ENGELİ OLAN ÇOCUKLAR İÇİN

İLKOKUL DEĞERLENDİRME ÇERÇEVESİ

ÖĞRETMEN KILAVUZU, FASİKÜL 4

DEĞERLENDİRME UYARLAMALARI VE
İÇERİK DEĞİŞİKLİKLERİ

2021 Şubat C
B
A
 Kitapçık Yazım Komisyonu
Prof. Dr. Cevriye Ergül - Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Hakan Atılgan - Ege Üniversitesi
Doç. Dr. Murat Doğan - Anadolu Üniversitesi
Doç. Dr. Banu Altunay - Gazi Üniversitesi
Doç. Dr. Meral Ç. Ökcün Akçamuş - Ankara Üniversitesi
Doç. Dr. Sonnur Işıtan - Balıkesir Üniversitesi
Doç. Dr. Burcu Sezginsoy Şeker - Balıkesir Üniversitesi
Doç. Dr. Burak Aydın - Ege Üniversitesi

T.C.Millî Eğitim Bakanlığı

Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürü Dr. Sadri ŞENSOY’a,
Araştırma Geliştirme ve Projeler Daire Başkanı Mustafa GELEN’e,
Proje çalışanları; Gülten ŞEN,
Emel ILICAN,
Mehmet Ali AYDOĞMUŞ,
Mehmet Ali IŞIKOĞLU,
Dizem CAN KÜÇÜK’e ve
Dairemiz çalışanları
Amine CANIDEMİR,
Meryem İZMİR,
Gül YÜCEL,
Ahmet Faruk TOKGÖZLÜ,
Bilge TAŞKİREÇ ve
Özlem ÖZKAN YAŞARAN’a da katkılarından dolayı
Teşekkür ederiz.

Bu yayın, Millî Eğitim Bakanlığı ve UNICEF’in iş birliğinde gerçekleştirilen Engeli Olan Çocuklar İçin Okul
Öncesi Eğitim ve İlkokulda Değerlendirme Çerçevesi Programı kapsamında hazırlanmıştır.
 ENGELİ OLAN ÇOCUKLAR İÇİN
İLKOKUL DEĞERLENDİRME ÇERÇEVESİ

ÖĞRETMEN KILAVUZU, FASİKÜL 4

DEĞERLENDİRME UYARLAMALARI VE
İÇERİK DEĞİŞİKLİKLERİ

2021 Şubat

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Ölçme, Değerlendirme ve Sınav
Hizmetleri Genel Müdürlüğü
C
B
A

Bu yayın Millî Eğitim Bakanlığı tarafından UNICEF’in finansal desteği ile hazırlanmıştır.
Yayında beyan edilen görüşler kişilerin kendi sorumluluğundadır ve hiçbir şekilde Millî Eğitim
Bakanlığı ve UNICEF’in görüş ve politikalarını yansıtmamaktadır.
Eserinin üzerinde imzası olmayan yegâne sanatkârlar öğretmenlerdir.
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ................................................................................................................... 7
BAŞLARKEN........................................................................................................... 8
DEĞERLENDİRME UYARLAMALARI VE İÇERİK DEĞİŞİKLİKLERİ....................... 9
Uyarlama ve İçerik Değişiklikleri Kimler İçin Yapılır?....................................... 9
Uyarlama Türleri.............................................................................................. 13
ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ....... 15
Ortam Uyarlamaları:....................................................................................... 15
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 16
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 17
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 18
ZİHİNSEL ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ.............. 18
Ortam Uyarlamaları: ...................................................................................... 18
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 18
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 19
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 19
DUYGU VE DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN
UYARLAMA ÖNERİLERİ......................................................................................... 20
Ortam Uyarlamaları: ...................................................................................... 20
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 20
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 21
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 22
DİL VE KONUŞMA BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN
UYARLAMA ÖNERİLERİ......................................................................................... 22
Ortam Uyarlamaları:....................................................................................... 22
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 22
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 23
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 24

C
B
A
Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU (OSB) OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN

UYARLAMA ÖNERİLERİ......................................................................................... 24
Ortam Uyarlamaları: ...................................................................................... 24
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 25
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 25
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 26
GÖRME ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ................. 26
Ortam Uyarlamaları: ...................................................................................... 26
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 27
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 30
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 31
İŞİTME ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ.................. 31
Ortam Uyarlamaları: ...................................................................................... 31
Değerlendirme Araçları ve Sunumu Uyarlamaları:.......................................... 31
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 32
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 32
BEDENSEL ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ............ 33
Ortam Uyarlamaları:....................................................................................... 33
Değerlendirme Araçları ve Sunumu Uyarlamaları:.......................................... 33
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 34
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 35
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU OLAN
ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ........................................................... 35
Ortam Uyarlamaları: ...................................................................................... 35
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 36
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 37
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 37
SÜREĞEN HASTALIĞI OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ....... 37
Ortam Uyarlamaları: ...................................................................................... 37
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:............................................ 38
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:................................................................... 39
Süre ve Zaman Uyarlamaları:......................................................................... 39
TABLOLAR
TABLO 4.1. UYARLAMA GEREKSİNİMLERİNİ BELİRLEME KONTROL LİSTESİ...10
TABLO 4.2. UYARLAMA TÜRLERİ VE ÖRNEKLER................................................ 13

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

SUNUŞ

Toplumsal çeşitliliğe katkı sunan önemli kaynaklardan biri şüphesiz engeli olan bireylerdir. Engelliliğe ilişkin
tutumların değişmesi, bireysel farklılıklara yönelik duyarlığın oluşması, duyarlık ve olumlu tutumların hayata
geçmesi ve engeli olan bireylerin toplumsal yaşama katılımlarının artırılması amacıyla son yıllarda çok sayıda
çalışma yürütülmektedir. Bu çalışmaların eğitim ayağı, kapsayıcı eğitim çatısı altında gerçekleştirilmektedir.
Kapsayıcı eğitim; tüm öğrenenlerin, kültürlerin ve toplulukların farklı gereksinimlerine, öğrenmeye katılımı
artırmak ve eğitim sistemi içinde fırsat eşitliği sağlamak yoluyla yanıt verme sürecidir. Bu yönüyle kapsayıcı
eğitim, farklı nedenlerle özel gereksinimleri olan tüm çocukların eğitim hakkının sağlanması için gerekli
yaklaşım ve uygulamaları içermektedir.
Kapsayıcı eğitim anlayışına dayanan bu çalışmada; engeli olan ya da desteğe gereksinim duyan öğrencile-
rimizin gelişim ve öğrenme süreçlerini desteklemek amacıyla sınıf içi değerlendirme süreçlerine odaklanıl-
maktadır. Değerlendirmeyi, öğretim sürecinin en önemli bileşenlerinden biri olarak ele alan kapsayıcı eğitim
anlayışı; öğretimin veriye dayalı olarak sürekli ve sistematik planlanmasını, uygulanmasını, değerlendirilme-
sini ve buna göre yeniden planlanması ve uygulanmasını öngörmektedir. Öğretimin ancak bu şekilde engeli
olan ya da desteğe gereksinim duyan öğrencilerimizin bireysel gereksinimlerine ve gelişimsel özelliklerine
en uygun hâle getirilebileceği fikrini benimsemektedir.
Ülkemizde kapsayıcı eğitim uygulamaları konusunda bazı sınırlılıklar yaşanmakta, öğretimin veriye dayalı ola-
rak planlanması ve yürütülmesi hedeflenen düzeyde gerçekleştirilememektedir. Okullarımızda genel olarak
yaşadığımız bu sınırlılık, kapsayıcı eğitim uygulamalarını hızla yaygınlaştırmaya çalıştığımız bu günlerde çok
daha dikkat çekici bir hâle gelmiş ve bu ihtiyaca yanıt verilmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu kapsamda, Millî
Eğitim Bakanlığı Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü öncülüğünde ve UNICEF Tür-
kiye Temsilciliği’nin desteğiyle gerçekleştirilen bu çalışma ile engeli olan ya da desteğe gereksinim duyan
öğrencilerimiz için kapsayıcı eğitim ilkelerini esas alan ve gelişim izlemeye dayalı bir sınıf içi değerlendirme
çerçevesi oluşturulmuştur.
Oluşturulan çerçeve ile sınıftaki engeli olan ya da desteğe gereksinim duyan tüm öğrencilerimizin tanımaya
yönelik değerlendirmeler yoluyla gelişimsel özellikleri belirlenebilmektedir. Böylece bu öğrencilerimizin ge-
reksinimleri dikkate alınarak bir öğretim planı oluşturabilmekte, öğrencilerin gelişimleri bu plan çerçevesin-
de sürekli olarak izlenebilmektedir. İzlemeler sonucu elde edilen veriler ise öğretimde gerekli düzenlemeleri
yapmak üzere kullanılarak öğretim süreci daha etkili hâle getirilebilmektedir.
Bütün bu çaba, engeli olan ya da desteğe gereksinim duyan öğrencilerimizin alacağı eğitiminin niteliğini
yükseltmek ve böylece toplumsal yaşama daha etkin katılımlarını sağlamak amacına yöneliktir. Bu amaca
ulaşabilmemiz ise ancak siz öğretmenlerimizin gayret ve desteği ile mümkün olabilecektir.
Gayret ve desteğiniz için teşekkürlerimizle…

C
B
A
Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

BAŞLARKEN

Değerli Öğretmenlerimiz,
Altı fasikülden oluşan bu kitap setini, sınıflarınızda bulunan engeli olan ya da desteğe gereksinim duyan öğ-
rencilerinizin, öğrenme ve gelişimlerini izlemek amacıyla yapacağınız değerlendirme uygulamalarında size
yol gösterici olması amacıyla hazırladık. Değerlendirmeler sırasında ihtiyacınız olacak bilgileri çok sayıda
örnekle de destekleyerek mümkün olduğunca kapsamlı bir şekilde sizlere sunmaya çalıştık. Uygulamaları-
nızda kolaylık sağlamak için bilgileri içeriğine uygun şekilde bölerek, aşağıda sunduğumuz başlıklarla toplam
altı fasikülde sunduk.
Fasikül 1. Engeli Olan Öğrencilerin Genel Eğitim Ortamlarında Eğitimi
Fasikül 2. Değerlendirme Türleri ve Ölçme Araçları
Fasikül 3. Sınıf İçi Değerlendirme Çerçevesi
Fasikül 4. Değerlendirme Uyarlamaları ve İçerik Değişiklikleri
Fasikül 5. Tanımaya Yönelik Değerlendirmede Örnek Uygulamalar
Fasikül 6. İzlemeye Yönelik Değerlendirmede Örnek Uygulamalar
Setin dördüncü fasikülü olan bu kitabı, üçüncü fasikülde sunulan değerlendirme çerçevesini desteklemek
üzere oluşturduk. Değerlendirmelerinizi öğrencilerinizin bireysel gereksinimlerine göre yürütebilmek için
yapabileceğiniz uyarlamaları engel türleri temelinde ayrıntılı olarak sunduk. Böylelikle açıklamalardan yarar-
lanarak sizlerin, öğrencilerinizin özelliklerine ve gereksinimlerine uygun planlar ve araçlar geliştirebilmenizi
hedefledik. Ayrıntılı bir şekilde incelemenizi önerdiğimiz içeriği ile değerlendirme çerçevesini daha rahat
uygulamanızı amaçladık.
Bu çerçevede oluşturduğumuz fasikülü sizler de lütfen dikkatle okuyunuz ve sunulan bilgileri kendi öğrenci-
lerinizle ilişkilendirerek yorumlayınız. Tüm süreç boyunca da uygulamalarınıza yön vermek ve süreci etkili bir
şekilde sürdürmek amacıyla bu ve diğer fasiküllerde sunulan bilgilerden yararlanmaya devam ediniz.
Uygulamalarınızda kolaylık ve başarı dileklerimizle…

