Silo - Tips Cevher Zengnletrme Yntemler

CEVHER ZENGİNLEŞTİRME
Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
YÖNTEMLERİ

Istanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Maden Müh. Böl.,
34320, Avcılar, İstanbul
sgozkan@istanbul.edu.tr
 Mineral: Belirli bir iç atomik yapısı olan doğal, homojen,

katı; genellikle inorganik yollarla oluşan bileşiklerdir.
 Tenör: Doğal veya yapay bir malzeme veya ürün

içerisindeki değerli element ya da bileşiğin %’sel
değeridir.
 Bağlı Tane: İki veya daha çok mineralden oluşan tanedir.
 Serbest Tane: Tek bir mineralden oluşan tanedir.

Cevher Hazırlama ve Cevher Zenginleştirme
Cevher Hazırlamanın Tanımı

İçerdiği minerallerden bir veya birkaçı ekonomik değer
taşıyan kayaca “CEVHER” denir. Bu ekonomik değer ya
üretildiği şekli ile mevcuttur ya da bazı işlem
kademelerinden geçtikten sonra bu değere sahip
olmaktadır.
Bir cevherdeki çeşitli mineralleri endüstrinin gereksinimine

en uygun hammadde haline getirmek ve ekonomik
değer taşıyanları taşımayanlardan ayırmak için yapılan
işlemlerin tümüne “CEVHER HAZIRLAMA” veya
“CEVHER ZENGİNLEŞTİRME ” denir.
Cevher Hazırlamanın Tarihi Gelişimi

⇒İlk uygulanan Cevher Hazırlama işlemi ELLE AYIKLAMA olmuştur. Bu minerallerin; renk, görünüş ve
ağırlık farkından yararlanılarak yapılmıştır.
⇒ Daha sonra YIKAMA işleminin uyguladığı tahmin edilmektedir. Suyun temizleme özelliği fark edilmiş
ve çok küçük mineral parçacıklarının yıkama ile daha iri parçalardan ayrılması sağlanmıştır.
⇒ Daha sonra minerallerin her zaman serbest halde olmadıkları fark edilmiş ve cevherin boyutunun
küçültülerek tanelerin serbestleşmesini sağlayan KIRMA işlemi olmuştur. İlk kırma işlemlerine
bakıldığında basit el aletleriyle yapıldığı görülmektedir. Büyük parçaların ise önce ısıtıldığı ve sonra
üzerine su dökülerek ani soğutma işlemi yapılmış ve oluşan çatlamalar yardımıyla kırma kolaylaşmıştır.
⇒ Bir sonraki yöntem; yıkama etkisi ve yerçekimi kuvvetinin birlikte yararlanıldığı GRAVİTE ayırması
olmuştur. Eğimli taş masalardan su ve cevher birlikte akıtılmış, hafif taneler su ile akıp gitmiş ağır olan
mineralleri ise masa üzerinde kalarak zenginleştirilmiştir.
⇒ En büyük gelişmeler 19. yy sonları ile 20. yy başlarında olmuştur. Hem boyut küçültme hem de
zenginleştirme cihazlarında önemli gelişmeler olmuştur.
Cevher Hazırlamanın Tarihi Gelişimi

⇒ Kırma ve öğütme tekniğindeki gelişmeler kırılmış ve öğütülmüş cevherin boyuta göre
sınıflandırılmalarını zorunlu kılmış bu doğrultuda elekler ve çeşitli klasifikatörler geliştirilmiştir. Daha
sonra 20. yy başlarında Wilfley sarsıntılı masası kullanılmaya başlanmıştır.
⇒ Yine 19. yy’ın sonlarında altın ve gümüş minerallerinin kazanılmasına yönelik siyanürizasyon
prosesinin geliştirildiğini görüyoruz.
⇒ 20. yy başlarında minerallerin manyetik ve elektrostatik özelliklerinden yararlanılarak birbirinden

ayrılmasını sağlayacak cihazların geliştirilmeye başladığını görüyoruz.
⇒ En önemli gelişmelerden biri yine 1900’lü yılların başlarında mineraller arasındaki fizikokimyasal
özellik farklılıklarının yararlanıldığı FLOTASYON tekniği geliştirilmiştir. Bu teknik ile birlikte çok ince
tane boyutlarında serbestleşen minerallerin yüksek verimler ile kazanılması gerçekleştirilmiştir.
Cevher Hazırlamayı Gerektiren Nedenler

a) Teknolojik Nedenler
Cevherin yerkabuğundan üretilişi ile kullanılışı arasında, tüketim yerinin
teknolojik gereğine uygun bazı değişiklikler geçirmesi esasına
dayanmaktadır.
Örneğin: cam endüstrisinde ana hammaddeyi oluşturan silis kumunun tane

boyutunun -0,5 mm +0,1 mm aralığında olması, ve maksimum %0,5 Fe içermesi
teknolojik bir zorunluluktur.
Örneğin: Kauçuk, boya ve ilaç endüstrilerinde dolgu maddesi olarak kullanılar

manyezit, dolamit, kalker, talk ve kaolin gibi hammaddelerin 20 mikron tane boyutunun
altına öğütülmeleri teknolojik bir zorunluluktur.

b) Ekonomik Nedenler
Yer kabuğundan üretildikleri şekil ile ekonomik değeri olan cevherlerin, ekonomik
değerlerinin arttırılması veya yer kabuğundan üretildiklerinde ekonomik olmayan
cevherlere ekonomik değer kazandırılması esasına dayanmaktadır.
Üretildiklerinde ekonomik değer taşıyan mineralere örnek olara, kömür, demir bakır,
kurşun, çinko ve diğer bazı cevherler verilebilir. Bu tür cevherlere bir
zenginleştirme işlemi yapılarak ekonomik değerleri arttırılabilmektedir.
Üretildiklerinde ekonomik değeri olmayan cevherlere örnek olarak yer kabuğunda

ppm mertebesinde bulunan altın, gümüş ve uranyum gibi cevherler verilebilir.
Bunlar ancak cevher hazırlama ve zenginleştirme işlemleri sonrasında satılabilir
hale getirilebilmektedir.

c) Sosyal Nedenler
Madencilik faaliyetleri ile o bölgenin sosyo-ekonomik yapısının gelişmesi.

Cevher Hazırlamanın Çalışma Alanı
a) Cevher Hazırlama Tesisini Besleyecek Cevherin Sağlanması
b) Cevherdeki Değerli Minerallerin Boyut Küçültme ile Serbest Hale

Getirilmesi
c) Boyut Küçültme ile Yeterli Mineral Serbestleşmesi Sağlanan

Cevherin Zenginleştirilmesi
d) Zenginleştirme Sonunda Elde Edilen Ürünler Üzerindeki İşlemler

Cevher Hazırlama İşlemlerinin Genel Akış Şeması
Maden Ocağından Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Üretilen Cevher
NAKLİYE
DEPOLAMA
CEVHER HAZIRLAMA TESİSİ

ZENGİNLEŞTİRME ÖNCESİ
İŞLEMLER
(Kırma, Öğütme, Boyutlandırma)
ZENGİNLEŞTİRME İŞLEMLERİ
DEĞERLİ ÜRÜN DEĞERSİZ ÜRÜN

Konsantre Artık
SUSUZLANDIRMA KOYULAŞTIRMA
DEPOLAMA TESİSTEN
UZAKLAŞTIRMA
Artık Barajı
NAKLİYE
DİĞER İŞLEMLER
izabe vs.
Cevher Hazırlamada Yararlanılan Mineral Özellikleri
A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

Sertlik
Gevreklik
Yapı ve Kırılış Şekli
Renk ve Parlaklık
Fluoresans ve Fosforesans
Manyetik Duyarlık Knoop
Mohs
Mineral Ortalama
Değeri
Elektrik İletkenliği Değeri
Radyo-Aktivite Talk 1 21
Jips 2 54
B. Fiziko-Kimyasal Özellikler Kalsit 3 132

Fluorit 4 188
Yüzey ve Ara Yüzey Özellikleri Apatit 5 476
Ortoklas 6 682
C. Kimyasal Özellikler
Kuvars 7 958
Isıl Özellikleri Topaz 8 1435
Farklı Çözünürlük Korund 9 2004

Elmas 10 7000

Sertlik
Gevreklik
Renk ve Parlaklık
Manyetik Duyarlık
Elektrik İletkenliği
Radyo-Aktivite
B. Fiziko-Kimyasal Özellikler
Yüzey ve Ara Yüzey Özellikleri
Isıl Özellikleri
Farklı Çözünürlük

Sertlik
Gevreklik
Renk ve Parlaklık
Manyetik Duyarlık
Radyo-Aktivite
Isıl Özellikleri

Sertlik
Gevreklik
Renk ve Parlaklık
Manyetik Duyarlık
Radyo-Aktivite
Isıl Özellikleri

Sertlik
Gevreklik
Renk ve Parlaklık
Manyetik Duyarlık
Radyo-Aktivite
Isıl Özellikleri

