Văn bản: Lặng lẽ Sa Pa

~ Nguyễn Thành Long ~

I, Tìm hiểu chung.
1, Tác giả.
- Nguyễn Thành Long (1925-1991) quê ở Quảng Nam
- Ông viết văn từ thời kháng chiến chống Pháp, là cây bút chuyên viết về truyện ngắn và
kí.
- Truyện ngắn của Nguyễn Thành Long nhẹ nhàng, tình cảm, pha chất kí và giàu chất thơ,
đẫm chất chữ tình.
- Văn ông thường ánh lên vẻ của con người nên có khả năng thanh lọc làm trong sáng tâm
hồn, khiến chúng ta thêm yêu cuộc sống.
2, Tác phẩm.
a, Hoàn cảnh sáng tác.
- “Lặng lẽ Sa Pa” sáng tác năm 1970, trong chuyến đi thực tế của tác ở Lào Cai. Đây là
một truyện ngắn tiêu biểu ở đề tài viết về cuộc sống mới hòa bình, xây dựng chủ nghĩa
xã hội ở miền Bắc.
- In trong tập “Giữa trong xanh” (1972)
b, Chủ đề.
- Truyện ca ngợi những con người lao động âm thầm trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa
xã hội ở miền Bắc.
- Ý nghĩa nhan đề:
+ Với nhan đề “Lặng lẽ Sa Pa”, truyện ngắn của Nguyễn Thành Long đã thể hiện rõ tư
tưởng chủ đề của tác phẩm: trong qua việc viết về nơi nghỉ ngơi êm đềm, thơ mộng, tác
giả ngợi ca những người hết lòng vì công việc, vì cuộc sống mới. Đó chính là anh thanh
niên
c, Tình huống truyện.
- Truyện ngắn “Lặng lẽ SaPa” được xây dựng xoay quanh một tình huống truyện tình cờ
khá đơn giản mà tự nhiên. Đó chính là cuộc gặp gỡ tình cờ của mấy người khách trên
chuyến xe lên SaPa với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn.
- Tình huống gặp gỡ này là cơ hội để tác giả khắc họa “bức chân dung” nhân vật chính
một cách tự nhiên và tập trung, qua sự quan sát của các nhân vật khác và qua chính lời lẽ,
hành động của anh. Đồng thời, qua “bức chân dung” (cả cuộc sống và những suy nghĩ)
của người thanh niên, qua sự cảm nhận của các nhân vật khác (chủ yếu là ông họa sĩ) về
anh và những người như anh, tác giả đã là nổi bật được chủ đề của tác phẩm: trong cái
lặng lẽ, vắng vẻ trên núi cao Sa Pa, nơi mà nghe tên người ta chỉ nghĩ đến sự nghỉ ngơi,
vẫn có bao nhiêu người đang ngày đêm làm việc miệt mài, say mê cho đất nước.
d, Ngôi kể.
- Thứ ba nhưng chủ yếu được kể dưới điểm nhìn trần thuật của ông họa sĩ.
 Tác dụng:+ làm cho câu chuyện thêm phần khách quan
+ tạo điều kiện thuận lợi để miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên và con người Sa Pa.
e, Tóm tắt truyện.
- Trong một chuyến xe đi Tây Bắc khi xe dừng lại ở Sa Pa, bác lái xe đã giới thiệu cho bác
họa sĩ và cô kĩ sư gặp gỡ và trò chuyện với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên
trạm đỉnh Yên Sơn cao 2600m. cuộc gặp gỡ diễn ra chưa đầy 30 phút. Anh thanh niên
1
 mời hai người vào trong nhà, anh xin phép chạy lên nhà trước, anh hái một bó hoa tặng
cô kĩ sư, anh pha chè. Anh kể cho những vị khách công việc của mình. Ông họa sĩ ngỏ ý
vẽ chân dung anh. Anh từ chối giới thiệu những người đáng được vẽ hơn mình. Gần đến
giờ “ốp” anh chủ động chia tay bác họa sĩ và cô kĩ sư, tặng họ một làn trứng để tiếp tục
cuộc hành trình.
