Professional Documents
Culture Documents
6.october 360
6.october 360
6.october 360
Covor Story
પ્રસતાવના
®
} ભારતે આઝાદ�ના 75 વષ� �ૂણ� કયયાં છે. આ �ુભ �સંગની } ભારત વષ� 1947મ� આઝાદ થયો �ાર� નબળ� અથ��યવ�ા,
ઉજવણી માટ� ભારતે આઝાદ�નો અ�ૃત મહોત્વ શ� કયગો દ�શ�ું િવભાજન, રાજક�ય િવ�ેપ , ગર�બી, અ�પ�શ�ણ વગેર�ના
Covor Story
છે. �ેમ� ભારતની આઝાદ�ના 75 વષ�ની સફરમ� �ા�ત કર� લી કારણે આ�થક િવકાસ સં�ૂણ�પણે અટક� ગયો હતો. દ�શના
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�સ��ઓ�ું સ્રણ કરવામ� આવે છે. �સ��ઓના સ્રણમ� �ુન:�નમ�ણમ� િવ�ાન અને ટ� �નોલો�એ �નણ�યક �ૂ�મકા
રાજક�ય, આ�થક, ઐ�તહા�સક, િવ�ાન અને �ો�ોત્ગકો વગેર� ભજવી છે.
ku
�ે�ોમ� ભારતની �ગ�તનો સમાવેશ થાય છે. } છે �લ� 75 વષ�મ� ભારતે કૃ �ષ, ભાર� ઉ�ોગ, સસચાઇ, ઊ�� ઉ�પાદન,
} િવ�ાન અને ટ� � નોલો� �ે�ે આઝાદ�ની 75મી વષ�ગ�ઠની પરમાણુ ઊ�� �મતા, અવકાશ ટ� �નોલો�, ર�ા ટ� �નોલો�,
ઉજવણી �પે નેશનલ કાઉન�સલ ઓફ સાય�સ મ�ુ�ઝયમસ સંચાર ટ� �નોલો�, બાયો ટ� �નોલો�, સ�ુ�િવ�ાન, િવ�ાન
(NCSM) �ારા ‘આઝાદ�ના 75 વષ� - િવ�ાન અને ટ� � નોલો�મ� સંશોધન અને �શ�ણમ� નોંધપા� સફળતા હ�સલ કર� છે.
ભારતની �સ��ઓ’ રા�ટ� �યાપી સ્ારક �દશ�ન�ું આયોજન } ભારતની િવ�ાન ���તમ� િવ�મ સારાભાઈ, હોમી જહ�ગીર
કરા�ું હ�ું. ભાભા,સી.વી.રમન,જગદ�શ ચં� બોઝ,મેઘનાદ સહા,સ�ે��નાથ
an
} ભારતનો િવ�ાન અને ટ� � નોલો� સાથેનો ઇ�તહાસ લ�બો અને બોઝ, હરગોપવદ �ુરાના વગેર� �ેવા ��ાત વૈ�ા�નકોનો અમોઘ
ભ�ય છે, �ે બ�ૂ�ચ�તાનની મહ� રગઢ સં�ૃ�ત (7000 BCE) સાથે ફાળો રહ્ો છે.
શ� થયો. મહ� રગઢ, સસ�ુ-સર�વતી સં�ૃ�તના ખોદકામ કરાયેલ� } સમય�તર� ભારતે િવ�ાન અને ટ� � નોલો�મ� નોંધપા� �ગ�ત
�ળો, વૈ�દક-અ�ુવૈ�દક સા�હ� અને કલાકૃ �ત વગેર� �ૂરતા કર� છે. િવ�ાન ટ� � નોલો� અને નવીનતા ની�ત–2020 િવક� ���ત,
�ુરાવા આપે છે ક� , ભારતીય �ૂ�મ પર �ૂબ સ�ૃ� િવ�ાન અને બોટમ-અપ, �ુરાવાથી મા�હતગાર, �ન�ણાતો �ારા સંચા�લત અને
�ો�ોત્ગક� સં�ૃ�તનો િવકાસ થયેલો હતો. સવ�સમાવેશની િવભાવનાને સીમા�ચનિ કર� છે.
S
} ભારતીય િવ�ાન અને ટ� �નોલો� �ચ�કત્ા, �લાસ્�ક } ‘આ��નભ�ર ભારત’ના �સ��ત હ� ઠળ ભારત િવ�ાન અને
સ��ર�, ધા�ુશાસ્ત, કૃ �ષ-બાગાયત, ગ�ણત-રસાયણ શાસ્ત, ટ� � નોલૉ� �ે�મ� �વદ�શી િવકાસ અને આ��નભ�રતા તરફની
�શપ�બલરડગ અને નેિવગેશન, �વ�નશાસ્ત, વજન અને તોલ વગેર� કૂ ચ પર િવશેષ ભાર �ૂક� છે.
શાખાઓમ� મજ�ૂત ર�તે િવક��ું હ�ું.
eb
ISRO (ભારતીય અવકાશ અનુસંધાન સં�ા - Indian space અવકાશ િવભાગની રચના થત� ISRO તે�ું ભાગ બન્ું.
Research organisation)
ISRO સાથે સંલનિ અવકાશ ક્ષેત્રની અ� પેટા સં�ાઅાે
} ભારતીય અવકાશ સંશોધનો માટ� ની સંભાવનાઓ તૈયાર કરવા
અને આંતરરા�ટ� �ય �તર� થત� સંશોધનોનો અ�યાસ અને �ાલ 1. િવ�મ સારાભાઈ �પેસ સેન્ટર (VSSC) : �તરુવનંત�ુરમ
મેળવવા વષ� 1962મ� ડૉ. િવ�મ સારાભાઈના ને��ૃ વ હ� ઠળ 2. �લ��વડ �ોપશિન �સ�મસ સેન્ટર (LPSC) : �તરુવનંત�ુરમ
ઇત્�ડયન નેશનલ ક�મટ� ફોર �પેસ �રસચ� (INCOSPAR)ની 3. સતીશ ધવન �પેસ સેન્ટર : શ્રી હ�રકોટા
�ાપના કરવામ� આવી હતી. તેના જ ભાગ�પે વષ� 1963મ� 4. �પેસ એસ�લક� શન સેન્ટર : અમદાવાદ
ક� રળના �તરુવંનત�ુરમ ન�ક થુમબા ખાતે થુમબા ઈ��વટો�રયલ
5. નેશનલ �રમોટ સેન�સગ સેન્ટર - હૈ દરાબાદ
રોક� ટ લોમન્ચગ �ે શનની �ાપના કરવામ� આવી. આગળ
ભારતની અવકાશ ક્ષેત્રે પ્રગ�ત 2. ચં�યાન-1 : ભારત�ું �થમ ચં� �મશન વષ� 2008મ� ISRO �ારા
} ભારતે અ�ાર �ુધીમ� પોલર સેટ�લાઇટ લોન્ચ હિ�કલ (PSLV) PSLV- C11ની મદદથી લોન્ચ કરવામ� આ��ું હ�ું, �ે ચં� પર
��ેપણ યાનની મદદથી 34 દ�શોનો થઇને અંદા�ે 342 િવદ�શી પાણીના �ુરાવા શોધવામ� સફળ રહું હ�ું અને આ અવકાશયાને
ઉપ�હો લોન્ચ કય� છે. સેટ�લાઈટ ઈ�ડ�� � એસો�સએશનના ચં�ની આસપાસ 3400 થી વ�ુ પ�ર�માઓ કર� િવિવધ �કારન�
અહ� વાલ 2020 �ુજબ વષ� 2019મ� વૈત્શ્વક અવકાશ �ે�ના સંશોધનો કયયાં હત�.
અથ�તં��ું �ૂલ્ય 366 �બ�લયન ડોલર હ�ું, �ેમ� ભારતનો �હ�સો 3. �મશન શક�ત : સંર�ણ સંશોધન અને િવકાસ સં�ા (DRDO)
2% એટલે ક� અંદા�ે 7 �બ�લયન ડોલર �ેટલો રહ્ો હતો. �ેમ� �ારા વષ� 2019મ� એ�ન્ટ-સેટ�લાઈટ �મસાઇલ વડ� અવકાશમ�
આવનાર ભિવ�યમ� વધારો થવાની િવશાળ સંભાવનાઓ રહ� લી છે. ઉપ�હને સફળતા�ૂવ�ક તોડ� પાડવા�ું �મશન પાર પાડવામ�
®
} ભારતમ� અવકાશ અને સેટ�લાઈટ �ો�ે�સ પર 40 થી પણ વ�ુ આ��ું અને આવી �મતા ધરાવતા જૂ જ દ�શોમ� ભારતે �ાન
�ાટ� -અપ્ કાય�રત છે, �ે ભારતને ન�કના ભિવ�યમ� અવકાશ મેળ��ું, �ે ભારતની અવકાશીય �મતા અને અવકાશીય સંપત્ત્તના
�ે�ે મજ�ૂત �ાન અપાવવામ� ચાવી�પ �ૂ�મકા ભજવશે . ર�ણ માટ� ની ભારતની શક�ત�ું �દશ�ન હ�ું.
l
} ભારતે �પેસ �ો�ામ પર 2019-20 મ� કુ લ 1.8 �બ�લયન ડોલરનો 4. AstroSAT : એ�� ોસેટ એ ભારત�ું �થમ સમર્પત મ��-વેવલેન્થ
ખચ� કયગો હતો. ISRO �ારા વષ�મ� સર� રાશ 5-7 ઉપ�હો લોન્ચ �પેસ ટ� �લ�ોપ છે. �ે એસિ-ર� , ઓ��ટકલ અને UV �પે��લ
ku
કરવામ� આવે છે, �ાર� અમે�રકા અને ચીન �ારા વષ�મ� સર� રાશ બે�ડમ� એકસાથે અવકાશીય સ્ોતોનો અ�યાસ કર� છે.
અ�ુ�મે 19 અને 34 �ેટલા ઉપ�હો લોન્ચ કરાય છે. 5. PSLV-C37 : િવશ્વમ� એકસાથે 104 ઉપ�હો એક જ ��ેપણમ�
સફળતા�ૂવ�ક ભ્રમણક�ામ� �ૂકનાર ISRO �થમ સં�ા હતી.
અવકાશ ક્ષેત્રના �વકાસ માટે લેવાયેલ મહત્ત્વપૂણર્ પગલાં
વત�માનમ� સૌથી વ�ુ સેટ�લાઈટ્ સ એક જ લોન્ચમ� મોકલવાનો
1. ડ� ાફ્ટ �પેસ એ��િવટ�ઝ �બલ - 2017 : આ �બલનો ઉ�ે શય ર� કોડ� �પેસ એસિ પાસે છે. તેના �ારા 143 સેટ�લાઈટસને
ભારતની અવકાશ ��ૃત્ત્તઓને �ોત્ા�હત અને �નય�મત કરવાનો અવકાશમ� મોકલવામ� આ�યા હતા.
છે. તે અવકાશ િવભાગ �ારા સરકારના માગ�દશ�ન અને અ�ધકૃ તતા
an
6. NAVIC : Navigation in Indian Constellation એ
હ� ઠળ ખાનગી �ે�ની એજ�સીઓની ભાગીદાર�ને �ોત્ા�હત
ભારતની �ાદ� �શક નેિવગેશન સેટ�લાઈટ �સ�મ (IRNSS) છે.
કરવા પર �યાન ક� ���ત કર� છે.
�ેને ISRO �ારા િવકસાવવામ� આવી છે, IRNSSમ� કુ લ આઠ
2. એ ંટ� �સિ (ANTRIX) કોપગોર� શન �લ�મટ� ડ : એ ંટ� �સિ એ ઇસરો ઉપ�હોનો સમાવેશ થાય છે. �ેમ�ના �ણ ઉપ�હો �ઓ�ે શનર�
�ારા િવકસાવવામ� આવેલ �પેસ �ોડ�્ સ , ટ� ક�નકલ ક�સ��સી ભ્રમણક�ામ� અને પ�ચ �ઓસસ�ોનસ ભ્રમણક�ામ� �ૂકવામ�
સેવાઓ અને ટ� � નોલો�ના ટ� ા�સફર અને વા�ણક્�ક ��ૃત્ત્તના આ�યા છે. તેનો �ુ� ઉ�ે શ ભારત અને તેના પડોશી રા�ટ� ોને
િવ�તાર માટ� ISROની માકકે ટટગ શાખા છે. િવશ્વસનીય અને ��ર નેિવગેશન સેવા �દાન કરવાનો છે.
S
3. ન્ૂ �પેસ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ (NSIL) : તે 2019મ� �પાયેલ �ડપાટ� મેન્ટ 7. �ાયો�ે�નક એ���ન : ISROએ તેના હ� વી �લફ્ટલોન્ચ હિ�કલ
ઓફ �પેસ હ� ઠળની ક� ��રીય �હ� ર �ે�ની એન્ટર�ાઇઝ છે. GSLV MK-IIIનો ઉપલા તબ�ાના ઉપયોગ માટ� �વદ�શી
4. IN–SPACE (ઇત્�ડયન નેશનલ �પેસ �મોશન એ�ડ �ાયો�ે�નક એ���ન િવકસા��ું છે. આવી ટ� �નોલૉ� ધરાવતા
eb
ઓથોરાઇઝેશન સેન્ટર) : તેની �ાપના ઉ�ોગોને �ોત્ાહન જૂ જ દ�શોમ� ભારતનો સમાવેશ થાય છે.
આપવા અને અવકાશ �ે�મ� ખાનગી રોકાણ આકષ�વા માટ� 8. INSAT: આ એક સેટ�લાઇટ્ સ નેટવક� નો સ�ૂહ છે, �ે દ�શમ�
કરવામ� આવી છે. સંચાર અને �સારણની �ુિવધાઓ આપે છે. તે સમ� દ��ણ
5. �ો�ે� ને� : �ો�ે� ને� એ ભારતીય ઉપ�હો માટ� અવકાશમ� એ�શયાને આવી �ુિવધાઓ �દાન કરવા સ�મ છે. INSATના
કાટમાળ અને અ� જોખમો શોધવા માટ� �ારં ભભક ચેતવણી કારણે ભારતમ� ટ� �લિવઝન અને ર� �ડયો �સારણ, દૂરસંચાર અને
�ણાલી (Early Warning System) છે. �ે એકવાર કાય�રત થયા હવામાનશાસ્ત �ે�ે �ુધારાની નવી ���ત આવી છે.
W
પછ� ભારતને અ� અવકાશ �ે�ની મજ�ૂત શક�તઓની �ેમ 9. ગગનયાન : ISRO ન�કના ભિવ�યમ� ભારત�ું �વદ�શી ર�તે
�પેસ �સ્ચ�ુએશનલ અવેરનેસમ� �મતા વધારવા ઉપયોગી થશે . િવક�સત �થમ સમાનવ �મશન એટલે ક� ‘ગગનયાન’ લોન્ચ કરવાની
અવકાશ ક્ષેત્રે ભારતની નાેંધપાત્ર ઉપલસ્ધિઅાે તૈયાર�મ� છે. તેના અંતગ�ત ભારત �ારા 3 અવકાશયા�ીઓને
અવકાશમ� મોકલવાની યોજના છે. તેઓ 300-400 �ક.મી.ની
1. માસ� ઓર્બટર �મશન (MOM) : આ ભારત�ું �થમ આંતર�હ�ય
ઊંચાઈ પર 7 �દવસનો સમય પસાર કરશે .
�મશન હ�ું. �થમ �યાસમ� જ મંગળની ભ્રમણક�ા �ુધી પહોંચનાર
ભારત િવશ્વનો �થમ દ�શ બ�ો હતો. �ેના થક� ર�શયા, અમે�રકા, 10. ભારત�ું પોતા�ું �પેસ �ે શન બનાવવાની યોજના : વષ� 2030
�ુરોિપયન �પેસ એજ�સી પછ� મંગળની ભ્રમણક�ામ� પહોંચનાર �ુધીમ� ભારતે તે�ું �થમ �વદ�શી ર�તે �નર્મત �પેસ �ે શન લોન્ચ
ઇસરો િવશ્વની ચોથી અવકાશ એજ�સી બની હતી. કરવાની યોજના બનાવી છે. તેના માટ� ISRO �ારા �પેસ ડોરકગ
®
ઓગ� 1979મ� આં�શક ર�તે સફળ રહ� હતી. } �ાયો�ે�નક �ે જ : આ તબ�ામ� ઇંધણ તર�ક� �વાહ� હાઇડ� ોજન
Covor Story
2. ASLV: Augmented Satellite Launch Vehicle : ASLV તથા �વાહ� ઓક્સિજનનો ઉપયોગ કરવામ� આવે છે. આ
�ો�ામ �ુ��વે લો અથ� ઓર્બટ (LEO)મ� 150 �ક.�ા. �ુધીનો
l
વા�ુઓને �વાહ� �વ�પમ� લઇ જવા માટ� તાપમાન �ૂબ નીચું લઇ
પ્રાથમિક પરીક્રા
પે-લોડ લઈ જવાની �મતા િવક�સત કરવા �ડઝાઇન કરા�ું જવામ� આવે છે. -1500C (અથવા -2380F) તાપમાનને �ાયો�ે�નક
હ�ું. તેના �ારા SROSS-C અને SROSS-C2 સેટ�લાઈટ્ સને તાપમાન કહ� છે.
u
ભ્રમણક�ામ� �ૂકવામ� આ�યા હતા. } GSLV- માક� III
3. PSLV: Polar Satellite Launch Vehicle : PSLVની �થમ } GTOમ� 4000 �ક.�ા. અને LEO મ� 8000 �ક.�ા. �ુધીનો પેલોડ
ફલાઇટ 20 સ�ટ� મબર, 1993ના રોજ યો�ઇ હતી. PSLV ભારત�ું લઈ જવા સ�મ છે.
nk
�ી� પેઢ��ું લોન્ચ હિ�કલ છે. તે �લ��વડ �ે જથી સજ્જ �થમ
ભારતીય લોન્ચ હિ�કલ છે. તેન� �ુ� �ણ વે�રઅન્ટ્ સ છે :
(1) PSLV-G (2) PSLV-CA (3) PSLV-XL.
} 1994 થી 2017ના સમયગાળા દર�મયાન PSLV �ારા 48
�ેટલા ભારતીય ઉપ�હો અને 209 �ેટલા િવદ�શી ઉપ�હોને
} �ણ �ે જ
1. �થમ : liquid ઈંધણવાળ� બે િવકાસ એ���ન
2. બીજુ ં : solid રોક� ટ �ૂ�ર
3. �ાયો�ે�નક એ���ન
5. RLV - TD: Reusable Launch Vehicle Technology
સફળતા�ૂવ�ક ભ્રમણક�ામ� લોન્ચ કરાયા છે. આ ઉપર�ત,
Sa
PSLV-C37 �ારા 104 સેટ�લાઈટ્ સ લોન્ચ કરવાનો િવ�મ રચવામ� Demonstrator
આ�યો હતો અને PSLV-C11 �ારા ચં�યાન અને PSLV-C25 �ારા } RLV-TDએ અવકાશમ� ઓછા ખચભે �વેશને સ�મ કરવા માટ�
�થમ �યાસે મંગળયાન મોકલવામ� આ��ું છે. સં�ૂણ�પણે �ુનઃ ઉપયોગ કર� શકાય તેવા ��ેપણ યાન માટ�
આવશયક ટ� �નોલો�ઓ િવકસાવવા તરફ ISRO�ું સૌથી
PSLVની �વશેષતાઅાે તકનીક� પડકાર�પ �યાસો પૈક��ું એક છે.
} Sun-Synchronous Polar Orbit (600 �ક.મી. �ુધી)મ� 6. SSLV - Small Satellite Launch Vehicle
1750 �ક.મી. પેલોડ લઈ જવાની �મતા
eb
IGMDP હે ઠળ �વકશસત �મસાઈલાે હ�થયાર વહન કરવા પણ સ�મ છે. તેની ર� � જ લગભગ 1000
1. �ૃ�વી : ટૂં કા અંતરની સપાટ�થી સપાટ� પરની બેલેસ્�ક �મસાઈલ. �ક.મી. �ેટલી છે.
2. અત્નિ : મ�યવત� ર� � જની સપાટ�થી સપાટ� પર �હાર કરતી 3. શૌય� �મસાઈલ : ક�પો�ઝટ ક� �ન�રમ� સં�હ અને લોન્ચ થઈ શક�
બેલેસ્�ક �મસાઈલ છે. તેવી હાયપર સો�નક �મસાઈલ છે. શૌય� �મસાઈલને �ોર� જ-કમ-
3. િ��ૂલ : ટૂં કા અંતરની �નમ્ન �તરની સપાટ�થી હવામ� �હાર કરતી લોન્ચ ક� �ન�રમ� સં��હત કરવામ� આવતી હોવાથી તે દુશમન
�મસાઈલ છે. સવભેલ�સ અથવા ઉપ�હોથી �ૂગભ� �સલોમ� છૂ પાયેલી રહ� છે.
આ �મસાઈલ હજુ �નમ�ણ આ�ધન છે.
4. આકાશ : મ�યમ ર� � જની સપાટ�થી હવામ� �હાર કરતી �મસાઈલ.
4. �હાર �મસાઈલ : �હાર એ ઘન–ઈંધણવાળ� સપાટ� થી સપાટ�
5. નાગ : �ી� પેઢ�ની એન્ટ� ટ� ન્ક �મસાઈલ છે.
®
અને ગાઈડ� ડ શોટ� –ર� � જ ��ૂહા�ક બેલેસ્�ક �મસાઈલ છે. તે
DRDO દ્વારા �વકશસત અેન્ટી-ટે ન્ક �મસાઈલાે ઓમ્ની-ડાયર� ક્શનલ (એકસાથે િવિવધ લક્ષ્યોને ટાગભેટ કરવા)
} હ� લીના : સાત �ક.મી.ની મહત્તમ ર� � જ ધરાવે છે અને તેને એડવા�્સડ વોરહ� ડ્સથી સજ્જ હશે . તેની ર� � જ લગભગ 150 �ક.મી. �ેટલી છે.
l
લાઈટ હ� �લકો�ટરના વેપનાઈઝ્ ડ વઝ� ન પર ગોઠવી શકાય તેવી 5. �લય �મસાઈલ : આ �મસાઈલ હજુ િવકાસ હ� ઠળ છે. �ે �દ્ુમ્ન
ર�તે �ડઝાઈન અને િવક�સત કરવામ� આવી છે. બે�લસ્�ક �મસાઈલ ઈન્ટરસે�ટરની ટ� �નોલો� પર આધા�રત
ku
} નાગ : �ી� પેઢ�ની ફાયર-એ�ડ-ફોગભેટ �મસાઈલ છે, �ે ભાર� ઘન ઈંધણ ધરાવતી ટૂં ક� ર� � જની ��ૂહા�ક �મસાઈલ છે. આ
�ક�લેબંધી ધરાવતી દુશમન ટ� ન્કોને �વ�ત કરવા સ�મ છે. �ો�ે� �ૂણ� થયા પછ� તે જૂ ની પેઢ�ના �વાહ� ઈંધણવાળ� �ૃ�વી
} MPATGM : મેન-પોટકે બલ એ�ન્ટ-ટ� ન્ક ગાઈડ� ડ �મસાઇલ માટ� �મસાઈલ�ું �ાન લેશે .
વપરાય છે. તે 2.5 �ક.મી.ની ર� � જ ધરાવે છે. તેમ� પાયદળના ઉપયોગ 6. �ણાશ (Pranash) �મસાઈલ : DRDO �ારા 200 �ક.મી. ર� � જની
માટ� ફાયર-એ�ડ-ફોગભેટ અને ટોપ એટ� ક �મતાઓ છે. સસગલ �ે જ સો�લડ ફ્ુઅલ �મસાઈલ �સ�મ િવકસાવવામ�
} સેન્ટ (SANT) : તે એક સ્ાટ� �ે �ડ-ઓફ, એન્ટ�-ટ� ન્ક �મસાઈલ છે. આવી રહ� છે. તે �ુ� મેદાનમ� પરં પરાગત વોરહ� ડ્સ વહન કર�
તેને એરફોસ�ની ટ� ન્ક િવરોધી કામગીર� માટ� Mi-35 હ� �લકો�ટરથી શકશે .
an
લોન્ચ કરવા માટ� િવકસાવવામ� આવી છે. 7. અસ્ત �મસાઈલ : અસ્ત �મસાઈલ એ 110 �ક.મી.ની ર� � જ ધરાવતી
સ��ય રડાર હોમમગ એર-ટુ - એર �મસાઈલ છે, �ેનો સમાવેશ દૃશય–
DRDOના �વ�વધ કાયર્ક્ષેત્રાે ર� � જની બહારની (Beyond-visual-Range) શ્રેણીમ� થાય છે.
} DRDO એ 50 થી વ�ુ �યોગશાળાઓ�ું નેટવક� ધરાવે છે, 8. બરાક �મસાઈલ : તે ભારત અને ઈઝરાયેલના સં�ુ�ત �યાસોથી
�ે િવિવધ િવ�ાશાખાઓને આવર� લેતી સંર�ણ તકનીકો તૈયાર થયેલ લ�બા અંતરની સપાટ�થી હવામ� �હાર કરતી
િવકસાવવામ� ઊંડાણ�ૂવ�ક અ�યાસ કર� છે. �ેમ ક� , એરોનો�ટસિ, પરમાણુ સ�મ બેલેસ્�ક �મસાઈલ છે.
S
યાખોટ (Yakhont) �મસાઈલ �સ�મ પર આધા�રત છે. બ્હ્મોસ 11. K-4 �મસાઈલ: K-4એ ભારતીય નૌકાદળની અ�રહં ત વગ�ની
�મસાઈલ એ 300 �ક.�ા.ના વોરહ� ડ્સ સાથે 290 �ક.મી. �ુધીની સબમ�રન અને ભિવ�યમ� આવનાર S5-�લાસ સબમ�રન માટ�
ર� � જ ધરાવે છે. તેની ઝડપ 2.8 મેક �ેટલી છે. બ્હ્મોસની અ�તન િવક�સત મ�યવત� ર� � જની સબમ�રન લોન્ચ �મસાઈલ છે. તેની ર� � જ
શ્રેણી 5-7 મેકની ઝડપે �હાર કર� શક� તે ર�તે તેને હાયપરસો�નક 3500 �ક.મી. છે અને K-4 �મસાઈલ િ�-પ�રમાણીય દાવપેચ કર�
�મસાઈલ બનાવવા �યોગો વત�માનમ� ચા�ુ છે. શક� છે અને ઉચ્ચ ચોકસાઈ ધરાવે છે.
2. �નભ�ય �મસાઈલ : �નભ�ય એ લ�બા અંતરની, તમામ �કારના 12. K-5 �મસાઈલ: K-5 એ ઘન બળતણ આધા�રત ઈન્ટરકો�ન્ટનેન્ટ
હવામાનમ� કાય� કરવા સ�મ, ઘન રોક� ટ �ૂ�ર અને ટબગો�ેટ (આંતરખંડ�ય) ર� � જની સબમ�રન �મસાઈલ છે, તેની ર� � જ 5000
એ���ન �ારા સંચા�લત સબસો�નક �ુ ઝ �મસાઈલ છે. તે બહુ િવધ �ક.મી. હશે અને તે 2 ટનના વોરહ� ડ�ું વહન કરવા સ�મ હશે . આ
�લેટફોમ� પરથી લોન્ચ કર� શકાય છે. તે પરં પરાગત અને પરમાણુ િવકાસ હ� ઠળની �મસાઇલ છે
8 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Covor Story
®
સબમ�રનથી આવતા જોખમોથી �ુર��ત રાખવામ� મહ�વની
2. D-4 �સ�મ : ઈલે��ો�નસિ અને રડાર ડ� વલપમેન્ટ �ૂ�મકા છે. આ �કારના જહાજો િવિવધ સે�સર, હ�થયારો અને
Covor Story
એ�ાબરલશમેન્ટ એ એ�ન્ટ-ડ� ોન �ુ�ના ભાગ�પે D-4 િવકસા��ું ટ� � નોલૉ�થી �ુસજ્જ હોય છે. ��ગેટ્સના ક� ટલાક ઉદાહરણ :
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
છે. �ે ડ� ોનની શોધ માટ� બહુ િવધ સે�સસ�મ�થી આવતા ડ� ટા INS �શવા�લક, INS સાત�ુરા, INS તલવાર વગેર�.
ફ્ુઝનનો ઉપયોગ કર� છે અને તે ડુઅલ કાઉન્ટરમેઝર 2. સબમ�રન
u
તકનીકોથી સજ્જ છે.
} ભારતીય નૌકાદળની 30 વષ�ની સબમ�રન �નમ�ણ યોજનાને
3. માનવ સ�હત હવાઈ વાહનો �ુર�ા પરની ક� �બનેટ સ�મ�ત �ારા જૂ ન 1999મ� મંજૂર કરવામ�
I. તપસ (Tapas) : એ�રયલ સવભેલ�સ-�બયો�ડ હોરાઈઝન આવી હતી, �ેમ� વષ� 2030 �ુધીમ� �વદ�શી ર�તે 24 (6 પરમાણુ
આવે છે. આ ઉપર�ત HAL-ધ્ુવ અને HAL-રુ� �ેવ� હ� �લકો�ટરો �ૂળ ર�તે તે ‘બાકુ ’ ખાતે બ�ધવામ� આ��ું હ�ું. �ે 1987મ� કાય�રત
પણ િવકસાવામ� આ�યા છે. થ�ું હ�ું. �ેને 1996ના વષ�મા સોિવયેત સંઘ પાસેથી ભારત �ારા
ખર�દવામ� આ��ું હ�ું.
B. રડાર
} INS-િવ��ત : આ િવમાનવાહક જહાજ ભારતીય નૌકાદળ માટ�
1. Indra રડાર : લો ફલાઈંગ �ડટ� ક્શન રડાર �ેને ઈત્�ડયન ડો�લર
ક� રળ ખાતે કોચીન �શપયાડ� �લ�મટ� ડ �ારા બનાવવામ� આવેલ
રડાર (Indra) 2D શ્રેણી તર�ક� પણ ઓળખાય છે, �ે ઈલે��ો�નસિ
W
®l
ku
S an
eb
W
®
કરવા સ�મ બનાવે છે. મંજૂર� આપે છે.
Covor Story
} ભારતમ� ICT�ું માકકેં ટ અંદા�ે 180 �બ�લયન ડોલર �ેટ�ું છે અને (v) ર�ૂટૂથ (Bluetooth) : ટૂં ક�-તરં ગલંબાઈ વાળા ર� �ડયો તરં ગોનો
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
2025 �ુધીમ� તે 350 �બ�લયન ડોલર�ું થવાનો અંદાજ છે. ICT ઉપયોગ કર�ને ટૂં કા અંતર પરના ઉપકરણોને કને� કરવા
સે�રનો વાર્ષક સર� રાશ િવકાસ દર 9% છે અને તે ભારતના માટ� ની ટ� � નોલો� છે.
GDPમ� લગભગ 9% �ેટલો ફાળો આપે છે.
u
(vi) �લાઉડ ક���ૂટટગ : આ ટ� � નોલો� કોમ�ૂટર �સ�મ
માેબાઈલ ટે કાેલાેજી અને નેટવકર્ સંસાધનોની ઓન-�ડમા�ડ ઉપલબ્ધતા માટ� િવકસાવવામ�
આવી છે. �ેમ� વપરાશકત� �ારા સીધા સ��ય સંચાલન િવના
} મોબાઈલ ટ� �નોલો�નો �યાપ �ૂબ વધી ગયો છે અને તેનો િવકાસ
ડ� ટા �ોર� જ, ક���ૂટટગ પાવર અને િવિવધ સેવાઓનો કોઈપણ
nk
હજુ પણ ચા�ુ છે. સ્ાટ� ફોન �ુઝસ�ની સં�ા 3 �બ�લયનને પાર
થઈ ગઈ છે અને વૈત્શ્વક મોબાઈલ વક� ફોસ� 2022 �ુધીમ� 1.87
�બ�લયન �ુધી પહોંચવાની અપે�ા છે. ભારતમ� હજુ સ્ાટ� ફોન
�વેશ દર (Penetration) મા� 35% જ છે. માટ� આ �ે�ે �ગ�તની
�ૂબ િવશાળ તકો રહ� લી છે.
} ટ� � નોલો�નો િવકાસ થવાથી મોબાઈલ ફોનના ઉપયોગના
�ાનેથી ઓનલાઇન મા�યમથી ઉપયોગ કર� શકાય છે. �ેના
માટ� �લાઉડ ક���ૂટટગ સેવા �ૂર� પાડતી સં�ાઓ �ારા
િવિવધ ડ� ટા સેન્ટરો બનાવવામ� આવેલ હોય છે.
(vii) Edge ક���ૂટટગ : તે �લાઉડ ક���ૂટટગ�ું િવ��ૃત �વ�પ છે.
�ે નાના-નાના �ુ�નટ �વ�પે વપરાશકત�ના વ�ુ ન�ક રહ�
કાય� કર� છે. �ેના કારણે �ોસેસસગ અને ડ� ટા ટ� ા�સ�મશન ના
Sa
કાય��ે�ો �ૂબ િવ��ૃત થય� છે. �ેમ ક� , GPS નેિવગેશન, એમબેડ�ડ
સમયમ� ઘટાડો થવાથી ક���ૂટટગની સેવા ઝડપી બને છે.
વેબ બ્ાઉઝર, ઈ��ન્ટ મેસેસ�ગ �લાયંટ અને હ� �ડહ� રડ ગેમમગ
ક�સોલ વગેર�. ICTનાે �વ�વધ ક્ષેત્રવાર �વકાસ અને ઉપયાેગ
(i) સે�ુલર નેટવકસ� : િવત�રત સેલ ટાવરનો ઉપયોગ કર�ને ર� �ડયો 1. E-Learning માટ� : ઈન્ટરનેટના મા�યમથી કોઈપણ બાબતની
�ણકાર� મા� એક ક્�લકમ� આંગળ�ના ટ� રવે ઉપલબ્ધ બની છે.
નેટવક� ક� �ે મોબાઈલ ઉપકરણોને ��કવ�સીઝને આપમેળે
આ ઉપર�ત, ઇન્ટરનેટના ઉપયોગથી �શ�ણ �ે� �ૂબ મોટ� ���ત
ઓપર� ટ કરવા અને મોટા ભૌગો�લક િવ�તારોમ� િવ�ેપ િવના
eb
ઉપયોગ કર� છે. �ે ડ� ટાને ટ� ા�સ�મશન માટ� િવિવધ ભાગો ખાસ કર�ને સરકારના �યાસોનો લાભ દર� ક �ુધી પહોંચવાથી
અથવા પેક�ટમ� ગોઠવે છે અને ગંત�ય �ાન પર મા�હતીને સવ�સમાવેશીકરણની િવભાવના સાથ�ક થાય છે અને ભ્ર�ટાચાર
ફર�થી એસેમબલ કર� છે. �ેવા દૂષણો વહ�વટ�તં�મ�થી દૂર થાય છે.
(iii) 5G નેટવર્કગ : 5G સાથે વાયરલેસ બ્ોડબે�ડ કનેક્શ�સ પર 3. E-Commerce : ઈ-કોમસ�નો િવકાસ �ુ��વે ICT
ટ� ા�સ�મટ થયેલો ડ� ટા મ��ગીગાબીટની ઝડપે �ુસાફર� કર� ઈ��ા�� કચરમ� �ૃ�� પર આધા�રત છે. આમ�, સ્ાટ� ફોન બ�ર
શક� છે (અંદા�ે 20 Gbps). આ ઉપર�ત 5 �મલીસેક�ડથી પણ અને ઈન્ટરનેટ �ચાર એ ઈ-કોમસ� ઉ�ોગના િવકાસ માટ� ઉ��ેરક
ઓછ� લેટ�સી ર� ટ �દાન કર� છે. �ે ર�અલ-ટાઈમ ફ�ડબેકની સા�બત થયા છે.
જ�ર�યાતવાળ� ટ� � નોલો�ને વ�ુ સરળ અને ઝડપી બનાવશે . 4. Online Banking : ICTની મદદથી ઈન્ટરનેટ બેંરકગ, વેબ બેંરકગ,
મોબાઈલ વગેર� �ૂબ સરળ અને ઝડપી બની ગયા છે. �ેના લીધે િવશલેષણ કરવા પરં પરાગત ડ� ટા �ોસેસસગ �સ�મ અસ�મ છે.
નાણાક�ય સમાવેશન લાવવામ� પણ �ૂબ મદદ મળ� છે. આ તેના િવશલેષણ માટ� િવશેષ �મતા ધરાવતા કોમ�ૂટર �ોસેસસગ
ઉપર�ત દ�શમ� UPI (Unified Payment Interface) અને �સ�મની જ�ર પડ� છે. ડ� ટા માઈનનગ એ એક એવી ���યા છે, �ેનો
ભારત QR કોડનો િવકાસ થવાથી નાણાની ઓનલાઈન લેવડ- ઉપયોગ કોઈપણ કાચા પાયાના ડ� ટાના મોટા સ�ૂહમ�થી ઉપયોગી
દ�વડ સરળ બની છે. ડ� ટા તારવી કાઢવા માટ� થાય છે.
5. ઈન્ટરનેટનો િવકાસ : એક અ�યાસ �ુજબ વષ� 2019થી �ામીણ 13. �વોન્ટમ ક���ૂટટગ (Quantum Computing) : �વોન્ટમ
ભારતમ� ‘સ��ય ઈન્ટરનેટ વપરાશકત�ઓ’મ� 45% નો વધારો કોમ�ૂટર એવા મશીનો છે �ે ડ� ટા �ોર કરવા અને તેની ગણતર�ઓ
થયો છે. ભારત 2.0 ઈન્ટરનેટ �રપોટ� મ� જણા�યા અ�ુસાર કરવા માટ� �વોન્ટમ �ફ�ઝસિના �ુણધમગોનો ઉપયોગ કર� છે.
®
2019ન� વષ� પચિાત મ�હલા એ��વ ઈન્ટરનેટ �ુઝસ�મ� 61%નો પરં પરાગત (�લા�સકલ) ક���ૂટર �લા�સકલ �બટ્ સ એટલે ક� 0
વધારો થયો છે. અથવા 1 નો ઉપયોગ કર� છે. �ાર� �વોન્ટમ ‘ક���ૂટર �વોન્ટમ’
6. ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન : છે �લા થોડા વષગોમ� ભારતીય ટ� �લકોમ ટાવર �બટ્ સ અથવા’ ક્ુ�બટ્ સ’નો ઉપયોગ કર� છે, �ે એક જ સમયે 0
l
ઉ�ોગનો નોંધપા� િવકાસ થયો છે. મોબાઇલ ટાવસ�ની સં�ા, ક� અને 1 બંને હોઈ શક� છે.
�ે વષ� 2014મ� 4 લાખ હતી તે 2021મ� વધીને અંદા�ે 6 લાખ 14. �ુપર કોમ�ૂટર : આ મોટ� કોમ�ૂટર �સ�મો છે, �ે ખાસ કર�ને
ku
60 હ�ર �ેટલી થઈ છે. એ જ ર�તે , મોબાઈલ બેઝ ટ� ા�સર�સીવર જટ�લ વૈ�ા�નક અને ઔ�ોત્ગક પડકારોને ઉક� લવા માટ�
�ે શનોની સં�ામ� 187% ઝડપથી �ૃ�� થઈ છે. �ેની સં�ા બનાવવામ� આવે છે. �ુપર કોમ�ૂટર�ું �દશ�ન ફલોટટગ પોઈન્ટ
2014મ� 8 લાખ હતી તે 2021મ� 2.3 �મ�લયન થઈ ગઈ છે. ઓપર� શ�સ પર સેક�ડ (Flops)મ� માપવામ� આવે છે. ભારત�ું
7. ઈન્ટરનેટ ઓફ થથગસ (IOT) : IOT એ સે�સર, �ોસેસસગ �મતા, પરમ-�સ�� �ુપર કોમ�ૂટર એ િવશ્વના 500 ટોપ �ુપર કોમ�ૂટરમ�
સોફ્ટવેર અને અ� ટ� � નોલો�ઓ સાથેની ભૌ�તક વ��ુઓ , 63મ� �મે આવે છે.
ઉપકરણો, �સ�મો વગેર�ને ઈન્ટરનેટ અથવા અ� સંચાર 15. નેશનલ �ુપર કો���ૂટટગ �મશન (NSM): 2015મ� લોન્ચ કરવામ�
an
નેટવકસ� સાથે જોડાણ કર� તે�ુ સંચાલન કરવા ઉપયોગકત�ને આ��ું હ�ું. NSM સં�ુ�ત ર�તે ઈલે��ો�નસિ અને ઈન્ફોમભેશન
સ�મ બનાવે છે. ટ� � નોલો� મં�ાલય અને �ડપાટ� મેન્ટ ઓફ સાય�સ ટ� � નોલો�
8. વેર�બલ ટ� � નોલો�: આ સ્ાટ� ઈલે��ો�નક ઉપકરણો છે, �ે �ારા સંચા�લત છે. �ેને સેન્ટર ફોર ડ� વલપમેન્ટ ઓફ એડવા�સ
વપરાશકત�ના શર�ર પર પહ� રવા માટ� બનાવવામ� આ�યા છે. ક���ૂટટગ (C-DAC- �ૂણે) અને IISC- બેંગ�ુરુ �ારા ઉચ્ચ �દશ�ન
ઉ.દા. સ્ાટ� જવેલર�, �ર�બે�ડ, ઘ�ડયાળો વગેર�. આ �કારના ક���ૂટટગ �ુિવધાઓના �ીડ સાથે રા�ટ� �ય શૈ��ણક અને R & D
ઉપકરણો મા�હતી શોધી તે�ુ િવશલેષણ કર�ું અને તેને ટ� ા�સ�મટ સં�ાઓને જોડવા બનાવા�ું છે.
S
કરવી વગેર� �ેવા કાયગો કર� છે. 16. મેટાવસ� : મેટાવસ� એ એક સા�ૂ�હક એ�ડ વ્ચ�ુ�અલ ઓપન
9. �નયર-ફ�રડ કોમ�ુ�નક� શન (NFC) : NFCએ 13.56 MHzની બેઝ �પેસ છે, �ે વ્ચ�ુ�અલ ર�તે ઉ�પન્ન �ડ��ટલાઈઝ, ભૌ�તક અ�ુભવ
���વ�સીનો ઉપયોગ કર�ને ર� �ડયો ���વ�સી ફ�રડ પર આધા�રત અને વા�તિવકતાને એક�કૃ ત કર�ને િવકસાવવામ� આવે છે. �ે
eb
એક ટૂં ક�-શ્રેણીની કોન્ટે �લેસ કોમ�ુ�નક� શન ટ� � નોલો� છે. વપરાશકત�ઓને ઈમર્સવ (Three Dimensional Image)
અ�ુભવો �દાન કરાવે છે.
10. ર� �ડયો ���વ�સી આઈડ� ન્�ટ�ફક� શન (RFID) : RFID
ટ� � નોલો�એ ટ� ગ કર� લા ઑબ�ે�ને �ન�્રિય ર�તે ઓળખવા 17. Virtual Reality Vs Augmented Reality : VR એ ઈમર્સવ
માટ� ર� �ડયો તરં ગોનો ઉપયોગ કર� છે. RFID ટ� ગમ� નાના ર� �ડયો (3D Image) વ્ચ�ુ�અલ વાતાવરણ ઊ�ું કર� છે. �ાર� ARમ�
ટ� ા�સપો�ડરનો સમાવેશ થાય છે. �ે ર� �ડયો તરં ગોના ર�સીવર અને વા�તિવક િવશ્વમ� દૃશયના નવા આયામો ઉમેર� છે. VRમ� હેં ડસેટ
ટ� ા�સમીટરના ઉપયોગને ટ� કો આપે છે. ઉપકરણોની મદદથી સં�ૂણ� વ્ચ�ુ�અલ િવશ્વ�ું �નમ�ણ થાય છે,
W
�બનજ�ર� અને અ�ત�ય�ત મા�હતીનો �ૂબ મોટો જ�થો છે. 2021ના વષ�મ� વાર્ષક આવક 40% વધીને 9.85 �બ�લયન
મોટાભાગના �ક�સાઓમ� આ �કારના ડ� ટાને એક� કર�ું ક� ડોલર થઈ હતી. ડ� ટા �સક્યો�રટ� કાઉન્�સલ ઓફ ઈત્�ડયાએ
િવશલેષણ કર�ું �ુશક� લ છે કારણ ક� િવિવધ �સ�મો�ું એકબી� આગાહ� કર� છે ક� વષ� 2023 �ુધીમ� આ �ે�ની આવક 15.4
સાથે આપમેળે અને �ુચારુ ર�તે જોડાણ થઈ શક�ું નથી. આ �બ�લયન ડોલરની આસપાસ પહોંચશે . સાયબર �ુર�ા �ૃ��ને
સમ�યાના ઉક� લ માટ� ચો�સ �તીકો, ભાષાઓ, ભાષણો, આગળ ધપાવતા અ�ણી ઉ�ોગ �ે�ોમ� બેસન્કગ, હ� લ્થક� ર,
ઔપચા�રક રજુ આતો વગેર�ના અથ�ઘટનના પાસાઓ અને ઈ��યોર�સ, ક� િપટલ માકકે ટ અને મહ�વ�ૂણ� મા�હતી, ઈ��ા�� કચર
કોન્ટે ન્ટ અને ડ� ટાના સંબંધ�ું વણ�ન કરતો મેટા ડ� ટા ઉમેરવો.
�ેમ ક� ઊ��, તેલ , ગેસ , સંર�ણ, પ�રવહન અને દૂરસંચાર વગેર�નો
�ેથી મશીનો �ારા આપમેળે �ૂલ્ય�કન કરવા�ું શક્ય બને અને
સમાવેશ થાય છે.
®
કોમ�ૂટર �સ�મસ વચ્ચે આંતરકાય��મતા �ુધર� તેમજ માનવીય
હ�ત�ેપને ઘટાડ� શકાય. } 2012ના વષ�મ� સાયબર �ુનાઓના 3377 ક� સ નોંધાયા હતા.
Covor Story
�ે આંકડો વષ� 2020મ� વધીને અંદા�ે 50,000ની આસપાસ
Web-1 / Web-2 / Web-3 વચ્ે તફાવત
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
પહોં્ચયા હતા. 2020ના વષ�મ� દરરોજના સર� રાશ 136 સાયબર
I. Web-1 : મા� વ�ચન અને મા�હતી �ા�ત કરવાની �ુિવધા આપે છે. �ુનાઓ નોંધાયા હતા. 1 લાખની વસતી દ�ઠ સાયબર �ુનાઓની
u
➢ િવશેષતાઓ : હાયપર�લન્કસ, �ૂકમાક� , �ે �ટક વેબ પેજ, સં�ામ� પણ ચાર વષ�મ� 270%નો વધારો થયો હતો.
વન-વે પબરલઝશગ મા�યમ } ભારતમ� વત�માનમ� 800 �મ�લયનથી પણ વ�ુ ઈન્ટરનેટ
II. Web-2 : આ એક સહભાગી અને સો�શયલ વેબ �ે વ�ચન, લેખન વપરાશકારો છે, �ેમ� આવનાર ચાર થી પ�ચ વષ�મ� વધારાન� નવા
nk
અને કોન્ટે ન્ટ તૈયાર કરવાની �ુિવધા આપે છે. �ે વપરાશકત�ને
સો�શયલ �લેટફોમ� સાથે જોડાવામ� મદદ કર� છે.
➢ િવશેષતાઓ : સો�શયલ મી�ડયા, સો�શયલ નેટવક� ,
રલોગસ, પોડકા�, ટ� નગગ વગેર�.
III. Web-3 : વ�ચન, લેખન અને મા�લક� ઉપલબ્ધ કરાવવાની
�ુિવધા, �ેમ ક� �બરડરો ક� સ��કો NFTs, ટોક�સ વગેર� �ારા
400 �મ�લયન લોકો જોડાશે . 2019ના ડ� ટા અ�ુસાર છે �લા આઠ
વષ�મ� ઈન્ટરનેટ કનેક્શન્સમ� 231%નો વધારો થયો છે. ભારતની
��ત GB ડ� ટાની રકમતમ� લગભગ 96% ઘટાડો થયો છે. આમ
ભારતમ� ઈન્ટરનેટ વપરાશ-કત�ની સં�ાને �યાનમ� રાખીને
સાયબર �ુર�ાના મજ�ૂત માળખાની જ�ર છે.
રાષ્ટીય સાયબર સુરક્ષા પાે�લસી
Sa
તેમના પોતાના સ�ૂહન� કોઈ ભાગની મા�લક� મેળવી શક� છે.
} વષ� 2020મ� લેફ્ટેનન્ટ જનરલ રા�ેશ પંતની આગેવાની હ� ઠળની
➢ િવશેષતાઓ : મા�હતીની ગોપનીયતામ� વધારો, લાઈમ
ડ� ટા �સક્ુ�રટ� કાઉન�સલ ઓફ ઈત્�ડયા (DSCI) �ારા રા�ટ� �ય
�� �મમગ, રલોકચેન ટ� � નોલો�, 3D િવઝ્ુઅલ્સ અને
�ા�ફસિ, AI નો ઉપયોગ, Semantic વેબની �ુિવધા, સાયબર �ુર�ા ��ૂહરચના િવશે િવચારણા કરવામ� આવી હતી.
વપરાશકત�ની ઓળખ અને મા�હતીની ગોપનીયતા, �રપોટ� મ� ભારત માટ� �ુર��ત, િવશ્વસનીય, ���ત�ાપક અને
વહ� વારું �હ� રાત (Behavioural advertising) વગેર�. ગ�તશીલ સાયબર �પેસ �ુ�ન�ચિત કરવા માટ� 21 �ેટલા િવિવધ
�ે�ો પર �યાન ક� ���ત કરવા �ૂચન કરવામ� આ��ું છે.
eb
} 97.5/100ના �ોર સાથે , ઈન્ટરનેશનલ ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન } કોમ�ૂટર ઈમરજ�સી �ર�પો�સ ટ�મ એ ભારત સરકારના
�ુ�નયનના ગલોબલ સાયબર �સક્ુ�રટ� ઈ�ડ� સિ 2020મ� ઈલે��ો�નસિ અને ઇન્ફોમભેશન ટ� �નોલો� મં�ાલય અંતગ�ત કાય�
ભારત િવશ્વના દસમ� શ્રે�ઠ દ�શ તર�ક� �ાન પામ�ું હ�ું. ભારતનો કર� છે. �ેનો �ુ� ઉ�ે શય હ� રકગ, �ફઝશગ અને સાયબર હુ મલાના
કુ લ એન્ટર�ાઇઝ ઇન્ફોમભેશન �સક્ુ�રટ� અને �ર� મેનેજમેન્ટ જોખમોને સમયસર રોકવા અથવા ટાળવા અને આવા જોખમોનો
ખચ� 2020મ� 1.9 �બ�લયન ડોલરથી 10% વધીને 2021 2.08 સામનો કરવા નોડલ એજ�સીની �ૂ�મકા ભજવવાનો છે. આમ, આ
�બ�લયન ડોલર થયો હતો. ભારતની ડ� ટા �ુર�ા પ�રષદ અ�ુસાર સં�ા ભારતીય ઇન્ટરનેટ ડોમેનની �ુર�ા સંબં�ધત સંર�ણને
ભારતની સાયબર �ુર�ા સેવાઓ અને ઉ�પાદન ઉ�ોગમ� મજ�ૂત બનાવે છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 13
Covor Story WebSankul® PUBLICATION
સાયબર અાવિસત પાેટર્લ ભારતના �ૃહ મં�ાલય સાથે જોડાઈને કાય� કર� છે. �ેને વષ� 2018મ�
} સાયબર આશ્વ�તએ �ુજરાત પોલીસના સાયબર �ાઇમ સેલ �ારા અંદા�ે 415 કરોડની �ૂ�ચત રકમ સાથે શ� કરવામ� આ��ું હ�ું.
શ� કરવામ� આવેલ પહ� લ છે. તે એક િવ�શ�ટ ઓનલાઇન પોટ� લ ઇનાેમયોશન ટે કાેલાેજી અે�
છે, �ેમ� સાઈબર �ાઈમના પી�ડતો માટ� સમર્પત સેવા હ� �પલાઇન
} આ એ� વષ� 2000મ� ભારતીય સંસદ �ારા ઘડવામ� આ�યો હતો.
છે ક� �ેની મદદથી સાયબર �ાઇમના ફ�રયાદ�ને આવા �ુનાઓ
સામે ર�ણ આપવા તમામ મદદ અને સેવાઓ આપવામ� આવે છે. તે સાયબર �ાઇમ અને ઈ-કોમસ� સંબં�ધત બાબતો માટ� ભારતમ�
�ાથ�મક કાયદો છે. આ અ�ધ�નયમ ઈલે��ો�નક કોમસ� અને
ભારતીય સાયબર રિાઈમ કા�-અાે�ડષિ નેશન સેન્ટર
ઈલે��ો�નક �યવહારોને કા�ૂની મંજૂર� આપવા,ઈ-ગવન��સને સ�મ
®
} આ સેન્ટર એ ભારતમ� સાયબર �ાઇમ સાથે સંક�લત અને કરવા અને સાયબર �ાઇમને રોકવા માટ� ઘડવામ� આ�યો હતો.
અસરકારક ર�તે �યવહાર કરવા માટ� એક સરકાર� પહ� લ છે. �ે
ઊજાર્
l
} 1947 ભારત દ�શ �ાર� આઝાદ થયો �ાર� ભારતમ� 340 } વષ� 2021ના ડ� ટા અ�ુસાર સૌરઊ�� ઉ�પાદનમ� ભારત િવશ્વમ�
ku
�મ�લયનની વસતી અને 1362 મેગાવોટની કુ લ �ાિપત વીજળ� ચોથા �મે હ�ું. ભારતે ઓગ� 2022 �ુધીમ� કુ લ 59.3 ગીગાવૉટ
ઉ�પાદન �મતા હતી. વીજળ�નો માથાદ�ઠ વપરાશ પણ મા� સોલાર પાવર ઉ�પાદન �મતા �ાિપત કર� છે.
16.3 KWh હતો. પરં �ુ વત�માનમ� આઝાદ�ના 75 વષ� બાદ દ�શમ� } ભારત �ારા �ાિપત સૌર ઊ�� �મતા માટ� માચ� 2023 �ુધીમ�
4,03,760 મેગાવોટની �ાિપત વીજ �મતા છે, �ે આઝાદ�
100 ગીગાવોટ�ું લક્ષ્ય �નધ��રત કર� લ છે. �ેમ� 40 ગીગાવોટ
બાદના 75 વષ�મ� 300 ગણો વધારો દશ�વે છે. તેની સામે દ�શની
રુફટોપ સોલાર અને 60 ગીગાવોટ �ાઉ�ડ માઉન્ટે ડ �ુ�ટ�લટ�
વસતીમ� પણ ચાર ગણો વધારો થયો છે. હાલમ� વીજળ�નો
�ે લનો(જમીન પર �ાિપત સૌર ઊ�� �મતા) સમાવેશ થાય છે.
માથાદ�ઠ વપરાશ 1208 KWh �ેટલો છે. ભારતએ િવશ્વમ� �ી�
an
નંબરનો સૌથી મોટો વીજ ઉ�પાદક અને વપરાશકત� દ�શ છે. પવન ઊજાર્
} ઊ�� જ��રયાતો માટ� અ�ુક અંશે આ�ે પણ ઊ�� આયાત } તા�ેતરના વષગોમ� ભારતમ� પવન ઊ�� ઉ�પાદન �મતામ�
પર �નભ�રતા હોવા છત�, ભારતમ� લગભગ 41.5%ની કુ લ નોંધપા� વધારો થયો છે. જુ લાઇ 2022 �ુધીમ� કુ લ �ાિપત
�બન–અ�શમ�ૂત ઈંધણ ઊ�� �મતા �ાિપત કરવામ� આવી પવન ઊ�� �મતા 40.89 GW હતી. �ે િવશ્વની ચોથી સૌથી
છે. �ે અંદા�ે 1,67,694 મેગાવોટની સમક� છે. આ�ે પણ મોટ� �ાિપત પવન ઊ�� �મતા છે. પવનઊ�� િવકાસની �મતા
ભારતમ� અંદા�ે 50.7 % કુ લ વીજ ઉ�પાદન કોલસા આધા�રત ભારતમ� �ુ��વે દ��ણ, પ�ચિમ અને ઉત્તર પ�ચિમ િવ�તારોમ�
S
�લાન્ટ્ સમ�થી થાય છે. મે 2020 �ુધીમ� કુ લ �ાિપત �મતા ફ� લાયેલી છે. સરકાર� 2022 �ુધીમ� 5 ગીગાવોટ ઓફશોર �મતા
402.8 ગીગાવોટ હતી �ેમ�થી 39.7% �રન્ુએબલ સ્તોતોમ�થી અને 2030 �ુધીમ� 30 ગીગાવોટ �ાિપત કરવા�ું લક્ષ્ય રાખું
જનર� ટ કરવામ� આવી હતી. છે. ભારત પાસે 7600 �ક.મી. લ�બા દ�રયા �કનારા સાથે 127
eb
} ભારતની તેલની મ�ગ લગભગ 4 �મ�લયન બેરલ ��ત �દવસ અને ગીગાવોટ ઓફશોર પવન ઊ�� ઉ�પન્ન કરવાની �મતા રહ� લી છે.
2024 �ુધીમ� 6 �મ�લયન બેરલ થશે . જો ઇલે���ક વાહનોનો
હાઈડ્રાેઈલેક્ટ્ટ્ક પાવર
ઉપયોગ વધારવામ� નહીં આવે તો તે વધીને 2040 �ુધીમ� 8.7
�મ�લયન બેરલ ��ત�દન થવાની સંભાવના છે. આ ઉપર�ત 2040 } હાઈડ� ોઈલે��� ક પાવર એ ટબ�ઇન �ારા સંચા�લત જનર� ટરમ�થી
�ુધીમ� ભારતમ� 25 �મ�લયનથી પણ વ�ુ ટ� કો �ારા માલ�ું ઉ�પન્ન થતી વીજળ� છે, �ે ઊંચાઈ પરથી પડતા પાણીની સંભિવત
પ�રવહન થ�ું હોવાની સંભાવના છે અને તમામ �કારના 300 ઊ��ને ય�િ�ક ઊ��મ� �પ�ત�રત કર� છે.
W
�મ�લયનથી પણ વ�ુ નવા વાહનોનો ઉમેરો થવાની શક્યતા છે, } 2019ના વષ�મ� ભારત, �પાનને પાછળ છોડ�ને િવશ્વના પ�ચમા
�ાર� આવનાર સમયમ� ભારતની ઊ�� જ��રયાતોની મ�ગ �ૂર્ત સૌથી મોટા હાઈડ� ોપાવર ઉ�પાદક �મતા ધરાવતો દ�શ બ�ો છે.
કરવા મજ�ૂત પગલ� લેવાની જ�ર પડશે . �થમ ચાર દ�શ અ�ુ�મે ચીન, બ્ા�ઝલ, �ુએસએ અને ક� નેડા છે.
સાૈર ઊજાર્ } ભારતમ� �ાિપત હાઈડ� ોઈલે��� ક પાવર �મતા 50 ગીગાવૉટ
} ભારત િવશાળ સૌર ઊ�� �મતાથી સંપન્ન દ�શ છે. લગભગ 5000 �ેટલી છે. ભારત તેની ઊ�� જ��રયાતોને પહોંચી વળવા �ૂતાન
�ટ� �લયન kwh ��ત વષ� ઊ�� ભારતના જમીન િવ�તાર પર બની પાસેથી વધારાની હાઈડ� ોઈલે��� ક પાવર આયાત કર� છે.
શક� તેમ છે. �ેમ� દ�શનો મોટા ભાગનો િવ�તાર ��ત ચોરસ મીટર } અરુણાચલ �દ�શ રા�એ હાઈડ� ો–પાવર ઉ�પન્ન કરવાની સૌથી
��ત �દવસ 4–7 kwh ઊ�� મેળવે છે. વ�ુ �મતા ધરાવે છે.
14 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Covor Story
®
વષ�મ� ભારતમ� બાયોફ્ુઅલ વપરાશ 44.55 હ�ર બેરલ
} ભરતી ઊ�� હજુ પણ સંશોધન અને િવકાસ (R & D) ના તબ�ામ� ��ત �દવસ હતો. �ાર� વષ� 2000મ� બાયોફ્ુઅલનો વપરાશ
Covor Story
છે અને ભારતમ� હજુ તેને �યાપાર� ધોરણે લા�ુ કરવામ� આવી 2.9 હ�ર બેરલ ��ત �દવસ હતો. ભારતમ� બાયોફ્ુઅલના
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
નથી. ભરતી શક�તનો ઉપયોગ કરવા માટ� ના અગાઉના �યત્ો વપરાશમ� સર� રાશ વાર્ષક 24.37% દર� �ૃ�� થઈ રહ� છે.