Sertlik
Gevreklik
Renk ve Parlaklık
Manyetik Duyarlık
Radyo-Aktivite
Isıl Özellikleri

Sertlik
Gevreklik
Renk ve Parlaklık
Manyetik Duyarlık
Radyo-Aktivite
Isıl Özellikleri

Sertlik
Gevreklik
Renk ve Parlaklık
Manyetik Duyarlık
Radyo-Aktivite
Isıl Özellikleri
Zenginleştirme Yönteminin Seçimi
a) Cevherin İçerdiği Minerallerin Tanımı
b) Tanımlanan Minerallerin Özelliklerinin Saptanması
c) Zenginleştirmede Yararlanılacak Özellik Farklarının Belirlenmesi
d) Tane Serbestleşme Boyutunun Saptanması
e) Uygun Yöntem veya Yöntemlerin Belirlenmesi

Zenginleştirme Yöntemleri, Yararlanılan Mineral Özellikleri ve
Uygulama Boyutları
YARARLANILAN MİNERAL ZENGİNLEŞTİRME YÖNTEMLERİ UYGULAMA BOYUTU,

ÖZELLİKLERİ mm
KURU İŞLEMLER YAŞ İŞLEMLER
BOYUTA GÖRE SINIFLANDIRMA İLE ZENGİNLEŞTİRME
Dayanıklılık – Gevreklik
Yapı ve Kırılış Şekli Eleme -200 +0.5
Siklon -1.0 +0.02
Isı ile Dağlama
Eleme -100 +0.1
Klasifikasyon -2.0 +0.05
Hidrosiklon -1 +0.001
Renk, parlaklık, fluoresans, AYIKLAMA (TRİYAJ) İLE ZENGİNLEŞTİRME
radyoaktivite, manyetizma, Elle Ayıklama -300 +30
iletkenlik, Özgül Ağırlık, X-Işını
Otomatik Ayıklama -200 +5
ÖZGÜL AĞIRLIK FARKI (GRAVİTE) İLE ZENGİNLEŞTİRME
Özgül Ağırlık, Yapı ve Jig -5.0 +0.2

Kırılış şekli, Sürtünme, Sarsıntılı Masa -0.5 +0.1
Isı ve Gözenekliliğin Ağır Ortam Koni ve Tanbur -100 +1.0
Değişimi Ağır Ortam Siklon -30 +0.5
Jig -25 +0.1
Sarsıntılı Masa -2.0 +0.05
Humprey Spirali -2.0 +0.1
MGS -0.1 +0.01
Reichert Konisi ve Spirali -2.0 +0.02
Zenginleştirme Yöntemleri, Yararlanılan Mineral Özellikleri ve
Uygulama Boyutları
MANYETİK AYIRMA İLE ZENGİNLEŞTİRME

Düşük Alan Şiddetli -100 +0.1
Manyetik Duyarlılık,
Yüksek Alan Şiddetli -10 +0.1
Isı ile Manyetikliğin
Nadir Topraklı Man. Ay. -100 +1.0
Değişimi
Düşük Alan Şiddetli -3.0 +0.001
Yüksek Alan Şiddetli -3.0 +0.001
Elektrik İletkenlik ELEKTROSTATİK AYIRMA İLE ZENGİNLEŞTİRME -3.0 +0.1
SALKIMLAŞTIRMA ve DAĞITMA
(Flokülasyon ve Dispersiyon)
Yüzey ve Ara Yüzey
Özellikleri Seçimli Salkımlaştırma -0.02
FLOTASYON (Yüzdürme) -0.3 +0.01

Köpük Flotasyonu -0.3
Tabla Flotasyonu -1.0
Kolon Flotasyonu -0.1
AMALGAMLAŞTIRMA -2.0
KİMYASAL ZENGİNLEŞTİRME
Farklı Çözünürlük, Kalsinasyon -200
Kimyasal Reaksiyon Kavurma -200

Siyanürasyon -0,075
Karıştırma Liçi -0.5
Yığın Liçi -100
Süzülme Liçi -50
-0.3 mm Sahil Kumlarında Bulunan Minerallerin Özellikleri
MİNERAL ÖZELLİKLER
KİMYASAL ÖZGÜL MANYETİK ELEKTRİK RADYO-

ADI RENK SERTLİK
FORMÜLÜ AĞIRLIK DUYARLIK İLETKENLİK AKTİVİTE
-0.2
KUVARS SiO2 Beyaz 2,65 Yalıtkan Değil 7.0
Dia Manyetik
2.0 Değil
RUTİL TiO2 Kahverengi 4,20 İletken 6.25
Para Manyetik
162 Değil
İLMENİT FeTiO3 Siyah 4,75 İletken 5.5
Para Manyetik
-0.3 Bazen
ZİRKON ZrSiO4 Beyaz 4,70 Yalıtkan 7.5
Dia Manyetik Radyoaktif
Kırmızı 15
MONAZİT (La,Ce,Th)PO4 5,10 Yalıtkan Radyoaktif 5.25
Kahverengi Para Manyetik
Sahil Kumlarına Uygulanabilecek özgün akım şeması
Sahil Kumu CEVHER ZENGİNLEŞTİRME
Serbest Taneler halinde kuvars, rutil,
zirkon, ilmenit, monazit içermekte
ÖZGÜL AĞIRLIK FARKI İLE

ZENGİNLEŞTİRME
Ağır Mineraller Hafif Mineraller

Rutil Kuvars
İlmenit
Monazit
Zirkon
ELEKTOSTATİK AYIRMA İLE

ZENGİNLEŞTİRME
İletkenler Yalıtkanlar
Rutil Monazit
İlmenit Zirkon
MANYETİK AYIRMA İLE MANYETİK AYIRMA İLE

ZENGİNLEŞTİRME ZENGİNLEŞTİRME
Manyetik Manyetik Olmayan Manyetik Manyetik Olmayan

İlmenit Rutil Monazit Zirkon
CEVHER ZENGİNLEŞTİRMEDE KARAKTERİZASYON
ÖZGÜL
KİMYASAL AĞIRLIK MANYETİK ELEKTRİK RADYO-
ADI RENK SERTLİK
FORMÜLÜ DUYARLIK İLETKENLİK AKTİVİTE
(t/m3)
METALİK
PİRİT FeS2 5,95-5,10 PARA-MANYETİK YARIİLETKEN YOK 6,00-6,50
SARI
SARI,
ISITILDIĞINDA
KALKOPİRİT CuFeS2 YEŞİLİMSİ 4,10-4,30 İLETKEN YOK 3,50-4,00
MANYETİK
SARI
KAHVE,
SARI,
SFALERİT ZnS KIRMIZI, 3,90-4,10 YOK YALITKAN YOK 3,50-4,00
YEŞİL,
SİYAH
KURŞUNİ
GRİ,
GALEN PbS 7,20-7,60 YOK YARIİLETKEN YOK 2,50-2,75
GÜMÜŞ
RENGİ
BEYAZ,
KUVARS SiO2 2,65 DİA-MANYETİK YALITKAN YOK 7.00
RENKSİZ
CEVHER
(PİRİT+KALKOPİRİT+SFALERİT+GALEN+KUVARS)
İri Öğütme Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
σA −ρ
k= Özgül Ağırlık Farkı İle Zenginleştirme
σH − ρ
Ağır Mineraller Hafif Mineral
Pirit (5,95-5,10) Kuvars (2,65)
Kalkopirit (4,10-4,30)
Sfalerit (3,90-4,10)
Galen (7,20-7,60)
İnce Öğütme
σA −ρ
k=
σH − ρ Özgül Ağırlık Farkı İle Zenginleştirme
Ağır Mineraller Hafif Mineraller

Pirit (5,95-5,10) Kalkopirit (4,10-4,30)
Galen (7,20-7,60) Sfalerit (3,90-4,10)
Çok İnce Öğütme Çok İnce Öğütme

ÖZGÜL
KİMYASAL AĞIRLIK MANYETİK ELEKTRİK RADYO-
ADI RENK SERTLİK
FORMÜLÜ DUYARLIK İLETKENLİK AKTİVİTE
(t/m3)
METALİK
PİRİT FeS2 5,95-5,10 PARA-MANYETİK YARIİLETKEN YOK 6,00-6,50
SARI
SARI,
ISITILDIĞINDA
KALKOPİRİT CuFeS2 YEŞİLİMSİ 4,10-4,30 İLETKEN YOK 3,50-4,00
MANYETİK
SARI
KAHVE,
SARI,
SFALERİT ZnS KIRMIZI, 3,90-4,10 YOK YALITKAN YOK 3,50-4,00
YEŞİL,
SİYAH
KURŞUNİ
GRİ,
GALEN PbS 7,20-7,60 YOK YARIİLETKEN YOK 2,50-2,75
GÜMÜŞ
RENGİ
BEYAZ,
KUVARS SiO2 2,65 DİA-MANYETİK YALITKAN YOK 7.00
RENKSİZ
Ağır Mineraller Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Pirit (Para-manyetik)
Galen(Non-manyetik)
Ağır Mineraller
Manyetik Zenginleştirme Pirit (Hidrofil)
Galen(Hidrofob)
Flotasyon
Manyetik Mineraller Manyetik Olmayan
Pirit (Para-manyetik) Mineraller
Galen(Non-manyetik)
Yüzen Batan
Galen(Hidrofob) Pirit (Hidrofil)
Ağır Mineraller Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Kalkopirit (Hidrofob)
Sfalerit (Hidrofil)
Hafif Mineraller
Flotasyon Kalkopirit (İletken)
Sfalerit (Yalıtkan)
Elektrostatik Zenginleştirme
Yüzen Batan
Kalkopirit (Hidrofob) Sfalerit (Hidrofil)
İletken Mineraller Yalıtkan Mineraller

