BIY 256.

BİTKİ MORFOLOJİSİ LAB.

Kökün Primer Yapısı

Dikotil ve Monokotil Kök Anatomisi

DR. Aydan ACAR ŞAHİN

 GİRİŞ:
Kök, bitkiyi toprağa bağlayan, su ve suda erimiş besin
maddelerini alarak gövdeye ileten ve besin maddelerini
depolayan vejetatif bir organdır. Genellikle toprak içinde
bulunur.

Kök, ucunda bulunan tepe (=apikal, uç) meristemin

bölünmesi ile uzar, primer meristemden oluşan dokular
kökün primer yapısını, daha sonra gelişen kambiyumdan
meydana gelen dokular ise kökün sekonder yapısını
oluşturur.

İlk gerçek köklere Spermatophyta

(Tohumlu Bitkiler) üyelerinde
rastlanır.

Kök, gövdeden farklı olarak, nod

(boğum), stoma ve kloroplast
taşımaz. Crang, R., Lyons-Sobaski, S., & Wise, R. (2018). Plant
Anatomy: A Concept-Based Approach to the Structure
of Seed Plants. Springer.
 Kökün primer yapısı:
Kökün en dış kısmında tek hücre sırasından oluşan, koruyucu doku epidermis tabakası bulunur.
Kök emici tüyleri genellikle epidermis hücrelerinden oluşur. Epifitik bitkilerde, Orchidaceae’nin
hava köklü bitkilerinde ve Araceae’nin tropik türlerinde kök epidermislerinin çok sıralı
hücrelerden oluştuğu görülür. Bu yapıya velamen adı verilir. Bu yapıyı oluşturan hücreler kalın
çeperli ve ölü hücrelerdir.
c d
Yağışlı havalarda bu hücrelerde su tutularak
bitkinin su ihtiyacı karşılanır. Velamen bu Velamen
özelliğinden dolayı emici bir doku olarak kabul
edilir.

Fig. c. Iris (Iris domestica) roots have a multiple-layered rhizodermis, indicated as the region
between the White and black arrows. d. Aerial roots of orchids (unidentified species) have a
velamen (layers of cells between the two black arrows). Note the lignified (stained red) cell
walls of the inner layers of the exodermis. Scale bars = 50 μm in c and 100 μm in d. (c, d RR
Wise)
Eksodermis: Smilax, Iris, Citrus ve Phoenix gibi bazı bitkilerde epidermisin altında özel bir hücre
tabakası görülür. Bu tabakaya eksodermis adı verilir. Kök epidermisinin altındaki birkaç sıra
hücrenin çeperlerinde mantar birikimi oluşur. Böylece kökte eksodermis adını verdiğimiz korucu
doku oluşur. Eksodermis şekil olarak ve sitokimyasal olarak endodermisle aynıdır.

Epidermisin altında parankima hücrelerinden oluşan geniş bir korteks (kabuk) tabakası yer alır.
Parankima hücreleri arasında intersellüler alanlar bulunur. Parankimatik korteks hücreleri içinde
çoğu kez nişasta tanelerine ve salgı maddelerine rastlanır. Hava kökleri dışında bu hücreler
kloroplast içermezler.
Korteks tabakasının iç kısmında merkezi silindir olarak
adlandırılan bölge vardır. Merkezi silindirin en dış
kısmında tek bir hücre sırasından oluşan endodermis
tabakası bulunur. Bu hücre sırası merkezi silindirle
korteksi birbirinden ayırır. Endodermis hücrelerinin
çeperlerinde suberin ve ligninden oluşan "kaspari
şeridi" adı verilen şeritsi kalınlaşmalar vardır. Bu şerit
su geçişini engeller. Su ancak teğetsel çeperlerden
geçebilmektedir. Kökler yaşlandıkça hücrelerin
çeperlerinde başka kalınlaşmalar da olmaktadır.
 Merkezi silindirin endodermis altında yer alan ikinci tabakası yine tek hücre sırasından oluşmuş
periskl (çevreteker) tabakasıdır. Periskl tabakası hücreleri parankimatik özellikte olup yan kökler bu
hücrelerden oluşmaktadır.
 Periskl tabakasının altında kökün iletim sistemi yer almaktadır. Kökte ksilem ve floem ışınsal tarzda
yanyana yerleşim gösterir. Ksilem sayısına göre bitkinin monokotil veya dikotil olduğuna karar
verilir. Monokotillerde ksilem sayısı genellikle 10-20, dikotillerde 2-6 dır.
 Ksilem kollarında merkeze doğru büyük hücrelerden oluşan bir metaksilem, çevreye doğru ise
daha küçük hücrelerden oluşan protoksilem vardır. Ksilem kolları arasında da floem yer alır.
 Merkezi silindirin en alt kısmında kökün öz kısmı yer alır. Öz bölgesi sklerankimatik hücrelerden
oluşmuştur. Sklerankimatik öz toprak içinde ilerleyen köklere direnç özelliği kazandırmıştır.
Dikotil kök:
Dikotil kök;
Monokotil kök;
Monokotil kök; Geçit hücresi

Endodermis

Kaspari şeridi

Floem

Metaksilem

Öz bölgesi
Crang, R., Lyons-Sobaski, S., & Wise, R. (2018). Plant
Anatomy: A Concept-Based Approach to the Structure of
Seed Plants. Springer.
 DİKOTİL KÖK İLE MONOKOTİL KÖK
ARASINDAKİ FARKLAR
DİKOTİL KÖK
 Endodermisteki kalınlaşma çok belirgin
değildir.
 Ksilem kol sayısı azdır. (ksilem sayılarına göre
adlandırılırlar:monoark, diark, triark…)
 Ranunculus; tetraark (4 kollu)
 Kökte sekonder büyümeye genellikle açık
tohumlularda ve dikotil (çift çenekli) bitkilerde
rastlanmaktadır.
MONOKOTİL KÖK
 At nalı şeklinde bir kalınlaşma vardır.
 Ksilem kol sayısı fazladır.
 Irıs ; polyark (çok kollu)
 Monokotil bitkilerin köklerinde ilk oluşan
elementler sürekli (daimi) doku haline
dönüştüğünden bunlarda sekonder yapı
meydana gelmemektedir ve kökte enine
büyüme bir süre sonra sona ermektedir.
https://www.slideshare.net/mah
moudmahrous19/monocotyled
ons-vs-dicotyledons-9
 KONU: Kökün primer yapısı
ALT KONU: Monokotil Kök, Poliark ksilem kolu
DENEY SP: İris sp.
KY: Kök enine

Endodermis
Exodermis

Cortex
Pericyle

Xylem

Phloem

Cortex
 KONU: Kökün primer yapısı
ALT KONU: Dikotil Kök, tetraark/pentaark ksilem kolu
DENEY SP: Ranunculus sp.
KY: Kök enine (Hazır preparat)

Epidermis

Exodermis