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

DEĞERLENDİRME UYARLAMALARI VE İÇERİK DEĞİŞİKLİKLERİ

Her çocuk parmak izi kadar özeldir ve çocuklar güçlü/zayıf yönleri, öğrenme ve kişilik özellikleri açısından
bireysel farklılıklar gösterirler. Dolayısıyla tüm öğrencilerin öğretim ve değerlendirme sürecinde gereksinim
duydukları destek türleri ve düzeyleri de birbirinden farklıdır. Engeli olan öğrencilerin ve desteğe gereksinim
duyan öğrencilerin de bu açıdan gereksinimleri akranlarından farklılaşabilir ve öğretimin sunumunda, içeri-
ğinde, süresinde ve materyallerinde uyarlamalara ve değişikliklere gereksinim duyabilirler. Bu uyarlama ve
içerik değişiklikleri öğrencilerin öğretim ve değerlendirme uygulamalarına tam katılımlarını sağlayabilmek
açısından son derece önemlidir.
Uyarlama ve içerik değişikliği kavramları genellikle bir arada kullanılırlar ancak farklı anlamları vardır. Uyarla-
ma; engeli olan ya da desteğe gereksinim duyan öğrencilerin aynı sınıftaki akranları ile aynı içeriği öğrenme-
si, bununla birlikte öğretim materyallerinde, sunum biçimlerinde ve ortamda öğrencinin gereksinimlerine
göre düzenlemeler yapılması anlamına gelmektedir. Değerlendirme sürecinde uyarlama yapılırken de de-
ğerlendirilen içeriğin aynı bırakılması, bununla birlikte değerlendirme yönteminde, ortamında, materyalle-
rinde, süresinde, sunumunda ve öğrenciden beklenen tepki/cevap türünde öğrencinin gereksinimlerine
uygun düzenlemeler yapılması anlamında kullanılmaktadır. Dolayısıyla uyarlamalar, engeli olan öğrencilerin
ve desteğe gereksinim duyan öğrencilerin gelişimlerini desteklerken ve değerlendirmelerini yaparken ge-
lişim özelikleri ve gereksinimleri nedeniyle ortaya çıkabilecek eşitsizlikleri ortadan kaldırmak için yapılan
düzenlemelerdir.
Bu düzenlemeler yoluyla öğrencilerin değerlendirilen bir konudaki ya da becerideki performans düzeylerini
tam olarak göstermeleri sağlanabilir. Örneğin, okuduğunu anlamada güçlük yaşayan bir öğrencinin mate-
matik problemi çözme becerilerini yazılı bir problem sorusu ile değerlendirmek, öğrencinin gerçek problem
çözme performansının değerlendirilmesini engelleyebilir. Öğrencinin yanlış cevapları, matematik problemi
çözmede yaşadığı güçlüklerden ziyade okuduğu problemi anlamamış olmasından kaynaklanabilir. Problem
çözme becerilerinin değerlendirilmesinde okuduğunu anlama becerilerinin değerlendirilmesi hedeflenme-
diğinden, böyle bir durumda problemi sözel olarak sormak (sunumda uyarlama) öğrencinin problem çözme
becerilerindeki gerçek performans düzeyinin belirlenmesine önemli katkı sunabilir.
İçerik değişikliği ise engeli nedeniyle yaşına uygun gelişim gösteremeyen bir öğrenci için verilen öğretimin
içeriğinde (öğretim amaçlarında) değişiklik yapılması anlamına gelmektedir. Değerlendirme sürecinde yapı-
lan içerik değişikliklerinde ise değerlendirilen beceri/kavram ve bilgilerde öğretim amaçlarına paralel olacak
biçimde değişiklik yapılır. İçerik değişikliği, genellikle yukarıda açıklanan gereksinimler temelinde uyarlama-
larla birlikte gerçekleştirilir.
Uyarlama ve İçerik Değişiklikleri Kimler için Yapılır?
Değerlendirme (ve öğretim) sürecinde yapılacak olan uyarlamalar ve içerik değişiklikleri öğrencilerin gelişim
özelliklerine ve gereksinimlerine göre farklılaşmaktadır. Dolayısıyla uyarlamalara ve içerik değişikliklerine
karar verirken, öğrencilerin gelişim özelliklerinin, güçlü ve zayıf yönlerinin ve öğrenme gereksinimlerinin
neler olduğunu ve bunların değerlendirme sürecini nasıl etkileyebileceğini belirlememiz gerekmektedir.

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Buna göre, gelişim özellikleri ve bireysel gereksinimlerinden dolayı değerlendirmede gerçek performansını
gösterememe olasılığı olan öğrenciler için uyarlamalar yapmamız gerekir. Örneğin, dikkatini toplamada ve
sürdürmede güçlük yaşayan bir öğrencinin toplama ve çıkarma işlem becerilerini kalabalık ve gürültülü
bir ortamda değerlendirmemiz, gerçek düzeyini belirlememize engel olur. Bunun yerine değerlendirmeyi
sessiz bir ortamda ve iki ayrı oturumda gerçekleştirmek, öğrencinin matematik işlem becerilerine ilişkin
daha gerçekçi ve doğru bilgi sağlayacaktır. Bu ise değerlendirmede içeriğin aynı kalmasını ancak ortamda
ve süre/zamanda uyarlama yapmak anlamına gelmektedir. Dolayısıyla uyarlamalara karar verirken “nasıl”
sorusuna yanıt aramamız ve kendimize “Öğrencinin gerçek performansını görebilmek için değerlendirmeyi
nasıl yapmalıyım?” sorusunu sormamız gerekmektedir.
Öğrenciye uygun uyarlamaları belirlerken Tablo 4.1’de sunulduğu gibi gözleme dayalı bir kontrol listesinden
yararlanmamız mümkündür. Bu tabloda “Evet” olarak işaretlediğimiz herhangi bir madde olduğunda, o
maddenin bulunduğu başlığa uygun uyarlama yapmamız gerekmektedir. Ancak uyarlamaları belirledikten
ve uygulamaya koyduktan sonra bu uyarlamaların öğrencilerin katılımı üzerine etkilerini, öğrencilerin bu
uyarlamaları kullanmaya yönelik istekliliğini, uyarlamaların kullanım kolaylığını ve öğrencilerin bu uyarlamaları
nasıl algıladığını sık sık değerlendirmemiz ve işe yaramayan uyarlamalarda değişikliğe gitmemiz gerektiği
de akıldan çıkarılmamalıdır.

Ortam uyarlamaları E H B/UD

1. Öğrencinin dikkati, diğer öğrencilerin davranışları nedeniyle
kolayca dağılıyor mu?
2. Bir görevi tamamlamakta ya da bir görev üzerinde dikkatini
sürdürmekte güçlük yaşıyor mu?
3. Dikkatini sürdürmek için özel bir donanıma ya da araca/
materyale gereksinim duyuyor mu?
4. Çalışma araçlarını ya da materyallerini görmek için sınıf
içinde özel bir ışık düzenlemesine gereksinim duyuyor mu?
5. Sınıf içinde diğer arkadaşlarının dikkatini dağıtabilecek
davranışlarda bulunuyor mu?
6. Sınıf içinde rahat hareket edebilmesini sağlayacak ek bir
donanıma ya da araca gereksinim duyuyor mu?
7. Sınıfta kendisine verilen etkinlikleri yapabilmek için ek bir
donanıma ya da araca gereksinim duyuyor mu?
8. Sınıf ortamında ısı, ışık ve ses ile ilgili değişikliklere
gereksinim duyuyor mu?

Tablo 4.1. Uyarlama Gereksinimlerini Belirleme Kontrol Listesi

10

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Değerlendirme araçları ve sunum uyarlamaları E H B/UD

1. Yazı puntolarının büyütülmesini ya da Braille alfabesini
kullanmasını gerektirecek ölçüde görme yetersizliği yaşıyor
mu?
2. Okuduğunu anlamakta ya da yazılı yönergeleri anlamakta
sınırlılık yaşıyor mu?
3. Akranlarına göre daha yavaş ve daha fazla hata yaparak mı
okuyor?
4. Kendisine verilen sözel yönergeleri takip etmekte sınırlılık
yaşıyor mu?
5. Aynı sözel yönergenin birkaç defa tekrarlanmasına
gereksinim duyuyor mu?
6. Derse katılmak için yardımcı teknolojilere gereksinim
duyuyor mu?
7. Sınıf içinde kendini ifade etmek için işaret diline, resimli
kartlara ya da yardımcı teknolojilere gereksinim duyuyor mu?
8. İşitme cihazı kullanımını gerektirecek ölçüde işitme
yetersizliği yaşıyor mu?
9. Derslere ya da herhangi bir etkinliğe dikkatini sürdürmek
için sık sık yönlendirmeye gereksinim duyuyor mu?
Cevap/Tepki uyarlamaları
1. Bir sayfadan diğerine geçmek için ipucuna gereksinim
duyuyor mu?
2. Bir sayfayı okurken kaldığı yeri bulmak için ipucunda
gereksinim duyuyor mu?
3. Kendini yazarak ifade etme becerilerinde sınırlılıklar yaşıyor
mu?
4. Kendini sözel olarak ifade etme becerilerinde güçlük yaşıyor
mu?
5. Kalem ve diğer yazı araçlarını kullanmakta güçlük yaşıyor
mu?
6. Diğerleriyle iletişim kurmak için işaret diline, resimli kartlara
ya da yardımcı teknolojilere gereksinim duyuyor mu?

11

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Zaman/Süre uyarlamaları E H B/UD

1. Bir görev üzerine belirli bir süre çalışmakta güçlük yaşıyor
mu?
2. Sınıf içinde bir görev üzerine belirli bir süre çalışmak için
hatırlatmaya, yönlendirmeye ya da ek araçlara gereksinim
duyuyor mu?
3. Sınıf içi etkinliklerde ya da okuldaki diğer ortamlarda sağlık
sorunları nedeniyle kolayca yoruluyor mu?
4. Bir etkinlik üzerine çalışırken gözlerinin yanması gibi
nedenlerle ara vermeye gereksinim duyuyor mu?
5. Bir metni okumak için ve okuduğunu anlamak için
akranlarına göre daha fazla zamana gereksinim duyuyor mu?
6. Yazmaya dayalı görevleri tamamlamak için akranlarına göre
daha fazla zamana gereksinim duyuyor mu?
7. Sınıf içindeki performansını etkileyebilecek herhangi bir ilaç
kullanıyor mu?
8. Etkinliklerde akranlarına göre daha sık ara verilmesine
gereksinim duyuyor mu?

Not: E: Evet, H: Hayır, B/UD: Bilinmiyor/Uygun değil (B/UD, sorulan soru hakkında bilgimizin olmadığı ya
da sorunun öğrenci için uygun olmadığı durumlarda işaretlenir). Kaynak: Arkansas Eğitim Bakanlığı Özel
Eğitim Biriminin 2005 tarihli “Yetersizliği Olan Öğrenciler İçin Değerlendirme Uyarlamaları Rehberi’nden”
yararlanılmıştır.
İçerik değişikliklerini ise sınıftaki akranları ile aynı öğretim içeriğinden (öğretim amaçlarından) yararlanama-
yan öğrenciler için yaparız. Bu öğrenciler için alt (ya da üst) sınıf düzeyi programlarının kazanımları içinden
farklı amaçlar almamız mümkündür. Bazı durumlarda ise öğretim programlarında olmayan ancak program-
daki amaçlara (kazanımlara) ön koşul olabilecek daha temel becerileri de amaç olarak almamız gerekebilir.
Örneğin, sınıfımızda bulunan öğrencilere iki basamaklı iki sayıyı toplama becerilerini öğrettiğimiz bir aşa-
mada, henüz toplamanın ön koşul becerileri olan nesne saymada ve tane kavramında güçlük yaşayan bir
öğrencimiz için nesne sayma ve tane kavramı çalışmasını öğretim amacı olarak belirleyebiliriz. Değerlen-
dirme aşamasında da hangi amacı almışsak öğrencilerin o amaca yönelik gelişimini değerlendiririz. Bu ise
bir içerik değişikliği anlamına gelmektedir. Dolayısıyla içerik değişikliğine karar verirken “ne” sorusuna yanıt
aramamız ve kendimize “Öğrencide neyi değerlendirmeliyim?” sorusunu sormamız gerekir.
Değerlendirmede bazı öğrenciler için hem içerik değişikliği hem de değerlendirme uyarlaması yapmamız
gerekebilir. Öğrencinin gelişim düzeyi, onun için akranlarından farklı amaçlar almamızı ve değerlendirme-
mizi de o amaca yönelik yapmamızı gerektirebilir. Ancak çoğu durumda aynı öğrencinin içerik değişikliğine
neden olan gelişim düzeyi ve özellikleri onun için değerlendirme uyarlamaları da yapmamızı gerektirebilir.
Örneğin, yukarıdaki örnekte olduğu gibi yaşadığı güçlükler nedeniyle sınıf düzeyinden oldukça farklı bir öğre-
tim amacı (içerik değişikliği) belirlediğimiz bir öğrencinin aynı zamanda ifade edici dilde de önemli güçlükleri
12

