6

Çekilen gücün maksimum olması için θ=δ olmalıdır.

2
U 1 .U 2 R.U 2
P2 max   cos     2 P 
U1  U 2 R
  U
2
[W]
Z Z 2 max
Z Z 2 2

cos0°
Örnek 5.1.
150 km uzunluğundaki bir iletim hattının empedansı 0,16+j0,4Ω/km hat sonu gerilimi 154 kV ,
hat başı gerilimi 17010 kV
tur. Verilen değerlere göre yükün çektiği gücü ve hattın iletebileceği maksimum gücü bulunuz.
Çözüm:
U U R  U2
P2  1 2  cos     2
Bu formülde bilmediğimiz değer Z değeridir. Bulmak için ;
Z Z
Z  z    150  0,16  j0,4  64,4268,2 

P2 
170  154  10 6 
cos68,2  10  24 

154  10 3
2

64,42 64,42 2
P2  77,17 MW
Çekilen maksimum gücü bulmak için ise θ=δ olmalıdır. Bu durumda ;

P2max 
U1  U2 R 2
 2  U2 

154170106 24 154103


2

Z Z 64,42 64,422
P2max  269MW
 7
Maksimum gücün ABCD katsayıları cinsinden yazılması:

V1  A B V2 
I   C D   I   V1  A  V2  B  I 2
1    2 
V  A  V2 V1 A  V2  V    A  V2   
I2  1   I2  1 
B B B B B
  V    A  V2    
S 2  V2  I 2  V2   1  
 B B 
2
V V A  V2
S 2  2 1        VA
B B
2
U1  U 2 A  U2
P2   cos      cos    ( W )
B B
2
U1  U 2 U 2  A
P2 max    cos    ( W )
B B
 6. PER-UNİT (BİRİM) DEĞERLER
Devre hesaplamaları gerçek değerlerle yapılabildiği gibi , bunları temsil
eden per-unit(birim) değerlerle de yapılabilir. Hesaplamaların herhangi
bir kademesinde istenirse per-unit değerden gerçek değerlere dönmek
her zaman için mümkündür.
Devre hesaplamalarında herhangi bir büyüklüğün birçok değerlerine
rastlanılabilir. Örneğin hesaplamalarda gerilim büyüklüğünün 108 , 120 ,
ve 126 kV değerleri ile karşılaşılmış olsun. Bu gerilim değerlerinden
birisi birim veya baz değer olarak seçilebilir. Örneğin 120 kV baz olarak
seçilmiş olsun. Bu takdirde 108 , 120 ve 126 kV’luk gerilimler 0,90 , 1
ve 1,05 periyodik değerleri ile ya da %90 , %100 ve %105 değerleri ile
ifade gösterilir. Şu halde periyodik değer verilen değerin baz olarak
seçilen değere göre alınan ve ondalıklı kesir şeklinde ifade edilen oranına
eşittir. Bu büyüklüklerin hesabı için , aşağıdaki noktaların göz önünde
bulundurulması gerekir.
2
1) Öncelikle sisteme ilişkin baz güç ve gerilimin seçilmesi gereklidir. Bu
büyüklükler rasgele seçilebilir. Ancak işlemlerin kolaylığı açısından ve
sistemdeki hesaplamaların sayısını azaltmak için uygun değerlerin
seçilmesine özen gösterilmelidir.( Örneğin SB =100 MVA ve UB =154 kV
gibi…)
2) Bir trafo veya genaratörün üzerinde verilen reaktans ve empedans
değerleri kendi bazına göre verilmiştir. Örneğin 50MVA ,15kV , xd =1,0
pu şeklinde verilen bir transformatörün empedans değeri 50 MVA ve 15
kV değerine göre tanımlanmıştır.
3) S1B ve U1B baz değerlerindeki transformatör veya genaratör reaktansı
x1 ise , S2B ve U2B değerlerindeki yeni reaktans (x2)
2 2
x 1  U 1B x 2  U 2B
 (1)
S1B S2B

eşitliği yardımıyla hesaplanır. ( Omik direnç ihmal edilmemiş ise x1

yerine Z1 ve x2 yerine Z2 konulacaktır.)
3
4) Bir transformatörün primer gerilimi BAZ olarak seçilmiş ise ,
sekonder gerilimide BAZ değer olacaktır. Bu durumda, sistemdeki
transformatör gerilim kademeleri ardışık olarak değişiyorsa formül 1
x1 x2 (2)

S1B S 2 B
şeklini alır.
5) Bir iletim hattının empedansı Z [Ω] ve admitansı Y [S] belli ise, SB ve
UB BAZ değerlerine göre pu değerleri
S B [MVA]
Z  Z []  2
[pu ]
U B [kV]
(3)
2
U B [kV]
Y  Y []  [pu ]
S B [MVA]
eşitlikleri bulunur. İletim hattı için geçerli baz gerilim değeri , hattın
başındaki (veya sonundaki) transformatörün üst
4
gerilim tarafına karşılık düşen (baz) gerilimidir.
6) pu büyüklükler hem sürekli işletme analizlerinde (örneğin güç akışı
analizi) hem de geçici işletme analizlerinde (örneğin kararlılık veya kısa
devre analizi) kullanılabilir.
7) Bir enerji sisteminde tüm büyüklükler (pu) olarak verilmiş ise , ek bir
hesaplamaya gerek yoktur. Verilen değerlerle doğrudan analize geçilir.
8) pu büyüklükler her türlü bağıntıda ve her türlü düzlemde (gerçek
sayılar ve kompleks düzlem) kullanılabilir.
9) İletim hattı üzerinde bulunabilecek seri kompanzatör , seri reaktör ,
şönt kompanzatör , şönt reaktör , yıldız noktasını toprağa bağlayan bobin
( veya direnç) gibi elemanlara ilişkin pu değerleri 3 nolu bağıntı ile elde
edilir.
10) pu büyüklüklerle yapılan işlem sonucunda bulunan gerilim (u) ve
güç (s) değerlerinden fiziksel değerlere geçmek için
5
U  u  U B [kV] [ kV]
(4)
S  s  S B [MVA] [ MVA]
eşitlikleri kullanılır. Benzer şekilde , pu akımı (i) değeri ile gerçek akım
arasında
I  i  I B [A] [ A ] (5)
ilişkisi vardır.
Burada IB değeri
S B [MVA]
IB   10 3 [A] (6)
3  U B [kV]
olarak tanımlanmıştır.
6
Örnek 6.1.
Baz gücü 100MVA , baz gerilimi 154kV olarak verilen Z=20Ω luk bir
empedansın bu baz değerlere göre per-unit(birim) değerini bulalım.
SB 100  10 6
z  Z  20   0,084 pu
U B 2
154 10 
3 2