II, Phân tích nhân vật anh thanh niên.
1, Gới thiệu khái quát: Hoàn cảnh sống và làm việc của anh thanh niên.
- Lật từng trang văn của Nguyễn Thành Long, ta thấy anh thanh niên 27 tuổi sống và làm
việc một mình trên đỉnh núi cao 2600m, quanh năm làm bạn với mây mù và cây cỏ. Anh
làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu. Công việc của anh là “đo gió, đo mưa, đo
nắng, tình mây và đo chấn động mặt đất, dự báo thời tiết hằng ngày để phục vụ sản xuất
và phục vụ chiến đấu”. Một công việc gian khó đòi hỏi sự chính xác, tỉ mỉ và tinh thần
trách nhiệm cao. “Nửa đêm dù mưa tuyết, gió lạnh, đúng giờ ốp thì cũng phải trở dậy ra
ngoài trời làm việc”.
 Cuộc sống và công việc có phần đơn điệu, giản đơn…là thử thách thực sự đối với tuổi
trẻ vốn sung sức và khát khao trời rộng, khát khao hành động. Nhưng cái gian khổ nhất
đối với chàng trai trẻ ấy là phải vượt qua sự cô đơn, vắng vẻ quanh năm suốt tháng ở nơi
núi cao không một bóng người. Hoàn cảnh sống nơi đây khắc nghiệt vô cùng bởi sự heo
hút vắng vẻ.
 Hơn thế, cuộc sống ấy lại hoàn toàn đối lập với độ tuổi trẻ trung, sôi nổi của anh. Bởi
theo lẽ thường, ở độ tuổi đó, người ta hay tìm đến nơi phồn hoa, đô hội để thử sức mình.
Thế nhưng, anh lại lên với núi cao để âm thầm, cống hiến sức lực của mình cho tổ quốc.
 Nhưng cũng chính tại nơi nơi đây, anh đã thể hiện những phẩm chất đáng yêu, đáng mến
của một con người lao động bình dị.
2, Vẻ đẹp trong tính cách người thanh niên.
a, Lòng yêu nghề, tinh thần trách nhiệm với công việc.
 Trước hết, anh thanh niên là người lao động có tình yêu, niềm say mê, và có trách nhiệm
với công việc, luôn sẵn sàng vượt lên khó khăn gian khổ để hoàn thành nhiệm vụ.
- Ngày nào cũng vậy, anh có nhiệm vụ đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động
mặt đất để dự vào việc báo trước thời tiết phục vụ sản xuất và chiến đấu.
 Công việc không đòi hỏi sức lực nhiều nhưng lại rất cần tỉ mỉ chính xác. Hơn thế, công
việc ấy cứ lặp đi lặp lại dễ gây cảm giác nhàm chán. Vậy nhưng cảm giác ấy không hề
có trong anh suốt 4 năm qua. Ngược lại anh lúc nào cũng say sưa với công việc bằng
một tình yêu chân thành đến nồng nhiệt.
- Cũng vì yêu công việc nên anh cũng thấy yêu luôn cả các loại dụng cụ máy móc mà
mình vẫn làm việc với nó hằng ngày trong vườn khí tượng. Anh say sưa giới thiệu với
các vị khách quý về chúng như thể là giới thiệu về những người bạn thân thiết, gắn bó từ
lâu.
- Anh sẵn sàng vượt lên mọi khó khăn gian khổ với một nghị lực phi thường để hoàn thành
nhiệm vụ. Anh làm việc theo một thời gian biểu rất nghiêm ngặt, phải lấy số liệu và báo
trong ngày vào những giờ: bốn giờ, mười một giờ, bảy giờ tối tối và một giờ sáng. Công
việc của anh gian khổ nhất là vào lúc 1 giờ sáng. Anh tâm sự với ông hoạ sĩ: “Rét bác ạ.