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

olabilir ve bu nedenle değerlendirmeyi sadece alıcı dili gerektirecek şekilde düzenlememiz gerekebilir (araç/
sunum uyarlaması). Bu ise öğrencinin gereksinimlerini göz önünde bulundurarak değerlendirmede hem
içerik değişikliği hem de uyarlama yapılması anlamına gelmektedir.
Uyarlama Türleri
Değerlendirmelerde yapılan uyarlamalar genellikle ortamda, değerlendirme aracında ve sunumunda, cevap
ve tepki türlerinde, sürede ve zamanda yapılan uyarlamaları içermektedir. Ortam uyarlamaları, değerlen-
dirmenin yapıldığı ortamda ses, ışık, kullanılan eşyalar, bulunan kişiler vb. açısından yapabileceğimiz düzen-
lemeleri kapsamaktadır. Değerlendirme araçları ve sunum uyarlamaları, değerlendirme yöntemlerinde,
soru biçimlerinde ve kullandığımız materyallerde yaptığımız düzenlemelerdir. Cevap ve tepki türlerindeki
uyarlamalar ise öğrenciden beklenen cevabın türünde yapabileceğimiz düzenlemeler; zamanlama uyar-
lamaları ise değerlendirmede öğrenciye verilen sürede ve değerlendirmenin yapılacağı zamanda ve değer-
lendirme sırasında verilecek aralarda yapacağımız düzenlemeleri ifade etmektedir. Tüm bu uyarlamaların,
öğrencilerin gereksinimlerine ve değerlendirilmesi hedeflenen içeriğe göre belirlenmesi gerekmektedir.
Tablo 4.2’de öğrencilerin gereksinimleri temelinde yapabileceğimiz bazı uyarlamalara örnekler verilmiştir.
Bu örneklerden yararlanarak değerlendireceğimiz öğrencilerin hangi gereksinimlerinin hangi tür uyarlamala-
rı gerektirdiği konusunda çıkarım yapabilmemiz mümkün olabilecektir.
Tablo 4.2. Uyarlama Türleri ve Örnekler

Uyarlama türleri Öğrenciyle ilgili sorulması Örnekler

gereken sorular
Ortam uyarlamaları • Kalabalık grup içinde dikkati kolayca • Öğrencinin sınıf içindeki yerini
dağılıyor mu? değiştirebilir ya da bireysel
değerlendirme yapabiliriz.
• Bir görev üzerine bir süre
odaklanmakta güçlükler yaşıyor mu? • Öğrencinin kulaklık
kullanmasını sağlayabiliriz.
• Diğer öğrencilerin dikkatini dağıtacak
davranışlar sergiliyor mu? • Sınıf ortamından yalıtılmış
değerlendirme ve çalışma
• Sınıf içindeki ses ve ışık düzeyi
alanları sağlayabiliriz.
öğrencinin performansını olumsuz
olarak etkiliyor mu?
Değerlendirme • Sizin tarafınızdan verilen yönergeleri • Okurken güçlük yaşıyorsa
araçları ve sunum anlıyor mu? daha büyük font kullanabiliriz.
uyarlamaları
• Sık sık yönergeleri tekrarlamanıza • Dili anlamada güçlük
gereksinim duyuyor mu? yaşıyorsa soruları jestlerle,
görsellerle ve uygunsa model
• Kendini sözel olarak ifade etmekte
olma ile destekleyebiliriz.
zorlanıyor mu?
• Okuduğunu anlamada güçlük
• Okumada güçlük yaşıyor mu?
yaşıyorsa soruları sözel olarak
• Okuduğunu anlamada güçlük yaşıyor sorabiliriz.
mu?

13

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Uyarlama türleri Öğrenciyle ilgili sorulması Örnekler

gereken sorular
Cevap ve tepki • Yazma araçlarını kullanabiliyor mu? • Öğrencinin sınıf içindeki
uyarlamaları yerini değiştirebilir ya da
• Yazma becerilerinde güçlük yaşıyor mu?
bireysel değerlendirme
• Kendini sözel olarak ifade edebiliyor mu? yapabiliriz.
• Öğrencinin kulaklık
kullanmasını sağlayabiliriz.
• Sınıf ortamından yalıtılmış
değerlendirme ve çalışma
alanları sağlayabiliriz.
Değerlendirme • Sizin tarafınızdan verilen yönergeleri • Yazma araçlarını
araçları ve sunum anlıyor mu? kullanmada ve yazmada
uyarlamaları güçlük yaşıyorsa ses kayıt
• Sık sık yönergeleri tekrarlamanıza
cihazları kullanabiliriz.
gereksinim duyuyor mu?
• Yazmada güçlük yaşıyorsa
• Kendini sözel olarak ifade etmekte
test maddeleri ile
zorlanıyor mu?
yanıtlamasını isteyebiliriz.
• Okumada güçlük yaşıyor mu?
• Yazmada güçlük yaşıyorsa
• Okuduğunu anlamada güçlük yaşıyor mu? yanıtları sözel olarak
vermesini isteyebiliriz.
• Sözel dilde güçlük
yaşıyorsa yanıtlarını
resimler ya da şemalar ile
vermesini sağlayabiliriz.
Süre ve Zaman • Belirli bir süre boyunca belirli bir görev • Ek süre verebiliriz.
uyarlamaları üzerine odaklanabiliyor mu?
• Aralar vererek
değerlendirme yapabiliriz.

• Sağlık problemlerinden dolayı kolayca • Ek süre verebiliriz.

yoruluyor mu?
• Aralar vererek
• Çalışırken sık sık ara vermeye gereksinim değerlendirme yapabiliriz.
duyuyor mu?

14

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Tablo 4.2’de verilen örneklerde de görüldüğü gibi yapılan uyarlamalar öğrencilerin gereksinimlerine ve ya-
şadıkları güçlüklere göre değişmektedir. İlerleyen bölümde farklı engel grubundaki öğrenciler için gerek-
sinimlerine uygun uyarlama önerileri verilmiştir. Herhangi bir engeli olmadığı hâlde desteğe gereksinim
duyan öğrenciler için sınırlılık yaşadığını gözlemlediğimiz akademik ve gelişim alanlarına yönelik diğer engel
durumlarında sunulan uyarlamalardan yararlanmamız ve öğrencinin gereksinimlerine uygun uyarlamaları
belirlememiz mümkün olabilir. Birden fazla (çoklu) engeli olan öğrenciler için de güçlük yaşanan alanlara ya
da tanısı konulan engellere göre ilgili engel grubuna yönelik verilen uyarlama önerilerinden yararlanabiliriz.
Bununla birlikte, aşağıda sıralanan önerilerin sadece örnek öneriler olduğunu, öğrencilerin gereksinimleri-
ne göre önerilerin hepsini yapmak zorunda olmadığımızı ya da farklı uyarlamalara ihtiyaç duyabileceğimizi
unutmamamız önemlidir.
Aşağıda engel gruplarına göre düzenlenen uyarlama önerileri; her bir engel grubu için ortam uyarlamaları,
değerlendirme araçları ve sunum uyarlamaları, cevap ve tepki uyarlamaları ile süre ve zaman uyarlamaları
başlıkları altında gruplandırılarak sunulmuştur. Uyarlama önerilerinin sunulduğu engel grupları şunlardır:
1. Öğrenme Güçlüğü
2. Zihinsel Engel
3. Duygu ve Davranış Bozukluğu
4. Dil ve Konuşma Bozukluğu
5. Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB)
6. Görme Engeli
7. İşitme Engeli
8. Bedensel Engel
9. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
10. Süreğen Hastalıklar

ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:
1. Öğrencinin dikkat ve odaklanma özelliklerine göre değerlendirme ortamının sessiz ve dikkat dağıtıcı
uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.
2. Değerlendirmeleri sessiz bir ortamda küçük grupla ve mümkünse bireysel olarak gerçekleştiririz.
3. Değerlendirme sürecinde değerlendirme kurallarını ve yapılması gereken davranışları içeren hatırlatıcı
kartlar kullanırız.
4. Sınıf içinde değerlendirme ile ilgili etkinlik çizelgeleri ve kurallar tablosu oluştururuz.
5. Değerlendirme süresince masa üzerinde dikkat dağıtıcı materyallerin olmamasına dikkat ederiz.
6. Öğrencinin farklı türlerde kalem bulundurmasına ve değerlendirme süresince tercih ettiği bir kalemi
kullanmasına izin veririz.

15

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

7. Değerlendirme materyallerini ve ortamını değerlendirme oturumundan önce hazır hâle getiririz.

8. Işık düzeyini öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak düzenleriz. Öğrencinin önündeki değerlendirme
materyallerini rahatça görebilmesini sağlarız.
9. Öğrencinin sosyal ve dil becerilerini değerlendiriyor isek değerlendirmeyi olabildiğince bu becerilerin
kullanıldığı doğal ortamlarda gerçekleştiririz.

Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:

1. Değerlendirme araçlarını öğrencinin okuma-yazma ve alıcı-ifade edici dil becerilerindeki gelişim
düzeyine göre oluştururuz.
2. Öğrenci okuma-yazma becerilerinde güçlük çekiyorsa ve değerlendirilmek istenen beceri okuma-
yazma ile ilişkili değilse soruları sözel olarak sorarız.
3. Okuma-yazma becerilerine yönelik bir değerlendirme aracı geliştiriyorsak, okurken takip etmesini
kolaylaştırmak için satır başlarına başlangıç noktaları koyarız ve bir sayfadaki yazılı metin yoğunluğunu
azaltırız.
4. Yazılı materyallerde yazı puntolarını öğrencinin gereksinimlerine göre büyütüp, satır çizgilerini belirgin-
leştirerek satırları yazıdan farklı renkle belirginleştiririz.
5. Okuduğunu anlamada belirgin derecede güçlük yaşayan öğrenciler için soruları ses kayıt cihazı
kullanarak sorabiliriz. Böylece öğrencinin soruyu unutması durumunda ona tekrar dinleme olanağı da
sağlamış oluruz.
6. Öğrenci okuduğunu anlamada güçlükler yaşıyorsa yazılı soruları görsellerle destekleriz.
7. Yazılı sınav yapıyorsak soruların arasına boşluklar bırakarak diğer soruyu gösteren oklar kullanırız.
8. Birden fazla sayfalı testler kullanacaksak sayfaların sonuna çevirme yönünü gösteren oklar yerleştiririz.
9. Soruların nerelere yanıtlanacağına ilişkin ya da değerlendirme sırasında yapılması gereken sıralı
davranışlara ilişkin ipucu kartları kullanırız.
10. Sorular arasındaki boşlukları ve cevap bölümünün genişliğini artırırız.
11. Değerlendirme sayfasının cevap bölümünde öğrencinin yazmaya başlaması gereken satır başlarına
hatırlatıcı işaretler koyarız.
12. Öğrenci yönergelere dikkatini yönlendirmede güçlükler yaşıyorsa öğrenci ile karşılıklı göz kontağı
kurarak onun gelişim düzeyine uygun uzunlukta ve ayrıntıda cümleler kullanırız.
13. Yazılı ve sözel yönergelerin kısa, net ve anlaşılır olmasına dikkat ederiz.
14. Öğrenci sözel yönergeleri anlamada sınırlılık yaşıyorsa soruları görsellerle destekleriz.
15. Öğrenci matematik güçlüğü yaşıyorsa özellikle problem çözme becerilerine ilişkin değerlendirmelerde
hatırlatıcı şemalar kullanmasını sağlarız.
16. Öğrenci matematik güçlüğü yaşıyorsa ve işlemlere ilişkin bir amaç değerlendirilmiyorsa hesap makinesi
kullanmasına izin veririz.

16

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

17. Yönergeleri aşama aşama veririz ve takip edebilmesi için onun da tekrarlamasını isteyebiliriz.
18. Değerlendirmede sözel olarak açık uçlu sorular sormak yerine sözel olarak yanıtlayabileceği boşluk dol-
durma sorularını, kısa cevaplı soruları ve çoktan seçmeli soruları kullanabiliriz.
19. Değerlendirmede, değerlendirme amacı ile ilgili olmayan gereksiz ayrıntıların, bilgilerin ve görsellerin
kullanımından kaçınırız.
20. Öğrencinin yönergelerde geçen kavramlara sahip olmasına dikkat ederiz, gerekirse soruları tekrarlarız
ve ek açıklamalar yaparız.
21. Öğrenci değerlendirmede ne yapılacağını anlamada güçlük çekiyorsa değerlendirme maddelerine geç-
meden önce ne yapılacağını açıklayarak örnek uygulamalar yaparız.
22. Ev ortamında farklı bir dil konuşulması nedeniyle Türkçe dil gelişiminde gecikme görülen öğrenciler için
yönergeleri öğrencilerin Türkçe dil düzeyine göre basitleştirmeye dikkat ederiz.
23. Öğrenci onay ve desteğe geresinim duyuyorsa değerlendirme süresince öğrencinin katılım davranışla-
rını (yanıtlarını değil) “çok güzel çalışıyorsun” gibi ifadelerle pekiştiririz.
24. Okuma doğruluğunu ve akıcılığını değerlendirmiyorsak, okumada güçlük yaşayan öğrenciler için metin
okuyucu bilgisayar programları kullanırız.