Kalkopirit (İletken) Sfalerit (Yalıtkan)
CEVHER HAZIRLAMA
VE
ZENGİNLEŞTİRMEDE
AKIM ŞEMASI
GELİŞTİRİLMESİ
Akım Şeması Geliştirme
Ocaktan Gelen Cevher
Boyut küçültme
Zenginleştirme
Artık Konsantre
İKİ ÜRÜNLÜ BASİT ZENGİNLEŞTİRME DEVRESİ

Boyut küçültme
Zenginleştirme
Artık Konsantre
Ara Ürün
ARA ÜRÜNÜN GERİ DÖNDÜRÜLMESİNİ İÇEREN

ZENGİNLEŞTİRME DEVRESİ
Boyut küçültme
Zenginleştirme
Artık Konsantre
Ara Ürün
Boyut küçültme
ARA ÜRÜNÜN TEKRAR ÖĞÜTÜLMESİNİ İÇEREN

Boyut küçültme
Kaba
Zenginleştirme
Kaba Artık Kaba Konsantre
Boyut küçültme Boyut küçültme
Süpürme Temizleme
Nihai Artık Nihai Konsantre
KABA ZENGİNLEŞTİRME, TEMİZLEME ve SÜPÜRMEYİ İÇEREN

Ocaktan Gelen Cevher Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
İri
Boyut Küçültme
Artık Zenginleştirme
Kaba Konsantre
Orta Dereceli
Boyut Küçültme
Ara Ürün
Zenginleştirme
Kaba Konsantre
İnce
Boyut Küçültme
Ara Ürün
Zenginleştirme
Konsantre
TEK KADEMEDE ARTIK ATILAN KADEMELİ

İKİ KADEMEDE KONSANTRE ALINAN KADEMELİ

Ocaktan Gelen Cevher Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Boyut Küçültme
Zenginleştirme
İri Artık Kaba Konsantre
İnce
Boyut Küçültme
İnce Artık Zenginleştirme
Konsantre
İKİ KADEMEDE ARTIK ATILAN KADEMELİ

ZENGİNLEŞTİRME
SONUÇLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
ZENGİNLEŞTİRME SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
 Gerek cevher hazırlama tesislerindeki zenginleştirme işlemlerinin

denetimi gerekse, laboratuvarda yapılan zenginleştirme deneyleri
sonuçlarının değerlendirilmesi, yapılan işlemlerin etkinliğinin
belirlenmesi ve ekonomisi açısından önem taşımaktadır.
 Söz konusu değerlendirme, ya zenginleştirme formülleri denilen

formüller kullanılarak veya metalurjik denge çizelgesi oluşturularak
yapılmaktadır.
Zenginleştirme (Konsantrasyon) Formülleri:

 Bu formüller, zenginleştirme işlemine giren cevher ve çıkan ürünlerin
(konsantre, artık) ağırlık ve değerli metal dengelerine dayanılarak
çıkarılmaktadır.
Zenginleştirme (Konsantrasyon) Formülleri
İki ürünlü bir zenginleştirme işleminde kullanılan formüller:
B: Zenginleştirme İşlemine Beslenen Cevherin Ağırlığı

b: Zenginleştirme İşlemine Beslenen Cevherin değerli element
(veya bileşik) yüzdesi (Tenörü)
K: Konsantrenin Ağırlığı
k: Konsantrenin Tenörü
A: Artığın Ağırlığı
a: Artığın Tenörü
Ağırlık ve değerli metal dengelerini yazarsak:
B=K+A (1)
B.b = K.k + A.a (2)
(1) denkleminin her iki tarafı a ile çarpıldığında,
B.a = K.a + A.a (3)
denklemi elde edilmektedir. (2) ve (3) denklemleri taraf tarafa çıkarılarak,

B.b = K.k + A.a (2)
(-) B.a = K.a + A.a (3)
B (b-a) = K (k-a) (4)
k −a b−a
B=K K=B
b−a k −a
B.b = K.k + A.a (2)
(-) B.k = K.k + A.k (3)
B (b-k) = A (a-k) (4)
a−k b−k
B=K A= B
b−k a−k
B.b = K.k + A.a (2)
(-) B.b = K.b + A.b (3)
A (b-a) = K (k-b) (4)
k −b b−a
A= K K=A
b−a k −b
Zenginleştirme (Konsantrasyon) Oranı:

Zenginleştirme işlemine beslenen cevher ağırlığının, elde edilen konsantrenin
ağırlığına oranına zenginleştirme oranı (Z) denir.
B (13)
Z=
K
Zenginleştirme oranı, (4) No.’lu denklemden yararlanılarak, değerli metal % leri ile
de hesaplanabilir:
B k −a
Z= = (14)
K b−a
Metal Kazanma Verimi: Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Zenginleştirme işlemine beslenen cevherde bulunan değerli metal miktarına göre,

konsantrede toplanan değerli metal yüzdesine verim (V) denir.
Konsantredeki ⋅ Degerli ⋅ Metal ⋅ Agirligi

%V = ⋅100
Beslenen ⋅ Cevherdeki ⋅ Degerli ⋅ Metal ⋅ Agirligi
Cevherdeki değerli metal miktarı B.b, konsantredeki ise K.k, olduğuna göre, Metal
Kazanma Verimi:
K .k
%V = .100 (15)
B.b
şekilde belirtilebilir. K/B=1/Z=b-a/k-a yazıldığında, Metal verimi, çeşitli ürünlerdeki
metal yüzdelerine göre:
k (b − a )
%V = .100 (16)
b (k − a)
Metal Kaybı:
Zenginleştirme işlemine beslenen cevherde bulunan değerli metal miktarına göre,
artıkla atılan değerli metal yüzdesine metal kaybı (j) denir.
A.a
% j= .100 (17)
B.b
veya
% j = 100 – V (18)
olarak hesaplanır.
İkiden fazla ürün elde edilen zenginleştirme işlemlerinin sonuçları da, aynı
esaslara dayanılarak çıkartılan formüller ile değerlendirilmektedir.
İki ayrı konsantre üretilen bir işlem göz önüne alınırsa;

K1  x mineralinin toplandığı konsantrenin ağırlığı
k1x  x minerali konsantresinde x ile ilgili metal %’si
k1y  x minerali konsantresinde y ile ilgili metal %’si
K2  y mineralinin toplandığı konsantrenin ağırlığı
K2x  y minerali konsantresinde x ile ilgili metal %’si
K2y  y minerali konsantresinde y ile ilgili metal %’si
B  Beslenen cevher ağırlığı
bx  Beslenen cevherde x minerali ile ilgili metal %’si
by  Beslenen cevherde y minerali ile ilgili metal %’si
A  Atılan artığın ağırlığı
ax  Artıkta x minerali ile ilgili metal %’si
ay  Artıkta y minerali ile ilgili metal %’si
olduğuna göre, ağırlık dengesi aşağıdaki şekilde olur:
B = K1+ K2 +A (19)
x ve y mineralleri ile ilgili metal dengesi yazıldığında:

B bx = K2 k1x + K2 k2x + A ax (20)
B by= K1 k1y + K2 k2y + A ay (21)
denklemleri elde edilir. x minerali için zenginleştirme oranı (Zx):
(k 1x − k 2 x ) ⋅ (k 2 y − a y )⋅ − ⋅ (k 1 y − k 2 y )⋅ (k 2 x − a x )
B
Zx = =
K 1 (b x − k 2 x ) ⋅ (k 2 y − a y )⋅ − ⋅ (b y − k 2 y )⋅ (k 2 x − a x )
(22)
x minerali için metal kazanma verimi (Vx) ise :
K 1 k 1x k 1x ⋅ (b x − k 2 x ) ⋅ (k 2 y − a y )⋅ − ⋅ (b y − k 2 y )⋅ (k 2 x − a x )
%V x = ⋅ 100 = ⋅ 100 (23)
B bx ⋅ ( − ) ⋅ (
b x k 1x k 2 x k 2 y a y − ) ⋅ − ⋅ ( − ) ⋅ (
k1y k 2 y k 2 x a x − )
Y minerali için de aynı şekilde Zy ve Vy formülleri yazılabilir.