Ở đây có cả mưa tuyết nữa đấy. Nửa đêm đang nằm trong chăn, nghe chuông đồng hồ
kêu chỉ muốn đưa tay tắt nó đi. Chui ra khỏi chăn, ngọn đèn bão vặn to cỡ nào cũng
không thấy là đủ sáng. Mở cửa, xách đèn ra vườn thì gió, tuyết và lặng im bên ngoài

2
 như chỉ trực đợi mình ra là ào ào xô tới”. Tuy vậy, anh vẫn đều đặn trở dậy đúng giờ
và ghi chép số liệu chính xác.
 Anh rất có ý thức trách nhiệm với công việc. cái lặng im và giá lạnh nơi núi cao, đèo sâu
cũng không thể ngăn nổi bước chân anh trong vườn khí tượng vào lúc một giờ sáng.
- Và chính lúc giá lạnh nhất của thời tiết, anh lại thấy trong lòng mình “có một cái gì hừng
hực như cháy”.
 Đây chính là ngọn lửa của tình yêu công việc, của ý thức trách nhiệm đã sưởi ấm lòng
anh, xua tan đi cái giá lạnh và đốt cháy thêm niềm nhiệt huyết trong anh.
- Mặc dù rất “thèm người” nhưng khi chia tay bác họa sĩ và cô kĩ sư, anh đã không tiễn họ
vì sắp đến giờ “ốp”.
 Đó chính là tinh thần trách nhiệm cao với công việc của anh thanh niên. Dường như cái
nỗi khát khao được trò chuyện với mọi người đã không lấn át được tình yêu và trách
nhiệm lớn lao của anh với công việc.
 Anh thanh niên đã sống say mê một đời sống cống hiến vô tư, không toan tính. Anh đã
sống một cuộc sống giản dị nhưng cao đẹp từ việc chiến thắng các thói quen lười nhác
của chính bản thân mình. Cuộc sống lao động của anh trên đỉnh Yên Sơn cần một kỉ luật
lao động nghiêm ngặt và anh đã thực hiện nó nghiêm túc như một thói quen sống. Đó là
lối sống trách nhiệm của anh và niềm vui của anh.
b, Có suy nghĩ chín chắn về công việc và cuộc đời, có lí tưởng sống cao đẹp.
 Anh còn là người lao động luôn có suy nghĩ chín chắn về công việc và cuộc đời, có lý
tưởng sống cao đẹp.
- Anh từng tâm sự với ông họa sĩ: “Ta với công việc là đôi sao bảo một mình được. Huống
chi công việc của cháu gắn bó với bao anh em đồng chí dưới kia. Công việc của cháu
gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất”.
 Anh quả là người đã tìm thấy niềm vui và ý nghĩa của công việc. Anh coi công việc là
người bạn, là lẽ sống của đời mình. Nhờ có công việc mà anh được gắn kết với mọi
người xung quanh cho dù họ ở rất xa.
- Nhiều lúc anh tự hỏi mình: “Mình sinh ra là gì, mình đẻ ở đâu, mình vì ai mà làm việc?”.
Anh còn tự khẳng định “nỗi nhớ người, nhớ phồn hoa đô hội” trong lúc này là xoàng.
 Đây là những suy nghĩ chín chắn, chứng tỏ tình yêu với công việc của anh được xây
dựng trên nền tảng vững chắc chứ đâu phải là một thứ men say bồng bột, dễ đến, dễ đi
mà ta thường thấy ở tuổi trẻ. Đó là nền tảng của tinh thần trách nhiệm, gắn với lương
tâm nghề nghiệp và được soi sáng bởi lí tưởng cao đẹp. chính vì vậy mà anh luôn yêu
công việc và tìm thấy ý nghĩa cao quý trong công việc thầm lặng của mình.
- Bởi những suy nghĩ chín chắn cao đẹp ấy nên anh không chỉ hoàn thành công việc mà
còn ghi chiến công. Anh cảm thấy rất hạnh phúc khi phát hiện một đám mây khô, giúp
không quân ta hạ được bao nhiêu phản lực Mỹ trên cầu Hàm Rồng.