ખાસ કર�ને ઊંચા �ૂડ� ખચ�ને કારણે સફળ થયા ન હતા. અંદા�ે
એક મેગાવોટ ભરતી ઊ�� ઉ�પન્ન કરવા પાછળ અંદા�ે 30 થી 60 બાયાેમાસ ઊજાર્
u
કરોડ �િપયાનો ખચ� આવે છે. } ભારત દર વષભે લગભગ 450–500 �મ�લયન ટન બાયોમાસ�ું
ઉ�પાદન કર� છે. હાલમ� દ�શમ� તમામ �ાથ�મક ઊ��નો 32%
ભૂ – ઉષ્ીય ઊજાર્
ઉપયોગ માટ� બાયોમાસ વપરાય છે. ભારત 2022 પહ� લ� જ
nk
} �ૂ–ઉ�મીય ઊ�� એ �ૃ�વીની ઉપ–સપાટ�ની અંદરથી મેળવેલી
ગરમી છે. �ે પાણી અથવા વરાળ �વ�પે �ૂ–ઉ�મીય ઊ��ને
�ૃ�વીની સપાટ� પર લાવે છે. તેની લા��ણકતાના આધાર� �ૂ–
ઉ�મીય ઊ��નો ઉપયોગ ગરમી અને ઠં ડકના હ� �ુઓ માટ� કર�
શકાય છે. આ ઉપર�ત, �વચ્છ વીજળ� પેદા કરવા માટ� પણ તે
ઉપયોગી છે.
10 ગીગાવૉટ બાયોમાસ એન�� �ું લક્ષ્ય�ક હ�સલ કર� લી�ું
છે. વત�માનમ� ભારત 10.17 ગીગાવૉટથી પણ વ�ુ �ાિપત
બાયોમાસ એન�� �મતા ધરાવે છે.
} ભારતના �ામીણ િવ�તારોમ� તેની �ાથ�મક ઊ��નો લગભગ
25% બાયોમાસ સંસાધનોમ�થી આવે છે અને લગભગ 70%
�ામીણ વ�તી તેમની દૈ �નક ઊ�� જ��રયાતોને પહોંચી વળવા
Sa
} ગરમીના સીધા ઉપયોગ માટ� ના આશા�પદ �ઓથમ�લ સાઇટ્ સ બાયોમાસ પર આધાર રાખે છે.
�બહારમ� રાજગીર, �હમાચલ �દ�શમ� મ�ણકરણ, ઝારખંડમ�
�ુરજકું ડ, ઉતરાખંડમ� તપોવન અને હ�રયાણામ� સોહાના �દ�શ છે. પરમાણુ ઊજાર્
} ભારતમ� સાત �ૂ–ઉ�મીય ��તો અને સં�ાબંધ �ૂ–ઉ�મીય } દ�શમ� વત�માન �ાિપત પરમાણુ ઊ�� �મતા 6780 મેગાવોટ છે.
ઝરણ� છે. નવીનીકરણીય ઊ�� મં�ાલયના જણા�યા અ�ુસાર, વષ� 2020–21મ� દ�શમ� કુ લ વીજળ� ઉ�પાદનમ� પરમાણુ ઊ��નો
ભારતમ� 10 ગીગાવોટ �ઓથમ�લ પાવર પેદા કરવાની �મતા �હ�સો લગભગ 1% છે. 6780 મેગાવોટની વત�માન પરમાણુ ઊ��
eb
1. �બન – �સાર ��ત વષ� અંદા�ે 63.32 �બ�લયન kwh �ેટલી કુ લ ઊ��ની
2. �ન:શસ્તીકરણ બચત થશે .
3. પરમાણુ ઊ��નો શ��ત�ૂવ�ક ઉપયોગ. 4. ઈંધણ �ુરવઠાની ઉપલબ્ધતા માટ� કરાર
iv. �ફસાઇલ (Fissile) મ�ટ�રયલ કટ ઓફ સં�ધ (FMCT) : } કોલ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ સાથે ઈંધણ �ુરવઠા કરાર �ારા લ�બા
FMCTએ ��તાિવત આંતરરા�ટ� �ય કરાર છે, �ે પરમાણુ શસ્તોના ગાળા �ુધી પાવર કં પનીઓ માટ� કોલસાની ઉપલબ્ધતાને
બે �ુ� ઘટકોના ઉ�પાદન પર ��તબંધ �ૂકવા કાય� કર� છે : (1) �ુ�ન�ચિત કરવાની યોજના બનાવવા માટ� કરાર.
અ�ંત સ�ૃ� �ુર��નયમ (High Enriched Uranium) અને (2) 5. ઇ�ન્ટ�ેટ�ડ પાવર ડ� વલપમેન્ટ ��મ (IPDS)
��ુટો�નયમ. } IPDS યોજનાઓ શહ� ર� િવ�તારોમ� તમામ �તર� મીટરરગ
®
v. ન્ુક્�લઅર �સક્યો�રટ� સ�મટ (NSS) : NSSનો �ુ� હ� �ુ સ�હત સબ–ટ� ા�સ�મશન અને �ડસ્�� ર�ુશન નેટવક� ને મજ�ૂત
િવશ્વભરમ� પરમાણુ આતંકવાદને રોકવાનો છે. બનાવવાની યોજના છે.
l
vi. Conference on disarmament (CD) : CD એ 6. �ધાનમં�ી સહજ �બજલી હર ઘર યોજના
�ન:શસ્તીકરણના હ� �ુથી વાટાઘાટો કરવા માટ� બહુ પ�ીય } આ યોજનાનો ઉ�ે શય �ામીણ અને શહ� ર� િવ�તારોમ� તમામ
ku
આંતરરા�ટ� �ય સ�ુદાયોને એક મંચ �દાન કર� છે. ગર�બ પ�રવારોને અને વીજળ� િવનાના તમામ ઇચ્છુ ક ઘરોને
ઊજાર્ક્ષેત્ર માટે ની �વ�વધ પહે લાે / કાયદાઅાે વીજળ� કનેક્શન આપીને સાવ�િ�ક ઘરગ�થુ િવદ્ુતીકરણ હ�સલ
કરવાનો છે.
1. ઇલે����સટ� એ�, 2003
7. ISA – International Solar Alliance
} આ એ�ના �ુ� હ� �ુઓ : વીજળ� ઉ�પાદન �ો�ે� માટ�
લાયસ�સ ના�ૂદ , આંતરરા�ટ� �ય �પધ��ક �બરડગ �ારા �પધ�મ� } ISAની શ�આત વષ� 2015ની પે�રસ �લાઇમેન્ટ ચે� જ સ�મટમ�
વધારો અને એક અલગ ��ૃત્ત્ત તર�ક� ટ� ા�સ�મશન�ું સીમ�કન કર�ું. વડા�ધાન નર� �� મોદ� અને �ા�સના રા�ટ� પ�ત �ાન્કોઈસ ઓલ�દ
an
�ારા કરવામ� આવી હતી. તે�ું વડું મથક ભારતના �ુરુ�ામ
2. નેશનલ ટ� �રફ પો�લસી – 2006, �ુધાર� લ ટ� �રફ પો�લસી – 2016
(હ�રયાણા)મ� આવેલ છે. તે કક� �ૃત્ત અને મકર�ૃત્ત વચ્ચે આવેલા
} �ાહકોને વાજબી અને �પધ��ક દર� વીજળ�ની ઉપલબ્ધતા
�ૂય�ઊ�� સ�ૃ� દ�શોની ���ત સશ�ત બનાવવાનો �યાસ કર�
�ુ�ન�ચિત કરવા, વીજ�ે�ની નાણાક�ય સ�રતા �ુ�ન�ચિત
છે.
કરવી તેમજ રોકાણકારોને આકર્ષત કરવા તથા �નયમનકાર�
8. One Nation, One Grid
અભભગમોમ� પારદર્શતા અને �ુસંગતતા લાવવી વગેર�.
} નેશનલ �ીડ ઉત્ક��ત લાવવાના લક્ષ્ય સાથે સરકાર વન નેશન
3. ઉ�લા યોજના
S
કરોડ LED �� �ટલાઇટ પણ ઇ��ોલ કર� લ છે. �ેના પ�રણામે } OSOWOGએ ભારતની વૈત્શ્વક ઇન્ટરકને�ેડ સોલાર પાવર
�ીડ�ું આંતરરા�ટ� �ય નેટવક� બનાવવા અંગેની ��તાિવત યોજના છે.
W
®
િવશેષ ફાળો છે. રસી ઉ�પાદક દ�શ તર�ક� િવક��ું છે. કોરોના મહામાર� દર�મયાન
Covor Story
વેક્સિન મૈ�ીના મા�યમથી િવશ્વભરના દ�શો કોરોનાની રસી ભારતે
બાયાેટેકાેલાેજી
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
પહોંચાડ� છે.
} �ાચીન સમયથી જ લોકો �ૂક્ષ્મ�વોનો ઉપયોગ છોડની �તને } ભારતનો બાયો ટ� � નોલો� ઉ�ોગ 2020મ� 70.2 �બ�લયન
મજ�ૂત કરવા, ફમભેન્ટેશનમ� વધારો કરવા વગેર� �ેવા હ� �ુઓ માટ�
u
ડોલર �ેટલો હતો, �ે વષ� 2025 �ુધીમ� બાયો ટ� � નોલો� ઉ�ોગ
કરતા હતા. આગળ જત� આ બ્ાન્ચએ બાયો ટ� � નોલો�મ� �પ�તર 150 �બ�લયન ડોલર પહોંચવાની સંભાવના છે.
થઈ છે ક� �ેણે ભારતમ� િવ�ાન અને ટ� � નોલો�ના િવકાસમ� } બાયો ટ� � નોલો� �ે�ે િવિવધ �ે�ોમ� ��� િવદ�શી રોકાણ
િવશેષ ફાળો આ�યો છે. ભારતની િવશાળ વ�તી, ઉભરતા બ�ર,
nk
બદલાતી તકનીકોને કારણે િવશ્વભરમ� ભારત બાયો ટ� � નોલો��ું
લોકચાહક માકકે ટ બન્ું છે.
} પાછલા �ણ દાયકામ� ભારતમ� બાયોટ� � નોલો�નો િવિવધ
�ે�ોમ� બહોળો િવકાસ થયો છે. સરકાર અને ખાનગી �ે�ના
ભર�ૂર સહકારથી ભારતે સતત બાયો ટ� � નોલો� �ે�મ� �ગ�ત
(FDI)ની પરવાનગી આપવામ� આવી છે.
1. �ીનફ�રડ ફામ���ુ�ટકલ્સ �ો�ે�મ� : 100% FDI
2. બાઉન�ફરડ ફામ���ુ�ટકલ્સ �ો�ે�મ� : 74% FDI
3. મે�ડકલ �ડવાઇસની બનાવટ માટ� : 100% FDI
} ભારત BT-કપાસના ઉ�પાદનમ� િવશ્વ�ું સૌથી મોટું માકકે ટ છે.
સાધી રહું છે. બાયાેટેકાેલાેજી ક્ષેત્રની શસશદ્ધ
Sa
} ભારતે વષ� 1986મ� બાયોસાયન્સ અને બાયોટ� � નોલો� �ે�ે } બાયોટ� � નોલો�નો બહોળો ઉપયોગ છે, �ેમ� ખાસ કર�ને કૃ �ષ,
ઉચ્ચ �તર હ�સલ કરવા ‘બાયોટ� � નોલો� િવભાગ’ના �પમ� �વાસ્થ્ય, ઉ�ોગ અને પય�વરણનો સમાવેશ થાય છે.
‘�વાયત્ત િવભાગ’ની રચના કર�. ભારતનો આ �નણ�ય તેને િવશ્વમ� } બાયો-મે�ડકલ
આવી પહ� લ કરનાર �થમ દ�શ બનાવે છે. } બાયો-મે�ડકલ શાખામ� બાયો ટ� � નોલો� �ે�નો બહોળો
} બાયોટ� � નોલો�ના મા�યમથી આરોગય �ે� , કૃ �ષ, ઊ��, ઉપયોગ છે. �રકો�મબનન્ટ દવાઓ �ેવી ક� ઈ���ુલશ ે ન, �ોથ
eb
પ�ુપાલન, ખા� �ણાલી વગેર� �ે�ોનો િવકાસ કરવા ભારત હામગોન, ઈન્ટરફ� રોન, �રકો�મબનન્ટ સારવાર માટ� ની �કટ (HIV-
સફળ રહું છે. ગભ�વ�ા), રસીની બનાવટમ� અને ગંભીર રોગોની અસરકારક
} ભારત�ું બાયોટ� � નોલો� �ે� દર વષ� 20%ના ઝડપી દર� વધી દવાઓની બનાવટમ� બાયોટ� � નોલો�નો ઉપયોગ થાય છે.
રહું છે. } બાયોકૃ �ષ
} બાયોટ� � નોલો�ના મા�યમથી કૃ �ષમ� સતતા �ળવવા માટ�
‘�ેને�ટ�લી મો�ડફાઈડ �ોપ (GMC)ની શોધ કરાઈ. વધતી ખા�
W
®
} વનીકરણમ� �ૃ�� કરવા માટ� બાયો-ટ� �ટમેન્ટ છોડનો ઉપયોગ
} માનવ પહ� લ : બાયો ટ� �નોલો� િવભાગ અને પર�સ�ન્ટ �સ�મ
} હવા �દૂષણને �નયં�ણ કરવા. �ારા માનવ પહ� લની શ�આત કરાઈ. �ેનો ઉ�ે શય માનવ શર�રની
} મ�રન-બાયો ટ� � નોલો� તમામ પેશીઓના એક�કૃ ત ડ� ટાબેઝ બનાવવાનો છે, �ેની મદદથી
l
} માછલીની ખેતી (Aquaculture)મ� �ૃ�� માનવ શર�રના કાય��ું સવ��ાહ� �ચ� મેળવી શકાય.
} દ�રયાઈ નનદણની ખેતીના મા�યમથી ફોટો એ�સડ�ું ઉ�પાદન કર�ું } નેશનલ બાયોફોમ� �મશન
ku
} દ�રયાઈ �દૂષણને દૂર કરવા માટ� ‘Thermophile bacteria’નો } દ�શમ� બાયોફામ���ુ�ટકલ િવકાસને વેગ આપવા માટ� એક
ઉપયોગ કરવો ઉ�ોગ-શૈ��ણક સહયોગ �મશન છે.
} બાયોટ� ક- �ાટ� અપ } 50% નાણાક�ય સહાય લોનના �પમ� િવશ્વ બેન્કના મા�યમથી
} બાયોટ� � નોલો� �ે�ે િવકાસમ� �ૃ�� કરવાના હ� �ુથી ભારત ફાળવવામ� આવી છે.
સરકાર� �હ� ર �ે�ની સાથે-સાથે ખાનગી�ે�ને પણ �ૂરતો સહકાર } �મશન હ� ઠળ ભારત સરકાર� બાયોફામ� �ે�મ� ઉ�ોગસાહ�સકતા
an
આ�યો છે. બાયોટ� ક �ે�મ� �ાટ� અપની િવ��ૃત �ૂ�મકા રહ� લી છે, અને �વદ�શી ઉ�પાદનને �ોત્ાહન આપવા અને સ�મ
�ે સંશોધન, અમલીકરણ, નવી �સ��ઓ હ�સલ કરવામ� મદદ�પ ઈકો�સ�મ�ું �નમ�ણ કરવા ઈનોવેટ ઈન ઈત્�ડયા (i3) �ો�ામ
છે. ભારતમ� બાયો-ટ� ક �ે�ે વષ� 2015મ� 732 �ેટલા �ાટ� અપ શ� કયગો છે.
હતા. �ાર� વષ� 2020મ� �ાટ� અપમ� વધારો થઈ 4237 �ુધી } બાયોટ� ક �કશાન �મશન
પહોં્ચયો છે. ભારત અને �ુજરાતની અસરકારક ની�તઓને કારણે } દ�શના 15 એ�ો-�લાઇમેટ�ક ઝોનમ� ખેડૂતોની સમ�યાને
�ાટ� અપનો બાયો-ટ� ક �ે�ે ઝડપી વધારો થઈ રહ્ો છે. પ��તસર હલ કરવા માટ� બાયો-ટ� ક �કશાન શ� કરવામ� આ��ું
S
બાયોટ� ક �મશનની શ�આત કર�, �ેમ� પ�ચ િવિવધ ઘટકોનો } BioNest યોજના
સમાવેશ થાય છે : } BioNEST યોજના BIRAC (Biotechnology Industry
➢ GARBH-IN મા�ૃ�વ અને બાળ �વાસ્થ્યને �ોત્ાહન આપ�ું Research Assistance Council) હ� ઠળ બાયોટ� ક �ે�મ�
અને �ી-ટમ� બથ� માટ� અ�ુમા�નત સાધનો િવકસાવવા. નવ�ત નવાચાર ઈકો�સ�મના િવઝન સાથે શ� કરવામ� આવી છે.
બાળકોના જન્મ સમયે મા�ૃ�વ અને બાળ �વાસ્થ્યને �ળવ�ું. } Bio-NESTના મા�યમથી ઉ�ોગસાહ�સકતા અને �ાટ� અપ �ૃ��
W
➢ સંશોધકોની �ાટ� અપના મા�યમથી નવી બાયો ટ� � નોલો� 2000મ� િવ�ાન અને �ો�ોત્ગક� િવભાગ હ� ઠળ નેનો ટ� � નોલો�
માકકે ટ �ુધી �સ�રત કરવા �ોત્ાહન આપ�ું. અને નેનોમેટ�ર�યલ્સમ� િવકાસ માટ� કાય��મની શ�આત કરવામ�
➢ ઉ�ોગસાહ�સકતાની ભાવનાને વધારવી. આવી. �ેના બાદ નેનો ટ� � નોલો� �ે�ના િવકાસમ� �નરં તર ભારતે
} INSACOG: INSACOG (The Indian SARS-Cov-2 �ગ�ત કર� છે.
Genomics Consortium) એ કોરોના વાયરસ અથવા SARS- } �ાર� પરમાણુ અને અણુની રચનામ� સંશોધન �ારા �પ�તર
Cov-2 વાયરસના �નોમ ભભન્નતાઓ પર દ�ખર� ખ રાખવા માટ� કરવામ� આવે છે. �ાર� ક� ટલાક અસામા� અને ઉપયોગી �ુણધમગો
ભારતભરમ� �સર� લી એજ�સી છે. �ેના મા�યમથી વાયરસમ� ઉ�પન્ન થાય છે. આ પરમાણુ અને અણુના પ�રમાણો નેનોમીટરમ�
નોંધાતા બદલાવોને �ણી શકાય છે અને ભિવ�યમ� વાયરસને હોવાથી આવી તકનીકને નેનો ટ� � નોલો� કહ� વામ� આવે છે. નેનો
®
આ�મક બનતા રોક� શકાય છે. ટ� � નોલો�ના આધાર� તૈયાર થતી સામ્ગીને ‘નેનોમટ��રયલ્સ’
કહ� વામ� આવે છે. નેનોમટ��રયલ્સનો ઉપયોગ �ૂબ િવશાળ છે,
Covor Story
ગુજરાતમાં બાયાેટેકાેલાેજી
તે પાણીના �ુ��કરણ, ક� �સરની સારવાર, કરચલી �ુકત કાપડ
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} ભારતમ� બાયોટ� � નોલો� �ે�ના િવકાસ સાથે �ુજરાતમ� વગેર�મ� ફાળો આપે છે.
પણ બાયોટ� �નોલો� �ે�નો િવકાસ ધીમે-ધીમે વધતો ગયો.
} નેનો ટ� � નોલો�એ 1 થી 100 નેનોમીટર �ુધીના નવા ઉપકરણો
u
�ુજરાતમ� બાયોટ� � નોલો�નો િવકાસ, શૈ��ણક, �ાટ� અપ,
અને ભૌ�તક બંધારણો િવકસાવવાની તકનીક છે.
અ�ુસંધાન વગેર� �ે�ોમ� વધાયગો છે. �ેના કારણે �ુજરાત દ�શમ�
બાયો ટ� � નોલો� �ે�ે અ�ણી રા� બન્ું. નેનાે ટે કાેલાેજીનાે ઉપયાેગ
} નેનો ટ� � નોલો�નો ઉપયોગ તેના િવ�શ�ટ �ુણધમગો અને બહ� તર
nk
} �ુજરાત સરકાર� 2004મ� રા�મ� બાયોટ� � નોલો�ના સવયાંગી
િવકાસ માટ� �ુજરાત �ે ટ બાયોટ� � નોલો� �મશન (GSBTM)
નોડલ એજ�સીની �ાપના કર�. �ેના મા�યમથી રા�મ� બાયોટ� ક
R & D (�રસચ� અને ડ� વલોપમેન્ટ) અને બાયોટ� ક ઉ�ોગના િવકાસને
ટ� કો મળે છે. �ુજરાતમ� �નો�મક પહ� લ , બાયોડાયવર્સટ� �ન
બેન્ક, બાયોઈન્ફોમભે�ટસિ, �ે મ સેલ સંશોધન અને તાલીમ, બાયો-
ફાયદાઓના કારણે મોટાભાગના �ે�ોમ� થાય છે.
} આરોગય �ે� : આરોગય �ે�ે નેનો ટ� � નોલો�નો બહોળો ઉપયોગ
છે. નેનો ટ� �નોલો� માનવ શર�રના અંદર અને બહાર બંને જગયાએ
ઉપયોગી છે. નેનો ટ� � નોલો�ના મા�યમથી બહ� તર સારવાર અને
દવાઓનો જ�થો (ટાગભેટ�ડ �ડ�લવર�) �ૂરો પાડવામ� આવે છે.
બેસન્કગ વગેર� �ેવી પહ� લો હાથ ધરવામ� આવી છે. ક� �સર, હૃદયરોગ, લોહ�ની �બમાર� વગેર� �ેવી ગંભીર �બમાર�મ�
Sa
} �ુજરાત પાસે બાયોટ� � નોલો� �ે�મ� 200થી વધાર� બાયોટ� ક મદદ�પ થાય છે.
કં પનીઓ અને સ�ૃ� �ાટ� અપ ઈકો�સ�મ છે. �ેમ� અ�ણી } ઈલે��ો�નક ઉપકરણો : નેનો�ે લ પર ક���ૂટર પહ� લાથી જ
�રસચ� અને ડ� વલોપમેન્ટ અને શૈ��ણક સં�ાઓનો સમાવેશ કાય�રત કરવામ� આવી રહું છે. નેનોમટ��રયલ્સના મા�યમથી
થાય છે. �ુજરાતે 2019-20મ� 3054 �મ�લયન ડોલર અને 2020- ઈલે��ો�નક ઉપકરણોની �મતા �ૃ�� તેમજ �ડ��લે અને સ્ક�નની
21મ� 2790 �મ�લયન ડોલરના �ૂલ્યની દવાઓની �નકાસ કર� છે. �ુણવત્તા �ુધારવામ� આવે છે. ઈલે��ો�નક ઉપકરણોની ઊ��-
} �ુજરાતે બાયોટ� ક �ે�મ� �નરં તર �ગ�ત કરવા માટ� વષ� 2022મ� વપરાશ �મતા ઘટાડવી, વજન અને મજ�ૂતાઈ વધારવામ�
eb
‘�ુજરાત બાયો ટ� � નોલો� પો�લસી-2022-27’ �હ� ર કર� છે. નેનો ટ� � નોલો�ના મા�યમથી મદદ મળ� શક� . ‘Morph’ – નેનો
�ેનો ઉ�ે શય બાયો-ટ� ક ઈકો�સ�મને મજ�ૂત કરવી, બાયોટ� ક ટ� � નોલો� આધા�રત મોબાઈલ ફોન છે, �ે અ�ંત આ�ુ�નક
�ે�ની િવિવધ શાખાઓને મજ�ૂત કરવી અને બાયોટ� � નોલો� િવ�શ�ટતાઓ ધરાવે છે. �ે આગામી સમયમ� ઈ-વે�ને
ઉ�પાદન અને સેવા �ે�ને �ોત્ાહન આપ�ું. આમ �ુજરાત પણ અટકાવવામ� મદદ�પ છે.
ટ� � નોલો� �ાધા� રા�ની �દશા તરફ આગળ વધી રહું છે. } ટ� કસટાઈલ્સ ઉ�ોગ : ટ� કસટાઈલ્સ ઉ�ોગના િવકાસમ� નેનો
W
} અવકાશ અને ર�ા : ર�ા �ે�મ� �મસાઈલો, ટ� ન્ક, હ�થયારો, ➢ નેનો ટ� �નોલો� િવકાસ સેન્ટરો અને �હ� ર-ખાનગી ભાગીદાર�
કવચ વગેર�ની બનાવટમ� નેનો ટ� � નોલો�નો ઉપયોગ કર� (PPP) વધારવા
શકાય. નેનોમટ��રયલ્સના કારણે ર�ા સંબંધી અને અવકાશીય ➢ આંતરરા�ટ� �ય સહકારમ� �ૃ�� કરવી
ઉપકરણોની બનાવટમ� આ�ુ�નકતા અને આ��નભ�રતા મેળવી ➢ નેનો ટ� � નોલો� માટ� માનવ સંશોધનોનો િવકાસ કરવો
શકાય છે. અવકાશ �ે�મ� નેનો ટ� � નોલો� �પેસ વાહન�ું વજન
➢ શૈ��ણક-ઉ�ોગમ� સહભાગીદાર� વધારવી
ઘટાડ� અવકાશ યા�ાને વધાર� કાય��મ બનાવી શક� . નેનોસે�સરની
} નેનો ટ� � નોલો� �નયમન બોડ�
મદદથી અવકાશ �વનની શોધ સંભાવનાઓ વધાર� શકાય છે.
➢ નેનો �મશન પ�રષદ હ� ઠળ ઉ�ોગમ� નેનો ટ� � નોલો�ના
} પય�વરણ : નેનો ટ� �નોલો�એ પય�વરણ–મૈ�ી ઈકો�મ�મને
®
મા�યમથી �વન જ�ર� ચીજવ��ુઓની બનાવટની ચકાસણી
�ોત્ાહ�ત કર� છે. નેનો ટ� �નોલો�ન� મા�યમથી જળવા�ુ
કરવા નેનો ટ� � નોલો� �નયમન બોડ� ની જ�ર છે. આ બોડ� ના
પ�રવત�ન , હ�ટવેવ , �ીન હાઉસ ઈફ� કટ વગેર� પય�વરણ સામેની
મા�યમથી નેનો ચીજ વ��ુઓના િવ�નમય અને હ� �ડસલગને
સમ�યાઓ હલ કર� શકાય. ઉ�ોગમ�થી નીકળતા દૂ�ષત પાણીને
l
�ળવવામ� મદદ મળ� શક� .
સ�તા દર� �વચ્છ કર� શકાય છે. નેનો સે�સર અને નેનોમટ��રયલ્સના
મા�યમથી હવા અને જમીનમ� રહ� લ હા�નકારક રાસાય�ણક ��યો } �હ� ર-ખાનગી ભાગીદાર�
ku
શોધી, ઓળખી, દૂર કરવામ� આવી શક� છે. ➢ ભારતમ� નેનો ટ� � નોલો�ના િવકાસ માટ� �હ� ર-ખાનગી
ભાગીદાર� (PPP)ને વધારવા પર ભાર આપવામ� આ�યો છે.
નેનાે ટે કાેલાેજીમાં સરકારની પહે લાે
�ેના કારણે નેનોસંશોધન, આંતરમાળ�ુ, કૌશલ્ય વગેર�મ�
} નેનો �મશન (Nano Mission) �ૃ�� કર� શકાય છે.
➢ ભારત સરકાર �ારા વષ� 2007મ� િવ�ાન અને ટ� �નોલો� } નેનો ટ� � નોલો� �ોત્ાહન કાય��મ
િવભાગ �ારા શ� કરવામ� આ��ું. �ેનો �ુ� ઉદ�શય નીચે
➢ નેનો ટ� � નોલો� �ે�મ� �મતા �ૃ��, માનવ સંશાધન િવકાસ,
�ુજબ છે :
an
આંતરમાળ�ું, નેનો ઈલેકટ� ો�નક, નેનો મટ�યોરોલો�, સંશોધન
➢ નેનો િવ�ાન અને ટ� � નોલો� અ�ુસંધાનમ� આંતરમાળખાક�ય
પર ભાર �ૂકવાનો કાય��મ.
િવકાસ
શ્રેણી છે. �ેમ� �ુ��ના મા�યમથી શોધ, સા�હ�, કલા�ક કાય� , આ�યો. ભારતે બૌ��ક સંપદાના આધાર� ઔ�ોત્ગક િવકાસના
�ડઝાઈન-�તીકો, છબીઓ વગેર� સંપત્ત્તનો સમાવેશ થાય છે. ર�તા પર �યાન આ��ું. બૌ��ક સંપદા અ�ધકાર એ નાગ�રક હક�ું
બૌ��ક સંપદા અ�ધકારમ� પેટન્ટ, કોપીરાઈટ, ટ� � ડમાક� , ભૌગો�લક ર�ણ અને રા�ટ� �ય િવકાસમ� પોતાનો ફાળો આપે છે.
eb
�ાર� આઝાદ થ�ું �ારથી િવ�ાન અને �ો�ોત્ગક�ના �વતં� } દર વષભે પેટન્ટ અને ટ� � ડમાક� ની સં�ામ� વધારો થઈ રહ્ો છે. દ�શ
અને ઝડપી િવકાસ માટ� બૌ��ક સંપદા અ�ધકારો પર �ૂર�ું �યાન પેટન્ટ નોંધણીની સં�ા પાછલા સાત વષ�મ� અંદા�ે 50%નો
ક� ��રીત કરા�ું છે. પેટન્ટ �ે�મ� મજ�ૂત કાયદા માટ� ભારત સરકાર� વધારો થયો છે, દ�શમ� વષ� 2014-15મ� પેટન્ટ નોંધણીની સં�ા
‘જસ્�સ રાજગોપાલા અયંગર સ�મ�ત’ની રચના કર� હતી. આ 42763 થી વધી 2021-22મ� 66446 �ુધી પહોંચી છે.
સ�મ�તની ભલામણને આધાર� ભારતે પેટન્ટ અ�ધ�નયમ-1970 } પેટન્ટની ચકાસણી માટ� લાગતો સમયગાળો ઘણો ઘ�ો છે. આ
અપના�યો હતો. સમયગાળો 2016મ� 72 મ�હના �ેટલો હતો, �ાર� હાલમ� 23
} િવશ્વ �યાપાર સંગઠનની TRIPS (Trade Related Aspects of મ�હના �ુધી સી�મત થયો છે.
Intellectual Property Rights) સં�ધ બાદ ભારતમ� બૌ��ક } બૌ��ક સંપદા અ�ધકારોના સંર�ણ અને �ોત્ાહન માટ�
સં�ાક�ય માળખાને મજ�ૂત ક�ુું છે. �ડઝાઈનોને કોપી થતા અટકાવવા માટ� �ડઝાઈન અ�ધ�નયમ
} IPR ��ૃ�ત �ૃ�� માટ� શૈ��ણક સં�ાઓ, �ડ��ટલ મા�યમથી પસાર કયગો. �ેથી ઔ�ોત્ગક, કલાકારો અને સ��કોની રચનાઓને
અને �હ� ર સં�ાઓ �ારા IPR �ું મહ�વ અને ખા�સયતો �ુર�ા આપી શકાય.
જણાવવામ� આવી છે. 5. ભૌગો�લક સંક�તક વ��ુ (નોંધણી અને સંર�ણ) અ�ધ�નયમ,
} ભારતને IPRની મદદથી ‘�ડઝાઈન હબ ઓફ વરડ� ’ બનાવી શકાશે . 1999
} ભારતમ� પાછલા 75 વષ�મ� (1940-2015) મા� 11 લાખ } હ�તકળા, કૃ �ષ પેદાશો, ઔ�ોત્ગક પેદાશો, ખા� ચીજ વ��ુઓ ,
ટ� � ડમાક� �ું ર����ે શન થ�ું છે �ાર� પાછલા 5 વષ�મ� 14.2 લાખ સ�ૂદા�યક કળાઓને ભૌગો�લક િવ�તારોની દૃ��ટએ �ુર�ા
ટ� � ડમાક� �ું ર����ે શન થ�ું. અને આગવી ઓળખ �દાન કરવા માટ� આ અ�ધ�નયમ
®
અમલમ� લાવવામ� આ�યો. �ે િવશ્વ �યાપાર સંગઠન(WTO)ની
} પેટન્ટ મંજૂર�મ� પાછલા સાત વષ�મ� 572% �ૃ�� થઈ છે. 2013-
Covor Story
જોગવાઈઓ�ું પાલન કર� છે. અ�ધ�નયમના મા�યમથી ભારતની
14મ� મા� 4227 પેટન્ટ મંજૂર�થી વત�માન 28,391 પેટન્ટ મંજૂર�
ચીજવ��ુઓને િવશ્વ િવ�ાત કર� શકાય છે.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
મળ� છે.
6. સે�મક�ડ�ર ઈ�ન્ટ�ેટ�ડ સર્કટ્ સ લેઆઉટ �ડઝાઈન એ�-
} સરકાર�ું �યેય મં� , કારથી ����ૂટર ક� �સલાઈ મશીનથી એરો�લેન
2000
u
દર� કની બનાવટ માનવતાના કલ્યાણ માટ� ની �ડઝાઈન �ારા તૈયાર
થાય, �ેમ� IPRનો બહોળો ફાળો હોય. } 4 સ�ટ� મબર, 2000 ના રોજ આ અ�ધ�નયમ અમલમ� આ�યો
હતો. સે�મક�ડ�ર ઈ�ન્ટ�ેટ�ડ સર્કટ્ સ લે આઉટ �ડઝાઈનને
IPR સાથે સંકળાયેલ કાયદાઅાે અ�ધકૃ તતા સામે ર�ણ આપે છે. �યાપા�રક ધોરણે ભારત ક� અ�
nk
1. પેટન્ટ અ�ધ�નયમ - 1970
} જસ્�સ રાજગોપાલા આયંગર સ�મ�તની ભલામણ હ� ઠળ
ભારત સરકાર� પેટન્ટ અ�ધ�નયમ-1970ને મંજૂર� આપી.
દ�શમ� પેટન્ટ અંગેના �નયમો અને �ગ�તને મજ�ૂત બનાવવા
પેટન્ટ અ�ધ�નયમ-1970 માટ� પેટન્ટ, �ડઝાઈન અને ટ� � ડમાસિ�
કોઈ ભાગમ� ર���� ર લે આઉટ �ડઝાઈનનો અયોગય ઉપયોગ
અ�ધ�નયમ �ુજબ દં ડ�ની જોગવાઈ છે. લે- આઉટ �ડઝાઈન
ર��� � ઈલે��ો�નક અને IT મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે.
7. છોડની ���ત અને ખેડૂત અ�ધકાર સંર�ણ અ�ધ�નયમ - 2001
(PPVFRA)
(CGPDTM) કં ટ� ોલર જનરલ ઓ�ફસ જવાબદાર છે. TRIPS } કૃ �ષ �ે�ે IPR �ું ર�ણ કરવા હ� �ુ આ અ�ધ�નયમ પસાર કરવામ�
Sa
સં�ધના અ�ુ�પ પેટન્ટ અ�ધ�નયમમ� સમય�તર� સંશોધન કરાય આ�યો છે. WTO મ� જોડાયા બાદ કૃ �ષ �ે�ે IPRના ર�ણ માટ�
છે. વષ� 2005ના સંશોધન �ારા ખા�, દવાઓ, ક� �મકલ અને PPVFRA પસાર કયગો. �ે TRIPS સં�ધની જોગવાઈઓ�ું પાલન કર�
�ૂક્ષ્મો�વો સંબં�ધત િવષયોને પેટન્ટ હ� ઠળ િવકસાવવામ� આ�યા છે. અ�ધ�નયમ હ� ઠળ છોડની ���ત�ું ર����ે શન, ર�ણ તેમજ
છે. પેસપ્કો ઈત્�ડયા અને �ુજરાતના ખેડૂતને બટ� ટાની ���ત બાબતે
2. ટ� � ડ માક� અ�ધ�નયમ - 1999 િવવાદ ઊભો થયો હતો.
} ટ� � ડ માક� અ�ધ�નયમ એ િવિવધ �ડઝાઈન, �ચનિ, શ�, વ��ુને
eb
®
માળખાગત �ુધાર કરવો. ➢ CIPAMનો ઉ�ે શય IPR ��ે જન��ૃ�ત ફ� લાવવાનો, IPRની
IV. IPR�ું વા�ણક્�કરણ નોંધણીની સં�ા વધારવાનો, IP સંપદા�ું વા�ણક્�કરણ
કરવા �ોત્ાહન આપવાનો, અ� સરકાર� િવભાગો વચ્ચે
➢ IPRના �યાપાર�કરણથી તેના �ૂલ્યમ� �ૃ�� કરવી.
l
IPR માટ� સહયોગ વધારવો વગેર� છે.
V. માનવ સંશોધન િવકાસ
} IP Nani પહ� લ
➢ IPRને મજ�ૂત બનાવવા માટ� તાલીમ, સંશોધન, કૌશલ્ય,
ku
➢ IP Nani પહ� લને વા�ણ� અને ઉ�ોગ મં�ાલય હ� ઠળ વષ�
અ�યાસની �મતાઓ મજ�ૂત કર� માનવ સંશોધનનો િવકાસ
2018મ� શ� કરવામ� આવી.
કરવો.
➢ તે તકનીક� આધા�રત �સ�મ છે, �ે સરકાર અને IPR
VI. IPRને આગળ વધાર�ું
એજ�સીઓને IPR સામેના �ુનાઓ સામે લડવામ� મદદ કરશે .
➢ R&O સં�ાઓ, �ુ�નવર્સટ�ઓ, તકનીક� સં�ાઓ, MSME,
➢ IP Naniના મા�યમથી લોકોમ� ખાસ કર�ને બાળકોમ� ��ૃ�ત
�ાટ� અપ, નવાચારના મા�યમથી IPR િવકાસને �ોત્ા�હત
ફ� લાવવામ� આવશે .
કરવો.
an
IPRના પ્રકારાે
1. પેટન્ટ : કોઈ નવી ���યા અથવા ઉ�પાદનમ� નવાચારની શોધ } મં�ાલય : DPIIT
માટ� આપવામ� આવતી મંજૂર� એટલે પેટન્ટ. પેટન્ટ ધારક } સમયગાળો : 10 વષ�
પોતાની શોધ અ� �યક�ત માટ� ઉપયોગી થશે ક� નહીં તેની
5. �ડઝાઇ�સ : ઔ�ોત્ગક �ડઝાઇ�સમ� િ�પ�રમા�ણક ક� ��-
મંજૂર� આપશે .
S
સંગીત, કલા ન�ૂનો, �સનેમે�ટ� ક ન�ૂનાના ઓ�રઝનલ વઝ� નને } સમયગાળો : છોડના સંર�ણ દરજ્�ને 15 વષ�નો સમયગાળો
�ુર�ા �ૂર� પાડવી. હોય છે.
} મં�ાલય : કોપી રાઇટ ઓ�ફસ, માનવ સંસાધન અને િવકાસ 7. સેમી કં ડ�ર અને ઇન્ટરનલ લેઆઉટ : કોઈ ઈલે��ો�નક
મં�ાલય ઉપકરણ, વાયરો, ટ� ાસ�ઝ�ર વગેર�ની બૌ��ક સંપદાના ર�ણને
} સમયગાળો : 60 વષ� આ શ્રેણીમ� �ૂકવામ� આવે છે.
4. ભૌગો�લક સ�ક� ત : કોઈ િવ�શ�ટ ભૌગો�લક ઉ�પાદકને તેની } મં�ાલય : ઇલે��ો�નસિ અને IT મં�ાલય
ખા�સયત અને �ુણધમગોને આધાર� આપવામ� આવતો દરજ્જો. } સમયગાળો : 10 વષ� માટ� ર�ણ �ા�ત છે.
®
1. કૃ�ષક્ષેત્રે �ારબાદ શ��ત �વ�પ ભટનાગરના �યાસો �ારા ઈત્�ડયન ડ� ગસ
�રસચ� ઈન્��ટ્ુટ કાઉન�સલનો િવ�તાર કરવામ� આ�યો હતો.
Covor Story
} ભારતમ� હ�રયાળ� ���ત એ એક ભ�ય �સ�� હતી �ેણે ભારતમ�
વત�માનમ�, ભારત વૈત્શ્વક �તર� �ેને�રક દવાઓનો સૌથી મોટો
ખા�ન્ન માટ� ની િવદ�શી દ�શો પરની �નભ�રતાનો અંત લા�યો. �ેનાથી
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�દાતા છે. તે િવિવધ રસીઓ માટ� ની વૈત્શ્વક મ�ગના 50%, USમ�
ભારત ખા�ન્નના નેટ આયાતકારના �ાને નેટ �નકાસકાર રા�ટ�
40% (�ેન�રક દવાઓની મ�ગના સંદભ�મ�) અને UKમ� દવાઓના
બન્ું. ખા�ન્ન�ું ઉ�પાદન 1950-51 મ� 51 �મ�લયન ટનથી વધીને
u
25% થી વ�ુ સ�લાય કર� છે. ભારતીય ફામ���ુ�ટ�લ માકકે ટ
2021-22 મ� 316 �મ�લયન ટન થઈ ગ�ું છે. આ ઉપર�ત, ભારતમ�
અંદા�ે 40 �બ�લયન ડોલર�ું છે.
કૃ �ષ�ે�ે ટ� �નોલો�નો ઉપયોગ વધવાથી ખેતીમ� સરળતા અને
ઉ�પાદનમ� વધારો આ�યો છે. ઉ.દા. ડ� ોન �ારા દવાનો છં ટકાવ, 5. શશક્ષણ ક્ષેત્રે બદલાવ
nk
ફુવારા પ��ત, ટપક સસચાઈ પ��ત, સેટ�લાઈટના ડ� ટાનો ઉપયોગ,
�મશ્ર ખેતી, �ુધાર� લા �બયારણ, િવક�સત સાધનો અને ટ� ક�નકો
વગેર�.
2. સંશાેધન અને નવીનીકરણ (R & D Innovation)
} વષ� 2022 �ુધીમ� R & D પાછળ થનાર ખચ�ને દ�શની GDPના
} ભારતમ� છે �લા થોડા વષગોમ� આવેલા ટ� � નોલો�કલ બદલાવના
કારણે દ�શમ� �ડ�ઝટલ �શ�ણનો �યાપ �ૂબ વ�યો છે. �ેના કારણે
વૈિવ�યસભર (એક થી વ�ુ િવષયો�ું) �શ�ણ મેળવવા માટ� ના
માગગો સરળ અને સ�તા બ�ા છે. આ ઉપર�ત �ડ��સ લર્નગ,
સમાિવ�ટ અને સ��ું �શ�ણ, ભાષાક�ય અવરોધોની ગેરહાજર�,
�ે��કલ અ�ડર�ે રડગ, �શ�ણ માટ� ના નવા �ે�ો ઉપલબ્ધ થવા
Sa
લગભગ 2% �ુધી પહોંચાડવા�ું લક્ષ્ય છે. ભારતમ� એ����નયરરગ
R & D અને �ોડ� ડ� વલપમેન્ટ માકકે ટ એ 2025ના વષ� �ુધીમ� વગેર� ફાયદાઓ થયા છે. ભારતમ� એડટ� ક (Ed. Tec-Education
63 �બ�લયન ડોલર �ુધી પહોંચશે , �ેની પહોંચ વષ� 2019મ� Technoology) ઉ�ોગનો િવકાસ. એડટ� ક ઉ�ોગ�ું �ૂલ્ય
31 �બ�લયન ડોલર હતી. નાણાક�ય વષ� 2021મ� િવ�ાન અને 2020મ� 750 �મ�લયન ડોલર હ�ું. �ે 2025ના વષ� �ુધીમ�
ટ� � નોલો� �ે�ે 14.97 લાખ રોજગાર પેદા કય� હતા. �ે ભારતના તે 4 �બ�લયન ડોલરના �ૂલ્ય �ુધી પહોંચવાની અપે�ા છે. આ
ટોચના રોજગાર પેદા કરતા �ે�ોમ��ું એક હ�ું. ભારતની રા�ટ� �ય ઉપર�ત, ICT ટ� � નોલો� �ારા મ��મી�ડયા સામ�ીએ શીખવાના
કૃ િ�મ �ુ�� (AI) અંગેની ��ૂહરચનાના અ�ુમાન �ુજબ AI 2035
eb
અને �વચ્છ પીવા�ું પાણી અને પૌ��ટક ખોરાક �ૂરો પાડવો (ઉ.દા
સોફ્ટવેર સેવાઓના �નકાસ �ે�ે ભારતે �ૂબ �ગ�ત કર� છે. ભારત ફોર્ટફાઇડ રાઈસ), �ીડ �ે લ ઊ�� સં�હ �ારા ઊ�� જ��રયાત
IT સેવાઓનો સૌથી મોટો �નકાસકાર દ�શ છે. Tata Consulting સંતોષવી, ઊ��-કાય��મ �ડસે�લનેશન, મહાસાગરની સફાઈ માટ�
Services (TCS) િવશ્વની ટોચની દસ IT કં પનીઓમ� �ાન ધરાવે ટ� � નોલો�, આર્ટ�ફ�શયલ ઈન્ટે �લજ�સ �ારા �વનધોરણમ�
છે. આ ઉપર�ત Wipro, Infosys વગેર� કં પનીઓ પણ IT �ે�ે �ુધાર, બીમાર�ઓ સામે ર�ણ આપવા િવિવધ રસીઓનો િવકાસ
ભારતના યોગદાનમ� મહ�વની �ૂ�મકા ભજવે છે. અને ઉ�પાદન, કુ દરતી આપત્ત્તઓની આગાહ�ની ટ� � નોલો� વગેર�
} ભારતમ� IT ખચ� 2021મ� 81.89 �બ�લયન ડોલરથી વધીને આયામોને આવર� લેતી ટ� � નોલો�નો િવકાસ થવાથી ભારતમ�
2022મ� 101.8 �બ�લયન ડોલર �ુધી પહોંચશે . સામા��ક–આ�થક �ગ�તને ટ� કો મળયો છે.
®
8. અાૈદાે�ગક �વકાસ 3. િવ�ાન અને ટ� � નોલો� ની�ત – 2003
} ટ� � નોલો�ની મદદથી ઓટોમેશન, સમયની બચત, �ુણવત્તા અને } આ ની�તનો હ� �ુ સંશોધન અને િવકાસમ� રોકાણ વધારવાનો છે.
l
ઉ�પાદકતામ� વધારો, જોખમી કાયગો માટ� માનવના �ાને રોબોટનો આ ની�ત અંતગ�ત સંશોધનને �ોત્ાહન આપવા માટ� ભારતમ�
�યોગ, મા�હતી�ું �ૃથ�રણ (�બગ ડ� ટા એના�લ�સસ) અને
વૈ�ા�નક અને એ����નયરરગ સંશોધન બોડ� (SERB)ની �ાપના
�ણવણી વગેર� �ુધાર થવાથી ઔ�ોત્ગક �ે�ના િવકાસને વેગ
ku
કરવામ� આવી હતી.
મળયો છે. આ ઉપર�ત વચુ�યલ �રયા�લટ�, ઓગમેન્ટેડ �રયા�લટ�
અને 3D િ�સન્ટગ વગેર� �ેવી ટ� � નોલો�એ િવકાસના નવા માગગો 4. િવ�ાન, ટ� � નોલો� અને નવીનતા ની�ત – 2013
ખોલ્યા છે. } ની�તનો ઉ�ે શય િવ�ાન અને ટ� � નોલો� �ે�ે નવીનતા લાવી
�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી ક્ષેત્રે મહત્ત્વ ની ની�તઅાે
ભારતને િવશ્વના ટોચન� પ�ચ વૈ�ા�નક �ે�ે અ�તા ધરાવતા
દ�શોમ� સામેલ કરવાનો છે. �ેના માટ� ક� �� અને રા� સરકારો
1. વૈ�ા�નક ની�ત ઠરાવ – 1958
સાથે ભાગીદાર� વધાર� અને સમ� ભારતમ� વ�ુ સંશોધન અને
an
} આ ની�તનો ઉ�ે શય નાગ�રકોમ� વૈ�ા�નક �વભાવનો પાયો નાખવો
િવકાસ ક� ��ો �ાપવા માટ� ની જોગવાઇ કરવામ� આવેલ છે.
S
eb
W
®
ગુજરાતી �ફલ્મ ‘છે �ાે શાે’ અને અાે�ાર 2023
પ્રાથમિક પરીક્રા
} ભારત તરફથી દર વષભે ઓ�ાર એવોડ� માટ� મોકલવામ� આવતી પણ મોકલાવે છે. આ દર�મયાન ચાલતા સંઘષ�મ� સમયને
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�ફલ્ોમ� આ વખતે 2023 ઓ�ાર એવોડ્ સ� માટ� �ુજરાતી સમ�ય છે ક� , બધો ખેલ વાત�નો છે.
�ફલ્ ‘છે �લો શો’ને પસંદ કરવામ� આવી છે.
અાે�ાર અેવાેડર્ �વશે
ku
} 95મ� ઓ�ાર એવોડ� મ� બે� ઇન્ટરનેશનલ ફ�ચર �ફલ્
માટ� ની શ્રેણીમ� ભારતના તરફથી �ુજરાતી �ફલ્ ‘છે �લો શો’ને } અમે�રકાની એક� ડ�મી ઓફ મોશન િપ�ચર આટ્ સ� એ�ડ સાય�સ
રજૂ કરવામ� આવશે . (U.S.A.) �ારા ���ુત એક� ડ�મી એવોડ્ સ� , �ેને ઓ�ાર એવોડ�
તર�ક� પણ ઓળખવામ� આવે છે, તે �ફલ્ ઉ�ોગમ� શ્રે�ઠ
મુ� મુદ્ા �દગદશ�કો, અભભનેતાઓ, લેખકો અને ટ� ક�ન�શયનને આપવામ�
} ઓ�ાર એવોડ� 2023 માટ� ભારતમ�થી સત્તાવાર એન્ટ� �ની આવતો ��ત��ઠત વાર્ષક �ુર�ાર છે.
an
માટ� �ફલ્ ફ� ડર� શન ઓફ ઈત્�ડયાએ �ુજરાતી �ફલ્ ‘છે �લો } ઓ�ાર એવોડ� ની �થમ આ�ૃત્ત્ત�ું આયોજન વષ� 1929મ�
શો’નીપસંદગી કર� છે. કરવામ� આ��ું હ�ું. �ુર�ાર �પે કાળ� ધા�ુની એક �ૂર્ત
} ભારત �ારા આ �ફલ્ને બે� ઈન્ટરનેશનલ ફ�ચર �ફલ્ આપવામ� આવે છે, �ે સોનાની પરત ચઢાવીને બનાવેલી હોય છે.
ક� ટ� ગર�મ� (Best International Feature Film } 27 માચ� 1957ના રોજ આયો��ત 29મા સમારોહમ� શ્રે�ઠ
category) મોકલવામ� આવી છે. િવદ�શી ભાષાની �ફલ્ ક� ટ� ગર� રજૂ કરવામ� આવી હતી. તે
} ‘છે �લો શો’ �ફલ્ને પાન ન�લન �ારા �ડર� � કરવામ� આવી પહ� લ� િવદ�શી ભાષાની �ફલ્ોને િવશેષ �સ�� �ુર�ારોથી
S
છે અને આ �ફલ્મ� મોટા ભાગની વાત� �ફલ્ના �ડર� �ર નવાજવામ� આવતા હતા.
પાન ન�લનના �વન પરથી �ે�રત છે.
} આ �ફલ્�ું �ી�મયર 2021મ� ‘�ટ� બેકા �ફલ્ ફ� સ્�વલ’મ� થ�ું અાે�ાર અેવાેડર્ (ભારતના સંદભર્માં)
eb
હ�ું. ઑ�ોબર 2021મ� ‘છે �લો શો’ �ફલ્ે 66મ� વૅલાડો�લડ } સવ� શ્રે�ઠ િવદ�શી ભાષા �ફલ્ શ્રેણીમ� સૌ�થમ વાર ઓ�ાર
ઇન્ટરનેશનલ �ફલ્ ફ� સ્�વલમ� ગોરડન �પાઇક એવોડ� એવોડ� માટ� નામ��કત થનાર �થમ ભારતીય �ફલ્ મહ� �ૂબખાન
પણ ��ો હતો. જો ક� , આ �ફલ્ને હજુ �થયેટરમ� �ારા �દગદર્શત ‘મધર ઈત્�ડયા’ હતી. (વષ� 1957-58)
�રલીઝ કરવામ� આવી નથી. } આ �ુર�ાર મેળવનાર �થમ ભારતીય મ�હલા
ભારતના અંત�રયાળ ગામના છાેકરાની કહાની છે ભા�ુ અથૈયા છે, �ેમને �રચાડ� એટનબરો �ારા
�દગદર્શત ‘ગ�ધી’ �ફલ્ના કો�્ચ�ુમ �ડઝાઇનનગ માટ� આ
W
®
આવશે . } �વતં�તા પચિાત હૈ દરાબાદના �નઝામ ઓસ્ાન અલી ખાને
હૈ દરાબાદ મુસ્તિ �દવસ પોતાના રા�ને �વતં� સાવ�ભૌમ રાખવાનો �નણ�ય કયગો.
l
હૈ દરાબાદની બહુ મતી જનસં�ા ટહદુ હતી. �નઝામને મહમદ અલી
} 17 સ�ટ� મબર 1948ના રોજ સરદાર પટ� લ અને વી.પી. મેનનના
ઝીણા તરફથી મદદ�ું આશ્વાસન મળ� ચૂક્ું હ�ું. �નઝામના છ�
�યાસોથી �નઝામ શા�સત હૈ દરાબાદ રા��ું ભારતીય સંઘમ�
તળે કટ્રપંથી રઝકારોએ ટહદુઓ પર અ�ાચારની શ�આત
ku
િવલીનીકરણ થ�ું હ�ું.
કરત� કોમી હુ �લળો ફાટ� નીકળય�.
} વષ� 1947મ� �ાર� અં�ેજોએ ભારત છોડું �ાર� અં�ેજોએ
} તેથી તત્ાલીન �ૃહ �ધાન સરદાર પટ� લે હૈ દરાબાદને ભારત
રજવાડ�ઓને ભારત અથવા પા�ક�તાનમ� જોડાવાનો અથવા
સંઘમ� જોડવા 13 સ�ટ� મબર 1948ના રોજ ‘ઓપર� શન પોલો’
�વતં� રહ� વાનો િવક�પ આ�યો હતો.
ચલા��ું હ�ું. �ેમ� ભારતીય દળોએ હૈ દરાબાદ પર કાય�વાહ�
} આ સમયે 565 મ�થી 562 રજવાડાઓ ભારત સંઘમ�
કર� અને પ�ચ �દવસની સૈ� લડાઇ બાદ ભારતીય સેનાએ
િવલીનીકરણ પામય� હત�, પરં �ુ હૈ દરાબાદ, જુ નાગઢ અને કાશમીર
હૈ દરાબાદને કબ�ે ક�ુું અને અંતે તે�ું ભારતમ� જોડાણ થ�ું હ�ું.
an
SCO પ્રવાસન અને સાં�ૃ�તક રાજધાની : વારાણસી
} તા�ેતરમ� ઉઝબે�ક�તાનના સમરકં દ ખાતે આયો��ત શ�ઘાઈ } આ �ુ� સ��ૃ �તક આઉટર�ચ �ો�ામના માળખા હ� ઠળ, 2022-
કોઓપર� શન ઓગભેનાઈઝેશન (SCO)ની 22મી સ�મટ (સ�ય 23 દર�મયાન વારાણસીમ� સં�ાબંધ કાય��મો�ું આયોજન
રા�ટ� ના વડાઓ) અંતગ�ત વારાણસી શહ� રને સૌ�થમ SCO �વાસન કરવામ� આવશે , �ેમ� SCO સ�ય દ�શોમ�થી મહ� માનોને ભાગ લેવા
S
અને સ��ૃ �તક રાજધાની તર�ક� નામ��કત કરવામ� આ��ું છે. માટ� આમંિ�ત કરવામ� આવશે . આ ઈવેન્ટ્સમ� ઈ�ડોલો���્ સ
} SCO �વાસન અને સ��ૃ �તક રાજધાનીના નામ�કન માટ� ના (ભારતીય સા�હ�, ઇ�તહાસ, �ફલ�ૂફ� વગેર�ના �ોલસ�),
�નયમો વષ� 2021મ� દુશા�બે ખાતે આયો��ત SCO સ�મટમ� િવ�ાનો, લેખકો, સંગીતકારો અને કલાકારો, ફોટો જન��લ�્ સ
eb
સં�ૃ�ત અને �વાસનના �ે�મ� SCO વગેર� �ારા ભાગ લેવામ� આવશે .
સ�ય દ�શો વચ્ચે સહકારને �ોત્ાહન
આપવાના ઉ�ે શય સાથે અપનાવવામ� શા માટે વારાણસી શહે રને નામાં�કત
આ�યા હતા. કરવામાં અા�ું?
અનંગતાલ સરાેવર
} સં�ૃ�ત મં�ાલય �ારા �ાચીન સ્ારકો અને �ુરાત�વીય �ળો
અને અવશેષો અ�ધ�નયમ, 1958 (AMASR Act, 1958) હ� ઠળ AMASR Act, 1958 �વશે
ગેઝેટ નો�ટ�ફક� શન બહાર પાડ�ને દ��ણ �દલ્�મ� ��ત } આ અ�ધ�નયમ વષ� 1958મ� દ�શમ� સ��ૃ �તક વારસાની
‘અનંગતાલ સરોવર’ને રા�ટ� �ય મહ�વના સ્ારક તર�ક� �હ� ર �ુર�ા માટ� રજૂ કરવામ� આ�યો હતો.
કરવામ� આ��ું છે.
} અ�ધ�નયમનો �ુ� ઉ�ે શ �ાચીન અને ઐ�તહા�સક સ્ારકો
} અનંગ તાલ સરોવરએ દ��ણ �દલ્� િવ�તારમ� આવેલ
અને �ુરાત�વીય �ળો અને રા�ટ� �ય મહ�વના અવશેષો�ું
મહરૌલીમ� ��ત છે.
®
ર�ણ કરવાનો છે.
અનંગ તાલ સરાેવર �વશે
પ્રાથમિક પરીક્રા
} આ અ�ધ�નયમ �ુરાત�વીય ખોદકામ અને �શ�પો, અન�
} અનંગ તાલ સરોવર�ું �નમ�ણ ઇ.સ. 1060મ� તોમર વંશના રા� કોતરણીકૃ ત �ાપ�ો અને તેના �ેવી અ� �ુરાત�વીય વ��ુઓ
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
અનંગપાલ 2� �ારા કરવામ� આવેલ હોવા�ું માનવામ� આવે છે. અને આવા �ાનો�ું �નયમન કરવાનો બહુ િવધ હ� �ુ ધરાવે છે.
આમ, આ સરોવર એ અંદા�ે હ�ર વષ� જૂ �ું છે.
} આ અ�ધ�નયમ સંર��ત સ્ારકોની આસપાસ 100 મીટરના
u
} આ સરોવર 10.599 એકર િવ�તારમ� ફ� લાયે�ું છે. િવ�તારને ‘��તબં�ધત િવ�તાર’ તર�ક� વગ�કૃ ત કર� છે અને ��
કરવામ� આવતી બ�ધકામ ��ૃત્ત્તઓ પર ��તબંધ �ૂક� છે.
રાષ્ટીય મહત્ત્વના સ્ારક (Monuments of National Impor-
tance) �વશે } અ�ધ�નયમ હ� ઠળ 100 વષ�થી વ�ુ જૂ ન� માળખ�, �ુફાઓ,
nk
} ભારતીય �ુરાત�વ સવભે�ણ (ASI) �ારા રા�ટ� �ય મહ�વના
સ્ારકોને ઘો�ષત કરવામ� આવે છે અને ક� �� સરકાર એ રા�ટ� �ય
મહ�વના સ્ારકોની �ળવણી, ર�ણ અને તેના �ચાર માટ�
અ�ધકૃ ત છે, તથા રા�ટ� �ય સ્ારક ઓથો�રટ� �ારા સ્ારકોના
સંર�ણની જવાબદાર� �નભાવવામ� આવે છે.
કોતરણી વગેર� �ેવા ઐ�તહા�સક �ુરાતાન�વક �ળોને �ાચીન
સ્ારક ગણવામ� આવે છે.
} તા�ેતરમ� ક� �� સરકાર� છત્તીસગઢ, ત�મલનાડુ , કણ�ટક, પછ�, આ�દ��ત સ�ુદાયો અથવા જન��ત અથવા આ�દવાસી
�હમાચલ �દ�શ અને ઉત્તર �દ�શમ� વસતા અ�ુક સ�ુદાયોને સ�ુદાયોમ�ના ભાગો અથવા જૂ થોને અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત તર�ક�
અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત (ST) �ૂ�ચમ� સમાવવા માટ� ના ��તાવને �હ� ર કર� શક� છે.” આવા �હ� ર કરાયેલા સ�ુદાયોને �ે તે રા�
મંજૂર� આપી છે. અથવા ક� �� શા�સત �દ�શના સંબંધમ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત
} �હમાચલ �દ�શની હટ્�, ત�મલનાડુ મ�થી નાર�કુ વ�ન અને તર�ક� માનવામ� આવે છે.
W
કુ ર�િવકરણ, છત્તીસગઢની બબ��યા, ઉત્તર�દ�શના ગોંડ અને } દર� ક રા� અથવા ક� ��શા�સત �દ�શ માટ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની
કણ�ટકમ�થી બેટ્ા-કુ રુબા �ેવા સ�ુદાયોનો અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત �ૂ�ચ �ૂ�ચત કરવામ� આવે છે. આ યાદ�ઓ મા� તે રા� અથવા
(ST) યાદ�મ� સમાવેશ થશે . ક� ��શા�સત �દ�શના અ�ધકાર�ે�મ� જ મા� છે નહીં ક� બહાર.
અનુસૂ�ચત જનજા�તની યાદી �વશે } ઉપરો�ત યાદ�મ� સંસદને કાયદાથી કોઈ ��તનો સમાવેશ
કરવાની અથવા તેમ�થી કોઈ ��તને દૂર કરવાની સત્તા છે.