Metalurjik Denge Çizelgesi
AĞIRLIK DAĞILIM
%
ÜRÜNLER Ton % Zn Ton %
(1) (2) (3) (4) (5)
KONSANTRE 65.0 10.8 58.8 34.32 91.45

K k
ARTIK 535.0 89.2 0.6

a
3.21 8.55
A
BESLENEN
600.0 100.0 6.25 37.53 100.00
CEVHER B b
(4) no.lu kolonun hesaplanması:

65,0 x 0,588 = 34,32 535,0 x 0,006 = 3,21
(5) no.lu kolonun hesaplanması:
(34,32 / 37,53) x 100 = 91,45 (3,21 / 37,53) x 100 = 8,55
Deneye Beslenen Cevherin Zn İçeriğinin Hesapla Bulunması:
37,53 / 600,0 x 100 = 6,25
Zenginleştirme oranı da,

B
Z=
K
formülü kullanılarak,
600
Z= = 9.2
65 olarak bulunur.
ÖRNEK Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
% 21.3 Fe içeren ve değerli minerali manyetit olan demir cevherinin

1000 gr’lık temsili numunesi üzerinde, aşağıdaki akım şemasına göre
yapılan deneyin sonuçları, akım şeması üzerinde gösterilmektedir.
CEVHER 1000 gr % 21.3 Fe
BOYUT KÜÇÜLTME
1. ZENGİNLEŞTİRME
Konsantre Kaba Artık

220 gr
% 68.6 Fe
2. ZENGİNLEŞTİRME
(Süpürme)
Nihai Artık Ara Ürün

700 gr 40 gr
% 5.5 Fe % 44.0 Fe
Deney Sonuçlarını Gösteren Metalurjik Denge Çizelgesi
AĞIRLIK % DAĞILIM
ÜRÜNLER
gr % Fe gr %
KONSANTRE 220 22.9 68.6 150.9 72.9

ARAÜRÜN 40 4.2 44.0 17.6 8.5
ARTIK 700 72.9 5.5 38.5 18.6
BESLENEN
CEVHER 960 100.0 21.56 207.0 100.0
(Hesaplanan)
BESLENEN
1000 21.30 213.0
CEVHER (Ölçülen)
Tesise Uyarlanan Metalurjik Denge Çizelgesi

AĞIRLIK % DAĞILIM
ÜRÜNLER
gr % Fe gr %
KONSANTRE 244.4 25.4 68.6 167.7 81.0
ARTIK 715.6 74.6 5.5 39.3 19.0
BESLENEN CEVHER
960.0 100.0 21.56 207.0 100.0
(Hesaplanan)
Araürünün Konsantre ve Artığa dağıtılması işlemi

gerçekleştirilmiştir.
Zenginleştirme Oranı
B 960 3.93
Z= = =
K 244.4
k a 68.6 5.5 63.1

Z= = = = 3.93
b − a 21.56 − 5.5 16.06
Metal Kazanma Verimi
k (b − a ) 68.6 (21.56 − 5.5)
V= .100 = .100 = 81 %
b (k − a ) 21.56 (68.6 − 5.5)
olarak hesaplanmaktadır.
B
CEVHER b
ZENGİNLEŞTİRME
KONSANTRE ARTIK
K A
k a
Ağırlık Dengesi: B=K+A

Değerli metal dengesi: B.b = K.k + A.a
ÖRNEK PROBLEM 1:
+40 mm boyutlu bir krom cevheri 2 kademe boyut

küçültme işleminden sonra 2mm ye indirilmektedir. 2.
Boyut küçültme kapalı devre olarak olarak çalışmaktadır.
–2mm boyutlu ve %20 Cr2O3 tenörlü cevher 400 t/gün
kapasiteyle bir pistonlu jige beslenerek %60 ağırlık
oranında bir ön konsantre ve %4 Cr2O3 tenörlü artık elde
edilmiştir. Elde edilen ön konsantre ikinci bir
zenginleştirme işlemine tabi tutularak içerdiği kromitin
%90’ı %48 Cr2O3 tenörüyle kazanılmıştır. Buna göre tesis
akım şemasını çizerek, konsantre miktarını ve genel
kromit kazanma verimini hesaplayınız.
+40 mm
400 ton
CEVHER %20 Cr2O3 Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
1. BOYUT KÜÇÜLTME BKO :5

8 mm Bb=Kk+Aa
400x0,20=240xk+160x0,040
2. BOYUT KÜÇÜLTME BKO :4 k=0,30666
2 mm k=%30,67 Cr2O3
+ 2 mm
ELEME, 2 mm
-2 mm
400 ton/gün Ağırlıkça %40
%20 Cr2O3 A=400x0,40
KABA ZENGİNLEŞTİRME ARTIK A=160 ton
Ağırlıkça %60 a=%4 Cr2O3
K=400x0,60
K=240 ton KABA KONSANTRE
B=K+A Bb=Kk+Aa
k=%? A=B-K 240x0,3067=138,015x0,48+101,985xa
240 ton
%30,67 Cr2O3 A=240-138,015 a=0,0722
A=101,985 ton a=%7,22 Cr2O3
NİHAİ ZENGİNLEŞTİRME
V=%90
k=%48 Cr2O3 GENEL VERİM= 100 Kk/Bb
N.KONSANTRE N. ARTIK G.V.=100x138,015x0,48/400x0,20
%V=100Kk/Bb G.V.=%82,81 Cr2O3
90=100Kx0,48/240x0,3067
K=138,015 ton
AĞIRLIK DAĞILIM
%
ÜRÜNLER Ton Cr2O3 Ton %
% (2) (3)
(1) (4) (5)
KONSANTRE 240.0 60.0 30.67 73.60 92.0
ARTIK 160.0 40.0 4.0 6.40 8.0
BESLENEN
400.0 100.0 20.0 80,00 100.00
CEVHER
AĞIRLIK DAĞILIM
%
ÜRÜNLER Ton Cr2O3 %
Ton
% (2) (3)
(1) (4) (5)
KONSANTRE 138.015 57.51 48.0 66.247 90.0
ARTIK 101.985 42.49 7.22 7.363 10.0
BESLENEN
240.0 100.0 30.67 73.610 100.00
CEVHER
ÖRNEK PROBLEM 2:
Bir barit cevherinin ön zenginleştirilmesi sonucunda %60 ağırlık

oranında bir ön konsantre ve %4 BaSO4 tenörlü artık elde edilmiştir. Elde
edilen ön konsantrenihai zenginleştirmeye tabi tutulduğunda ön
konsantredeki baritin %90’ı %65 BaSO4 tenörüyle kazanılmıştır.
Diğer Bilgiler:
*** Cevherin Maksimum tane iriliği 350 mm, tesisi kapasitesi 1000
ton/gün, besleme malı %25 BaSO4 tenörlü, gang mineralleri ile barit
arasında yeterli yoğunluk farkı bulunmaktadır. Kaba zenginleştirme -10
mm boyutunda yapılmıştır. Nihai zenginleştirme -1 mm altında
yapılmıştır.
İstenenler:
1)Tesis akım şemasını çiziniz, kırma devresinde kırıcı tipi ve kırma

oranlarını belirtiniz
2) Nihai Konsantre miktarını bulunuz.
3)Genel barit kazanma verimini bulunuz.
+350 mm
1000 ton
CEVHER %25 BaSO4 Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
BKO :5
ÇENELİ KIRICI 70 mm
Bb=Kk+Aa
1000x0,25=600xk+400x0,040
BKO :7 k=0,39
KONİLİ KIRICI 10 mm k=%39 BaSO4
Ağırlıkça %60
K=1000x0,60 JİG İLE ZENGİNLEŞTİRME Ağırlıkça %40
K=600 ton A=1000x0,40
k=%? A=400 ton
ÖN KONSANTRE ARTIK a=%4 BaSO4
%V=100Kk/Bb
DEĞİRMEN BKO :10 90=100Kx0,65/600x0,39
1 mm K=324 ton
+1 mm KLASİFİKATÖR B=K+A Bb=Kk+Aa

600 ton -1 mm A=B-K 600x0,39=324x0,65+276xa
%39 BaSO4 A=600-324 a=0,085
S.M. İle ZENGİNLEŞTİRME A=276 ton a=%8,5 BaSO4
GENEL VERİM= 100 Kk/Bb

