Fitoterapia układu krwionośnego

FITOTERAPIA
UKŁADU KRWIONOŚNEGO

1. Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze to choroba układowa o złożonej etiologii. Do jej wystą-

pienia może doprowadzić wiele czynników, takich jak uwarunkowania gene-
tyczne czy środowiskowe. Częstość występowania nadciśnienia tętniczego
wzrasta w związku ze starzeniem się populacji, niewłaściwą dietą, przyrostem
masy ciała i zmniejszoną aktywnością ruchową. Powstawaniu nadciśnienia
sprzyja występowanie nadwagi i otyłości. Stanom tym towarzyszy zwykle
­hiperinsulinemia, która sprzyja retencji sodu w organizmie. U osób starszych,
z upośledzoną czynnością śródbłonka, hiperinsulinemia prowadzi ponadto
do zwiększenia oporu naczyniowego. Rozróżniamy pierwotne oraz wtórne
nadciśnienie tętnicze. To pierwsze, określane często także jako samoistne
nadciśnienie tętnicze, jest najpowszechniej występującą postacią tej choroby
i dotyczy 90% przypadków. Nadciśnienie wtórne jest objawem towarzyszą-
cym występowaniu innej choroby podstawowej. Może być ono spowodowa-
ne zwężeniem tętnicy nerkowej, pierwotnym hiperaldosteronizmem, guzem
chromochłonnym nadnerczy czy zespołem Cushinga. Przyczyną nadciśnienia
może być także obturacyjny bezdech senny oraz nadczynność tarczycy [1].
Na skutek długotrwałego oddziaływania wysokich wartości ciśnienia
krwi pojawiają się powikłania narządowe, takie jak rozwój i postęp choroby
wieńcowej, zaburzenia czynności nerek, a także udar mózgu. Istnieje istotny
związek choroby nadciśnieniowej ze śmiertelnością z powodu udaru mózgu
(51% przypadków) oraz z powodu choroby niedokrwiennej serca (45% przy-
padków) [2]. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego w całej populacji
dorosłych Polaków wynosi 30%. Częstość występowania tej choroby rośnie
wraz z wiekiem, po 65. roku życia występuje już u 75% osób [3].
W terapii choroby nadciśnieniowej mają zastosowanie metody farmako-
logiczne oraz niefarmakologiczne. Te ostatnie powinny być wprowadzane
niezależnie od farmakoterapii, jako zalecenia podstawowe. Standardowo re-

126 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 1. Nadciśnienie tętnicze