} ભારતના બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 342 અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત
સંબં�ધત જોગવાઈઓ સાથે સંબં�ધત છે. અ�ુચ્છેદ 342 �ુજબ નવી ઉમેરાયેલી અનુસૂ�ચત જનજા�ત �વશે
“રા�ટ� પ�ત, કોઈપણ રા� અથવા ક� ��શા�સત �દ�શના સંબંધમ� } હટ્� (�હમાચલ �દ�શ)
અને રા� હોય તો રા�ના રા�પાલ સાથે પરામશ� કય� ➢ હટ્� સ�ુદાયના લોકો �ુ��વે �હમાચલ �દ�શના �સરમૌર
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 29
બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ WebSankul®PUBLICATION
���લાના ટ� ા�સ-ત્ગર� િવ�તારમ� રહ� છે. હાટ નામના નાના } જો ક� , બંધારણમ� આ માપદં ડોનો ઉ�લેખ કરાયેલ નથી.
શહ� રોના બ�રોમ� �ા�નક પાક, શાકભા�, મ�સ અને
ST યાદીમાં સમાવેશ કરવાથી શું ફાયદાે થશે?
ઊન�ું વેચાણ કરવાના તેમના પરં પરાગત �યવસાય પરથી
} આ પગલાથી અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની �ુધાર� લી યાદ�મ�
આ સ�ુદાય�ું નામ ‘હટ્�’ રાખવામ� આ��ું છે.
નવા �ૂ�ચબ� થયેલા સ�ુદાયોના લોકોને સરકારની હાલની
} �બ��યા (છત્તીસગઢ)
યોજનાઓ હ� ઠળ ST માટ� ના લાભો મેળવવા માટ� સ�મ બનાવશે .
➢ �બ��યા સ�ુદાયને ઝારખંડ અને ઓ�ડશામ� ST તર�ક�
} ક� ટલાક �ુ� લાભોમ� પો�-મે�ટ� ક �શ�ય�ૃત્ત્ત, િવદ�શી
�ૂ�ચબ� કરવામ� આ�યા હતા, પરં �ુ છત્તીસગઢમ� નહીં.
�શ�ય�ૃત્ત્ત અને રા�ટ� �ય ફ� લો�શપ, �શ�ણ ઉપર�ત, રા�ટ� �ય
} ગોંડ સ�ુદાય (ઉત્તર �દ�શ)
®
અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત ફાઇના�સ એ�ડ ડ� વલપમેન્ટ કોપગોર� શન
➢ ઉત્તર �દ�શના 13 ���લાઓમ� રહ� તા ગોંડ સ�ુદાયને તરફથી રાહત લોન અને િવ�ાથ�ઓ માટ� છા�ાલયોનો સમાવેશ
અ�ુ�ૂ�ચત ��તની યાદ�મ�થી ST �ૂ�ચ હ� ઠળ લાવવાના થાય છે.
l
��તાવને મંજૂર� આપવામ� આવી છે. } આ ઉપર�ત, તેઓ સરકારની ની�ત �ુજબ સેવાઓમ� અનામત
➢ આમ� ગોંડ સ�ુદાયની પ�ચ ઉપવગગોનો સમાવેશ થાય છે. અને શૈ��ણક સં�ાઓમ� �વેશના લાભો માટ� પણ હકદાર
ku
(�ુ�રયા, નાયક, ઓઝા, પાથર� અને રાજગોંડ). બનશે .
} બેટ્ા-કુ રુબા (કણ�ટક) ભારતમાં અનુસૂ�ચત જનજા�તની સ્��ત શું છે ?
➢ કણ�ટકના ચામરાજનગર, કોડા�ુ અને મૈ�ૂર ���લાઓમ� } વ�તી ગણતર�-1931 �ુજબ, અ�ુ�ૂ�ચત ��તઓને ‘બાકાત’ અને
બેટ્ા-કુ રુબા સ�ુદાયના લોકો છે �લા 3 દાયકાથી ST
‘આં�શક ર�તે બાકાત’ િવ�તારોમ� રહ� તી ‘પછાત ��તઓ’ તર�ક�
દરજ્�ની મ�ગણી કર� રહ્ા છે, પરં �ુ �પેસલગની �ૂલો અને
ઓળખવામ� આવે છે. 1935ના ભારત સરકારના અ�ધ�નયમમ�
સમાન �વ�ન નામોને કારણે મંજૂર� આપવામ� નહોતી આવી.
�થમ વખત ��તીય ધારાસભાઓમ� ‘પછાત ��તઓ’ન�
an
હવે ક� ��રીય ક� �બનેટ� બેટા-કુ રુબા સ�ુદાયને ‘કાડુ કુ રુબા’ના
��ત�ન�ધઓને બોલાવવામ� આ�યા હતા.
પય�ય તર�ક� ST યાદ�મ� સામેલ કરવાના ��તાવને મંજૂર�
આપી છે. } બંધારણ અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની મા�તા માટ� ના માપદં ડોને
�યા�ા�યત કર�ું નથી અને તેથી 1931ની વ�તી ગણતર�મ�
ST યાદીમાં સમાવેશ કરવાની પ્ર�રિયા શું છે ?
સમાિવ�ટ �યા�ાનો ઉપયોગ �વતં�તા પછ�ના �ારં ભભક વષગોમ�
} ST યાદ�મ� આ�દવાસીઓને સામેલ કરવાની ���યા સંબં�ધત
કરવામ� આ�યો હતો.
રા� સરકારોની ભલામણોથી શ� થાય છે, �ે પછ� આ�દ��ત
S
બાબતોના મં�ાલયને મોકલવામ� આવે છે, �ે સમી�ા કર� છે અને } જો ક� , બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 366(25) ફ�ત અ�ુ�ૂ�ચત જન��તને
તેને મંજૂર� માટ� ભારતના ર���� ાર જનરલને મોકલે છે. �યા�ા�યત કરવાની ���યા �ૂર� પાડ� છે : ‘અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત
} આ યાદ�ને અં�તમ �નણ�ય માટ� ક� �બનેટને મોકલવામ� આવે તે એટલે એવી જન��ત અથવા આ�દવાસી સ�ુદાય અથવા આવા
eb
પહ� લ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� ના રા�ટ� �ય આયોગની મંજૂર� જન��ત અથવા આ�દ��ત સ�ુદાયોમ�ના ભાગો અથવા જૂ થો ક�
મેળવવી આવશયક છે. �ેમને બંધારણના હ� �ુઓ માટ� અ�ુચ્છેદ 342 હ� ઠળ અ�ુ�ૂ�ચત
} અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની યાદ�મ� કોઈપણ સ�ુદાયનો સમાવેશ જન��ત તર�ક� ગણવામ� આ�યા છે.’
અથવા કોઈ સ�ુદાયને બાકાત કરતી જોગવાઈ બંધારણ ➢ અ�ુચ્છેદ 342 : ક� ��શા�સત �દ�શના �ક�સામ� રા�ટ� પ�ત
(અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત) ઓડ� ર, 1950મ� �ુધારો કરતા �બલને અને રા�ના �ક�સામ� �ે-તે રા�ના રા�પાલ સાથે
W
રા�ટ� પ�ત �ારા સંમ�ત આ�યા પછ� જ અમલમ� આવે છે. તે િવચાર િવમશ� કર�ને રા�ટ� પ�ત �હ� રનામા �ારા �નર્દ�ટ કર�
લોકસભા અને રા�સભા બંને �ારા પસાર થવો જ�ર� છે. તેને ‘અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત’ તર�ક� માનવામ� આવશે સંસદ એ
ST યાદીમાં સમાવેશ કરવા માટે ના માપદં ડ શું છે ? કાયદા �ારા આ અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની યાદ�મ� કોઈ ��ત/
} અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત તર�ક� સ�ુદાયના �પ�ટ�કરણ માટ� હાલમ� સ�ુદાયના ભાગોને ઉમેર�/દૂર કર� શક� છે.
અ�ુસરવામ� આવતા માપદં ડો આ �ુજબ છે : (a) આ�દમ } બંધારણની પ�ચમી અ�ુ�ૂ�ચમ� આસામ, મેઘાલય, િ��ુરા
લ�ણોના સંક�તો (b) િવ�શ�ટ સં�ૃ�ત (c) ભૌગો�લક અલગતા અને �મઝોરમ �સવાયના રા�ોમ� અ�ુ�ૂ�ચત િવ�તારો અને
(d) મોટા �માણમ� સ�ુદાય સાથે સંપક� મ� સંકોચ અને (e) અ�ુ�ૂ�ચત જન��તઓના વહ�વટ અને �નયં�ણ માટ� ની
પછાતપણું. જોગવાઈઓનો સમાવેશ થાય છે. �ાર� છઠ્� અ�ુ�ૂ�ચ એ
®
} મ�ય ભારતમ� મ�ય �દ�શ છત્તીસગઢ, ઝારખંડ, આંધ્ર �દ�શ , } ભારતમ� ચૂંટાયેલી લોકસભાની 543 બેઠકમ�થી અ�ુ�ૂ�ચત ��ત
પ્રાથમિક પરીક્રા
મહારા�ટ� , ઓ�ર�સા, �ુજરાત, અને રાજ�ાનનો સમાવેશ થાય માટ� 84 અને અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 47 બેઠકો અનામત છે.
છે. સમ� ભારતમ� ફ� લાયેલ અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની અડધાથી
l
} લોકસભા માટ� �ુજરાતને ફાળે આવેલ કુ લ 26 બેઠકમ�થી
પ્રાથમિક પરીક્રા
વ�ુ વ�તી આ �ે�ોમ� રહ� છે �ાર� ઉત્તર �ૂવ�ય િવ�તારોમ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 4 અને અ�ુ��ૂ ચત ��ત માટ� 2 બેઠક
આસામ, નાગાલે�ડ, �મઝોરમ, મ�ણ�ુર, મેઘાલય, િ��ુરા, અનામત છે.
u
�સસ્�મ અને અરુણાચલ �દ�શનો સમાવેશ થાય છે.
} �ુજરાત િવધાનસભાની કુ લ 182 બેઠકમ�થી અ�ુ�ૂ�ચત ��ત
} ભારતમ� ટકાવાર�ની દૃ��ટએ સૌથી વ�ુ અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 13 અને અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 26 બેઠક અનામત છે.
�મઝોરમ (94%)મ�, �ાર� વસતીની દૃ��ટએ સૌથી વધાર�
nk
અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત મ�ય�દ�શમ� વસવાટ કર� છે.
ચચાર્માં શા માટે ?
ગુજરાત સરકારનું ઢાેર �નયંત્રણ (રાખવા અને હે રફે ર કરવા) બાબત �વધેયક
} આ કાયદામ� �ુજરાતના શહ� ર� િવ�તારોમ� ર�તાઓ અને �હ� ર કામગીર� દર�મયાન અડચણો ઉભી કર� , તો તેને એક વષ�ની �ેલની
�ળો પર રખડતા ઢોરની અવરજવર પર ��તબંધ �ૂકવાની મ�ગ સ� અને ઓછામ� ઓછો �.50000 નો દં ડ ભરવો પડશે .
કરવામ� આવી છે. } ટ� ગ વગરન� ઢોરને ઓથો�રટ� �ારા જ�ત કરવામ� આવશે અને
} િવધેયકમ� �ુજરાતના 8 મોટ� શહ� રો – અમદાવાદ, વડોદરા, તેને ઢોરના કાયમી શેડમ� ખસેડવામ� આવશે તથા �.50000 દં ડ
�ુરત, રાજકોટ, ગ�ધીનગર, �મનગર, ભાવનગર અને જૂ નાગઢ વ�ૂલ્યા બાદ �ુ�ત કરવામ� આવશે .
તેમજ �ુજરાતના 162 નગરોને આવર� લેવામ� આ�ય� હત�. } આ િવધેયકને મોટા �માણે િવરોધ થવાન� કારણે �ુજરાત સરકાર
} �ુજરાત શહ� ર� િવ�તારમ� ઢોર �નયં�ણ (રાખવા અને હ� રફ� ર) �ારા આ �બલને સવ�સં�મ�ત સાથે પાછુ ં ખેંચવામ� આ��ું છે.
®
3. સત્તાધીશોને કાયદાક�ય સત્તા
છે, તો તેને બેનામી �મલકત કહ� છે. આ �મલકત પત્ી, બાળકો
ક� કોઈ સંબંધીના નામે પણ ખર�દવામ� આવી હોઈ શક� છે. �ે ➢ કાયદા�ું અમલીકરણ �ન�ચિત ઓથો�રટ� �ારા કરવામ�
�યક�તના નામે આવી �મલકત ખર�દવામ� આવે છે, તેને ‘બેનામી’ આવશે . આ ઓથો�રટ�ને કર અને અ� િવભાગો મદદ કરશે .
l
અને આવી �મલકતને ‘બેનામી �મલકત’ કહ� છે. આ ઓથો�રટ�ને તપાસ, શોધખોળ, અકાઉન્ટ ચકાસવાની,
�ુરાવા �ા�ત કરવાની અને બેનામી સંપત્ત્ત જ�ત કરવાની
ચુકાદાનાં મુ� તારણાે
ku
સત્તા છે.
} બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શન (��તબંધ) �ુધારા અ�ધ�નયમ, 2016ની } ઓથો�રટ�ના �નણ�ય િવરુ� અપીલીય �ટ� ર�ુનલમ� જઇ શકાય
કલમ 3(2) �ુજબ 5 સ�ટ� મબર, 1988 થી 25 ઓ�ોબર, 2016 છે અને અપીલીય �ટ� ર�ુનલના ચુકાદા િવરુ� ઉચ્ચ �ાયાલયમ�
વચ્ચે બેનામી લેવડદ�વડ કરનારને 3 વષ�ની સ�ની જોગવાઈ કરાઇ જઇ શકાય છે.
હતી. આમ કાયદા �ુજબ �ૂવ�વત� કૃ � માટ� સ�ની જોગવાઈ
4. સ�ની જોગવાઈ
હતી, �ે ગેરબંધારણીય હોવાથી અદાલતે આ કલમ રદ કર� છે.
➢ આ અ�ધ�નયમ હ� ઠળ બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શનના �ુના માટ� �ે કોઈ
} બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શન (��તબંધ) �ુધારા અ�ધ�નયમ, 2016ની
an
દો�ષત ઠરશે તેને 1 વષ�થી 7 વષ� �ુધીની સ� થઈ શક� છે તથા
કલમ 5 �ુજબ ક� �� સરકાર બેનામી સંપત્ત્તને કોઈપણ �ન�ચિત �મલકતના વાજબી બ�ર �ૂલ્યના 25% �ુધી દં ડ પણ થઈ શક� છે.
���યા�ું પાલન કય� વગર જ જ�ત કર� શક� છે. અદાલતે આને
ગેરકાયદ� સર માનીને ર� કર� છે, કારણ ક� કાયદા હ� ઠળ કોઈપણ
�તના �ુર�ા માપદં ડો �ુ�ન�ચિત કરાયા નથી. રાષ્ટીય કાનૂની સેવા સ�ા�ધકરણ (NALSA)નાં
} અદાલતે એમ પણ કહું હ�ું ક� , �મલકત જ�ત કરવાનો અ�ધકાર કાયર્કારી અધ્યક્ષ
�ૂવ�વત� ર�તે લા�ુ થશે નહીં. મતલબ ક� , જૂ ના ક� સોમ� 2016ના
S
} આ અ�ધ�નયમ એ ચો�સ �કારના ગેરકાયદ� સરના નાણાક�ય રાષ્ટીય કાનૂની સેવા સ�ા�ધકરણ (NALSA) �વશે
�યવહારો પર ��તબંધ �ૂક� છે. } રા�ટ� �ય કા�ૂની સેવા સત્તા�ધકરણ (NALSA)ની રચના કા�ૂની સેવા
} બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શન ને એવા �યવહાર તર�ક� �યા�ા�યત કરવામ� સત્તા�ધકાર� અ�ધ�નયમ, 1987 હ� ઠળ સમાજના નબળા વગગોને
આવે છે, �� �મલકત �યક�ત પાસે હોય અથવા તેને �ાન�ત�રત મફત કા�ૂની સેવાઓ �ૂર� પાડવા અને િવવાદોના �ુખદ સમાધાન
કરવામ� આવે , પરં �ુ અ� �યક�ત �ારા તે�ું �દાન અથવા માટ� લોક અદાલતો�ું આયોજન કરવા માટ� કરવામ� આવી છે.
ચૂકવણી કરવામ� આવે .
W
} સવગોચ્ચ અદાલતના �ુ� �ાયાધીશ એ NALSAના પેટ�ોન-ઇન- અને અંદમાન અને �નકોબાર ક� ��શા�સત �દ�શોના લેફ્ટનન્ટ
ચીફ તર�ક� વતભે છે. ગવન�રોએ હાજર� આપી હતી.
} દર� ક રા�મ�, NALSAની ની�તઓ અને �દશાઓને �ભાિવત ઝાેનલ કાઉન્ન્સલ
કરવા અને લોકોને મફત કા�ૂની સેવાઓ આપવા અને રા�મ� } ઝોનલ કાઉન�સલની રચના રા� �ુનગ�ઠન અ�ધ�નયમ, 1956
લોક અદાલતો યોજવા માટ� રા� કા�ૂની સેવા સત્તામંડળની અંતગ�ત કરવામ� આવી હતી.
પણ રચના કરવામ� આવી છે. રા� કા�ૂની સેવા સત્તામંડળ�ું
} હાલમ� 5 ઝોનલ કાઉન�સલ અસ�ત�વમ� છે.
ને��ૃ વ સંબં�ધત હાઈકોટ� ના માનનીય �ુ� �ાયાધીશ કર� છે,
} ઝોનલ કાઉન�સલ એ ક� ��રીય �ૃહ મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે.
�ે રા� કા�ૂની સેવા સત્તામંડળના પેટ�ન-ઇન-ચીફ તર�ક� વતભે છે.
®
} દર� ક ���લામ� કા�ૂની સેવા કાય��મોના અમલીકરણ માટ� ���લા ઝાેનલ કાઉન્ન્સલના મુ� ઉદ્ે શયાે
પ્રાથમિક પરીક્રા
કા�ૂની સેવા સત્તા મંડળની રચના કરવામ� આવી છે. ���લા કા�ૂની } રા�ો વચ્ચે �ાદ� �શક સહકારને �ોત્ા�હત કરવા, ક� �� અને
સેવા સત્તામંડળ દર� ક ���લામ� ���લા અદાલત સંકુલમ� ��ત છે રા�ો વચ્ચેના િવવાદો અને �ુ�ાઓને સવ�સંમ�તથી ઉક� લવા.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
અને તેની અ�ય�તા સંબં�ધત ���લાના ���લા �ાયાધીશ કર� છે. } સામા� રા�ટ� �ય મહ�વના �ુ�ાઓ પર ચચ� કરવા માટ� દ�શના
} તા�ુકામ� કા�ૂની સેવાઓની ��ૃ�તઓ�ું સંકલન કરવા અને લોક તમામ રા�ોને એક �લેટફોમ� �ૂરું પાડ�ું.
u
અદાલતો�ું આયોજન કરવા માટ� દર� ક તા�ુકા અથવા મંડળોના } તમામ �હ�સેદારો વચ્ચે એક મજ�ૂત સહયોગ �મક� �નઝમ
જૂ થ માટ� પણ તા�ુકા કા�ૂની સેવા સ�મ�તઓની રચના કરવામ� �ાિપત કર�ું.
આવે છે. દર� ક તા�ુકા કા�ૂની સેવા સ�મ�ત�ું ને��ૃ વ વ�ર�ઠ } સહકાર� સંઘવાદને �ોત્ાહન આપ�ું.
nk
�સિવલ જજ �ારા કરવામ� આવે છે.
Knowledge Popups
} મફત કા�ૂની સેવાઓ માટ� કોણ હકદાર છે ?
} અ�ુ�ૂ�ચત ��ત અથવા અ�ુ�ૂ�ચત જન��તનો સ�ય
ઝાેનલ કાઉન્ન્સલનું મહત્ત્વ
} �ાદ� �શક પ�રષદો (ઝોનલ કાઉન�સલ) એ એક અથવા વ�ુ રા�ોને
અસર કરતા �ુ�ાઓ અથવા ક� �� અને રા�ો વચ્ચેના �ુ�ાઓ
પર માળખાગત ર�તે ચચ� કરવા માટ� �ું એક મંચ �દાન કર� છે.
} �ાદ� �શક પ�રષદો સામા��ક અને આ�થક િવકાસના મહ�વના
} બંધારણના અ�ુચ્છેદ 23મ� ઉ�લે�ખત માનવ ત�ર�નો ભોગ
Sa
બનેલ સ્તી ક� બાળક �ુ�ાઓ પર રા�ો વચ્ચે ચચ� અને મંત�યોના આદાન-�દાન �ારા
} માન�સક ર�તે બીમાર અથવા અ�થા અ�મ �યક�ત સંક�લત અભભગમ િવકસાવવામ� મદદ કર� છે.
} સા�ૂ�હક આપત્ત્ત, વંશીય ટહસા, ��ત અ�ાચાર, �ૂર, દુષ્કાળ, } પ�ચ ઝોનલ કાઉન�સલ
�ૂકંપ અથવા ઔ�ોત્ગક આપત્ત્તનો ભોગ બનેલી �યક�ત 1. �ૂવ�ય ઝોનલ કાઉન�સલ : �બહાર, ઝારખંડ, ઓ�ડશા,
ઔ�ોત્ગક કામદાર �સસ્�મ, પ�ચિમ બંગાળ
} અ�ુક રકમ કરત� ઓછ� વાર્ષક આવક �ા�ત કરનાર �યક�ત
2. પ�ચિમ ઝોનલ કાઉન�સલ : ગોવા, �ુજરાત, મહારા�ટ� , દમણ-
eb
} મફત કા�ૂની સહાય માટ� વ�ર�ઠ નાગ�રકોની પા�તા સંબં�ધત દ�વ-દાદરાનગર હવેલી
રા� સરકારો �ારા આ સંબંધમ� ઘડવામ� આવેલા �નયમો
3. ઉત્તર ઝોનલ કાઉન�સલ : હ�રયાણા, �હમાચલ-�દ�શ , જમ�ુ-
પર આધા�રત છે.
કશમીર (UT), �દલ્�, પં�બ, રાજ�ાન, ચંદ�ગઢ (UT)
4. મ�ય ઝોનલ કાઉન�સલ : છત્તીસગઢ, ઉત્તરાખંડ, ઉત્તર �દ�શ
30મી દશક્ષણ ઝાેનલ કાઉન્ન્સલ અને મ�ય �દ�શ
W
(Southern Zonal Council) 5. દ��ણ ઝોનલ કાઉન�સલ : આંધ્ર �દ�શ , કણ�ટક, ક� રળ,
ત�મલનાડુ , કણ�ટક, �ુડ્ડટુચેર�(UT)
} તા�ેતરમ� ક� ��રીય �ૃહમં�ી �ારા ક� રળના �તરુવનંત�ુરમ ખાતે
30મી દ��ણ ઝોનલ કાઉન�સલની બેઠક�ું આયોજન કરવામ� } આ ઉપર�ત ઉત્તર–�ૂવ�ય રા�ો માટ� ઉત્તર-�ૂવ�ય કાઉન�સલ
આ��ું હ�ું. અ�ધ�નયમ, 1972 અંતગ�ત ઉત્તર-�ૂવ�ય ઝોનલ કાઉન�સલ
બનાવવામ� આવી.તે અંતગ�ત અસમ,અરુણાચલ �દ�શ ,મેઘાલય,
30મી દશક્ષણ ઝાેનલ કાઉન્ન્સલનાં મહત્ત્વરૂપ તારણાે
�મઝોરમ, નાગાલે�ડ, િ��ુરા, �સસ્�મ વગેર�નો સમાવેશ થાય છે.
} આ બેઠકમ� ક� રળ, ત�મલનાડુ , કણ�ટક, આંધ્ર �દ�શ અને
} વષ� 2002મ� �સસ્�મનો સમાવેશ ઉત્તર-�ૂવ�ય ઝોનલ
તેલંગણા રા�ોના �ુ�મં�ીઓએ તેમજ �ુડ્ડટુચેર�, લ��રીપ
કાઉન�સલમ� કરવામ� આ�યો હતો.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 33
બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ WebSankul® PUBLICATION
®
ક� સની સં�ા 4% વધીને 2021મ� 8802 થઈ ગઈ છે. �ાર�
} વષ� 2021મ� આ�હ�ા પી�ડતોમ� દૈ �નક વેતન મેળવનારાઓ
અ�ુ�ૂ�ચત ��ત (SC) સંબં�ધત એટ� ો�સટ�ના ક� સોમ� 2021મ�
�યવસાય �ુજબ�ું સૌથી મોટું જૂ થ રહું છે. �ે કુ લ આ�હ�ાના
12% વધારો નોંધાયો છે.
l
25.06% રહું છે. રા�ટ� �ય �તર� વષ� 2020 થી 2021 �ુધીમ�
આ�હ�ાની સં�ામ� 7.17%નો વધારો થયો છે. આ સમયગાળા } એકં દર� વષ� 2020ની સરખામણીમ� 2021મ� નોંધાયેલા �ુનાઓની
દર�મયાન દૈ �નક વેતન જૂ થમ� આ�હ�ાની સં�ામ� 11.52%નો સં�ામ� 7.6%નો ઘટાડો જોવા મળયો હતો.
ku
વધારો થયો છે. નેશનલ રિાઇમ રે કાેડર્ બ્ુરાે (NCRB) �વશે
} 2021મ� ખેતી �ે� સાથે જોડાયેલા 10,881 લોકોએ આ�હ�ા } NCRBની �ાપના 1986મ� �ુના પરના ડ� ટાના સંકલન અને ર� કોડ�
કર� હતી. �ેમ� 5318 ખેડૂતો અને 5563 ખેત મજૂ રોનો સમાવેશ રાખવા માટ� ના ઉ�ે શય સાથે કરવામ� આવી હતી. તે ક� ��રીય �ૃહ
થાય છે. મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે. તે�ું �ુ� મથક નવી �દલ્� ખાતે આવેલ
} 2021મ� સમ� દ�શમ� સૌથી વ�ુ આ�હ�ા મહારા�ટ� મ� છે. તેના �ારા �ુનાઓ સંબંધી મા�હતી પર વાર્ષક અહ� વાલ �કા�શત
(22,207) નોંધાઈ હતી. �ારબાદ ત�મલનાડુ (18,925), મ�ય કરવામ� આવે છે. આ ઉપર�ત સંબં�ધત રા�ોમ� ક� આંતર-રા�
an
�દ�શ (14,956), પ�ચિમ બંગાળ (13,500) અને કણ�ટક (13,056) અને આંતરરા�ટ� �ય �ુનેગારો પર મા�હતી�ું એક�ીકરણ, સંકલન
છે. ક� ��શા�સત �દ�શોમ� �દલ્�મ� સૌથી વ�ુ 2840 આ�હ�ાના અને આદાન-�દાનના કાયગોનો સમાવેશ થાય છે.
ક� સો નોંધાયા છે. } NCRB ભારતીય અને િવદ�શી �ુનેગારોના રફગરિ�ન્ટ ર� કોડ્ સ�
} મ�હલાઓ સામેના �ુનાઓમ� નોંધપા� વધારો નોંધાયો, �ાર� માટ� ‘રા�ટ� �ય વેરહાઉસ’ તર�ક� પણ કાય� કર� છે અને રફગરિ�ન્ટ
ચા��શીટનો દર ઓછો રહ્ો છે. મ�હલાઓ અને બાળકો સામેના શોધ �ારા આંતરરા� �ુનેગારોને શોધવામ� મદદ કર� છે.
�ુનાઓમ� 40%નો વધારો થયો છે. પરં �ુ IPCના મા� 31% ક� સમ�
S
} સૌથી વ�ુ મ�હલા િવરુ�ના �ુનાઓ નોંધાયા હોય એવ� �ણ વગેર� અંગેની મા�હતીનો અહ� વાલ બહાર પાડવામ� આવે છે.
રા�ો અ�ુ�મે ઉત્તર �દ�શ (56,083), રાજ�ાન (40,738) અને } NCRB�ું ગઠન ટં ડન સ�મ�ત, રા�ટ� �ય પોલીસ આયોગ અને �ૃહ
મહારા�ટ� (39,526) છે. મં�ાલયની ટા�ફોસ�ની ભલામણ અંતગ�ત કરવામ� આ��ું છે.
} દ�શની રાજધાની �દલ્�મ� એક વષ�મ� અપરા�ધક ક� સોમ� 40%નો
ગુજરાત અંગે NCRBનું �વશલેષણ
વધારો થયો છે. 2021મ� મ�હલાઓ િવરુ�ના અપરાધના 13,892
} સમ� ભારતમ� પોલીસ ક�ડ�મ� સૌથી વ�ુ �ૃત્ુ �ુજરાતમ� (22
W
અાંતરરાષ્ટીય ઘટના
સમરકં દ ઘાેષણાપત્ર
} તા�ેતરમ� ઉઝબે�ક�તાનના સમરકં દ ખાતે શ�ઘાઈ કોઓપર� શન } ભારતદ�શ લોક ક� ���ત િવકાસ મોડલ પર �યાન ક� ���ત કર�
ઓગભેનાઈઝેશન (SCO) સ�ય દ�શના વડાઓની બેઠક યો�ઈ હતી. રહ્ો છે તથા દર� ક �ે�મ� નવીનતાને સમથ�ન આપી રહ્ો છે, �ેના
} આ બેઠક દર�મયાન સ�ય દ�શો �ારા સમરકં દ ઘોષણા પર ફળ�વ�પે આ�ે ભારતદ�શમ� આશર� 70,000થી વ�ુ �ાટ� -
હ�તા�ર કરવામ� આ�યા હતા તથા ભારત �ારા વષ� 2023 અપ્ અને 100થી વ�ુ �ુ�નકોન� કં પનીઓ છે. આ સંદભભે ભારતનો
®
માટ� �ું SCO�ું ��ુખપદ સંભાળવામ� આ��ું હ�ું. અ�ુભવ અને �ાન એ SCO સદ�ય દ�શોને મદદ�પ થઈ શક� છે.
પ્રાથમિક પરીક્રા
} વળ�, આ બેઠક દર�મયાન તમામ આઠ �ાયી સદ�ય દ�શો �ારા } કોિવડ-19 અને ર�શયા-�ુ��ન �ુ�ની ���તને કારણે વૈત્શ્વક
�ુરવઠા �ૃંખલામ� ઊભી થયેલી અડચણો અને તેના પ�રણામે
l
ઈરાનની સદ�યતાનો પણ �વીકાર કરવામ� આ�યો હતો, આથી
પ્રાથમિક પરીક્રા
ઈરાન એ ઓબ્ઝવ�ર �ે ટ (�નર��ક દ�શ) મ�થી અપ�ેડ થઈ સ��યેલા ખા� અને ઉ�� �ુર�ા સંકટ સંદભભે ભારતની થચતાઓ
SCOનો નવીનતમ સદ�ય બ�ો છે. રજૂ કર� હતી તથા કને��િવટ� અને ���ત�ાપક સ�લાય
u
ચેઈન �ાિપત કરવામ� મદદ મળ� રહ� તે માટ� ભારતે શ�ઘાઈ
} SCO 2022ની �શખર બેઠકમ� જોડાયેલા ડાયલોગ પાટ� નર દ�શો
કોઓપર� શન ઓગભેનાઈઝેશનના સ�ય દ�શોને એકબી�ને
: આમભે�નયા, અઝરબૈ�ન, કં બો�ડયા, નેપાળ, શ્રીલંકા અને �ુકટી.
ટ� ાસ�ઝટનો સં�ૂણ� અ�ધકાર આપવા રજૂ આત કર� હતી.
nk
બેઠકના મુ� તારણરૂપ મુદ્ા
} આ �શખર બેઠક દર�મયાન અપનાવવામ� આવેલી સમરકં દ
ઘોષણામ� “સંવાદ અને પરામશ� �ારા દ�શો વચ્ચેના મતભેદો અને
િવવાદોના શ��ત�ૂણ� સમાધાન માટ� ની ��તબ�તા” માટ� �હમાયત
કરવામ� આવી હતી.
} બેઠકમ� આંતરરા�ટ� �ય સંબંધોના ટકાઉ િવકાસ માટ� �ે તે દ�શોન�
} ખા� �ુર�ા સંદભભે �ાર� સમ� િવશ્વ ખા� કટોકટ�નો સામનો
કર� રહું છે �ાર� ભારતે ખા� �ુર�ા સંબં�ધત �ુ�ાઓને ગંભીરતા
�ૂવ�ક સંબો�ધત કરવાની પહ� લ પર ભાર �ૂક્યો તથા બાજર�ને
�ોત્ાહન આપવાની રજૂ આત કર� હતી. વળ� ભારતે જણા��ું
હ�ું ક� SCO એ વષ� 2023ને ‘બાજર�ના આંતરરા�ટ� �ય વષ�’ તર�ક�
�ચ�નિત કરવામ� મોટ� �ૂ�મકા ભજવી શક� છે.
Sa
સાવ�ભૌમ�વ, �વતં�તા, રા�ોની �ાદ� �શક અખં�ડતતા, સમાનતા, } ઉ�લેખનીય છે ક� થોડા સમય અગાઉ વારાણસીને વષ� 2022-
પર�પર લાભ, આંત�રક બાબતોમ� �બન-દખલગીર� અને ધમક� 2023 માટ� SCO �વાસન અને સ��ૃ �તક રાજધાની તર�ક� �હ� ર
ક� બળનો ઉપયોગ ન કરવા પર ભાર આપવામ� આ�યો હતો. કરવામ� આ��ું હ�ું, આ �ુ� સ��ૃ �તક આઉટર�ચ �ો�ામના
} �ેમની ��ૃત્ત્તઓ SCO સ�ય દ�શોના �દ�શો પર ��તબં�ધત હોય માળખા હ� ઠળ વષ� 2022-23 દર�મયાન વારાણસીમ� સં�ાબંધ
તેવા આતંકવાદ�ઓ, અલગતાવાદ� અને ઉ�વાદ� સંગઠનોની કાય��મો�ું આયોજન કરવામ� આવશે .
એક�કૃ ત �ૂ�ચ બનાવવા માટ� સ�ય દ�શો સમાન �સ��તો અને
શાંઘાઈ કાેઅાેપરે શન અાેગયોનાઈઝે શન
eb
®
�ુજબ છે ; આથી જ શ�ઘાઇ કોઓપર� શન ઓગભેનાઇઝેશનને ઘણીવાર
1. બેઇસ�ગ ખાતે આવે�ું SCO સ�ચવાલય, નોથ� એટલા�ન્ટક ટ� �ટ� ઓગભેનાઈઝેશન (NATO)ના ��ત�પ
2. તાશકં દ ખાતે આવેલ �ાદ� �શક આતંકવાદ િવરોધી માળ�ું
l
તર�ક� પણ જોવામ� આવે છે.
(RATS) ની કાય�કાર� સ�મ�ત.
ku
} તા�ેતરમ� ભારતન� વા�ણ� અને ઉ�ોગ મં�ી શ્રી (પી�ૂષ IPEFના સતંભાે
ગોયેલ) �ારા લોસ એ��ેલસ (USA) ખાતે ઈ�ડો-પે�સ�ફક 1. �યાપાર : �ેમ� �ડ��ટલ અથ��યવ�ા, ઊભરતી ટ� �નોલો�, શ્રમ
ઈકોનો�મક �� મવક� (IPEF)ની મં�ી�તર�ય બેઠકમ� ભાગ લેવામ� ��તબ�તા, �યાપાર સરળ�કરણ, પારદશ�તા�ૂણ� ઉ�ચત �નયામક
આ�યો હતો. પ��તઓ, કોપગોર� ટ જવાબદ� �હતા, ડ� ટા �વાહન� ધારાધોરણો અને
ડ� ટા �ાનીયકરણનો સમાવેશ .
બેઠકનાં તારણરૂપ તથાે
an
2. સ�લાય ચેઇન ���ત�ાપકતા : પારદર્શતા, વૈિવ�યતા, �ુર�ા
} ભારત �ારા �ુએસએની આગેવાની હ� ઠળના IPEFના ચારમ�થી
અને ટકાઉપણું ધરાવતી સ�લાય ચેઇન બનાવીને િવ�ેપને રોકવો.
�ણ �તંભોનો �વીકાર કરવામ� આ�યો
3. �વચ્છ ઊ�� અને �ડકાબ�નાઇઝેશન : નવીનીકરણ ઊ��ની
1. સ�લાય ચેઇ�સ
ઉચ્ચ ��તબ�તાઓ, કાબ�નરોધી ખર�દ�, ઊ�� કાય�કુશળતાન�
2. કર અને ભ્ર�ટાચાર િવરોધી તં� અને ધારાધોરણો વગેર�ના �યાસો.
3. �વચ્છ ઉ��, ડ�કાબગોનાઈઝેશન અને ઇ��ા�� �ચર. 4. કર અને ભ્ર�ટાચાર અવરોધ : અસરકારક કર માળ�ું, એન્ટ� મની
S
} નોંધીએ ક� આ બેઠકમ� ભારત �ારા વાજબી અને ���ત�ાપક લો�ડરરગ, લ�ચ િવરોધી પગલ� લઈને ઉ�ચત �પધ�ને �ોત્ાહન.
વેપાર �તંભ અપનાવવાથી દૂર રહ� વાનો �નણ�ય લેવાયો હતો.
IPEFનું મહત્ત્વ
પૃષ્ઠભૂ�મ
} ચીન પરની અ�તશય �નભ�રતામ� ઘટાડો કર�ને �ુ�ત અને �ન�પ�
eb
®
સામા� ચૂંટણી �વના શરિટનમાં વડાપ્રધાન કઈ રીતે ચૂંટાય? કરવામ� આ��ું હ�ું. �ેમ� લીઝ ટ� સને સૌથી વ�ુ મત મળયા હતા.
પ્રાથમિક પરીક્રા
} વડા�ધાન બો�રસ જો�સને રા�ના�ું આ�યા બાદ ક�ઝવભે�ટવ } ઋ�ષ �ૂનક �થમ તબ�ા અંતગ�ત સ�સદો �ારા થયેલા
પાટટી �ારા નવા વડા�ધાનને ચૂંટ� કાઢવાની ���યા
l
મતદાનમ� સૌથી મોખર� રહ્ા હતા, �ાર� બી� તબ�ા
પ્રાથમિક પરીક્રા
અ�ુસરવામ� આવી હતી. વડા�ધાનપદની ર� સમ� કુ લ અંતગ�ત ક�ઝવભે�ટવ પાટટીના તમામ સ�યો �ારા થયેલા
આઠ ઉમેદવારો �ારા વડા�ધાન પદ માટ� દાવેદાર� મતદાનમ� લીઝ ટરુ સ આરં ભથી જ ઋ�ષ �ૂનકથી આગળ
u
નોંધાવી હતી. રહ્� હત� અને વડા�ધાન પદ માટ� િવ�ેતા બ�� હત�.
} અહીં ખાસ નોંધીએ ક� , વડા�ધાન પદ માટ� બે તબ�ામ� } આ UKની સામા� ચૂંટણી ન હતી. સામા�
ચૂંટણી ���યા કરવામ� આવી હતી. ચૂંટણીમ� પ�ો ચૂંટણી લડ� છે અને �ે પ� �તે તે
nk
} �થમ તબ�ામ� ક�ઝવભે�ટવ પાટટીના તમામ
સ�સદોએ મતદાન ક�ુું હ�ું. �ે ઉમેદવારને સૌથી
ઓછા મત મળે તે દોડમ�થી બહાર થતા �ય છે.
પ�ની આંત�રક �યવ�ા �ારા વડા�ધાન ચૂંટાય છે.
UKમ� વષ� 2019 મ� યો�યેલ સામા� ચૂંટણીમ�
ક�ઝવભે�ટવ પ� ��ો હતો.
Sa
eb
W
®
3rd Indigenization List
અગાઉની યાદીઅાે
l
} સંર�ણ ઉ�પાદનમ� આ��નભ�રતાને �ોત્ાહન આપવા અને
સંર�ણ �ે�ના �હ� ર ઉપ�મો (DPSU) �ારા આયાત ઘટાડવાના �થમ : આ નકારા�ક �વદ�શીકરણ યાદ� હતી. �ે હ� ઠળ સમાવેલી
�યાસોને અ�ુ�પ, સંર�ણ �ધાન રાજનાથ સસહ� ��ૂહા�ક ર�તે 101 વ��ુની આયાત પર રોક લગાવી દ�શમ� જ ઉ�પાદન કરવા�ું
ku
મહ�વ�ૂણ� 780 લાઈન �ર�લેસમેન્ટ �ુ�નટ્ સ (LRU)ની �ી� �નધ��રત કરા�ું હ�ું.
સકારા�ક �વદ�શીકરણ �ૂ�ચ (PIL)ને મંજૂર� આપી છે. �નધ��રત
સમયર� ખા બાદ પેટા �સ�મસ અને િવિવધ ઘટકો મા� �ા�નક ��તીય : આ હકારા�ક �વદ�શીકરણ યાદ� હતી. �ેમ� કુ લ 108 વ��ુ
ઉ�ોગમ�થી �ા�ત કરવામ� આવશે . પર આયાત રોકને બદલે �વદ�શમ� જ ઉ�પાદન કરવાને �ોત્ા�હત
કરા�ું હ�ું.
જાહે રાત અંતગર્ત મહત્ત્વની બાબતાે
an
} આ યાદ� સશસ્ત દળો માટ� �હ� ર કરાયેલી �ણ સકારા�ક
‘Make’ શ્ેણી
�વદ�શીકરણ �ૂ�ચઓથી અલગ છે.
} આ યાદ�મ� સેંસર, હળવા વજનની ટેં ક �ેવ� શસ્તો, નવી પેઢ�ન� } સંર�ણ �ા��ત ���યામ� �ૂડ� સંપાદનની ‘મેક’ શ્રેણીની
ઓફ શોર હિ�કલ વગેર�નો સમાવેશ થાય છે. જોગવાઈ એ સરકારની ‘મેક ઇન ઈત્�ડયા’ પહ� લ પાછળના
િવઝનને સાકાર કરવા માટ� એક મહ�વ�ૂણ� આધાર�તંભ છે.
} આ યાદ�મ� �ડસેમબર 2021 અને માચ� 2022મ� �કા�શત થયેલી
S
લાઈન �ર�લેસમેન્ટ �ુ�નટ્ સ , પેટા �સ�મસ, એસેમબલીઓ, પેટા- } નીચેની ���યાઓ �ારા ખાનગી �ે� સ�હત ભારતીય ઔ�ોત્ગક
એસેમબલીઓ અને ઘટકોની બે PILs માટ� આગળ પણ ચા�ુ જ ઇકો-�સ�મની વ�ુ ભાગીદાર� સાથે આ��નભ�રતાના
રહ� શે . ઉ�ે શયને હ�સલ કરવાનો ‘મેક’ ક� ટ� ગર�ઝનો હ� �ુ છે :
eb
} નાણાક�ય સમાવેશ માટ� ના રા�ટ� �ય �મશન �ધાનમં�ી જન ધન આપવાની તૈયાર�, વીમા અને પેન્શનનો લાભ લેવો, બેસન્કગ
યોજના (PMJDY)ના અમલીકરણના સફળતા�ૂવ�ક આઠ વષ� �ૂણ� માટ� બે�ઝક મોબાઇલ ફોનનો ઉપયોગ
થય� છે. iv. �� �ડટ ગેર�ન્ટ� ફં ડની રચના : �ડફો� (નાદારાની ���ત) સામે
પૃષ્ઠભૂ�મ બેંકોને અ�ુક ગેર�ન્ટ� �ૂર� પાડવી.
} �ધાનમં�ી જન ધન યોજના (PMJDY) એ નાણાક�ય v. વીમો : 15 ઑગ�, 2014થી 31 �ન્ુઆર�, 2015 વચ્ચે
ખોલવામ� આવેલા ખાતાઓ પર �. 1,00,000 �ુધી
®
સવ�સમાવેશીતા માટ� �ું એક રા�ટ� �ય �મશન છે, �ે બેસન્કગ /બચત
અને �ડપોઝીટ ખાતાઓ, ર� �મટ�સ, �ધરાણ, વાજબી ખચભે વીમો, અકસ્ાત વીમાકવચ અને �. 30,000 �ું �વન વીમાકવચ.
પ્રાથમિક પરીક્રા
પેન્શન વગેર� �ેવી નાણાક�ય સેવાઓની �ુલભતા �ુ�ન�ચિત કર� છે. vi. અસંગ�ઠત �ે� માટ� પેન્શન યોજના.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
1. ઉદ્ે શાે 4. અગાઉના અનુભવના અાધારે PMJDYમાં મહત્ત્વપૂણર્ અશભગમ
} પરવડ� તેવા ખચભે નાણાક�ય ઉ�પાદનો અને સેવાઓની �ુલભતા સ્ીકારવામાં અા�ાે
u
�ુ�ન�ચિત કરવી. i. અગાઉ િવ�� તા સાથે ટ� � નોલો� લૉક-ઇન સાથે ઑફલાઇન
} ખચ�મ� ઘટાડો કરવા અને પહોંચ વધારવા માટ� ટ� � નોલો�નો ખા�ું ખોલાવવાના �ાને બેંકોની �ુ� બેસન્કગ �સ�મમ�
ઉપયોગ કરવો. ઑનલાઇન ખાતા �ુલે છે.
nk
2. યાેજનાના મૂળ શસદ્ધાંતાે
} બેસન્કગની �ુિવધાથી વં�ચત લોકો �ુધી બેસન્કગ સેવાઓ
પહોંચાડવી – ઓછામ� ઓછા પેપરવક� , KYCમ� છૂ ટછાટ, e-KYC,
અભભયાન મોડમ� ખા�ું ખોલવાની કામગીર�, ઝીરો બેલે�સ અને
ii. RuPay ડ� �બટ કાડ� અથવા આધાર એનેબરડ પેમેન્ટ �સ�મ
(AePS) �ારા આંતરકાય��મતા.
iii. જ�ટલ KYC ઔપચા�રકતાઓને બદલે સરળ કરવામ�
આવેલી KYC/e-KYC �યવ�ા.
ઝીરો ચા�� સાથે �ૂળ�ૂત સેપવગસ બેંક �ડપોઝીટ (BSBD) ખાતા 5. નવી �વશેષતાઅાે સાથે PMJDYનું �વસતરણ
Sa
ખોલવા. } સરકાર� ક� ટલાક �ુધારાઓ સાથે �યાપક PMJDY કાય��મને 28
} મચ�ન્ટ લોક� શ�સ પર રોકડ ઉપાડ અને ચૂકવણી માટ� �વદ�શી ઑગ�, 2018થી આગળ લંબાવવાનો �નણ�ય લીધો છે :
ડ� �બટ કાડ� ઇશ�ુ કરવ�, �ેમ� �. 2લાખ�ું મફત અકસ્ાત i. બેસન્કગ �ુિવધાથી વં�ચત ‘દર� ક કુ ટં ુ બ’ના બદલે હવે ‘દર� ક �ુખત
વીમાકવચ �ૂરું પાડ�ું. વયની �યક�ત’ પર �યાન ક� ���ત કરવામ� આવે છે.
} ફં ડથી વં�ચત લોકોને ફં ડ �ૂરું પાડ�ું – માઇ�ો-ઇ�શયોર�સ, ii. RuPay કાડ� ઇ��યોર�સ : 28 ઑગ� 2018 પછ� ખોલવામ�
eb
વપરાશ માટ� ઓવરડ� ાફ્ટ, માઇ�ો-પેન્શન અને માઇ�ો-�� �ડટ �ેવી આવેલા PMJDY ખાતાઓ માટ� RuPay કાડ્ સ� પર મફત
અ� નાણાક�ય સેવાઓ �ૂર� પાડવી. અકસ્ાત વીમાકવચની રકમ �. 1 લાખથી વધાર�ને �. 2 લાખ
3. પ્રારં શભક �વશેષતાઅાે કરવામ� આવી છે.
} નીચે ઉ�લે�ખત 6 આધાર�તંભના આધાર� આ }ઓવરડ� ાફ્ટની �ુિવધામ� વધારો : ઓવરડ� ાફ્ટ (OD)ની મય�દા �.
યોજના શ� કરવામ� આવી હતીઃ 5,000થી વધાર�ને બમણી એટલે ક� �. 10,000 કરવામ�
આવી. (�. 2,000 �ુધીની OD કોઇ પણ �કારની શરત
W
હોય, પીએમ-�કસાન હોય, મનર� ગા અંતગ�ત વેતનમ� વધારો હોય iii. PMJDY ખાતા હ� ઠળ �ડપોઝીટ
ક� �વન અને આરોગય વીમાકવચ હોય, આ તમામ પહ� લો�ું �થમ } PMJDY ખાતા અંતગ�ત કુ લ �ડપોઝીટ થયે�ું બેલે�સ �.1,73,954
પગ�થ�ું �ુખત વયની દર� ક �યક�તને બેંક ખા�ું �દાન કરવા�ું છે, કરોડ છે.
અને આ ���યા PMJDYએ લગભગ �ૂણ� કર� છે. } ખાતાની સં�ામ� 2.58 ગણી �ૃ��ની સાથે સાથે �ડપોઝીટમ�
} માચ� 2014 થી માચ� 2020 દર�મયાન ખોલવામ� આવેલા દર� ક આશર� 7.60 ગણો વધારો થયો છે.(ઑગ� 2022/ઑગ� 2015)
2 ખાતામ�થી 1 ખા�ું PMJDY ખા�ું હ�ું. રા�ટ� �ય �તર� લૉકડાઉન iv. PMJDY ખાતાધારકોને �પે કાડ� ઇશ�ુ કરવામ� આ�ય�
} PMJDY ખાતાધારકોને ઇશ�ુ કરાયેલા �પે કાડ� ની કુ લ સં�ા:
®
લા�ુ થયાના 10 �દવસની અંદર આશર� 20 કરોડ મ�હલા PMJDY
ખાતાધારકોના ખાતાઓમ� સહાયની રકમ જમા થઇ હતી. 31.94 કરોડ
} સમયની સાથે સાથે �પે કાડ� ની સં�ા અને તેના વપરાશમ� વધારો
} જન ધન ગર�બોને લાલચુ અને શોષણખોર શાહૂ કારોની પકડમ�થી
l
થયો છે.
છોડાવવા ઉપર�ત તેમની બચતને ઔપચા�રક નાણાક�ય
�યવ�ામ� લાવવા અને ગામડાઓમ� તેમના પ�રવારોને નાણ� 8. જન ધન દશર્ક અેપ
ku
મોકલવા માટ� એક મા�યમ �ૂરું પાડ� છે. } આ એક મોબાઇલ એસ�લક� શન છે, �ે દ�શમ� બેંકની શાખાઓ,
ATM, બેંક �મ�, પો� ઓ�ફસ વગેર� �ેવ� બેંસન્કગ ટચ પોઇન્ટ
} PMJDYએ બેસન્કગની �ુિવધાથી વં�ચત લોકોને બેંસન્કગની
શોધવા માટ� નાગ�રક ક� ���ત �લેટફોમ� �દાન �ૂરું પાડવા માટ� શ�
�યવ�ા �ૂર� પાડ� છે, ભારત�ું નાણાક�ય ઇ��ા�� �ચર વધા�ુું
કરવામ� આવી છે.
છે અને લગભગ દર� ક �ુખત વયની �યક�તઓને નાણાક�ય
સવ�સમાવેશીતાના નેટવક� મ� લાવી દ�ધી છે. } આ એપ 5 �ક.મી.ના પ�રઘમ� બેસન્કગ ટચ-પોઇન્ટ ન ધરાવત�
an
ગામડાઓને ઓળખી કાઢવા માટ� પણ ઉપયોગી છે.
} એક મહ�વ�ૂણ� પા�ું એ છે, ક� પીએમ જન ધન ખાતાઓ મારફતે
ડાયર� � બે�ન�ફટ ટ� ા�સફર �ુ�ન�ચિત થ�ું છે. 9. DBT �વહારાે વધુ સરળ થાય તેની ખાતરી કરવી
} એક-એક �િપયો લ��ત લાભાથ�ઓના ખાતામ� પહોંચે છે અને } બેંકોએ આપેલી �ણકાર� �ુજબ, આશર� 5.4 કરોડ PMJDY
તેનાથી ભ્ર�ટાચાર ના�ૂદ થયો છે, �યવ�ાની ખામીઓ દૂર થઇ છે. ખાતાધારકોને સરકારની િવિવધ કલ્યાણકારક યોજનાઓ
અંતગ�ત સરકાર� સહાયો ડાયર� � બે�ન�ફટ ટ� ા�સફર (DBT)
7. PMJDY અંતગર્ત પ્રાપ્ત થયેલી શસશદ્ધઅાે – 10 અા�ગ�, 2022
S
ખાતાઓની સં�ા : 46.25 કરોડ; 55.59% ટકા (25.71 કરોડ) સાથે સાથે , જૂ ન 2022 �ુધીમ� 61.69 લાખ PoS/mPoS મશીનો
જન ધન ખાતાધારકો મ�હલાઓ છે અને 66.79% (30.89 કરોડ) ઇ��ોલ કરવામ� આ�ય� છે અને UPI �ેવી મોબાઇલ આધા�રત
જન ધન ખાતા �ામીણ અને અધ�શહ� ર� િવ�તારોમ� ખોલવામ� ચૂકવણીની �યવ�ાઓની શ�આત કરવાથી, કુ લ �ડ��ટલ
આવેલ� છે. �યવહારોની સં�ા નાણાક�ય વષ� 2016-17મ� 978 કરોડ હતી
} યોજના શ� કરવામ� આવી તેના �થમ વષ� દર�મયાન 17.90 કરોડ તે નાણાક�ય વષ� 2021-22મ� વધીને 7,195 કરોડ �ુધી પહોંચી
W
PMJDY ખાતા ખોલવામ� આ�યા હતા. ગઇ. કુ લ UPI નાણાક�ય �યવહારોની સં�ા નાણાક�ય વષ�
} PMJDY ખાતાઓની સં�ા માચ� , 2015મ� 14.72 કરોડ હતી, તે 2016-17મ� 1.79 કરોડ હતી તે વધીને નાણાક�ય વષ� 2021-22મ�
�ણ ગણા વધીને 10-08-2022 �ુધીમ� 46.25 કરોડ થઇ ગઇ છે. 4,596 કરોડ થઇ ગઇ.
ii. સંચા�લત થઇ રહ� લા PMJDY ખાતા } એવી જ ર�તે પોઇન્ટ ઑફ સેલ (PoS) અને ઇ-કોમસ� પર �પે કાડ�
} ઑગ�, 2022મ� PMJDYના કુ લ 46.25 કરોડ ખાતાઓમ�થી �ારા �યવહારોની કુ લ સં�ા નાણાક�ય વષ� 2016-17મ� 28.28
37.57 કરોડ (81.2%) ખાતા સંચા�લત થઇ રહ્� હોવા�ું નોંધા�ું કરોડ હતી તે વધીને નાણાક�ય વષ� 2021-22મ� 151.64 કરોડ
છે. થઇ ગઇ.
®
પાડવામ� આવશે તથા બાળકો �ા�નક કસબીઓ પાસે જઈને
} તે સમ� દ�શમ� 14500 થી વ�ુ શાળાઓના અપ�ેડ�શન અને
પ્રાથમિક પરીક્રા
ઈન્ટન��શપ કર� શકશે .
િવકાસ માટ� ક� ��રીય �ાયો��ત યોજના છે.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
PMSHRI માટે શાળાની પસંદગી પ્ર�રિયા
હે તુ
} શાળાઓની પસંદગી �પધ� �ારા કરવામ� આવશે . શાળાઓએ
} સમ� દ�શમ� 14500 થી વ�ુ શાળાઓ�ું અપ�ેડ�શન અને સવયાંગી
u
PMSHRIનો ભાગ બનવા ઓનલાઇન અર� કર�ને �પધ�મ�
િવકાસ કરવો.
ભાગ લેવો પડશે . ઓનલાઇન અર� માટ� �ું પોટ� લ દર 3 મ�હને
} �ૂ લની �ુણવત્તાને જોઇને �ૂ લની પસંદગી કરવામ� આવશે .
�ૂલશે .
} આ અંતગ�ત સાર� �શખવાની ર�ત પર ભાર આપવામ� આવશે .
nk
} આ યોજનાનો �ૂળ ઉ�ે શય એ છે ક� બાળકોમ� �ુણા�ક �ૃ�� થાય.
} આ યોજનાને 2022-27 �ુધીન� 5 વષ� માટ� લા�ુ કરવામ� આવશે .
} આ શાળાઓ�ું સંચાલન ક� ��રીય �શ�ણ મં�ાલયની માગ�દર્શકાના
આધાર� થશે .
} ક� ��/રા�/ક� ��શા�સત �દ�શ/�ા�નક �વરાજની સં�ા �ારા
સંચા�લત થતી અને UDISE+ કોડ ધરાવતી શાળાને �ન�ણાત
સ�મ�ત �ારા પસંદ કરાશે .
} PMSHRI અંતગ�ત સરકાર� શાળાઓને જ પસંદ કરવામ� આવશે .
} ��ત રલોક/શહ� ર� મ�ુ�ન�સપલ સં�ા દ�ઠ મહત્તમ 2 શાળાની
પસંદગી કરાશે .
મહત્ત્વ
Sa
} તે રા�ટ� �ય �શ�ણ ની�ત 2020ના તમામ ઘટકોને �દર્શત કરશે } PMSHRI શાળાઓ�ું �ઓટ� નગગ કરવામ� આવશે તથા તેમની
અને અ�ુકરણીય શાળાઓના �વ�પે કાય� કરશે અને તેમની પર દ�ખર� ખ રાખવા માટ� “િવ�ા સમી�ા ક� ��” શ� કરવામ�
આસપાસની અ� શાળાઓને પણ માગ�દશ�ન આપશે . આવશે .
} આ શાળાઓનો ઉ�ે શય મા� �ુણા�ક �શ�ણ અને �ાના�ક } PMSHRIએ ક� �� �ાયો��ત યોજના (Central Sponsored
િવકાસ જ નહીં, પરં �ુ 21મી સદ� માટ� ચાવી�પ કૌશલ્યોથી સજ્જ Scheme) છે.
સવ��ાહ� અને સવ�-સમાવેશી �યક�તઓ�ું �નમ�ણ કરવાનો પણ PMSHRIનું અમલીકરણ
eb
છે.
} સમ� �શ�ણ અભભયાન, ક� ��રીય િવ�ાલય અને નવોદય િવ�ાલય
} આ શાળાઓમ� અપનાવવામ� આવેલ �શ�ણશાસ્ત વ�ુ માટ� ઉપલબ્ધ �શાસ�નક માળખા �ારા જ યોજના�ું અમલીકરણ
�ાયોત્ગક, સવ��ાહ�, સંક�લત, રમત/રમકડા આધા�રત, �ૂછપરછ- કરાશે . જ��રયાત પડત� અ� �વાયત્ત સં�ાઓને પણ સમાવાશે .
સંચા�લત, શોધલ�ી, શીખનાર-ક� ���ત, ચચ�-આધા�રત, લવચીક
Knowledge Popups
અને આનંદ�દ હશે .
} ભારતમ� �શ�કો, સંશોધકો અને �ોફ� સરો સ�હતના �શ�કોના
W
®
} તેમની �ડ�ી �ૂણ� કય� પછ�, તેઓ
રાજદૂત પણ હતા. તેમણે 1939 થી 1948 �ુધી બનારસ ટહદુ
મ�ાસ �ે�સડ� �સી કોલેજમ� �ફલોસોફ�ના
�ુ�નવર્સટ�ના ચોથા વાઇસ ચા�સેલર તર�ક� પણ સેવા આપી હતી.
�ોફ� સર બ�ા અને �ારબાદ મૈ�ૂર
} સન્માન : વષ� 1984મ� તેમને મરણોત્તર (�ૃત્ુ પછ�) ભારતરત્
l
�ુ�નવર્સટ�મ� �ફલ�ૂફ�ના �ોફ� સર બ�ા.
એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.
ku
ગ્રે�ુઈટી (Gratuity)
} તા�ેતરમ� સવગોચ્ચ અદાલતે ચુકાદો આ�યો ક� હવે ખાનગી ગ્રે�ુઈટી ચૂકવણી અ�ધ�નયમ, 1972
શાળાઓના �શ�કો/કમ�ચાર�ઓ પણ �ેજ્ુઈટ� માટ� હકદાર છે. } દ�શમ� કમ�ચાર�ને �ેજ્ુઈટ�ની �ુર�ા �દાન કરવા માટ� ભારત
ચુકાદાની મુ� બાબતાે સરકાર� 16 સ�ટ� મબર, 1972ના રોજ �ેજ્ુઈટ� ચૂકવણી કાયદો
an
1. �ાયાધીશ સં�વ ખન્ના અને �ાયાધીશ બેલા િ�વેદ�ની સં�ુ�ત દ�શભરમ� લા�ુ કયગો હતો, �ે ભારતમ� શ્રમ કાયદા�ું િવ��ૃત
બેન્ચે ચુકાદો આ�યો છે ક� વષ� 1997 બાદ ખાનગી શાળાઓમ�થી સં�રણ છે.