N.KONSANTRE N. ARTIK
G.V.=100x324x0,65/1000x0,25
%V=90 G.V.=%84,24 BaSO4
%65 BaSO4
AĞIRLIK DAĞILIM
%
ÜRÜNLER Ton BaO4 Ton %
% (2) (3)
(1) (4) (5)
KONSANTRE 600.0 60.0 39.0 234.0 93.6
ARTIK 400.0 40.0 4.0 16.0 6.4
BESLENEN
1000.0 100.0 25.0 250,00 100.00
CEVHER
AĞIRLIK DAĞILIM
%
ÜRÜNLER BaO4 %
Ton Ton
% (2) (3)
(1) (4) (5)
KONSANTRE 324.0 54.0 65.0 210.6 90.0
ARTIK 276.0 46.0 8.5 23.4 10.0
BESLENEN
600.0 100.0 39.0 234.0 100.00
CEVHER
ÖRNEK PROBLEM 3:
+15 cm boyutlu %31.30 Cr2O3 içeren bir krom cevheri
günde 500 ton işleyebilen bir tesiste birincil kırma işlemi
ile kırıldıktan sonra 3 cm boyutlu bir elekten elenip +3 cm
lik ürün elle ayıklamaya tabi tutulmaktadır. Burada %20
genel kazanma verimi ile %48.1 Cr2O3 içeren iri boyutta
bir konsantre elde edilmektedir. İri artık ise -3 cm boyutlu
cevher ile birlikte öğütme devresine gönderilmektedir.
Değirmen bir klasifikatör ile kapalı devre çalışmakta ve
malzemenin tamamı -3 mm altına indirilmektedir. Daha
sonra bu cevher Wilfley sarsıntılı masasına %30 pülpte
katı oranıyla beslenerek, %49.2 Cr2O3 içeren konsatre ile
%5.5 Cr2O3 içeren artık zenginleştirme sonucu
üretilmektedir. Tesisin akım şemasını çizerek krom genel
kazanma verimini ve toplam konsantre miktarını bulunuz.
+15 cm
CEVHER 500 ton/gün Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
%31,3 Cr2O3
BKO :5
KIRMA
3 cm
+3 cm
ELEK, 3 cm ELLE AYIKLAMA Verim %20
k=%48,1 Cr2O3
-3 cm
İRİ ARTIK İRİ KONSANTRE
ÖĞÜTME %V=100Kk/Bb
20=100Kx0,481/500x0,313
+ 3 mm K=65,07 ton
KLASİFİKASYON Bb=Kk+Aa
500 ton-65,07 ton=434,93 ton -3 mm 434,93x0,287=(X)x0,492+(434,93-X)x0,055
Bb=Kk+Aa X=231,80 ton
500x0,313=434,93xk+65,07x0,48 K=231,80 ton ve A=203,13 ton
k=0,287
k=%28,7 Cr2O3 TESİSİN GENEL VERİMİ
S.M. ile ZENGİNLEŞTİRME 1. Konst. İçeriği=65,07x0,481=31,298
2. Konst. İçeriği=231,80x0,492=114,046
Beslemenin İçeriği=500x0,313=156,5
N.KONSANTRE N. ARTIK
G.V.=100x(Konst.1+Konst.2)/ Besleme İçeriğ
k=%49,2 Cr2O3 Toplam Konst. Mik.=K1+K2 a=%5,5 Cr2O3 G.V.=100(31,298+114,046)/156,5
K=? =296,87 ton A=? G.V.=%92,87
ÖRNEK PROBLEM 4:
%7,3 Pb ve %8,4 Zn içeren cevherden 1000 ton/gün

işleyen bir tesiste, günde 109 ton kurşun ve 148 ton çinko
konsantresi üretilmektedir. Kurşun konsantresinde Pb
kazanma verimi %94,82, çinko kaybı %2,07 dir. Çinko
konsantresinde kurşun kaybı %1,82 çinko kazanma
verimi ise %88,27 dir.
İstenenler:
Bu tesiste üretilen kurşun ve çinko konsantreleri ile

artığın Pb ve Zn içeriklerini bulunuz.
1000 ton/gün
CEVHER %7,3 Pb Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
%8,4 Zn
%Zn=?
ZENGİNLEŞTİRME ARTIK
%Pb=?
Pb Konsantresi İçin Zn Konsantresi İçin

Kk Kk
%V = 100 %V = 100
Pb KONSANTRESİ Zn KONSANTRESİ Bb Bb
109 xk 148 xk
109 ton Pb 148 ton Zn 94,82 = 100 88,27 = 100
V=%94,82 Pb V=%88,27 Zn 1000 x0,073 1000 x0,084
%Zn Kaybı=2,07 %Pb Kaybı=1,82
Pb tenör=? Zn tenör=? k=%63,50 Pb k=%50,10 Zn
Zn tenör=? Pb tenör=? Üretilen artık Miktarı= 1000-(109+148)=743 ton dur.
Artıktaki Pb ve Zn tenörlerini bulmak için Pb ve Zn

Pb Konsantresi İçin Zn Konsantresi İçin kazanma verimlerini toplayıp 100’den çıkarırız.
Aa Aa Artıktakı Pb Kaybı= 100-(94,82+1,82)=%3,36
% MK = 100 % MK = 100
Bb Bb 743 xa
3,36 = 100 İse a=%0,33 Pb
109 xk 148 xk 1000 x0,073
2,07 = 100 1,82 = 100
1000 x0,084 1000 x0,073
Artıktakı Zn Kaybı= 100-(88,27+2,07)=%9,66
k=%1,6 Zn k=%0,90 Pb 743 xa
9,66 = 100 İse a=%1.09 Zn
1000 x0,084
AĞIRLIK TENÖR DAĞILIM VERİM

ÜRÜNLER Ton Ton % % % %
Pb Zn
(1) (1) Pb Zn Pb Zn
Pb KONSANTRESİ 109,0 10,9 63,5 1,6 69,215 1,744 94,82 2,07
Zn KONSANTRESİ 148,0 14,8 0,9 50,10 1,332 74,148 1,82 88,27
ARTIK 743,0 74,3 0,33 1,09 2,452 8,099 3,36 9,66

BESLEME 1000.0 100,0 7,3 8,4 73,0 84,0 100,0 100,0
Pb Konsantresi İçin Zn Konsantresi İçin Pb Konsantresi İçin Zn Konsantresi İçin

Kk Kk Aa Aa
%V = 100 %V = 100 % MK = 100 % MK = 100
Bb Bb Bb Bb
109 xk 148 xk 109 xk 148 xk
94,82 = 100 88,27 = 100 2,07 = 100 1,82 = 100
1000 x0,073 1000 x0,084 1000 x0,084 1000 x0,073
k=%63,50 Pb k=%50,10 Zn k=%1,6 Zn k=%0,90 Pb
ÖRNEK PROBLEM 5:
%1,65 Cu içeren bir cevherden günde 1200 ton/gün

işleyen bir tesiste, cevherin boyutu 0,3 mm nin altına
indirildikten sonra %9,7 oranındaki bakır kaybı ile %0,25
Cu içeren bir artık atılmakta; nihai zenginleştirme ise
0,075 mm’nin altında yapılmaktadır. Kaba konsantreden,
%19,90 Cu içerikli bakır konsantresi, %0,35 Cu içerikli
artık ve %1,35 Cu içerikli pirit konsantresi elde
edilmektedir. Kaba konsantredeki bakırın %9,8’i pirit
konsantresinde kaybedildiğine göre, tesisten bir günde
elde edilen bakır konsantresinin miktarını ve tesisin bakır
kazanma verimini hesaplayınız.
1200 ton/gün CEVHER ZENGİNLEŞTİRME
CEVHER
%1,65 Cu Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
-0,3 mm Atılan iri artık miktarı

1.BOYUT KÜÇÜLTME
%MK=9,7 Cu Aa Ax0,0025
%0,25 Cu % MK = 100 9,7 = 100
KABA ZENGİNLEŞTİRME ARTIK Bb 1200 x0,0165
A=768,2 ton
Kaba konsantre miktarı
KABA KONSANTRE
B=K+A formülünden 1200-768,2=431,8 ton bulunur.
2.BOYUT KÜÇÜLTME -0,075 mm Kaba konsantre tenörü

Bb=Kk+Aa
1200x0,0165=431,8xk+768,2x0,0025
NİHAİ ZENGİNLEŞTİRME 431,8 ton/gün
%4,14 Cu k=0,0414
k=%4,14 Cu
Cu KONSANTRESİ Pirit KONSANTRESİ ARTIK Cu Kons.+artık miktarı=431,8 ton-129,8 ton
=302 ton olarak bulunur
%19,90 Cu %1,35 Cu %0,35 Cu
(K) %MK=%9,8 Cu (302-K) Bb=K1k1 + K2k2+ Aa
Pirit konsantresinin miktarı 431,8x0,0414=Kx0,199+129,8x0,0135+(302-K)x0,0035
Aa K=77,1 ton/gün bulunur.
% MK = 100
Bb TESİS BAKIR KAZANMA VERİMİ
Ax0,0135
9,8 = 100 Kk 77,1x0,199
431,8 x0,0414 %V = 100 %V = 100 %V=77,49
Bb 1200 x0,0165
A= 129,8 ton
AĞIRLIK % DAĞILIM
ÜRÜNLER Ton Cu %
% (2) (3) Ton (4)
(1) (5)
KABA
431,8 35,98 4,14 17,877 90,3
KONSANTRE
ARTIK 768,2 64,02 0,25 1,921 9,7
BESLENEN CEVHER 1200,0 100,0 1,65 19,80 100,0
AĞIRLIK % DAĞILIM
ÜRÜNLER Ton % Cu %
(3) Ton (4)
(1) (2) (5)
BAKIR
77,1 17,86 19,90 15,343 85,80
KONSANTRESİ
PİRİT
129,8 30,60 1,35 1,752 9,8
KONSANTRESİ
ARTIK 224,9 51,54 0,35 0,787 4,4
KABA KONSANTRE 431,8 100,0 4,14 17,882 100,0

TANE SERBESTLEŞMESİ
GENEL TANIMLAR
Cevher hazırlama işlemleri, serbestleştirme ve ayırma
adımlarından oluşmaktadır.
Kırılmış ve öğütülmüş cevher parçalarına tane adı
verilmektedir.
Tek bir mineral içeren tanelere serbest tane,
İki veya daha fazla mineral içeren tanelere de, bileşik (bağlı)
tane denilmektedir.
Tane Serbestleşmesinin Cevher Hazırlamadaki Önemi

1) Zenginleştirmenin hangi boyutta yapılacağına,
2) Zenginleştirme yönteminin seçimine, ışık tutar.
Tane Serbestleşmesi
Tane Serbestleşmesinin Cevher Hazırlamadaki Önemi
1) Zenginleştirmenin hangi boyutta yapılacağına,
2) Zenginleştirme yönteminin seçimine, ışık tutar.

