑﻠﻴﻮ‬.‫ ﺳﻲ‬.33
34. Engin F. Isin and Patricia K. Wood, Citizenship and Identity, (London:
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮاﻳﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‬

Sage Publications, 1999), p. 159.

35. Stephen Spencer, op.cit., p. 206.
36. Grant H. Cornwell and Eve Walsh Stoddard, Global Multiculturalism,
Comparative Perspectives on Ethnicity, Race and Nation, (New York: Rowman

and Littlefield Publishers, 2001), p. 11.

37. Michel Wieviorka, “Is Multiculturalism the Solution?”, Ethnic and Racial
Studies, vol. 21, no. 5, September 1998, p. 884.

38. Ibid., p. 886.

39. Dominic McGoldrick, op.cit., p. 29.

247 40. Ayelet Shachar, op.cit., p. 259.

 ‫‪ .41‬آﻧﺪرو ﻣﻴﻠﻨﺮ و ﺟﻒ ﺑﺮاوﻳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.20‬‬
‫‪ .42‬ﻋﻠﻲ ﻛﺮﻳﻤﻲ ﻣﻠﻪ‪» ،‬ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﺑﺎوري و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻣﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1385 ،3‬ص ‪.107‬‬
‫‪43. John Rex, op.cit., p. 266.‬‬
‫‪ .44‬اﻧﺪرو ﻫﻲ وود‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﻓﻴﻌﻲ ﻣﻬﺮآﺑﺎدي‪،‬‬
‫)ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،(1379 ،‬ﺻﺺ ‪.125-126‬‬
‫‪ .45‬ﺗﺮﻧﺲ ﺑﺎل و رﻳﭽﺎرد دﮔﺮ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ و آرﻣـﺎن دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺻﺒﻮري‪) ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،(1382 ،‬ص ‪.324‬‬
‫‪ .46‬ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺑﻬﺸﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻏـﺮب‪،‬‬
‫)ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،(1383 ،‬ص ‪.28‬‬
‫‪47. Will Kymlicka, “Citizenship in Multicultural Societies”, in Montserrat‬‬
‫‪Guibernau‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪John‬‬ ‫‪Rex‬‬ ‫‪(eds.),‬‬ ‫‪The‬‬ ‫‪Ethnicity‬‬ ‫‪Reader,‬‬ ‫‪Nationalism,‬‬

‫‪Multiculturalism and Migration, (UK: Polity Press, 1997), p. 230.‬‬

‫‪ .48‬ﺗﺮﻧﺲ ﺑﺎل و رﻳﭽﺎرد دﮔﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.324‬‬

‫‪ .49‬ﻣﻬﺪي ﺑﺮاﺗﻌﻠﻲ ﭘﻮر‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪي و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻮﻓﻀﻴﻠﺖ ﮔﺮا‪) ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﺗﻤـﺪن‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،(1384 ،‬ﺻﺺ ‪.205-206‬‬
‫‪50. David T Goldberg, Multiculturalism; A Critical Reader, (London: Blackwell‬‬
‫‪Publishing Ltd., 1995), pp. 77-78.‬‬
‫‪ .51‬ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺑﻬﺸﺘﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.59‬‬
‫‪52. Ayelet Shachar, op.cit., pp. 276-277.‬‬
‫‪ .53‬ﻋﻠﻲ ﻛﺮﻳﻤﻲ ﻣﻠﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.104‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﺳﺎل دوم
ﺷﻤﺎره ‪
4‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫‪54. Christine Inglis, Multiculturalism: New Policy Responses to Diversity,‬‬
‫‪(Most: Unesco, 1996), p. 144.‬‬
‫‪55. Michel Wieviorka, op.cit., p. 883.‬‬
‫‪56. Ras Pool, Nation and Identity, (London: Rutledge, 1999), p. 117.‬‬

‫‪248‬‬