 Đây là niềm hạnh phúc rất đơn sơ và giản dị nhưng có ý nghĩa lớn lao với những người
lao động như anh. Bởi vì, anh đã được cùng với những người thân yêu ruột thịt lao động,
chiến đấu vì mục đích xây dựng và bảo vệ tổ quốc, góp phần vào chiến thắng chung của
cả dân tộc. niềm hạnh phúc ấy chỉ có ở những con người luôn biết đem niềm vui đến
người khác luôn biết lặng thầm cống hiến cho đất nước một cách tự nguyện tự giác.
c, Tâm hồn lạc quan, yêu đời, yêu cuộc sống, biết tổ chức sắp xếp cuộc sống của mình một
cách khoa học.
 Không chỉ yêu nghề, sống có lí tưởng, anh thanh niên còn là người có tâm hồn lạc quan,
yêu đời, yêu cuộc sống, biết tổ chức sắp xếp cuộc sống của mình một cách khoa học.
3
 - Sống một mình trên đỉnh núi cao, xung quanh chỉ có mây mù lạnh lẽo nhưng anh thanh
niên đã tự tạo cho mình một cuộc sống phong phú cả vật chất lẫn tinh thần.
- Anh chủ động sắp xếp cho mình một cuộc sống ngăn nắp: “một căn nhà ba gian, sạch
sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm”. Cuộc sống riêng của anh “thu
gọn lại một góc trái gian với chiếc giường con, một chiếc bàn học, một giá sách”.
- Ngoài công việc, anh còn trồng hoa, nuôi gà, làm cho cuộc sống của mình thêm thi vị,
phong phú.
- Cuộc sống của anh không cô đơn, buồn tẻ vì anh có một nguồn vui đó là sách. Anh coi
sách như một người bạn để trò chuyện, để thanh lọc tâm hồn. sách là nhịp cầu kết nối với
thế giới nhộn nhịp bên ngoài. Khi bác lái xe đưa gói sách cho anh, anh “mừng quýnh”
như bắt được vàng. Anh tâm sư với cô kĩ sư: “Lúc nào tôi cũng có người để trò chuyện,
nghĩa là có sách ấy mà”.
 Cuộc sống của anh nơi heo hút mà vẫn rộn ràng âm thanh rực rỡ sắc màu. Chủ nhân
của cuộc sống ấy phải là người có tâm hồn lạc quan, yêu đời, luôn vươn lên làm chủ
hoàn cảnh sống.
d, Sự chân thành, cởi mở và lòng hiếu khách.
 Thêm vào đó, anh thanh niên còn mang trong mình sự chân thành, cởi mở và lòng hiếu
khách.
- Sống trong hoàn cảnh một mình nơi đèo cao, sẽ có người dần thu mình lại trong mỗi cô
đơn. Nhưng anh thanh niên này thật đáng yêu ở nỗi “thèm người”, lòng hiếu khách đến
nồng nhiệt và sự quan tâm đến người khác một cách chu đáo.
- Anh mang một mối tình thân đặc biệt với bác lái xe. Thái độ ân cần chu đáo của anh còn
được thể hiện qua hành động tặng củ tam thất cho vợ bác vừa mới ốm dậy.
- Anh vui sướng cuống cuồng khi có khách đến thăm nhà. Anh trò chuyện cởi mở với ông
họa sĩ và cô kĩ sư về công việc, cuộc sống của mình, của bạn bè nơi Sa Pa lặng lẽ. Trong
câu chuyện ấy, anh đếm từng phút ì sợ hết mất ba mươi phút gặp gỡ vô cùng quý báu.
Anh lưu luyến với khách khi chia tay, xúc động đến nỗi phải “quay mặt đi”.
- Anh đón tiếp khách nồng nhiệt ân cần chu đáo. Niềm vui đón khách dạt dào trên gương
mặt và trong từng hành động của anh:
+ hái một bó hoa rực rỡ sắc màu tặng người con gái chưa hề quen biết: “rất tự nhiên như
với một người bạn đã quen thân”
+ mời khách những chén trà nóng hổi, thơm ngát mùi nước hoa của núi rừng Yên Sơn.