�ન�ૃત્ત થયેલા �શ�કો/કમ�ચાર�ઓ �ેજ્ુઈટ�ના હકદાર છે તથા } �ેજ્ુઇટ� કાયદા�ું �નયમન શ્રમ અને રોજગાર મં�ાલય હ�તક
તમામ ચૂકવણી �યાજ સાથે કરવામ� આવે . થાય છે.
2. આ બાબતે ખાનગી શાળાઓ �ારા દલીલ કરવામ� આવી છે ક� } આ અ�ધ�નયમનો �ુ� ઉ�ે શય ફ� �ર�, ખાણ, ર� લવે કં પની,
S
�ેજ્ુઈટ� ચૂકવણી (�ુધારા) અ�ધ�નયમ, 2009 એ સવગોચ્ચ દુકાનો વગેર�મ� કામ કરતા કમ�ચાર�ઓને (પ�ચ વષ�થી વધાર�
અદાલતના ચુકાદા�ું ઉ�લંઘન કર� છે ; �ે �ુજબ ખાનગી શાળાના એક કં પનીમ� સેવા આપી હોય) �ન�ૃત્ત્ત, રા�ના�ું, �ૃત્ુ અથવા
�શ�કો કમ�ચાર� ગણાતા નથી, તેથી તેઓ �ેજ્ુઈટ� માટ� હકદાર અપંગતાના �ક�સામ� નાણાક�ય આધાર �ેજ્ુઈટ�ના �પમ� �ૂરો
પાડવાનો હોય છે.
eb
®
મુ� મુદ્ા કર સંબં�ધત વૃશદ્ધ
} નાણાક�ય વષ� 2022–23મ� પાછલા વષ� કરત� ��� કરની આવકમ�
પ્રાથમિક પરીક્રા
} 47 સ�યોની બનેલી આ સ�મ�તની અ�ય�તા �ુર�શ ��ુ (�ૂવ�
વધારો થયો છે. આ કર આવકમ� 17-09-2022 �ુધીન� આંકડા છે.
ક� ��રીય મં�ી) �ારા કરવામ� આવશે .
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} સકલ ��� કર આવક (Gross Direct Tax Collection)મ�
} આ સ�મ�તમ� રા�ટ� �ય/રા�/���લા અને �ાથ�મક સહકાર�
વષ� 2022-23મ� પાછલા વષ� કરત� 30%નો વધારો થયો છે.
મંડળ�ઓના ��ત�ન�ધઓ; રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શોની સહકાર�
u
મંડળ�ઓના સ�ચવો (સહકાર�ઓ) અને ર���� ાર અને ક� ��રીય } વષ� 2021મ� કર આવક �. 6,42,287 કરોડ હતી, �ેમ� આ વષભે
મં�ાલયો/િવભાગોના અ�ધકાર�ઓનો સમાવેશ કરવામ� આવશે . 8000 કરોડથી વ�ુ વધારો નોંધાયો છે.
} આ સહકાર� ની�ત દ�તાવેજ નવા સહકાર મં�ાલય (ક� �ેની રચના } ચોખખી ��� આવક (Net Direct Tax Collection)મ� વષભે
nk
6 જુ લાઇ, 2021ના રોજ કરવામ� આવી હતી) ને આપવામ� આવેલા
આદ�શને પ�ર�ૂણ� કરવાના હ� �ુથી તૈયાર કરવામ� આવી રહ્ો છે,
�ેમ� દ�શમ� સહકાર� ચળવળને મજ�ૂત બનાવવા, પાયાના �તર�
તેની પહોંચને �યાપક બનાવવા અને સહકા�રતા આધા�રત આ�થક
િવકાસ મોડલને �ોત્ાહન આપવાનો સમાવેશ થાય છે.
2022–23મ� પાછલા વષ� કરત� 23%નો વધારો થયો છે. ���
કર આવક �.5,68,147 કરોડથી વધીને �.7,00,669 કરોડ થઈ છે.
} એડવા�સ ��� કર આવક 17-09-2022 �ુધીમ� �.2,95,308
કરોડ રહ� છે, �ેમ� 17% �ેટલો વધારો નોંધાયો છે.
} એકં દર� �રફં ડ ચા�ુ નાણાક�ય વષ�મ� �. 1,35,556 કરોડ �ેટલી
સહકાર મંત્રાલય રહ� છે, �ેમ� અગાઉના વષ� કરત� 83% �ૃ�� થઈ છે.
Sa
} ક� ��રીય સહકાર મં�ાલય એ ભારત સરકાર હ� ઠળ�ું એક મં�ાલય } કોરોના મહામાર� બાદ આ�થક �ુનઃ�ા��તને કારણે ��� કરની
છે, �ેની રચના વષ� 2021મ� કરવામ� આવી હતી. વ�ૂલાતમ� પણ �ૃ�� નોંધાઈ રહ� છે. તે ઉપર�ત �ડ��ટલ કર
ચૂકવણી, વહ�વટ� સરળતા વગેર�ન� કારણે દ�શમ� ��� કરની
} સહકાર મં�ાલયની રચના પહ� લા, આ મં�ાલયના ઉ�ે શયો કૃ �ષ
વ�ૂલાતમ� �ૃ�� નોંધાઈ રહ� છે.
મં�ાલય �ારા જોવામ� આવતા હતા.
} મં�ાલયની રચના નીચેન� ઉ�ે શો સાથે કરવામ� આવી હતી: કે નદ્ીય પ્રત્યક્ષ બાેડર્
eb
1. ‘સહકાર સે સ�ૃ��’ના િવઝનને સાકાર કરવા. } ક� ��રીય ��� બોડ� એ સેન્ટ�લ બોડ� ઓફ ર� વન્ુ એ�–1963
2. સહકાર� સં�ાઓ માટ� ‘ઇઝ ઑફ ડુ ઇંગ �બઝનેસ’ માટ� ની હ� ઠળ એક વૈધા�નક સં�ા છે.
���યાઓને �ુ�યવ��ત અને બહુ -રા� સહકાર� સં�ાઓ } ક� ��રીય ��� કર બોડ� પહ� લ� ‘ક� ��રીય મહ� �ૂલ બોડ� ’ તર�ક�
(MSCS)ના િવકાસને સ�મ કરવા. ઓળખા�ું હ�ું, �ે ��� અને પરો� કર સંબં�ધત બાબતો
સંભાળ�ું હ�ું.
3. દ�શમ� સહકાર� ચળવળોને મજ�ૂત કરવા માટ� એક અલગ
} 1-1–1964મ� કામન� ભારણને કારણે ક� ��રીય ��� અને પરો�
W
®
} વષ� 2022-23ના બ�ેટ સ� દર�મયાન નાણામં�ીશ્રી �ારા આવા ઇ��વટ� અને વેન્ચર ક� િપટલ ઇ�વે�મેન્ટ વાર્ષક �ુલનાએ 11%
�કારની સ�મ�તના ગઠનની �હ� રાત કરવામ� આવી હતી. વધીને 26.5 અબજ ડોલર થ�ુ છે.
l
526ની �ુલનાએ વષ� 2022મ� 27% વધીને 667 થઇ છે. ઉપર�ત
} એમ. દામોદરન સ�મ�તના અ� સ�યોમ� �. મહાસલગમ, ડ�.પી.
દ�શમ� સમી�ાધીન સમયગાળામ� 18 નવા �ુ�નકોન� �ાટ� અપ્
ku
નાગેશ કુ માર, આ�શષ વમ�, �ૂનમ �ુ�તા અને રં જન આચાય�નો
અસ�ત�વમ� આ�યા છે, �ાર� ગત વષભે મા� 6 �ાટ� અપ્ �ુ�નકોન�
સમાવેશ કરવામ� આ�યો છે.
બ�ા હતા.
} આ સ�મ�ત �ારા રોકાણની સરળતા માટ� પડકારો અને સંભિવત
અવરોધો ઓળખવા માટ� �નયમનકાર� ની�તઓ અને કરવેરા�ું યુ�નકાેનર્ શું છે ?
�ૂલ્ય�કન કરવામ� આવશે . } �ુ�નકોન� એ એક ખાનગી �ાટ� -અપ છે, �ે�ું �ૂલ્ય 1 �બ�લયન
} તે અ�ુપાલન સંબં�ધત �ુ�ાઓની સમી�ા કરશે અને VC/PE �ુએસ ડોલરથી વ�ુ હોય છે.
an
ઉ�ોગમ� ભાગીદાર� વધારવા માટ� વૈક��પક �ૂડ�ના િવકાસને વેગ } કાઉબોય વેન્ચસ�ના �ાપક એલીન લી �ારા આ ‘�ુ�નકોન�’ શ�ને
આપવાના માગગો �ૂચવશે . લોકિ�ય બનાવવામ� આ�યો હતો.
} તે �ાટ� -અપ્ અને િવકસતા �ે�ોમ� રોકાણને વ�ુ વેગ આપવાન�
ભારતીય યુ�નકાેનર્ની સ્��ત
પગલ� પણ �ૂચવશે અને આંતરરા�ટ� �ય શ્રે�ઠ પ��તઓ
} વત�માન સમયે ભારતમ� 100 �ેટલા �ુ�નકોન� �ાટ� -અપ્ છે.
અપનાવવા માટ� ની ભલામણો કરશે . આનાથી ભારતની �ાટ� -
અપ ઇકો�સ�મને �ોત્ાહન મળશે , �ે િવશ્વમ� સૌથી ઝડપથી } અ� �ુ�નકોન� તેના સહભાગીદારો (�ે કહોરડસ�)ના રોકાણના
S
િવકસતી �ાટ� -અપ ઇકો�સ�મમ�ની એક છે. આધાર� 1 �બ�લયન માકકે ટ ક� પના જૂ થમ� પહો્ચય� છે.
eb
} તા�ેતરમ� ક� ��રીય કૃ �ષ અને ખેડૂત કલ્યાણ મં�ીશ્રી �ારા નવી ITPGRFA �વશે
�દલ્� ખાતે 19 થી 24 સ�ટ� મબર, 2022 દર�મયાન યો�નાર ફૂડ } ITPGRFA એ 2001મ� રોમમ� �ુનાઇટ� ડ નેશ�સ ફૂડ એ�ડ
અને એ�ીકલ્ચર માટ� છોડ/વન�પ�તના આ�ુવં�શક સંસાધનોના એ�ીકલ્ચર ઓગભેનાઇઝેશન (FAO)ના 31મા સ� દર�મયાન
W
સંર�ણ પર આંતરરા�ટ� �ય સં�ધના સંચાલક મંડળ (Governing કાયદ� સર ર�તે બંધનકત� અને બહુ પ�ીય કરાર છે. આ કરાર �ૈિવક
Body)ના 9મા સ��ું ઉદ્ાટન કરવામ� આ��ું હ�ું. િવિવધતા પરના ક�વેન્શનને અ�ુ�પ બનાવવામ� આ�યો હતો.
} આ ઇવેન્ટ 2021મ� યો�વાની હતી, પરં �ુ COVID-19 રોગચાળાને } આ સં�ધ 29 જૂ ન , 2004ના રોજ અમલમ� આવી હતી.
કારણે તેને �ુલતવી રાખવામ� આવી હતી. } આ કરાર પર ભારત સ�હત 149 દ�શોએ હ�તા�ર કય� છે.
} ઇવેન્ટની થીમ : “Celebrating the Guardians of Crop } તેનો ઉ�ે શય ફૂડ એ�ડ એ�ીકલ્ચર માટ� છોડ/વન�પ�તના
Diversity: Towards an Inclusive Post-2020 Global આ�ુવં�શક સંસાધનો�ું સંર�ણ, તે�ું િવ�નમય અને ટકાઉ ઉપયોગ
Biodiversity Framework” �ારા ખા� �ુર�ા હ�સલ કરવાનો છે.
®
} તે બાળકો, સગભ� સ્તીઓ અને �તનપાન કરાવતી માતાઓ �હમોગલો�બન�ું �તર વગેર�.
તેમજ 0 થી 6 વષ�ની વયના બાળકો માટ� પોષણના પ�રણામોને
પ્રાથમિક પરીક્રા
} પોષણ ટ� � કર એપ : પોષણ િવતરણ સેવાઓને મજ�ૂત કરવા અને
�ુધારવા માટ� નો �ુ� કાય��મ છે, �ેની શ�આત 8મી માચ� , 2018 પારદર્શતા લાવવા માટ� એક એપ લોન્ચ કરવામ� આવી હતી. તેના
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
(આંતરરા�ટ� �ય મ�હલા �દવસના અવસર� )ના રોજ રાજ�ાનના �ારા તમામ આંગણવાડ� ક� ��ો (AWC), આંગણવાડ� કાય�કરો
ઝુ નઝુ �ુ ���લા ખાતેથી કરવામ� આવી હતી. આ �મશન એક અને લાભાથ�ઓ�ું ર�અલ-ટાઇમ મો�નટરરગ અને ટ� � રકગ કરવામ�
u
બહુ -મં�ાલય પહ� લ છે અને તેનો ઉ�ે શય 2022ના વષ� �ુધીમ� આવે છે.
દ�શમ�થી કુ પોષણને દૂર કરવાનો છે.
પાેષણ અશભયાનના 5 અાધારસતંભ
} આમ, આ �મશનનો �ુ� ઉ�ે શય અ�ૂણ� પોષણના �તરને
1. પોષણ અભભયાન ICDS-કોમન એસ�લક� શન સોફ્ટવેર (CAS) :
nk
ઘટાડવાનો અને દ�શમ� બાળકોના પોષણની ���તમ� વધારો
કરવાનો છે.
} આ એક ક� ��રીય �ાયો��ત યોજના છે, �ેનો સમયગાળો 2021-22
થી 2025-26 એમ 5 વષ�નો છે.
} આ કાય��મમ� �ં ટટગ, એ�ન�મયા, અ�પ પોષણ અને જન્મ સમયે
ઓછા વજનને ઘટાડવાના ચો�સ લક્ષ્ય�કો છે.
પોષણ અભભયાન ICDS-CAS એ મોબાઇલ-આધા�રત એપ છે, �ે
િવિવધ �ે�ના કાય�કરોને પોષણ સંબં�ધત સેવાઓ પહોંચાડવામ�
અને સમ� રા� તેમજ રા�ટ� �ય �તર� આંગણવાડ�ઓમ�
કાય��મો�ું �નર��ણ કરવામ� મદદ કર� છે.
2. ક�વ���સ એક્શન �લાનનગ : આમ� પોષણ પ�રણામોને �ુધારવા
માટ� સંક�લત અને �ોસ-સે�ોરલ �યત્ોને �ોત્ાહન આપવા
Sa
} ‘�મશન 25 બાય 2020’ �ુજબ, નેશનલ ન્ુ�ટ� શન �મશનનો �યેય
માટ� રા�, ���લા અને રલોક �તર� ક�વ���સ ન્ુ�ટ� શન એક્શન
2022 �ુધીમ� �ં ટટગમ� 38.4% થી 25% �ુધીનો ઘટાડો હ�સલ
�લાનના િવકાસ અને સંચાલનનો સમાવેશ થાય છે. �ેમ ક� પાણી
કરવાનો છે.
અને �વચ્છતા, �ામીણ િવકાસ, આરોગય અને કુ ટં ુ બ અને �શ�ણ
} આ યોજના હ� ઠળ અનાજ, તેમના પ�રવહન અને �યવ�ાપનનો �ેવા પોષણ પ�રણામોમ� યોગદાન આપતા તમામ િવભાગો.
સમ� ખચ� ક� �� ભોગવે છે, પરં �ુ ર�ધવાના ખચ� અને રસોઈયા અને
3. ઇ���મેન્ટલ લર્નગ એ�ોચ (ILA) : ઇ���મેન્ટલ લર્નગ
કામદારોને ચૂકવણી �ેવા ઘટકોને રા� સાથે 60:40 ર� �શયોમ�
એ�ોચ (ILA) �ારા પોષણ અભભયાન ICDSના અ�ધકાર�ઓ/
eb
ક� ���ત કરવા માટ� ��ૂહરચના બનાવાય છે, �ેમ� જન્મ પહ� લ�ની
} સામા��ક ઓ�ડટ : યોજનાના અમલીકરણની ચકાસણી કરવા સંભાળ અને �તનપાન, �ૂરક ખોરાક, �ૃ�� પર દ�ખર� ખ , રસીકરણ
માટ� દર� ક ���લામ� દર� ક શાળા માટ� સામા��ક ઓ�ડટ ફર��યાત વગેર� પર �યાન ક� ���ત કરવામ� આવે છે. ઉપર�ત તે આરોગય
બનાવવામ� આ��ું છે. અને કુ ટં ુ બ કલ્યાણ, પીવા�ું પાણી અને �વચ્છતા, શાળા �શ�ણ,
} �ૂરક પોષણ : આ યોજનામ� એ�ન�મયાનો ઉચ્ચ �યાપ ધરાવતા �ામીણ િવકાસ, પંચાયતી રાજ સં�ાઓ અને �વ-સહાય જૂ થો
રા� અથવા ���લા માટ� કોઈપણ �ૂરક વ��ુનો સમાવેશ (SHG) સ�હત બહુ િવધ �હ�સેદારોને સામેલ કરવા પર પણ �યાન
કરવાની જોગવાઈ છે. જો રા� �ા�નક શાકભા� અથવા અ� ક� ���ત કર� છે.
કોઈપણ પોષક ખોરાક �ેમ ક� દૂધ અથવા ફળનો સમાવેશ કરવા 5. �દશ�ન �ોત્ાહનો : �મતા �નમ�ણ ઉપર�ત, સેવા િવતરણમ�
મ�ગે છે, તો તેઓ ક� ��ની મંજૂર�થી તેનો સમાવેશ કર� શક� છે. �ુધારો કરવા�ું પણ આયોજન કર�ું.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 45
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION
®
ફ� લાવવા પર �યાન ક� ���ત કરવા માટ� એક �લેટફોમ� તર�ક� કરવામ� આવશે .
કામ કર� છે. 5મા રા�ટ� �ય પોષણ માહમ� માનનીય �ધાનમં�ીના } મ�હના દર�મયાન પરં પરાગત ખોરાકને �ા�નક તહ� વારો સાથે
�ુપો�ષત ભારતના સંક�પને સાકાર કરવા જન આંદોલનને જન જોડવાના �યાપક �યાસો કરવામ� આવશે .
l
ભાગીદાર�મ� �પ�ત�રત કરવાનો ઉ�ે શય છે.
} આંગણવાડ� ક� ��ોમ� શીખવા માટ� �વદ�શી અને �ા�નક રમકડ�ના
} �વ� ભારતના �નમ�ણની �દશામ� મ�હલાઓ અને બાળકોમ�
ઉપયોગને �ોત્ાહન આપવા માટ� રા�ટ� �ય ક�ાના રમકડા-�નમ�ણ
ku
પોષણને �ુ�ન�ચિત કરવા માટ� 8 માચ� , 2018ના રોજ ‘પોષણ
વક� શોપ�ું પણ આયોજન કરવામ� આ��ું.
અભભયાન’નો રા�ટ� �યાપી �ુભારં ભ કરવામ� આ�યો હતો. �ે
અંતગ�ત દર વષભે સ�ટ� મબર મ�હનામ� ‘રા�ટ� �ય પોષણ માસ’ની અને
પાેષણ અશભયાન/રાષ્ટીય પાેષણ �મશન (NNM)
માચ� મ�હનામ� ‘પોષણ પખવા�ડયા’ની ઉજવણી કરવામ� આવે છે.
} ભારતમ� કુ પોષણને સંબોધવા માટ� અને 0-6 વષ�ના બાળકો,
મુ� મુદ્ા સગભ� સ્તીઓ અને �તનપાન કરાવતી માતાઓના પોષણની
an
} એક મ�હના �ુધી કાય�રત આ ઇવેન્ટમ� સગભ� અને �તનપાન ���તમ� �ુધારો હ�સલ કરવાના ઉ�ે શય સાથે સરકાર�
કરાવતી મ�હલાઓ, છ વષ�થી ઓછ� ઉંમરના બાળકો અને રા�ટ� �ય પોષણ �મશન (NNM)ની �ાપનાને મંજૂર� આપી છે.
�કશોર�ઓ પર િવશેષ �યાન ક� ���ત કર�ને સંવેદના અભભયાન, NNM, એક સવગોચ્ચ સં�ા તર�ક� , તમામ મં�ાલયોમ� પોષણ
આઉટર�ચ �ો�ામસ, ઓળખ અભભયાન, �શ�બરો અને મેળાઓ સંબં�ધત બાબતો�ું �નર��ણ તેમજ દ�ખર� ખ કરશે અને લક્ષ્યો
�ારા જમીની �તર� પોષણ િવશે ��ૃ�ત લાવવા માટ� સમ� દ�શમ� ન�� કર� અને માગ�દશ�ન આપશે .
‘�વ� ભારત’ના િવઝનને સાકાર કરવા માટ� સઘન ��ૃત્ત્તઓ ➢ પોષણ અભભયાન હ� ઠળ વાર્ષક લક્ષ્ય�કો આપવામ�
S
} મ�હલા અને �વાસ્થ્ય, બાળકો અને �શ�ણ, “પોષણ ભી, પઢાઈ ➢ બાળકો (0-6 વષ�) મ� અ�પ પોષણ (ઓછુ ં વજન �ચ�લત)
ભી”, ��તગત સંવેદનશીલતા, જળ સંર�ણ અને �યવ�ાપન, અટકાવ�ું અને ઘટાડ�ું - 2% ��ત વષ�
આ�દ��ત િવ�તારમ� મ�હલાઓ અને બાળકો માટ� પરં પરાગત ➢ જન્મ સમયે ઓછુ ં વજન (LBW) - 2% ��ત વષ�
ખોરાક �ેવી િવિવધ થીમ આધા�રત ��ૃત્ત્તઓ કરવામ� આવી.
➢ નાના બાળકો (6-59 મ�હના), સ્તીઓ અને �કશોરવયની
} આંગણવાડ� સેવાઓ અને સાર� આરોગય �થાઓ અંગે ��ૃ�ત છોકર�ઓમ� એ�ન�મયા�ું �માણ ઘટાડ�ું - 3% ��ત વષ�
W
} આ અહ� વાલમ� �ન્ુઆર� 2020 થી �ડસેમબર 2020 �ુધીના ➢ અહ� વાલ �ુજબ �નમ્ન મોબાઇલ ફોન ઘનતા અને �નમ્ન
પોષણ આંકડાને આવર� લેવામ� આ�યા છે. મો�નટરરગ �ડવાઇસવાળા �ે�ોમ� ફં ડનો વપરાશ અ�ુ�મે
ઓછો રહ્ો છે.
અહે વાલની મુ� બાબતાે
➢ વષ� 2017-18 થી 2018-19 વચ્ચે મા� 3 રા�ોએ જ 50%થી
} વગ�કરણ : અહ� વાલમ� રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શો વચ્ચે ઉ�ચત
વધાર� પોષણ અભભયાન ફં ડનો ઉપયોગ કય�. �ાર� વષ�
સરખામણી કરવા માટ� રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શોને �ણ શ્રેણીમ�
વગ�કૃ ત કરવામ� આ�ય� છે : 2018-19 થી 2019-20 વચ્ચે આ આંકડામ� વધારો થઇ તે 12
રા�ો �ુધી પહોં્ચયો છે.
1. મોટા રા�ો
®
2. નાના રા�ો ➢ અહ� વાલ �ુજબ નાગાલે�ડ (87%), મેઘાલય (78%), �ુજરાત
(50%) �ારા પોષણ અભભયાન ફં ડનો મહત્તમ ઉપયોગ કરાયો
પ્રાથમિક પરીક્રા
3. ક� ��શા�સત �દ�શો
છે, �ાર� ઓ�ડશાએ સૌથી ઓછો એટલે ક� 8% ફં ડનો
l
} આ વગ�કરણને મ�હલા-બાળ િવકાસ (WCD) અને આરોગયના
પ્રાથમિક પરીક્રા
ઉપયોગ કયગો હતો.
આધાર� તૈયાર કરવામ� આ��ું છે.
➢ પોષણ અભભયાન ફં ડનો ઉપયોગ માનવ સંસાધનોની ભરતી,
u
1) માેટા રા�ાે (Larger States) ઉપકરણોની �ા��ત, સ�ુદાય-આધા�રત કાય��મ �ેવી �ુિવધા
} મહારા�ટ� (87.5 �ોર), આંધ્ર �દ�શ (87) અને �ુજરાત (85.5) �ૂર� પાડવા કરાય છે.
મોટા રા�ોની શ્રેણીમ� અ�ુ�મે �થમ, ��તીય અને �ૃતીય �ાને
મુ� ઘટકાે
છે.
nk
} અહ� વાલ �ુજબ 19 મોટા રા�ોમ�થી 12 રા�ોએ 70% થી
વધાર� પોષણ સંબં�ધત અ�ુપાલનનો �ોર �ા�ત કયગો છે.
} મોટા રા�ોમ� પં�બ પોષણ અભભયાનના અમલીકરણમ� સૌથી
છે ��ું રા� છે.
} ની�ત આયોગના અહ� વાલમ� પોષણ અભભયાન યોજનાના પ�ચ
�ુ� ઘટકોની યાદ� આપવામ� આવી છે :
1. બાળકના જન્મના �થમ 1000 �દવસ �ુધી પોષણ �ૃ�� ઉપર
�યાન આપ�ું. Supply-Demand Side �હતધારકોને સ��ય
ર�તે જોડવા �યત્ કરવો.
2) નાના રા�ાે (Smaller States)
Sa
➢ (કોરોના મહામાર�મ� મોટાભાગના રા�ો/ક� ��શા�સત
} �સસ્�મ રા� નાના રા�ોની શ્રેણીમ� સૌથી શ્રે�ઠ રા� છે. �ે�ું �દ�શોમ� ટ� ક-હોમ રાશનની �ુિવધા �ૂર� પાડવામ� આવી,
�દશ�ન 75% થી વધાર� છે. �ારબાદ મેઘાલય, િ��ુરા અને ગોવા �ેથી પોષણ �તરને યોગય ર�તે �ળવી શકાઈ)
અ�ુ�મે શ્રેણીમ� �ાન ધરાવે છે. 2. પોષણ અભભયાને લોકોના વલણને �ભાિવત કરવા માટ�
} નાના રા�ોની શ્રેણીમ� મ�ણ�ુર સૌથી પાછળ છે. રા�ટ� �યાપી જન આંદોલનની રચના કર� છે અને તમામ
�હતધારકોની સ��ય ભાગીદાર� વધાર� છે.
3) કે નદ્શાશસત પ્રદે શાે (UTs)
eb
➢ અહ� વાલ �ુજબ પોષણ અભભયાન હ� ઠળ ફાળવવામ� } પોષણ અભભયાનના મા�યમથી કુ પોષણ �ભાિવત ���લાઓમ�
આવતી નાણાક�ય �ુિવધાનો એકં દર� �નમ્ન ઉપયોગ (Low એ�ન�મયા, ઠીંગણાપણું, જન્મ સમય �નમ્ન વજન વગેર� ઘટાડવામ�
Utilization) થાય છે. સફળતા મળ� છે.
➢ 23 �ેટલા રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શો �ારા પોષણ અભભયાન } પોષણ અભભયાનના જન આંદોલનથી;
હ� ઠળની નાણાક�ય �ુિવધાનો અડધાથી પણ ઓછો ભાગ A. ‘Call to Action’ હ� ઠળ કુ પોષણ અંગે ��ૃ�ત તેમજ કુ પોષણ
ઉપયોગમ� લેવામ� આ�યો છે. ઘટાડવા ��તબ�તા.
B. ‘વ�ુ પોષક ત�વોથી ભર�ૂર આહાર લેવા માટ� બહુ િવધ �ે�ો મા�યમથી કુ પોષણ�ુ�ત લાભાથ�ઓને લ��ત કર� શકાય. �ેના
અને સ�ુદાયને એક� કરવા. માટ� ડ� ટા એક�ીકરણ, મા�હતી વહેં ચણી �ાફને કૌશલ્ય �ૂરું
C. �ાન, વત�ન અને વલણના મા�યમથી �તનપાન, મા�ૃ પોષણ, પાડ�ું જ�ર� છે.
બાળ પોષણ વધાર� કુ પોષણ ઘટાડ�ું. } સંક�લત બાળ િવકાસ સેવા (ICDS)મ� માનવ સંશાધન, �ાફ,
} પોષણ માસના મા�યમથી છે વાડાના િવ�તારોમ� પણ પોષણની �ુરવઠાને મજ�ૂત કરવ�. �ેના માટ� આંગળવાડ� બહ� નોની �મતા
�ૃ�� કરવી. �ૃ�� કરવી. �ામ પંચાયતની જવાબદાર�મ� વધારો કરવો, �ે
પોષણ અને આરોગય �ુિવધાને �ુધારશે .
} જન આંદોલન હ� ઠળ કોરોના મહામાર�મ� પોષણકાર� પગલ�
�ળવી રાખવામ� મદદ મળ�. } વં�ચત પ�રવારોને �હ� ર િવતરણ �ણાલી અને મનર� ગાના
®
મા�યમથી સામા��ક �ુર�ા �ૂર� પાડવી. સામા��ક �ુર�ા
અહે વાલનાં સૂચનાે બાળકના જન્મ બાદ �થમ 1000 �દવસ �ુધી પહોંચે તેવી �ણાલી
} પોષણ અભભયાન હ� ઠળ ફાળવવામ� આવ�ું નાણાક�ય ભંડોળ તૈયાર કરવી.
l
ચુ�તપણે પોષણ�ુ�ત કાયગો પાછળ ખચ� કર�ું જોઇએ. આરોગય } ડ� ટા એક�ીકરણને �ાધા� આપ�ું. દર� ક રા�ને ‘One Size
�ુિવધાઓ અને �ુરવઠાને વધારવા તેને ઉપયોગમ� લે�ું. Fit all’ ની શ્રેણીમ� �ૂકવાને બદલે પછાત રા�ો ક� આક��ી
ku
} Convergence Action Plan (CAPs) તૈયાર કરવો. �ેના ���લાઓ પર �યાન આપ�ું.
} ઉ�ે શયો
} �ન�ય �મ� સહાયનો સમયગાળો એક વષ�થી �ણ વષ� �ુધી પસંદ
➢ ટ�બીના દદદીઓની સારવારન� પ�રણામો �ુધારવા માટ� દદદીને કર� શકાય છે. તેઓ રા�, ���લા અને રલોક �તર� આરોગય
સહાય �ૂર� પાડવી. �ુિવધાઓ પણ પસંદ કર� શક� છે.
➢ વષ� 2025ના વષ� �ુધીમ� ટ�બીનો અંત લાવવાની ભારતની } �ન�ય પોટ� લમ� લગભગ 13.5 લાખ ટ�બીના દદદીઓ નોંધાયેલા
��તબ�તાને �ૂણ� કરવામ� સ�ુદાયની ભાગીદાર� વધારવી. છે, �ેમ�થી 8.9 લાખ સ��ય ટ�બી દદદીઓને દત્તક લેવા માટ� ની
W
➢ કોપગોર� ટ સામા��ક જવાબદાર� (CSR) ��ૃત્ત્તઓ થક� ટ�બી સંમ�ત મળ� છે. �ડ��ટલ પોટ� લ �ન�ય એ ટ�બીના દદદીઓને
ના�ૂદ�ને વેગ આપવો. સા�ુદા�યક સમથ�ન માટ� એક �લેટફોમ� �ૂરું પાડશે .
} આ અભભયાન હ� ઠળ કોઈપણ �યક�ત, કોઈપણ ��ત�ન�ધ ક� સં�ા } આ પહ� લ હ� ઠળ, �યક�તઓ, સં�ાઓ, કોપગોર� ટ, સહકાર�
ટ�બીના દદદીઓને દત્તક લઈ શકશે �ેથી દત્તક લીધેલા દદદીઓની સં�ાઓ, ચૂંટાયેલા નેતાઓ અને �બન સરકાર�ઓ સં�ાઓ એ
�યવ��ત કાળ� લઈ શકાય. ટ�બીથી પી�ડત �યક�તઓને દત્તક લઈને સહાય �ૂર� પાડ� શક�
} દ�શમ� હાલમ� સારવાર લઈ રહ� લા ટ�બીન� 66%થી વ�ુ છે. (કાય��મના ભાગ�પે , ક� ��રીય આરોગય મં�ી મન�ુખ મ�ડિવયા
દદદીઓએ આ અભભયાન હ� ઠળ દત્તક લેવા માટ� સંમ�ત આપી છે. �ુજરાતમ� તેમના હોમ ટાઉન પા�લતાણામ� દત્તક લેવા માટ� સંમ�ત
} આ યોજના હ� ઠળ, 2018 થી અ�ાર �ુધીમ� 62 લાખથી વ�ુ આપનાર 87 દદદીઓમ�થી 15 દદદીઓને દત્તક લેવાની �હ� રાત કર�
છે.)
48 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ
} સત્તાવાર �ૂ�ોના જણા�યા અ�ુસાર, દ�શમ� હાલમ� કુ લ 13,51,611 ભારતમાં TB (ટ્ુબરક્ુલાેશસસ-ક્ષય)ની શું સ્��ત છે ?
ટ�બી દદદીઓમ�થી 8,95,119 લોકોએ 7 સ�ટ� મબર �ુધીમ� દત્તક } ટ�બીથી �ભાિવત મોટાભાગના લોકો સમાજના ગર�બ વગ�મ�થી
લેવા માટ� તેમની સંમ�ત આપી હતી. આવે છે, �ેથી અસરકારક �વાસ્થ્ય �ુિવધાના અભાવે આપણા
દ�શમ� અ� તમામ ચેપી રોગોમ� ટ�બી એ સૌથી વ�ુ �ૃત્ુ�ું
TB (ટ્ુબરક્ુલાેશસસ) �વશે
કારણ બને છે.
} ટ્ુબરક્ુલો�સસ એ ‘�ય રોગ’ તર�ક� �ણીતો છે.
} ભારત િવશ્વની 20%થી થોડ� ઓછ� વસતી ધરાવે છે, પરં �ુ િવશ્વના
} તે સામા� ર�તે ફ� ફસ� સાથે સંબં�ધત રોગ છે, પરં �ુ શર�રના અ� કુ લ ટ�બીના દદદીઓમ�થી 25%થી વ�ુ ભારતીયો છે.
ભાગોને પણ અસર કર� શક� છે. } �રપોટ� ન� તારણો �ુજબ દરરોજ 1200 ભારતીયો ટ�બીથી �ૃત્ુ
®
} ટ�બી હવા �ારા �યક�તથી �યક�તમ� ફ� લાય છે. �ાર� રોગવાળા પામે છે - દર �ણ �મ�નટ� 10 લોકો. �વાસ્થ્ય મં�ાલયના ડ� ટા
પ્રાથમિક પરીક્રા
લોકો ઉધરસ, છીંક ક� થૂંકતા હોય છે, �ાર� તેઓ ટ�બીના જં�ુઓને �ુજબ, ટ�બીથી સં��મત દદદીઓમ�થી મા� 63% જ હાલમ�
હવામ� ફ� લાવે છે. સારવાર હ� ઠળ છે.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} આ ચેપી રોગ માટ� માયકોબે�ે�રયમ ટ્ુબરક્ુલો�સસ તર�ક� ટીબી નાબૂદીનાં લકયાંક
ઓળખાતા �વાણુ (બે�ેર�યા) જવાબદાર છે.
u
} �ુનાઈટ� ડ નેશ�સ સ�ે નેબલ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ �ુજબ, તમામ
} લ�ણો : ગળફા અને લોહ� સાથે ઉધરસ, છાતીમ� દુખાવો, દ�શોએ વષ� 2030 �ુધીમ� ટ�બી ના�ૂદ કરવા�ું લક્ષ્ય ન�� ક�ુું
નબળાઇ, વજન ઘટ�ું, તાવ અને રા�ે પરસેવો વળવો વગેર�. છે. પરં �ુ ભારત સરકાર� વષ� 2025 �ુધીમ� ટ�બીને ના�ૂદ કરવા�ું
nk
} �શ�ુઓ અને �ૃ� લોકોમ� ટ�બીનો ચેપ લાગવા�ું જોખમ વ�ુ હોય
છે.
} HIV અને ડાયા�બટ�ઝને કારણે નબળ� રોગ��તકારક શક�તવાળા
�યક�તઓને ઝડપથી આ ચેપી રોગનો સંપક� થાય છે.
} માયકોબે�ે�રયમ ટ્ુબરક્ુલો�સસ એક પેથો�ે�નક બે�ે�રયલ
લક્ષ્ય ન�� ક�ુું છે.
} ટ�બીના રોગ �નવારણ માટ� ની રસી : Bacille Calmette- અને ટ�બીના દદદીઓ માટ� �ડ��ટલ હ� લ્થ આઈડ� બનાવવા પર
Guérin (BCG) પણ �યાન ક� ��રીત ક�ુું છે.
®
શા માટે હ�રદ્વાર શહે રની પસંદગી કરવામાં અાવી? } આ કાય��મ હ� ઠળ, ક� �� સરકાર ઓળખાયેલા ���લાઓની
} ની�ત આયોગ �ારા મહ�વાક��ી ���લા કાય��મ હ� ઠળ પસંદ સામા��ક-આ�થક ���તમ� �ુધારો કરવા અને સવ�સમાવેશી
l
કરાયેલા પ�ચ માપદં ડોને પ�ર�ૂણ� કરવામ� હ�ર�ાર ખ�ં ઊત�ુું છે, અને સવ��ાહ� િવકાસ �ુ�ન�ચિત કરવા પગલ� લે છે.
�ેના માટ� તેની ‘શ્રે�ઠ મહ�વાક��ી ���લા’ તર�ક� પસંદગી કરવામ�
} આ કાય��મ �ા�નક વહ�વટ�તં�ને બહ� તર શાસન અને સેવા
આવી છે.
ku
િવતરણ માટ� ટ� કનોલો� અને નવીનતાનો લાભ લેવા સ�મ બનાવે
} પ�ચ માપદં ડો : આરોગય અને પોષણ (30%), �શ�ણ (30%), છે. આમ, આ કાય��મને સહકાર� સંઘવાદ તરફ આગળ વધવાના
કૃ �ષ અને જળ સંસાધનો (20%), નાણાક�ય સમાવેશ અને કૌશલ્ય
એક સકારા�ક પ�રવત�ક પગલ� તર�ક� પણ �યા�ા�યત કર�
િવકાસ (10%), ઈ��ા�� �ચર (�ૂળ�ૂત માળખાક�ય �ુિવધાઓ)
શકાય.
(10%).
} શ્રે�ઠ મહ�વાક��ી ���લા તર�ક� પસંદગી થવા બદલ હ�ર�ારને મહત્ત્વાકાંક્ષી �જ�ા કાયર્રિમની �ાપક રૂપરે ખા
િવકાસ ��ૃત્ત્તઓનો વેગ વધે તે હ� �ુથી વધારાના �ણ કરોડની 1. ક�વ���સ (ક� �� અને રા�ની યોજનાઓ�ું સંકલન)
an
ફાળવણી કરવામ� આવશે . 2. સહયોગ (ક� ��રીય, રા� ક�ાના ‘�ભાર�’ અ�ધકાર�ઓ અને
} વાયનાડ (ક� રળ) ���લાને નાણાક�ય સમાવેશન અને કૌશલ્ય ���લા કલે�રો વચ્ચે સંવાદ સમ�વય)
િવકાસ શ્રેણીમ� �થમ �ાન મળ�ું છે. 3. મા�સક ડ� �ા ર� સન્કગ �ારા ���લાઓ વચ્ચે �પધ�
મહત્ત્વાકાંક્ષી �જ�ા કાયર્રિમ (ADP) } આ ���લાઓના િવકાસ અને કામગીર��ું �ૂલ્ય�કન ની�ત આયોગ
�ારા દર મ�હને ���લા �શાસકો (કલે�ર) �ારા મોકલવામ�
} વષ� 2018મ� ભારત સરકારની થથક ટેં ક ‘NITI આયોગ’ �ારા
S
} આ કાય��મ હ� ઠળ એવા સંભિવત ���લાઓને ઓળખી કાઢવામ� �ે�ોમ� નોંધપા� �ગ�ત કર� છે.
આ�યા છે, �ે સામા��ક-આ�થક િવકાસ થક� એક મોડ� લ રલોક } એક સવભે �ુજબ સમ� ���લાઓની સરખામણી કરત� �ણવા
તર�ક� િવકાસ કર� શક� . સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો મહ�વાક��ી મળ�ું છે ક� , મહ�વાક��ી ���લાઓ (AD)એ અ� ���લા (non-
���લાઓ ભારતના તે ���લાઓ છે, �ે નબળા સામા��ક-આ�થક Aspirational Districts)ઓ કરત� વ�ુ સારું �દશ�ન ક�ુું છે.
�ૂચક�કોથી ધરાવે છે. } ���લાની ટ�મો વચ્ચેની ભાગીદાર� અને �નય�મત આઉટર�ચ
W
} સમ� ભારતમ�થી 117 ���લાઓને મહ�વાક��ી ���લા કાય��મ કાય��મોએ આ ઝડપી �ુધારામ� �ુ� �ૂ�મકા ભજવી છે.
(ADP)ના એક ભાગ તર�ક� ઓળખવામ� આ�ય� છે. } આ �ો�ામ એ ડ� ટા-આધા�રત ગવન��સ�ું ઉત્તમ ઉદાહરણ સા�બત
➢ નોંધનીય છે ક� �ુજરાતના દાહોદ અને નમ�દા ���લાનો સમાવેશ થ�ું છે અને �ુ� સામા��ક પ�રમાણો પરના ���લાઓના ર� સન્કગે
મહ�વાક��ી ���લા કાય��મ હ� ઠળ કરવામ� આ�યો છે. ���લાઓને �ુધારા�ક પ�રવત�ન તરફ વાળવામ� અજોડ �ૂ�મકા
} �ો�ામ હ� ઠળની �ગ�તને વા�તિવક સમયના આધાર� એકિ�ત ભજવી છે.
કરવામ� આવેલા ડ� ટા �ારા ટ� � ક કરવામ� આવે છે.વા�તિવક સમયની } ઘણા NGOs, િવકાસ ભાગીદાર� સં�ાઓ અને નાગ�રક સમાજના
�ગ�તને ટ� � ક કરવા માટ� ની�ત આયોગ �ારા ડ� શબોડ� બનાવવામ� સ�યોનો પણ સ��યપણે સહયોગ એ સહકાર� સંઘવાદ�ું ઉત્તમ
આ��ું છે, �ે જવાબદાર� અને પારદર્શતામ� વધારો કર� છે. ઉદાહરણ �ૂરું પાડ� છે.
50 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ
®
�રપાેટર્ની મુ� બાબતાે
�ા�ાઅાે
પ્રાથમિક પરીક્રા
} માચ�-2022ના અંત �ુધીમ� ભારત�ું બાહ્ ઋણ $620.7
�બ�લયન પહોં્ચ�ું છે. �ેમ� 8.2%નો �ૃ��દર નોંધાયો છે. } બાહ્ ઋણ : �ાર� કોઇ લોન અથવા �ધરાણ દ�શની બહારની
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
સં�ા અથવા િવદ�શી �યક�ત પાસેથી લેવામ� આવે તેને ‘બાહ્
} ભારતના બાહ્ ઋણમ� 53.2% �હ�સો �ુ.એસ. ડોલરનો છે, �ાર�
ઋણ’ કહ� વાય છે. બાહ્ ઋણનો �ુ� સ્ોત ઇન્ટરનેશનલ
31.2% �હ�સો ભારતીય �િપયામ� છે.
u
મોનેટર� ફં ડ (IMF), વરડ� બેન્ક, ઇ��ા�� �ચર ડ� વલપમેન્ટ
} External Debt to GDP Ratio માચ� 2022ના અંત �ુધીમ�
એજ�સી અને એ�શયન ડ� વલપમેન્ટ બેન્ક �ેવી સં�ાઓ
19.9% હતો, �ાર� માચ�-2021મ� Debt to GDP Ratio 21.2%
પાસેથી �ા�ત થાય છે.
nk
હતો. આમ, Debt to GDP Ratioમ� ઘટાડો નોંધાયો છે.
} િવદ�શી ચલણ ભંડોળના �ુણોત્તરમ� બાહ્ ઋણમ� ઘટાડો નોંધાયો
છે. એક વષ� અગાઉ આ �ુણોત્તર 100.6% હતો, �ે માચ�-2022ના
અંતમ� 97.8% થયો છે.
} બાહ્ ઋણને બે વગ�મ� િવભા��ત કરવામ� આવે છે : લ�બાગાળા�ું
} ટૂં કાગાળા�ું બાહ્ ઋણ : એક વષ� ક� તેના કરત� ઓછા
સમયગાળા માટ� ઋણની ચૂકવણીને ‘ટૂં કાગાળાના બાહ્ ઋણ’
તર�ક� �યા�ા�યત કરવામ� આવે છે.
} ટૂં કાગાળાન� બાહ્ ઋણમ� સરકાર� ટ� � ઝર� �બલ અને અ�
સાધનોમ� િવદ�શી સં�ાક�ય રોકાણ (FII)નો સમાવેશ થાય
બાહ્ ઋણ અને ટૂં કાગાળા�ું બાહ્ ઋણ.
છે.
Sa
➢ લ�બાગાળા�ું બાહ્ ઋણ : $499.1 �બ�લયન, �ે કુ લ બાહ્
} લ�બા ગાળા�ું બાહ્ ઋણ : એક વષ� કરત� વધાર� ની �ૂળ
ઋણનો 80.4% �ેટલો મોટો �હ�સો ધરાવે છે. પ�રપ�વતા સાથેના ઋણ તર�ક� �યા�ા�યત કરવામ� આવે
➢ ટૂં કાગાળા�ું બાહ્ ઋણ : $121.7 �બ�લયન, �ે કુ લ બાહ્ છે.
ઋણનો મા� 19.6% �હ�સો ધરાવે છે. } Debt to GDP Ratio : નાણાક�ય વષ� દર�મયાન દ�શની
GDP અને નાણાક�ય વષ�ના અંતે કુ લ ઋણના આંકડાના
ભારતીય ઋણનું પ્રમાણ (�વ�વધ સાધનાેને અાધારે )
eb
®
(CIF) સાથેનો બલ્ક ડ� ગ પાક� �ાપવા આશર� �.1000 કરોડની ➢ Drug Intermediaries (DIs) : રાસાય�ણક સંયોજનો છે, �ે
સહાય આપવામ� આવશે , �ેથી �પધ��ક ભાવે બલ્ક ડ� ગસ�ું KSM અને અ� રસાયણો અને �ાવકો વચ્ચેની ��ત��યાના
ઉ�પાદન શક્ય બનશે . આ પાક� થક� રા�ના બલ્ક ડ� ગ ઉ�ોગ મ�યવત� તબ�ામ� રચાય છે.
l
અને મે�ડકલ ઉ�ોગને બહોળો ફાયદો થશે .
બલ્ક ડ્રગની જરૂ�રયાત
બલ્ક ડ્રગ શું છે ?
ku
} �ુજરાતને ફામ� ઉ�ોગ�ું ક� િપટલ માનવામ� આવે છે. રા�મ�
} સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો સ��ય ફામ���ુ�ટકલ ઘટકો (Active ફામ� ઉ�ોગ �ૂબ જ �યાપક �માણમ� �પાયેલો છે. દ�શના ફામ�
Pharmaceutical Ingredients-APIs)ને ‘બલ્ક ડ� ગ (જ�થાબંધ ઉ�ોગમ� �ુજરાતનો ફાળો 35% �ેટલો છે.
દવાઓ)’ કહ� વામ� આવે છે, �ે કોઇ દવાના �ુ� ત�વો છે, �ે
} મે�ડકલ �ડવાઇ�સસ અને બલ્ક ડ� ગન� ઉ�પાદન �ે�ે પણ
ઇસચ્છત ઉપચારા�ક અસરો પેદા કર� છે.
�ુજરાત રા� દ�શમ� નોંધપા� �ાન ધરાવે છે. ભારત સરકારના
} API એ એક સ��ય ઘટકનો સંદભ� આપે છે, �ે દવામ� સમાયેલ
ક� �મકલ અને ફર્ટલાઇઝર મં�ાલય અંતગ�ત ડ�પાટ� મેન્ટ ઓફ
છે. દાખલા તર�ક� , પીડાને દૂર કરવા માટ� નો સ��ય ઘટક ક� �ે
an
ફામ���ુ�ટકલ્સ �ારા મે�ડકલ �ડવાઇ�સસ પાક� તેમજ બલ્ક ડ� ગ પાક�
પેઇન�કલરમ� સામેલ છે તેને ‘API’ કહ� વામ� આવે છે.
�ાપવા માટ� િવિવધ �કારની યોજનાઓ બનાવવામ� આવેલી છે.
} API ઉ�પાદકકત� સૌ�થમ �યોગશાળામ� રાસાય�ણક સંયોજન
િવકસાવે છે. પાછળથી, ઉ�પાદન િવભાગ મોટા �રએ�રનો } આ યોજનાઓનો લાભ લઇ �ુજરાતમ� પણ આ �કારના પાક�
ઉપયોગ કર�ને ઉચ્ચ મા�ામ� API બનાવે છે. બનાવીને �ુજરાતના ફામ� ઉ�ોગના ઝડપથી િવકાસ માટ� રા�
} �ારબાદ દવા ઉ�પાદકોને વેચતા પહ� લ� તેની �ુ�તાની તપાસ સરકાર ��તબ� છે.
કરવામ� આવે છે. બધી દવાઓમ� બે ભાગો હોય છે :
S
પણ વધારો કરશે .
} કાબ��નક (Organic) : એસ�પ�રન, �લોરામ્ે �નકોલ, ક� ફ�ન
કુદરતી રાસાયણણક દવાઅાે બલ્ક ડ્રગ પાકર્ ને પ્રાેત્ાહન અાપવાની ભારત સરકારની યાેજના
પાછળનું કારણ
} બાયોક� �મકલ : એ�ન્ટબાયો�ટસિ
} ફાયટોક� �મકલ : પેક્�લટાસિેલ (ટ� સિોલ), ર� ઝવેરાટ� ોલ } ભારતીય ફામ���ુ�ટકલ ઉ�ોગ િવશ્વનો �ીજો સૌથી મોટો
ફામ���ુ�ટકલ ઉ�ોગ છે. તે બલ્ક દવાઓ અથવા APIની આયાત
} તૈયાર ફામ���ુ�ટકલ ઉ�પાદન (ક� ���ુલ , સીરપ અથવા
પર નોંધપા� ર�તે �નભ�ર છે. રસાયણ અને ખાતર મં�ાલય �ારા
ટ� રલેટ) તૈયાર કરવા માટ� બલ્ક ડ� ગને અ� બંધનકત�
ઉ�લે�ખત ડ� ટા અ�ુસાર, 2018-19મ� દ�શની કુ લ ફામ���ુ�ટકલ
એજન્ટો અથવા સોલવન્ટ્ સ સાથે �મ�શ્રત કરવામ� આવે છે.
આયાતમ� બલ્ક દવાઓની આયાતનો �હ�સો 63% હતો.
52 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ
®
} �બલનો હ� �ુ : ક� �� સરકારનો ઉ�ે શય ટ� �લકોમ �પે��મની સોંપણી, } ડ� ાફ્ટ �બલ �ુ�નવસ�લ સર્વસ ઓબરલગેશન ફં ડ (USOF)
ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ, ટ� �લકોમ નેટવક� અને આંતરમાળખાના ને ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન ડ� વલોપમેન્ટ ફં ડ (TDF) સાથે બદલવાની
પ્રાથમિક પરીક્રા
િવકાસ, િવ�તરણ અને સંચા�લત કરતા વત�માન કાયદાઓને દરખા�ત કર� છે. TDFનો ઉ�ે શય શહ� ર� તેમજ અધ�શહ� ર�
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
એક�કૃ ત અને �ુધારવાનો છે. િવ�તારોમ� જોડાણ, સંશોધન અને િવકાસ (R&D, કૌશલ્ય
} હાલના કાયદાઓ�ું સંકલન : ભારતીય ટ� �લ�ાફ એ�–1885, િવકાસ) વગેર� વધારવામ� મદદ�પ થશે .
u
ઈત્�ડયન વાયરલેસ ટ� �લ�ાફ� એ�–1993 અને ધ ટ� �લ�ાફ
�વવાદ �નવારણ પ્રણાલી
વાયસ� (ગેરકાયદ� સર ર�ણ) એ�–1950�ું સંકલન કર�ને
ટ� �લ�ાફ અ�ધકારોની જૂ ની ધારણાઓને બદલવી. } �બલ હ� ઠળ િવવાદના �ક�સામ� ‘એપેલેટ ઓથો�રટ�’ સમ�
અપીલ કરવાનો અ�ધકાર �દાન કરાયો છે.
nk
ટે �લકાેમ સેવાની �ા�ાને �વસતૃત કરવી
} �બલ હ� ઠળ ટ� �લકોમ સેવાની �યા�ામ� Over–The–Top
(OTT) કોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ �ેમ ક� વોટ્ સઅપ કોસલગ, ઝૂ મ ,
�સનિલ, ટ� �લ�ામ વગેર�નો સમાવેશ થશે .
} ટ� �લકોમ સેવામ� બ્ોડબે�ડ સેવાઓ, ઈલે��ો�નક મેઈલ, વોઈસ
} �બલ સરકાર માટ� મ�ય�ી, લવાદ� (Arbitration) અથવા
િવવાદના �નરાકરણની અ� ���યાઓ �ેવી ‘િવવાદ �નવારણ
�ણાલી’ �ાપવાની જોગવાઈ પણ કર� છે.
મેઈલ, વોઇસ, વી�ડયો અને ડ� ટા કમ�ુ�નક� શન સેવાઓ, ઓ�ડયો, } �બલની જોગવાઈ �ુજબ જો ટ� �લકોમ સર્વસ �ોવાઈડર તેમ�ું
Sa
ઈન્ટરનેટ અને બ્ોડ બે�ડ સેવાઓ, સેટ�લાઈટ આધા�રત સંચાર લાઈસ�સ બરખા�ત કર� તો તેમની ફ� માફ કરવાની જોગવાઈ
સેવાઓ, ઈન–ફલાઇટ અને મેર�ટાઈમ કને��િવટ� સેવાઓ સામેલ છે.
વગેર�. } ક� �� સરકાર ટ� �લકોમ �નયમો હ� ઠળ કોઈપણ લાઈસ�સ ધારક
અથવા નોંધાયેલ કં પની માટ� �વેશ ફ�, લાઈસ�સ ફ�, નોંધણી ફ�,
સરકારના ક્ષેત્રમાં વધારાે �યાજ, વધારાના �ુલ્ક અથવા દં ડ સ�હત કોઈપણ ફ� આં�શક
} �બલ ક� �� સરકારને તમામ ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ, નેટવસિ� , અથવા સં�ૂણ� માફ કર� શક� છે.
eb
આંતરમાળ�ું અને ��ે��મના સંબંધમ� ‘િવ�શ�ટ િવશેષા�ધકાર’ } �હ� ર કટોકટ�ન� �ક�સામ� અથવા દ�શ�ું સાવ�ભૌમ�વ, સલામતી,
�દાન કર� છે. અખં�ડતતા, િવદ�શી દ�શો સાથેના મૈ�ી�ૂણ� સંબંધો, �હ� ર
} સરકાર પાસે નીચેની �ાન્ટ માટ� િવશેષા�ધકાર રહ� શે ; �યવ�ા અથવા �ુનાઓની ઉશક� રણી અટકાવવા માટ� આવી છૂ ટ
I. ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ અથવા દૂરસંચાર નેટવક� સ માટ� આપવામ� આવશે નહીં.
લાઈસ�સ
દં ડની જાેગવાઈ
W
(jammers), �ે કાયદા�ું ઉ�લંઘન કર� તેનો ઉપયોગ કરવો �નષેધ ભારતમાં ટે �લકાેમ ક્ષેત્ર
છે. તેમ છત�, ક� �� સરકાર ઈચ્છે તો તેનો ઉપયોગ કર� શક� છે. } FDIના �વાહની દૃ��ટએ ભારત િવશ્વ�ું �ી� નંબર�ું સૌથી મોટું
ટ� �લકોમ �ે� છે. �ે ભારતના કુ લ FDI �વાહના 6.44% યોગદાન
નાદારીના �કસ્ામાં
આપે છે. ભારતમ� ટ� �લકોમ �ે�મ� 100% ઓટોમે�ટક �ટથી FDI
} �પે��મની નાદાર�ન� �ક�સામ� કં પનીને સોંપવામ� આવેલ �પે��મ �વાહને મંજૂર� આપેલ છે.
સરકારના �નયં�ણ હ� ઠળ પાછુ ં આવશે . ��ે��મ સંબં�ધત
} ટ� �લકોમ �ે� ભારતમ� ��� ર�તે 2.2 �મ�લયન રોજગાર� પેદા
આગળનો �નણ�ય લેવા સરકાર ��તબ� છે.
કર� છે, �ાર� પરો� ર�તે 1.8 �મ�લયન રોજગાર��ું �નમ�ણ કર� છે.
®
વન નેશન વન ફ�ટષિ લાઇઝર
} રસાયણ અને ખાતર મં�ાલયે �હ� રાત કર� હતી ક� ‘�ધાનમં�ી ખાતરોની ઉપલબ્ધતાની ખાતર� કરવી.
l
ભારતીય જનઉવ�રક પ�રયોજના’ (PMBJP) નામની ખાતર } તે ઔ�ોત્ગક હ� �ુઓ માટ� �ુ�રયાના ડાયવઝ� નને પણ અટકાવશે .
સબ�સડ� યોજના હ� ઠળ ખાતર અને લોગો માટ� સસગલ ‘ભારત
} એક જ બ્ા�ડ નેમવાળા ખાતરોની અરસપરસ �હલચાલ બંધ
ku
બ્ા�ડ’ રજૂ કર�ને વન નેશન વન ફર્ટલાઇઝર લા�ુ કરવાનો �નણ�ય
થવાને કારણે પ�રવહન �ુલ્ક ઘટાડવામ� મદદ કરશે .
લેવામ� આ�યો છે.
યાેજનાની ખામીઅાે
યાેજના �વશે મહત્ત્વનાં તથાે
} તે ખાતર કં પનીઓને માકકે ટટગ અને બ્ા�ડ �મોશન ��ૃત્ત્તઓ હાથ
} આ યોજના અંતગ�ત �ુ�રયા, DAP, MOP, NPK વગેર� માટ� એક
ધરવાથી �નષેધ કરશે . કોઈપણ બેગ અથવા ખાતરની બેચ જ�ર�
જ બ્ા�ડ નામ અ�ુ�મે ભારત �ુ�રયા, ભારત DAP, ભારત MOP,
ધોરણોને �ૂણ� કરતી ન હોય તો તેની જવાબદાર� �ુ�ન�ચિત કરવા
ભારત NPK વગેર� આપવામ� આવશે .
an
અંગેની અ�પ�ટતાઓ.
} તમામ ખાતર ઉ�પાદક કં પનીઓ, રા� વેપાર સં�ાઓ અને
ભારતમાં ખાતર ઉદાેગ
ફર્ટલાઇઝર માકકે ટટગ એ�ન્ટટ�ઝ �ારા ખાતરની સબ�સડ�
યોજના દશ�વતો લોગો એટલે ક� �ધાનમં�ી ભારતીય જનઉવ�રક } ખાતર ઉ�ોગ એ ભારતના 8 �ુ� (Core) ઉ�ોગોમ��ું એક છે.
યોજનાનો ઉપયોગ ખાતરની થેલીઓ પર કરવામ� આવશે . } ચીન પછ� ભારત �ુ�રયા ખાતરનો બીજો સૌથી મોટો �ાહક છે.
} નવી ‘વન નેશન વન ફર્ટલાઇઝર’ યોજના હ� ઠળ કં પનીઓને તેમના નાઇટ� ોજન�ુ�ત ખાતરોમ� પણ ભારત બી� �મે અને ફોસ્ે �ટક
S
નામ, બ્ા�ડ લોગો અને અ� સંબં�ધત �ોડ�ની મા�હતી તેમની ખાતરોમ� �ી� �મે છે.
બેગની મા� એક �ૃતીય�શ જગયા પર જ �દર્શત કરવાની છૂ ટ છે.
ખાતરના મુ� બે ભાગ પડે છે .
બાક�ની બે-�ૃતીય�શ જગયા પર “ભારત” બ્ા�ડ અને �ધાનમં�ી
eb
ભારતીય જન ઉવ�રક પ�રયોજનાનો લોગો બતાવવાનો રહ� શે . 1. પ્રાથમિક ખરાતરો : N:P:K �ેવ� પોષકત�વોના આધાર� વગ�કૃ ત
કરવામ� આવે છે. (N:P:K�ું �ૂ�ચત �ૂલ્ય 4:2:1)
} કં પનીઓ કયા ભાવે વેચાણ કર� શક� , ક્ય� વેચી શક� અને ક� ટલી
} નાઇટ� ોજન�ુ�ત --- �ુ�રયા
સબ�સડ� આપવી વગેર� સરકાર �ારા ન�� કરવામ� આવે છે. �ે
ફર્ટલાઇઝર (�ુવમેન્ટ) કં ટ� ોલ ઓડ� ર - 1973 અંતગ�ત કરવામ� } ફોસ્ે �ટક --- (ડાઈ-એમો�નયા ફોસ્ે ટ-DAP)
આવે છે. } પોટા�સક --- (મ�ુર�ટ ઓફ પોટાશ-MOP)
W
} આ હ� ઠળ રસાયણ અને ખાતર િવભાગ ઉ�પાદકો અને આયાતકારો 2. ગૌણ ખરાતરો : ક� બશિયમ, મેનિે�શયમ અને સલ્ફરનો સમાવેશ
સાથે પરામશ� કર�ને તમામ સબ�સડ�વાળા ખાતરો પર એક સંમત થાય છે.