komendowane jest ograniczenie spożycia soli kuchennej do około 6 gramów

Część 5. Układ krwionośny

(profilaktyka dla osób zdrowych) lub 3 gramów (osoby z nadciśnieniem oraz
powikłaniami narządowymi). W diecie DASH [4] najlepsze działanie hipoten-
syjne uzyskano przy restrykcji spożycia sodu do 1500 mg, co stanowi około
3,8 g soli. Oprócz redukcji podaży sodu w diecie, znaczenie ma także spoży-
wanie odpowiedniej ilości innych składników mineralnych: potasu, magnezu
oraz wapnia. Ważną kwestią jest także normalizacja masy ciała lub jej reduk-
cja. Zmniejszenie masy ciała o 10 kg powoduje zredukowanie wartości ciś-
nienia skurczowego o 20 mm Hg oraz rozkurczowego o 10 mm Hg. Istotnym
elementem jest ograniczenie do minimum spożywania alkoholu i palenia ty-
toniu. Wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej może przyczynić się do
obniżenia skurczowego ciśnienia krwi o około 11 mm Hg oraz rozkurczowego
o 6 mm Hg [5]. Zaobserwowano również, że ograniczenie zażywania leków
przeciwzapalnych, szczególnie niesteroidowych, w sposób znaczący obniża
ciśnienie. Istotne znaczenie mają także czynniki psychologiczne. Stres, nawet
ten krótkotrwały, powoduje zwiększenie ciśnienia, dlatego należy go unikać
lub nauczyć się metod radzenia sobie w trudnych sytuacjach [6].
W farmakoterapii nadciśnienia jako leczenie pierwszego rzutu stosuje się:
leki moczopędne, wpływające na układ współczulny, antagonistów wapnia,
inhibitory konwertazy angiotensyny oraz antagonistów receptorów angio-
tensyny AT1 [7].
Alternatywą lub wsparciem dla leczenia farmakologicznego mogą być pre-
paraty na bazie bulwy czosnku, owocu głogu, ziela jemioły, ziela serdecznika
pospolitego czy znamion szafranu. Jako wyciągi wodne warto stosować na-
pary z kwiatu hibiskusa oraz liścia zielonej herbaty. Pomocne mogą być także
oliwa z oliwek bogata w substancje polifenolowe oraz olej z czarnuszki siew-
nej. Warto rozważyć zastosowanie olejków eterycznych takich jak olejek la-
wendowy, ilangowy czy geraniowy.
Wykazano również korzystny wpływ spożywania soku z buraka czy grana-
tu. W celu dokładnego zilustrowania efektu hipotensyjnego, jakiego moż-
na się spodziewać u pacjentów po zastosowaniu poszczególnych remediów
­f itoterapeutycznych, w niniejszym tekście zostały zaprezentowane wybra-
ne badania kliniczne. Niektóre z powyższych surowców zostały wymienione
mimo braku dobrze udokumentowanej skuteczności w badaniach klinicz-
nych. Należą do nich przykładowo ziele jemioły czy serdecznika. Zasługują
one jednak na uwagę ze względu na tradycyjne zastosowanie w chorobie
nadciśnieniowej.

Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. 127

 Fitoterapia układu krwionośnego

Czosnek pospolity (Allium sativum L.)

Surowcem o udokumentowanym działaniu hipotensyjnym jest czosnek pospo-

lity. Zarówno dodatek dietetyczny surowego czosnku, jak i ekstrakty z tego
surowca oraz olejek czosnkowy mogą mieć zastosowanie w terapii pacjentów
z nadciśnieniem tętniczym krwi. Czosnek i jego wyciągi, oprócz działania hi-
potensyjnego, wykazują także wpływ normalizujący na profil lipidowy oraz
działanie antyagregacyjne. Dodatkowo można się tutaj spodziewać korzyst-
nego wpływu na gospodarkę węglowodanową. Przykładowo w badaniach kli-
nicznych wykazano, że jednoczesne stosowanie ekstraktu z czosnku w dawce
300 mg dziennie z metforminą (500 mg dwa razy dziennie) przez okres 24 ty-
godni pozwalało na lepszą kontrolę glikemii niż w przypadku stosowania same-
go leku oficjalnego [8]. Wszystko to powoduje, że czosnek stanowi użyteczny
środek terapeutyczny w całej grupie współwystępujących ze sobą jednostek
chorobowych, które często określane są zbiorczą nazwą zespołu metaboliczne-
go. Jednocześnie warto pamiętać, że w związku z synergistycznym działaniem
w stosunku do leków rutynowo tutaj stosowanych, istnieje możliwość wystą-
pienia interakcji, zatem łączenie czosnku i jego preparatów z farmaceutykami
powinno być uważnie monitorowane u pacjentów. Takie interakcje nie zawsze
występują, jednak ze względów bezpieczeństwa należy brać je pod uwagę.
Przeprowadzono randomizowane, kontrolowane placebo badanie kliniczne na
grupie 56 osób z chorobą wieńcową serca w wieku od 25 do 75 lat (średnia wieku
59 lat). Pacjenci ci zażywali preparaty sproszkowanego czosnku (27 osób) odpo-
wiadające dawce 400 mg tego surowca (1200 μg allicyny) lub placebo (29 osób)
dwa razy dziennie przez okres 3 miesięcy. Jednocześnie zażywane były także inne
stosowane do tej pory przez tych chorych leki. Po 3 miesiącach kuracji zaobser-
wowano większy wpływ czosnku na wartość ciśnienia skurczowego u pacjentów
z nadciśnieniem tętniczym, niż u osób z ciśnieniem prawidłowym. W grupie pa-
cjentów z nadciśnieniem po terapii czosnkiem odnotowano obniżenie jego war-
tości na poziomie 12,1 mm Hg dla ciśnienia skurczowego oraz 4 mm Hg dla ciśnie-
nia rozkurczowego. Jednocześnie w grupie placebo skurczowe ciśnienie tętnicze
wzrosło o 6,3 mm Hg, natomiast ciśnienie rozkurczowe o 4,6 mm Hg. Poziomy li-
poprotein oraz trójglicerydów w osoczu nie zmieniły się istotnie zarówno w grupie
z czosnkiem, jak i w grupie placebo. Wyniki tego badania przedstawiono w tabeli 1.
Terapia czosnkiem była dobrze tolerowana i akceptowana u wszystkich uczest-
ników badania. Dane te pokazują, że terapia na bazie czosnku może być skutecz-
nym sposobem leczenia hipotensyjnego u osób z chorobą wieńcową. Ponadto nie