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Uygulanacak değerlendirme aracında beklenen cevap türünü, öğrencilerin okuma-yazma ve sözel dil
becerilerini dikkate alarak belirleriz.
2. Öğrencinin yazmaya ilişkin bir güçlüğü varsa değerlendirme sürecinde tablet veya bilgisayar kullanmasına
ya da soruları sözel olarak yanıtlamasına olanak sağlarız.
3. Değerlendirmede yanıt almak için hikâye haritaları, grafikler ve görseller kullanırız.
4. Öğrencinin odaklanma ile ilgili güçlükler yaşaması durumunda tablet ve bilgisayar aracılığı ile
değerlendirmeyi yaparız.
5. Yazmaya ilişkin değerlendirmelerde soruları eşit zorlukta iki ya da üç bölüme ayırarak öğrencinin bunları
üç ayrı oturumda yanıtlamasını sağlarız.
6. Yazma becerilerini gerektiren bir değerlendirme yapıyorsak öğrencinin dikkatini toplaması için cevap
kısımlarını koyu çerçeve içine alabiliriz.

17

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Değerlendirme süresini öğrencinin dikkat süresine ve okuma-yazma becerilerine göre belirleriz.

2. Öğrencinin yazma ve okuma becerilerine göre değerlendirmede verdiğimiz süreleri artırabiliriz.
3. Değerlendirme süresinde ve mola zamanlarında öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak esnek
olmaya özen gösteririz.
4. Değerlendirme yapılacak becerilere ve beklenen cevap/tepki türüne göre verilebilecek sürelerde deği-
şiklik yaparız. Örneğin, yazma güçlüğü yaşayan bir öğrenciden soruları yazarak yanıtlamasını bekliyorsak
bu öğrenciye değerlendirme için ek süre veririz.
5. Değerlendirmeleri gün içinde farklı zaman dilimlerinde yaparız.
6. Değerlendirme aracının içeriğini değiştirmeden öğrencinin gereksinimlerine göre kısaltmaya gideriz.

ZİHİNSEL ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:
1. Öğrenci dikkat ve odaklanma güçlükleri yaşıyorsa ortamın sessiz ve dikkat dağıtıcı uyaranlardan
arındırılmış olmasını sağlarız.
2. Öğrencinin dikkati grup içinde kolayca dağılıyorsa değerlendirmeyi bireysel gerçekleştiririz.
3. Masa ve sandalyeyi öğrencinin boyuna göre ayarlarız.
4. Değerlendirme süresince masa üzerinde dikkat dağıtıcı materyallerin olmamasına dikkat ederiz.
5. Değerlendirme materyallerini ve ortamını değerlendirme oturumundan önce hazır hâle getiririz.
6. Işık düzeyini öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak düzenleriz. Öğrencinin önündeki değerlendirme
sayfasını rahatça görebilmesini sağlarız.
7. Öğrencinin sosyal ve dil becerilerini değerlendiriyorsak değerlendirmeyi olabildiğince bu becerilerin
kullanıldığı doğal ortamlarda gerçekleştiririz.
Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:
1. Değerlendirme araçlarını oluşturmak için öğrencinin alıcı/ifade edici dil ve okuma-yazma becerilerindeki
performans düzeyini belirleriz.
2. Öğrenci okuma becerilerinde güçlük çekiyorsa ve değerlendirilmek istenen beceri okuma ile ilişkili
değilse (Örneğin; yılın bölümleri, toplama vb.) soruları sözel olarak sorarız.
3. Öğrenci okuduğunu anlamada sınırlılık yaşıyorsa soruları görsellerle destekleriz.
4. Öğrenci alıcı dil becerilerinde güçlükler yaşıyorsa soruları öğrenciyle göz kontağı kurarak onun gelişim
düzeyine uygun uzunluktaki cümlelerle sorarız.
5. Öğrenci okuduğunu anlama becerilerinde güçlükler yaşıyorsa soruları öğrencinin düzeyine göre kısa
yazarız.

18

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

6. Öğrencinin yönergelerde geçen kavramlara sahip olmasına, yönergelerin açık ve anlaşılır olmasına dik-
kat ederiz, gerekirse soruları tekrarlarız ve ek açıklamalar yaparız.
7. Değerlendirmede gerekliyse ve mümkünse bilgisayar, tablet, diz üstü bilgisayar gibi teknolojik araçları
ve videoları kullanırız.
8. Değerlendirmede soruları/görevleri sunarken jestlerden (Örneğin; materyalleri işaret etmek vb.) ve gör-
sel ipuçlarından yararlanırız.
9. Değerlendirilmesi hedeflenen amaca göre her bir aşamayı gösteren şemalar ya da görseller kullanırız.
10. Öğrenci, değerlendirmede ne yapılacağını anlamada güçlük çekiyorsa değerlendirme maddelerine geç-
meden önce ne yapılacağını açıklayarak örnek uygulamalar yaparız.
11. Ev ortamında farklı bir dil konuşulması nedeniyle Türkçe dil gelişiminde gecikme görülen öğrenciler için
yönergeleri öğrencilerin Türkçe dil düzeyine göre basitleştirmeye dikkat ederiz.
12. Öğrenci onaya ve desteğe geresinim duyuyorsa değerlendirme süresince öğrencinin katılım davranış-
larını (yanıtlarını değil) “çok güzel çalışıyorsun” gibi ifadelerle pekiştiririz.

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları

1. Değerlendirme aracına yönelik cevap türünü, öğrencilerin sözel dil ve okuma-yazma becerilerini göz
önüne alarak belirleriz.
2. Değerlendirilecek olan beceri, okuma-yazma becerileri ile ilişkili değilse yazma becerilerinde sorun ya-
şayan öğrencilerin yanıtları sözel olarak, test işaretleyerek ya da resimleri göstererek vermesini sağlarız.
3. Öğrencinin yazma becerilerinde sınırlılıklar varsa öğrencinin düzeyine uygun olarak kısa cevaplı sorular
ya da grafik düzenleyiciler ile yanıt vermesini isteriz.
4. Öğrencinin ifade edici dil becerilerine sahip olmaması durumunda cevap verirken alternatif iletişim
araçlarını/panoları (kelimeler yerine sembolleri, resimleri ya da işaret dilini) kullanmasını sağlarız.
5. Öğrencilerin sözel ifade edici dil becerilerine uygun uzunlukta (tek sözcüklük ya da iki sözcüklük) yanıtlar
isteriz.
6. Öğrencilerin sözel dil becerileri sınırlı ise değerlendirmede konuşma üreten cihazları ve resimli iletişim
kartlarını kullanabiliriz.

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Değerlendirme süresini öğrencinin dikkat süresine göre belirleriz.
2. Değerlendirme yapılacak becerilere ve beklenen tepki/cevap çeşidine göre verilebilecek süreler deği-
şiklik gösterebilir. Örneğin, öğrencinin okuma hızı yavaşsa ve öğrencinin soruları yazılı olarak yanıtlaması
için daha fazla süreye gereksinimi olacağından ek süre veririz.
3. Öğrencinin dikkat süresi kısa ise değerlendirmeleri gün içinde farklı zamanlarda yaparız.
4. Öğrencinin dikkat süresi kısa ise değerlendirme süresince belirli periyotlarla değerlendirmeye ara ve-
rilebiliriz.

19

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

DUYGU VE DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN

UYARLAMA ÖNERİLERİ
Ortam Uyarlamaları:
1. Öğrencinin dikkat ve odaklanma özelliklerine göre değerlendirme ortamının sessiz ve dikkat dağıtıcı
uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.
2. Değerlendirmeleri bireysel bir çalışma masası ile bireysel bir ortamda gerçekleştiririz.
3. Değerlendirme sürecinde değerlendirme kurallarını içeren hatırlatıcı kartlar kullanırız.
4. Öğrencinin duygu durumunu düzenlemek için kullandığı özel nesneler ya da materyaller varsa bu ma-
teryalleri değerlendirme süresince yanında bulundurmasına izin veririz.
5. Değerlendirme sürecinde, masa üzerinde dikkat dağıtıcı materyallerin olmamasına dikkat ederiz.
6. Değerlendirme materyallerini ve ortamını değerlendirme oturumundan önce hazır hâle getiririz.
7. Işık düzeyini öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak düzenleriz. Öğrencinin önündeki değerlendirme
materyallerini rahatça görebilmesini sağlarız.
8. Öğrencinin sosyal ve dil becerileri değerlendiriliyor ise değerlendirmeyi olabildiğince bu becerilerin
kullanıldığı doğal ortamlarda gerçekleştiririz.

Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:

1. Değerlendirme araçlarını öğrencinin okuma-yazma ile alıcı-ifade edici dil becerilerindeki gelişim
düzeyine göre oluştururuz.
2. Öğrenci okuma becerilerinde güçlük çekiyorsa ve değerlendirilmek istenen beceri okuma ile ilişkili
değilse (Örneğin; yılın bölümleri, toplama vb.) soruları sözel olarak sorarız.
3. Öğrenci okuduğunu anlamada sınırlılık yaşıyorsa soruları görsellerle destekleriz.
4. Öğrenciye değerlendirme araçları ile ilgili seçenekler sunabiliriz.
5. Değerlendirme sırasında ya da değerlendirme molalarında öğrencinin yapması için hareket etkinlikleri
ekleriz (Örneğin; iki masa arasında yer değiştirme ya da zıplayarak gidip gelme).
6. Soruların nasıl yanıtlanacağına ilişkin ya da değerlendirme sırasında yapılması gereken sıralı davranışlara
ilişkin ipucu kartları kullanabiliriz.
7. Değerlendirmede yazılı sınav yapılıyorsa soruların arasına boşluklar bırakarak diğer soruyu gösteren
oklar kullanabiliriz.
8. Birden fazla sayfalı testler kulanılacaksa sayfaların sonuna çevirme yönünü gösteren oklar yerleştirebiliriz.
9. Soruların nerelere yanıtlanacağına ilişkin ya da değerlendirme sırasında yapılması gereken sıralı davra-
nışlara ilişkin ipucu kartları kullanabiliriz.
10. Sorular arasındaki boşlukları ve cevap bölümünün genişliğini artırabiliriz.

20

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

11. İzlemeye yönelik değerlendirmelerde tekrarlı olarak aynı soruların sorulmasını engellemek için görev ve
soru çeşitliliğine gideriz. Benzer biçimde değerlendirme türünü çeşitlendiririz.
12. Değerlendirmede, değerlendirme amacı ile ilgili olmayan gereksiz ayrıntıların, bilgilerin ve görsellerin
(Örneğin, süslemeler) olmamasına dikkat ederiz.
13. Öğrenci yönergelere dikkatini yönlendirmede güçlükler yaşıyorsa öğrenciyle göz kontağı kurarak onun
gelişim düzeyine uygun uzunlukta ve ayrıntıda cümleler kullanırız.
14. Değerlendirme görevlerini ve sorularını sunarken jestlerden (Örneğin; materyalleri işaret etmek vb.) ve
görsel ipuçlarından yararlanırız.
15. Öğrencinin yönergelerde geçen kavramlara sahip olmasına, yönergelerin açık ve anlaşılır olmasına
dikkat ederiz, gerekirse soruları tekrarlarız ve ek açıklamalar yaparız.
16. Değerlendirilmesi hedeflenen beceriye göre her bir aşamayı gösteren görseller kullanabiliriz.
17. Değerlendirmelerin öğrencinin tanıdığı bireyler tarafından gerçekleştirilmesine özen gösteririz.
18. Öğrenci, değerlendirmede ne yapılacağını anlamada güçlük çekiyorsa değerlendirme maddelerine geç-
meden önce ne yapılacağını açıklayarak örnek uygulamalar yaparız.
19. Ev ortamında farklı dillerin konuşulması nedeniyle Türkçe dil gelişiminde gecikme yaşayan öğrenciler
için yönergeleri öğrencilerin Türkçe dil düzeyine göre basitleştirmeye dikkat ederiz.
20. Öğrenci onay ve desteğe geresinim duyuyorsa değerlendirme süresince öğrencinin katılım davranışla-
rını (yanıtlarını değil) “çok güzel çalışıyorsun” gibi ifadelerle pekiştiririz.
Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:
1. Değerlendirme aracına yönelik cevap türünü, öğrencilerin sözel dil becerileri ve yazma becerilerini
dikkate alarak belirleriz.
2. Değerlendirmede yanıt almak için hikâye haritaları ve grafik düzenleyiciler kullanırız.
3. Değerlendirilecek olan beceri okuma-yazma becerileri ile ilişkili değilse, yazma becerilerinde sorun ya-
şayan öğrencilerin yanıtlarını sözel olarak, test işaretleyerek ya da resimler göstererek vermesini isteriz.
4. Öğrencinin yazma becerilerinde sınırlılıklar varsa öğrencinin düzeyine uygun olarak kısa cevaplı sorular
ya da grafik düzenleyiciler ile yanıt vermesini isteriz.
5. Öğrenci sözel olarak kendini ifade ederken ya da öğretmene doğrudan cevap verirken duygusal olarak
yoğun stres yaşıyorsa ses kayıt cihazları ile yanıt vermesini sağlarız.