મા�સક સ�લાય �લાન બનાવે છે. } �ૂક્ષ્મ પોષકત�વોમ� આયન� , ઝઝક, બોરોન, �લોરાઈડ વગેર�નો
સમાવેશ થાય છે.
} સરકાર �ારા ખાતર સબ�સડ� પર 2022-23મ� અંદા�ે 2 લાખ
કરોડ �ેટલો ખચ� કરવામ� આવશે તેવો અ�ુમાન છે. } ભારતમ� સબ�સડ� પાછળનો ખચ� તેના ઉતરતા �મમ� નીચે
�ુજબ છે :
યાેજનાના ફાયદા
ખા�ાન્ન > ખાતર > પેટ�ો�લયમ
} બ્ા�ડ પસંદગીઓને �યાનમ� લીધા િવના સમ� વષ� દર�મયાન
®
કરવાનો �યાસ કર� છે. આ મહ�વાક��ી યોજનાનો હ� �ુ
} સરકાર� ર� લવેની જમીન ભાડ� આપવાનો સમય 5 વષ�થી વધાર�ને
પ્રાથમિક પરીક્રા
લો��સ્�કલ ખચ� ઘટાડવાનો છે.
35 વષ� કયગો છે.
} આમ, પીએમ ગ�તશક�ત યોજના એ સવ��ાહ� ઈ��ા�� �ચરનો
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} આ �સવાય ર� �વેની જમીનની ર� �વે લે�ડ લીઝ (LLF)ની ફ�મ� પણ
પાયો નાખશે .
ઘટાડો કરાયો છે.
16 મંત્રાલયાેનું ગ્રુપ
u
} ની�ત હ� ઠળ ર� લવેની જમીન હવે કાગગો-સંબં�ધત ��ૃત્ત્તઓ માટ�
વાર્ષક જમીનના બ�ર �ૂલ્યના 1.5% પર 35 વષ� �ુધી લીઝ પર } PM ગ�ત શક�ત યોજના અંતગ�ત �ડ��ટલ �લેટફોમ� િવકસાવીને
આપી શકાશે અને ��ત ચોરસ ફૂટ 1 �િપયાના દર� ફ� ચૂકવવાની માગ� પ�રવહન, ર� લવે , �શપપગ, �ેવ� 16 મં�ાલયોને જોડ�ને
nk
રહ� શે (ન્ૂનતમ ભાડું 10000 �. હશે). અગાઉ 5 વષ� માટ� ર� લવે
જમીનને લીઝ પર લેવા માટ� નો દર 6% હતો.
} આ ઉપર�ત �હ� ર-ખાનગી ભાગીદાર� (PPP) મોડમ� હોસ�પટલો
�ેવી સામા��ક માળખાક�ય �ુિવધાઓ અને ક� ��રીય િવ�ાલય
સંગઠન �ારા શાળાઓની �ાપના માટ� ર� લવેની જમીન ��ત
ચોરસ ફૂટ 1 �. ના દર� 60 વષ� માટ� લીઝ પર લઈ શકાશે .
આંતરમાળખાક�ય �ો�ે�્સ�ું આયોજન અને અમલીકરણ
�ુ�ન�ચિત કરાશે .
} ગ�ત શક�ત યોજના માટ� 16 મં�ાલયો�ું એક ગ્ુપ બનાવવામ�
આ��ું છે, �ે �ુ��વે માળખાગત �ુિવધાઓ સાથે સંબં�ધત છે.
�ેમ� ર� લવે , માગ� પ�રવહન, જહાજ, ઇન્ફમભેશન ટ� � નોલો� (IT),
કાપડ, પેટ�ો�લયમ, ઉ��, ઉડ્ડયન �ેવા મં�ાલયોનો સમાવેશ થાય
Sa
} આગામી 5 વષ�મ� 300 થી વ�ુ PM ગ�ત શક�ત કાગગો ટર્મનલ છે.
િવકસાવવામ� આવશે �ેથી 1,25,000 થી વ�ુ રોજગાર�ની તકો
} આ મં�ાલયોના ચા�ુ �ો�ે�્સ અથવા વષ� 2024-25 �ુધીમ�
ઉપલબ્ધ બનશે .
�ૂણ� કરવાની યોજનાઓને ગ�ત શક�ત યોજના હ� ઠળ �ૂકવામ�
} સૌર �લાન્ટ �ાપવા માટ� ન�વી રકમતે ર� લવેની જમીનનો ઉપયોગ આવશે .
કરવાની પણ જોગવાઈ કરવામ� આવી છે.
પીઅેમ ગ�ત શસ્તિ યાેજનાનું અમલીકરણ કે વી રીતે કરવામાં
અા ની�તનું શું મહત્ત્વ છે ?
અાવશે?
eb
ગ�તશસ્તિ યાેજનાની મુ� �વશેષતાઅાે } સમાવેશી િવકાસ, ઉ�પાદકતામ� વધારો અને રોકાણ, ઉ�� બચત
} ��ૂહરચના સાત �ે�ોનો િવકાસ કરવાની �ૃત્ત્ત ધરાવે છે : ર� �વે , અને રોકાણ સંબં�ધત ��ૃત્ત્તઓ પર ખાસ �યાન આપવામ�
ર�તા, એરપોટ� , બંદરો, સા�ૂ�હક પ�રવહન, જળમાગગો અને આવશે .
લો��સ્�કલ ઇ��ા�� �ચર. } નવીન મેટ�ો �સ�મ બ�ધકામ પ��તઓનો અમલ શ� કરવામ�
} એસિ�ેસ વેના �નમ�ણથી લોકોથી લોકો�ું જોડાણ અને આવશે .
ઉ�પાદનોના ઝડપી �વાહને ગ�ત મળશે . પ્રધાનમંત્રી ગ�ત-શસ્તિ યાેજનાથી શું લાભ થશે?
} આગામી �ણ વષ�મ�, 400 નેક્સ્ટ જનર� શન વંદ� ભારત ટ� � નો શ� } આ યોજના �ારા િવકાસને વેગ મળશે અને દર� ક કામ સમયસર
કરવામ� આવશે .
®
થશે .
} વષ� 2022-23મ� એસિ�ેસ વે માટ� નો મા�ર �લાન તૈયાર
} આ ઉપર�ત આ યોજનાથી આયોજનથી લઈને �શ�ણ �ુધીની
કરવામ� આવશે અને 2022-23મ� રા�ટ� �ય ધોર�માગ� નેટવક� મ�
માળખાક�ય �ુિવધાઓ સંબં�ધત સરકાર� ની�તઓને વેગ મળશે .
l
25,000 �કલોમીટરનો ઉમેરો થશે .
આ યોજના �ારા એ �ુ�ન�ચિત કરવામ� આવશે ક� ઈ��ા�� �ચરની
} આગામી �ણ વષ�મ� 100 પીએમ ગ�તશક�ત �� ઇટ ટર્મનલ
�ુિવધાના અભાવે સમય અને નાણ�નો �યય ન થાય.
ku
બનાવવામ� આવશે
�વદે શી વેપાર ની�ત
} તા�ેતરમ� ક� ��રીય વા�ણ� મં�ાલય �ારા ભારતની િવદ�શ } આ �યવ�ા હ� ઠળ દ�શના આયાતકારો, �નકાસકાર �ારા �ે �બલ
વેપાર ની�તમ� �ુધારો કરવામ� આ�યો છે. ભારતીય ચલણ ��ે મોકલવામ� આવશે તે �બલ સામે સંબં�ધત વેપાર ભાગીદાર
વૈત્શ્વક વેપાર� સ�ુદાયના વધતા રસને �યાનમ� રાખીને RBI �ારા દ�શના વો�� ો એકાઉન્ટમ� �િપયામ� ચૂકવણી કર� શકશે .
વા�ણ� મં�ાલય સમ� આવા �કારની �ુિવધા શ� કરવાનો } આવી જ ર�તે ભારતના માલસામાન તથા સેવાના �નકાસકારો
an
��તાવ �ૂકવામ� આ�યો હતો. ભારતીય �િપયામ� પેમેન્ટ મેળવી શકશે .
} આ �ુધારા અંતગ�ત હવે ભારતમ� આંતરરા�ટ� �ય વેપાર પેટ�ના
વેપાર ભારતનાે થતાે અને ફાયદાે ડાેલરને થતાે, પણ હવે અાવું ન�હ
નાણાક�ય �યવહાર ભારતીય �િપયામ� થઈ શકશે .
થાય
મુ� તારણરૂપ મુદ્ા
} અ�ાર �ુધી આંતરરા�ટ� �ય વેપાર ડોલરમ� થતો હતો.
} આ �ુધારા અંતગ�ત ભારતીય �િપયામ� પતાવટ, �બલ બનાવવા મોટાભાગના આયાત �નકાસના �યવહારમ� લેવડ દ�વડ ડોલરમ�
S
અને આયાત-�નકાસ �યવહારોની ચૂકવણીની કરવાની મંજૂર� થતી હતી. એટલે ડોલરને �દન ��ત�દન નવી ઊંચાઈ મળતી હતી
આપવામ� આવશે . હવે ભારતીય �િપયામ� પણ ટ� � ડ ડ�લ સેટલ અને બી� ચલણ નીચે આવતા રહ� તા હતા. પણ હવે �િપયામ�
કર� શકાશે . આ માટ� ભારતમ� અ�ધકૃ ત ડ�લર બેંકો �ારા િવશેષ �યવહાર થશે એટલે �િપયાને નવી ઊંચાઈ મળતી રહ� શે .
eb
®
એ�ડ �ાટ� -અપ ઈ�ડ� સિ (SISI) પહ� લ હ� ઠળ �ુ�નવર્સટ�ઓ અને સશક�તકરણ હ� �ુથી 17 સ�ટ� મબરથી 15 ઓ�ોબર દર�મયાન
પ્રાથમિક પરીક્રા
સં�ાઓને કોિવડ-19 રોગચાળા દર�મયાન શ� કરાયેલ ‘ઉદયમ રા�ની 175 શૈ��ણક સં�ાઓમ� �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ, �રસચ�
કો�ેન્ટ પોટ� લ’ ઉપર તેમનો વાર્ષક ડ� ટા ક�પાઇલ કર�ને સબ�મટ એ�ડ ઇનોવેશન ફ� સ્�વલ�ું આયોજન કરવામ� આવનાર છે.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
કરાવવા સંબં�ધત �નદકેશન આપવામ� આ��ું છે. આ ડ� ટાને 1,000
�ુડન્ટ �ાટર્ અપ અેડિ ઈનાેવેશન ની�ત (SSIP)
પોઇન્ટ ર� ટટગકૃ ત માળખાન� આધાર� રેં રકગ આપવામ� આવશે .
u
} �ુજરાત રા�ન� �શ�ણ િવભાગ �ારા વષ� 2017 થી 2022 એમ
} વાર્ષક SSIP એવોડ� - �ાટ� અપ �શ�સા દર�મયાન શ્રે�ઠ �દશ�ન
પ�ચ વષ� માટ� �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ એ�ડ ઈનોવેશન ની�ત અમલમ�
કરતી શૈ��ણક સં�ાઓના �યાસોને �બરદાવવામ� આવશે .
�ૂકવામ� આવી હતી, �ે SSIP 1.0 તર�ક� ઓળખાઇ.
➢ ઉદયમ કો�ેન્ટ એ �ુજરાત રા�ની ઉચ્ચ તેમજ તકનીક�
nk
�શ�ણ સં�ાઓ અને �ુ�નવર્સટ�ઓના તમામ �હ�સેદારોને
સમથ�ન આપવા માટ� શૈ��ણક વહ�વટ� સેવાઓ માટ� �ું એક
સામા� �લેટફોમ� છે.
➢ શ્રે�ઠ �દશ�ન કરનાર શૈ��ણક સં�ાને ‘�ાટ� -અપ �શંસા’
એવોડ� આપવામ� આવશે .
➢ SISI�ું અમલીકરણ કરવા હ� �ુ નોડલ એજ�સી સં�ા તર�ક�
} નવી �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ એ�ડ ઈનોવેશન ની�ત (SSIP 2.0)ને વ�ુ
પ�ચ વષ� માટ� એટલે ક� �ન્ુઆર�, 2022 થી માચ� , 2027 �ુધી
અમલમ� �ુકવામ� આવી છે.
સહાયો �ારા યોગય �દશા અને મા�યમ �ૂરું પાડવા માટ� એક �ુ�નવર્સટ�ઓની આવર� લઈને લાભાથ�ઓ માટ� એક મજ�ૂત
સમર્પત �લેટફોમ� તર�ક� વત�શે . િ�-ઇ�ક્ુબશે ન સપોટ� �સ�મ�ું �નમ�ણ.
} છે �લા બે વષ�મ� સમ� દ�શમ� �ાટ� અપ પફગોમ��સ ર� સન્કગમ� 7. 1500 િવ�ાથ� �ાટ� -અપ્ અને હાલના �ાટ� -અપ્ને અપ�ે લ
�ુજરાત રા�એ �થમ �મ�ક �ળવી રા�ો છે. કરવા.
} નોંધીએ ક� આ ર� સન્કગમ�, ભારત સરકાર� �ુજરાત �શ�ણ 8. i-Hub પર 500 �ાટ� -અપ (ભૌ�તક અને વ્ચ�ુ�અલ) ઇ�ક્ુબેટ
િવભાગના SSIP �ારા કરવામ� આવેલા �યાસો અને યોગદાનને કરવા.
િવશેષ�પે �વીકા�ુું છે અને �શંસા કર� છે. 9. i-Hub ખાતે �ાટ� -અપ �ૃજન સીડ સપોટ� હ� ઠળ ૫૦૦ �ાટ� -
} દ�શના આ�થક િવકાસમ� �ુ ડન્ટ્ સ �ાટ� અપ�ું પણ મહ�વ�ું અપને સહાય.
લકય હાંસલ કરવા માટે શશક્ષણ �વભાગ દ્વારા અપાતાં પ્રાેત્ાહનાે 3. િવ�ાથ�ઓ �ારા 1122 �ેટલી પેટન્ટ ફાઈલ કરવામ� આવી છે.
1. રા�ની અંદર કાય�રત �ુ�નવર્સટ�ઓ અને સં�ાઓ ઇ�ક્ુબશ ે ન 4. િવ�ાથ�ઓના 6276 �ેટલા પ્ૂફ ઓફ કો�સે�ટ �ો�ે� (PoCs/
સેન્ટરની �ાપના કરવા અને ઇનોવેશન ��ૃત્ત્તઓને વેગ આપવા �ોટોટાઇપ)�ું �નમ�ણ થયેલ છે.
માટ� અ�ુ�મે આગામી પ�ચ વષ�મ� મહત્તમ �. 5 કરોડ અને �. 2 5. છે �લા 5 વષ�મ�, 10 લાખથી વ�ુ િવ�ાથ�ઓને સમ� રા�મ�
કરોડ �ુધીનો લાભ મેળવી શક� છે. ઇનોવેશન ���યા અને �ાટ� -અપ િવશે �ૂળ�ૂત �ગ�કતા
2. ઇનોવેટસ� અને �ાટ� અપ્ માટ� IP ફાઇસલગ સપોટ� . (�ા�નક માટ� ની મા�હતી આપવામ� આવેલ છે.
માટ� �. 75,000 �ુધી અને અ� દ�શોમ� ફાઇલ કરવા માટ� �. 1.5 6. રાજયભરમ� SSIP અંતગ�ત 5593 �ેટલા અવરનેસ �ો�ામ
લાખ �ુધી)
®
કરવામ� આ�યા છે.
3. �ાટ� અપ/ઇનોવેશન માટ� મહત્તમ �. 10 લાખ �િપયા �ુધીના
�ાટ� અપ્ને સીડ �ાન્ટ. SSIP 1.0 VS SSIP 2.0
l
4. �ુ�નવર્સટ�ઓ/સં�ા/ઇ�ક્ુબેટરને ��ૃ�ત કાય��મો/�ૂટક� �પ/ } SSIP 1.0 ની સરખામણીમ� SSIP 2.0 ની પહોંચ પ�ચ ગણી
સે�મનાર/કોન્ફર�સ હો� કરવા માટ� નાણાક�ય સહાય. વધી છે. SSIP 1.0 ઉચ્ચ અને તકનીક� �શ�ણ સં�ાઓના
ku
5. ઓપન ઈનોવેશન ચેલે� જ �ો�ામ �ારા ઈનોવેટસ� , િવ�ાથ�ઓ 10 લાખ િવ�ાથ�ઓને આવર� લે છે, �ાર� , SSIP 2.0 50
અને �ાટ� અપ્ને �. 2.5 લાખ �ુધીની મદદ. લાખ િવ�ાથ�ઓને આવર� લેશે . 50 લાખ િવ�ાથ�ઓમ�થી
35 લાખ શાળાના િવ�ાથ�ઓ છે �ાર� બાક�ના ઉચ્ચ અને
�ુડન્ટ �ાટર્ અપ અેડિ ઈનાેવેશન ની�ત (SSIP)ની ઉપલસ્ધિઅાે તકનીક� �શ�ણ સં�ાઓના િવ�ાથ�ઓ છે.
1. રા�ની 186 સં�ાઓ/�ુ�નવર્સટ�ઓનો SSIP સમથ�ક સં�ા } SSIP 1.0 એ પ�ચ વષ� (2017-21) માટ� �. 100 કરોડની
તર�ક� સમાવેશ કર� લ છે. જોગવાઈ કર� હતી. SSIP 2.0 મ� પ�ચ વષ� માટ� એકં દર
નાણાક�ય સહાયને વધાર�ને �. 500 કરોડ કરવામ� આવી છે.
an
2. આજ �ુધીમ� િવ�ાથ�ઓ �ારા 2132 �ાટ� અપ શ� કરવામ�
આવેલ છે.
પબરલક સે�ર એન્ટર�ાઇઝ (CPSE)નો દરજ્જો આપવામ� સં�ાઓ અને ખાનગી �ે�ની ઉપયોત્ગતાઓને નાણાક�ય સહાય
આ�યો છે. �ૂર� પાડ� છે.
} REC એ ભારત સરકારની �ુ� યોજનાઓ �ેવી ક� �ધાન મં�ી
મુ� તારણરૂપ તથાે
eb
મહારત્નો દરજ્જો આપવામ� આ�યો હોય. �હ� ર સાહસોના િવભાગ �ારા �હ� ર �ે�ના ઉપ�મોએ કર� લા
નફા અને તેમની નેટવથ� તેમજ નાણાક�ય �વાયત્તાના આધાર�
રૂરલ ઇલેક્ટ્ટ્�ફકે શન કાેપાયોરેશન (REC) �વશે તેમને �મ�નરત્, નવરત્ અને મહારત્નો દરજ્જો આપવામ�
} REC એક નોન-બેંરકગ ફાઇનાન�સયલ કં પની છે, �ેની રચના વષ� આવે છે.
1969મ� કરવામ� આવી હતી. કં પની એક �હ� ર �ે�ની ઉપ�મ છે } �હ� ર �ે�ના ઉપ�મોને �મ�નરત્ અને નવરત્નો દરજ્જો
અને સમ� ભારતમ� પાવર �ો�ે�્સને ફાઇના�સ અને �ોત્ાહન આપવાની શ�આત વષ� 1997મ� થઇ હતી. 2009-10
આપે છે. દર�મયાન મહારત્ નામે નવી શ્રેણી ઉમેરવામ� આવી.
} REC ઊ�� મં�ાલયના કાય��ે� હ� ઠળ કામગીર� કર� છે.
�મ�નરત્ન
નવરત્ન મહારત્ન
કે ટેગરી – 1 કે ટેગરી - 2
®
100મ�થી 60 અંક મેળવેલા હોવા
પ્રાથમિક પરીક્રા
જોઈએ.
છે �લા 3 વષ� નવરત્ કં પનીનો દરજ્જો �ા�ત હોય,
1.ચોખખો નફો
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
દર�મયાન સતત છે �લા 3 વષ� દર�મયાન સર� રાશ વાર્ષક
2.ચોખખી �મલકત ચોખખો નફો �. 5000 કરોડથી વ�ુ હોય
નફો કયગો હોવો છે �લા 3 વષ� દર�મયાન
u
જોઈએ અથવા સતત નફો કયગો હોવો 3.કુ લ માનવશક�ત પડતર અથવા સર� રાશ વાર્ષક ચોખખી �મલકત,
યાેગયતા �ણમ�થી કોઈ જોઈએ અને Positive 4.ઉ�પાદન�ું કુ લ પડતર છે �લા 3 વષ� દર�મયાન �. 15000 કરોડ
એક વષ�મ� �.30 Net Worth હોવી 5.સેવાની પડતર હોય અથવા છે �લા 3 વષ��ું ટન�ઓવર �.
nk કરોડ ક� તેથી
વ�ુનો ચોખખો નફો
કયગો હોવો જોઈએ.
જોઈએ.
6.ઘસારો, કર, �યાજ બાદ કય�
પહ� લાનો નફો
7.કં પની �મ�નરત્ હોવી જોઈએ
નવરત્ બ�ા પહ� લા ઓછામ� ઓછા
4 �વતં� ડાયર� �ર હોવા જોઈએ.
25000 કરોડ હોય.
�ોક એસિચે� જમ� નોંધાયેલ હોય અને
વૈત્શ્વક �તર� શાખાઓ ધરાવતી હોય
Sa
�.500 કરોડ �ુધી
�. 300 કરોડ �ુધી �. 1000 કરોડ અથવા ચોખખી
અથવા ઉપ�મની
અથવા ઉપ�મની ચોખખી �મલકતના 15% �ુધી કોઈ એક
ચોખખી �મલકત �. 1000 કરોડથી �. 5000 કરોડ
�મલકત 50% �ેટ�ું, �ો�ે�મ� અથવા આખા વષ�
ઉપરિમને �ેટ�ું, બેમ�થી �ે અથવા ચોખખી �મલકતના 15% �ુધી�ું
થતાે લાભ
બેમ�થી �ે ઓછુ ં હોય દર�મયાન ચોખખી �મલકતના 30%
ઓછુ ં હોય તેટ�ું રોકાણ ભારત સરકારની અ�ુમ�ત િવના
eb
એરપોટ�
ક��ેસસ� એજ્ુક�શનલ
ઓથો�રટ� ઓફ ભારત ઈલે��ો�નસિ �લ�મટ� ડ, કોલ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ, ગેસ ઓથો�રટ�
ક�સ�ન્ટ્ સ ઈત્�ડયા, ફ� રો
ઈત્�ડયા, અંત�ર� �હ�દુ�તાન એરોનો�ટસિ �લ�મટ� ડ, ઓફ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ, ઓઈલ એ�ડ
ઉદાહરણ સ્કે પ �નગમ લી. ટહદુ�તાન
કોપગોર� શન, ભારત નેશનલ એ�ુ�મ�નયમ કં પની નેચરલ ગેસ �લ�મટ� ડ, ભારત પેટ�ો�લયમ
મશીન ટૂ લ્સ , �મનરલ
કોર�ગ કોલ �લ. �લ�મટ� ડ વગેર�. કોપગોર� શન �લ�મટ� ડ વગેર�.
એસિલોર� શન કોપગોર� શન
વગેર�.
�લ�મટ� ડ વગેર�.
®
ચ�વાત ‘ટાયફૂન’ નામે ઓળખાય છે. પાર
ઉષ્ણક�ટબંધીય
લાક્ષણણકતા ઉષ્ણક�ટબંધીય
} આ ચ�વાતને વષ� 2022ના વષ�મ� અ�ુભવાયેલ અ�ાર �ુધી�ું ચરિવાત
ચરિવાત
l
સૌથી ગંભીર ઉ�ણકટ�બંધીય વાવાઝોડું માનવામ� આ��ું છે,
ક� �ેણે �પાન અને દ��ણ કો�રયા �ેવા દ�શો પર તેની અસર ઉદભવ�ું તાપમાનના તફાવતને કોર�ઓ�લસ
વત�વી હતી. કારણ લીધે 10-300 ઉત્તર બળ, વાતાનિન�
ku
} તીવ્રતાના અધાર� Hinnamnor ચ�વાતને ‘શ્રેણી 5’ અંતગ�ત અને દ��ણ ગોળાધ�મ� લીધે 35-
વગ�કૃ ત કરવામ� આ��ું હ�ું. તીવ્રતાના આધાર� થતા �ુકસાનને સ��ય છે. 650 ઉત્તર
આપણે નીચેની આકૃ �ત �ારા સાર� ર�તે સમ� શક��ું. અને દ��ણ
ગોળાધ�મ�
ઉષ્ણક�ટબંધીય ચરિવાત
સ��ય છે
} ઉ�ણક�ટબંધીય �દ�શોમ� િવક�સત એવા ચ�વાતને
an
‘ઉ�ણક�ટબંધીય ચ�વાત’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે. �ે િવ�તાર પાર ઉ�ણક�ટબંધીય િવશાળ
�ુ��વે 10 થી 30 ડ��ી અ��શ વચ્ચે �નમ�ણ પામે છે. ચ�વાત કરત� નાનો િવ�તારને
} ઉ�ણક�ટબંધીય ચ�વાતના ઉદભવ માટ� જવાબદાર પ�રબળો િવ�તાર �ભાિવત કર�
: કો�રઓલીસ બળની હાજર�, 27 �ડ�ી સેન્લ્સયસથી વ�ુ (100-500 �કમી) છે.(300-2000
તાપમાન, લઘુતમ 63 �ક.મી./કલાકની ઝડપે ફં ૂ કાતો પવન. �કમી)
} તે ઉનાળાનો અંત થત� ઉ�ણક�ટબંધીય મહાસાગરોની સપાટ�
S
®
પરત લાવવામ� સફળતા સ�પડ� છે. �ુ� �ૂ�મકા ભજવી હતી.
પ્રાથમિક પરીક્રા
} Action Plan for Introduction of Cheetah in India } આમ, ભારતમ�થી �ુઘલ કાળ અને ખાસ કર�ને ઔપ�નવેશીકાળ
�ો�ે�ના ભાગ�પે 15 વષ�મ� ભારતના િવિવધ રા�ટ� �ય ઉ�ાનોમ� (Colonial Period) દર�મયાન અ�તશય �શકાર, વસવાટની
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
50 �ચત્તા લાવવામ� આવશે . ખોટ અને ખાવા માટ� ન� �શકાર �ાણીઓ ઘટવાને કારણે �ચત્તા
} નોંધીએ ક� વાઇરડલાઇફ ટ� � ઑફ ઇત્�ડયા �ારા વષ� 2009મ� સં�ૂણ�પણે નાશ પામયા હતા.
u
�ચત્તાને ભારત પરત લાવવાની ચચ�ઓ શ� કરવામ� આવી હતી. } વષ� 1947મ� દ�શનો છે �લો �ચત્તો છત્તીસગઢમ� �ૃત્ુ પામયો
હતો અને 1952ના વષ�મ� દ�શમ�થી �ચત્તાને �ુ�ત �હ� ર કરવામ�
Knowledge Popups
આ�યો હતો. (છત્તીસગઢન� કોર�યા રજવાડાના મહારા�
nk
} ઝૂ ઓલો��કલ સોસાયટ� ઓફ લંડન �ારા �કા�શત
અહ� વાલ �ુજબ િવશ્વભરમ� ફ�ત 7100 �ચત્તા હયાત છે. આ
���તની 91 ટકા વસતી સમા�ત થઈ ગઈ છે. તેમાન� સૌથી
વ�ુ �ચત્તા દ��ણ આ��કામ� છે.
} આડ� ધડ કરવામ� આવતો �શકાર, ટ� ા�ફક અને ગલોબલ
વોર્મગની સૌથી વધાર� અસર એ�શયાઇ �ચત્તાઓને થઇ છે.
રામા�ુજ �તાપસસહ દ�વ �ારા છે �લા �ચત્તાનો �શકાર કરાયો
હોવા�ું મનાય છે.)
શા માટે કુનાે પાલપુર રાષ્ટીય ઉદાનની પસંદગી કરવામાં અાવી?
} વષ� 2010 અને 2012ની વચ્ચે મ�ય �દ�શ , છત્તીસગઢ, રાજ�ાન,
�ુજરાત અને ઉત્તર �દ�શમ� 10 સાઈટ્ સ�ુ સવભે�ણ કરવામ�
આ��ું. બાદમ� �ણવા મળ�ું ક� મ�ય �દ�શના શયો�ુર ���લામ�
Sa
હાલમ� સમ� એ�શયામ� ફ�ત ઇરાનમ� �ચત્તા જોવા મળે છે.
��ત કુ નો પાલ�ુર રા�ટ� �ય ઉ�ાન જ �ચત્તા માટ� સૌથી યોગય
} આ �સવાય આ��કા મહા�રીપમ� �ચત્તા જોવા મળે છે.
અને �ુર��ત �ળ છે.
} 2000ની શ�આતમ� હૈ દરાબાદના સેન્ટર ફોર સે�ુલર અને
} સવગોચ્ચ અદાલતે એક �ન�ણાત પેનલની �નમણૂક કર� હતી,
મોલેક્ુલર બાયોલો�ના વૈ�ા�નકોએ ઈરાનથી એ�શયાઇ
�ેણે મ�ય�દ�શ ��ત કુ નો પાલ�ુરને �ચત્તાના �ાન�તરણ માટ�
�ચત્તા�ું �લોન તૈયાર કરવાની યોજના બનાવી. ભારતે
સંભિવત �ાન તર�ક� મંજૂર� આપી હતી.
ઈરાનને �વંત �ચત્તાની જોડ� મોકલવા િવનંતી કર�. ભારતીય
} વાઇરડલાઇફ ઇન્��ટ્ૂટ ઑફ ઇત્�ડયા અને વાઇરડલાઇફ
eb
®
ઓછ� સં�ા હોવા�ું અ�ુમાન છે.
�શકાર માટ� અ�ુકૂળ વાતાવરણ �ૂરું પાડ� છે.
} સંર�ણ ���ત
} મ�ય �દ�શના કુ નો-પાલ�ુર નેશનલ પાક� મ� �ચત્તાઓ માટ� ખાસ
➢ IUCN ર� ડ �લ� : Critically Endangered
l
10 ચો.�ક.મી.�ું ખાસ �ે� તૈયાર કરા�ું છે, �ે ઓછામ� ઓછા છ
➢ CITES : પ�ર�શ�ટ 1
�ચત્તાઓના વસવાટ માટ� �ૂર�ું છે.
➢ WPA : શેડૂલ-2
ku
} શ�આતમ� 1 મ�હના �ુધી તેમને 1.5 ચો.�કમી િવ�તારમ� રખાશે .
�ારબાદ 4 મ�હના �ુધી 12 ચો.�કમી િવ�તારમ� રા�ા બાદ } 7 �બગ ક� ટ્સ
જંગલમ� છોડ� દ�વાશે . 1. વાઘ ( Panthera Tigris)
ભારતમાં લવાયેલ �ચ�ાની ખાશસયતાે 2. સસહ (Panthera Leo)
} 8 �ચત્તા (5 માદા, 3 નર) લાવવામ� આ�યા છે, �ેમાના 7ન� નામ 3. જ�ુઆર (Panthera Onca)
આશા, ઓબાન, �સબલી, �સયાસા, સવાન્ના, શાશા, અને �� ડ� છે. 4. લેપડ� (Panthera Pardus)
an
તેમની ઉંમર 2 થી 5.5 વષ� વચ્ચે છે. 5. �નો લેપડ� (Panthera uncia)
�ચ�ાની ખાશસયતાે 6. �ચત્તો (Acinonyx Jabatus)
} �ચત્તા દર 2 થી 5 �દવસે �શકાર કર� છે. તેમની આંખ બંદૂકના 7. કોગર (Puma Concolor)
ટાગભેટ �ેવી હોય છે, �ે �શકાર પર જ �યાન લગાવે છે. તે રા�ે જોઈ
શકતો નથી. 8 મ�હનાની ઉંમર� જ �ચત્તો �શકાર શ� કર� છે.
S
®
કુશશયારા MoU �વશે
સંયુતિ નદી અાયાેગ (JRC) શું છે ?
પ્રાથમિક પરીક્રા
} MoU અંતગ�ત �શયાળા દર�મયાન બ�ગલાદ�શ કુ �શયારા
} ભારત અને બ�ગલાદ�શના સં�ુ�ત નદ� આયોગની રચના વષ� નદ�મ�થી 153 ક્ૂસેક પાણી મેળવી શકશે .
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
1972મ� નદ�ઓ અંગેન� બંને દ�શન� પર�પર �હતોના �ુ�ાઓને
MoUનું મહત્ત્વ
ઉક� લવા માટ� કરવામ� આવી હતી.
} કુ �શયારાએ બરાક નદ�ની સહાયક નદ� છે. છે �લા એક સૈકાથી
u
} JRC�ું ને��ૃ વ બંને દ�શોના જળ સંસાધન મં�ીઓ કર� છે.
બરાક નદ��ું વ�ુ ને વ�ુ પાણી કુ �શયારામ� વહ� રહું છે. આને
} મહ�વ : ભારત અને બ�ગલાદ�શ વચ્ચે 54 નદ�ઓ વહ� છે, �ેમ�થી લીધે ચોમાસામ� બ�ગલાદ�શમ� �ૂર અને �શયાળામ� પાણીનો
સાતના જળ-વહેં ચણી કરારના માળખાને િવકસાવવા માટ� JRC અભાવ પેદા થાય છે.
nk
કાય�રત છે.
બેઠકનાં તારણરૂપ તથાે
} તા�ેતરની બેઠક દર�મયાન તેઓ વ�ુ આઠ નદ�ઓનો ડ� ટા
એસિચે� જ કરવા સંમત થયા હતા.
} તેમ� બંને દ�શો વચ્ચેની સામા� નદ�ઓ, ખાસ કર�ને ગંગા, �ત�તા,
} MoU કરવાને લીધે �શયાળાન� ‘બોરો ચોખાની’ ખેતી માટ�
બ�ગલાદ�શના �સલહટ ��તને પાણી મળ� રહ� શે તથા, ચોમાસામ�
�ૂર�ું �યવ�ાપન કરવામ� મદદ મળશે .
કુશશયારા નદી
} કુ �શયારા નદ� ભારતના અસમ અને બ�ગલાદ�શમ� વહ� તી નદ� છે.
Sa
મ�ુ, �ુહુર�, ખોવાઈ, �ુમતી, ધરલા, દૂધકુ માર અને કુ �શયારાને
} બરાક નદ� ભારત-બ�ગલાદ�શ સરહદ પર બે નદ�ઓમ� િવભા��ત
લગતા તમામ �ુ�ાઓની ચચ� કરવામ� આવી હતી.
થાય છે : કુ �શયારા નદ� અને �ુરમા નદ�.
} �ૂર સંબં�ધત ડ� ટા અને મા�હતી�ું આદાન�દાન, નદ� �કનાર�
} કુ �શયારા નદ� બરાક નદ�મ�થી નાગાલેંડમ� જન્મે છે તથા
સંર�ણ કાયગો, સં�ુ�ત બે�સન �યવ�ાપન અને ભારતીય નદ�ને
મ�ણ�ુર, �મઝોરમ અને અસમની નદ�ઓમ�થી પાણી મેળવે છે.
} પય�વરણ, વન અને જળવા�ુ પ�રવત�ન મં�ાલય, �ુનાઇટ� ડ નેશ�સ અને તકનીક� સહાય �ૂર� પાડ� છે.
ડ� વલપમેન્ટ �ો�ામ તેમજ એન�� એ�ડ �રસોસ� ઇન્��ટ્ૂટ �ારા } આ �ો�ામ હ� ઠળ, �બન-સરકાર� સં�ાઓ અને િવ�શ�ટ �ે�ે
સં�ુ�ત ર�તે ‘વૈત્શ્વક પય�વરણ �ુિવધા’ Global Environment કાય�રત અ� સં�ાઓને અ�ુદાન આપવામ� આવે છે.
Facility (GEF) નામે એક નાના અ�ુદાન �ો�ામની શ�આત
} તે ભારતના �ણ �દ�શો એટલે ક� મ�યમ �ૂકા �ે�ો, અધ�-�ૂકા
કરવામ� આવી છે.
�ે� અને ભારતીય દ�રયાક�ઠાના �ે�ો પર �યાન ક� ���ત કર� છે.
W
�કગાલી સુધારાે
} તા�ેતરમ� �ુએસએની સંસદના ઉપલા �ૃહ અથ�ત સેનેટ �ારા સહભાગી દ�શો �લોરોફલોરોકાબ��સ (CFCs) વા�ુઓ , ક� �ે
1987ની મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલ આબોહવા સં�ધ અંતગ�તના ઓઝોન અવ�ય�ું કારણ બની રહ્ા હતા તેને તબ�ાવાર
2016ના �કગાલી �ુધારાને બહાલી (Ratify) આપવામ� આવી સમા�ત કરવા સંમત થયા હતા.
છે. } 1990ના વષ�મ� ઓઝોન �તરને �ીણ કરત� રસાયણોને
માેનટ્ીયલ પ્રાેટાેકાેલ શું છે ? બદલવાના િવક�પ તર�ક� HFCs રજૂ કરવામ� આ�યા હતા, પરં �ુ
HFCs એ કાબ�ન ડાયોસિાઇડ, �મથેન અને નાઇટ� સ ઓસિાઇડ
} આ એક આંતરરા�ટ� �ય સં�ધ છે, �ે ઓઝોન પરતના �રણ માટ�
®
�ેવા જ �ીનહાઉસ વા�ુઓ છે. મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલમ� �કગાલી
જવાબદાર રસાયણોના ઉ�પાદન અને વપરાશમ� ઘટાડો લાવવા
�ુધારો એ હાઈડ� ોફલોરોકાબ�ન (HFCs) ના વપરાશ અને
તથા ચરણબ� ર�તે આવ� રસાયણોને સમા�ત કરવા માટ�
ઉ�પાદનને ધીમે ધીમે ઘટાડવા માટ� નો આંતરરા�ટ� �ય કરાર છે.
કરવામ� આવેલ �ોટોકોલ છે.
l
} HFCsના ઘટાડા માટ� નો �કગાલી કરાર એ કરાર 2019ના વષ�થી
} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલને 16 સ�ટ� મબર, 1987મ� અપનાવવામ�
સ�યદ�શો માટ� બંધનકત� છે.
આ�યો હતો અને તેનો અમલ 1 �ન્ુઆર�, 1989થી શ� થયો
ku
હતો. આ સમજૂ તીમ� 198 દ�શો સદ�ય છે. } કાયદ� સર ર�તે બંધનકત� �કગાલી �ુધારા હ� ઠળ, 197 દ�શોએ
તેમની બેઝલાઇનના આશર� 85% �ુધી HFCsનો ઉપયોગ
} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલ ઉત્��નના આધાર પર બા�યકાર�
ઘટાડવા માટ� સમયર� ખાના આધાર� સંમત થયા છે.
(Binding) સમજૂ તી છે.
} HFCsમ� ઘટાડો કરવા માટ� હ�તા�રકત� દ�શોને �ણ શ્રેણીમ�
} આ �ોટોકોલ ઓઝોન �યકાર� પદાથગો (ODS)ના લગભગ 100
�ૂકવામ� આવેલ છે :
�ેટલા પદાથગોને �નયંિ�ત કર� છે.
} �થમ સ�ૂહ
} આ �ોટોકોલ �ુજબ િવક�સત દ�શોએ વષ� 2000 �ુધીમ�
an
�લોરોફલોરાકાબ�ન (CFC)ના ઉ�પાદન અને ઉપયોગને ��તબંધ ➢ તેમ� અમે�રકા અને �ુરોિપયન �ુ�નયન (EU)નો સમાવેશ
કરવાની ��તબ�તા �વીકાર� હતી. કરવામ� આવેલ છે.
➢ વષ� 2019 �ુધીમ� HFCs ના ઉ�પાદન અને વપરાશમ� 2011-
} િવકાસશીલ દ�શોને CFCના ઉ�પાદન અને ઉપયોગને વષ� 2010
2013ની સાપે�ે 10% નો ઘટાડો કરવો.
�ુધીમ� બંધ કરવાનો સમય આપવામ� આ�યો હતો. તેમ� એવા
િવકાસશીલ દ�શોને છૂ ટ આપવામ� આવી છે, �ે�ું વાર્ષક ઉત્��ન ➢ વષ� 2036 �ુધીમ� વષ� 2011-2013ના �તરથી લગભગ
0.3 �ક�ા/��ત�યક�ત છે. 85% નો ઘટાડો કરવો.
S
} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલ �ારા કૃ �ષ, વપરાશ અને ઔ�ોત્ગક �ે�મ� } બીજો સ�ૂહ
ઉપયોગ થનાર ઓઝોન િવઘટનકાર� પદાથગોના વપરાશ અને કુ લ ➢ તેમ� ચીન, બ્ાઝીલ અને આ��કાના દ�શોનો સમાવેશ થાય છે.
વૈત્શ્વક ઉ�પાદનમ� ઘટાડો નોંધાયો છે. ➢ વષ� 2024 �ુધીમ� HFCs ના ઉપયોગને ��ર કરવામ� આવે .
eb
} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલમ� કરવામ� આવેલ� �ુધારાઓ નીચે �ુજબ ➢ વષ� 2029 �ુધીમ� 2020-2022ના �તરની સાપે�ે 10%નો
છે. ઘટાડો કરવો.
} લંડન (1990), કોપનહ� ગન (1993), બેંગકોક (1993), િવયેના ➢ વષ� 2045 �ુધીમ� 2020-2022ના �તરની સાપે�ે 80%નો
ઘટાડો કરવો.
(1995), મોન્ટ� �યલ (1997), બેઇસ�ગ (1999) અને �કગાલી
(2016). } �ીજો સ�ૂહ
W
®
6. �મથાઇલ �લોરોફોમ� (Methyl Chloroform - C2H3CL3)
} ભારત HFCsના ઉપયોગમ� ઘટાડો વષ� 2032 થી ચાર ચરણોમ�
પ્રાથમિક પરીક્રા
7. બ્ોમો�લોરો�મથેન (Bromoclorometano - CH2BrCL)
લા�ુ કરશે .
8. હ� લોન
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
1. વષ� 2032 – 10% �ુધી ઘટાડો
9. હાઇડ� ો�લોરોફલોરોકાબ�ન (Hydrochlorofluorocabons
2. વષ� 2037 – 20% �ુધી ઘટાડો
- HCFC)
u
3. વષ� 2042 – 30% �ુધી ઘટાડો
} �લોરોફલોરોકાબ�ન (CFCs)ના અણુઓ �લો�રન, ફલો�રન અને
4. વષ� 2047 – 80% �ુધી ઘટાડો
કાબ�નના બનેલા હોય છે.
Knowledge Popups
nk
} ઔ�ોત્ગક ���ત પછ� વા�ુમંડળમ� �લો�રન, બ્ો�મન �ેવા
પરમાણુઓ�ું મોટા પાયે ઉત્��ન થઇ રહું છે.
} ઓઝોન વા�ુના �રણ માટ� જવાબદાર વા�ુઓને
‘હ� લોકાબ�ન’(Halocarbon) ની સં�ા આપવામ� આવે છે.
} આ વા�ુઓ �ીનહાઉસ વા�ુઓ છે અને તે જળવા�ુ પ�રવત�ન
માટ� પણ જવાબદાર છે.
} વત�માનમ� હજુ પણ ઘણ�ય જૂ ના ઔ�ોત્ગક ઍર કં �ડશનર અને
ર� ��જર� શન �ણાલીઓમ� તેનો ઉપયોગ થઇ રહ્ો છે.
અા પ્રાેજે�ને લગતી મહત્ત્વની બાબતાે } SSNNL �ારા એ પણ કાળ� લેવાઈ હતી ક� વાઇરડ લાઈફ
બોડ� ની ભલામણો અ�ુસાર કચ્છના રણ ન�ક નહ� રના જંગલ
} કચ્છ બ્ાન્ચ ક� નાલ (KBC)એ બનાસક�ઠા ���લાના સલીમનગર
પટમ� િવશેષ �ાણી �ોસસગ આપવામ� આવે . નીલગાય, રલેક
ખાતેની નમ�દા �ુ� ક� નાલમ�થી નીકળે છે.
બક, �શયાળ, હાયના અને જંગલી ગધેડા �ેવા �ાણીઓની
} કચ્છની ક� ટલીક પેટા નહ� રો 2017થી કાય�રત છે. પરં �ુ �ુ��ા
���તઓ કચ્છમ� જોઈ શકાય છે.
અને મ�ડવી �ેવા િવ�તારો માટ� KBC એ 2,78,561 એકરના
W
®
સહાય �હ� ર કરશે .
સેન્લ્સયસથી ઉપર જોવા મળ�ું હ�ું. આ�ં�તક ગરમીએ
અા વષયો પા�કસતાનમાં અાવેલું પૂર કે ટલું ખરાબ છે ? ગલે�શયર પીગળવાની ���યાને વેગ આ�યો, �ે ગંભીર �ૂર�ું
કારણ બન્ું. ઉપર�ત હવા વ�ુ ગરમ થવાથી વ�ુ �માણમ�
l
} પા�ક�તાનમ� તા�ેતરના �ૂર�ું કારણ અસાધારણ ચોમાસાની
ઋ�ુ છે અને અઠવા�ડયા �ુધી ભાર� મા�ામ� �ૂટક �ૂટક થયેલો ભેજ ધારણ કર� છે અને �ૂશળધાર વરસાદ �વ�પે વરસી
વરસાદ થયો. તબાહ� મચાવે છે.
ku
} 33 �મ�લયનથી વ�ુ લોકો (પા�ક�તાનની વ�તીના લગભગ 15%) } આબોહવા પ�રવત�ન
ને અસર કર� છે અને $10 �બ�લયન�ું આ�થક �ુકસાન થ�ું છે. ➢ િવશ્વભરમ� ભાર� હવામાનની ઘટનાઓને આબોહવા
} તે 2010ના ‘�ુપરફલડ’ કરત� મોટું છે, �ેણે 20 �મ�લયન લોકોને પ�રવત�નના �ુરાવા તર�ક� જોવામ� આવે છે. પા�ક�તાન પણ
અસર કર� હતી અને લગભગ 2,000 લોકો માય� ગયા હતા. આવી જ ‘જળવા�ુ આપત્ત્ત’મ�થી પસાર થઈ રહું છે.
પા�કસતાનમાં અાવેલ ભીષણ પૂરનું કારણ શું હતું? પા�કસતાનને ભારત દ્વારા જાહે ર કરાયેલ માનવતાવાદી સહાય �વશે
an
} અ�ંત તીવ્ર ચોમા�ું } આ સહાય 2014 પછ� �થમ વખત હશે , �ાર� ભારત કુ દરતી
આપત્ત્તના કારણે પા�ક�તાનને મદદ કરશે .�ૂતકાળમ� ભારતે
➢ પા�ક�તાનમ� આ વષભે ચોમાસા�ું તીવ્ર �માણ જોવા મળ�ું હ�ું
વષ� 2010મ� આવેલા �ૂર અને 2005મ� આવેલા �ૂકંપ સમયે
અને તા�ેતર�ું િવનાશક �ૂર તે�ું સી�ું પ�રણામ છે.
પા�ક�તાનને મદદ કર� હતી.
➢ બ�ૂ�ચ�તાન અને સસધ �ેવા િવ�તારોમ� સર� રાશ વરસાદમ�
} તા�ેતરમ� �દલ્�ના �ુ�મં�ીશ્રી �ારા �દલ્� બોડ� ઓફ �ૂ લ ટ� �) અને CUET (સેન્ટ�લ �ુ�નવર્સટ� એન્ટ� �સ ટ� �) �ેવા
એજ્ુક�શન સાથે સંલનિ ભારતની �થમ વ્ચ�ુ�યલ �ૂ લ એવી અ�યાસ�મો �દાન કરવામ� આવશે .
“�દલ્� મોડલ વ્ચ�ુ�યલ �ૂ લ’ (DMVS)ની શ�આત કરાવવામ� } આ �ૂ લના �ારં ભભક તબ�ામ� ધોરણ-9 થી 12ના િવ�ાથ�ઓને
આવી હતી. ભણાવવામ� આવશે . તેના અંતગ�ત �ે િવ�ાથ�ઓએ ધોરણ-8
} ઉ�ે શય : �ે િવ�ાથ�ઓ �બ� વગગો માટ� �ૂ લ પર આવી શકતા �ુધીમ� અ�યાસ કયગો છે અને છોડ� દ�ધો છે તેવા 13 થી 18
W
નથી એવા િવ�ાથ�ઓને મદદ કરવાનો છે. વષ�ની વય જૂ થ ધરાવતા િવ�ાથ�ઓ ધોરણ-9મ� �વેશ મેળવી
�દલ્ી માેડલ વર્ુર્અલ �ૂલ સંબં�ધત મહત્ત્વની બાબતાે લાભ લઈ શક� છે.
} આ વ્ચ�ુ�યલ �ૂ લ ઓનલાઈન વગગો ઓફર કર� છે, �ેમ� વ્ચ�ુ�યલ } આ શાળાની શ�આત શેર�ઓમ� ભીખ માગતા બાળકો, દૂર�
લેક્ચસ� , ર� કોડકે ડ અને લાઈવ લે�ચસ�નો સમાવેશ થાય છે. િવ�તારમ� આવેલા ગામડાના બાળકો ક� �ેઓ યોગય શાળાલ�ી
} તેના અંતગ�ત Google અને Schoolnet India સાથે �શ�ણ �ુિવધાથી વં�ચત છે, સામા��ક ર�તે વં�ચત �ૃ�ઠ�ૂ�મની
ભાગીદાર�મ� કૌશલ આધા�રત અ�યાસ�મો, �પધ��ક છોકર�ઓને �શ�ણ આપવાના ઉ�ે શય સાથે શ� કરવામ� આવી
પર��ાઓ માટ� તાલીમ JEE Main (જોઈન્ટ એન્ટ� �સ હતી. આ શાળા એવા તમામ િવ�ાથ�ઓને તક આપશે �ેઓ
એ�ઝા�મનેશન), NEET (નેશનલ એ�લ���બ�લટ� કમ એન્ટ� �સ �શ�ણ મેળવી શકતા નથી.
®
તેના �ારા આવનાર પ�રવત�નને િવિવધ ઉ�પાદોના મા�યમથી આ
ભુજ �રજનલ સાયન્સ સેન્ટર
પ્રાથમિક પરીક્રા
ગેલેર�મ� �દર્શત કરવામ� આવશે .
} આ સેન્ટરને આશર� 10 એકર જમીન ઉપર કચ્છની સં�ૃ�તને
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
5. બો�સાઇ ગેલેર� : બો�સાઇ �ૃ� િવકસાવવાની કળા તથા તેની
અ�ુ�પ એવી ‘�ુંગા’ આકારની �ડઝાઈન �વ�પે બનાવવામ� આ��ું
સાથે સંકળાયેલ િવ�ાનને િવિવધ ઇન્ફો�ા�ફસિ તથા �વંત
છે, �ે �ુલાકાતીઓની િવ�ાન ��ેની ���ાસા�ૃત્ત્તને �ોત્ા�હત
ન�ૂનાઓ �ારા ���ુત કરવામ� આવેલ છે. ‘બો�સાઇ’ એ નાના
u
કરવાની સાથે �વનપયુંત શીખવાની �ૃત્ત્તને આગળ ધપાવશે .
પા�/કન્ટે ઇનરમ� નાના કદના છોડ/�ૃ� ઉગાડવાની એક
} આ સાય�સ સેન્ટર �ુજરાત સરકારના િવ�ાન અને �ૌ�ોત્ગક�
‘�પાનીઝ કળા’�ું �વ�પ છે.
િવભાગ હ� ઠળ કાય�રત �ુજરાત કાઉન�સલ ઓન સાય�સ એ�ડ
6. �ફરડ્ સ મેડલ ગેલેર� : આ એક િવ�શ�ટ ગેલેર� ગ�ણતના �ે�ે
nk
ટ� � નોલો� (GUJCOST) �ારા સ્ૃ�તવન પાસે , �ુ��યા ડું ગરની
તળે ટ�મ� િવકસાવવામ� આ��ું છે.
} �રજનલ સાય�સ સેન્ટરનો �ુ� ઉ�ે શ : સામા� માનવીના માનસ
પર વૈ�ા�નક અભભગમ ઉભો કર� િવ�ાન ��ે લોક��ૃ�ત
ક� ળવવાનો સાથે જ િવ�ાથ�ઓને આગામી પેઢ�ના વૈ�ા�નકો
બનવા માટ� �ે�રત કરવાનો છે.
આગ�ું યોગદાન આપનારા �ુવા ગ�ણત�ો ક� �ેઓને �ફરડ્ સ
મેડલ �ારા સન્મા�નત કરવામ� આ�યા છે તથા ભારતના એવા
ગ�ણત�ો �ેમણે ગ�ણતના �ે�મ� મહ�વ�ું યોગદાન આપેલ છે,
તેઓને સમર્પત છે.
®
એડવા�સ �ુિવધાઓથી સજ્જ એક ‘ઝડપી દ�રયાઇ �ુ� જહાજ’.
મઝગ�વ ડોક �શપ�બરડસ� (MDL) �ારા ભારતીય નૌકાદળ
} આ જહાજને ભારતીય નૌકાદળના જહાજોની �ડઝાઈન
માટ� સાત �ુ� ��ગેટ્સ �નમ�ણ કરવામ� આવી રહ્� છે, �ે
જ��રયાતોને સંતોષતી સં�ા, ર�ૂરો ઓફ નેવલ �ડઝાઈન �ારા
l
અગાઉના �ુ� જહાજો અને ��ગેટ્સ કરત� વ�ુ આ�ુ�નક છે.
�ડઝાઈન કરવામ� આ��ું છે.
} સાતમ�થી �ણ ��ગેટ્સ�ું �નમ�ણ ધ ગાડ� ન ર�ચ �શપ�બરડસ�
‘તારા�ગ�ર’ �ફ્ગેટની મુ� �વશેષતાઅાે
ku
એ�ડ એ����નયસ� (GRSE) �ારા અને ચાર ��ગેટ્સ�ું �નમ�ણ
} ઉત્તરાખંડના ગઢવાલમ� ��ત �હમાલયની તારાત્ગ�ર’ ધ મઝગ�વ ડોક �શપ�બરડસ� (MDL) �ારા કરવામ� આવી
પવ�તમાળાના નામે આ ��ગેટને તારાત્ગ�ર’ નામ આપવામ� આ��ું રહું છે.
છે. } આ માગ�દર્શત-�મસાઈલ ��ગેટ્સને િવ�શ�ટ એવી ��લ્થ
} સરફ� સ ટુ સરફ� સ (જમીનથી જમીન પર) �ુપરસો�નક �મસાઇલ �ડઝાઈન સાથે બનાવવામ� આવી છે, �ેમ� તેને દુશમનની
�સ�મથી સજ્જ છે. નજરથી બચાવવા માટ� રડાર ઈવેઝન ટ� � નોલો�નો સમાવેશ
an
} INS તારાત્ગ�ર’ �ો�ે� 17A હ� ઠળ બનાવવામ� આવનાર �ીજુ ં કરાયો છે. �ો�ે� 17A હ� ઠળ શ� કરાયેલ �થમ ��લ્થ
��લ્થ �ુ� જહાજ છે. ��લ્થ �ુ� જહાજ એટલે ક� તેની હલચલની જહાજ INS નીલત્ગ�ર હ�ું, �ેને વષ� 2019મ� લોન્ચ કરવામ�
ગ�તિવધીઓ દુશમન દ�શના રડારમ� પણ પકડાતી નથી. �ેથી આ��ું હ�ું. તથા ��તીય ��લ્થ જહાજ INS ઉદયત્ગ�રને મે ,
�ુ� સમયે અને દ�રયાઇ સવભેલ�સ �ેવી કામગીર� માટ� �ૂબ જ 2022મ� લોન્ચ કરવામ� આ��ું હ�ું.
મહ�વ�ૂણ� સા�બત થશે .
} અંદા��ત 75% ભાગો�ું �નમ�ણ �વદ�શીકરણથી કરા�ું છે.
ભારતીય નાૈસેના પાસે રહે લી �ફ્ગેટસ
S
છે.
તબર
} આ ��ગેટ અ�ા�ુ�નક શસ્તો, સે�સર, એડવા�સ એકશન
} તેગ �લાસ : INS તેગ , INS તક� શ, INS િ�ક�ડ
ઈન્ફોમભેશન �સ�મ, ઈન્ટ��ેટ�ડ �લેટફોમ� મેનેજમેન્ટ �સ�મ, વરડ�
કલાસ મોડુલર, એક અ�ા�ુ�નક પાવર �ડ�� �ર�ુશન �સ�મ } કામોત� �લાસ (�ો�ે� 28) : INS કામોત�, INS કડમટ્, INS
અને અ� ઘણી અ�તન �ુિવધાઓથી સજ્જ છે. �ક�ન, INS કવરત્તી
Artemis 1 �મશન
W
} આટકે �મસ કાય��મ એ ચં� પર કાયમી હાજર� �ાિપત કરવા, અાટયો �મસ 3 (2025/26)
ખાનગી કં પનીઓ માટ� ચં�ની અથ��યવ�ાના �નમ�ણ માટ� પાયો } આટકે �મસ 3ને �પેસ લોંચ �સ�મ (SLS) રલોક 1 રોક� ટ �ારા વષ�
નાખવા અને આખર� મ�ુ�યોને મંગળ પર મોકલવાના નાસાના 2024મ� લોન્ચ કરવાની યોજના છે. તે ચં� પર �ો�ામના �થમ �ૂ ને
લ�બાગાળાના �યેય તરફ�ું �થમ પગ�ું છે. લે�ડ કરવા માટ� ન્ૂનતમ ગેટવે અને �રટ� � �ેબલ લે�ડરનો ઉપયોગ
} �ેમ એપોલો �ો�ામનો �યેય સૌ�થમવાર કોઈ માણસને ચં� પર કરશે . ચં�ના દ��ણ ધ્ુવ �દ�શ પર વાહનને લે�ડ કરવાની યોજના છે.
મોકલવાનો હતો, તેમ આટ� �મસ �ો�ામ ચં� પર કાયમી હાજર�
�ાિપત કરવાના લ�બા ગાળાના �યેય તરફ�ું �થમ પગ�ું હશે . સ્ેસ લાેનચ શસ�મ
®
આટકે �મસ �ો�ામ ખાસ કર�ને અવકાશયા�ીઓને 2024 �ુધીમ� } એકમા� રોક� ટ �ે એક જ �મશન પર ઓ�રઅન, અવકાશયા�ીઓ
ચં�ના દ��ણ ધ્ુવ પર ઉતારશે . સૌ�થમ વખત મ�હલા અને અને કાગગો (માલસામાન)ને ચં� પર મોકલી શક� છે. લોન્ચ
પ્રાથમિક પરીક્રા
અશ્વેત �યક�તને ચં� પર મોકલવામ� આવશે . થયા પછ� SLS એ િવશ્વ�ું સૌથી શક�તશાળ� રોક� ટ હશે .
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} ભારતીય �ૂળના રા� ચાર�ની આટકે �મસ માટ� અવકાશયા�ી
તર�ક� પસંદગી કરવામ� આવી છે. અાે�રઅન રિૂ માેડ્ુલ
u
} આટકે �મસ 1ના ��ેપણ પહ� લ� ઓ�રઅન અવકાશયાનના �ણ } આ એક અવકાશયાન છે, �ે ચં�, મંગળ વગેર� �ેવા �હો પર
સફળ પર��ણો પાર પાડવામ� આ�યા છે. જવાની �મતા ધરાવે છે. આ વાહન 6 લોકોને લઈ જઈ શક�
} અપોલો �મશન માટ� વપરાયેલ લોન્ચપેડ 39B પરથી જ આટકે �મસ�ું છે, 21 �દવસ �ુધી અવકાશમ� રહ� શક� છે. તેના બે �ુ�
nk
��ેપણ કરવામ� આવશે .
} ઓ�રઅન મ��-પપ�ઝ �ૂ હિ�કલ (ઓ�રઅન MPCV) એ અમે�રકન
માનવસ�હત અવકાશયાન છે. �ેનો હ� �ુ ચાર અવકાશયા�ીઓના
�ૂ ને �ૃ�વીની ભ્રમણક�ામ� અથવા �ૃ�વીની ભ્રમણક�ાની બહાર
લઈ જવાનો છે.
ભાગો છે : �ૂ મોડુલ અને ESM (�ુરોિપયન સર્વસ
®
} �ાય ગેઝઝગ (Sky Gazing) એટલે ક� આકાશ-દશ�નનો શોખ પણ મળે લ છે.
ધરાવતા લોકો માટ� આ એક મહ�વ�ૂણ� સમાચાર છે. ડાકર્ �ાય �રઝવર્નું મહત્ત્વ
l
કાેના સહયાેગથી ડાકર્ �ાય �રઝવર્ની �ાપના કરવામાં અાવશે? } ડાક� �ાય �રઝવ�ને ‘Night Sky Sanctuary’ તર�ક� પણ
} ડાક� �ાય �રઝવ�ની �ાપના માટ� ક� ��શા�સત �દ�શ �શાસન, ઓળખવામ� આવશે .
ku
લ�ાખ ઓટોનોમસ �હલ ડ� વલપમેન્ટ કાઉન્�સલ (LAHDC), લેહ } મા� કુ દરતી ઉ�સ ધરાવતા િવ�તારમ� નર� આંખે પણ અનહદ
અને બેંગલોર ��ત ઈન્�ડયન ઈન્સ્�ટ્ુટ ઓફ એ�� ો�ફ�ઝસિ આહલાદક આકાશ-દશ�ન કર� શકાય છે. પરં �ુ ખાસ ‘ડાક� �ાય
(IIA) વચ્ચે એક સમજૂ તી કરાર (MoU) પર હ�તા�ર કરવામ� �રઝવ�’નો િવકાસ કરવા માટ� આવી જગયાઓએ િવિવધ વૈ�ા�નક
આ�યા છે. સાધનો પણ લાવવામ� આવે છે, �ેથી આ એક અન� અ�ુભવ
બની રહ� .