Serbest kalma derecesi (S): Bir cevherdeki belli bir minerale

ait serbest tane miktarının, o mineralin cevher içindeki
toplam miktarına oranının % olarak ifadesidir.
Serbest (A) Mineral Miktarı

Serbestleşme Derecesi (%) = X 100
Toplam (A) Mineral Miktarı
Bağlı (Bileşik) Tanelerin

Zenginleştirme İşlemlerindeki Davranışları
a) Mineral faz boyutlarının tane büyüklüğünden daha iri olması hali:
Bu tür taneler, özgül ağırlık farkına göre

zenginleştirme ve flotasyonda genellikle
araüründe, manyetik ayırmada ise
konsantrede bulunabilirler. Tekrar boyut
küçültme ile serbestleştirilebilirler.
b) Bir Mineralin diğeri içinde ince dağılımlı olarak bulunması hali

Bu tür tanelerde ince dağılımlı mineralin boyutu
bazan çok küçük olabilir (5-10 mikron). Mineral
miktarına bağlı olarak, özgül ağırlık farkı ile
zenginleştirmede ve flotasyonda artık veya
araüründe, manyetik zenginleştirmede, konsantre
veya araüründe bulunurlar. Tekrar boyut küçültme
ile serbest hale getirilmeleri güçtür.
c) Bir mineralin ince bir kabuk şeklinde diğerinin etrafını kaplaması hali
Bu tür taneler, flotasyon ve manyetik
zenginleştirmede yüzeyi kaplayan mineralin, gravite
yönteminde ise, miktarı çok olan mineralin,
davranışına yakın bir durum gösterirler. Boyutları
çok fazla küçültülerek serbest hale getirilebilirler.
d) Bir mineralin diğerinin içinde levhalar halinde bulunması hali

Bu taneler; flotasyon ve gravite
zenginleştirmesinde, minerallerin
miktarlarına bağlı olarak, konsantre, artık
ve araürüne geçebilirler. Manyetik
zenginleştirmede ise büyük olasılıkla
konsantreye gelirler. Tekrar öğütmeyle
serbestleşebilirler.
e) Bir mineralin diğerinin yüzeyinde küçük bir parça halinde

bulunması hali
Bu tür taneler, flotasyon ve gravite
zenginleştirmesinde, miktarı çok olan
mineralin özelliklerine göre davranırlar
f) Bir mineralin diğerinin içinde bulunması hali

Bu tür bağlı taneler; zenginleştirme
yöntemlerinde dıştaki mineralin özelliğine göre
davranırlar. Tekrar boyut küçültme ile serbest
hale getirilmeleri oldukça güçtür.
g) Bir Mineralin iç içe bulunması hali

Bu tür taneler, dıştaki mineralin özelliğine
göre davranırlar. Boyut küçültme ile
serbest hale getirilmeleri oldukça güçtür.
SERBESTLEŞME BOYUTUNUN SAPTANMASI
Zenginleştirme Yöntemi
Tane Sayımı Yöntemi
Optik Mikroskop ile Sayım Yöntemi
Bağlılık Faktörü
ÖRNEK Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Galen (PbS), sfalerit (ZnS) ve kuvars (SiO2) dan oluşan

bir cevherin temsili numunesinin kırılıp öğütülmesi ve elek
analizi sonucunda, bir elek ürünü üzerinde yapılan
mikroskopik tane sayımı sonuçları, Çizelge’de
izlenmektedir.
Bu sonuçlara dayanılarak, galen ve sfalerit’in serbestleşme

derecesi aşağıdaki gibi hesap edilebilir.
SERBEST TANELER
GALEN 120
SFALERİT 110
KUVARS 290
İKİLİ BAĞLI TANELER Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
6 – 10 – 4 – 1 – 12 – 7 – 16 – 5 – 3 – 11 – 7 – 9 – 8 –
14 -15 – 4 – 2 – 8 – 13 – 6 – 5 – 18 – 3 - 11 – 6 – 17
GALEN- 50
SFALERİT 19 – 13 - 11 – 10 – 7 – 12 – 9 – 4 – 2 – 16 – 3 – 14 - 7
5 – 15 – 3 – 12 – 10 – 8 – 3 – 16 – 5 – 11 – 1
4 – 15 – 6 – 1 – 11 – 3 – 14 – 2 –1 2 – 7 – 9 – 5 – 8 –
GALEN- 17 16 – 5 –8 – 2 – 18 – 3 – 7 – 13 – 6 – 11 – 4 – 19 - 30
KUVARS 15 – 1-14 – 10
SFALERİT- 1 – 17 – 5 – 6 – 1 – 11 – 3 – 14 – 2 – 12 – 7 – 9 – 5 –
20
KUVARS 8 17- 16 – 5 – 8 – 2 –18 –3- 7 –13 – 6 – 11 – 4 – 19
ÜÇLÜ BAĞLI TANELER
GALEN 7 4 12 8 6 5 9 9
SFALERİT 3 1 6 4 8 6 10 6 8
KUVARS 10 15 2 8 6 9 1 5
TOPLAM 628
Galenin Serbestleşme Derecesi (SGalen) Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Serbest galen tanesi sayısı : 120

Galen-sfalerit bağlı tanelerindeki galen sayısı : 437 / 20= 21.9
Galen-kuvars bağlı tanelerindeki galen sayısı : 266 / 20 = 13.3
Üçlü bağlı tanelerdeki galen sayısı : 60 / 20 = 3.0
Toplam Galen Tanesi
120 + (21.9x1.4) + (13.3x1.4) + (3x1.4) = 173.5 (1,4:bağlılık faktörü)
Serbest Galen 120

S Galen = X 100 = X 100 = 69 . 2
Toplam Galen 173 . 5
SGalen= % 69.2 olarak bulunur.

Sfaleritin Serbestleşme Derecesi (Ssfalerit) Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Serbest sfalerit tanesi sayısı : 110
Galen-sfalerit bağlı tanelerindeki sfalerit sayısı : 563 / 20= 28.1
Sfalerit-kuvars bağlı tanelerindeki sfalerit sayısı : 192 / 20 = 9.6
Üçlü bağlı tanelerdeki sfalerit sayısı : 44 / 20 = 2.2
Toplam Sfalerit Tanesi

110 + (28.1x1.4) + (9.6x1.4) + (2.2x1.4) = 165.9
Serbest Sfalerit 110

SSfalerit= X 100 = X 100 = 66 .3
Toplam Sfalerit 165 .9
SSfalerit = % 66.3 olarak bulunur.

Kuvars Serbestleşme Derecesi (Skuvars)

Serbest kuvars tanesi sayısı : 290
Galen-kuvars bağlı tanelerindeki kuvars sayısı : 334 / 20 = 16.7
Sfalerit-kuvars bağlı tanelerindeki kuvars sayısı: 208 / 20 = 10.4

Üçlü bağlı tanelerdeki kuvars sayısı : 56 / 20 = 2.8
Toplam kuvars tanesi
290 + (16.7x1.4) + (10.4x1.4) + (2.8x1.4) = 331.9
Serbest Kuvars 290

SKuvars = X 100 = X 100 = 87 . 4
Toplam Kuvars 331 . 9
SKuvars = % 87.4 olarak bulunur.