128 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 1. Nadciśnienie tętnicze

zaobserwowano tutaj interakcji z innymi lekami przyjmowanymi przez badanych

Część 5. Układ krwionośny

pacjentów. Według autorów publikacji czosnek może być uważany za bezpieczny
dodatek do leczenia podstawowego w tej grupie chorych [9].

Tabela 1. Wpływ stosowania sproszkowanego czosnku w dawce 400 mg 2 × dzien-

nie przez okres 3 miesięcy na ciśnienie krwi u osób z chorobą wieńcową serca

A. Uśrednione wyniki badań wszystkich pacjentów

Na początku Po 3 miesiącach
Grupa badawcza Różnica
badania badania

Skurczowe ciśnienie krwi mm Hg

Terapia czosnkiem (n = 27) 120 ±3.0 121.1 ±1.5 -1.11 ±2.6

Grupa placebo (n = 29) 117.6 ±2.7 124 ±1.6 -6.31 ±1.86

Rozkurczowe ciśnienie krwi mm Hg

Terapia czosnkiem (n = 27) 74.7 ±2.2 78.8 ±1.1 -4.11 ±2.3

Grupa placebo (n = 29) 76.2 ±2.0 80,8 ±0,8 -4.6 ±1.7

B. Podgrupa pacjentów z nadciśnieniem tętniczym na początku badania

Na początku Po 3 miesiącach
Grupa badawcza Różnica
badania badania

Podgrupa pacjentów z nadciśnieniem tętniczym na początku badania

Skurczowe ciśnienie krwi mm Hg

Terapia czosnkiem (n = 8) 135.7 ±2.96 123.5 ±3.8 -12.1 ±2.1

Grupa placebo (n = 11) 126.4 ±4 129 ±2.5 -2.6 ±2.6

Rozkurczowe ciśnienie krwi mm Hg

Terapia czosnkiem (n = 8) 85.42 ±3.9 81.42 ±2.82 -4 ±3.8

Grupa placebo (n = 11) 80.45 ±2.4 81.81 ±1.01 -1.3 ±2.6

AB
Wyrażone wartości są średnimi ±SEM (błąd standardowy średniej; ang. standard error of the mean).
B
 edług obowiązujących w Polsce kryteriów jest to ciśnienie „wysokie prawidłowe” (120/80-
W
-139/89 mm Hg).
Źródło: Mahdavi-Roshan M., Nasrollahzadeh J., Zadeh A.M., Zahedmehr A., Does Garlic Supple­
mentation Control Blood Pressure in Patients with Severe Coronary Artery Disease? A Clinical Trial
Study, „Iranian Red Crescent Medical Journal” 18(11), 2016.

Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. 129

 Fitoterapia układu krwionośnego

Metaanaliza 20 badań klinicznych przeprowadzonych łącznie na grupie

970 osób wykazała, że preparaty czosnku są skuteczne w obniżaniu ciśnie-
nia tętniczego, zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego, u osób z nadciś-
nieniem tętniczym krwi. Nie wywierają one jednocześnie takiego wpływu na
osoby z normotensją. Brane były tutaj pod uwagę różnego rodzaju wyciągi:
sproszkowany czosnek (13 badań), ekstrakt z czosnku długotrwale macero-
wanego (AGE, ang. Aged Garlic Extract, 5 badań), olejek czosnkowy (1 bada-
nie) oraz sproszkowany czosnek wzbogacony o żółtko jaja kurzego (1 bada-
nie). Jednocześnie wykazano dobrą tolerancję takiego leczenia oraz łagodne
działania niepożądane.

Oliwa z oliwek (Olea europaea L.)

Istotnym elementem diety śródziemnomorskiej jest dobrej jakości oliwa z oli-

wek. Jest ona bogatym źródłem oleinowego kwasu tłuszczowego (zawartość
od 55% do 83%) oraz licznych związków z grupy polifenoli, takich jak: hy-
droksytyrozol, oleuropeina, lignany (pinoresinol), flawonoidy czy hydroksyizo-
chromany. Wszystkie te składniki są istotne w leczniczym działaniu oliwy z oli-
wek [10]. Metaanaliza z maja 2018 roku wykazała, że spożycie oliwy z oliwek
extra virgin w ilości od 10 do 50 ml dziennie może zmniejszyć rozkurczowe
ciśnienie krwi u zdrowych osób lub obciążonych czynnikami ryzyka sercowo-
-naczyniowego: u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym również można się
spodziewać takiego efektu. Dlatego warto brać pod uwagę dodatek diete-
tyczny dobrej jakości oliwy z oliwek, jako ważnego elementu kompleksowej
terapii hipotensyjnej [11]. Jakość spożywanej oliwy ma tutaj kluczowe zna-
czenie. Jak się okazuje, spożywanie oliwy z oliwek ubogiej w polifenole nie
powoduje istotnego efektu hipotensyjnego. Przykładem, który to może to
zilustrować, jest badanie kliniczne, podczas którego uczestnicy spożywali 60
ml oliwy z oliwek dziennie. Były to 24 kobiety z wysokim ciśnieniem prawidło-
wym (11 osób) oraz w pierwszym stopniu nadciśnienia (13 osób). Przez okres
2 miesięcy w obu grupach stosowano dietę śródziemnomorską. Po upływie
tego czasu zastosowano 4-tygodniową przerwę, a następnie wprowadzono
oliwę z oliwek w dawce 60 ml zawierającą około 30 mg związków fenolowych
dziennie (zawartość 564 mg/kg) lub ten sam olej pozbawiony frakcji polife-
nolowej na okres 2 miesięcy. Okazało się, że tylko bogata w polifenole oliwa
z oliwek powodowała istotny efekt hipotensyjny w postaci redukcji skurczo-

130 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 1. Nadciśnienie tętnicze

wego ciśnienia krwi o 7,91 mm Hg oraz rozkurczowego o 6,65 mm Hg. Dla

Część 5. Układ krwionośny

oliwy z oliwek ubogiej w polifenole wartości te wynosiły odpowiednio 1,65
oraz 2,17 mm Hg [12].

Głog (Crataegus sp.)