+ khi chia tay, anh cũng không quên tặng họ một làn trứng để ăn đường.
- Anh cũng không ngần ngại nói to những điều mà người khác chỉ nghĩ: “Bác và cô đây là
đoàn khách thứ hai lên đây từ Tết và cô là cô gái Hà Nội đầu tiến lên đây từ bốn năm
qua”.
 Bó hoa rực rỡ, chén trà ngát hương và làn trứng ăn đường tuy là những món quà không
có giá trị lớn về vật chất nhưng nó lại rất có giá trị về tinh thần, chứng tỏ tấm lòng hiếu
khách của anh. Chính tấm lòng ấy đã khiến cho Sa Pa không chỉ đẹp ở cảnh sắc thiên
nhiên mà còn đẹp ở lòng người ấm áp, nồng hậu.
e, Sự khiêm tốn.
 Anh thanh niên là người có đóng góp lớn lao cho công việc chung nhưng lại là một
người rất khiêm tốn.
- Tình cờ gặp ông họa sĩ và cô kĩ sư, anh mời họ lên thăm nhà, chỉ dành năm phút để giới
thiệu bản thân, còn lại toàn bộ thời gian anh kể về người thân, những người bạn ở Sa Pa.
- Anh cảm thấy đóng góp của mình chỉ là bình thường nhỏ bé so với bao người
4
 + So về độ cao làm khí tượng, anh cảm thấy mình chưa bằng anh bạn trên trạm đỉnh
Phan-xi-păng. Anh ấy được làm ở độ cao ba nghìn một trăm bốn mươi hai mét và anh
bạn ấy “mới một mình hơn”.
+ So về chiến công, anh thấy mình chưa bằng bố đang chiến đấu ngoài mặt trận nên anh
vẫn đang cố gắng thi đua lập chiến công cùng với bố
- Khi ông họa sĩ kí họa chân dung, anh từ chối, e ngại và nhiệt tình giới thiệu những người
khác đáng vẽ hơn anh nhiều
+ ông kĩ sư ở vườn rau dưới Sa Pa đã làm thay việc của ong, tự tay thụ phấn cho hàng
vạn cây su hào
+ anh cán bộ nghiên cứu bản đồ sét, 11 năm không xa cơ quan để thiết lập bản đồ sét tìm
tài nguyên cho đất nước.
 Với anh, những người ấy đáng để vẽ hơn.
 Anh thanh niên thật khiêm tốn với những gì mà anh đã cống hiến. nét đẹp khiêm tốn đấy
đã giúp anh luôn trân trọng những hi sinh thầm lặng, giúp anh nhận được bao tình cảm
yêu mến.
III, Các nhân vật khác.
1, Nhân vật ông họa sĩ.
- Ngay từ những phút ban đầu gặp gỡ anh thanh niên, bằng sự từng trải nghề nghiệp và
niềm khao khát của người nghệ sĩ đi tìm đối tượng của nghệ thuật, ông đã xúc động và
bối rối.
- Ông muốn ghi lại hình ảnh anh thanh niên bằng nét bút kí họa và “người con trai ấy đáng
yêu thật nhưng làm cho ông nhọc quá”. Những xúc cảm và suy tư câu chuyện ông họa sĩ
về người thanh niên và về những điều khác nữa được gợi lên từ câu chuyện của anh làm
cho chân dung nhân vật chính thêm sáng đẹp và tạo nên chiều sâu tư tưởng.
2, Nhân vật cô kĩ sư.
- Đây là cô gái dám rời Hà Nội, bỏ lại sau lưng “mối tình đầu nhạt nhẽo” để lên công tác ở
miền cao Tây Bắc. Cuộc gặp gỡ bất ngờ với anh thanh niên, những điều anh nói, câu
chuyện anh kể về những người khác đã khiến cô “bàng hoàng”, “cô hiểu thêm cuộc sống
một mình dũng cảm tuyệt đẹp của người thanh niên, về cái thế giới những con người như
anh mà anh kể, và về con đường cô đang đi tới”.