Tane sayımı ile elde edilen sonuçlardan yararlanılarak,

cevherin mineral ve buna bağlı olarak element içerikleri
kabaca hesap edilebilir. Bu hesaplamada bağlı tanelerin
sayısının bağlılık faktörü ile çarpılarak arttırılması
gerekmez. Ancak minerallerin özgül ağırlıklarının göz
önüne alınması daha sağlıklı sonuca ulaştırır.
Belli bir elek aralığındaki tanelerin hepsinin eşit boyutta olduğu

varsayıldığına göre:
Toplam Galen Miktarı
Galen Miktarı = X 100
Toplam Tane Miktarı
x7.5x100
= 158 .2 = 1186.5 X 100 = 45
(158.2 x7.5) + (149x4) + (319.9 x2.65) 2633.8
Cevherdeki galen miktarı yaklaşık % 45 olarak bulunur.
Galen= PbS
Buradan cevherin kurşun metal yüzdesi:
Atom Ağırlıkları
Pb=207
45 x 0.87 = % 39.15 Pb olarak hesaplanır. S=32
Pb / (Pb+S)
Pb=%87
Toplam Sfalerit Miktarı

Sfalerit Miktarı = X 100
149 x4 x100 596

= = X 100 = 22.8
(158.2x7.5) + (149x4) + (319.9x2.65) 2633.8
Cevherdeki sfalerit miktarı yaklaşık % 22.8 ve buradan da

cevherin çinko metal yüzdesi
Sfalerit= ZnS
22.8 x 0.67 = % 15.28 Zn olarak hesaplanır. Zn=65
S=32
Zn / (Zn+S)
Zn=%67
Toplam Ku var s Miktarı

Ku var s Miktarı = X 100
319.9 x 2.65 x 100 847.74

= = X 100 = 32.2
(158.2x7.5) + (149x4) + (319.9x2.65) 2633.8
Cevherdeki Kuvars miktarı yaklaşık % 32.2 ve buradan da

cevherin Silisyum yüzdesi
Kuvars= SiO2
32.2 x 0.467 = % 15.04 Si olarak hesaplanır. Si=28
O=16
Si / (Si+2O)
Si=%46,7
ÖDEV
Barit (BaSO4), Sölestit(SrSO4) ve kuvars
(SiO2) dan oluşan bir cevherin temsili
numunesinin kırılıp öğütülmesi ve elek analizi
sonucunda, bir elek ürünü üzerinde yapılan
mikroskopik tane sayımı sonuçları, Çizelge’de
izlenmektedir.
Bu sonuçlara dayanılarak, Barit ve Sölestit’in
serbestleşme derecesini, cevher içerisindeki
% miktarlarını, Ba ve Sr % tenörlerini hesap
ediniz. (Atom Agr.: Ba=137,34 Sr=87,62 S=32 O=16)
SERBEST TANELER Tane

Adet
BARİT 150
SÖLESTİT 120
KUVARS 190
İKİLİ BAĞLI TANELER
BARİT-SÖLESTİT Toplam=760 (Baritin 20’de oranı toplamı) 80
Toplam=550 (Baritin 20’de oranı toplamı)
BARİT-KUVARS 60
Toplam=800 (Sölestitin 20’de oranı toplamı)

SÖLESTİT-KUVARS 120
ÜÇLÜ BAĞLI TANELER

BARİT 4 8 2 1 14 9 6 13 8 3 11 11
SÖLESTİT 12 7 11 9 3 2 3 4 3 4 7
KUVARS 4 5 7 10 3 9 11 3 9 13 2
TOPLAM
731
Baritin Serbestleşme Derecesi (SBarit) Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Serbest barit tanesi sayısı : 150

Barit-sölestit bağlı tanelerindeki galen sayısı : 760 / 20= 38
Barit-kuvars bağlı tanelerindeki galen sayısı : 550 / 20 = 27,5
Üçlü bağlı tanelerdeki barit sayısı : 79 / 20 = 3,95
Toplam barit Tanesi
150 + (38x1.4) + (27,5x1.4) + (3,95x1.4) = 247,23 (1,4:bağlılık faktörü)
Serbest Barit 150

S Galen = X 100 = X 100 = 60 . 67
Toplam Barit 247 . 23
SBarit= % 60,67 olarak bulunur.

Sölestitin Serbestleşme Derecesi (SSölestit) Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Serbest Sölestit tanesi sayısı : 120

Barit-sölestit bağlı tanelerindeki sölestit sayısı : 840 / 20= 42
Sölestit-kuvars bağlı tanelerindeki sölestit sayısı : 800 / 20 = 40
Üçlü bağlı tanelerdeki sölestit sayısı : 65 / 20 = 3,25
Toplam sölestit Tanesi
120 + (42x1.4) + (40x1.4) + (3,25x1.4) = 239,35 (1,4:bağlılık faktörü)
Serbest Sölestit 120

S Sölestit= X 100 = X 100 = 50 . 14
Toplam Sölestit 239 . 35
Ssölestit= % 50,14 olarak bulunur.

Kuvarsın Serbestleşme Derecesi (SSölestit) Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN
Serbest Kuvars tanesi sayısı : 190

Barit-Kuvars bağlı tanelerindeki kuvars sayısı: 650 / 20= 32,5
Sölestit-kuvars bağlı tanelerindeki kuvars sayısı : 1600 / 20 = 80
Üçlü bağlı tanelerdeki barit sayısı : 76 / 20 = 3,8
Toplam kuvars Tanesi
190 + (32,5x1.4) + (80x1.4) + (3,8x1.4) = 352,82 (1,4:bağlılık faktörü)
Serbest Kuvars 190

S Kuvars= X 100 = X 100 = 53 . 85
Toplam Kuvars 352 . 82
SKuvars= % 53,85 olarak bulunur.

Toplam Barit Miktarı

Barit Miktarı = X 100
Toplam Mineral Miktarı
219,45 x4.5x100 98752,5 =37,69

= =
(219,45 x4.5)+(205,25x4) + (306,3 x2.65) 2620,22
Cevherdeki barit miktarı yaklaşık % 37,69 olarak bulunur.

Barit= BaSO4
Buradan cevherin baryum yüzdesi: Atom Ağırlıkları
Bar=137,34
S=32
37,69 x 0.5885 =%22,18 Ba olarak hesaplanır. O=16
Ba / (Ba+S+4O)
Ba=%58,85
Toplam Sölestit Miktarı

Sölestit Miktarı = X 100
Toplam min eral Miktarı
205,25 x4 x100 82100 31,33

= =
(219,45 x4.5)+(205,25x4) + (306,3 x2.65) 2620,22
Cevherdeki sölestit miktarı yaklaşık % 31,33 olarak bulunur.

sölestit= SrSO4
Buradan cevherin stronsiyum yüzdesi: Atom Ağırlıkları
Sr=87,62
S=32
31,33 x 0,4772 =%14,95 Sr olarak hesaplanır. O=16
Sr / (Sr+S+4O)
Sr=%47,72
625 tane sayıldığında ± % 5 civarında istatistiki bir hata

olmaktadır. Ayrıca insanın göz yanılması da ek bir hata
getirebilmektedir.
İstatistiki hatanın ± % 1‘in altına inmesi için, 6400 tanenin

sayılması gerekir. Bununda insan tarafından yapılması, son
derece yorucu ve zaman alıcı olmaktadır.
Otomatik Optik Mikroskop Yöntemi: Ölçü hatası, ortalama

± % 5 olup, 0.5 mm ile 0.005 mm arasındaki tane ve fazlar
ölçülebilmektedir.
X-Işınları Mikroanaliz Yöntemi: Bu aygıtla 45 dakikalık

sürede 10.000 civarında tane sayılabilmektedir.
TV
Alıcısı
Gösterge
Epidoskop TV
veya Mikroskop Kamerası
Numune
Dedektör Bilgisayar
Çıkış
Quantimet Görüntü Analiz Aygıtının Yapısal Şeması

BOYUTA GÖRE SINIFLANDIRMA VE

AYIKLAMA (TRİYAJ)
İLE ZENGİNLEŞTİRME
Boyuta Göre Sınıflandırma ve Ayıklama İle Zenginleştirme
BOYUTA GÖRE SINIFLANDIRMA

İLE ZENGİNLEŞTİRME
1) Boyut Küçültmeden Sonra Sınıflandırma İle Zenginleştirme
2) Yıkama ve Dağıtmadan Sonra Sınıflandırma İle Zenginleştirme

CEVHER
BOYUT KÜÇÜLTME
Pervaneli Karıştırıcı
Kütüklü Yıkayıcı
YIKAMA VE DAĞITMA Yalaklı Yıkayıcı
Aktarma Tamburu
Tromel
Elek BOYUTA GÖRE
Klasifikatör
Hidrosiklon SINIFLANDIRMA (+)
(-)
Dağıtılmış Ürün Yıkanmış Ürün
BOYUT KÜÇÜLTME VE BOYUTA GÖRE SINIFLANDIRMA

Dağıtıcı Olarak Kullanılan Aygıtlar
Karıştırma İle Dağıtma Yapan Aygıtlar
Yalaklı Yıkayıcı
Pervaneli Dağıtıcı (Attrition Scrubber)
Kütüklü Dağıtıcı – Yıkayıcı
Aktarılan Ortamda Dağıtma Yapan Aygıtlar

Aktarma Tamburu
Döner Elekli (Tromel) Yıkayıcı
Basınçlı Su ile Çalışan Dağıtıcılar
BOYUTA GÖRE ZENGİNLEŞTİRMENİN UYGULANDIĞI CEVHER