ડાકર્ �ાય �રઝવર્ અેટલે શું?
} િવશ્વભરમ� આવ� ક� ટલાય ડાક� �ાય �રઝવ� અસ�ત�વમ� છે, પરં �ુ
} સાવ સરળ શ�ોમ� સમ�એ તો ડાક� �ાય �રઝવ� એટલે એવો
an
ભારતમ� હજુ �ુધી એક પણ આવી જગયા નહોતી. તેથી ભારતમ�
િવ�તાર �� ત�ન ઓછો (કહ� શકાય ક� ન�હવત્) વીજ-�કાશ
આવા ડાક� �ાય �રઝવ�ની રચનાથી ભારતમ� એ�� ો ટુ �રઝમ અને
હોય. એટલે ક� ધરતી અને આકાશ વચ્ચે મા� કુ દરતી અજવાળું
�ામીણ અથ�તં�ને વેગ મળશે .
જ હોય, અ� કોઈ પણ �કાશની હાજર� ક� અસર ન વત�તી હોય.
} ભારતમ� આગામી �ણ મ�હનામ� દ�શ�ું �થમ ડાક� �ાય
} �� કૃ િ�મ �કાશની ગેરહાજર� હોય તે જગયા આકાશ-દશ�ન
�રઝવ� તૈયાર કર� દ�વામ� આવશે . અહીં optical, infra-red
તેમજ અવકાશ સંબં�ધત અ�યાસ માટ� �ૂબ જ આદશ� માનવામ�
તેમજ gamma-ray �ેવા અ�ા�ુ�નક ટ� �લ�ોપની હાજર�
આવે છે. આવી જગયાઓ �વાસીઓ માટ� તો એક આકષ�ણ છે
S
®
નેટવક� સમ� પાવર સ્તોતના બેકઅપ તર�ક� હાઈડ� ોજન ફ્ુઅલ
મુ� મુદ્ા
પ્રાથમિક પરીક્રા
સેલનો ઉપયોગ કર� શકાય છે.
} લ�બા અંતરના �ટ પર સંચા�લત ડ�ઝલ બસ સામા� ર�તે
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
વાર્ષક 100 ટન કાબ�ન ડાયોસિાઇડ (CO2)�ું ઉત્��ન કર� છે, ફાયદાઅાે
તેની સરખામણીમ� હાઈડ� ોજન ફ્ુઅલ સેલ પર આધા�રત બસ } પય�વરણ અ�ુકૂળ : હાઇડ� ોજનને વીજળ�મ� �પ�ત�રત કરવાની
u
�ૂ� ઉત્��ન �મતા ધરાવે છે. ���યા દર�મયાન આડપેદાશ તર�ક� પાણી મળે છે તથા
} ભારતના સંદભ�મ� વાત કર�એ તો, ડ�ઝલ સંચા�લત ભાર� �ીનહાઉસ વા�ુઓની �ૂબ જ ઓછ� મા�ા ઉ�પન્ન થાય છે. આમ,
વાહનોમ�થી લગભગ 12-14 ટકા CO2 ઉત્��ન થાય છે, �ાર� તે પય�વરણને અ�ુકૂળ છે.
nk
હાઇડ� ોજન ઇંધણ સેલ આધા�રત વાહનો એ CO2 ઉત્��નને દૂર
કરવા માટ� ઉત્તમ મા�યમ સા�બત થશે .
બળતણ તર�ક� જોવામ� આવે છે. વ�ુ ખચ� થાય છે. હાઈડ� ોજન એ પેટ�ોલ
કરત� વ�ુ િવસ્ોટક છે, �ેથી સલામતીની
કાયર્પદ્ધ�ત
મોટ� સમ�યા ઉદ્ ભવે છે.
} સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો હાઈડ� ોજન
} હાઇડ� ોજન વા�ુ બનાવવાની ���યામ�
ફ્ુઅલ સેલ એ હાઇડ� ોજન અને
ઘણીવાર અ�શમ�ૂત ઇંધણ સ્ોતોમ�થી
ઓક્સિજન વચ્ચે રાસાય�ણક
ઊ�� મેળવવાની જ�ર પડ� છે, �ે બાબત
��ત��યા �ારા વીજળ� ઉ�પન્ન કર� શક�
હાઇડ� ોજનના ‘�ીન ફ્ુઅલ’ તર�ક� ના
છે.
�ુ�ાઓ સામે ��ો ઉભા કર� છે.
®
} વળ� આ �કારના પય�વરણ અ�ુકૂળ ઈંધણનો ઉપયોગ ભારત તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે.
દ�શને ઉત્��ન ઘટાડવાના પે�રસ કરાર અને NDC (Nationally } એિ�લ 2022 દર�મયાન જમ�ુના સ�બા ���લામ� આવેલ
l
Determined Contributions) લક્ષ્યો ��ેની તેની પ�લી ગામની પંચાયતને સં�ૂણ� સૌર ઉ�� સંચા�લત ભારતની
��તબ�તાને વળગી રહ� વામ� મદદ કરશે . �થમ ‘કાબ�ન ન્ુટ�લ પંચાયત’ �હ� ર કરવામ� આવી હતી.
ku
હાઈ થ્ુપુટ સેટેલાઈટ
ચચાર્માં શા માટે ? } પરં પરાગત દૂરસંચાર સેટ�લાઈટમ� ઉપ�હ મા� એક જ વાર
} તા�ેતરમ� સેટ�લાઈટ ઈન્ટરનેટ સર્વસ �ોવાઈડર ‘હુ�સ ���વ�સીનો ઉપયોગ કર� છે, �ાર� HTSમ� બહુ િવધ �પોટનો
કોમ�ુ�નક� શન ઈત્�ડયા (HCI)’ �ારા ભારતની �થમ કોમર્શયલ ઉપયોગ થતો હોવાથી ���વ�સીનો ફર�વાર પણ ઉપયોગ કર�
હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ (HTS) બ્ોડબે�ડ સેવા શ� કરવામ� આવી શકાય છે.
an
છે. હુ�સ ઈત્�ડયા ઈસરોના GSAT–11 અને GSAT-29 ઉપ�હનો } iPhone–14મ� સેટ�લાઈટ જોડાણ સાથેનો ફ�ચર આપવામ�
ઉપયોગ કર�ને હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ બ્ોડબે�ડ �દાન કરશે . આ��ું છે, �ે મા� અમે�રકા અને ક� નેડા �ેવા દ�શો માટ� �સ�મત છે.
�ેથી આ�ૃત્ત્તની સાથે ઉપલબ્ધ ર� �ડયો ���વ�સી પણ િવશાળ } છે વાડા અને દૂર� િવ�તારોમ� હાઈ-�પીડ ઈન્ટરનેટ સેવા
�ે�મ� ફ� લાયેલ છે, �ેના કારણે �ા�ત થતા ��ે��મની કાય��મતા �દાન કરશે અને સા�ુદા�યક ઈન્ટરનેટ એસિેસ માટ� વાઈ-ફાઈ
ઓછ� હોય છે. હોટ�પોટ્ સ તેમજ મોબાઈલ નેટવક� ની પહોંચ િવ�તારવામ�
} �ાર� હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ(HTS)મ� નાના ફૂટિ�ન્ટ્ સ સાથે મદદ�પ નીવડશે .
બહુ િવધ ‘�પોટ બીમ’નો ઉપયોગ કરાય છે, �ે દર� ક નાના િવ�તારને } ઈન્ટરનેટનો �યાપ વધાર�ને �ડ�ટલ અસમાનતા ઘટાડવામ�
આવર� લે છે. �ેમ��ું દર� ક ‘�પોટ બીમ’ એક અલગ �સનિલ �દાન મદદ�પ થશે . �ેથી �ડ��ટલ ઈત્�ડયાના �વપ્નને �ૂણ� કરવામ�
કરશે . �ેનાથી સમ� �સ�મ ઝડપી અને વ�ુ સાર� �મતાથી કાય� પીઠબળ મળશે .
કર� શકશે .
®
} WEST �ો�ામને િવ�ાન, ટ� � નોલો�, એ����નયરરગ અને } I-STEM પોટ� લને ભારત સરકારન� �ુ� વૈ�ા�નક સલાહકારના
પ્રાથમિક પરીક્રા
મેથેમે�ટસિ (STEM) �ૃ�ઠ�ૂ�મ ધરાવતી મ�હલાઓ માટ� શ� કાય�લયની પહ� લના ભાગ�પે �ધાનમં�ી-િવ�ાન, ટ� � નોલો�
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
કરવામ� આ�યો છે, �ે તેમને િવ�ાન, ટ� � નોલો� અને ઇનોવેશન અને ઇનોવેશન એડવાઇઝર� કાઉન�સલ (PM-STIAC)ના ને�
ઇકો�સ�મમ� યોગદાન આપવા માટ� સશ�ત કરશે તેમજ હ� ઠળ �ન્ુઆર�, 2020મ� શ� કરવામ� આ��ું છે.
u
મ�હલાઓને R&Dમ� કાર�કદદી બનાવવામ� સ�મ કરશે , �ેમ ક� , } આ પોટ� લ સંશોધકોને વૈ�ા�નક સાધનસામ�ીના ઉપયોગને
ટ� ક�ન�શયન, ટ� � નોલો��, વૈ�ા�નકો અને ઉ�ોગસાહ�સકો. ઍસિેસ કરવા તેમજ પેટન્ટ, �કાશનો અને ટ� � નોલો� શેર
} WEST પહ� લ �ારા I-STEM િવ�ાન અને એ����નયરરગના કરવાની �ુિવધા આપે છે.
nk
સીમાવત� �ે�ોમ� �ૂળ�ૂત અથવા �યો��ત (applied)
િવ�ાનમ� સંશોધન કરવા માટ� વૈ�ા�નક ઝૂ કાવ ધરાવતી મ�હલા
સંશોધકો, વૈ�ા�નકો અને ટ� � નોલો��ને એક અલગ �લેટફોમ�
�ૂરું પાડવામ� આવશે .
} મ�હલાઓને વૈ�ા�નક સાધનોના સંચાલન, �ળવણી, �ડઝાઇન
} I-STEM મ�હલા સંશોધકોને �સ��ઓ, �ુ�ાઓ પર િવચાર-
િવમશ� કરવા અને િવ�ાન, ટ� � નોલો� અને નવીનતામ� �ગ�ત
�ારા દ�શને આગળ લઈ જવા માટ� િવચારોની આપ-લે કરવા માટ�
એક �લેટફોમ� /મંચ �દાન કર� છે.
} તેના હ� ઠળ શૈ��ણક સં�ાઓ, ઉ�ોગો અને �ાટ� અપ્ વચ્ચે
અને ઉ�પાદન સંબં�ધત �ે�ોમ� તકો �ૂર� પાડવામ� આવશે . R&D અને તકનીક� નવીનતામ� સહયોગને �ોત્ાહન આપવા
Sa
} �યાવસા�યક કાર�કદદીમ�થી બ્ેક લીધા પછ� ફર�થી કાર�કદદી શ� માટ� ન� ઘણા કાય��મો ચાલી રહ્ા છે.
હ� ઠળ કાય�રત ઇત્�ડયન કોમ�ૂટર ઇમરજ�સી �ર�પો�સ ટ�મ અમલીકરણ એજ�સીઓ, સંચાર તેમજ IT/મા�હતી અને સંચાર
(CERT-In) �ારા 13 દ�શો માટ� સાયબર �ુર�ા એસિરસાઇઝ ટ� � નોલો� મં�ાલય અને �ુર�ા એજ�સીઓ સાથે િવિવધ
‘�સન�� ’�ું આયોજન કરવામ� આ��ું હ�ું. સરકાર� એ�જસીઓ સ�હત દર� ક દ�શોએ રા�ટ� �ય કટોકટ�
} આ એસિરસાઇઝ રા�ટ� �ય �ુર�ા પ�રષદ સ�ચવાલય �યવ�ાપન ટ�મ તર�ક� ભાગ લીધો હતો.
(National Security Council Secretariat - NSCS)ના } CERT-IN : આ�ું ગઠન 2004મ� ઇલે��ો�નસિ અને મા�હતી
ને��ૃ વ હ� ઠળ ભારતની આગેવાનીમ� ઇન્ટરનેશનલ કાઉન્ટર ટ� કનૉલો� મં�ાલયના એક ભાગ તર�ક� થ�ું હ�ું. આ સં�ા
W
ર� �સમવેર ઇ�ન�શયે�ટવ ર� �ઝ�લય�સ વર્કગ ગ્ુપના ભાગ�પે હાથ સાયબર હુ મલા સામે લડવા સરકાર� નોડલ એજ�સી તર�ક� કામ
ધરવામ� આવી હતી. કર� છે. તે�ું �ુ�ાલય નવી �દલ્�મ� આવે�ું છે.
} એસિરસાઇઝની થીમ : ‘ર� �સમવેર હુ મલાનો સામનો કરવા } સાયબર �ુર�ા એટલે મા�હતીના અન�ધકૃ ત ઉપયોગ, ખાસ
માટ� નેટવક� ���ત�ાપકતા�ું �નમ�ણ’(Building Network કર�ને ઈલે��ો�નક ડ� ટા, અથવા આ હ�સલ કરવા માટ� લેવાયેલા
Resiliency to counter Ransomware Attacks) પગલ� સામે ર�ણ મેળવવાની ���ત.
} �સન�� સાયબર �ુર�ા કવાયતનો �ુ� ઉ�ે શ ર� �સમવેર અને } સાયબર �ુર�ા માટ� ભારત સરકાર �ારા લેવાયેલ ક� ટલીક
સાયબર ગેરવ�ૂલી હુ મલાઓ સામે સાયબર નેટવક� ને મજ�ૂત મહ�વ�ૂણ� પહ� લ : સાયબર �ુર��ત ભારત, સાયબર �વચ્છતા
બનાવવા માટ� સ�ય દ�શો વચ્ચે ��ૂહરચનાઓ અને �યવહારો�ું ક� ��.
®
સપાટ�થી હવામ� (Surface to Air) હુ મલો કરવા સ�મ 15 �કમીની ઊંચાઈએ હાઇ-�પીડ એરબોન� લક્ષ્યો પર �હાર કરવા
�મસાઈલ છે, �ેને DRDO �ારા ભારતીય નૌકાદળ માટ� �વદ�શી માટ� �ડઝાઇન કરવામ� આવી છે.
ર�તે �ડઝાઈન અને િવક�સત કરવામ� આવી હતી.
} આ �મસાઇલ �ુ �સફોમ� પવગસ ફોમભેટ ધરાવે છે, એટલે ક� તેની ચાર
l
} આવનાર સમયમ� આ �મસાઇલ ભારતીય નૌકાદળને તેના િવિવધ બાજુ ઓ પર �ોસની �ેમ ગોઠવાયેલી ચાર નાની પ�ખો આવેલી
હવાઈ જોખમોને �ન�્રિય (Neutralized) કરવા મજ�ૂતી �દાન કરશે . છે, �ે આ �મસાઇલને ��ર એરોડાયને�મક ���ત (Posture)
ku
મુ� બાબતાે �દાન કર� છે.
} ભારતીય નૌકાદળના એક જહાજમ�થી ઊ�વ� (વટટીકલ) ��ેપણ } VL-SRSAM એ ક� �ન�ર �સ�મ ધરાવે છે, �ેનો અથ� છે ક� તે
�મતા દશ�વવા માટ� માનવર�હત હાઇ-�પીડ એરબોન� (હવાઈ) ખાસ �ડઝાઇન કર� લા ક�પાટ� મેન્ટ્સમ� સં��હત કર� શકાય છે.
લક્ષ્ય સામે ફલાઇટ પર��ણ હાથ ધરવામ� આ��ું હ�ું. આ ક� �ન�રની અંદરના વાતાવરણને �નયંિ�ત કરવામ� આવે છે,
�ે �મસાઇલના પ�રવહન અને સં�હને સરળ બનાવે .
વ�ટષિ કલ લાેનચ શાેટર્ રે નજ સરફે સ ટુ અેર �મસાઇલની �વશેષતાઅાે } આ �મસાઇલ તેના ટર્મનલ તબ�ામ� સ��ય રડાર હોમમગનો
an
} VL-SRSAM �ું �ુ� કાય� જહાજના ર�ણ માટ� સ�ુ�–��મમગ ઉપયોગ કર� છે, �ેમ� રહ� લા રડાર ટ� ા�સસીવર (ટ� ા�સમીટર અને
(ટ� � નોલો�ની મદદથી હલનચલન કર� રડારથી બચવાના �યત્ો) �રસીવર�ું સં�ુ�ત �વ�પ) અને અ� જ�ર� ઇલે��ો�નસિ �ારા
લક્ષ્યો સ�હત ન�કની ર� � જમ� િવિવધ હવાઈ જોખમોને �ન�્રિય આ �મસાઇલ તેના લક્ષ્યને �વાયત્ત ર�તે ટ� � ક કરવા સ�મ છે.
કરવા માટ� છે. } ઉ�લેખનીય છે ક� VL-SRSAMના સફળ પર��ણો બાદ ભારતીય
➢ સ�ુ� ��મમગ એટલે �મસાઈલો અને એ�ન્ટ �સપ �ેટ િવમાનો નૌકાદળ ઉપર�ત ભારતીય વા�ુસેના �ારા જૂ ની બરાક સરફ� સ-ટુ -
�ારા રડારથી બચવા દ�રયાઈ ��મમગ �ુક�તઓ અને એર �મસાઇલ �સ�મના �ાને આ �મસાઇલોનો ઉપયોગ શોટ�
S
પપનાકા રાેકેટ
eb
} તા�ેતરમ� િપનાકા રોક� ટની િવ��ૃત શ્રેણી માટ� ના ટ� ાયલ } 1999ના કારગીલ �ુ� દર�મયાન િપનાકા MK-1નો �થમવાર
રાજ�ાનના પોખરણ િવ�તારમ� સફળતા�ૂવ�ક હાથ ધરવામ� ઉપયોગ કરવામ� આ�યો હતો. હાલમ� મોટા �માણમ� િપનાકા
આ�યા છે. �ેથી િપનાકા રોક� ટની ર� � જમ� વધારો કર� શકાય. રોક� ટ�ું �નમ�ણ ખાનગી કં પની �ારા કરવામ� આવે છે.
ચોકસાઈ સાથે લગભગ 75 �ક.મી.ની ર� � જ �ુધી દુશમન પર �હાર વધારવા નેિવગેશન, કં ટ� ોલ અને ગાઈડ�સ �સ�મ (IRNSS
કરવામ� સ�મ છે. વડ� નેિવગેશન �સ�મ સંચા�લત છે.)
} િપનાકા રોક� ટ �સ�મને �ડફ� �સ �રસચ� એ�ડ ડ� વલપમેન્ટ 2. િપનાકા-MBRL (Multi-Barrel Rocket-Launcher) :
ઓગભેનાઇઝેશન (DRDO) �ારા િવકસાવવામ� આવી છે. �ેનો (મારક �મતા 45 �ક.મી.) અ�ત ઝડપી 12 રોક� ટને લોન્ચ
ઉપયોગ ભારતીય સેના (INDIAN ARMY) �ારા કરવામ� આવે છે. કર� શક� છે. આ રોક� ટનો ભારતીય સેનામ� ઉપયોગ કરવામ�
} િપનાકા રોક� ટને િવકસાવવાની શ�આત DRDO �ારા વષ� આવશે .
1980મ� કરવામ� આવી હતી અને વષ� 1990મ� િપનાકા MK-1 નો 3. િપનાકા MK-II : 60 �ક.મી. મારક �મતા
સફળતા�ૂવ�ક ટ� � કરવામ� આ�યો હતો. 4. િપનાકા MK-I : 40 �ક.મી. મારક �મતા
74 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ
®
અને �હ�દુ�તાન એરોનો�ટસિ �લ�મટ� ડ (HAL)ના ને� થશે અને ઉ�પાદન 2030 ની આસપાસ શ� થવાની
પ્રાથમિક પરીક્રા
હ� ઠળની એર�ાફ્ટ �રસચ� એ�ડ �ડઝાઇન ધારણા છે.
l
સેન્ટર �ારા સાથે મળ�ને �ડઝાઇન અને
પ્રાથમિક પરીક્રા
} તેજસ માક� -1, �ે�ું વજન લગભગ 13.5
િવકસાવવામ� આવશે . ટન છે, તે �મગ-21 એર�ાફ્ટને બદલવા માટ�
બનાવવામ� આ��ું હ�ું, �ાર� તેજસ માક� -2�ું આશર�
u
તેજસ માકર્ -2 શા માટે મહત્ત્વપૂણર્ છે ?
17.5 ટન વજન ધરાવશે , �ે �મરાજ અને �મગ-29 એર�ાફ્ટ�ું
} તે પ�ચમી પેઢ��ું ��લ્થ �ુિવધાઓ સાથે�ું એડવા�્સડ મી�ડયમ
�ાન લેશે .
કોમબેટ એર�ાફ્ટ (AMCA) હશે .
} માક� -2 ફાઇટરનો ઉપયોગ દુશમન િવ�તારોમ� આ�મક કામગીર�
nk
} તે શક�તશાળ� એવા GE-414 એ���ન સાથે સંલનિ હોવાથી
હાલના તેજસ માક� -1 ( ક� �ેમ� GE-404 એ���ન કાય�રત છે )
} એકવાર આ મેગા પાવર �લાન્ટના બંને એકમો કાય�રત થઈ ગયા પાવર જનર� શન ઇ��વપમેન્ટ કં પની છે, �ેની �ાપના વષ�
પછ�, મૈ�ી �ુપર થમ�લ પાવર �ો�ે� બ�ગલાદ�શના સૌથી મોટા 1956મ� કરવામ� આવી હતી.
પાવર �લાન્ટ્ સમ�નો એક હશે .
} તે એક સરકાર� મા�લક�ની ઉ�પાદન અને ઈજનેર� સં�ા છે, �ે
} આ �ો�ે��ું �નમ�ણ ભારતની રાહત �ધરાણ યોજના હ� ઠળ
ભાર� ઉ�ોગોના મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે.
ફાળવેલ અંદા��ત $2 �બ�લયનના ખચભે કરવામ� આવી રહું છે.
} �ુ� મથક : નવી �દલ્�
} આ �ો�ે� બ�ગલાદ�શ-ભારત �� �ડ�શપ પાવર કં પની �ાઇવેટ
�લ�મટ� ડ (BIFPCL) �ારા િવકસાવવામ� આવી રહ્ો છે. (BIFPCL-
ટકાઉ �વકાસ લકયાે (SDGs) શું છે ? 6. �વચ્છ પાણી અને �વચ્છતા : બધા માટ� �વચ્છ પાણી, �વચ્છતાની
} વષ� 2015મ� ન્ૂયોક� ખાતે ‘Transforming our world : The ઉપલબ્ધતા અને પાણીના ટકાઉ �યવ�ાપનની ખાતર� �ુ�ન�ચિત
2030 Agenda for Sustainable Development’ થીમ કરવી.
હ� ઠળ આયો��ત �ુએનની સામા� સભા (�ેમ� 193 સ�ય દ�શો 7. સ�તી અને �વચ્છ ઊ�� : બધા માટ� સ��ું તેમજ �ુલભ, ટકાઉ
�ારા ભાગ લેવામ� આ�યો હતો) �ારા આવા ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો અને પરવડ� તેવો આ�ુ�નક ઉ��નો વપરાશ �ુ�ન�ચિત કરવો.
અપનાવવા અંગે �નણ�ય લેવામ� આ�યો હતો. 8. યોગય કામ અને આ�થક �ૃ�� : સમાિવ�ટ અને ટકાઉ આ�થક
} આ બેઠકમ� આગામી 15 વષ� એટલે ક� 2016 થી 2030ના �ૃ��ને �ોત્ાહન આપ�ું તેમજ બધાને ઉ�પાદક (Productive)
®
સમયગાળા માટ� 17 ‘ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો’ ન�� કરવામ� આ�યા રોજગાર�મ કામ મળે તેની ખાતર� �ુ�ન�ચિત કરવી.
હતા.
પ્રાથમિક પરીક્રા
9. ઉ�ોગ, નવીનતા અને માળખાક�ય િવકાસ : લવચીક
} �મલે�નયમ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ (MDGs) �ા�ત કરવાની અવ�ધ આંતરમાળ�ું, સમાિવ�ટ અને ટકાઉ ઔ�ોત્ગક�કરણ તેમજ
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
વષ� 2015મ� સમા�ત થઈ હતી, તેથી સં�ુ�ત રા�ટ� સ�મટમ� આ નવીનતાને �ોત્ાહન આપ�ું.
િવકાસ લક્ષ્યોને ‘સ�ે નેબલ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ’ સાથે બદલવાનો 10. અસમાનતામ� ઘટાડો : િવિવધ દ�શોની વચ્ચે અને તેમની સરહદોની
u
�નણ�ય લેવામ� આ�યો હતો. અંદર �યા�ત એવી અસમાનતાને ઘટાડવી.
} 2000ના વષ�મ� �ુએન �ારા વષ� 2015 �ુધીમ� 8 વૈત્શ્વક િવકાસ 11. ટકાઉ શહ� ર� અને સા�ુદા�યક િવકાસ : શહ� રો અને માનવ
લક્ષ્યોની �ા��ત માટ� ની ઓળખ કરવામ� આવી, �ે ‘�મલે�નયમ
nk
ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ’ (MDGs) તર�ક� ઓળખાયા. �ેમ ક� , �ૂખ
અને ગર�બીનો અંત , �હ� ર �ાથ�મક �શ�ણ, સલગ સમાનતા અને
મ�હલા સશક�તકરણ, બાળ �ૃત્ુદરમ� ઘટાડો, મા�ૃ �વાસ્થ્યને
�ોત્ાહન આપ�ું, HIV/AIDS તેમજ મેલે�રયા અને અ� રોગોથી
છુ ટકારો મેળવવો, પય�વરણીય ��રતા હ�સલ કરવી, વૈત્શ્વક
વસાહતોને સમાિવ�ટ, સલામત, ���ત�ાપક અને ટકાઉ
બનાવવી.
12.જવાબદાર��ૂવ�ક�ું ઉ�પાદન અને વપરાશ : વપરાશ અને ઉ�પાદન
પેટન�ની ટકાઉ ખાતર� કરવી.
13.જળવા�ુ પ�રવત�ન : જળવા�ુ પ�રવત�ન અને તેની અસરોનો
સામનો કરવા માટ� તાત્ા�લક પગલ� લેવા માટ� ની ખાતર�
િવકાસ માટ� સંબંધો િવકસાવવા.
Sa
�ુ�ન�ચિત કરવી.
} આવા ટકાઉ િવકાસને હ�સલ કરવા વષ� 2015મ� �ુનાઇટ� ડ
14.પાણીની નીચે �વન : ટકાઉ િવકાસ માટ� મહાસાગરો, સ�ુ�ો અને
નેશ�સના તમામ સ�ય દ�શો �ારા 2030ના વષ�ને �યાનમ� રાખીને
દ�રયાઈ સંસાધનોના સંર�ણ અને તેના ટકાઉ ઉપયોગની ખાતર�
17 ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો (SDGs – ક� �ેમ� કુ લ 169 લક્ષ્ય�કો અને
�ુ�ન�ચિત કરવી.
304 �ૂચક�કોનો સમાવેશ થાય છે ) અપનાવવામ� આ�યા હતા.
15.જમીન પર �વન : પા�ર���તક�ય તં� , સંર��ત જંગલો,
} SDG લક્ષ્યો �ા�ત કરવા સ�ય દ�શો બા�ય નથી.
જમીનની અધોગ�ત અટકાવવા ટકાઉ ઉપયોગને �ોત્ાહન તેમજ
eb
17 ટકાઉ �વકાસ લકયાે (Sustainable Development Goals) �ૈવિવિવધતાના વધતા �ુકસાનને રોકવા માટ� �યાસ કરવા.
1. ગર�બીની સં�ૂણ� ના�ૂદ� : સમ� િવશ્વમ� તમામ �તર� રહ� લી 16.શ��ત અને �ાય માટ� સં�ા : ટકાઉ િવકાસ માટ� શ��ત�ૂણ� અને
ગર�બીને દૂર કરવી. સમાિવ�ટ સમાજોને �ોત્ાહન આપ�ું અને બધા માટ� �ાયની
2. �ૂખમરાની ના�ૂદ� : �ૂખમરાની ના�ૂદ� કરવા માટ� ખા� �ુર�ા પહોંચની ખાતર� કરવી.
અને ટકાઉ કૃ �ષને �ોત્ાહન આપ�ું.
W
સંરક્ષણ સંશાેધન અને �વકાસ સં�ા (DRDO) } રા�ટ� �ય �તર� તેમણે �ડફ� �સ ટ� કનોલો� િવઝન-2050 સ�મ�તના
અ�ય� અને AR&DB �� �ચસ� પેનલના સ�ય તર�ક� સેવા આપી છે.
ના નવા અધ્યક્ષ
} ડૉ. કામત ઈત્�ડયન નેશનલ એક� ડમી ઑફ એ����નયરરગ અને
} તા�ેતરમ� જ ડો. સમીર વેંકટપ�ત કામતને સંર�ણ સંશોધન અને ઈન્��ટ્ુશન ઑફ એ����નયસ� ઈત્�ડયા (IEI)ના અ�યેતા
િવકાસ સં�ા(DRDO)ના નવા અ�ય� તર�ક� �ન�ુ�ત કરવામ� (Fellow) છે.
આ�યા છે.
} તેઓ 60 વષ�ની ઉંમર અથવા અ� કોઈ આદ�શ આપવામ� આવે
�� �ુધી આ પદ પર સેવારત રહ� શે .
Hand-Foot-Mouth Diseases (HFMD)
®
} ડો. સમીર વી. કામતે સંર�ણ સંશોધન અને િવકાસ સં�ાના } મહારા�ટ� રા�ના �હ� ર આરોગય િવભાગ �ારા આપવામ�
અ�ય� તર�ક� ડો. �. સતીશ ર� ડ્ડ��ું �ાન લી�ું હ�ુ,ં �ેમને આવેલા ડ� ટા �ુજબ, 28 ઓગ� �ુધીમ� રા�મ� હાથ-પગ અને
મોંની બીમાર� (HFMD)ના 250 ક� સ નોંધાયા છે.
l
સંર�ણ �ધાનના વૈ�ા�નક સલાહકાર તર�ક� �ન�ુ�ત કરવામ�
આ�યા છે. } પાછલા વષ�ની સરખામણીમ�, ખાસ કર�ને ખાનગી હોસ�પટલોમ�
હાથ, પગ અને મોઢાના રોગોના ક� સોમ� બે ગણો વધારો જોવા
ku
ડા�. સમીર વી. કામત �વશે મળ� રહ્ો છે.
} DRDOના અ�ય� તર�ક� �ન�ુ�ત કરાયા એ સમયે ડો. કામત
સંર�ણ સંશોધન અને િવકાસ સં�ા (DRDO)ના નેવલ હાથ, પગ અને માેઢાના રાેગ (HFMD) �વશે
�સ�મસ એ�ડ મ�ટ�રયલ્સ �ડિવઝનના ડાયર� �ર જનરલ તર�ક� } હાથ, પગ અને મોઢાના રોગ એ િવિવધ વાયરસને કારણે થતી
સેવારત હતા. બીમાર� છે. �શ�ુઓ અને 5 વષ�થી ઓછ� ઉંમરના બાળકોને આ
રોગ થવાની સંભાવના વધાર� છે. જો ક� , કોઈ પણ ઉંમરના �યક�તને
} તેમણે વષ� 1985મ� IIT ખડગ�ુરમ�થી મેટલર્�કલ
an
આ રોગ થઈ શક� છે.
એ����નયરરગમ� B.Tech. અને વષ� 1988મ� ધી ઓહાયો
�ે ટ �ુ�નવર્સટ�, �ુ.એસ.એ. મ�થી મ�ટ�રયલ સાય�સ એ�ડ } આ રોગ સામા� ર�તે ‘coxsackievirus A16’ને કારણે થાય છે,
એ����નયરરગમ� Ph.D.ની �ડ�ી મેળવી હતી. �ે ‘nonpolio enteroviruses’ નામના વાયરસના જૂ થ સાથે
સંબંધ ધરાવે છે. આ બીમાર� સામા� ર�તે ગંભીર હોતી નથી,
} તેઓ વષ� 1989મ� હૈ દરાબાદ ખાતે આવેલી DRDOની �ડફ� �સ
પરં �ુ તે �ૂબ જ ચેપી હોય છે. તે શાળાઓ અને દૈ �નક સંભાળ
મેટલ�� કલ �રસચ� લેબોર� ટર�(DMRL)મ� વૈ�ા�નક ‘C’ તર�ક�
ક� ��ોમ� ઝડપથી ફ� લાય છે.
S
} છે �લા 25 વષગોમ�, ડૉ. કામતે પાર્ટક્ુલેટ ર� ઇનફો્સડ� મેટલ ઉપર�ત, હથેળ�ઓ, ત�ળયા અને ક્યાર� ક �નતંબ પર ફો�લીઓ
મે�ટ� સિ ક�પોઝીટ, એ�ુ�મ�નયમ-�લ�થયમ એલોય, હાઇ ��ે ન્થ જોવા મળે છે.
એ�ુ�મ�નયમ એલોય અને ટાઇટ� �નયમ એલોય �ેવી અ�તન
} �ારં ભભક ચેપથી દદદીઓમ� લ�ણો દ�ખાવા �ુધીનો સામા�
સામ�ીમ� માઇ�ો�� �ચર-�મક� �નકલ �ોપટટી કો�રલેશનના �ે�ે સમયગાળો, �ેને ઇ�ક્ુબશ ે ન પી�રયડ પણ કહ� વાય છે, તે 3-6
નોંધપા� યોગદાન આ��ું છે. �દવસની વચ્ચેનો હોય છે. ક� ટલાક બાળકોમ� એક ક� બે મ�હના
} DMRL ખાતે ર� ર અથ� પરમેનન્ટ મેનિેટ (REPM) ટ� �નોલો�ના પછ� 2-3 વખત વારં વાર ફો�લીઓ પણ િવક�સત થાય છે.
W
િવકાસમ� પણ તેમણે નોંધપા� યોગદાન આ��ું છે, વળ� આ } આ એક �વ-મય��દત રોગ (self-limiting disease) છે, અથ�ત
�નણ�યક REPM ટ� � નોલો� �ે�ે ભારત દ�શને આ��નભ�ર રોગન� લ�ણો 7-10 �દવસ �ુધી રહ� છે, �ારબાદ લ�ણો
બનાવવા �મનરલ-ટુ -મેનિેટ �ો�ામ શ� કરાયો હતો �ેના માટ� આપમેળે ન�ટ થઈ �ય છે.
DMRL, BARC, IREL અને ARCI વચ્ચે સમજૂ તી કરાર શ� } હાલમ� કોઈ જ �નવારક રસી ઉપલબ્ધ નથી.
કરવામ� પણ ડૉ. કામતે મહ�વની �ૂ�મકા ભજવી છે.
} ઉપચારા�ક પગલ� :
} ઉ�લેખનીય છે ક� ડો. કામતના ને��ૃ વ હ� ઠળ તેમની ટ�મે િવિવધ
1. વારં વાર હાથ ધોવા
શક�તશાળ� ચુંબક િવકસા�યા છે, �ેને જ��રયાત અ�ુસાર
DRDOની અ� સંલનિ �યોગશાળાઓને પહોંચાડવામ� આવે છે 2. શરદ� ક� ખ�સી વખતે મોં આગળ �માલ રાખવો
®
તકનીક�, નાણાક�ય અને વહ�વટ� કારણોથી �નધ��રત લક્ષ્ય
ડ�સલ્ફરાઇઝેશન (FGD) �ાિપત કરવાની સમયમય�દા 2027ના
પ્રાથમિક પરીક્રા
હ�સલ થઇ શક્ું નહીં. �ારબાદ FGD લગાવવાની સમયમય�દા
અંત �ુધી લંબાવી છે.
સમય�તર� �થમ 2022 અને �ારબાદ 2025ના વષ� �ુધી
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
ફલુ-ગેસ ડીસલ્ફરાઇઝે શન �વશે લંબાવવામ� આવી હતી. �ે સમયમય�દા હવે 2027ના અંત �ુધી
} ફ�ુ- ગેસ ડ�સલ્ફરાઇઝેશન (FGD) એટલે એવી તકનીક, �ે ડ�ઝલ લંબાવવામ� આવી છે.
u
અને કોલસા આધા�રત પાવર �લાન્ટ ના �ૂમાડામ�થી નીકળતા } જો આ સમયમય�દા બાદ પણ થમ�લ પાવર �લાન્ટમ� ફ�ુ-
હા�નકારક સલ્ફર ડાયોસિાઇડને 95% �ુધી દૂર કરવામ� ગેસ ડ�સલ્ફરાઇઝેશન �ુિવધા ઉપલબ્ધ નહીં હોય, તો તેવી
ઉપયોગી છે. �ેની મદદથી હવામ� વધતા સલ્ફર ડાયોસિાઇડના પ�ર���તમ� થમ�લ પાવર �લાન્ટ ને બંધ કરવામ� આવશે .
nk
�દૂષણને ઘટાડ� શકાય છે.
ભારત માટે ફલુ-ગેસ ડીસલ્ફરાઇઝે શન શા માટે મહત્ત્વનું છે ?
} વરડ� એર �વા�લટ� �રપોટ� �ુજબ ભારત સલ્ફર ડાયોસિાઇડનો
સૌથી મોટો ઉત્��ક દ�શ છે. ભારત િવશ્વના 21% �ેટલો માનવ
�નર્મત SO2 હવામ� ઉત્ર્�ત કર� છે.
} નવી �દલ્� તેમજ અ� વ�તીગીચતા ધરાવતા િવ�તારના
થમ�લ પાવર �લાન્ટને વષ� 2024ના અંત બાદ ફ�ુ- ગેસ
ડ�સલ્ફરાઇઝેશનના અભાવે ભાર� દં ડ ચૂકવવો પડશે . �ાર�
ઓછા �દૂ�ષત િવ�તારોમ� આ દં ડની જોગવાઈઓ 2026ના
વષ�નો અંત થત� જ અમલીકૃ ત કરવામ� આવશે .
} િવશ્વમ� સૌથી વધાર� હવા �દૂષણ ધરાવતા શહ� રો ભારતમ� સલ્ફર ડાયાેક્સાઇડ (SO2) પ્રદૂષણ
Sa
છે. દ�શમ� ઊ�� ઉ�પાદનમ� થમ�લ ઉ��નો �હ�સો 75% છે. તે
} સ્ોત : પાવર �લાન્ટમ� અ�શમ�ૂત ઈંધણ�ું બળતણ, મેટલ ઓરની
લગભગ 80% સલ્ફર અને નાઇટ� સ ઓસિાઇડના ઉત્��ન માટ�
ઔ�ોત્ગક ���યા, જવાળા�ુખી �ેવી કુ દરતી ઘટના, વાહનો વગેર�.
જવાબદાર છે. સલ્ફર ડાયોસિાઇડના કારણે ગંભીર �વાસ્થ્ય
સમ�યાઓ, ફ� ફસાના રોગો, એ�સડ વરસાદ અને �ુમમસ �ેવા } અસરો : શ્વાસ સંબં�ધત બીમાર�ઓ, એ�સડ વષ� �ેવી અસરો.
પડકારો ઉ�પન્ન થાય છે. } ઉપયોગ : SO2નો ઉપયોગ સ�ફ્ુ�રક એ�સડ અને સલ્ફાઇટ
} ફ�ુ- ગેસ ડ�સલ્ફરાઇઝેશનને �ાિપત કરવામ� િવલંબને કારણે બનાવવ�, �ડસઇન્ફે �ં ટ તર�ક� , ર� ��જર� શનમ�, રલીચ કરવા તથા
eb
ભારતને ગંભીર �વાસ્થ્ય સમ�યાઓ તેમજ િવકટ આ�થક ડ� ાય�ૂટની �ળવણીની ���યામ�.
�ુકસાનનો સામનો કરવો પડ� રહ્ો છે.
ક� �સરની રોકથામ માટ� ‘Cervavac’ ક� �ે ભારતની �થમ �વદ�શી } સવ�ઇકલ ક� �સર અટકાવી શકાય તે�ું છે, પરં �ુ દ�શમ� દર આઠ
ર�તે િવક�સત �વા�ડ� વેલેન્ટ હુમન પેિપલોમાવાયરસ (qHPV) �મ�નટ� એક મ�હલા�ું �ૃત્ુ થાય છે.
રસી છે, તેની વૈ�ા�નક �ૂણત� ાની �હ� રાત કર� છે. } સવ�ઇકલ ક� �સર એ સેક્�ુઅલી ટ� ા�સ�મટ� ડ ચેપ છે. અ�ુક
} Cervavac રસીને ભારત સરકારના �ડપાટ� મેન્ટ ઓફ �કારના માનવ પેિપલોમાવાયરસ (human papillomavirus)
બાયોટ� � નોલો� (DBT) સાથે સંકલન કર�ને �ુણે ��ત સીરમ સાથે લ�બા સમય �ુધી સંપક� મ� આવવાથી તે સવ�ઇકલ ક� �સર�ું
ઇન્��ટ્ૂટ ઓફ ઇત્�ડયા �ારા િવકસાવવામ� આવી છે. કારણ બને છે.
} Cervavac એ ભારતની �થમ ચ�ુ�ુ�જ માનવ પેિપલોમાવાયરસ } સવ�ઇકલ ક� �સર એ મ�હલાઓમ� થતા ક� �સરમ� બીજો સૌથી
રસી (qHPV) છે, અને તેનો હ� �ુ સવ�ઇકલ (ગભ�) ક� �સર સામે સામા� ક� �સર �કાર છે અને �જનન વય (15-44 વષ�)ની
મ�હલાઓને ર�ણ આપવાનો છે. સ્તીઓમ� ક� �સર �ારા થત� �ૃત્ુ�ું બીજુ ં સૌથી સામા� કારણ છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 77
�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul®PUBLICATION
} વરડ� હ� લ્થ ઓગભેનાઈઝેશનની ‘ઈન્ટરનેશનલ એજ�સી ફોર ર�સચ� વૈત્શ્વક �તર� ઉપલબ્ધ �ુરાવાઓની સમી�ા કર� હતી અને
ઓન ક� �સર’ (IARC-WHO) અ�ુસાર દર વષભે 1.23 લાખ ક� સ અને ભલામણ કર� હતી ક� �કશોરવયની છોકર�ઓને બે ડોઝ સાથે
લગભગ 67,000 �ૃત્ુ સાથે ભારત વૈત્શ્વક ક�ાએ પ�ચમા નંબર� છે. રસી આપવી જોઈએ.
®
} HPV રસીકરણ 2008મ� રજૂ કરવામ� આવી હોવા છત�, તેને } તે વાયરસના ચાર �કારો સામે અસરકારક છે - �કાર 6, �કાર 11,
રા�ટ� �ય રસીકરણ કાય��મમ� સામેલ કરવાની હજુ બાક� છે. �કાર 16 અને �કાર 18.
l
} ઈત્�ડયન જન�લ ઓફ ગાયનેકોલો��ક ઓન્કોલો� (�ડસેમબર } ચાર અલગ અલગ એ�ન્ટ�ે�સ એટલે ક� ચાર અલગ અલગ
2021) ના અહ� વાલ �ુજબ, આંતરરા�ટ� �ય �બન-લાભકાર� સં�ા વાયરસ અથવા અ� �ૂક્ષ્મ�વો સામે રોગ��તકારક શક�ત
ku
PATHની આગેવાની હ� ઠળ ‘રસી િવતરણ અને �નદશ�ન �ો�ે�’ ઉ�પન્ન કરવા�ું કાય� કર� છે.
2009 મ� આંધ્ર �દ�શ અને �ુજરાતમ� શ� કરવામ� આ�યો } રસી �ાર� જ અ�ંત અસરકારક થશે , �ાર� તે �થમ �તીય
હતો, પરં �ુ રસી મેળવનાર સાત છોકર�ઓના �ૃત્ુને કારણે વષ� સંભોગ પહ� લા આપવામ� આવે .
2010મ� આ કાય��મ �ત્ગત કરવો પડ્ો હતો.
} �ન�ણાતોએ આશા �ય�ત કર� છે ક� DGCIની મંજૂર�થી સરકાર
} 2016મ� ઇત્�ડયન કાઉન�સલ ઑફ મે�ડકલ �રસચ� (ICMR)ના ભારતમ� 9 થી 14 વષ�ની વયની લગભગ 50 �મ�લયન છોકર�ઓ
એક �ન�ણાત જૂ થે રસીની ઇમ�ુનો�ે�ન�સટ� અને અસરકારકતા, �ે રસી મેળવવાની રાહ જોઈ રહ� છે તેમને રસી આપવા માટ� ખાસ
an
��તકૂ ળ અસરો અને HPV રસીની રકમત અસરકારકતા અંગે રકમતે �ૂરતી HPV રસી ખર�દવાની મંજૂર� આપશે .
ઉપયોગને �ોત્ાહન મળે તે હ� �ુથી ડ� ોન �મોશન એ�ડ �ુસેજ } ભારતમ� સૌથી વ�ુ અંગ દાતાઓ ત�મલનાડુ મ� છે.
પો�લસીની �હ� રાત કરવામ� આવી છે.
} ભારતને વાર્ષક 6 લાખ �કડની ડોનેશનની જ�ર પડ� છે, પરં �ુ
મુ� તારણરૂપ મુદ્ા જ��રયાત સામે મા� 6,000 �કડની ટ� ા�સ�લાન્ટ થાય છે.
} આ નવીનતમ �ુિવધાની ઉપલ�બ્ધના કારણે ટ� ા�સ�લાન્ટે ડ માનવ } ભારતમ� હાટ� ટ� ા�સ�લાન્ટની સં�ા મા� 500ના �ેટલી જ છે.
અવયવોને એરપોટ� થી હોસ�પટલ �ુધી પહોંચાડવામ� ઘણો ઓછો
W
Knowledge Popups
સમય લાગશે . અંગ પ�રવહન માટ� ટ� ા�સ�લાન્ટ સંયોજકો, અંગ
દાન સં�ાઓ, �ા�તકત�ઓ, દાતા હોસ�પટલ્સ અને પ�રવહન } ભારતમ� અંગ ��ારોપણની ���યાની દ�ખર� ખ માટ� આરોગય
કુ �રયસ� વચ્ચે નોંધપા� સંકલનની જ�ર છે. અને પ�રવાર કલ્યાણ મં�ાલયના ને� હ� ઠળ વષ� 2014મ�
‘નેશનલ ઓગ�ન એ�ડ ટ�શ�ુ ટ� ા�સ�લાન્ટ ઓગભેનાઈઝેશન
} હાલમ� આ �ુિવધા ચેન્નઈ ��ત MGM હ� લ્થક� ર હોસ�પટલ �ારા
(NOTTO)’ની �ાપના કરવામ� આવી હતી. NOTTO હ� ઠળ
શ� કરવામ� આવી છે.
બે સં�ાઓ અસ�ત�વમ� છે, �ર��યોનલ ઓગ�ન એ�ડ �ટ��ુ
} આ ડ� ોનનો ઉપયોગ ઓગ�ન બોસિને મહત્તમ 20 �ક.મી.ના અંતર
ટ� ા�સ�લાન્ટ ઓગભેનાઇઝેશન (ROTTO) અને �ે ટ ઑગ�ન એ�ડ
�ુધી લઈ જવા માટ� કર� શકાય છે. આ માટ� શહ� ર ��ત ડ� ોન
�ટ��ુ ટ� ા�સ�લાન્ટ ઓગભેનાઇઝેશન (SOTTO).
કં પની સાથે કરાર કરવામ� આ�યો છે.
®
કરવાનો, �ુનઃ�ા�ય હાઇડ� ોજનના ઉ�પાદન માટ� ની એસ�લક� શન } રલેક અથવા બ્ાઉન હાઇડ� ોજન : રલેક અથવા બ્ાઉન હાઇડ� ોજન
પ્રાથમિક પરીક્રા
ટ� � નોલો�ઓ તેમજ આ �ે�મ� EU-ઇત્�ડયા સહકાર માટ� ની તકો એ પય�વરણને સૌથી વ�ુ �ુકસાનકારક છે કારણ ક� તે હાઇડ� ોજન
ચકાસવાનો એક સંક�લત અભભગમ �ૂરો પાડશે . બનાવવાની ���યામ� કાળા (�બટ્ુ�મનસ) અથવા બ્ાઉન
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
(�લનિાઇટ) કોલસાનો ઉપયોગ કર� છે.
યુરાેપપયન યુ�નયન અને ભારત દ્વારા ગ્રીન હાઇડ્રાેજન સંદભયો
} ર�ૂ હાઇડ� ોજન : �ાર� પણ ��મ �રફોર્મગમ�થી ઉ�પન્ન થયેલ
u
અપનાવવામાં અાવેલ પ્ર�તબદ્ધતાઅાે �વશે
કાબ�નને ઔ�ોત્ગક કાબ�ન ક� પ્ચર અને �ોર� જ (CSS) �ારા
} આંતરરા�ટ� �ય સહકાર એ EUની હાઇડ� ોજન ની�તનો �ુ� ભાગ �ૂગભ�મ� ક� પ્ચર કરવામ� આવે છે અને સં��હત કરવામ� આવે છે
છે અને ભારત આ સંદભ�મ� એક �ુ� ભાગીદાર પણ છે. �ાર� હાઇડ� ોજનને ર�ૂ રં ગ�ું લેબલ કરવામ� આવે છે.
nk
} �ુરોિપયન �ુ�નયન અને ભારતે �ીન હાઇડ� ોજનને �યાપક ર�તે
અપનાવવા માટ� મહ�વાક��ી કાય��મો અને લક્ષ્યો ન�� કયયાં છે.
�ાર� ભારતે ગયા વષભે તેના રા�ટ� �ય હાઇડ� ોજન �મશનની �હ� રાત
કર� �ાર� EU એ વષ� 2020મ� �ુરોિપયન હાઇડ� ોજન ��ૂહરચના
શ� કર� હતી. �ુ��ન પર ર�શયન આ�મણથી હાઇડ� ોજન સ�હત
નવીનીકરણ ઊ��લ�ી ની�તઓના અમલીકરણને વ�ુ વેગ
➢ ર�ૂ હાઇડ� ોજનને ક� ટલીકવાર ‘કાબ�ન ન્ુટ�લ’ તર�ક�
ઓળખવામ� આવે છે કારણ ક� આવા વા�ુઓ વાતાવરણમ�
ઉત્ર્�ત થતા નથી.
} પીરોજ (Turquoise) હાઇડ� ોજન : પીરોજ હાઇડ� ોજન એ �મથેન
પાયરો�લ�સસ નામની ���યા �ારા ત�વ બનાવવાની ર�તનો
ઉ�લેખ કર� છે, �ે ઘન કાબ�ન ઉ�પન્ન કર� છે.
Sa
મળયો છે. હાઇડ� ોજન ��ૂહરચના અંતગ�ત �નધ��રત લક્ષ્યોને
} �ુલાબી (Pink) હાઇડ� ોજન : �ીન હાઇડ� ોજનની �ેમ , �ુલાબી
REPowerEU યોજના �ારા વધારવામ� આ�યા છે : EU હવે વષ� હાઈડ� ોજનને પણ પાણીના િવદ્ુત િવચ્છે દન-િવશલેષણ �ારા
2024 �ુધીમ� 1 �મ�લયન ટન નવીનીકરણીય હાઇડ� ોજન અને બનાવવામ� આવે છે, પરં �ુ તે નવીનીકરણીય ઊ��ને બદલે અણુ
2030 �ુધીમ� 20 �મ�લયન ટન હાઇડ� ોજનના ઉ�પાદન�ું લક્ષ્ય ઊ�� �ારા સંચા�લત થાય છે.
રાખે છે.
} પીળો (Yellow) હાઇડ� ોજન : પીળો હાઇડ� ોજન એ સૌર ઉ��નો
} ઉ�પાદન પ��તઓ પર આધાર રાખીને , હાઇડ� ોજન �ે , ર�ૂ અથવા ઉપયોગ કર�ને પાણીના િવદ્ુત િવચ્છે દન �ારા બનાવેલ હાઇડ� ોજન
eb
�ીન હોઈ શક� છે - અને ક� ટલીકવાર �ુલાબી, પીળો પણ હોઈ શક� માટ� વપરાતો શ� છે.
છે. જો ક� નામકરણ �ણાલી િવિવધ દ�શોમ� બદલાઈ શક� છે.
ઓફ ઇત્�ડયા (DCGI) પાસેથી મંજૂર� મળ� છે. છે. ડો�રોના મતે કોઈપણ વાયરસ પહ� લા નાક �ારા આપણા
} ભારતમ� કોિવડ 19 વાયરસ િવરુ� ��તર�ા માટ� નાક �ારા શર�રમ� �વેશે છે. કોરોના માટ� આપણા શર�રમ� પહોંચવાનો
આપવામ� આવનાર� આ સૌ�થમ રસી છે. સૌથી મહ�વ�ૂણ� ર�તો નાક છે. આવી ���તમ�, આ રસી કોરોનાને
ફ� ફસ� અથવા શર�રના અ� ભાગોમ� જત� અટકાવી શક� છે.
BBV154 ઇનટ્ાનાસલ વેક્ક્સન �વશે
} આ વેક્સિન આપાતકાલીન પ�ર���તમ� 18 વષ�થી ઉપરની વય
} ભારત બાયોટ� ક �ારા �નર્મત આ વેક્સિન�ું નામ ‘iNCOVACC’
ધરાવતા નાગ�રકો માટ� સં�મણના િવરોધમ� ઉપયોગી નીવડશે .
છે.BBVI54 રસી એ�ડનોવાઇરસમ�થી બનાવવામ� આવી છે.
} �ડપાટ� મેન્ટ ઓફ બાયોટ� � નોલો� �ુજબ �થમ ટ� ાયલના
} આ રસીનો ડોઝ નાકમ� ટ�પ� �વ�પે આપવામ� આવશે , મોં ક�
તબ�ામ� ભાગ લેનારાઓને રસી લીધા બાદ કોઈ ગંભીર
ર�તે અથવા હાથ �ારા નહીં. �યક�તના નાકમ� રસીન� થોડા ટ�પ�
��તકૂ ળ અસરો થઈ નથી.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 79
અ� વવશેષ WebSankul® PUBLICATION
અ�
UNESCO Global Network of Learning Cities
} તા�ેતરમ� ક� રળના બે શહ� રો �રિ�ુર તેમજ �નલામ�ુર અને શહ� ર અને રા��ું �ુ� �વાસન �ળ છે. વારં ગલની
તેલંગણા�ું વારં ગલ એમ કુ લ 3 ભારતીય શહ� રોની UNESCO અથ��યવ�ા �ુ��વે કૃ �ષ અને ઔ�ોત્ગક ક� ��ો પર �નભ�ર છે.
Global Network of Learning Cities અંતગ�ત પસંદગી } વારં ગલ શહ� ર મ�હલા અને બાળ કલ્યાણ ની�ત, શહ� ર ની�ત �ારા
કરવામ� આવી છે. સમતા અને સમાવેશનને અપનાવી રહું છે તથા સમલૈંત્ગકોને
®
મુ� બાબતાે મફત તાલીમ આપીને આ�થક ર�તે પગભર થવા તૈયાર કર� રહું
છે.
} વષ� 2022મ� ભારત સ�હત િવશ્વના 44 દ�શોન� 77 શહ� રોને આ
l
યાદ�મ� સામેલ કરવામ� આ�ય� છે. આ યાદ�મ� કુ લ 294 શહ� રો UNESCO Network of Learning Cities શું છે ?
સમાવેલ� છે. } વષ� 2013 મ� શ� કરાયેલ �ુને�ો ગલોબલ નેટવક� ઓફ
ku
} આ શહ� રોનો UNESCO Network of Learning Citiesમ� લર્નગ �સટ�ઝ એ શહ� રો�ું એક આંતરરા�ટ� �ય નેટવક� છે, �ે
સમાવેશ એ અ� શહ� રો સાથે તેમના િવચારોના આદાન-�દાનને �� વસવાટ કરતા સ�ુદાયોમ� આ�વન �શ�ણને �ોત્ાહન
�ોત્ા�હત કરશે અને આ પસંદ કરાયેલા શહ� રોમ� પહ� લ�થી જ આપે છે. તેનો હ� �ુ અ� શહ� રો સાથે િવચારો અને કળા શેર
લા�ુ કરાયેલી �ણાલીઓની પ��તઓ એકબી�ની વચ્ચે શેર કર�ને તમામ શહ� રોમ� શૈ��ણક િવકાસની ખાતર� કરવાનો
કરશે . છે.
} વષ� 2022મ� ભારત સ�હત િવશ્વના 44 દ�શોના 77 શહ� રોને આ } આ નેટવક� બેઈ�ં ગ ઘોષણાપા�ને આધાર� રચા�ું છે.
an
યાદ�મ� સામેલ કરવામ� આ�યા છે. �ેમ ક� , �ુ��નની રાજધાની } GNLCનો �ુ� ઉ�ે શય શહ� ર� િવ�તારોમ� સામા��ક એકતા,
ક�વ, દ��ણ આ��કા�ું ડરબન અને સં�ુ�ત આરબ અમીરાત આ�થક િવકાસ અને ટકાઉપણાને �ોત્ાહન આપવાનો છે.
(UAE)�ું શાર�હ વગેર�. આના ભાગ�પે , સં�ા એવા શહ� રોની ઓળખ કર� છે, �ે
પસંદગી પામેલ શહે રાે �વશે �ા�નક સ�ુદાયો વચ્ચે આ�વન �શ�ણને �ોત્ાહન આપે
1. �નલામ�ુર છે અને તેમને �ાનના અદાન-�દાન માટ� એકબી� સાથે જોડ�
છે.
} �નલામ�ુર એ ભારતના ક� રળ રા�ના મલપ્ુરમ ���લામ�
S
આવે�ું એક નગર છે, �ે એક ��ાત ઇકો-ટૂ �રઝમ �ળ તર�ક� } વષ� 2013થી લઈને અ�ાર �ુધીમ� 76 દ�શોન� 294 શહ� રોને
પણ �ણી�ું છે. આ યાદ� અંતગ�ત સમાવવામ� આ�ય� છે.
} આ શહ� ર તેની હ� લ્થક� ર �ુિવધાના િવકાસ માટ� સૌથી ��ાત } આ નેટવક� તમામ 17 SDGની �સ��ઓને સમથ�ન આપે છે,
eb
છે. આ ઉપર�ત, શહ� ર સ�ે નેબલ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ (SDG) 2 પરં �ુ �ુ��વે SDG 4 (સમાવેશી અને સમાન �ુણવત્તા�ુ�ત
‘�ૂ� �ૂખમરા’ માટ� તેની ��તબ�તાને �ૂણ� કરવાનો પણ �યાસ �શ�ણની ખાતર� કરવી અને બધા માટ� આ�વન શીખવાની
કર� રહું છે. તકોને �ોત્ાહન આપ�ું) અને SDG 11 (માનવ વસવાટને
ટકાઉ, સમાિવ�ટ, �ુર��ત બનાવ�ું) પર ક� ���ત છે.
} આ શહ� રમ� �ામીણ અને શહ� ર� �વન�ું �મશ્રણ જોઈ શકાય છે.
અહીંની મોટાભાગની વ�તી ખેતી અને સંલનિ ઉ�ોગો પર �નભ�ર છે. } �ુને�ો એ ‘લર્નગ �સટ�’ને એવા શહ� ર તર�ક� �યા�ા�યત
W
®
} અત્નિપથ યોજના એ ભારત સરકાર �ારા સશસ્ત દળોની �ણ
નેપાળે શા માટે અગ્નિપથ ભરતી રે લીઅાે મુલતવી રાખી છે ? સેવાઓમ� ક�મશ�ડ અ�ધકાર�ઓની ર� ન્કથી નીચેના સૈ�નકોની
પ્રાથમિક પરીક્રા
} નેપાળ સરકાર �ારા આ ર� લીઓને �ુલતવી રાખવાનો �નણ�ય ભરતી માટ� રજૂ કરવામ� આવેલી નવી યોજના છે.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
લેવામ� આ�યો છે, કારણ ક� તે�ું માન�ું છે ક� ભારતીય સૈ�મ� } અત્નિપથ યોજના �વગ�� ચીફ ઑફ �ડફ� �સ �ાફ (CDS) જનરલ
�વેશ�ું આ ન�ું �વ�પ 1947મ� નેપાળ, ભારત અને �બ્ટનની �બિપન રાવત �ારા ટૂ ર ઑફ ડુટ� ��મ તર�ક� રજૂ કરવામ�
u
સરકાર વચ્ચે થયેલા િ�પ�ીય કરાર હ� ઠળ આવર� લેવામ� આ��ું આવી હતી, �ેમ� �ણ સેવાઓ માટ� ચાર વષ�ના કાય�કાળ માટ�
નથી. માટ� દ�શ�યાપી ભરતી સામેલ હતી.
} નેપાળના અહ� વાલો અ�ુસાર, ��ની સરકારને લાગે છે ક� અત્નિપથ જાેગવાઇઅાે
nk
યોજના તેના �ારા મંજૂર થવી જોઈએ અને તેના માટ� નેપાળના
તમામ પ�ો સાથે રાજક�ય પરામશ� થવો જોઈએ.