Cennym surowcem kardiologicznym oraz hipotensyjnym jest także owoc,

kwiat oraz liść głogu. Były one wykorzystywane od wieków w tradycyjnym
ziołolecznictwie. Już w 1939 roku zaprezentowano badanie kliniczne, któ-
re potwierdziło skuteczność preparatów na bazie tych surowców. Zaobser-
wowano wówczas między innymi, że w ciągu około 14 dni po odstawieniu
wyciągów z głogu (nalewka, 1 drachma [13], 3 × dziennie) wartości ciśnienia
krwi wracały do stanu sprzed rozpoczęcia interwencji [14]. Nie brakuje oczy-
wiście nowych publikacji w tym zakresie. Przykładowo, w 2012 roku prze-
prowadzono trwające 12-tygodni randomizowane, podwójnie zaślepione,
kontrolowane placebo badanie kliniczne, w którym wzięło udział 60 nowo
zdiagnozowanych pacjentów z nadciśnieniem tętniczym w pierwszym stop-
niu zaawansowania. Chorzy zostali podzieleni na dwie grupy po 30 osób.
Każdy z pacjentów otrzymywał ekstrakt z głogu w kapsułkach w dawce 450
mg (Willmar Schwabe Pharmaceuticals) dwa razy dziennie lub identycz-
ne kapsułki placebo. Zarówno w grupie zażywającej ekstrakt z głogu, jak
i w grupie otrzymującej placebo wdrożono interwencję dietetyczną oraz
odpowiedni plan ćwiczeń. Po 12 tygodniach grupa leczona głogiem miała
znaczący wynik w postaci zmniejszenia zarówno skurczowego, jak i rozkur-
czowego ciśnienia krwi, odpowiednio o 9,5% oraz 11%. Zaobserwowano tak-
że obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji LDL (ang.
low density lipoprotein) w surowicy krwi. Natomiast w grupie otrzymującej
placebo odnotowano nieznaczny spadek ciśnienia krwi, podobnie zmiany
w profilu lipidowym (cholesterol całkowity oraz LDL) były tutaj niewielkie.
Ponadto zauważono istotne zwiększenie poziomu cholesterolu frakcji HDL
(ang. high density lipoprotein) u pacjentów leczonych głogiem (3,01 mg/dl –
8,13%) w porównaniu z grupą placebo (1,06 mg/dl – 2,8%). Jednocześnie
nie było istotnych różnic w poziomie trójglicerydów między dwiema grupa-
mi. Wartości badanych u pacjentów parametrów zaprezentowano w tabe-
li 2 i w tabeli 3. Wyniki tego badania sugerują, że wyciąg z głogu wykazuje
skuteczność w zakresie działania hipotensyjnego oraz korzystnie moduluje
wartości profilu lipidowego [15].

Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. 131

 Fitoterapia układu krwionośnego

Tabela 2. Zmiany w wartościach ciśnienia krwi na początku badania oraz w czwar­

tym, ósmym i dwunastym tygodniu jego trwania w grupie zażywającej preparat
głogu (dawka 450 mg dwa razy dziennie) oraz w grupie placebo

Ciśnienie Tydzień 0. Tydzień 4. Tydzień 8. Tydzień 12.

Leki
krwi (mm Hg) (mm Hg) (mm Hg) (mm Hg)

153.95 ±3.14 144.79 ±2.07 139.88 ±2.81 136.8 ±3.32

głóg
Ciśnienie (n = 30) (n = 29) (n = 29) (n = 29)
skurczowe 153.08 ±2.25 150.64 ±2.30 148.64 ±3.30 150.34 ±3.05
placebo
(n = 30) (n = 28) (n = 28) (n = 28)

93.8 ±2.19 89.6 ±1.43 86.4 ±2.54 84.6 ±1.92

głóg
Ciśnienie (n = 30) (n = 29) (n = 29) (n = 29)
rozkurczowe 92.11 ±3.40 91.84 ±3.40 90.88 ±3.21 91.38 ±3.56
placebo
(n = 30) (n = 28) (n = 28) (n = 28)

Źródło: Ismail A., Al Gareeb, Effect of hawthorn extract on blood pressure and lipid profile in pa­
tients with stage I hypertension: A placebo-controlled, double-blind randomized trial, „­Mustansiriya
Medical Journal” 11(1), 2012.

Tabela 3. Zmiany w wartościach profilu lipidowego na skutek zażywania prepa­

ratów głogu lub placebo

Ciśnienie Tydzień 0. Tydzień 4. Tydzień 8. Tydzień 12.