- Khoảnh khắc bàng hoàng ấy chính là sự bừng dậy của những tình cảm lớn lao, cao đẹp
khi người ta bắt gặp được những ánh sáng đẹp đẽ toả ra từ cuộc sống, từ tâm hồn người
khác.
- Cùng với sự bàng hoàng ấy là “một ấn tượng hàm ơn khó tả dạt lên trong lòng cô gái”.
Cuộc gặp gỡ đã khơi lên trong tâm tự cô gái trẻ những tình cảm và suy nghĩ mới mẻ, cao
đẹp về con người, về cuộc sống. Qua tâm tư của cô gái, ta nhận ra vẻ đẹp và sức ảnh
hưởng của nhân vật anh thanh niên.
3, Nhân vật bác lái xe.
- Bác lái xe là nhân vật xuất hiện từ đầu truyện, nhưng cũng kịp thể hiện những nét đẹp
trong tính cách. Là người rất yêu công việc, suốt ba mươi năm trong nghề lái xe mà bác
vẫn luôn giũ được tính cởi mở có trách nhiệm với công việc nhạy cảm trước vẻ đẹp thiên
nhiên và con người. Bác lái xe là cầu nối giữa anh thanh niên và cuộc đời (mua sách cho
anh, dừng xe dưới chân đồi để anh trò chuyện, giới thiệu những người bạn mới cho anh).
4,
- Anh bạn đồng nghiệp lặng lẽ cống hiến trên đỉnh Phan-xi-păng cao 3142 mét.
5
 - Ông kĩ sư vườn rau Sa Pa hết lòng với công việc, kiên trì, bền bỉ, làm việc trong âm
thầm lặng lẽ “ngày này sang ngày khác”. Ông ngồi im trong vườn su hào rình xem cách
ong lấy phấn, thụ phấn cho hoa su hào.
- Anh cán bộ nghiên cứu bản đồ sét. Anh luôn ở trong tư thế sẵn sàng suốt ngày chờ sét
“nửa đêm mưa gió, rét buốt, mặc, cứ nghe sét là choáng choàng chạy ra”.
- Ông bố của anh thanh niên xung phong đi bộ đội.
 Dù không xuất hiện trực tiếp trong truyện mà chỉ gián tiếp qua lời kể của anh thanh
niên, song họ hiện lên với những nét tuyệt đẹp trong tâm hồn và cách sống. Họ là những
người say mê công việc. Cuộc sống của họ lặng lẽ và đẹp đẽ biết bao.
IV, Tổng kết.
1. Nội dung.
Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” khắc họa thành công hình ảnh những con người lao động
bình thường, mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tượng ở một mình trên đỉnh
núi cao. Qua đó, truyện khẳng định vẻ đẹp của con người lao động và ý nghĩa của những
công việc thầm lặng.
2, Nghệ thuật.
- Tác giả đã xây dựng một tình huống truyện đơn giản, nhẹ nhàng không hề gay cấn.
- Ngôn ngữ kể chuyện trong sáng, giàu chất tạo hình và bàng bạc một chất thơ.
- Cách kể chuyện có sự đan xen giữa tự sự, miêu tả, trữ tình và bình luận.
- Đặc biệt, tác giả không hề cho nhân vật chính xuất hiện ngay từ đầu mà anh chỉ hiện ra
trong thoáng chốc, rồi sau đó bóng dáng anh lại khauats lấp giữa mịt mù cỏ cây và mây
núi Sa Pa, nhưng cũng kịp ghi lại trong lòng các nhân vật khác những ấn tượng tốt đẹp
về anh.
- Bên cạnh đó, tác giả còn để anh thanh niên hiện lê dưới nhiều điểm nhìn của các nhân vật
khác khiến cho vẻ đẹp tâm hồn của anh như được lọc qua một thứ ánh sáng trong trẻo, vì
thế càng trở nên đẹp đẽ hơn.