21

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Değerlendirme süresini öğrencinin dikkat süresine göre belirleriz.
2. Değerlendirme süresinde ve mola sürelerinde öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak esnek olmaya
özen gösteririz.
3. Değerlendirme yapılacak beceriye ve beklenen cevap/tepki türüne göre verilebilecek sürelerde deği-
şiklik yaparız.
4. Değerlendirmeleri gün içinde farklı zamanlarda yaparız.
5. Değerlendirme süresince belirli periyotlarla değerlendirmeye ara (mola) veririz.
6. Değerlendirme aracının içeriğini değiştirmeden öğrencinin gereksinimlerine göre uzunluğunu kısaltırız.

DİL VE KONUŞMA BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:
1. Öğrencinin dikkat ve odaklanma özelliklerine göre değerlendirme ortamının sessiz ve dikkat dağıtıcı
uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.
2. Değerlendirmeleri ses düzeyinin düşük olduğu küçük gruplarda ya da bireysel çalışma ortamlarında
gerçekleştiririz.
3. Değerlendirme sürecinin başında öğrenciye kısa ve açık cümlelerle neler yapılacağını açıklarız. Bu
açıklamalar sırasında kullandığımız dil düzeyinin öğrencinin gelişim düzeyine uygun olmasına özen
gösteririz.
4. Değerlendirme materyallerini ve ortamını değerlendirme oturumundan önce hazır hâle getiririz.
5. Işık düzeyini öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak düzenleriz. Öğrencinin önündeki değerlendirme
materyalini rahatça görebilmesini sağlarız.
6. Değerlendirme küçük grup ortamında yapılıyorsa ortamda öğrencinin kendisini rahatça ifade etmesine
engel olabilecek kişilerin ortamda olmamasına dikkat ederiz.
7. Öğrencinin sosyal becerileri ve dil becerileri değerlendiriliyor ise değerlendirmeyi olabildiğince bu be-
cerilerin kullanıldığı doğal ortamlarda gerçekleştiririz.

Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:

1. Değerlendirme araçlarını öğrencinin okuma-yazma ve alıcı ve ifade edici dil becerilerindeki gelişim
düzeyine göre oluştururuz.
2. Öğrenci, yönergeleri anlamada güçlükler yaşıyorsa öğrenciyle göz kontağı kurarak onun gelişim düzeyi-
ne uygun uzunlukta cümleler kullanırız.
3. Öğrenci okuma becerilerinde güçlük çekiyorsa ve değerlendirilmek istenen beceri okuma ile ilişkili
değilse soruları öğrencinin alıcı dil düzeyine uygun şekilde sözel olarak sorarız.

22

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

4. Değerlendirmede soruları sorarken jestlerden (Örneğin; materyalleri işaret etmek vb.) ve görsel
ipuçlarından yararlanırız.
5. Öğrenci okuduğunu anlamada sınırlılık yaşıyorsa soruları görsellerle destekleriz.
6. Öğrencinin yönergelerde geçen kavramlara sahip olmasına, yönergelerin açık ve anlaşılır olmasına
dikkat ederiz. Gerekirse soruları tekrarlarız ve ek açıklamalar yaparız.
7. Değerlendirmede gerekli ise ve uygunsa bilgisayar, tablet, diz üstü bilgisayar gibi teknolojik araçlar ve
videolar kullanabiliriz.
8. Değerlendirmede, değerlendirmenin amacı ile ilgili olmayan gereksiz bilgileri sözel olarak ya da yazılı
olarak vermekten kaçınırız.
9. Değerlendirmede, öğrenciye verilen soru kâğıtlarında ya da yönergelerde öğrencinin anlamadığı söz-
cükler olursa bu sözcüklerin anlamını açıklar ya da eş anlamlı ve öğrencinin anlamını bildiği farklı bir
sözcük kullanırız.
10. Değerlendirilmesi hedeflenen amaca göre her bir aşamayı gösteren şemalar ya da görseller kullanırız.
11. Öğrenci, değerlendirmede ne yapılacağını anlamada güçlük çekiyorsa değerlendirme maddelerine geç-
meden önce ne yapılacağını açıklayarak örnek uygulamalar yaparız.
12. Öğrenci daha önceden biliyorsa değerlendirme sürecinde alternatif iletişim yöntemlerini (işaret dili,
resimlerle iletişim vb.) kullanarak sorular sorarız.

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Değerlendirme aracına yönelik cevap türünü, öğrencilerin yazma ve sözel dil becerilerine göre belirleriz.
2. Öğrencinin ifade edici dil düzeyine uygun uzunlukta yanıt gerektiren (tek ya da iki sözcüklük cevaplar
vb.) sorular sorarız.
3. Öğrenci, ifade edici dil becerilerine sahip değilse yanıt verirken alternatif iletişim araçlarını/panolarını
(kelimeler yerine semboller, resimleri ya da işaret dilini) kullanmasını sağlarız.
4. Değerlendirilecek olan amaç okuma-yazma becerileri ile ilişkili değilse yazma becerilerinde sorun yaşa-
yan öğrencilerin yanıtlarını sözel olarak, test işaretleyerek ya da resimleri göstererek vermesini isteriz.
5. Öğrencinin yazma becerilerinde sınırlılıklar varsa öğrencinin düzeyine uygun olarak kısa cevaplı sorular
ya da grafik düzenleyiciler ile yanıt vermesini isteriz.
6. Öğrencinin yanıt vermesinde, resimli iletişim kartları ya da konuşma üreten cihazlar kullanırız.
7. Öğrencinin dil ve iletişim becerilerinde sınırlılıklar varsa öğrencinin düzeyine uygun olarak kısa cevaplı
olacak şekilde ya da görseller ile yanıt vermesini isteriz.
8. Uygunsa soruların yanıtlanması için bilgisayar ve mobil cihazlar kullanabiliriz.

23

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Değerlendirme süresini öğrencinin bireysel özelliklerine göre belirleriz.
2. Değerlendirmede öğrencinin yanıtı sözel veya yazılı olarak ifade etmesi gerekiyorsa ve konuşma güçlüğü
varsa ek süre veririz.
3. Değerlendirilen beceriye ve beklenen cevap/tepki türüne göre verilebilecek sürelerde değişiklik yaparız.
4. Değerlendirmeleri gün içinde farklı zamanlarda yaparız.
5. Değerlendirme süresince belirli periyotlarla değerlendirmeye ara veririz.
6. Değerlendirme aracının içeriğini değiştirmeden öğrencinin gereksinimlerine göre kısaltmaya gideriz.

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU (OSB) OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN

UYARLAMA ÖNERİLERİ
Ortam Uyarlamaları:

1. Öğrenci, dikkat ve odaklanmada güçlükler yaşıyorsa değerlendirme ortamının sessiz ve dikkat dağıtıcı
uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.
2. Büyük gruplar içeren öğrenme ortamları, OSB olan öğrenciler için çok fazla uyaran içerebilir. Bu nedenle,
değerlendirmeleri küçük gruplarda ya da bireysel çalışma ortamlarında gerçekleştiririz.
3. Değerlendirme ortamındaki kullanılmayacak olan gereksiz materyalleri ortamdan uzaklaştırırız. Ortam-
daki sesli ve görsel uyaranları olabildiğince azaltırız.
4. Değerlendirme materyallerini ve ortamını değerlendirme oturumundan önce hazır hâle getiririz. Öğren-
cinin sınırlı ilgi alanına giren ve takıntılı davranışlar sergilediği nesne ve materyaller varsa bu materyalleri
değerlendirme ortamından kaldırırız.
5. Değerlendirmeleri mümkün olduğunca öğrencinin aşina olduğu bir ortamda tanıdığı materyallerle ger-
çekleştiririz. Öğrenciye yeni bir materyal sunulacaksa tanıması ve incelemesi için ona süre veririz.
6. Değerlendirme sürecinin başında öğrenciye kısa ve açık cümlelerle neler yapılacağını açıklarız. Bu açık-
lamalar sırasında öğrencinin dil gelişimine uygun bir dil kullanırız.
7. Değerlendirme sırasında yapılacaklar ve öğrencinin uyması gereken kurallar ile ilgili resimli kartlar hazır-
layarak öğrencinin görebileceği bir yere asabiliriz. Bu tür bir uygulamada değerlendirme öncesinde bu
kartları kullanarak değerlendirmenin içeriği ve kuralları hakkında öğrenciyle konuşuruz.
8. Öğrencinin sosyal becerileri ve dil becerileri değerlendiriliyor ise değerlendirmeyi olabildiğince bu bece-
rilerin kullanıldığı doğal ortamlarda gerçekleştiririz.

24

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:

1. Değerlendirme araçlarını öğrencinin okuma-yazma ve alıcı ve ifade edici dil becerilerindeki gelişim dü-
zeylerine göre oluştururuz.
2. OSB olan öğrencilerde dil ve iletişim becerilerinde güçlükler görülmektedir. Bu nedenle, yönergeleri öğ-
renciyle göz kontağı kurarak onun gelişim düzeyine uygun uzunlukta cümleler ile veririz. Yönergelerin,
öğrencinin bildiği sözcüklerden oluşmasına dikkat ederiz.
3. Öğrencinin sorularda geçen kavramlara sahip olmasına, soruların açık ve anlaşılır olmasına dikkat ederiz.
Gerekli durumlarda soruları öğrencinin takip edebileceği bir hızda tekrarlarız ve ek açıklamalar yaparız.
4. Değerlendirmede sorular sorarken jestlerden (Örneğin; materyalleri işaret etmek vb.) vücut hareketle-
rinden ve görsellerden yararlanırız.
5. Değerlendirmede uygunsa ve/veya gerekli ise bilgisayar, tablet, dizüstü bilgisayar gibi teknolojik araçlar
ve videolar kullanırız.
6. Öğrenci okuduğunu anlama becerilerinde güçlük çekiyorsa ve değerlendirilmek istenen beceri anlama
ile ilişkili değilse soruları öğrencinin alıcı dil düzeyine uygun şekilde sözel olarak sorarız.
7. Öğrenci okuduğunu anlamada sınırlılık yaşıyorsa soruları görsellerle destekleriz.
8. Değerlendirmede, değerlendirme amacı ile ilgili olmayan gereksiz bilgilerin verilmesinden kaçınırız.
9. Değerlendirmede, öğrenciye verilen yönergelerde öğrencinin anlamadığı sözcükler olursa bu sözcükle-
rin anlamını açıklarız ya da eş anlamlı ve öğrencinin anlamını bildiği farklı bir sözcük kullanırız.
10. Değerlendirilmesi hedeflenen amaca göre her bir aşamayı ve süreci gösteren şemalar ya da görseller
kullanırız.
11. Öğrenci, değerlendirmede ne yapılacağını anlamada güçlük çekiyorsa değerlendirme maddelerine geç-
meden önce ne yapılacağını açıklayarak örnek uygulamalar yaparız.
12. Değerlendirme sürecinde öğrenci aşina ise alternatif iletişim yöntemlerini (işaret dili, resimlerle iletişim
vb.) kullanarak sorular sorabiliriz.

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Değerlendirme aracına yönelik cevap türünü, öğrencilerin yazma ve sözel dil becerilerini dikkate alarak
belirleriz.
2. Öğrencinin ifade edici dil düzeyine göre kısa yanıt gerektiren (tek ya da iki sözcüklük cevaplar vb.) so-
rular sorarız.
3. Değerlendirilecek olan beceri okuma-yazma becerileri ile ilişkili değilse, yazma becerilerinde sorun yaşa-
yan öğrencilerin yanıtlarını sözel olarak, test işaretleyerek ya da resimler göstererek vermesini sağlarız.
4. Öğrenci ifade edici dil becerilerine sahip değilse cevap verirken alternatif iletişim araçlarını/panolarını
(kelimeler yerine semboller, resimler ya da işaret dili) kullanmasını sağlarız.