TÜRLERİ
1 Taneleri Arasında Şekil Farkı Olan Cevher ve Malzemeler
(Mika, Amyant, Au-Ag Cevherleri)
Boyut Küçültme + Boyuta Göre Sınıflandırma
2 Konglomeratik Cevherler (Fosfat, Mangan,Demir )
Boyut Küçültme ± Dağıtma + Boyuta Göre Sınıflandırma
3 Kil Mineralleri İçeren Cevherler (Bor, End. Mineraller)
Boyut Küçültme + Dağıtma + Boyuta Göre Sınıflandırma
4 Demir Oksitle Sıvanmış Cevherler

± Boyut Küçültme + Dağıtma + Boyuta Göre Sınıflandırma
Aynı anda hem dağıtma

hem de yıkama yapılır.
Tane boyutu: < 7-8 cm

Dönüş hızı: 15-20 d./dk.
Kütüklü Dağıtıcı-Yıkayıcı
Aynı anda hem yıkama hem

dağıtma hem de aktarma
gerçekleştirilir.
Tane boyutu: 10 cm
bazı özel durumlarda 25 cm
Dönüş hızı: 10-15 d./dk.
Aktarma Tamburu
KALEMADEN (Kil-Kaolen Zenginleştirme Tesisi’nden)

Kil ve Demir oksitleri

uzaklaştırmak amacıyla
kullanılır.
Tane boyutu: < 4-5mm

P.K.O: %70-80
İki Pervaneli Dağıtıcı (Attrition Scrubber)

Boyuta Göre Sınıflandırma İle Zenginleştirme
Çalışma esası aktarma

tamburu gibi olup Dağıtma,
yıkama ve boyuta göre
sınıflandırma işlemlerini birlikte
yapar.
Özellikle kömür hazırlama

işlemlerinde kullanılırlar.
Elek Elek
Üstü Altı
Döner Elekli (Tromel) Yıkayıcı

AYIKLAMA İLE ZENGİNLEŞTİRME

1) Elle ayıklama (Triyaj)
2) Otomatik Ayıklama
Elle Ayıklamaya Tabi Tutulacak Cevherlerde aranan özellikler
1. Ayrılması istenilen mineraller arasında belirgin renk, parlaklık,
şekil ve ağırlık farkı bulunmalıdır.
2. Elle ayıklanacak cevherlerde tane boyutu –30+3 cm olmalıdır.
3. Tanelerin iyi tanınması için ayıklama öncesinde cevherin
yıkanması gereklidir.
Konveyör tipi yüzeylerde yapılan elle ayıklamada 1 işçi; cevherin boyut

ve ağırlığına bağlı olarak 2-5 ton/saat arasında ayıklama yapabilir.
Elle ayıklama (Triyaj)

M.A.Ş. (Magnezit A.Ş.Tesisi) Elle ayıklama bandı

Elle ayıklama (Triyaj)

KALEMADEN (Kil-Kaolen Zenginleştirme Tesisi)

Flinttaşı elle ayıklama bölümü
Döner Diskli Otomatik Ayıklayıcı

Bantlı Otomatik Ayıklayıcı

Otomatik Ayıklamaya Tabi Tutulacak Cevherlerin Özellikleri
•Ayıklanacak mineraller arasında kesin özellik farkları olmalı,
• Tane boyutu 20 - 0.5 cm boyutunda olmalı,
•Cevher taneleri birbirine yakın boyutlarda olmalı,
•Tane yüzeylerini temizlemek için ayıklama öncesi yıkama

yapılmalı.
Ocak Çıkışı Cevher CEVHER ZENGİNLEŞTİRME
Izgara
450*450 mm
Cevher Silosu
(+)
Eleme (200 mm ) İri Kırma
(-)
(+)
75 mm’ lik Elek İnce Kırma
(-)
(+)
Su Yaş Eleme (10mm) Artık
(-)
Yaş Konsantre
Kurutucu Toz Siklonu
Silosu
Kuru Konsantre
Silosu
Konsantre -10mm %3 Rutubetli

Mazıdağı Fosfat Zenginleştirme Tesisinin Akım Şeması (Etibank)
Ocak Çıkışı Cevher CEVHER ZENGİNLEŞTİRME
Izgara (400*400mm)
Kırka Boraks Tesisleri Tüvenan Silosu
(Etibank) Titreşimli Izgara (100mm)

(+)
(-) 1. Kırıcı (Şoklu)
1. Elek (25mm)
(+)
2. Kırıcı (Çekiçli)
(-)
Kapalı Silo
2. Elek (6mm)
(+)
(-) 3. Kırıcı (Merdaneli)
Karıştırıcı
+ 1mm
3. Elek (1mm)
Üst Akım - 1mm

Siklon Santrifüj Kurutucu
- 0,1mm
Alt Akım + 0,1mm %4 Nem
Spiral Klasifikatör Silo
Taşan Su
Koyulaştırma Tankı Konsantre
Artık

Silo - Tips Cevher Zengnletrme Yntemler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Silo - Tips Cevher Zengnletrme Yntemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN

Prof.Dr. Şafak G. ÖZKAN

 Mineral: Belirli bir iç atomik yapısı olan doğal, homojen,

 Tenör: Doğal veya yapay bir malzeme veya ürün

 Bağlı Tane: İki veya daha çok mineralden oluşan tanedir.

 Serbest Tane: Tek bir mineralden oluşan tanedir.

Cevher Hazırlamanın Tanımı

Bir cevherdeki çeşitli mineralleri endüstrinin gereksinimine

Cevher Hazırlamanın Tarihi Gelişimi

Cevher Hazırlamanın Tarihi Gelişimi

⇒ 20. yy başlarında minerallerin manyetik ve elektrostatik özelliklerinden yararlanılarak birbirinden

Cevher Hazırlamayı Gerektiren Nedenler

Örneğin: cam endüstrisinde ana hammaddeyi oluşturan silis kumunun tane

Örneğin: Kauçuk, boya ve ilaç endüstrilerinde dolgu maddesi olarak kullanılar

Cevher Hazırlamayı Gerektiren Nedenler

Üretildiklerinde ekonomik değeri olmayan cevherlere örnek olarak yer kabuğunda

Cevher Hazırlamayı Gerektiren Nedenler

Madencilik faaliyetleri ile o bölgenin sosyo-ekonomik yapısının gelişmesi.

Cevher Hazırlamanın Çalışma Alanı

a) Cevher Hazırlama Tesisini Besleyecek Cevherin Sağlanması

b) Cevherdeki Değerli Minerallerin Boyut Küçültme ile Serbest Hale

c) Boyut Küçültme ile Yeterli Mineral Serbestleşmesi Sağlanan

d) Zenginleştirme Sonunda Elde Edilen Ürünler Üzerindeki İşlemler

CEVHER HAZIRLAMA TESİSİ

DEĞERLİ ÜRÜN DEĞERSİZ ÜRÜN

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

B. Fiziko-Kimyasal Özellikler Kalsit 3 132

Farklı Çözünürlük Korund 9 2004

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

A. Fiziksel Özellikler CEVHER ZENGİNLEŞTİRME

Zenginleştirme Yönteminin Seçimi

a) Cevherin İçerdiği Minerallerin Tanımı

b) Tanımlanan Minerallerin Özelliklerinin Saptanması

c) Zenginleştirmede Yararlanılacak Özellik Farklarının Belirlenmesi

d) Tane Serbestleşme Boyutunun Saptanması

e) Uygun Yöntem veya Yöntemlerin Belirlenmesi

YARARLANILAN MİNERAL ZENGİNLEŞTİRME YÖNTEMLERİ UYGULAMA BOYUTU,

Özgül Ağırlık, Yapı ve Jig -5.0 +0.2

MANYETİK AYIRMA İLE ZENGİNLEŞTİRME

Elektrik İletkenlik ELEKTROSTATİK AYIRMA İLE ZENGİNLEŞTİRME -3.0 +0.1

FLOTASYON (Yüzdürme) -0.3 +0.01

Kimyasal Reaksiyon Kavurma -200

KİMYASAL ÖZGÜL MANYETİK ELEKTRİK RADYO-

ÖZGÜL AĞIRLIK FARKI İLE

Ağır Mineraller Hafif Mineraller

ELEKTOSTATİK AYIRMA İLE

MANYETİK AYIRMA İLE MANYETİK AYIRMA İLE

Manyetik Manyetik Olmayan Manyetik Manyetik Olmayan

Ağır Mineraller Hafif Mineraller

Çok İnce Öğütme Çok İnce Öğütme

İletken Mineraller Yalıtkan Mineraller

Ocaktan Gelen Cevher

İKİ ÜRÜNLÜ BASİT ZENGİNLEŞTİRME DEVRESİ

Ocaktan Gelen Cevher

ARA ÜRÜNÜN GERİ DÖNDÜRÜLMESİNİ İÇEREN

ARA ÜRÜNÜN TEKRAR ÖĞÜTÜLMESİNİ İÇEREN

Ocaktan Gelen Cevher