Leki
krwi (mg/dl) (mg/dl) (mg/dl) (mg/dl)

226.22 ±4.54 215.3 ±4.08 206.3 ±4.93 201.97 ±5.10

głóg
(n = 30) (n = 29) (n = 29) (n = 29)
TC
224.45 ±2.25 221.64 ±2.10 220.64 ±2.95 220.98 ±3.05
placebo
(n = 30) (n = 28) (n = 28) (n = 28)

203.43 ±8.59 202.61 ±8.93 201.66 ±8.93 202.59 ±8.81

głóg
(n = 30) (n = 29) (n = 29) (n = 29)
TG
201.03 ±4.98 200.03 ±4.76 199.42 ±4.65 199.89 ±4.48
placebo
(n = 30) (n = 28) (n = 28) (n = 28)

37 ±1.67 38.85 ±1.73 39.9 ±1.48 40.01 ±1.53

głóg
(n = 30) (n = 29) (n = 29) (n = 29)
HDL
37.51 ±2.54 38.03 ±2.64 37.93 ±2.21 38.58 ±2.87
placebo
(n = 30) (n = 28) (n = 28) (n = 28)

132 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 1. Nadciśnienie tętnicze

Ciśnienie Tydzień 0. Tydzień 4. Tydzień 8. Tydzień 12.

Leki

Część 5. Układ krwionośny

krwi (mg/dl) (mg/dl) (mg/dl) (mg/dl)

166.57 ±4.66 151.42 ±4.60 144.42 ±4.63 135.42 ±4.59

głóg
(n = 30) (n = 29) (n = 29) (n = 29)
LDL
163 ±3.37 162.2 ±3.45 159.2 ±3.45 159.3 ±3.56
placebo
(n = 30) (n = 28) (n = 28) (n = 28)

TC – cholesterol całkowity (ang. total cholesterol), TG – trójglicerydy (ang. trigliceride), HDL –

lipoproteina wysokiej gęstości (ang. high density lipoprotein) LDL – lipoproteina niskiej gęsto-
ści (ang. low-density lipoprotein)

Źródło: Ismail A., Al Gareeb, Effect of hawthorn extract on blood pressure and lipid profile in pa­
tients with stage I hypertension: A placebo-controlled, double-blind randomized trial, „­Mustansiriya
Medical Journal” 11(1), 2012.

Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.)

Ciekawym surowcem o działaniu hipotensyjnym jest ziele serdecznika pospoli-

tego. Oprócz efektu w postaci obniżenia ciśnienia krwi, podczas używania wy-
ciągów z tego surowca można się spodziewać także korzystnego wpływu na
funkcje psychiczne pacjentów. Ziele serdecznika (herba Leonuri cardiacae), poza
działaniem hipotensyjnym, wpływa regulująco na czynności układu przewodzą-
cego serca, działa uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy oraz przeciwskur-
czowo w obrębie przewodu pokarmowego. Podczas badań klinicznych u osób
z nadciśnieniem tętniczym pierwotnym po podaniu preparatów z serdecznika
pospolitego obserwowano obniżenie ciśnienia tętniczego o 8–20 mm Hg [16].
W innym badaniu pięćdziesiąt osób z nadciśnieniem oraz współwystępu-
jącymi zaburzeniami snu i niepokojem leczono przez okres 28 dni olejowym
ekstraktem z serdecznika w dawce 1200 mg na dobę. Efekt kliniczny różnił się
tutaj w zależności od stopnia nasilenia nadciśnienia. Pozytywny wpływ pre-
paratu na stan psychoemocjonalny oraz ciśnienie tętnicze u pacjentów z nad-
ciśnieniem w stopniu pierwszym, obserwowano jeden tydzień wcześniej niż
u pacjentów z nadciśnieniem drugiego stopnia. Według skali CGI (ang. ­Clinical
Global Impression) znaczącą poprawę objawów lękowych i depresyjnych za-
obserwowano u 32% pacjentów, umiarkowaną poprawę u 48% pacjentów
oraz słaby efekt u 8%. 12% pacjentów nie odpowiedziało na leczenie. Efekty
uboczne były minimalne we wszystkich grupach. Wyniki tych badań wskazu-

Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. 133

 Fitoterapia układu krwionośnego

ją na to, że wyciąg olejowy z serdecznika może być potencjalnie skutecznym

środkiem terapeutycznym dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i współ-
istniejącymi zaburzeniami psychoemocjonalnymi [17].