25

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

5. Öğrencinin yanıt verirken, daha öncesinden aşina ise resimli iletişim kartlarını kullanmasını sağlarız.
6. Öğrencinin sözel dil becerileri sınırlı ise ya da öğrenci sözel dile sahip değilse, soruları yanıtlaması için
bilgisayar ve mobil cihazlar kullanırız.
7. Öğrenci sözel dil becerilerine sahip değilse ve daha önceden aşinaysa konuşma üreten cihazları kulla-
nabiliriz.

Süre ve Zaman Uyarlamaları

1. Değerlendirme süresini öğrencinin bireysel özelliklerine göre belirleriz.

2. Değerlendirmelerde belirli periyotlarla aralar vererek, öğrencinin ayağa kalkmasına ve kısa bir süre ken-
di istediği bir şeyi yapmasına izin veririz.
3. Değerlendirmede öğrencinin yanıtı sözel olarak ifade etmesi gerekiyorsa ek süre veririz.
4. Değerlendirme yapılacak beceriye ve beklenen cevap/tepki türüne göre verilebilecek sürelerde deği-
şiklik yaparız.

GÖRME ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:

1. Ortamın sessiz ve dikkat dağıtıcı uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.

2. Masa ve sandalyeyi öğrencinin boyuna göre ayarlarız.
3. Öğrencinin pencereye arkası dönük olarak, güneş ışığı arkadan gelecek şekilde oturmasını sağlar ve
onunla karşılıklı otururuz.
4. Işıklandırmanın yeterli olmadığı durumlarda öğrencinin kullanabilmesi için bir masa lambası yerleştiririz.
5. Değerlendirme yapılan yerde öğrencinin gözlerini rahatsız etmeyecek yumuşak ışık olmasına dikkat
ederiz.
6. Kolay uygulayabilmek ve çalışma sırasında gereksiz vakit kaybetmemek için değerlendirmede kullanı-
lacak materyalleri önceden hazırlarız, materyalleri öğrencinin görmeyeceği bir yere yerleştiririz ve kulla-
nım sırasına göre sıralarız.

26

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:

A. Az gören Öğrenciler
1- Büyük resim/nesne/yazı puntosu kullanırız.
a. Her öğrencinin görme düzeyleri birbirinden farklıdır. Öğrencinin hangi resimleri/nesneleri/yazıları daha
rahat şekilde gördüğünü değerlendiririz. Bunun için farklı puntolardaki yazıların çıktısını alırız. Yazılı
kâğıtları öğrencilere göstererek; öğrencinin görmek için gözüne daha az yaklaştırdığı ve gözlerini kıs-
madığı puntoları belirleriz. Örneğin, öğrenci 16 puntoyu rahat şekilde okuyabiliyorsa ölçme araçları
için 16 punto ile çıktı alırız.
b. El yazısı yerine bilgisayarda yazılarak oluşturulmuş değerlendirme araçlarını tercih ederiz. El yazısıyla
hazırlanması söz konusu ise yazının okunabilirliğe dikkat ederiz.
c. Yazıların/resimlerin/şekillerin silik olduğu fotokopileri kullanmamaya dikkat ederiz.
d. Öğrencinin görmesine göre ekran düzenlemeleri yaparak, görselleri bilgisayar/dizüstü bilgisayar/tab-
lette de gösterebiliriz.
2- Yazıları göz seviyesine getirmek için materyal düzenlemeleri yaparız.
a. Öğrencilerin eğilerek boyunlarının ağrımasını, gölgelerinin yazının üzerine düşmesini engellemek için
ve yazılı sayfaları göz seviyesine getirmek için okuma standı kullanırız.
b. Geçici olarak iki kalın klasörü üst üste koyarak da benzer bir düzenleme yapabiliriz.

3- Görmeyi kolaylaştırıcı kâğıt/kalem düzenlemeleri yaparız.

a. Öğrencinin gösterilen yazıya/resme odaklanmasını sağlaması için pencere adı verilen; kartonun üze-
rine pencere gibi bir boşluk açılmış olan, sadece gösterilmek istenen yazıya odaklanmasını sağlayıp,
diğer kısımları görmesini engelleyen bir materyal kullanırız.
b. Öğrencinin kendi yazdıklarını, resimlerini, çizgilerini kontrol edebilmesi için hangi kalemle daha iyi
görebildiğini gözlemleriz. Bazı öğrenciler için B ya da 2B kurşun kalem (soluk olmayan) ya da keçeli
kalem kullanabiliriz. Kalemi daha iyi tutmasını sağlamak için kalem tutucular ya da kalın kalemler kul-
lanırız.
c. Öğrenci satırları görmekte güçlük çekiyorsa satırları koyu renk keçeli kalemle belirginleştiririz.
d. Gereksinim duyuluyorsa geniş satır aralıkları kullanırız.
e. Görüşü zorlaştırdığı için kareli defter/kâğıt kullanmaktan kaçınırız.

27

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

f. Resimlerin/fotoğrafların/yazıların şekil ve zemininin zıt renklerde olmasına dikkat ederiz. Örneğin, açık
renk zemin üzerinde koyu renk resimler/nesneler, koyu zemin üzerinde açık renk resimler/nesneler
kullanırız.
g. Her aracın başına yönergeyle birlikte bir başlık koyabiliriz.
h. Değerlendirme aracının her sayfasına sayfa numarası ekleriz.
i. Görme güçlüğü yaşayan öğrencilerin yazı yazmasına yetecek boşluk bırakırız.
j. Yerde yapılan çalışmalarda, karışık desenli halı, koltuk gibi eşyalar üzerindeki nesneleri görmeyi
zorlaştırır. Bu nedenle görmeyi kolaylaştırmak için halı/koltuk üzerine düz renk bir örtü örteriz.
4- Aileyle iş birliği yapılarak, ülkemizde bulunan ve görme değerlendirmeleri sonucunda uzman doktorlarca
verilen optik araçları temin ederiz.
a. Resimleri/Yazıları büyütmek için ayaklı/elle tutulan büyüteçler, kapalı devre televizyonlar (MV) ve teles-
koplardan uygun olanları kullanırız.

5- Görmeyen öğrenciler için aşağıdaki düzenlemelerden öğrencinin özelliklerine uygun olanları gerçekleş-
tiririz:
a. Görmesi çok sınırlı olan ya da görmeyen bazı öğrenciler için Braille alfabesiyle araçlar hazırlarız. Ola-
nak varsa okula Braille yazıcı alınabilir. Okulun böyle bir olanağı yoksa özel matbaalardan, görme en-
gelliler okullarından ya da görme engelliler için açılmış kütüphanelerden yararlanırız. Bu konuda ailenin
desteğini de alırız.

b. Aile ile iş birliği yapılarak, ilkokul öğrencilerinin tüm akademik alanlarda Braille olarak cevapları yazma-
ları ve yazdıklarını kontrol edebilmeleri için sesli Braille daktilo temin edebiliriz.

28

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

c. Kısa cevaplı ya da öğrencinin materyali inceleyip ayırt etmesi gereken (Örneğin; “üçgeni ver” vb.)
soruları sözel olarak sorabiliriz. Soruları tekrarlayabiliriz. Öğrenci sorulara cevap verirken varsa Braille
not tutucusu kullanabilir, yoksa Braille tablet ve kalem kullanmasını sağlayabiliriz.
d. Görmeyen öğrencilerin işlem yapma becerileri değerlendirilirken kullanılabilecek araçlar; abaküs,
küptaş/küptaş kasa, pergel (ucunda kâğıda kabartma çizim çıkaran yuvarlak ve dişli kısım vardır),
Braille cetvel, iletki ve gönyedir. Öğrencinin düzeyi uygunsa, MEB tarafından okullara gönderilen üç
boyutlu geometrik şekilleri de değerlendirmede kullanabiliriz.

e. Değerlendirme yapabilmek için materyalleri, dokunsal/kabartma hâle dönüştürürüz. Bunun için

ucunda dişli/yuvarlak bir kısmı olan rulet kullanırız. Dokunsal/kabartma materyalleri hazırlamak için ip,
karton gibi malzemelerden de yararlanırız. Günlük hayatta kullanılan eşyaları da kullanabiliriz.

f. Bilgisayar kullanabilen öğrenciler için normal bilgisayarlara ekran okuyucu/sesli yazılım programları
yükleyebiliriz. Görmeyen öğrenciler, bu programlar (Jaws/GVZ/Window Eyes) yazıyı sesli hâle
dönüştürdüğü için bir kulaklık yardımıyla soruları dinleyip, cevaplarını bilgisayara yazabileceklerdir.
Böylece öğrencinin cevaplarını normal yazıyla görme imkânı da olacaktır.
6- Görmede güçlük yaşayan ve görmeyen öğrencilere değerlendirme aracının sunumunda aşağıdaki uyar-
lamalara dikkat ederiz:
a. Soruların ifadelerinin açık/anlaşılır olmasına dikkat ederiz ve gerekirse ek açıklamalar (Örneğin; görsel
kavramlarda) yaparız.
b. Gerekirse yönergeleri/soruları tekrarlarız.
c. Değerlendirme için öğrencinin ek materyale ihtiyacı olup olmadığı gözlemleriz.
d. Ev ortamında farklı bir dil konuşulan öğrencilerde yönergelerin ve açıklamaların öğrencinin Türkçe dil
düzeyine uygun ve anlayabileceği düzeyde basit olmasına dikkat ederiz.

29

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

e. Görme algısı olan öğrencilerde gözlemler doğrultusunda “yukarı-aşağı-sağ-sol” bölgelerden hangisin-

de daha rahat gördüğünü belirler ve buna göre (görme alanı) materyali öğrenciye yaklaştırırız, işaret
ederek bakmasını sağlarız.
f. Görme algısı olan öğrencilerde değerlendirme araçlarının her bölümünü ayırmak için bölüm sonlarını
keçeli kalemle işaretleriz. Böylece öğrenci, ne zaman sonraki bölüme geçeceğini bilir.
g. Görmeyen öğrencilerin materyali her iki eliyle incelemesi için yardım ederiz ve materyalin bütününü
incelediğinden emin oluruz.
h. Görmeyen öğrencilerin değerlendirme materyallerinde incelemeye başlayacağı yeri belirlemesi ve
aynı yeri tekrar incelememesi için basit ipuçları kullanırız. Başlangıç yerine dokunsal bir ipucu (Örne-
ğin; küçük bir kabartma nokta) koyabiliriz. Benzer bir düzenlemeyi değerlendirme aracının bölümleri
arasında dokunsal (kabartma) çizgi oluşturularak da yapılabiliriz.

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Değerlendirme amacına ve öğrencinin gelişimsel özelliklerine göre öğrencilerin sözel/resimli/davranış-
sal/yazılı olarak yanıt vermelerini bekleriz.
2. Yazmayı bilmeyen ya da yazma becerileri zayıf olan öğrencilerin sorulara sözel olarak cevap vermesini
isteriz.
A. Az gören Öğrenciler
1. Öz bakım becerilerini değerlendirirken, öğrencinin görme durumuna göre ve gelişim düzeyine göre
kullanılacak ipuçlarını belirleriz. Örneğin, görme algısı olan öğrencilerde sözel ipucu verildiğinde yapa-
mıyorsa beceriye model oluruz.
2. Görmede güçlük yaşayan öğrencilerin gözlerinin yorulması nedeniyle gerektiğinde kısa molalar veririz.
3. Baloncuk içine yazma gibi durumlarda öğrenci zorlanıyorsa boşluğa numaralandırarak cevabı yazması
gibi düzenlemeler yaparız.
4. Öğrencinin görme durumuna göre yönergelerin ifadelerini değiştiririz. Görme algısı iyi olan öğrencilerde
“göster” şeklinde yanıtlar isteyebiliriz.
B. Görmeyen Öğrenciler
1. Görmeyen öğrenci, akademik kavram ve becerilerde (okuma-yazma, matematik vb.) değerlendirilirken,
öğrencinin Braille tablet/kalem, Braille daktilo, bilgisayar ile yazı yazmasına, küptaş kasa/abaküs ile ma-
tematik işlemlerini yapmasına izin verebiliriz.
2. Görmeyen öğrencilerde “havaya kaldır, uzat, eline al vb.” davranışsal yanıt içeren yönergelerle yanıtlar
isteyebiliriz.
3. Görsel araçları dokunsal hâle getirerek, görmeyen öğrencilerden de tepki almanın yollarını bulabiliriz.
Örneğin, öğrencinin çizim tahtası gibi araçlarla çizim yapmasını sağlayabiliriz.