ભારત, નેપાળ અને શરિટન વચ્ે �ત્રપક્ષીય કરાર શું હતાે?
} 15 ઓગ�, 1947 ના રોજ ભારતની આઝાદ� પછ� તરત જ
ભારત, નેપાળ અને �ુક�ની સરકારો �ારા ભારતીય સૈ�મ� સેવા
} ભરતી થનારાઓ ચાર વષ�ના કાય�કાળ માટ� સેવા આપશે , �ેમ�
છ મ�હનાની તાલીમ અને �ારબાદ 3.5 વષ�ના સેવા કાય�કાળનો
સમાવેશ થાય છે.
} સેવામ�થી �ન�ૃત્ત્ત પછ� અત્નિવીરોને સશસ્ત દળોમ� સેવા ચા�ુ
રાખવા માટ� અર� કરવાની તક મળશે અને 25% �ેટલા
Sa
આપતા ગોરખા સૈ�નકોના ભાિવ અંગે એક કરાર થયો હતો અને અત્નિવીરોને કાયમી ક� ડર માટ� પસંદ કરવામ� આવશે .
આ કરાર હ� ઠળ નેપાળ� ગોરખાઓની ભારતીય સેનામ� ભરતી
} 4 વષ�ની સેવા પછ� �ન�ૃત્ત થનાર પેન્શન માટ� પા� રહ� શે નહીં, પરં �ુ
કરવામ� આવે છે.
કાય�કાળના અંતે લગભગ ₹11.71 લાખની એકમ રકમ મેળવશે .
} આ કરારની શરતો અ�ુસાર ગોરખા સૈ�નકોની ચાર ર� ��મેન્ટ -
} ભારતીય સૈ� �ારા અત્નિવીરો માટ� �ર� કરાયેલ �નયમો અને
2�, 6ઠ્�, 7મી અને 10મી - �બ્�ટશ આમ�મ� ટ� ા�સફર કરવામ�
શરતો �ુજબ તેઓ ભારતીય સેનાની વત�માન માગ�દર્શકા �ુજબ
આવી હતી, �ાર� બાક�ની - 1લી, 3�, 4મી, 5મી, 8મી અને 9મી
સન્માન અને �ુર�ારો માટ� હકદાર હશે .
eb
�નયમો અને શરતો અને તેમના �ન�ૃત્ત્ત પછ�ના લાભો અને પેન્શન
આવશે .
માટ� પણ જોગવાઈ કર� છે.
} વ�ુમ�, જો તે તેની ચાર વષ�ની �ુદત �ૂર� કરત� પહ� લા �ૃત્ુ પામે
ગાેરખા સૈ�નકાેનું મહત્ત્વ છે, તો તેના પ�રવારને અગાઉ ઉ�લે�ખત �ે્ચ�ુટ� ઉપર�ત, બેલે�સ
} ગોરખા સૈ�નકો�ું એક રસ�દ ઐ�તહા�સક પા�ું એ છે ક� સર્વસ િપ�રયડ માટ� તેનો પગાર મોકલવામ� આવશે .
આઝાદ�ના સમયે પા�ક�તાને અને 1962ના �ુ� પછ� તરત જ
અગ્નિપથ પાત્રતા માપદં ડ
ચીને પણ નેપાળને ગોરખા સૈ�નકો માટ� િવનંતી કર� હતી. જો ક�
નેપાળ સરકાર� આ િવનંતીને ઠુ કરાવી દ�ધી હતી. } ઉંમર માપદં ડ
} ગોરખા સૈ�નકોની સૌથી વ�ુ સં�ા ભારતીય સેનામ� સેવા આપે ➢ નવી અમલી યોજના હ� ઠળ મા� સાડા 17 થી 21 વષ�ની વયના
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 81
અ� વવશેષ WebSankul® PUBLICATION
ઉમેદવારો જ ભરતી માટ� પા� હતા પરં �ુ, ભાર� િવરોધ બાદ અગ્નિવીરનાે પગાર
સંર�ણ મં�ાલયે કહું ક� તે 2020 મ� 21 વષ�ની વયના લોકોને } અત્નિવીરોને �થમ વષ�મ� �.30,000�ું પગાર પેક�જ મળશે . પછ�
આ વષ� માટ� જ મંજૂર� આપશે . 2022 માટ� અત્નિપથ યોજના તેમને દર વષભે 10% વધારો મળશે . તેનો અથ� એ છે ક� , બી� વષભે
માટ� ભરતી ���યા માટ� ની ઉપલી વય મય�દા વધાર�ને 23 વષ� તેમનો પગાર �.33,000 , �ી� વષ� માટ� �.36,500 અને ચોથા
કરવામ� આવી છે. વષ� માટ� �.40,000 હશે .
} �લ�ખત ��ત�ા } દર�મયાન, તેમના પગારમ�થી લગભગ 30% દર મ�હને સેવા
➢ ટૂં કા ગાળાના કરાર આધા�રત અત્નિપથ યોજના �ારા અર� �ન�ધ કોપ�સ માટ� કાપવામ� આવશે અને તેમની સેવાના અંતે ,
®
કરવા ઇચ્છુ ક ઉમેદવારોએ �લ�ખત ��ત�ા સબ�મટ કરવી એટલે ક� 4 વષ� પછ� ક� �� સમાન રકમ �.11.77 લાખ ઉમેરશે અને
પડશે ક� તેઓ યોજના સામેના ટહસક િવરોધમ� સામેલ ન હોય. કુ લ રકમ દર� ક અત્નિવીરને ચૂકવવામ� આવશે .
પુ�લતઝર પુર�ાર-2022
l
} તા�ેતરમ� ઇલ��ે ટ�ડ �રપોર્ટગ અને કોમેન્ટર�ની શ્રેણી હ� ઠળ વષ� મળે છે. �ાર� �હ� ર સેવાની એક મા� શ્રેણીમ� િવ�ેતાને �ુવણ�
ku
2022ના �ુ�લ�ઝર �ુર�ાર માટ� બ�ગલાદ�શમ� જન્મેલ� �ચ�કાર ચં�ક મળે છે.
અને લેખક ફહ�મદા અઝીમ સ�હત તેમની ટ�મના ચાર સદ�યોને પુ�લતઝર પુર�ાર જીતનારા ભારતીયાે
પસંદ કરવામ� આ�ય� હત�.
1. ગોપવદ �બહાર� લાલ (1937) – પ�કાર�વ માટ�
} ન્ૂયોક� ખાતે આવેલા ઇનસાઇડર મેગેઝીનના ફહ�મદા અઝીમ
2. ઝુ �પા લા�હર� (2000) – નવલકથા માટ�
સ�હત એન્થોની ડ� લ કોલ, જોશ એડમસ અને વો� �હક�ને ‘હાઉ
આઈ એ�ે પ અ ચાઈનીઝ ઈન્ટન�મેન્ટ ક� �પ’ નામના સ�ચ� 3. ગીતા આનંદ (2003) - પ�કાર�વ માટ�
an
અહ� વાલ માટ� આ �ુર�ારથી સન્મા�નત કરવામ� આવશે . 4. �સ�ાથ� �ુખ�� (2011) – કેં સર િવશે �ુ�તક માટ�
ફહ�મદા અઝીમ 5. સંઘ�મ�ા કલીતા (2006) - પ�કાર�વ માટ�
} ફહ�મદા અઝીમનો જન્મ બ�ગલાદ�શમ� થયો હતો અને 6. દા�નશ �સ��ક� (2018) - પ�કાર�વ માટ�
બાદમ� તેઓ અમે�રકામ� �ાયી થય� 7. ચન્ની આનંદ , �ુખતાર ખાન, દાર યાસીન
હત�. તેમ�ું કાય� �ુ��વે સં�ૃ�ત અને
(2020)- ફોટો�ા�ફક પ�કાર�વ માટ�
S
પ�કાર�વ માટ�
Women are Everything’
સ�હત અનેક �ુ�તકોમ� �ચ�ણ
(Illustration) ક�ુું છે.
પુ�લતઝર પુર�ાર Knowledge Popups
ઓનલાઈન પ�કાર�વ અને સા�હ�ના �ે�મ� ઉત્ૃ �ટ કાય� કરવા } વષ� 1918 (�ુ�લ�ઝર ઈનામો શ� થયાના એક વષ� પછ�) મ� ડ� �નયલ
બદલ આપવામ� આવે છે. ચે�ર �� ન્ચ અને તેમના સહયોગી હ� નર� ઓગ�સ �ુકમેન
} વષ� 1917મ� જોસેફ �ુ�લ�ઝરની વ�સયતમ� લખાયેલી નામના �શ�પકારો �ારા ચં�કની રચના કરવામ� આવી હતી.
જોગવાઈઓ �ારા �ુર�ારની �ાપના કરવામ� આવી હતી. } આ ��ત��ઠત �ુ�લ�ઝર �ુરષ્કારનો ગોરડ મેડલ દર વષભે
} હાલમ� કોલં�બયા �ુ�નવર્સટ� આ �ુર�ાર�ું સંચાલન કર� છે. પ�કાર�વની �હ� ર સેવાની શ્રેણીમ� િવ�ેતા અમે�રકન સમાચાર
સં�ાને એનાયત કરાય છે, પરં �ુ ક્યાર� ય કોઈ �યક�તને
} આ ઈનામો દર વષભે જુ દ� જુ દ� 21 ક� ટ� ગર�મ� આપવામ� આવે છે.
આપવામ� આવ�ું નથી.
�ે પૈક� 20 ક� ટ� ગર�મ�, દર� ક િવ�ેતાને $15,000 અને �માણપ�
®
} ઉપર�ત, �ૂટાન, મંગો�લયા, �તબેટ, ચીન, નેપાળ અને મ�ય
સાેવા �રગપા શું છે ?
એ�શયાના અ� ક� ટલ�ક દ�શોમ� પણ આ તબીબી પ��તની
પ્રાથમિક પરીક્રા
} સામા� ર�તે ‘અમચી’ અથવા ‘�તબેટ�યન દવા’ તર�ક� ઓળખાય છે. �ે��સ કરવામ� આવે છે.
l
સોવા �રગપા એ િવશ્વની સૌથી જૂ ની અને સાર� ર�તે દ�તાવે�કરણ
પ્રાથમિક પરીક્રા
ભારતમાં સાેવા �રગપાની શું સ્��ત છે ?
થયેલ તબીબી પ��ત અને સાત આ�ુષ �ણાલીઓ (આ�ુવભેદ,
યોગ, નેચરોપેથી, �ુનાની, �સ�, સોવા-�રગપા અને હો�મયોપેથી) } �હમાલયના મોટા ભાગના �દ�શોમ� સોવા-�રગપાની �ે��સ
u
મ�ની એક છે. પરં પરાગત ર�તે કરવામ� આવે છે.
} �તબેટના ‘Yuthok Yontan Gombo’ને સોવા �રગપા તબીબી } �હમાચલ �દ�શમ� ધમ�શાળા અને લ�ાખ �દ�શ એ ભારતમ�
�ચ�કત્ા પ��તના િપતા માનવામ� આવે છે. સોવા-�રગપા સં�ાઓના �ુ� ક� ��ો છે.
nk
} ‘સોવા �રગપા’ શ� ભોટ� (લ�ાખી) ભાષા પરથી આ�યો છે, �ેનો
અથ� થાય છે ‘ઉપચાર’.
} સોવા �રગપાની �ુ� �ચ�કત્ા �ુ�તક “rgyud-bZi” છે.સોવા-
�રગપાના મોટાભાગના �સ��તો અને તબીબી સારવાર એ મહત્તમ
અંશે ‘આ�ુવભેદ �ચ�કત્ા પ��ત’ને સમાન છે.
} સોવા-�રગપા િવશે�ું �ાન અને લોકોને �ુણવત્તા�ુ�ત આરોગય
સેવા �ૂર� પાડવાના હ� �ુથી ભારતમ� ધમ�શાલા (�હમાચલ �દ�શ)
ખાતે �તબે�ટયન મે�ડકલ અને એ�� ોની �ાપના કરવામ� આવી
છે. આ સં�ામ� મે�ડકલ કોલેજ, ફામ�સી, �ો�તષ િવભાગ અને
સમ� ભારતમ� 40-50 ક્�લ�નસિ�ું એક સંક�લત માળ�ું છે.
} ભારતમ� સોવા-�રગપાની �ે��સ�ું �નયમન કરવા માટ�
Sa
} લોકવાયકા �ુજબ, આ પ��ત િવશે ગૌતમ �ુ� �ારા પણ �ાન
ધમ�શાળામ� સેન્ટ�લ કાઉન�સલ ફોર �તબેટ�યન મે�ડ�સન છે, તે
અપા�ું હોવા�ું માનવામ� આવે છે.
�ે��શનરોની નોંધણી, કૉલેજના ધોરણો અને સોવા-�રગપાના
} આ�ુષ મં�ાલયના જણા�યા અ�ુસાર, સોવા-�રગપા હાલમ� �નયમન માટ� અ� �મક� �નઝમ�ું �યાન રાખે છે.
} તા�ેતરમ� 7/8 ગોરખા રાઇફલ્સ જવાનોની ભારતીય સૈ� ટુ કડ� સા�ૂ�હક �ુર�ા સં�ધ સંગઠન (Collective Security
�ારા ર�શયા ખાતે આયો��ત બહુ રા�ટ� �ય ��ૂહા�ક અને કમા�ડ Treaty Organisation - CSTO) અને શ�ઘાઇ કોઓપર� શન
�ુ� અ�યાસ એવા ‘વો�તોક- 2022’મ� ભાગ લેવામ� આ�યો ઓગભેનાઇઝેશનના �નર��ક સ�યદ�શોનો સમાવેશ થાય છે.
હતો.
} સાત �દવસીય આ વો�તોક-2022 �ુ� કવાયત જમીન, દ�રયાઇ
} આ વો�તોક–2022 સૈ� �ુ� અ�યાસનો �ુ� ઉ�ે શ સહભાગી અને હવા એમ �ણેય �તર� આયો��ત થઇ હતી.
સૈ� ટુ કડ�ઓ તેમજ �નર��કો વચ્ચે ��યા��ત��યા અને સહકાર
W
} વો�તોક-2022 �ુ� અ�યાસમ� ભાગ લેનાર ટુ કડ�ઓમ� } ZAPAD : બંને દ�શોને થલસેના વચ્ચે યો�તી કવાયત
®
ન�� કરાયેલા 17 ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો (Sustainable } �ુ��ન-ર�શયા �ુ�ના કારણે અહીંના િવ�તારોમ� ખા� �ુરવઠામ�
Development Goals-SDGs)ને �ા�ત કરવા માટ� ની �દશામ� તંગીની અસર વત�વાથી ખા� અ�ુર�ા અને �ૂખમરામ� વધારો
જોવા મળયો છે.
થયેલા �યત્ોને અ�ુ�પ વલણો હ� ઠળ ભિવ�યની સંભાવનાઓનો
l
�ચતાર રજૂ કરાયો છે. } અ�ુર��ત ગભ�પાત એ મા�ૃ �ૃત્ુદર અને બીમાર��ું �ુ� પરં �ુ
અટકાવી શકાય તે�ું કારણ છે.
} ઉપર�ત, આ �રપોટ� મ� લૈંત્ગક સમાનતા, ગર�બાઇ, મ�હલાઓના
ku
અ�ધકારો અને તેમને �ા�ત �વાસ્થ્ય �ુિવધાઓ, બાળકોને લગતા ➢ વૈત્શ્વક �તર� �જનન�મ વય (15-49)ની 1.2 �બ�લયન
મ�હલાઓ �ુર��ત ગભ�પાત �ુિવધા મેળવી શકતી નથી.
�ુદાઓ, અસામા� પ�ર���તઓના કારણે થયેલ ખા� �ુર�ા�ું
જોખમ, મ�હલાઓને ર�ણ�ા�ત કા�ૂની �ણાલીઓ વગેર� બાબતો } વત�માન વલણોને અ�ુ�પ �ગ�તના દરની સમી�ા કરત� જણા�ું
િવશેની પણ વાત કરવામ� આવી છે. છે ક� , મ�હલાઓને �પશ�તા કાયદાક�ય સંર�ણના અંતરને દૂર
કરવામ� અને ભેદભાવ�ૂણ� કાયદાઓને દૂર કરવામ� 286 વષ�
Gender Snapshot Report 2022ના મુ� મુદ્ા
અને કાય��ળે મ�હલાઓને સત્તા અને ને��ૃ વના હો�ા પર તેમને
an
} વત�માનમ� સલગ સમાનતા હ�સલ કરવામ� �ે દર� �ગ�ત થઈ રહ� સમાનતા અપાવવા વ�ુ 140 વષ�નો સમય લાગશે .
છે, તે �માણે જોત�, સં�ૂણ� સલગ સમાનતા �ા�ત કરવામ� હજુ 286 } વષ� 2021ના અંત �ુધીમ�, લગભગ 44 �મ�લયન મ�હલાઓ
વષ�નો સમય લાગશે . પાછલા વષગોમ�, 15-49 વષ�ની વયની દર અને છોકર�ઓને જળવા�ુ પ�રવત�ન , �ુ�, સંઘષ� અને માનવ
દસમ�થી એક મ�હલા �તીય ક� શાર��રક ટહસાનો ભોગ બની હતી. અ�ધકારોના ઉ�લંઘનને કારણે તેમન� ઘર (�નવાસ�ાન)
} વૈત્શ્વક પડકારો, �ેમ ક� કોિવડ-19 રોગચાળો અને તેની અસરો, છોડવાની ફરજ પડ� હતી.
ટહસક સંઘષ� , જળવા�ુ પ�રવત�ન , મ�હલાઓના �તીય, �જનન
S
®
મફ� ર ખાતે ડુક અને ડચેસ ઓફ યોક� (રકગ �ો�� – VI અને �ક� ગ ચા�ર્ તૃતીય
એ�લઝાબેથ બોવેસ-લ્યોન)ન� �થમ સંતાન તર�ક� થયો હતો. } �બ્�ટશ ઈ�તહાસમ� સૌથી લ�બો સમય શાસન કરનાર રાણી
l
} �ૃત્ુ સમયે , એ�લઝાબેથ ��તીય �ુનાઇટ� ડ રકગડમ ઉપર�ત એ�લઝાબેથ ��તીયના અવસાન બાદ રા� ચાલ્સ� �ૃતીયને
અ� 14 કોમનવેલ્થ �ે�ો એવા ક� નેડા, ઓ��ે �લયા, ન્ૂઝીલેંડ, �બ્ટનના રા� તર�ક� ઘો�ષત કરવામ� આ�યા છે.
જમૈકા, બાબ�ડોસા, બહામાસ પા�ુઆ ન્ુ ત્ગની,
ku
} રકગ ચાલ્સ� �ૃતીય એ �ુનાઇટ� ડ રકગડમ ઉપર�ત,
સોલોમન આઇલે�ડ, �ુવા�ુ સેંટ �ુ�સયા, સેંટ વીંસેંટ ચાલ્સ� ઓ��ે �લયા, ક� નેડા, જમૈકા, ન્ુઝીલે�ડ અને
અને �ેનેડાઈ�સ, બેલીઝ, એ ંટ��ુઆ , સેંટ ક�ટસન� પા�ુઆ ન્ુ ત્ગની સ�હત 14 અ� દ�શો માટ� પણ
પણ રાણી હત�. ‘રા�ના વડા’ તર�ક� સેવા આપશે .
} આ ઉપર�ત તેઓ કોમનવેલ્થ રા�ટ� ો અને �દ�શોન� } અ� બંધારણીય રા�શાહ� ધરાવતા દ�શોમ�
પણ વડા હત�. બેલર�યમ, કમબો�ડયા, જોડ� ન, નેધરલેંડ, નૉવભે , �પેન ,
} તેમણે �ીસ અને ડ� ન્માક� ના રાજકુ માર િ��સ
an
�વીડન, અને થાઈલેંડનો સમાવેશ થાય છે.
�ફ�લપ માઉન્ટબેટન સાથે લનિ કય� હતા.
} રાણી એ�લઝાબેથ ��તીયનો તેમના િપતાના
અવસાન બાદ 2 જૂ ન , 1953ના રોજ રા�ાભભષેક
કરવામ� આ�યો હતો. Knowledge Popups
} �બ્ટનમ� સત્તાવાર ર�તે મહારાણીન� �ૃત્ુને ‘ઓપર� શન લંડન યુનાઇટે ડ �ક� ગડમ (યુકે) અને ગ્રેટ શરિટે ન વચ્ે તફાવત
S
�બ્જ’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે. તે એક �કારનો �ોટોકોલ છે, } UK એક સાવ�ભૌમ રા� છે, પરં �ુ ચાર દ�શો�ું બને�ું છે ;
�ે મહારાણીના �ૃત્ુ પછ� અમલી બ�ો હતો. આ �ોટોકોલની ઈંગલે�ડ, �ોટલે�ડ, વેલ્સ અને ઉત્તર� આયલભે�ડ.
િવશેષ જોગવાઇઓ પણ છે. તે �ોટોકોલ �ુજબ સમ્ાટ ક�
} �ેટ �બ્ટન કોઈ દ�શ નથી; તે લે�ડમાસ છે. તેને ‘�ેટ’ તર�ક�
મહારાણી�ું �ૃત્ુ �ોટલે�ડમ� થાય તો �ોટોકોલ �ુજબ તેને
eb
‘ઓપર� શન �ુ�નકોન�’ કહ� વાય. ઓળખવામ� આવે છે, કારણ ક� તે �બ્�ટશ ટા�ુઓમ� સૌથી
મોટો ટા�ુ છે અને તેના �ે�મ� ઈંગલે�ડ, �ોટલે�ડ અને વેલ્સના
} રાણીન� ચાર સંતાનો િ��સ ચાલ્સ� , િ��સેસ એની, િ��સ એ�ડરુ અને
દ�શો આવેલા છે. 1. UK 2. �બ્ટ� ન
િ��સ એડવડ� છે. રાનીના પ�ત �ફ�લપ માઉન્ટબેટન ગત વષભે (9
એિ�લ 2021ના રોજ) અવસાન પામયા હતા.
} ‘આઝાદ� કા અ�ૃત મહોત્વ’ની ઉજવણી અંતગ�ત ભારતીય �ુલાકાત એ નૌકાદળના �ુ� જહાજોના નાિવકોની ઓપર� શનલ
નૌકાદળના �ુ� જહાજો �ારા ઉત્તર અમે�રકા, દ��ણ અમે�રકા, સંભિવતતા અને રાજ�ાર� પહોંચના �નદકેશનની ���યા છે.
�ુરોપ, આ��કા, એ�શયા અને ઓ��ે �લયા એમ છ ખંડો
(એન્ટાક� �ટકા �સવાય બધા)ની �ુલાકાત લેવામ� આવી હતી. પહે લની મુ� બાબતાે
®
} આઝાદ� કા અ�ૃત મહોત્વના ભાગ�પે ��લ્થ ગાઇડ� ડ IN SHORTS
પ્રાથમિક પરીક્રા
�મસાઇલ INS ચેન્નઇ અને INS કોચીએ ઓમાનના મ�ત બંદર�
l
યુદ્ધ જહાજ દ્વારા
પ્રાથમિક પરીક્રા
�ુલાકાત લીધી હતી.
યુદ્ધ જહાજ મુલાકાત લેવાયેલ ખંડ
C. આ��કા બંદર
u
} તલવાર કલાસ ��ગેટ INS તાબાર� ક� �ાના મોમબાસા ખાતે
INS ચેન્નઈ અને મ�ત (ઓમાન)
�ુલાકાત લીધી હતી.
INS કોચી
D. દ��ણ અમે�રકા એ�શયા
nk
} INS તક� શ �ારા �રયો-ડ�-�ેને�રયો (બ્ા�ઝલ) ખાતે �ુલાકાત
લેવામ� આવી હતી.
} વત�માનમ� INS તક� શને એટલા�ન્ટકમ� તૈનાત કરવામ� આ��ું છે.
E. ઉત્તર અમે�રકા
} INS સાત�ુડા �ારા સાન �ડઆગો હાબ�ર ખાતે �ુલાકાત લેવામ�
INS સર�ુ
INS તાબાર
INS �ુમેધા
INS સાત�ુડા
ચ�ગી નેવલ બેઝ
(સસગાપોર)
મોમબાસા (ક� �ા)
પથ� (ઓ��ે �લયા)
સાન �ડઆગો
આ��કા
ઓ��ે �લયા
ઉત્તર અમે�રકા
આવી હતી.
Sa
INS તક� શ �રયો-ડ�-�ેને�રયો દ��ણ અમે�રકા
} ભારતીય નૌકાદળના �ુ� જહા�ે ઉત્તર અમે�રકાના પ�ચિમ
�કનારાની �ુલાકાત લીધી હોય તેવા �કારની આ સૌ�થમ ઘટના INS તરં ત્ગણી થેમસ �વે બંદર �ુરોપ
છે. (�ુ.ક� .)
} તા�ેતરમ� ભારતીય નૌસેનાના નવા �વજ�ું અનાવરણ કરવામ� દ�વનાગર� �લિપમ� ‘શં નો વરુણ:’ લખે�ું છે. �ેનો અથ� ‘પાણીના
આ��ું. �ેના અ�ુસંધાને ભારતીય નૌસેનાના �વજમ�થી સેન્ટ દ�વતા (વરુણ) આપણા માટ� �ુભ છે ’ એવો થાય છે.
�ો�� �ોસને દૂર કર� નવો �વજ રજૂ કરવામ� આ�યો છે. } અ�ટકોણ આકાર આઠ �દશાઓને દશ�વવા માટ� �ડઝાઇન
કરવામ� આ�યો છે, �ે ભારતીય નૌકાદળની બહુ -�દશાક�ય પહોંચ
ભારતીય નાૈસેનાના નવા ધ્વજ �વશે મુ� બાબતાે
અને બહુ -પ�રમાણીય કાય��મતા�ું �તીક છે તથા લંગર�ું �તીક
W
} સફ� દ રં ગ ધરાવતા આ નવા �વજમ� બે �ુ� ઘટકો રહ� લા છે : એ ‘મ�મતા’�ું ��ત�ન�ધ�વ કર� છે.
1. �વજમ� ડાબી બાજુ ઉપર તરફથી �વજના મ�ય ભાગ �ુધી એટલે } ઉ�લેખનીય છે ક� આ સોનેર� �કનાર� ધરાવતા અ�ટકોણની �ેરણા
ક� ક� ન્ટન (canton) તર�ક� ઓળખાતા ભાગમ� િ�રં ગો રા�ટ� �વજ મહાન ભારતીય સમ્ાટ છ�પ�ત �શવા� મહારાજની મહોર
રહ� લો છે. (Seal)મ�થી લેવામ� આવી છે, �ેમણે એક શક�તશાળ� નૌસેના
2. �વજના દં ડ (Flagpole)થી દૂર ફલાય સાઇડ (Fly side)ની તૈયાર કર� હતી.
મ�યમ� ઘેરો વાદળ� રં ગ અને �ુવણ� �કનાર� ધરાવતો અ�ટકોણ
આવેલો છે. ભારતની લશકરી પાંખાે અને તેનાં સૂત્ર (Motto)
} અ�ટકોણમ� સોનેર� રં ગના રા�ટ� �ય �ુ�ા (National emblem) } ભારતીય સેના : સેવા પરમો ધમ�
અને લંગર (Anchor)�ું �ચનિ છે, �ેની નીચે સં�ૃત ભાષા અને } ભારતીય વા�ુસેના : નભ �પશ�મ દ��તમ
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 87
અ� વવશેષ WebSankul®
PUBLICATION
} ભારતીય નૌકાદળ : શં નો વરુણ: લાલ �ોસને �ુનઃ�ાિપત કરવામ� આ�યો, પરં �ુ આ વખતે આ
} આમ� એર �ડફ� �સ કોપ્� : આકાશે શત્ુ �હ� �ોસની મ�યમ� રા�ટ� �ય �ુ�ા�ું �ચનિ �ૂકવામ� આ��ું હ�ું.
} આમ� મે�ડકલ કોપ્� : સવભે સં�ુ �નરામયા } બાદમ� વષ� 2014મ� ફર�થી �ુધારો કર�ને આ �વજમ� રા�ટ� �ય
�ુ�ાના �ચનિ નીચે દ�વનાગર� �લિપમ� ‘સ�મેવ જયતે’ લખવામ�
નાૈસેના રાષ્ટધ્વજમાં સમયાંતરે થયેલા સુધારા આ��ું.
} ભારત દ�શ આઝાદ થયો �ારબાદ પણ ભારતીય નૌકાદળના
�વજ પર ઇંકગલશ �વજ �ુ�નયન �ેક અને લાલ રં ગનો ‘સેન્ટ સેન્ટ �ાેજર્ રિાેસ શું છે ?
�ો�� �ોસ’ જોવા મળતો હતો, પરં �ુ 26 �ન્ુઆર� 1950ના રોજ
®
} અગાઉની ભારતીય નૌકાદળના �વજની �ડઝાઇનમ� સફ� દ
ઇંકગલશ �વજ �ુ�નયન �ેકને હટાવીને તેના �ાને ભારતનો િ�રં ગો
�ૃ�ઠ�ૂ�મ પર લાલ �ોસ જોવા મળતો હતો, �ેને ‘સેન્ટ �ો��
રા�ટ� �વજ �ૂકવામ� આ�યો, છત� લાલ �ોસ હટાવવામ� આ�યો
ર� ડ �ોસ’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે.
l
ન હતો.
} આ નામ �રિ�તી યો�ા સેન્ટ �ો��ના નામ પરથી રાખવામ�
} 2001ના વષ�મ� આ �વજમ� ફ� રફાર કરવામ� આ�યો, �ેમ� આ
આ��ું હ�ું, �ેમણે �રિ�તી ધમ�ના �સાર માટ� ઝુ ં બશ
ે ચલાવી
ku
લાલ �ોસને હટાવીને �� વાદળ� રં ગ�ું રા�ટ� �ય �ુ�ા અને લંગર�ું
હોવા�ું માનવામ� આવે છે.
�તીક �ૂકવામ� આ��ું હ�ું.
} વળ� વષ� 2004મ� આ વાદળ� રં ગની �ુ�ાને ફર�થી બદલીને ��
JIMEX – 2022
an
} તા�ેતરમ� જ બંગાળની ખાડ�મ� �પાન-ભારત મેર�ટાઇમ } ઉ�લેખનીય છે ક� ભારતીય નૌકાદળ વતી �વદ�શી બનાવટના �ણ
એસિરસાઇઝ 2022 (JIMEX-2022)ની છઠ્� આ�ૃત્ત્ત યોજવામ� �ુ� જહાજો- બહુ હ��ુક ��લ્થ ��ગેટ સહ્ા�રી, એન્ટ� સબમર�ન
આવી હતી. વોરફ� ર કોવભેટ કદમટ્ અને કવરત્તી ઉપર�ત ગાઈડ� ડ �મસાઈલ
�ડ�� ોયર રણિવજય, ફલીટ ટ� ન્કર �ો�ત, ઓફશોર પેટ�ોલ વેસલ
પૃષ્ઠભૂ�મ
�ુક�ા, MIG 29K ફાઈટર એર�ાફ્ટ, લોંગ ર� � જ મેર�ટાઇમ
} �ન્ુઆર� 2012મ� �પાન અને ભારત વચ્ચે દ�રયાઈ �ુર�ા
પેટ�ોલ એર�ાફ્ટ અને �શપ બોન� હ� �લકો�ટર �ારા ભાગ લેવામ�
સહયોગ પર િવશેષ �યાન ક� ���ત કર�ને નૌકાદળ કવાયતની
S
આ�યો હતો.
JIMEX શ્રેણીની શ�આત થઈ હતી.
} �પાન�ું ��ત�ન�ધ�વ �પાન મેર�ટાઇમ સેલ્ફ �ડફ� �સ ફોસ�ના
} �ડસેમબર 2013 દર�મયાન બંગાળની ખાડ�મ� સૌ�થમ �પાન-
(JMSDF) જહાજો; ઇઝુ મો-એક હ� �લકો�ટર ક� �રયર અને
ભારત મેર�ટાઇમ એસિરસાઇઝ હાથ ધરવામ� આવી હતી.
eb
} ��મેસિ એ જળ સપાટ� ઉપર, જળ સપાટ� નીચે અને હવામ� �જમેક્સ અેક્સરસાઇઝનું મહત્ત્વ
િવિવધ જ�ટલ કસરતો (Exercise) �ારા, બંને દ�શોની નૌસેના } વષ� 2022ની આ ��મેસિ આ�ૃત્ત્ત એ વષ� 2012મ� �પાનમ� શ�
વચ્ચે રહ� લી ઉચ્ચ �તરની આંતરકાય��મતા (interoperability) થયેલી ��મેસિ કવાયતની 10મી વષ�ગ�ઠ અને ભારત અને �પાન
W
ને એક�કૃ ત અને મજ�ૂત કરવા માટ� ભારત અને �પાન વચ્ચે વચ્ચે રાજ�ાર� સંબંધોની �ાપનાની 70મી વષ�ગ�ઠ �ચ�નિત કર�
યો�તો વાર્ષક દ�રયાઈ અ�યાસ છે. છે.
} બંગાળની ખાડ�મ� આયો��ત ��મેસિ 2022ની છઠ્� આ�ૃત્ત્તની
ભારત અને જાપાન વચ્ે યાેજાતી અ� કવાયત
યજમાની ભારતીય નૌકાદળ �ારા કરવામ� આવી હતી.
} ધમ� ગાર્ડયન : તે વષ� 2018થી ભારત અને �પાન વચ્ચે દર વષભે
} ��મેસિ 2022 કવાયત બે તબ�ાઓ-િવશાખાપટ્નમ ખાતે બંદર
યો�તી સં�ુ�ત લશકર� કવાયત છે.
(Harbour) તબ�ો અને સ�ુ� તબ�ા હ� ઠળ હાથ ધરવામ�
} �શન્ૂ મૈ�ી : તે ભારતીય વા�ુસેના અને �પાનીઝ એર સેલ્ફ
આવી હતી.
�ડફ� �સ ફોસ� (JASDF) વચ્ચેની સં�ુ�ત કવાયત છે.
®
�ૂળ ગામ ‘આંબાવડ� ’ના નામ પરથી ઉતર� આ��ું છે ). તેમના
} ક� ��રીય �વાસન મં�ાલય �ારા તેની �વદ�શ દશ�ન યોજના હ� ઠળ
પ્રાથમિક પરીક્રા
�શ�ક મહાદ�વ આંબેડકર ભીમરાવ ��ે �નેહ રાખતા હોવાથી
િવિવધ સર્કટ માટ� એક એક્શન �લાન તૈયાર કરાયો છે.
પોતાની અટક ભીમરાવ સાથે શાળાના ર� કોડ� મ� જોડ� દ�ધી અને
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} �વાસન સર્કટના �ચાર માટ� 3,000 �ેટલા િવશેષ ર� લવે કોચને
ભીમરાવ આંબાવડ� કર મ�થી આંબેડકર બ��.
આર��ત (Reserved) કરવામ� આ�યા છે. રામાયણ અને
} સમ� દ��ણ એ�શયામ� અથ�શાસ્તમ� �થમ Phdકરનાર
u
બૌ� સર્કટની �ેમ આંબેડકર સર્કટ પર પણ એક િવશેષ ટ� � ન
અને અથ�શાસ્તમ� �થમ ડબલ ડો�ર� ટની પદવી �ા�ત કરનાર
ચલાવવામ� આવશે .
�થમ ભારતીય તર�ક� ની તેઓ ઉપલ�બ્ધ ધરાવે છે. કોલં�બયા
} જૂ ન 2020મ�, રામાયણ સર્કટ પર એક િવશેષ ટ� � ન ચલાવવામ�
�ુ�નવર્સટ�એ વષ� 2004મ� િવશ્વના ટોચના 100 િવ�ાનોની યાદ�
nk
આવી હતી, �ેમ� ભગવાન રામના �વન સાથે સંકળાયેલા અ�ણી
�ાનોને આવર� લેવામ� આ�ય� હત�, �ેમ� નેપાળમ� અયો�યા
અને જનક�ુર�નો પણ સમાવેશ થાય છે.
} આંબેડકર સર્કટ અંતગ�ત િવદ�શી �વાસીઓને આકષ�વા,
�ા�નક �વાસન વધારવા, �વાસન �ળોનો �યાપક િવકાસ અને
�ા�નક �ે�મ� �વદ�શી ��ૃત્ત્તઓને �ોત્ાહન સ�હત �વાસન
બનાવી હતી અને તે યાદ�મ� �થમ નામ ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર�ું
હ�ું.
} આંબેડકર �ારા �લ�ખત �ુ�તક ‘The Problem of the Rupee
– Its Origin and Its Solution’મ� રજૂ કરાયેલ માગ�દર્શકા
અ�ુસાર જ �હ�ન યંગ ક�મશન (ક� �ેને ભારતીય ચલણ અને
નાણા પરના ‘રોયલ ક�મશન’ તર�ક� પણ ઓળખવામ� આવે છે )
�ે� સાથે સંબં�ધત �ુ�ાઓ તેમજ ઇકો-ટુ �રઝમ, �ીન ટુ �રઝમ,
Sa
�ારા ‘ભારતીય �રઝવ� બેંક’ની ક�પના કરવામ� આવી હતી.
મે�ડકલ ટુ �રઝમ અને વાઇરડ લાઇફ ટુ �રઝમ પર ચચ� કરવામ�
} મહાડના ચાવદર તળાવમ�થી પાણી પીવા માટ� દ�લતોના જૂ થ�ું
આવી હતી.
ને��ૃ વ કર�ને , આંબેડકર� �હ� ર જળ સ્ોતોમ�થી પાણી લેવાના
અાંબેડકર સ�કષિ ટ �વશે દ�લતોના અ�ધકાર પર ભાર �ૂક�ને દ�લત �ુક�તના બીજ વા�ય�
} વષ� 2016મ� ��તાિવત આંબેડકર સર્કટમ� નીચે દશ�વેલ હત�. (મહાડ સ�ા�હ)
પંચતીથ� �ળોનો સમાવેશ થશે . } 1942 થી 1946 �ુધી વાઇસરોયની કાઉન�સલમ� શ્રમ સ�ય
eb
1. જન્મ�ૂ�મ- મ�ય�દ�શ�ું મહુ (ડૉ.આંબેડકર�ું જન્મ�ળ) તર�ક� ની કામગીર� દર�મયાન નવેમબર 1942મ� નવી �દલ્�મ�
ભારતીય શ્રમ પ�રષદના 7મા સ�મ� કામના કલાકો 12 કલાકથી
2. �શ�ા�ૂ�મ : લંડન (�� �શ�ણ માટ� તેઓ �ુ.ક� .મ� રોકાયા
બદલીને 8 કલાક કય� હતા. ઉપર�ત, તેમણે કામદારો માટ�
હતા.)
મોંઘવાર� ભ�થું, ર� લાભ, કમ�ચાર� વીમો, તબીબી ર�, સમાન
3. �દ�ા�ૂ�મ : નાગ�ુર (અહીં તેમણે બૌ� ધમ� અપના�યો હતો.) કામ માટ� સમાન વેતન, લઘુત્તમ વેતન અને પગાર ધોરણમ�
4. મહાપ�ર�નવ�ણ�ૂ�મ : �દલ્� (અહીં તેમ�ું �ૃત્ુ થ�ું હ�ું.) સમય�તર� �ુધારો �ેવા અનેક પગલ� પણ રજૂ કય�. તેમણે ટ� � ડ
W
5. ચૈ��ૂ�મ : �ુંબઈ (અહીં તેમના અં�તમ સં�ાર થયા હતા.) �ુ�નયનોને મજ�ૂત બના�યા અને સમ� ભારતમ� રોજગાર
} લંડન �સવાયના ચાર� ય �ળોને િવશેષ ટ� � ન �ારા જોડવામ� િવ�નમયની �ાપના કર�.
આવશે . } કોલં�બયા �ુ�નવર્સટ� �ારા તેમના અ�યાસ�મમ� આંબેડકર
�ારા લખાયેલ તેમની 20 પાનાની આ�કથા “Waiting
પ્રવાસન સ�કષિ ટ for a Visa’’નો સમાવેશ કરવામ� આ�યો છે. આ �ુ�તકમ�
} ભારત સરકાર� �વદ�શ દશ�ન યોજના (2014-15) હ� ઠળ 16 બાબાસાહ� બએ બાળપણથી શ� થતા અ��ૃશયતા સાથેના તેમના
�વાસન સર્કટ િવકસાવવા�ું આયોજન ક�ુું હ�ું. �ેમ� રામાયણ, અ�ુભવોનો �નચોડ રજૂ કયગો છે.
બૌ�, ક�ઠાક�ય, રણ, ઇકો, ધરોહર, ઇશાન ભારત, �હમાલય, } લંડન �ૂ લ ઓફ ઈકોનો�મસિમ�થી ‘ડો�ર ઓલ સાય�સ’ નામની
�ૂલ્યવાન ડો�ર� ટની �ડ�ી મેળવનાર બાબાસાહ� બ િવશ્વના �થમ સ્ૃ�ત વન સ્ારક
અને એકમા� �યક�ત છે. ઘણા હો�શયાર િવ�ાથ�ઓએ તેના માટ�
} તા�ેતરમ� વડા�ધાન �ારા કચ્છ ���લાન� �ૂજ ખાતે સ્ૃ�ત વન
�યાસ કય� છે, પરં �ુ તેઓ હજુ �ુધી સફળ થયા નથી.
સ્ારક�ું ઉ�ઘાટન કરવામ� આ��ું હ�ું.
} આંબેડકર� બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 370 (�ે જમ�ુ અને કાશમીર
} આ સ્ૃ�ત વન સ્ારક વષ� 2001ના િવનાશક �ૂકંપમ� માય� ગયેલા
રા�ને િવશેષ દરજ્જો �દાન કરવા સંબં�ધત હતો, ક� �ેને ક� ��
લોકોની યાદમ� અને આ દુઘ�ટનામ�થી બહાર નીકળે લા લોકોની
સરકાર �ારા વષ� 2019મ� રદ કરવામ� આ�યો છે )ને ભેદભાવ�ૂણ�
ભાવનાને સલામ કરવાના ઉ�ે શય સાથે બનાવવામ� આ��ું છે. આ
અને રા�ટ� ની એકતા અને અખં�ડતતાના �સ��તોની િવરુ� �ૂકંપમ� આશર� 13000થી વ�ુ લોકોએ �વ �ુમા�યા હતા.
હોવાનો તક� આપીને આ અ�ુચ્છેદને તૈયાર કરવાનો ઇનકાર કયગો
®
સ્ૃ�તવન �વશે
હતો. આખર� જમ�ુ અને કાશમીરના મહારા� હ�ર સસહના �ૂત�ૂવ�
દ�વાન ગોપાલ�વામી અયંગર �ારા અ�ુચ્છેદ 370 તૈયાર કરવામ� } �ૂજ શહ� ર ન�ક �ુ��યા ટ� કર�ની તળે ટ�મ� 470 એકરમ�
પથરાયે�ું ભારત�ું આ �કાર�ું �થમ સ્ારક છે.
l
આ�યો હતો.
} �ાર� ભારતીય સંસદ �ારા �યાપક ટહદુ કોડ �બલને પડ�ું } આ �કાર�ું સ્ારક બનાવવાનો િવચાર �ધાનમં�ી નર� �� મોદ�
�ારા �ુજરાતન� �ુ�મં�ી હતા �ાર� રજૂ કરવામ� આ�યો હતો.
ku
�ૂકવામ� આ��ું �ાર� આંબેડકર� ભારતના �થમ કાયદા મં�ીના
હો�ા પરથી રા�ના�ું આ��ું હ�ું. } સ્ૃ�તવન સ્ારક 7 થીમના આધાર� 7 રલોકમ� બનાવવામ� આ��ું
} આ ખરડાના �ુ� બે હ� �ુ હતા : �થમ, ટહદુ મ�હલાઓને તેમના છે :
યોગય અ�ધકારો આપીને તેમની સામા��ક ���તને ઉન્નત 1. Rebirth (�ુનઃ જન્મ) : અહીં �ૃ�વીની ઉત્ક��ત અને ��ેક
કરવી અને બીજુ ં, સામા��ક અસમાનતાઓ અને ��તગત વખતે બ�ું કા�ુ કરવાની તેની �મતા દશ�વવામ� આવી છે.
અસમાનતાઓને દૂર કરવી. 2. Rediscover (�ુનઃ શોધ) : �ુજરાતની ટોપો�ાફ� અને
an
} તેમણે ક� ��રીય અને રા� �તર� સસચાઈ યોજનાઓના િવકાસને �ુજરાત પર સંભિવત ખતરા�પ કુ દરતી આફતો દશ�વાઈ છે.
સરળ બનાવવા માટ� ક� ��રીય જળ આયોગની પણ �ાપના કર� 3. Restore (�ુનઃ �ાપન) : �ૂકંપ પછ�ની અસરો અને લોકો–
હતી. સં�ાઓ �ારા કરાત� રાહત કાયગોની િવગતો છે.
} ભારતના પાવર સે�રના િવકાસને વેગ આપવા માટ� , આંબેડકર� 4. Rebuild (�ુનઃ �નમ�ણ) : 2001ના �ૂકંપ પછ� �ુજરાતે કર� લા
હાઇડલ અને થમ�લ પાવર �ે શનની સંભિવતતા શોધવા અને �ુનઃ �નમ�ણના સફળ �યાસોની યશગાથા �ૂંથવામ� આવી છે.
�ાપવા માટ� સેન્ટ�લ ટ� ક�નકલ પાવર બોડ� (CTPB) અને સેન્ટ�લ 5. Rethink (�ુનઃ િવચાર) : િવિવધ �કારની આફતો િવશે
S
ઇલે��� �સટ� ઓથો�રટ�ની પણ �ાપના કર� હતી. તેમણે િવચાર, થચતન અને મનન કરવાની સાથે ભિવ�યની તૈયાર�ની
ભારતમ� �ીડ �સ�મ (�ેના પર ભારત હજુ પણ આધાર રાખે છે ) મા�હતી અપાઈ છે.
અને સાર� ર�તે ��શ��ત ઇલે��� કલ એ����નયસ�ની જ��રયાત
6. Relive (�ુનઃ �વંત) : અહીં 5D �સમ�ુલેટરની મદદથી
eb
®
રમતોમ� પસંદ કર� શકાય તેવી રા�ટ� �ય ��તભાવોને ઓળખવાના
} 36મી નેશનલ ગેમસ માટ� મે�ોટ�ું નામ ‘સાવજ’(Saavaj)
હ� �ુથી પણ ભારતમ� રા�ટ� �ય રમતોની શ�આત કરવામ� આવી
પ્રાથમિક પરીક્રા
રાખવામ� આ��ું છે, �ેનો �ુજરાતીમ� સસહ�ું બચ્ુ (Lion’s Cub)
હતી.
l
એવો અથ� થાય છે.
પ્રાથમિક પરીક્રા
} નેશનલ ગેમસની શ�આત �બ્�ટશ શાસન હ� ઠળ વષ� 1924મ�
} આ મે�ોટ ભારતના સ��ૃ �તક વારસા�ું ��ત�ન�ધ�વ કર� છે, એક મેગા �પોર્ટગ ઈવેન્ટ ઓ�લ��પકથી �ે�રત થઈને થઈ હતી.
u
તેમજ ઝડપથી િવકસતા ભારતની ઝલક પણ આપે છે. ઓ�લ��પકના નામે િવ�ાત, રા�ટ� �ય મ��-�પોર્ટગ ઇવેન્ટને
} 36મી નેશનલ ગેમસ માટ� �ું એન્થમ ‘એક ભારત, શ્રે�ઠ ભારત’ ‘ભારતીય ઓ�લ��પક ગેમસ’ તર�ક� ઓળખવામ� આવી.
થીમ પર આધા�રત છે અને તે ‘જુ ડ�ગા ઇત્�ડયા, �તેગા ઇત્�ડયા’ની } ભારતીય ઓ�લ��પક ગેમસ તર�ક� ઓળખાતી �થમ રા�ટ� �ય
nk
�ફલ�ૂફ�ને સમાિવ�ટ કર� છે. આ એન્થમની ���ુતી બો�લ�ૂડના
�ણીતા ગાયક �ુખપવદર સસહ �ારા કરવામ� આવી હતી.
નેશનલ ગેમ્સ-2022
} આ 36મી નેશનલ ગેમસ – 2022�ું આયોજન 29
સ�ટ� મબર 2022 થી 12 ઓ�ોબર 2022 દર�મયાન
ઇવેન્ટ વષ� 1924મ� પં�બમ� લાહોર ખાતે આયો��ત કરવામ�
આવી હતી.
} ભારતમ� એ�શયન ગેમસ અને ઓ�લ��પક એક�પ હોય તેવા વષગો
�સવાય દર બે વષભે નેશનલ ગેમસ યો�ય તેમ આયોજન કરવામ�
આ��ું હ�ું. વષ� 1924 થી 1938 �ુધી ભારતીય ઓલ��પક
ગેમસ �ારા રમતો�ું આયોજન કરવામ� આ��ું હ�ું. �ેમ�
Sa
�ુજરાતના છ શહ� રો �ેમ ક� અમદાવાદ, ગ�ધીનગર, �થમ �ણ આ�ૃત્ત્ત લાહોર (1924-1928)ખાતે યો�ઇ
�ુરત, વડોદરા, રાજકોટ અને ભાવનગર ખાતે હતી. �ારબાદ અલ્ાબાદ(1930), મ�ાસ(1932),
કરવામ� આવશે . નવી �દલ્�(1934), લાહોર(1936) અને કલકત્તા
(1938) ખાતે �નય�મતપણે દર બે વષભે યોજવામ�
} ઉપર�ત નવી �દલ્�મ� ટ� � ક સાયકસલગ ઇવેન્ટ�ું આવી હતી.
આયોજન પણ કરવામ� આવશે .
} વષ� 1940મ� બોમબેમ� તેની 9મી આ�ૃત્ત્તમ�
} 36મી નેશનલ ગેમસ-2022ની થીમ : ‘ભારતીય ઓ�લ��પક ગેમસ’�ું નામ બદલીને ‘ધ નેશનલ
eb
®
} ભારતમ� આ ટુ ન�મેન્ટ વષ� 2020મ� યો�વાની હતી, �ે ઇન્ટરનેશનલ ફૂટબોલ એસો�સએશન બોડ� �ું સ�ય પણ છે, �ે
COVID-19 રોગચાળાને કારણે રદ કરવામ� આવી હતી. ફૂટબોલના �નયમો ન�� કરવા માટ� જવાબદાર છે.
} મોરો�ો, તા�ઝા�નયા અને ભારત આ ટુ ન�મેન્ટમ� ડ� ર�ૂ કરશે .
l
} આ ટુ ન�મેન્ટ �ુવનેશ્વર, નવી �ુંબઈ અને ગોવા એમ �ણ �ળોએ અાેલ ઈન્ડિયા ફૂટબાેલ ફે ડરે શન (AIFF)
યો�શે . } ઓલ ઈત્�ડયા ફૂટબોલ ફ� ડર� શન (AIFF) એ ભારત સરકારના
ku
�ુવા બાબતો અને રમતગમત મં�ાલયના અ�ધકાર�ે� હ� ઠળ
�ફફા (International Federation of Association Foot-
ભારતમ� ફૂટબોલ�ું સંચાલન કરતી સં�ા છે.
ball)
} AIFF રા�ટ� �ય �તર� તમામ �પધ��ક ફૂટબોલ ટુ ન�મેન્ટ અને
} FIFA અથવા ફ� ડર� શન ઇન્ટરનેશનલ ડ� ફૂટબોલ એસો�સએશન
લીગને મંજૂર� આપે છે અને તે�ું સંચાલન કર� છે, �ેમ ક� ઈત્�ડયન
એ િવશ્વમ� ફૂટબોલની રમત માટ� ની સવગોચ્ચ સંચાલક સં�ા
છે. તે એસો�સએશન ફૂટબોલ, ફૂટસલ અને બીચ સોકરની �ુપર લીગ, આઈ-લીગ અને �ુપર કપ વગેર�.
an
આંતરરા�ટ� �ય સંચાલક મંડળ છે. } ફ� ડર� શન ભારતની રા�ટ� �ય ફૂટબોલ ટ�મ તેમજ મ�હલા ટ�મ અને
} FIFA એક �બન-લાભકાર� સં�ા છે. િવિવધ �ુવા રા�ટ� �ય ટ�મોના સંચાલન માટ� પણ જવાબદાર છે.
} 1904મ� �પાયેલ , FIFAની શ�આત બેલર�યમ, ડ� નમાક� , �ા�સ, } AIFF ની �ાપના 1937મ� કરવામ� આવી હતી, અને 1947મ�
જમ�ની, નેધરલે�ડ, �પેન , �વીડન અને સ�વટ્ ઝલભે�ડના રા�ટ� �ય
ભારતની આઝાદ� પછ�, વષ� 1948મ� AIFF એ FIFA�ું
સંગઠનો વચ્ચે આંતરરા�ટ� �ય �પધ�ની દ�ખર� ખ માટ� કરવામ�
આવી હતી. �ફફામ� હવે 211 સ�ય દ�શોનો સમાવેશ થાય છે. એ�ફ�લએશન મેળ��ું હ�ું.
S
} તે�ું �ુ� મથક ઝુ �રચ (સ�વટ્ ઝલભે�ડ)મ� છે. } હાલમ�, તેની કચેર� �ારકા, નવી �દલ્�મ� છે.
} ર� મન મેગસેસે એવોડ� ફાઉ�ડ� શનના ટ� �� મંડળ �ારા તા�ેતરમ� સૌથી લોકિ�ય રા�ટ� પ�ત ર� મન મેગસેસેની યાદમ� (1957ના વષ�મ�
64મ� ર� મન મેગસેસે એવોડ� -2022ના િવ�ેતાઓની �હ� રાત િવમાન અકસ્ાતમ� તેમ�ું �ૃત્ુ થ�ું હ�ું.) 1958ના વષ�થી દર વષભે
કરવામ� આવી હતી. આપવામ� આવે છે.
} ર� મન મેગસેસે એવોડ� ની વષ�-2022ના િવ�ેતાઓમ� સોથેરા �છમ } ર� મન મેગસેસે એવોડ� એ�શયા�ું સૌથી મોટું િવશેષ સન્માન છે
(કં બો�ડયા), બન�ડ� ટ મે�ડ� ડ (�ફ�લપાઇ�સ), તાદાશી હાટ્ોર� તેમજ આ એવોડ� ર� મન મેગસેસે એવોડ� ફાઉ�ડ� શન �ારા કરવામ�
W
(�પાન) અને ગેર� બેન્ચેગીબ (ઇ�ડોને�શયા)નો સમાવેશ થાય છે. આવે છે. �થમ ર� મન મેગસેસે એવોડ� સમારોહ�ું આયોજન 31
} ર� મન મેગસેસે એવોડ� ની વષ� 2022ની થીમ ‘Greatness ઓગ� 1958ના રોજ થ�ું હ�ું.
of Spirit,Beyond Borders’રાખવામ� આવી હતી. } ર� મન મેગસેસે એવોડ� પ�ચ
�ે�ોમ� આપવામ� આવે છે :
રે મન મેગસેસે અેવાેડર્ સંબં�ધત મહત્ત્વની બાબતાે (1) વહ�વટ� સેવા (2) �હ� ર સેવા (3) પ�કાર�વ,
} આ �ુર�ારને ‘એ�શયાના નોબેલ �ુર�ાર’ તર�ક� સા�હ� અને કલા (4) સા�ુદા�યક ને�ૃ�વ (5)
ઓળખવામ� આવે છે. આંતરરા�ટ� �ય સદ્ ભાવ
} ર� મન મેગસેસે એવોડ� �ફ�લપાઈ�સ દ�શ �ારા સાતમા } દર વષભે ર� મન મેગસેસેના જન્મ�દવસ 31 ઓગ�ના
રોજ આ �ુર�ાર �દાન કરવામ� આવે છે તથા 50 હ�ર ડોલરની } વષ� 1963મ� િ�ભોવનદાસ પટ� લ અને વગ�સ કુ �રયનને તથા વષ�
ઇનામીરા�શ, �ુવણ�ચ�
ં ક અને �શસ�ત પ� અપાય છે. 1977મ� ઇલાબેન ભટ્ને સા�ુદા�યક ને��ૃ વ �ે�ે ર� મન મેગસેસે
} િવનોબા ભાવે આ �ુર�ાર (વષ� 1958) મેળવનારા �થમ ભારતીય એવોડ� થી સન્મા�નત કરવામ� આ�ય� હતા.
હતા. તેમને સા�ુદા�યક ને��ૃ વ �ે�ે આ �ુર�ાર એનાયત કરવામ�
} ઉપર�ત વષ� 2019મ� ભારતીય પ�કાર રવીશ કુ મારને પણ આ
આ�યો હતો.
એવોડ� એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.
પ્રાથમિક પરીક્રા
} તા�ેતરમ� તત્ા�લન સોિવયેત સંઘ (USSR)ના અં�તમ નેતા એક ર�તે તેના �ારા સોિવયેત સંઘે પોતાને અને તેના આ�શ્રત
અને શીત �ુ�નો શ��ત�ૂણ� અંત લાવનાર �મખાઈલ સગભેિવચ �ૂવ�ય અને મ�ય �ુરોિપયન સાથી દ�શોને પ�ચિમ અને અ� �બન-
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
ગોબ�ચેવ 91 વષ�ની વયે અવસાન પામય� છે. સામયવાદ� દ�શો સાથે �ુ�લા સંપક� થી દૂર રા�ા હતા.
} શીત �ુ�નો અંત : બી� િવશ્વ �ુ� પછ� શ� થયેલા શીત �ુ�નો
u
�મખાઇલ સગયો�વચ ગાેબાર્ચેવનાે સામા� પ�રચય
અંત લાવવાનો શ્રેય ગોબ�ચેવને આપવામ� આવે છે, �ેના પ�રણામે
} તેઓ વષ� 1952મ� સામયવાદ� પ�ના સ�ય બ�ા અને વષ� USSR�ું અલગ અલગ દ�શોમ� િવસ��ન થ�ું હ�ું.
1955મ� મો�ો �ુ�નવર્સટ�મ� કાયદાની �ડ�ી �ૂણ� કર�.
} નોબલ શ��ત �ુર�ાર : �ુ.એસ. અને USSR વચ્ચેના શીત �ુ�ને
nk
} વષ� 1990થી સોિવયત સંઘના ��ુખ બ�ા અને 1991મ� સોિવયત
સંઘના િવસ��ન �ુધી સોિવયેત સંઘના ��ુખના પદ પર રહ્ા હતા.
} ઉ�લેખનીય છે ક� વષ� 1988 થી 1989 �ુધી સોિવયેતના
�ે�સ�ડયમના ��ુખ અને વષ� 1985થી સોિવયેત સંઘની કમ�ુ�ન�
પાટટીના મહાસ�ચવ તર�ક� સેવા આપી હતી.
સમા�ત કરવાના તેમના �યત્ો માટ� વષ� 1990મ� તેમને નોબેલ
શ��ત �ુર�ાર એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.
Knowledge popups
} �બન-જોડાણવાદ� ચળવળની રચના શીત �ુ� દર�મયાન
શસશદ્ધઅાે દ�શોના એવા સંગઠન તર�ક� કરવામ� આવી હતી, �ેણે
Sa
ઔપચા�રક ર�તે �ુ.એસ.એ અથવા સોિવયેત સંઘ સાથે
} �ુ� �ુધારાઓ : તેમણે પોતાના કાય�કાળ દર�મયાન “ગલા�નો�”
જોડાવાને બદલે �વતં� અથવા તટ� રહ� વાનો �યાસ કયગો
અને “પેર���ોઇકા”ની ની�તઓ રજૂ કર�. આ ની�તઓએ સોિવયેત
હતો. સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો �બન-જોડાણ એટલે કોઈપણ
સંઘમ� વાણી અને �ેસની �વતં�તા અને અથ�તં�ના આ�થક
દ�શ સાથે અને ખાસ કર�ને પ�ચિમી અથવા સામયવાદ� જૂ થના
િવ�તરણમ� મદદ કર�.
કોઈપણ દ�શ સાથે લશકર� જોડાણમ� �વેશ ન કરવો.
➢ પેર���ોઇકાનો અથ� ‘�ુનઃરચના’ એવો થાય છે, �ે ખાસ કર�ને
} જવાહરલાલ નેહરુના મતે �બન-જોડાણની ની�તનો અથ�
eb
Climate Reparation (જળવાયુ વળતર) } Cri-MACને ક� ��રીય �ૃહ મં�ાલય �ારા લોન્ચ કરવામ� આ��ું
છે. તે રા�ટ� �ય અપરાધ ર� કોડ� ર�ૂરો (NCRB) �ારા સંચા�લત
} િવશ્વમ� �ીનહાઉસ ગેસ�ું ઉત્��ન કર�ને જળવા�ુ પ�રવત�ન
કરવામ� આવે છે.
®
કરવામ� ગલોબલ નોથ� દ�શોની (િવક�સત દ�શો) �ુ� �ૂ�મકા રહ�
} Cri-MAC સમ� દ�શમ� માનવ ત�ર� સ�હતના ગંભીર �ુનાઓ
TERMS IN NEWS
છે. આ જળવા�ુ પ�રવત�નથી ગલોબલ સાઉથ દ�શોને (િવકાસશીલ
(જઘ� અપરાધ) અંગેની મા�હતીને વા�તિવક સમયના ધોરણે
દ�શો) �ુકશાન થત� િવક�સત દ�શો પાસેથી �ે વળતરની મ�ગણી
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
ઉપલબ્ધ કરાવવાની �ુિવધા આપે છે અને આંતર-રા� સંકલન
કરવામ� આવે છે, તેને ‘જળવા�ુ વળતર’ કહ� છે.