Sok z buraka (Beta vulgaris L.)

W terapii choroby nadciśnieniowej pomocny może być także sok z buraka.

O jego działaniu hipotensyjnym decyduje zawartość związków azotu, które
w organizmie człowieka ulegają przekształceniu do tlenku azotu, a ten z kolei
powoduje efekt wazodylatacyjny (działanie rozszerzające naczynia na skutek
rozluźnienia ich mięśni gładkich). Innym składnikiem aktywnym soku z bura-
ków mogą być charakterystyczne dla tego warzywa barwniki – betalainy. Ich
działanie obniżające ciśnienie krwi jak dotąd nie zostało jednak dobrze udo-
kumentowane. Wpływ azotanów zawartych w soku z buraka dobrze ilustruje
poniższa praca naukowa. Na grupie 68 pacjentów z nadciśnieniem tętniczym
przeprowadzono randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane pla-
cebo badanie kliniczne. Jego uczestnicy przez 4 tygodnie otrzymywali 250 ml
dziennie soku z buraków lub placebo (250 ml soku z buraka wolnego od azota-
nów). Codzienne spożywanie soku z buraków zawierającego azotany wiązało
się z obniżeniem ciśnienia krwi mierzonego 3 różnymi metodami. Średnie ob-
niżenie ciśnienia krwi wyniosło 7,7/2,4 mm Hg, 24-godzinne ­ambulatoryjne ciś-
nienie krwi obniżyło się o 7,7/5,2 Hg, natomiast ciśnienie krwi mierzone w wa-
runkach domowych uległo zmniejszeniu o 8,1/3,8 mm Hg (3,8–12,4/0,7–6,9)
bez objawów tachyfilaksji [18] podczas 4-tygodniowego okresu interwencji.
U pacjentów zaobserwowano także korzystny wpływ na stan śródbłonka na-
czyniowego. Po spożywaniu azotanów w diecie jego funkcja poprawiła się
o ok. 20%, a sztywność tętnic została zmniejszona o 0,59 m/s. Nie zaobser-
wowano tutaj jednocześnie zmian po spożywaniu soku placebo [19].

Olejki eteryczne (Olea aetherica)

Stres i napięcie emocjonalne są ważnymi czynnikami w etiologii choroby

nadciśnieniowej. Pomocne może być tutaj zastosowanie aromaterapii. Efek-
tywność takich interwencji była również weryfikowana w badaniach klinicz-
nych. Przykładowo w 2012 roku podjęto się analizy wpływu hipotensyjnego

134 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 1. Nadciśnienie tętnicze