30

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Soruları yanıtlamak için ne kadar süre ayrılması gerektiğini belirleriz. Değerlendirme araçlarının
uygulanması için gereken süreler birbirinden farklıdır. Öz bakım becerileri, motor gelişim gibi beceriler
değerlendirilirken daha fazla süreye ihtiyaç duyulurken; kısa cevaplı, ayırt etme soruları (Örneğin; üçgeni
göster/ver vb.) için daha az süre verebiliriz.
2. Öğrenci sadece miyop/hipermetrop gibi durumlar yaşıyorsa ve gözlük kullanıyorsa bu öğrenciler için
ek süre verilmesine gerek yoktur. Ancak görmede güçlük yaşayan ve görmeyen öğrencilere mutlaka
ek süre veririz. Bu öğrencilerin göz hareketleri, görenler gibi olmadığı için odaklanmak için daha fazla
zamana ihtiyaçları olur.
3. Görmeyen öğrencilere materyalleri/eşyaları incelemesi için ek süre veririz.

İŞİTME ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:
1. Ortamın sessiz (iç ve dış gürültünün olmadığı) ve dikkat dağıtıcı uyaranlardan arındırılmış olmasına
dikkat ederiz.
2. Ses yalıtımı için duvarların dış sesi yalıtan malzemelerle kaplanması, yankıyı azaltmak için ise odanın halı
ile kaplanması ve camlarda tül perdelerin olması gibi düzenlemeler yapılmasını sağlayabiliriz.
3. Öğrencinin boyuna uygun masa ve sandalye kullanırız.
4. Masa üzerinde ve odada dikkat dağıtıcı materyaller olmamasına dikkat ederiz.
5. Kolay uygulayabilmek ve çalışma sırasında gereksiz vakit kaybetmemek için değerlendirmede
kullanılacak materyalleri önceden hazırlar, öğrencinin görmeyeceği bir yere yerleştirir ve kullanım
sırasına göre sıralarız.
6. Öğrenciyle yüz yüze ve yakın bir pozisyonda otururuz.
7. İletişimi kolaylaştırmak için öğrencinin iyi işiten kulağının tarafında otururuz.
8. Yüzlerin net şekilde görülebilmesi için ışığın yeterli olması dikkat ederiz.
9. Güneş ışığı dudak okumayı zorlaştırdığı için öğrencinin sırtının pencereye dönük olmasına dikkat ederiz.
10. Öğrenci işitme cihazı kullanıyorsa, ses ayarını kontrol ederiz.

Değerlendirme Araçları ve Sunumu Uyarlamaları:

1. Öğrencinin yazılı/konuşarak/sözlü, işaret dili gibi iletişim tiplerinden hangilerini kullandığını belirleriz.
2. Öğrencinin dikkatini araçlara çekmek için öncelikle göz kontağı kurarız.
3. Abartılı mimikler ve konuşmalar öğrencinin anlamasını zorlaştırdığından yönergeleri normal konuşma
hızında ve ses şiddeti ile veririz.

31

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

4. Öğrenci okuma-yazma becerilerine sahipse soruları yazılı olarak ve üzerinde açıklamalarıyla verebiliriz.
Okuma-yazma becerilerinde problem yaşıyorsa soruları sözel olarak sorabilir ve işaretlemeleri biz yapa-
biliriz.
5. İşitme algısına sahip olan ya da dudak okuyan öğrencilere soruları sözel olarak sorarız.
6. Yönergeleri verirken öğrencinin dil düzeyini dikkate alırız ve ifade edici dil becerilerinde problem varsa
kısa cevaplı sorular sorarız.
7. Öğrencinin yönergelerde geçen kavramlara sahip olmasına, yönergelerin açık ve anlaşılır olmasına dik-
kat ederiz, gerekirse soruları tekrarlar ve ek açıklamalar yaparız.
8. Değerlendirmede uygunsa bilgisayar, tablet, diz üstü bilgisayar gibi teknolojik araçlar da kullanabiliriz.
9. Değerlendirmede sorular ve görevler sunulurken jestlerden, hareketlerden (Örneğin materyalleri işaret
etmek vb.) ve görsel ipuçlarından yararlanırız.
10. Öğrenci işitme cihazı, implant, frekans yükseltici gibi destekleyici teknolojiler kullanıyorsa çok yüksek
sesle konuşmamaya özen gösteririz.
11. Ev ortamında farklı bir dil konuşulan öğrencilerin dil düzeyine uygun Türkçe materyaller kullanmaya dik-
kat ederiz.

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Uygulanacak değerlendirme aracına/görevine ve öğrencilerin alıcı dil/ifade edici dil becerilerine ve oku-
ma-yazma becerilerine göre öğrencinin sözel/resimli/davranış olarak yanıt vermesini sağlarız.
2. Okuma-yazma becerilerinde güçlük yaşıyorsa soruları sözel olarak yanıtlamasını isteriz.
3. Sorulan soruları öğrencinin sözel olarak, göstererek veya işaretleyerek yanıtlamasını isteyebiliriz.
4. Öğrenci iletişim için işaret dili kullanıyorsa sorulara işaret diliyle cevap vermesini veya cevabı işaret
etmesini sağlarız.
5. Daha önceden kullanmayı öğrenmişse kelime işlemciye yazması ya da kelime işlemciyle konuşmasını
sağlayabiliriz.
6. Öğrenci ifade edici dil becerilerine sahip değilse cevap verirken alternatif iletişim araçlarını/panolarını
(kelimeler yerine semboller, resimler) kullanmasını sağlarız.
7. Öğrencinin sorulara kısa cevaplar vermesini sağlayabiliriz.
8. Motor beceriler, öz bakım becerileri gibi becerilerde kullanılacak ipuçlarını öğrencinin işitme düzeyiyle
bağlantılı olarak belirleriz.

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Her bir değerlendirme aracı/görevi için verilebilecek süreleri belirleriz.
2. Alıcı dil-ifade edici dil becerilerine, okuma-yazma performansına, değerlendirilen beceriye, tepki çeşidi-
ne göre verilebilecek süreler değişiklik gösterebilir. Örneğin, okuma-yazma becerileri yavaşsa ve oku-
ma-yazma gerektiren değerlendirmeler yapılacaksa öğrencinin daha fazla süreye gereksinimi olacaktır.
Bu nedenle ek süre veririz.

32

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

3. Değerlendirmeleri gün içinde farklı zamanlarda yaparız.

4. Öğrencinin dinlenmesi için değerlendirmede belirli periyotlarla ara veririz.

BEDENSEL ENGELİ OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:
1. Ortamın sessiz ve dikkat dağıtıcı uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.
2. Bedensel engeli olan öğrenciler için uyarlanmış mobilyalar kullanırız. Örneğin, öğrenci başını tutma gibi
becerilerde güçlük yaşıyorsa, baş desteği sağlayan sandalyeler kullanabiliriz.
3. Öğrenci tekerlekli sandalye kullanıyorsa ortamın, öğrencinin rahat hareket edebileceği bir genişlikte
olmasına dikkat ederiz.
4. Kaslarıyla ilgili problem yaşayan öğrencilerin rahat olabilecekleri şekilde düzenlemeler yaparız.
5. Öğrencinin değerlendirme araçlarını ve kullanılan materyalleri rahatlıkla görebileceği bir biçimde otur-
masını sağlarız.
6. Kolay uygulayabilmek ve çalışma sırasında gereksiz vakit kaybetmemek için değerlendirmede kullanı-
lacak materyalleri önceden hazırlarız, öğrencinin görmeyeceği bir yere yerleştirir ve kullanım sırasına
göre sıralarız.
7. Öğrenciyle yüz yüze ve yakın bir pozisyonda otururuz.

Değerlendirme Araçları ve Sunumu Uyarlamaları:

1. Öğrencinin konuşma için gerekli motor gelişimine ve dil gelişim özelliklerine göre kısa cevaplı sorular
sorarız.
2. Sorulara yönlendirici açıklamalar ekleriz.
3. Öğrenci tekerlekli sandalyede oturuyorsa gün içerisinde dinlenmesine imkân verecek şekilde oturuş
pozisyonunun değiştirilmesini sağlarız.
4. Kâğıdı sabitlemek, kaymasını engellemek için kâğıt tutucu veya stand kullanabiliriz.
5. Araç-gereçlerde uyarlamalar yaparız:
a. Makas, düğme gibi araçlar için uyarlamalar yaparız.

b. Kalem ve kâğıt kullanarak değerlendirme yapılacaksa kalem tutucular, kurşun kalemler kullanırız.

33

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

c. Sapı kalınlaştırılmış fırça, boya kalemleri, kaşık, çatal gibi malzemeler kullanırız.

6. Kalem tutamayan öğrenciler için genişletilmiş, uyarlanmış klavyeler/alternatif iletişim araçları kullanırız.
7. İşaretleme yapılacaksa kalem tutamayan öğrenciler için genişletilmiş/uyarlanmış klavyeler/alternatif ileti-
şim araçları kullanırız.

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Bedensel engeli olan öğrenciler, güç kaybı nedeniyle kalem-işaretleyici gibi araç-gereçleri tutmada ve
kullanmakta güçlük yaşıyorsa ve ifade edici dili varsa yanıtları sözel olarak alırız.
2. Öğrenci okuma-yazma becerilerine ve küçük kas becerilerine sahipse sorulara yazılı olarak cevaplar
vermesini isteyebiliriz.
3. Öğrenciden ilgili nesneyi/resmi işaret etmesini ve göstermesini isteyerek yanıt alabiliriz.
4. Öğrencinin dil becerileri sınırlıysa ve küçük kas becerilerinde problem varsa destekleyici iletişim ci-
hazlarını (genişletilmiş klavyeler, ses çıkışı olan araçlar, konuşma sentezleyicileri) / iletişim panolarını
kullanırız.

5. İfade edici dil becerilerinde problem varsa küçük kas becerileri yeterliyse kalem tutucularla uygun ce-
vapları işaretlemesini isteyebiliriz (yuvarlak içine alabilir, çarpı koyabilir vb.).
6. İşaretleme, gösterme, yazma gibi durumlarda yanıt için yönlendirme yapmadan destek sağlayabiliriz.
7. Verilen boşlukların altına yazmakta problem yaşayan öğrencilerin ayrı bir kâğıda soru numaralarıyla ce-
vapları yazmasını isteyebiliriz.

34

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Bedensel engeli olan öğrenciler, güç kaybı ve kasılmalar nedeniyle kolay yorulabileceğinden değerlen-
dirme süresince kısa aralar/molalar veririz.
2. Araçları gün boyunca kısa periyotlarla uygularız.
3. Kas gücü gerektiren becerileri değerlendirirken, öğrencilere daha fazla süre veririz.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN

UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:

1. Öğrencinin dikkat ve odaklanma özelliklerine göre değerlendirme ortamının sessiz ve dikkat dağıtıcı
uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.
2. Değerlendirmeleri sessiz bir ortamda küçük grupla ve mümkünse bireysel olarak gerçekleştiririz.
3. Küçük grupla yapılan değerlendirmelerde, öğrenme ortamlarındaki oturma alanları arasında mesafeyi
artırırız.
4. Değerlendirme yaptığımız masalara ve sandalyelere ayaklık, ayak dinlenme yeri, sandalye minderi gibi
düzenekler yerleştiririz ve bu düzeneklerle öğrencinin hareket gereksinimini karşılamasını ve tekrar de-
ğerlendirmeye odaklanmasını sağlarız.
5. Değerlendirme sürecinde, değerlendirme kurallarını ve yapılması gereken davranışları içeren hatırlatıcı
kartlar kullanırız.
6. Değerlendirme süresince masa üzerinde dikkat dağıtıcı materyallerin olmamasına dikkat ederiz. Öğ-
rencinin dikkatini dağıtan belirgin bir nesne ya da materyal varsa bu nesne/materyalleri değerlendirme
ortamından uzaklaştırırız.
7. Değerlendirmede, dikkatinin dağılmaması için öğrenciyi pencerelerden uzak ve bize yakın bir konuma
yerleştiririz.
8. Değerlendirme materyallerini ve ortamını değerlendirme oturumundan önce hazır hâle getiririz.
9. Işık düzeyini öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak düzenleriz. Öğrencinin önündeki değerlendirme
materyallerini rahatça görebilmesini sağlarız.
10. Öğrencinin sosyal becerileri ve dil becerileri değerlendiriliyor ise değerlendirmeyi olabildiğince bu bece-
rilerin kullanıldığı doğal ortamlarda gerçekleştiririz.
11. Öğrencinin dikkatini toplaması gerektiğini belirten dikkat toplayıcı bir işaret ya da sinyal üzerine anlaşır
(masasına veya omzuna hafifçe dokunma vb.) ve bu sinyali öğretim ve değerlendirme sürecinde kulla-
nırız.