Örnek 6.2.
Baz gücü SB=100MVA , UB=154 kV olarak verilmiş olup şekil de verilen
diğer değerleri de kullanarak genaratör ve transformatörün birim
dönüşümlerini yapınız.
Çözüm:
Gen. Trf.
~ Genel formül
1,1kV 15/154 kV x  U
2
x  U
2

150 MVA 75 MVA

1 1
 2 B

S1 SB
1,1 1,0
 7
Bu formülü transformatör ve genaratöre uygulayalım.
Transformatör için;

1,0  154  10 
3 2


x T  154  10 
3 2

75  10 6
100  10 3
100
xT   1,33 pu
75
Generatör için:
 2
1,1  11  10 3


x d  15  10 3 
2

150  10 6
100
x d  0,39pu
 8
Örnek 6.3.
Şekilde verilen devrede baz güç 100MVA ve baz gerilim 35kV
olduğuna göre birim dönüşümleri yapınız.
G T1 T2
120 km
~
0,38 Ω/km
250MVA 200 MVA
200 MVA
14,2 kV 15/159 kV 154/34,5kv
1,2 0,1
0,11
Çözüm:
T2 için :
 
3 2
0,11  34,5  10


x T 2  35  10 
3 2

200  10 6
100  10 6
x T 2  0,0534 pu
9
Hat için :
100  10 6
34,5 kV için 154 kV ise x h  120  0,38 
35 kV için X olur. 156,23 10  3 2

X=156,23kV olarak bulunur. x h  0,1868 pu

T1 için :

0,1  159  10 
3 2


x T1  156,23  10 
3 2
x T1  0,0518 pu
200  10 6 100  10 6
Genaratör için :
159 kV için 15 kV ise
156,23 kV için X olsun

1,2  14,2  10


3 2

x d  14,74  10 
3 2

250  10 6
100  10 6
X = 14,74 kV olarak bulunur.
x d  0,6455 pu
10
Örnek 6.4.
Şekildeki sistemde 50 MVA ve 220 kV baz değerlerine göre
elemanların per-unit değerlerini hesaplayınız.
G T1 T2 M 12,5 kV
20 km
~ 0,10
0,2+j0,4 Ω/km 5 MVA
30MVA 25 MVA
20 MVA Omik yük
13,1 kV 13,8/220 kV 220/15 kv 2 MW
0,15 0,1 0,08 13 kV
0,18
Çözüm:
T2 için: M için:
0,08 x T 2 0,20  12,5 2 x M  15 2
  x T 2  0,20 pu   x M  1,388 pu
20 50 5 50
T1 için:
0,10 x T1
  x T1  0,20 pu
25 50
11
Omik yük için: Hat için:
0,18  13 2 x Y  15 2 Z h  20  0,2  j0,4   4  j8 
  x Y  3,38 pu
2 50 50
Z h  4  j8  2
 0,004  j0,008 pu
220
G için:
0,15  13,12 x d  13,8 2
  x d  0,2253 pu
30 50
12
Örnek 6.5.
Sistemde , 200 MVA ve 100 kV baz değerlerine göre elemanların birim değerlerini bulunluz.

13,2 kV G1 G2 13,4 kV Çözüm:

100 MVA 120 MVA
1,1 1,0 T3 için:
0,09  160 2 x T 3  154 2
15/66 kV 15/66 kV   x T 3  0,129 pu
50 MVA T2 60 MVA
75 100
T1
0,1 0,12 Hatlar için:
66
 154  63,525 kV
30Ω 100
100
x h  30   0,743 pu
63  525 2
30Ω 30Ω T1 için:
0,1  66 2 x T1  63,525 2
  x T1  0,216 pu
50 100
66/160 kV T2 için:
T3 75 MVA 0,12  66 2 x T 2  63,525 2
0,09   x T 2  0,216 pu
60 100
 13
G1 için:
T1 transformatörünün primeri (G1’in bağlantı noktası)
15 66
? 63,525 14,4 kV (baz) olacaktır. (aynı baz gerilim G2 içinde geçerlidir)

1,1  13,2 2 x d1  14,44 2

  x d1  0,919 pu
100 100
G2 için:
1,0  13,4 2 x d 2  14,44 2
  x d 2  0,718 pu
120 100
Örnek 6.6.
Şekildeki sistemde 200 MVA ve 150 kV baz değerlerine göre elemanların birim değerlerini
bulunuz.
Seri
G T kondansatör
200 km Yük 150 kV
~
0,4 Ω/km Şönt bobin
100MVA 80 MVA
30Ω
14,2 kV 15/154 kV 1000Ω
1,3 0,08