સંબં�ધત અ� �ુ�ાઓ પર મ�હતીના આદાન-�દાનના �વાહને
} ઉ.દા. તા�ેતરમ� પા�ક�તાનમ� આવેલ ‘મો��ર �ૂર’ને પા�ક�તાન
સ�મ બનાવે છે.
ku
સરકાર �ારા જળવા�ુ પ�રવત�ન�ું કારણ માનવામ� આ��ું છે,
} તેનાથી દ�શભરમ� �ુના�હત બનાવોની વહ� લી તપાસ અને
�ેને કારણે થયેલ �ુકસાનની ભરપાઈ કરવા પા�ક�તાન સરકાર
�નવારણમ� મદદ મળશે . ઉપર�ત, માનવ ત�ર�નો ભોગ બનેલા
એ જળવા�ુ પ�રવત�ન માટ� �ુ��વે જવાબદાર એવા સ�ૃ� દ�શો
લોકોની શોધ અને ઓળખની ���યાને ઝડપી બનાવશે .
પાસેથી વળતરની માગણી શ� કર� છે.
} માનવ ત�ર� : માનવ ત�ર�મ� એવા કૃ �ોનો સમાવેશ થાય છે
ગલાેબલ નાેથર્ અને ગલાેબલ સાઉથ દે શ અેટલે શું?
ક� , �ેમ� કોઈ �યક�તને (�ે મ�હલા/બાળક/�ુરુષ કોઈ પણ હોય
} ગલોબલ નોથ� અને ગલોબલ સાઉથની િવભાવનાનો ઉપયોગ શક� છે ) બળજબર�થી અથવા ખોટા મા�યમથી કં ઈક કરવા માટ� ,
an
સામા��ક-આ�થક અને રાજક�ય લા��ણકતાઓ સાથે સંબં�ધત એક જગયાએથી બી� �ાને લઈ જ�ું અથવા બંધક બનાવ�ું, આ
વૈત્શ્વક દ�શોન� જૂ થ�ું વણ�ન કરવા માટ� થાય છે. પ��તઓમ� ધમક�ઓ અથવા અ� �કારની બળજબર�નો પણ
} ગલોબલ સાઉથ શ�નો ઉપયોગ લે�ટન અમે�રકા, એ�શયા, સમાવેશ થાય છે.
આ��કા અને ઓશ�નયાના િવ�તારોને ઓળખવા માટ� થાય છે.
તેમને ‘થડ� વરડ� ’ અને ‘પે�રફ� ર�’ પણ કહ� છે, �ે �ુરોપ અને ઉત્તર
IT Act Section 66(A)
અમે�રકાની બહારના �દ�શોને દશ�વે છે, આમ�ના મોટાભાગના
S
દ�શો ઓછ� આવક ધરાવતા હોય તેવા તેમજ રાજક�ય અથવા } IT અ�ધ�નયમની કલમ 66(A) એ કો���ૂટર અથવા અ� કોઈ
સ��ૃ �તક ર�તે એક બાજુ હ��સયામ� ધક� લાઈ ગયેલા દ�શોનો કોમ�ુ�નક� શન �ડવાઈસીઝ �ેમ ક� , મોબાઈલ ફોન અથવા ટ� રલેટ
સંદભ� આપે છે. સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો સામા� ર�તે વગેર� �ારા ‘અપમાનજનક, ધમક�ભય�, હ� રાનગ�ત, અ�ુિવધા,
eb
િવકાસશીલ દ�શો માટ� ‘ગલોબલ સાઉથ’ શ��યોગ કરવામ� અભ�’ વગેર� હ� �ુથી કરવામ� આવતા મેસેજોને ફોજદાર� �ુનો
આવે છે. ગણાવે છે.
} ગલોબલ નોથ� શ�નો ઉપયોગ ઓ��ે �લયા, ક� નેડા, સમ� �ુરોપ } આ કલમ હ� ઠળ પોલીસ પાસે િવવેક�ુ��થી �નણ�ય લેવા અને
અને ર�શયા, ઇઝરાયેલ , �પાન, ન્ુઝીલે�ડ, સસગાપોર, દ��ણ આ કૃ � કરનાર �યક�તની ધરપકડ કરવાની સત્તા હતી.
કો�રયા, તાઇવાન, �ુનાઇટ� ડ �ે ટ્સ વગેર� �ેવા દ�શોને ઓળખવા
} આ �ુના હ� ઠળના દો�ષત ઠ� રવાયેલા �યક�તને વ�ુમ� વ�ુ 3
W
} બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 19 (1)(a) એ લોકોને વાણી અને યોજના �ારા ખાતર તર�ક� ગાયના છાણને �ોત્ાહન. તેનાથી
અભભ�યક�તનો અ�ધકાર આપે છે �ાર� 19(2)એ રા�ને આ ખેડૂતો માટ� ‘��ત ડ� ોપ, વ�ુ આવક’ અને ‘ગોબર ધન’નો માગ�
અ�ધકારના ઉપયોગ પર ‘વાજબી �નયં�ણો’ લાદવાની સતા આપે �ુલશે .
છે. 2. �લજ (Sludge) અને વે� વોટરન� �ુન:ઉપયોગ�ું �ુ�રીકરણ : આ
અંતગ�ત સરકાર� સસચાઈ અને ઉ�ોગો માટ� ટ� �ટ કરવામ� આવેલ
Zorawar Light Tank કાદવ અને કચરાના પાણીનો �ુનઃઉપયોગ કરવાનો લક્ષ્ય�ક રા�ો
છે. નદ�મ�થી ટ� �ટ� ડ પાણી શહ� ર� �ા�નક સં�ાઓને પણ આવક
} ચીની સૈ� પાસે દુગ�મ િવ�તારો, મેદાની �દ�શો, રણ અને અધ�-રણ ઉભી કરવા માટ� સ�લાય કરવામ� આવશે .
®
િવ�તારો તેમજ ટા�ુ �દ�શોમ� પણ સરળતાથી અને ઝડપી જઈ
3. આ�િવકા ઉ�પન્ન કરવાની તકો : અથ� ગંગા હ� ઠળ હાટ બનાવીને
શક� તેવી વજનમ� હળવી ‘Light Tanks’ છે �ે તેમને કોઈ પણ
આ�િવકા �નમ�ણ માટ� ની તકો પણ ઊભી કરવામ� આવશે , ��
�કારની સૈ� પ�ર���તને પહોંચી વળવા સ�મ બનાવે છે.
લોકો �ા�નક ઉ�પાદનો, ઔષધીય વન�પ�તઓ અને આ�ુવભેદ
l
} ભારતીય સેના પાસે હાલમ� �ે ટ� ન્ક છે, તે મા� મેદાની અને રણ વ��ુઓ�ું વેચાણ કર� શક� .
�દ�શોમ� જ પહોંચી વળવા સ�મ છે (�ેમ ક� , ર�શયન T-72 અને
4. લોકભાગીદાર� : લોકોની ભાગીદાર� વધાર�ને યોજનાને સફળ
ku
T-90, �વદ�શી અજુ ન� ટ� ન્ક). તેથી ભારતીય આમ� પણ આવી
બનાવવી.
ચીની Light Tanks સમાન Light Tanks ભારત પાસે હોય તે
અંગે િવચાર� રહ� છે. �ેથી કર�ને ભારતીય સૈ�ના જવાનો રા�ટ� ની 5. સ��ૃ �તક વારસા અને પય�ટનને �ોત્ાહન : નૌકા �વાસન,
�ુર�ા કા�ે હાઇ એ��ટ્ુડ એ�રયામ� ��ત એવા લાઇન સાહ�સક રમતો અને યોગ ��ૃત્ત્તઓ �ારા ગંગા નદ� િવ�તારન�
ઑફ એક્ ્ચ�ુઅલ કં ટ� ોલ (LAC) ન�કના પવ�તીય અને તેના સ��ૃ �તક વારસા અને �વાસન �ળોને �ોત્ાહન અપાશે .
ઢોળાવ પર આવેલા દુગ�મ િવ�તારોમ� કોઈ પણ �કારની સૈ� 6. પાણી �યવ�ાપનને �ોત્ાહન : અથ� ગંગા મોડલની મદદથી ગંગા
પ�ર���તઓમ� સરળતાથી અને ઝડપી ર�તે જઈને કોઈ પણ નદ�ન� પાણીના યોગય �યવ�ાપન માટ� �ા�નક વહ�વટ�તં�ને
an
�કારની સૈ� જ��રયાતોને પહોંચી વળવા સ�મ બને . (આપણા સશ�ત કર�ને શ્રે�ઠ મકાન બ�ધકામને �ોત્ાહન અપાશે .
જવાનો પણ આવા િવ�તારોમ� Light Tanksથી સજ્જ એવી
ચીની સૈ�ના દ�ત ખાટા કર� શક� .)
અાવશયક દવાઅાેની રાષ્ટીય સૂ�ચ
} આવી આમ�ડ ફાઈટીંગ હિ�કલ Light Tanksને ‘Zorawar Light
} િવશ્વ આરોગય સંગઠન (WHO) �ારા બહાર પાડવામ� આવેલી
Tank’ નામ આપવામ� આવશે , �ે�ું �નમ�ણ �વદ�શી ઢબે કરવામ�
આવશયક દવાઓની �ૂ�ચ (EML-Essential Medicines List)
S
આવે છે.
(AI), ડ� ોન ઈ�ન્ટ�ેશન, એ��વ �ોટ� ક્શન �સ�મ, હાઈ ડ� �ગી
} NLEM હ� ઠળ �ૂ�ચબ� દવાઓ એ નેશનલ ફામ���ુ�ટકલ
ઓફ સી્ચ�ુએશનલ અવેરનેસ , ચેતવણી �ણાલી �ેવી િવ�શ�ટ
�ાઇસસગ ઓથો�રટ� (NPPA) �ારા �નધ��રત રકમત મય�દાથી
ટ� � નોલો�થી સજ્જ હશે �ે ટ� ન્કની �મતામ� વધારો કરશે .
ઓછ� રકમતે વેચાય છે.
} આરોગય અને પ�રવાર કલ્યાણ મં�ાલયે સૌ�થમ 1996ના વષ�મ�
અથર્ ગંગા પ્રાેજે�
W
સલામતી વગેર�ને �યાનમ� રાખીને બનાવવામ� આવે છે, ઉપર�ત } સામા� ર�તે , આવા �કારની ખંડપીઠ �ારા સવગોચ્ચ અદાલત
એ પણ �યાનમ� રાખવામ� આવે છે ક� આવી દવાઓ એવી ર�તે સમ� મોટાભાગના ક� સોની �ુનાવણી કરવામ� આવે છે.
ઉપલબ્ધ હોવી જોઈએ ક� કોઈ �યક�ત અથવા સ�ુદાયને પરવડ� .
બંધારણીય ખંડપીઠ
} આવશયક દવાઓની પસંદગી અને ઉપયોગ અંગેની �ન�ણાત
} બંધારણીય ખંડપીઠમ� �ાયાધીશોની સં�ા ઓછામ� ઓછ� 5
સ�મ�ત �ારા દર બે વષભે WHO EML અપડ� ટ કરવામ� આવે છે.
ક� તેથી વ�ુ હોય છે.
} વૈત્શ્વક �તર� સૌ�થમ EML �ૂ�ચ બનાવનાર દ�શ ત�ઝા�નયા હતો.
} બંધારણના અથ�ઘટનને લગતા મહ�વના ��ોના �નણ�યો માટ�
ઓછામ� ઓછા 5 �ાયાધીશોનો સમાવેશ થાય છે.
ટૂંકી ટ્ુબરક્ુલાેશસસ સારવાર પદ્ધ�ત : (BPaL)
®
ભારતના બંધારણમાં બંધારણીય બેંચાે અંગેના પ્રાવધાન
TERMS IN NEWS
} BpaL એ છ મ�હનાની ટૂં ક� ટ્ુબરક્ુલો�સસ (TB) સારવાર } અ�ુચ્છેદ-145 (3)
પ��ત છે. સામા� ર�તે ટ્ુબરક્ુલો�સસની સારવાર અંતગ�ત
l
} બંધારણના અથ�ઘટન અથવા અ�ુચ્છેદ-143 હ� ઠળ કોઇપણ
પ્રાથમિક પરીક્રા
18 મ�હનાની અવ�ધનો સમય લાગે છે. સંદભ�ની �ુનાવણીના હ� �ુ માટ� કાયદાના નોંધપા� �� સાથે
} વૈત્શ્વક �તર� િવિવધ દ�શોમ� કરવામ� આવેલ ટ� ાયલ રન દર�મયાન સંકળાયેલ કોઇપણ ક� સનો �નણ�ય લેવા અંગે �ાયાધીશોની
u
આ ટૂં ક� ટ્ુબરક્ુલો�સસ સારવાર પ��તએ TBના 84% થી ન્ૂનતમ સં�ા 5 ન�� કરાઇ છે.
94% દદદીઓમ� સા�ુકૂળ પ�રણામો �ા�ત કય� છે. } અ�ુચ્છેદ-143
} પલ્ોનર� એસિટ� ન�સવ ડ� ગ-ર� �ઝ�ન્ટ ટ્ુબરક્ુલો�સસ (XDR- } બંધારણના અ�ુચ્છેદ-143 હ� ઠળ રા�ટ� પ�ત �ાર� સવગોચ્ચ
nk
TB) અથવા મ��ડ� ગ-ર� �ઝ�ન્ટ ટ�બી (MDR-TB) ધરાવતા �ુખત
વયના લોકોની સારવાર માટ� �ુએસ ફૂડ એ�ડ ડ� ગ એડ�મ�ન��ે શન
(FDA) �ારા BpaLને મંજૂર� આપવામ� આવી છે.
} BPaL એ �ણ નવી એ�ન્ટબાયો�ટસિ�ું �મશ્રણ છે : બેડા��વ�લન,
�ીટોમે�નડ અને લાઇનઝો�લડ (bedaquiline, pretomanid
અદાલતનો અભભ�ાય મ�ગે �ાર� તેના સંદભ� પર સવગોચ્ચ અદાલત
એ રા�ટ� પ�તને સલાહ આપે છે. પરં �ુ રા�ટ� પ�ત આ સલાહ માનવા
માટ� બા�ય નથી.
} િવરોધાભાસી ચૂકાદાઓ
} �ાર� સવગોચ્ચ અદાલતની ડ�વીઝનલ બેંચે એ કોઇ એક ક� સની
and linezolid).
Sa
�ૂનાવણી દર�મયાન બે અથવા �ણ �ાયાધીશો �ારા અલગ
અલગ �નણ�યો આપવામ� આ�યા હોય �ાર� આ અંગેના ચૂકાદા�ું
પુલી થેવર અથ�ઘટન કરવા માટ� તે ક� સ મોટ� બેંચને સોંપવામ� આવે છે.
} �ુલી થેવર એક ત�મલ રા� હતા �ેમણે અઢારમી સદ�ની અં�ેજોને } આ ઉપરો�ત શરતો �ાર� અસ�ત�વમ� હોય �ાર� તેને તદથ�
સ��ય ર�તે લડત આપી હતી. ધોરણે �ાપવામ� આવે છે.
} અં�ેજોને કર ચૂકવવાની મનાઇ કરનાર તે �થમ લડવૈયાઓમ�ના } બંધારણીય બેચો�ું મહ�વ
eb
આવી છે ક� �ેઓ કોઈ કારણોસર હજુ �ુધી રાશન બનાવવાની શ્ી કાંચી કામાકાેટી પીઠમ
પા�તાનો લાભ લઈ શક્યા નથી.
} ક�ચી મં�દરો�ું ��ાત શહ� ર છે, �ે અના�દ કાળથી ભારતની સાત
} આઝાદ�ના અ�ૃત મહોત્વની ઊજવણી અંતગ�ત ક� �� સરકાર�
મો��ૂર�ઓમ�ના એક તર�ક� �ણી�ું છે.
‘મેરા રાશન મેરા અ�ધકાર યોજના’ હ� ઠળ 11 રા�ો અને
} શ્રી ક�ચી કામાકોટ� પીઠમને ‘શ્રી ક�ચી મઠમ’ અથવા’ શ્રી ક�ચી મઠ’
ક� ��શા�સત �દ�શો (આસામ, ગોવા, લ��રીપ, મહારા�ટ� , મ�ણ�ુર,
પણ કહ� વામા આવે છે.
�મઝોરમ, મેઘાલય, નાગાલે�ડ, પં�બ, િ��ુરા અને ઉત્તરાખંડ)મ�
રાશન કાડ� �ર� કરવા માટ� સામા� નોંધણીની �ુિવધા શ� કર� } તે એક �હ�દુ સં�ા છે, �ે ત�મલનાડુ ન� ક�ચી�ુરમમ� ��ત છે.
હતી, �ેના અંતગ�ત 13,000 થી વ�ુ લોકોએ પોતા�ું ર���ે શન } તે અ�ૈતવાદ� આ�દશંકરાચાય�ના મં�દરની સાથે શક�ત પરં પરાની
®
કરા��ું છે. દ�વી કામા�ી (દુગ�,કામાકોટ�,મહાિ��ુર�ુંદર�)ને સમર્પત મં�દરની
} આ સામા� નોંધણી �ુિવધાનો �યેય રા� અને ક� ��શા�સત ન�ક આવે�ું છે.
�દ�શોમ� વહ� લામ� વહ� લી તક� પા� લાભાથ�ઓને ઓળખવાનો છે. } પીઠમની �ાપના શ્રી આ�દશંકરાચાય�� એ ઇ.સ. �ૂવભે 482મ� કર�
l
�ેથી તેઓ રા�ટ� �ય ખા� �ુર�ા કાયદા (NFSA) હ� ઠળ યોગયતાનો હોવા�ું મનાય છે.
લાભ પણ લઈ શક� . મેરા રાશન મેરા અ�ધકારની �ુિવધા nfsa. } અ�ાર �ુધીમ� અહ� કુ લ 70 આ�દશંકરાચાય� પીઠા�ધન થયા
ku
gov.in પર ઉપલબ્ધ છે. છે. વત�માન આ�દશંકરાચાય��ું નામ “શંકર િવજયે�� સર�વતી” છે.
} આ કાય��મ ભારત સરકારન� �ાહક બાબતો, ખા�યાન્ન અને } ક�ચી મઠની �ાપના ઈ.સ.1821મ� કું ભકોનમ મઠ તર�ક� �ૃંગેર�
સાવ�જ�નક િવતરણ મં�ાલય �ારા ચલાવાયો છે. મઠની એક શાખા તર�ક� કરવામ� આવી હતી.
} મઠ એક �વંત પરં પરા છે �ે સમકાલીન સમયમ� આ�યા��ક
શૂ� અશભયાન �શ�ય�ૃત્ત્ત પરં પરાને અ�ુસરવા�ું ચા�ુ રાખે છે.
an
} મઠના વડાને ‘શંકરાચાય�’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે.
} ની�ત આયોગ, રોક� માઉન્ટે ન ઇન્��ટ્ૂટ (RMI) અને RMI
ઇત્�ડયા �ારા સં�ુ�ત ર�તે શહ� ર� �તર� વ��ુઓની �ડ�લવર� માટ�
ઇ- વાહનો અપનાવવાની ���યાને વેગ આપવા અને �ૂ�-�દૂ�ષત SACHET – કાેમન અેલ�ટિં ગ પ્રાેટાેકાેલ (CAP)
ઉત્��નના ફાયદાઓ િવશે �ાહકોમ� ��ૃ�ત લાવવાના ભાગ�પે અાધા�રત સંક�લત ચેતવણી શસ�મ
શ� કરવામ� આવેલ અભભયાન(વષ� 2021મ� શ�આત) એટલે જ
} ઈન્ટ��ેટ�ડ પબરલક એલટ� �સ�મ-સચેત , ઇન્ટરનેશનલ
�ૂ� અભભયાન.
S
વળવા, િવદ�શી દ�શો પર �નભ�રતા અને ખ�નજોની ઘટતી સમ�યાને �યાપકપણે ઉપયોગ કરવામ� આવે છે.
ઉક� લવા માટ� એક ���તકાર� પહ� લ સા�બત થઈ શક� છે. } SACHET �સ�મ પહ� લેથી જ 34 રા�ો અને ક� ��શા�સત
} �ૂ� અભભયાનમ� �ણ �ુ� ઘટકો છે : (1) કોપગોર� ટ બ્ાન�ડગ �દ�શોમ� કાય�રત છે.
�ો�ામ (2) �ાહક ��ૃ�ત ઝુ ં બશ
ે (3) �રસોસ� ટૂ લક�ટ. } ચ�વાત (આસાની, યાસ, �નવાર, અમ્ાન), �ૂર વગેર� �ેવી િવિવધ
} આમ, �ૂ� અભભયાનને ઇલે��� ક વાહનો (EVs)ના ઉપયોગને આપત્ત્તઓ દર�મયાન SACHET �સ�મ �ારા 75 કરોડથી વ�ુ
�ોત્ાહન આપીને વા�ુ �દૂષણ ઘટાડવા માટ� �ાહક ��ૃ�ત SMS મોકલવામ� આ�યા છે.
અભભયાન તર�ક� �યા�ા�યત કર� શકાય. } અમરનાથની યા�ા દર�મયાન યાિ�કોની �ુિવધા માટ� પણ
SACHET �સ�મનો ઉપયોગ કરવામ� આવે છે.
140 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
TERMS IN NEWS
SPARSH પાેટર્લ (શસ�મ ફાેર પેનશન 2. સ�લાય ચેઇન ���ત�ાપકતા : પારદર્શતા, વૈિવ�યતા, �ુર�ા
અને ટકાઉપણું ધરાવતી સ�લાય ચેઇન બનાવીને િવ�ેપને રોકવો.
અેડ�મ�નસ્ટે શન [રક્ષા])
3. �વચ્છ ઊ�� અને �ડકાબ�નાઇઝેશન : નવીનીકરણ ઊ��ની
®
} SPARSH (�સ�મ ફોર પેન્શન એડ�મ�ન��ે શન (ર�ા)) સંર�ણ ઉચ્ચ ��તબ�તાઓ, કાબ�નરોધી ખર�દ�, ઊ�� કાય�કુશળતાના
TERMS IN NEWS
મં�ાલયની એક પહ� લ છે, �ેનો ઉ�ે શય ભારત સરકારના �ડ��ટલ ધારાધોરણો વગેર�ના �યાસો કરવા.
l
ઈત્�ડયા, ‘ન્ૂનતમ સરકાર, મહત્તમ શાસન’, ��� લાભ
પ્રાથમિક પરીક્રા
4. કર અને ભ્ર�ટાચાર અવરોધ : અસરકારક કર માળ�ું, એન્ટ�મની
હ�ત�તરણ (DBT)ના િવઝનને અ�ુ�પ સંર�ણ �ે�ના પેન્શનરોને લો�ડરરગ, લ�ચિવરોધી પગલ� લઈને ઉ�ચત �પધ�ને �ોત્ાહન
પેન્શનના �નયમન માટ� �યાપક ઉક� લ �ૂરો પાડવાનો છે. આપ�ું .
u
} સંર�ણ પેન્શનરો માટ� આ પોટ� લથી �યાપક વેબ આધા�રત પેન્શન
િવતરણ �સ�મ િવકસાવવામ� આવી છે. આ �સ�મ પેન્શનની નુઅાખાઈ તહે વાર
nk
િવિવધ દરખા�તો �ા�ત કરશે અને ક� ��રીય �તર� થી ચૂકવણી કરશે .
આ �સ�મથી સંર�ણ પેન્શનરોની ફ�રયાદો ઓછ� થશે .
} તે શ�આતના ગાળામ� નવા �ન�ૃત્ત થયેલા સંર�ણ �ે�ના
પેન્શનરોનો સમાવેશ કરશે અને �ારબાદ હાલના સંર�ણ
પેન્શનરોને આવર� લેવા માટ� લંબાવવામ� આવશે .
} �ુઆખાઈ એ ઓ�ડશામ� ઉજવાતો વાર્ષક લણણીનો તહ� વાર છે.
�ુઆખાઈ ગણેશ ચ�ુથ�ના એક �દવસ પછ� ઉજવવામ� આવે છે.
તહ� વારનો અથ� એ છે ક� ખેડૂતો �ારા લણવામ� આવેલા �સઝનના
ચોખાન� નવા પાકની ઉજવણી કરવી. આ તહ� વાર ચો�સ સમયે
દ�વી સામલેશ્વર�ને નબાન્ના (ન�ું ઊગે�ું અનાજ) અપ�ણ કર�ને
} આ પહ� લના મ�યમ� સંર�ણ �ે�ના પેન્શનરો છે, �ેમને આ ઉજવવામ� આવે છે. �ુઆખાઈ એ બે શ�ોથી બનેલ છે : �ુઆ
Sa
�લેટફોમ� �ારા તેમના પેન્શન એકાઉન્ટનો સં�ૂણ� પારદશ�ક �ેનો અથ� થાય છે નવો અને ખાઈ �ેનો અથ� થાય છે ખોરાક.
���ટકોણ આપવામ� આવશે .
} �ુઆખાઈ નવા ચોખાની લણણીને �ચ�નિત કર� છે.પ�ચિમ ઓ�ડશાના
} �પશ� પોટ� લની પહોંચ ન ધરાવતા પેન્શનરોને �ુિવધા �ૂર� પાડવા લોકોનો �ુ� �યવસાય ખેતી છે, તેથી �ુઆખાઈ તેમના માટ� �ૂબ
હ� �ુ સેવાક� ��ો તર�ક� �ે ટ બેન્ક ઓફ ઈત્�ડયા અને પં�બ નેશનલ જ મહ�વ�ૂણ� તહ� વાર છે. �ુઆખાઈની ઉજવણી ઘરની સફાઈ અને
બેન્ક �ુિવધા �ૂર� પાડશે . સ�વટ સાથે શ� થાય છે. લોકો નવા અને પરં પરાગત વસ્તો પહ� ર�
eb
} NPPA ન તો બંધારણીય સં�ા છે, ક� ન તો વૈધા�નક સં�ા છે. લકુલીશ મં�દર, કાયાવરાેહણ (�જ. વડાેદરા)
નેશનલ ફામાર્સ્ુ�ટકલ પ્રાઇશસ� ગ અાેથાે�રટીનાં કાયાયો } કાયાવરોહણ વડોદરા ���લામ� ડભોઈ ન�ક આવે�ું છે. લકુ લીશ
} ડ� ગ �ાઇસ કં ટ� ોલ ઓડ� સ� (DPCO) ના શેડૂલ-1 હ� ઠળ આવશયક િવશ્વ�પ અને �ુદશ�નાના �ુ� હતા. તેઓ લકુ લી ક� નકુ લી ક� લકુ ટ�
દવાઓની રા�ટ� �ય �ૂ�ચ (NLEM) પર દવાઓની રકમત ન�� ક� નકુ લીશ અથવા લકુ લીશ તર�ક� ઓળખાતા હતા. આ નામોના
કરવી. �ૂળમ� ‘લકુ ટ’ શ� રહ� લો છે, �ેનો અથ� દં ડ ક� દં ડ�કો થાય છે.
} NPPAને સોંપવામ� આવેલી સત્તાઓ અ�ુસાર ડ� ગસ �ાઇસ કં ટ� ોલ લકુ લીશની �ૂર્તઓમ� એક હાથમ� લકુ ટ ધારણ કર� લો હોય છે.
ઓડ� ર (DPCO), (1995/2013)ની જોગવાઈઓ�ું અમલીકરણ } �ુરાણા�દ �ંથો તથા અભભલેખોમ� લકુ લીશના ચાર �શ�યો
કરાવ�ું.
®
ગણા�યા છે : કુ �શક, ગગ� (ક� ગાગય�), �મ� અને કુ રુષ (ક� કૌરુ�ય).
} બલ્ક દવાઓ અને ફોમ�ુ�લશ ે ન માટ� ઉ�પાદન, �નકાસ અને આયાત, આ ચાર �શ�યોમ�થી લકુ લીશ પા�ુપત સં�દાયની ચાર શાખાઓ
�યક�તગત કં પનીઓનો બ�ર �હ�સો, કં પનીઓની નફાકારકતા
થઈ :
વગેર� પરના ડ� ટા�ું એક�ીકરણ/�ળવણી કરવી.
l
1. કૌ�શક શાખા ખાસ કર�ને મેવાડમ� �ચ�લત હતી.
} NPPAને દવાની રકમતો સંબં�ધત સંસદ�ય બાબતોમ� ક� ��
સરકારને સહાય કરવાની જવાબદાર� પણ સોંપવામ� આવી છે. 2. ગાગય� શાખા �ુજરાતમ� સારા �માણમ� �ચ�લત હતી.
ku
3. �મ�મ�થી ઉદભવેલી મૈ� ક� મૈત્ય ક� મૈ�ક શાખા સૌરા�ટ� મ�
NPPA પહે લ
વલભીમ� ‘મૈ�ક’ તર�ક� સત્તા�ઢ થઈ હતી.
} નેશનલ ફામ���ુ�ટકલ �ાઇસસગ ઓથો�રટ� (NPPA)�ું �ુ�
4. કૌરુષ શાખાના પા�ુપતો ‘કારુક’ ક� ‘કાલાનન’ ક� ‘કાલ�ુખ’
મથક નવી �દલ્� ખાતે છે અને સમ� દ�શમ� NPPAની પહોંચ
તર�ક� પણ ઓળખાતા.
વધારવા માટ� િવિવધ ભારતીય રા�ો અને ક� ��શા�સત �દ�શોમ�
�ાઇસ મો�નટરરગ અને �રસોસ� �ુ�નટ (PMRU) ની �ાપના } લકુ લીશની ક� ટલીક �ાચીન ��તમાઓ કાયાવરોહણ અને
એની આસપાસન� �ળોએ મળ� છે. કાયાવરોહણ પાસે
an
કરવામ� આવી છે. આ PMRUની �ાપના ક�ઝ્ુમર અવેરનેસ ,
પબરલ�સટ� એ�ડ �ાઇસ મો�નટરરગ (CAPPM) યોજના હ� ઠળ આવેલા ટીંબરવા ગામમ�થી મળે લી ��તમા છઠ્ા શતકની છે.
કરવામ� આવી છે. કાયાવરોહણમ� આવેલી બે ��તમાઓ દશ�નીય છે. એમ�ની એક
બ્હ્મેશ્વર મં�દરમ� પધરાવેલી છે. લકુ લીશની ��તમા સામા�ત:
રાજ�ષષિ મુ�નજી યોગાસનમ� બેઠ�લા �વ�પની હોય છે. એમના એક હાથમ�
�ાય: બીજોરું અને એક હાથમ� લકુ ટ હોય છે. માથે જટા હોય
} યોગાચાય� કૃ પાળુ મહારાજના પરમ�શ�ય એવા રાજર્ષ �ુ�ન�
S
કાયાવરોહણ-ડભોઇ, કં �ેઠા-મોરબી, મોટાભેળા-ડભોઇ, મલાવ- સેનટ્લ અે�રડ ઝાેન �રસચર્ ઇન્સ્ટિટ્ૂટ (CAZRI)
પંચમહાલ તથા ઉત્તર�દ�શ રા�ના હ�ર�ાર ખાતે આશ્રમો �ાપી } CAZRIએ ભારતીય કૃ �ષ સંશોધન પ�રષદ (ICAR)ની સૌથી
યોગનો �ચાર-�સાર કયગો છે. આ ઉપર�ત તેમણે અમદાવાદ ખાતે મોટ� સંશોધન સં�ાઓમ�ની એક છે. આ કૃ �ષ મં�ાલયના કૃ �ષ
લકુ લીશ યોગ �ુ�નવર્સટ�ની �ાપના પણ કર� હતી. તેમને સંશોધન અને �શ�ણ િવભાગ (DARE)ના ને� હ� ઠળ કામ કરતી
રા�ટ� પ�તના હ�તે રા�ટ� �ય �ુર�ાર આપીને સન્મા�નત કરવામ� એક �વાયત્ત આ�ુ�નક શૈ��ણક સં�ા છે, �ે જોધ�ુર (રાજ�ાન)
W
લકુલીશ
} ભારતના �ુષ્ક િવ�તારોમ� જમીનના ધોવાણને અટકાવી
ઉ�પાદકતા વધારવા હ� �ુસર વષ� 1952મ� જોધ�ુર ખાતે ડ� ઝટ�
} લકુ લીશ : વડોદરા ���લાના કાયાવરોહણમ� થયેલ રુ�નો 28મો
ફોર� �ેશન �ે શનની �ાપના કરવામ� આવી હતી. બાદમ�
અવતાર. શૈવ ધમ�ના સં�દાયોમ� પા�ુપત સં�દાય એક આગ�ું
1957મ� તે�ું ડ� ઝટ� ફોર� �ેશન અને સોઈલ ક�ઝવભેશન �ે શનમ�
�ાન ધરાવે છે. �ભાસ પાટણમ� સોમશમ�એ પા�ુપત સં�દાય
િવ�તરણ કરવામ� આ��ું અને અંતે 1959મ� ઈત્�ડયન કાઉન�સલ
િવકસાવેલો. તેઓ રુ�નો 27મો અવતાર ગણાતા. એ પછ�નો
ઑફ એ�ીકલ્ચરલ ર�સચ� , નવી �દલ્� હ� ઠળ સેન્ટ�લ એ�રડ ઝોન
28મો અવતાર લાટ દ�શના કાયાવરોહણમ� લકુ લીશ તર�ક� નો
�રસચ� ઈન્��ટ્ૂટ (CAZRI)મ� અપ�ેડ�શન થ�ું.
થયો.
®
�ાઇસસગ ઓથો�રટ� (NPPA) �ારા �નધ��રત રકમત મય�દાથી
આ ત્ગયર બોસિમ� �લાસ્�કનના પેક�ટમ� હ� રોઈન સંતાડ�ને
TERMS IN NEWS
ઓછ� રકમતે વેચાય છે.
સ�લાય કરવા�ું આયોજન હ�ું.
} આરોગય અને પ�રવાર કલ્યાણ મં�ાલયે સૌ�થમ 1996ના વષ�મ�
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} �ુજરાત પોલીસ િવભાગ �ારા વ�ુ મા�હતી આપતા જણાવા�ું
છે ક� , ઓપર� શન ‘ત્ગયર બોસિ’ અંતગ�ત 12 આવા ત્ગયર બોસિ આવશયક દવાઓની �થમ રા�ટ� �ય �ૂ�ચ બહાર પાડ� હતી, �ેમ�
ખોલતા તેમ�થી હ� રોઈનના 72 પેક�ટ્સ મળયા છે અને અ� ત્ગયર 279 દવાઓનો સમાવેશ કરાયો હતો. આ યાદ�મ� પછ�થી �મશ:
u
બોસિ ખોલતા વ�ુ હ� રોઇન ઝડપાય તેવી શક્યતા છે. 2003, 2011, 2015 અને 2022ના વષ�મ� �ુધારો કરવામ� આ�યો
હતો. આમ, વત�માન સમયે NLEM લી�મ� કુ લ 384 દવાઓનો
સમાવેશ થાય છે.
nk
Remission
} Remissionનો અથ� થાય છે માફ� આપવી.
} ભારતના બંધારણમ� રા�ટ� પ�ત અને રાજયપાલને કોઈ �યક�તને
સ� માફ� આપવા અંગેના �ાવધાન આપવામ� આ�યા છે.
} ભારતના બંધારણમ� માફ� શ�નો અથ� થાય છે ક� કોઈ �ુનો
} નોંધીએ ક� સમય�તર� કોઇ દવા ભારતમ� ��તબં�ધત થત� ક� દવાની
સલામતી અંગેના અહ� વાલોની �ૃ��ટ કરત�, આવી દવાઓને
NLEM લી�મ�થી કાઢ� નાખવામ� આવે છે.
} NLEM યાદ�ને રોગનો ફ� લાવો, દવાની ખચ�- અસરકારકતા અને
સલામતી વગેર�ને �યાનમ� રાખીને બનાવવામ� આવે છે, ઉપર�ત
કરનાર �યક�તને તમામ સ� અને ગેરલાયકાતમ�થી સં�ૂણપ
� ણે
Sa
એ પણ �યાનમ� રાખવામ� આવે છે ક� આવી દવાઓ એવી ર�તે
�ુ�ત કરવો.
ઉપલબ્ધ હોવી જોઈએ ક� કોઈ �યક�ત અથવા સ�ુદાય તેને પરવડ� .
} ભારત�ું બંધારણ અ�ુચ્છેદ 72 �ુજબ ભારતના રા�ટ� પ�તને કોઈ
} આવશયક દવાઓની પસંદગી અને ઉપયોગ અંગેની �ન�ણાત
પણ �યક�તને માફ�, સ�મ� ઘટાડો કરવો, સ�ને સં�ૂણ�પણે માફ
કરવી વગેર� �ેવી શક�તઓ આપે છે. સ�મ�ત �ારા દર બે વષભે WHO EML અપડ� ટ કરવામ� આવે છે.
} તેવી જ ર�તે ભારતના બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 161 એ રા�પાલને } વૈત્શ્વક �તર� સૌ�થમ EML �ૂ�ચ બનાવનાર �થમ દ�શ ત�ઝા�નયા
શક�ત �દાન કર� છે ક� તેઓ કોઈ �ુનેગારની સ�ને માફ કર� શક� હતો.
eb
છે, રાહત આપી શક� છે, સ� ઘટાડ� શક� છે, સ�ને �ત્ગત કર�
શક� છે.
} ભારત�ું બંધારણ એ આ�વન ક� દ અંગે ઉ�લેખ કર�ું નથી.
} �ુ�ીમ કોટ� એ તેના એક ક� સના ચુકાદામ� કહું હ�ું ક� ‘આ�વન ક� દ’
ની સ� એટલે ક� સખત ક� દની સ� અને તે સાદ� ક� દની સ�થી
W
યાેજના સારાંશ
®
જમ્ુ & કશમીર અને લદ્ાખ } આ ઉપર�ત ઘૂષણખોર�ને અટકાવવા કરાયેલા અ� �યત્ો :
➢ 890 �ેટલા ક� ��રીય કાયદાઓનો અમલ
} “�ૂ�મના ટુ કડાને જોડવા માટ� સૌ�થમ લોકોને જોડવા જ�ર� છે.”
l
આ ઉ�ે શ સાથે 5 ઓગ�ટ, 2019ના રોજ સંસદમ� જમ�ુ અને ➢ માનવ અ�ધકાર આયોગ�ું ગઠન
કશમીરના સંદભભે બે �બલ/ખરડા રજૂ થયા, �ેના અંતગ�ત જમ�ુ ➢ મ�હલા અ�ધકાર આયોગ�ું ગઠન
ku
અને કશમીર (J&K)ને અપાયેલ િવ�શ�ટ દરજ્� (Article 370) ➢ અ�ુ�ૂ�ચત ��ત/અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત અ�ધકાર આયોગ�ું
ને રદ કર�, ક� ��શા�સત �દ�શનો દરજ્જો આપીને અ� રા�ોની ગઠન
�ેમ ભારતીય સંઘનો ભાગ બનાવવામ� આ�યો. J&Kમ� શ��ત
અને સ�ૃ�� ને �ાપવા િવિવધ �તર� પગલ� લેવામ� આ�યા. બદલાયેલી પ�રસ્��ત પ્રમાણે અા પ્રદે શ સાથે સંકળાયેલા નવીન
} નયનરમય દૃશયોની ખીણ એવા J&K ક� ��શા�સત �દ�શ એ 2. hybrid અને Virtual આતંકવાદ�ઓ
છે �લા �ણ દાયકાથી �ોસ–બોડ� ર ટ� ર��રઝમ, અલગાવવાદ, } આતંકવાદ� સંગઠનો એવા લોકોનો ઉપયોગ કર� છે �ેમની કોઈ
ઘૂષણખોર�ની સમ�યાઓથી પી�ડત છે. J&Kમ� લશકર–એ- ���મનલ �ૃ�ઠ�ૂ�મ ન હોય, આથી તેમના િવરુ� સરળતાથી
eb
તૈયબા (LET) �ૈશ–એ–મોહમમદ (JeM), �હજ�ુલ �ુ��હ��ન કાય�વાહ� કર� શકાતી નથી.
(HM) �ેવા સ��ય આતંકવાદ� સંગઠનો છે. ઉત્તર અને દ��ણ 3. પા�ક�તાનની Information Warfare
કશમીરમ� 150 થી વ�ુ આતંકવાદ�ઓ હાલમ� કાય�રત છે.
} આતંકવાદ� સંગઠનો ફ� ક ન્ુઝ, ભારત િવરોધી �ચાર, ખોટ�
(Source : Indian Army).
મા�હતી વગેર� �ારા �ુવાનોને આતંકવાદના માગભે દોર� રહ્ા છે.
ઘૂષણખાેરીને અટકાવવા માટે નાં પગલાં
W
Ushering Investments
1. Three–tiered counter infiltration grid : (A) Indian
} The Jammu and Kashmir Industrial Policy 2021–30
Army (B) CRPF (C) J&K Police
2. Anti–infiltration obstacle system fencing } J&Kને િવકાસમ� ભાગીદાર બનાવવા માટ� ભારત સરકાર �ારા
�નવેશના નવીન માગગો �ુ�લા �ૂકવામ� આ�યા છે. 2019ના
3. ડ� ોન �ારા સવભેલ�સ
વષ� પહ� લ� આ �દ�શમ� �નવેશ મા� સબ�સડ� અને ટ� સિમ�
4. night–vision ઉપકરણો/સાધનો
છૂ ટછાટના �પમ� જોવા મળ�ું હ�ું. હવે તેને વધાર� નવીન �ે�
5. hand–held thermal imaging devices �ેમ ક� �વાસન, હોર્ટકલ્ચર, �વાસ્થ્ય, �શ�ણ વગેર�નો સમાવેશ
} ઉપરો�ત પગલ�ઓના લીધે J&K મ� ઘૂષણખોર�ની સં�ામ� કરવામ� આ�યો છે. ઉપરો�ત નવી ની�તમ� નીચેની �ુ�
બમણી ગ�તએ ઘટાડો નોંધાયો છે. બાબતોનો સમાવેશ થાય છે :
144 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Websankul At a Glance
®
} કાશમીર ક� કલી, જબ જબ ફૂલ ખીલે , �હમાલય ક� ગોદ મે , બજરં ગી 3. Samadhan : Onliine Grievance Redressal System
@ Glance
ભાઇ�ન વગેર� �ફલ્ોમ� બતાવેલ દૃશયોમ� કાશમીરની નયનરમય 4. J&K Education Hub
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�ુંદરતા�ું વણ�ન જોવા મળે છે. અહીં વ�ુ �માણમ� �ફલ્ો�ું
�ૂટટગ થાય તે હ� �ુથી J&Kના િવકાસના ભાગ�પે �સનેમા �ે�ને Fostering MSMEs and Artisans
િવકસાવવા માટ� ‘J&K Film Policy–2021’ બહાર પાડવામ�
u
} J&K તેના હ�તઉ�ોગ માટ� િવશ્વભરમ� િવ�ાત છે. તેના કારપેટ,
આવી છે. �ેના �ુ� હ� �ુઓ નીચે �ુજબ છે ; �સલ્ક, શાલ, પોટર� વગેર��ું સમ� િવશ્વમ� વેચાણ થાય છે. આ
1. �ફલ્ �સટ��ું �નમ�ણ �ે�ને વ�ુ િવકસાવવા માટ� સરકારના �યત્ો નીચે �ુજબ છે ;
nk
2. વાર્ષક �ફલ્ ફ� સ્�વલની ઉજવણી
3. J&K �ફલ્ એવોડ્� સ
4. FAM Trips (Familiarization Trips)
ટકાઉ પ્રવાસન
} ‘ભારતના સ�વ�ઝલભે�ડ’ તર�ક� ઓળખાતા J&Kના �વાસનને વેગ
1. BPMS : Procurement and marketing support
scheme
2. MSME : Sustainable (ZED) Certification Scheme
3. ટ� � નોલૉ� સેન્ટર (શ�ભા - J&K ખાતે)
4. Aroma mission (startups માટ� )
Sa
આપવા, Universal Health Coverage in J&K
1. �વદ�શ દશ�ન } “Prevention is better than cure” ના �સ��તને �યાનમ�
2. PRASHAD યોજના રાખી J&Kના લોકોને �વાસ્થ્ય સેવાઓ ઘરઆંગણે પહોંચાડવાના
�યત્ો સરકાર કર� રહ� છે.
3. Eco tourism
} પગલ� : 1) આ�ુ�યમાન ભારત યોજના
શશક્ષણ અને કાૈશલ્ય�વકાસ–અાત્મ�નભર્ર લદ્ાખ 2) �ાથ�મક સારવાર ક� ��ો
eb
} વષ� 2019મ� બંધારણીય �ુધારા �ારા લ�ાખને એક અલગ 3) AB – PMJAY SEHAT (Social, endeavor for
ક� ��શા�સત �દ�શ તર�ક� �હ� ર કરવામ� આ�યો. અહીંના �ુવાધનને health and telemedicine)
�ુ�ધારા સાથે જોડવા માટ� સરકાર� ક� ટલ�ક નીચે �ુજબ પગલા
હાથ ધય� છે ; Hanle Space Observatory
1. શૈ��ણક કાયગોને લગ�ું આંતરમાળ�ું તૈયાર કર�ું } હ� �લે �પેસ ઓરસ�વેટર� લેહમ� ��ત છે. અહીં, આવા �કારની
�પેસ ઓરસ�વેટર� �ાપવા પાછળન� કારણો :
W
®
�ૂણ� થયેલ છે.
} િવશ્વન� જ��રયાતમંદ દ�શો �ુધી ભારતે વેક્સિન મૈ�ી કાય��મ
} જળમાગગો : 111 રા�ટ� �ય જળમાગગો 24 રા�ોમ� કાય�રત છે.
અંતગ�ત આશર� 25 કરોડથી વ�ુ રસીના ડોઝ મોકલ્યા છે.
l
સંરક્ષણ ક્ષેત્રે અાત્મ�નભર્રતા } ઓક્સિજન ઉ�પાદનમ� આ��નભ�રતા
} પગલ� : ➢ 2019 �ુધીમ� ભારત એક �દવસમ� 900 મે�ટ� ક ટન �લ��વડ
ku
1. સંર�ણ ખર�દ ની�ત 2016 ( Defense Procurement મે�ડકલ ઓક્સિજન�ું ઉ�પાદન કર�ું હ�ું, પરં �ુ મ�ગ વધત�
Policy 2016) 2020-21મ� ઉ�પાદન 10 ગણું વધાર� દ��ું હ�ું.
2. 68% રકમની ખર�દ� �ા�નક બ�રમ�થી કરવાની જોગવાઈ } જન ઔષધી યોજના
3. �વદ�શી તેજસ ખર�દવાની મંજૂર� ➢ ઓગ� 2022 �ુધીમ� 8786 જન ઔષધી ક� ��ો કાય�રત છે.
4. �ા�નક/�વદ�શી ઉ�પાદનને �ોત્ાહન આપવા �ડફ� ન્સ ➢ 2024 �ુધીમ� 10,000 જન ઔષધી ક� ��ોનો લક્ષ્ય�ક
કો�રડોરની �ાપના
} પીએમ ગર�બ કલ્યાણ પેક�જ
an
(A) ત�મલનાડુ
➢ �.1.70 લાખ કરોડ.થી વ�ુ�ું પેક�જ
(B) ઉત્તર�દ�શ
➢ કોરોના વો�રયસ�ને �.50 લાખનો �વાસ્થ્ય વીમો
5. અત્નિપથ યોજના
➢ 80 કરોડ લોકોને ��ત �યક�ત દર મ�હને 5 �કલો ઘઉં અથવા
અારાેગય ક્ષેત્રે ચોખા અને એક �કલો દાળ મફત આપવાની જોગવાઈ
} 2020 મ� 137% - �વાસ્થ્ય બ�ેટમ� વધારો. } ઉજ્જવલા યોજના
S
} નસ� �ૂમાડાને કારણે દર વષભે આશર� પ�ચ લાખ લોકોન� �ૃત્ુ થાય
➢ 1951 – 34.41 લાખ નસગો છે.
➢ 2022 – ��ત 1000 લોકોએ 2 નસ� સેવા આપે છે. ખેડૂતાેની અાવક બમણી કરવાનાે લકયાંક
} મે�ડકલ કોલેજ } વાવણી પહ� લા : 22.91 કરોડ સોઇલ હ� લ્થ કાડ� �ર� કયયાં.
➢ 2001 – 334 કોલેજ
} વાવણી દર�મયાન : �ધાનમં�ી કૃ �ષ સસચાઈ યોજનાના સસ�ચત
W
અાૈદાે�ગક ક્ષેત્રે સુધારાઅાે } ‘બેટ� બચાઓ બેટ� પઢાઓ’ના પ�રણામ �વ�પ ઈ�તહાસમ�
1. કં પનીઝ એમે�ડમેન્ટ એ�-2017 : નાના ઉ�ોગોને રાહત. �થમવાર ભારતમ� 1000 �ુ�ષો સામે 1020 મ�હલાઓ છે.
2. ઇ�સો�વ�સી બેન્કરપ્ી કોડ-2016 (2021મ� �ુધારો) : NPAમ� } ��ૂ�ત �હતલાભ અ�ધ�નયમ 1961 (Maternity Benefit
ઘટાડો નોંધાયો. Act 1961)મ� �ુધારો કર�ને ��ૂ�ત ર�નો સમયગાળો 12
3. સસગલ િવ�ડો ક્�લયર�સ : ઉ�ોગ અને રોકાણ માટ� તમામ મંજૂર� અઠવા�ડયાથી વધાર�ને 26 અઠવા�ડયા કરવામ� આ�યો.
હવે એક જ જગયાએ મળે છે. અા�દવાસી સમુહનું સશસ્તિકરણ
4. ર� ટ�ો�પે�ટવ ટ� સિ �વ�પની ના�ૂદ�. } Vision : સબકા સાથ, સબકા િવકાસ, સબકા િવશ્વાસ, સબકા
®
5. MSME ની નવી �યા�ા. �યાસ.
@ Glance
6. પફગોમ�સ �લન્કડ ઇ�સે�ન્ટવ ��મ } �ૌપદ� �ુ�ૂ� એ ભારતના �થમ આ�દવાસી મ�હલા રા�ટ� પ�ત બ�ા.
l
પ્રાથમિક પરીક્રા
વીજળી } ભગવાન �બરસા �ુંડાના જન્મ�દવસ (15 નવેમબર)ને ‘આ�દવાસી
} 37 કરોડથી વ�ુ LEDs બ�બ�ું િવતરણ. ગૌરવ �દવસ’ તર�ક� �હ� ર કરવામ� આ�યો. (દ�શભરમ� આ�દવાસી
u
�વતં�તા સેનાની સં�હાલયના �નમ�ણના ભાગ�પે)
} �ધાનમં�ી કુ �ુમ યોજના હ� ઠળ ��ત વષ� 32 �મ�લયન ટન CO2
(કાબ�ન ડાયોસિાઈડ) ઉત્��નમ� ઘટાડો થયો. } ઝારખંડમ� ભગવાન �બરસા �ુંડા આ�દવાસી �વતં�તા સેનાની
સં�હાલય.
} સૌભાગય યોજના હ� ઠળ લગભગ �ણ કરોડ લાભાથ�ને કનેક્શન
nk
અપાય�.
} ઉ�લા યોજના : ગર�બ અને મ�યમ વગ�ન� પ�રવારોને વીજળ�
�બલમ� દર વષભે 50,000 કરોડ �િપયાની બચત થાય છે.
�ડ�જટલ ઈન્ડિયા
1. કોમન સર્વસ સેન્ટર : દ�શભરમ� 5.31 લાખ ક� ન્�ો કાય�રત
} નમ�દા (ગ�ડ� શ્વર ખાતે) ���લામ� રા�ટ� �ય આ�દવાસી સં�હાલય
} ટ� ાઇરસ ઈત્�ડયા : આ�દવાસી કાર�ગરો, વણકર, કું ભાર, કઠ�ૂતળ�
બનાવનાર અને ભરતકામ કરનારની ઉત્ૃ �ટ �શ�પ પરં પરા �ું એક
જ �ળે એક�ીકરણ – આ�દ મહોત્વના ભાગ�પે .
} TRIFED : આ�દવાસી �ોડ�્ સના વેચાણ માટ� ઈ-કોમ�સ �ારા
�ોત્ાહન.
Sa
2. ઉમંગ એપ : 1570 થી વ�ુ સરકાર� સેવાઓ ઉપલબ્ધ 22,000
થી વ�ુ �બલ ચૂકવણી સેવા ઉપલબ્ધ કાૈશલ્ય �વકાસ
3. �ડ��લોકર : મહ�વના દ�તાવેજોને પેપરલેસ સેવ કરવાની �ુિવધા } Skill India �ો�ામ અંતગ�ત 5.70 કરોડ લોકોને કૌશલ્ય તાલીમ
4. સે�મ�ોન ઈત્�ડયા �ો�ામ આપવામ� આવી. – (માચ� 2021 �ુધીમ�)
} �યાવસા�યક �શ�ણ અને કૌંશલ્ય િવકાસના �ે�ોમ� સહયોગ
પેટન્ટ અને ટ્ે ડમાકર્ સુધારા
માટ� �પાન, ઑ��ે �લયા, ર�શયા, �ફનલે�ડ સ�હત આઠ દ�શો
eb
} તેના �ારા મ�યમ વગ�ન� લોકો 500 �ક.મી. �ુધીનો િવમાન �વાસ COP-26 અંતગ�ત ભારત �ારા આપવામ� આવેલ મં� .
મા� 2500 �િપયામ� કર� શક� છે. } આ અભભયાનનો ���ટકોણ એવી �વનશૈલી �વવાનો છે �ે
} ઉડાન યોજના અંતગ�ત વષ� 2026 �ુધીમ� 220 ડ� સ્�નેશનને આપણા �હને અ�ુ�પ હોય એન તેને �ુકસાન ન પહોંચાડ� .
1000 માગ� સાથે �ુર� કરવા�ું લક્ષ્ય રાખવામ� આ��ું છે. 6. 2070 �ુધીમ� નેટ-ઝીરો�ું લક્ષ્ય�ક
પાેષણ �મશન 2.0 } 2030 �ુધીમ� ન�� કરાયેલ લક્ષ્ય�ક ;
} આ અભભયાનમ� 40 કરોડથી વ�ુ જન આંદોલન આધા�રત (1) 1 �બ�લયન ટન કાબ�ન ઉત્��નમ� ઘટાડો
��ૃ�તઓ તેમજ પોષણ ટ� � કર એસ�લક� શનથી 11.38 કરોડ (2) �બન અ�શમ�ૂત ઊ�� �મતાને 500 ગીગાવોટ �ુધી
®
લાભાથ�ઓ�ું મો�નટર�ગ કરવામ� આ��ું છે. પહોંચાડવી
} NFHS (નેશનલ ફ� �મલી હ� લ્થ સવભે)-5 �ુજબ પ�ચ વષ�થી ઓછ� (3) 50% ઊ�� જ��રયાતોને અ�ય ઊ��થી �ૂર� કરવી
ઉંમરના બાળકોમ� ઠીંગણાપણા�ું �માણ 38.4% થી ઘટ�ને (4) કાબ�નની તીવ્રતા 45%થી પણ ઓછ� કરવી.
l
35.5% થ�ું છે.
7. સસગલ �ુઝ �લાસ્�ક પર ��તબંધ
} બાળકોમ� નબળાઇ�ું �માણ 21% થી ઘટ�ને 19.3% થ�ું છે.
} �લાસ્�ક વે� મેનેજમેન્ટ એમે�ડમેન્ટ �લ્સ 2021 અંતગ�ત
ku
અમૃત } હાલમ� 75 માઇ�ોનથી નાની �લાસ્�ક ક� ર� બેગન� ઉપયોગ
} હ� �ુ : ગટર અને સે��ટક મેનેજમેન્ટ, �ુધારવાનો, શહ� રોને જળ પર ��તબંધ છે, �ેને 1 �ડસેમબર, 2022 થી 120 માઇ�ોન �ુધી
ઉપલબ્ધતાની પહોંચ �ુ�ન�ચિત કરવાનો અને નદ�ઓમ� ઠલવાત� ��તબં�ધત કરવામ� આવશે .
ગંદા નાળાન� પાણીને અટકાવવાનો છે. 8. રા�ટ� �ય હાઈડ� ોજન �મશન
} 15મી ઑગ� 2021ના રોજ �હ� રાત.
સ્ા�મત્વ યાેજના
an
} ઊ��ના વૈક��પક સ્તોત તર�ક� હાઇડ� ોજના ઉપયોગને �ોત્ાહન
} સાચા અથ�મ� જમીનના અ�ધકાર આપવા
આપ�ું.
} આ યોજના અંતગ�ત વષ� 2025 �ુધીમ� દ�શન� 6.62 લાખ ગામોમ�
સવભે�ું કામ �ૂરું કરવાનો લક્ષ્ય છે. રે લવે
} વ�દ� ભારત એસિ�ેસ : હાલમ� બે �ટ કાય�રત છે.
હે કાથાેન – ‘જય અનુસંધાન’નાે ઉદ્ ઘાેષ
(A) નવી �દલ્� થી વારાણસી (B) નવી �દલ્�થી વૈ�ણોદ�વી
} દ�શમ� ઇનોવેશનની ભાવનાને �ોત્ાહન આપવા માટ� વડા�ધાનના
S
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
કાયદાે કમ્�ૂટર
• PSI / ASI ની �ુ� પર��ા તથા (�ે. પાેલીસ ભરતી માટે )
કો��ે બલની પર��ા માટ� કાયદાની
િવ��ૃત તૈયાર� કરવામ� અ�ત ઉપયોગી • કો��ે બલ અને PSI/ASI ની
એ�ું �ુ�તક પર��ાઓના અ�યાસ�મને �યાનમ�
લઈને સં���તમ� અને મહ�વની બાબતો
સમાવીને તૈયાર કર� �ું �ુ�તક
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
ગુજરાત ઇ�તહાસ ભૂગાેળ (Golden MCQ)
• �ુજરાતના ઇ�તહાસની ભારતીય • GPSC ની 2017 થી અ�ાર �ુધી 2021
ઇ�તહાસના સંદભ� સાથે �ુ�યવ��ત લેવાયેલ , Class 1-2, DySO, STI, PI,
રજૂ આત RFO વગેર�ના �ૂગોળ િવષયના ��ો�ું
• GPSC Class 1/2, Dy. So, PI, ટોપીકવાઇઝ/િવષયા�ુસાર સો�ુશન
PSI/ASI, તલાટ�, જુ . �લાક� ,
�બન સ�ચવાલય �લાક� , �સ�નયર �લાક� ,
હ� ડ �લાક� , કો��ે બલ માટ� ઉપયોગી
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Maths �રઝ�ન� ગ
• �ુજરાતમ� �થમ વખત સૌથી વ�ુ
• �બન સ�ચવાલય, તલાટ�-કમ-મં�ી,
(60+) �કરણનો સમાવેશ કર�ું સં�ુણ�
PSI/ASI, કો��ે બલ, જુ �નયર �લાક� ,
�ુ�તક
�સ�નયર �લાક� , હ� ડ �લાક� ,
• 3200+ �ે��સ ��ોનો સો�ુશન મહાનગરપા�લકાની િવિવધ પર��ા,
સાથે સમાવેશ ફોર� � ગાડ� , GPSC �ારા લેવાતી
િવિવધ �ાથ�મક પર��ાઓ માટ�
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
GS 1 GS 3
• GS-1 ના સમ� અ�યાસ�મને આવર� • GS - 3 ના સમ� અ�યાસ�મને આવર�
લે�ું �ુ�તક. લે�ું �ુ�તક.
• GPSC �ારા લેવામ� આવતી DySO, • GPSC �ારા લેવામ� આવતી DySO,
STI, ચીફ ઓ�ફસર, �લાસ 1 & 2 ની STI, ચીફ ઓ�ફસર, �લાસ 1 & 2 તથા
પર��ા તથા તકનીક� પો�ના તકનીક� પો�ની �ુ� પર��ા માટ�
�ુ� પર��ાના સામા� અ�યાસ ઉપયોગી �ુ�તક
િવષયની તૈયાર� માટ� ઉપયોગી �ુ�તક
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
GS 2 મુ� પરીક્ષા ભાષા
• GS - 2 ના સમ� અ�યાસ�મને
આવર� લે�ું �ુ�તક. • GPSC �ારા લેવાતી DySO, STI,
• ભારતીય રા��યવ�ા અને ચીફ ઓ�ફસર, �લાસ 1 & 2 તથા
બંધારણના અગ�ના �ુ�ાઓ �ેમ ક� , તકનીક� પો�ની �ુ� પર��ાઓમ�
સંઘવાદ, �ૂળ�ૂત અ�ધકાર, DPSP, �ુજરાતી અને English િવષયોની
રા�ટ� પ�ત, રા�પાલ, ક� �� અને રા� તૈયાર� કરત� ઉમેદવારોને ઉપયોગી
સરકારો, િવિવધ સં�ાઓ વગેર�નો થાય તે�ું �ુ�તક
સમાવેશ .
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to
Download
Demo Copy
Scan QR
વતર્માન �વશેષ Monthly Magazine
‘મહ� ન�ું િવ�ાથ�ઓની �થમ પસં દ ’
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
‘મહ� ન�ું િવ�ાથ�ઓની �થમ પસં દ ’
GPSC 360° Monthly Magazine
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
Scan to
Download
Demo Copy
Scan QR