35

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:

1. Değerlendirme araçlarını öğrencinin okuma-yazma ve alıcı-ifade edici dil becerilerindeki gelişim düzeyi-
ne göre oluştururuz.
2. Öğrenci okuma-yazma becerilerinde güçlük çekiyorsa ve değerlendirilmek istenen beceri okuma-yaz-
ma ile ilişkili değilse soruları sözel olarak sorarız.
3. Öğrenci okuduğunu anlamada güçlükler yaşıyorsa yazılı soruları görsellerle destekleriz.
4. Yazılı sınav yapıyorsak soruların arasına boşluklar bırakarak diğer soruyu gösteren oklar kullanabiliriz.
5. Birden fazla sayfalı testler kulanacaksak sayfaların sonuna çevirme yönünü gösteren oklar yerleştirebi-
liriz.
6. Soruların nerelere yanıtlanacağına ilişkin ya da değerlendirme sırasında yapılması gereken sıralı davra-
nışlara ilişkin ipucu kartları kullanabiliriz.
7. Sorular arasındaki boşluklar ve cevap bölümünün genişliğini artırırız.
8. Değerlendirmeye ilişkin yönergeleri ve soruları öğrenciye yöneltmeden önce ismini çağırarak ve göz
kontağı kurarak öğrencinin dikkatini üzerimize çekeriz.
9. Öğrenci, yönergelere dikkatini yönlendirmede güçlükler yaşıyorsa öğrenci ile karşılıklı göz kontağı kura-
rak onun gelişim düzeyine uygun olacak şekilde kısa ve basit cümleler kullanırız.
10. Yönergeleri sakin bir ses tonu ile öğrencinin anlayabileceği hızda veririz.
11. Yönergelerin kısa, net ve anlaşılır olmasına dikkat ederiz.
12. Öğrenci, yönergeleri anlamada sınırlılık yaşıyorsa soruları görsellerle destekleriz.
13. Değerlendirmede sözel olarak açık uçlu sorular sormak yerine sözel olarak yanıtlayabileceği boşluk dol-
durma sorularını ya da kısa cevaplı soruları kullanabiliriz.
14. Değerlendirme sırasında ya da değerlendirme molalarında yapılabilecek hareket etkinlikleri ekleriz (Ör-
neğin; iki masa arasında gidip gelme).
15. Değerlendirmede, değerlendirme amacı ile ilgili olmayan gereksiz ayrıntıların, bilgilerin ve görsellerin
(Örneğin; süslemeler) olmasından kaçınırız.
16. Değerlendirme görevlerini ve sorularını sunarken jestlerden (Örneğin; materyalleri işaret etmek vb.) ve
görsel ipuçlarından yararlanırız.
17. Öğrencinin yönergelerde geçen kavramlara sahip olmasına dikkat ederiz, gerekirse soruları tekrarlarız
ve ek açıklamalar yaparız.
18. Öğrenci, değerlendirmede ne yapılacağını anlamada güçlük çekiyorsa değerlendirme maddelerine geç-
meden önce ne yapılacağını açıklayarak örnek uygulamalar yaparız.
19. Öğrenci, onay ve desteğe geresinim duyuyorsa değerlendirme süresince öğrencinin katılım davranışla-
rını (yanıtlarını değil) “çok güzel çalışıyorsun” gibi ifadelerle pekiştiririz.

36

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Uygulanacak değerlendirme aracında beklenen cevap türünü, öğrencilerin okuma-yazma ve sözel dil
becerilerini göz önüne alarak belirleriz.
2. Değerlendirmede yanıt almak için hikâye haritaları, grafik düzenleyiciler ve görseller kullanabiliriz.
3. Öğrenci bize yanıt verirken yanıtını sakince dinler ve dikkatinin dağılması durumunda son söylediği
sözcüğü tekrarlayarak devam etmesini isteriz.
4. Öğrencinin odaklanma ile ilgili güçlükler yaşaması durumunda bilgisayar ve tablet aracılığı ile değerlen-
dirmeyi yapabiliriz.
5. Yazma becerilerini gerektiren bir değerlendirme yapılıyorsa öğrencinin dikkatini toplaması için cevap
kısımlarını koyu çerçeve içine alabiliriz.
6. Öğrenciyi değerlendirme öncesinde gözlemleyerek/tanıyarak olası problem davranışlar için değerlen-
dirme öncesinde ne yapacağımızı planlarız ve değerlendirme süresince olumlu davranışlarını ödüllendir-
meye (değerlendirmeye katılım, değerlendirme kurallarına uyma vb.) dikkat ederiz.
Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Değerlendirme süresini öğrencinin dikkat süresine göre belirleriz.

2. Değerlendirme süresinde ve ara verme zamanlarında, öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak esnek
olmaya özen gösteririz.
3. Değerlendirme yapılacak becerilere ve beklenen cevap/tepki türüne göre verilebilecek sürelerde
değişiklik yaparız.
4. Değerlendirmeleri gün içinde farklı zamanlarda yaparız.
5. Değerlendirme aracının içeriğini değiştirmeyerek uzunluğunu öğrencinin gereksinimlerine göre kısaltı-
rız. Değerlendirmeyi uzun değerlendirme oturumları yerine kısa süreli birden faza değerlendirme oturu-
mu ile gerçekleştirmeyi hedefleriz.

SÜREĞEN HASTALIĞI OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN UYARLAMA ÖNERİLERİ

Ortam Uyarlamaları:
1. Öğrencinin dikkat ve odaklanma özelliklerine göre değerlendirme ortamının sessiz ve dikkat dağıtıcı
uyaranlardan arındırılmış olmasına dikkat ederiz.
2. Değerlendirmeleri öğrencinin gereksinimlerine göre geniş bir alanda küçük grupla ya da bireysel olarak
gerçekleştiririz.
3. Öğrencinin duygu durumunu düzenlemek için kullandığı özel nesneler ya da materyaller varsa bu ma-
teryalleri değerlendirme süresince yanında bulundurmasına izin veririz.

37

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

4. Değerlendirmede masa ve sandalyeyi (ya da değerlendirme yapılan yeri) öğrencinin fiziksel gelişimine
uygun olacak, öğrencinin rahatça hareket etmesine izin verecek biçimde ayarlarız.
5. Kaslarıyla ilgili problem yaşayan öğrencilerin rahat olabilecekleri şekilde düzenlemeler yaparız.
6. Öğrencinin değerlendirme araçlarını ve kullanılan materyalleri rahatlıkla görebileceği bir biçimde otur-
masını sağlarız.
7. Kolay uygulayabilmek ve çalışma sırasında gereksiz vakit kaybetmemek için değerlendirmede kullanı-
lacak materyalleri önceden hazırlarız, öğrencinin görmeyeceği bir yere yerleştirir ve kullanım sırasına
göre sıralarız.
8. Kalem, silgi ve makas gibi araçların kullanılması durumunda öğrencinin gereksinimlerine göre kalem
tutacakları, kolay kullanılabilir destekli makaslar, kâğıt destekleri ya da kaydırmaz zeminler gibi kolaylaş-
tırıcı materyaller kullanırız.
9. Öğrenci uzun süre dik durmakta ve başını kâğıda doğru eğmekte zorlanıyorsa kitapların ya da değerlen-
dirme kâğıtlarının öğrencinin göz hizasında durması için masa üstü stantları kullanabiliriz.
10. Öğrencinin astım/diabet gibi düzenli ilaç kullanımını gerektiren süreğen bir hastalığı varsa aileye ya da
(varsa) okul hemşiresine danışarak ilaçlarının da yanında hazır bulunmasını sağlarız.
11. Öğrenci tekerlekli sandalye kullanıyorsa masasını ve öğrenme/değerlendirme ortamındaki hareket alan-
larını tekerlekli sandalye ile rahatça ulaşabileceği biçimde düzenleriz.
12. Astım gibi bir süreğen hastalığı olan öğrenciler için alerjenleri ortamdan uzaklaştırırız.

Değerlendirme Araçları ve Sunum Uyarlamaları:

1. Değerlendirme araçlarını öğrencinin okuma-yazma becerileri ile alıcı ve ifade edici dil becerilerindeki
gelişim düzeyine göre oluştururuz.
2. Öğrenci, yönergeleri anlamada sınırlılık yaşıyorsa soruları görsellerle destekleriz.
3. Öğrenci, okuduğunu anlamada güçlük çekiyorsa yazılı yönergeleri görsellerle destekleriz.
4. Öğrenci, okuma sürecinde göz takibi yaparken çabucak yoruluyorsa ve değerlendirilen içerik okuma ile
doğrudan ilişkili değilse soruları sözel olarak sorarız.
5. Öğrenciye değerlendirme araçları ile ilgili seçenekler sunabiliriz.
6. Değerlendirme sayfalarındaki görseller/yazılar arasına boşluklar ekleriz ve yanıt bölümünün genişliğini
artırırız.
7. Yoğun motor aktivite gerektiren değerlendirme oturumlarında, astım gibi süreğen bir hastalığı olan
öğrenciler için dinlenme araları planlarız.
8. Değerlendirmede, değerlendirme amacı ile ilgili olmayan gereksiz ayrıntıların, bilgilerin ve görsellerin
(Örneğin; süslemeler) kullanımından kaçınırız.
9. Öğrenci, değerlendirmede ne yapılacağını anlamada güçlük çekiyorsa değerlendirme maddelerine geç-
meden önce ne yapılacağını açıklayarak örnek uygulamalar yaparız.
10. Öğrenci onay ve desteğe geresinim duyuyorsa değerlendirme süresince öğrencinin katılım davranışla-
rını (yanıtlarını değil) “çok güzel çalışıyorsun” gibi ifadelerle pekiştiririz.

38

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Cevap ve Tepki Türü Uyarlamaları:

1. Değerlendirme aracına yönelik beklenen cevap türünü, öğrencilerin yazma becerilerini ve sözel dil be-
cerilerini dikkate alarak belirleriz.
2. Öğrenci çabuk yoruluyorsa değerlendirmede öğrencinin yoğun motor hareketlerle yanıtlamasını bekle-
mek yerine sözel olarak yanıtlamasını isteyebiliriz.
3. Öğrencinin motor ve oral motor becerilerinde sınırlılıklar varsa ya da hastalık durumundan kaynaklı ça-
buk yoruluyorsa beklediğimiz cevap türünü, öğrenciye uygun biçimde, gösterme olarak düzenleyebiliriz.
4. Değerlendirmede yanıt almak için hikâye haritaları, grafik düzenleyiciler ve görseller kullanabiliriz.

Süre ve Zaman Uyarlamaları:

1. Değerlendirme süresini öğrencinin dikkat süresine göre belirleriz.
2. Değerlendirme süresini belirlerken, öğrencinin gereksinimlerine göre ek bir süre verebiliriz.
3. Değerlendirme süresince belirli periyotlarla değerlendirmeye ara veririz ve ara verme zamanlarında
öğrencinin gereksinimlerine uygun olarak esnek olmaya özen gösteririz.
4. Öğrencinin diabet hastalığı varsa değerlendirme zamanlarını, atıştırma zamanlarını göz önüne alarak
düzenleriz.
5. Değerlendirme yapılacak becerilere ve beklenen tepki/cevap çeşidine göre verilebilecek sürelerde de-
ğişiklik yaparız.
6. Değerlendirme aracının içeriğini değiştirmeyerek öğrencinin gereksinimlerine göre kısaltma yaparız.
7. Öğrencinin ağrısı ve acısı olma durumunda değerlendirmeyi daha uygun başka bir zamana erteleriz.
8. Öğrencinin aldığı ilaçlar odaklanma ve dikkat güçlüklerine yol açıyorsa bu değerlendirmeleri öğrencinin
ailesine ve (varsa) okul hemşiresine danışarak öğrenci için en uygun zaman diliminde gerçekleştiririz.

39

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Notlar
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………..……………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………

40

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Notlar
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………..……………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………

41

C
B
A
 Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

Notlar
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………..……………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………

42

C
B
A
Engeli Olan Çocuklar İçin İlkokul Değerlendirme Çerçevesi Öğretmen Kılavuzu, Fasikül 4

ISBN: 978-975-11-5648-8