inhalacji mieszaniną 4 olejków eterycznych u 83 osób z wysokim ciśnieniem

Część 5. Układ krwionośny

prawidłowym oraz nadciśnieniem tętniczym. Jednocześnie oznaczano po-
ziom kortyzolu w ślinie, aby zaobserwować wpływ aromaterapii na stopień
nasilenia stresu. Osoby z grupy eksperymentalnej (n = 28) wdychały miesza-
ninę olejków eterycznych: lawendowego (Lavandula officinalis), ilangowego
(ylang-ylang, Cananga odorata), majerankowego (Origanum majorana) oraz
neroli (Citrus aurantium) w proporcjach odpowiednio 20: 15: 10: 2. W grupie
placebo (27 osób) zastosowano inhalację za pomocą sztucznego zapachu,
natomiast grupa kontrolna nie otrzymała leczenia (28 osób). Skurczowe oraz
rozkurczowe ciśnienie krwi mierzone w warunkach domowych w grupie eks-
perymentalnej były znacznie zmniejszone w porównaniu z grupą placebo oraz
grupą kontrolną. Wyniki pomiarów w warunkach ambulatoryjnych różniły się
zależnie od pory badania. Wartości ciśnienia mierzone w ciągu dnia podczas
24-godzinnego ambulatoryjnego pomiaru w grupie eksperymentalnej pre-
zentowały znaczące spadki w porównaniu z pomiarami grupy placebo i grupy
kontrolnej. Nie było natomiast statystycznie istotnej różnicy w wartościach
nocnego ciśnienia między grupami. Dotyczyło to zarówno ciśnienia skurczo-
wego, jak i rozkurczowego. Ponadto w grupie eksperymentalnej odnotowa-
no obniżenie poziomu kortyzolu, natomiast w grupie kontrolnej oraz placebo
nie zaobserwowano takiego efektu [20].
Zaprezentowane wyżej dane wskazują na to, że poza leczeniem oficjal-
nym, dysponujemy także wieloma innymi remediami skutecznymi w obni-
żaniu ciśnienia krwi. Pewnym ograniczeniem przedstawionych w niniejszym
opracowaniu badań jest to, że w większości przypadków analizy dotyczyły
pacjentów w początkowej fazie zaawansowania choroby. Mało jest natomiast
prac wskazujących na skuteczność wyciągów roślinnych w poważniejszych
stanach klinicznych. Preparaty ziołowe mogą zastąpić lub odroczyć stoso-
wanie farmakoterapii u pacjentów w pierwszym stopniu nadciśnienia. Na-
tomiast w późniejszych etapach choroby nadciśnieniowej ich wprowadzenie
może pozwolić na obniżenie dawek leków. Z pewnością warto rozważyć te-
rapię skojarzoną za pomocą różnych ziołowych czy dietetycznych środków
hipotensyjnych, aby uzyskać większą efektywność leczenia. Terapia złożona
to standard w farmakoterapii nadciśnienia. Jak dowodzą wyniki badań, sku-
teczność monoterapii jest tutaj ograniczona. Po odjęciu efektu placebo ob-
serwowanego w badaniach klinicznych okazuje się, że stosowanie leków poje-
dynczych pozwala na obniżenie ciśnienia tętniczego o około 10/5 mm Hg [21].
Przykładowo, w badaniu Treatment of Mild Hypertension Study (TOMHS)

Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. 135

po odjęciu wpływu hipotensyjnego, który uważa się za efekt placebo, mo-
noterapia powodowała spadek ciśnienia krwi o 5/4 mm Hg do 11/5 mm Hg,
niezależnie od stosowanej grupy leków [22].
Wyniki przedstawionych wyżej badań klinicznych pokazują, że podobnych
efektów można się spodziewać podczas stosowania surowców zielarskich
czy produktów dietetycznych bogatych w składniki o działaniu hipotensyj-
nym. Podczas prowadzenia terapii hipotensyjnej nie należy zapominać także
o wszystkich niefarmakologicznych metodach obniżania ciśnienia. Podstawą
każdej odpowiednio zaprojektowanej kuracji powinna być dobrze zbilanso-
wana dieta. Warto rozważyć w niej dodatek soku z buraka czy oliwy z oliwek
z dużą zawartością polifenoli. Jeśli nie są stosowane preparaty czosnku czy
olejek czosnkowy, warto spożywać regularnie jego niewielkie ilości jako do-
datek żywieniowy. Dokładne zalecenia dietetyczne zasługują z pewnością na
osobne opracowanie. Elementem dobrze zaprojektowanej terapii powinny
być także zalecenia odnośnie do aktywności fizycznej oraz rekomendacje co
do ograniczenia używek, takich jak nikotyna oraz alkohol. Aby uzyskać do-
brą kontrolę nadciśnienia, często konieczne jest połączenie tych wszystkich
zaleceń jednocześnie.

Autorka: Anna Bober