6.october 360

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 160

WebSankul® PUBLICATION

Covor Story

પ્રસતાવના

®
} ભારતે આઝાદ�ના 75 વષ� �ૂણ� કયયાં છે. આ �ુભ �સંગની } ભારત વષ� 1947મ� આઝાદ થયો �ાર� નબળ� અથ��યવ�ા,
ઉજવણી માટ� ભારતે આઝાદ�નો અ�ૃત મહોત્વ શ� કયગો દ�શ�ું િવભાજન, રાજક�ય િવ�ેપ , ગર�બી, અ�પ�શ�ણ વગેર�ના

Covor Story
છે. �ેમ� ભારતની આઝાદ�ના 75 વષ�ની સફરમ� �ા�ત કર� લી કારણે આ�થક િવકાસ સં�ૂણ�પણે અટક� ગયો હતો. દ�શના

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�સ��ઓ�ું સ્રણ કરવામ� આવે છે. �સ��ઓના સ્રણમ� �ુન:�નમ�ણમ� િવ�ાન અને ટ� �નોલો�એ �નણ�યક �ૂ�મકા
રાજક�ય, આ�થક, ઐ�તહા�સક, િવ�ાન અને �ો�ોત્ગકો વગેર� ભજવી છે.

ku
�ે�ોમ� ભારતની �ગ�તનો સમાવેશ થાય છે. } છે �લ� 75 વષ�મ� ભારતે કૃ �ષ, ભાર� ઉ�ોગ, સસચાઇ, ઊ�� ઉ�પાદન,
} િવ�ાન અને ટ� � નોલો� �ે�ે આઝાદ�ની 75મી વષ�ગ�ઠની પરમાણુ ઊ�� �મતા, અવકાશ ટ� �નોલો�, ર�ા ટ� �નોલો�,
ઉજવણી �પે નેશનલ કાઉન�સલ ઓફ સાય�સ મ�ુ�ઝયમસ સંચાર ટ� �નોલો�, બાયો ટ� �નોલો�, સ�ુ�િવ�ાન, િવ�ાન
(NCSM) �ારા ‘આઝાદ�ના 75 વષ� - િવ�ાન અને ટ� � નોલો�મ� સંશોધન અને �શ�ણમ� નોંધપા� સફળતા હ�સલ કર� છે.
ભારતની �સ��ઓ’ રા�ટ� �યાપી સ્ારક �દશ�ન�ું આયોજન } ભારતની િવ�ાન ���તમ� િવ�મ સારાભાઈ, હોમી જહ�ગીર
કરા�ું હ�ું. ભાભા,સી.વી.રમન,જગદ�શ ચં� બોઝ,મેઘનાદ સહા,સ�ે��નાથ
an
} ભારતનો િવ�ાન અને ટ� � નોલો� સાથેનો ઇ�તહાસ લ�બો અને બોઝ, હરગોપવદ �ુરાના વગેર� �ેવા ��ાત વૈ�ા�નકોનો અમોઘ
ભ�ય છે, �ે બ�ૂ�ચ�તાનની મહ� રગઢ સં�ૃ�ત (7000 BCE) સાથે ફાળો રહ્ો છે.
શ� થયો. મહ� રગઢ, સસ�ુ-સર�વતી સં�ૃ�તના ખોદકામ કરાયેલ� } સમય�તર� ભારતે િવ�ાન અને ટ� � નોલો�મ� નોંધપા� �ગ�ત
�ળો, વૈ�દક-અ�ુવૈ�દક સા�હ� અને કલાકૃ �ત વગેર� �ૂરતા કર� છે. િવ�ાન ટ� � નોલો� અને નવીનતા ની�ત–2020 િવક� ���ત,
�ુરાવા આપે છે ક� , ભારતીય �ૂ�મ પર �ૂબ સ�ૃ� િવ�ાન અને બોટમ-અપ, �ુરાવાથી મા�હતગાર, �ન�ણાતો �ારા સંચા�લત અને
�ો�ોત્ગક� સં�ૃ�તનો િવકાસ થયેલો હતો. સવ�સમાવેશની િવભાવનાને સીમા�ચનિ કર� છે.
S
} ભારતીય િવ�ાન અને ટ� �નોલો� �ચ�કત્ા, �લાસ્�ક } ‘આ��નભ�ર ભારત’ના �સ��ત હ� ઠળ ભારત િવ�ાન અને
સ��ર�, ધા�ુશાસ્ત, કૃ �ષ-બાગાયત, ગ�ણત-રસાયણ શાસ્ત, ટ� � નોલૉ� �ે�મ� �વદ�શી િવકાસ અને આ��નભ�રતા તરફની
�શપ�બલરડગ અને નેિવગેશન, �વ�નશાસ્ત, વજન અને તોલ વગેર� કૂ ચ પર િવશેષ ભાર �ૂક� છે.
શાખાઓમ� મજ�ૂત ર�તે િવક��ું હ�ું.
eb

અવકાશ અને સંરક્ષણ


અવકાશ જત� વષ� 1969મ� INCOSPAR સં�ા�ું ‘ભારતીય અવકાશ
અ�ુસંધાન સં�ા (ISRO)’ નામે નામકરણ કરા�ું. વષ� 1972મ�
W

ISRO (ભારતીય અવકાશ અનુસંધાન સં�ા - Indian space અવકાશ િવભાગની રચના થત� ISRO તે�ું ભાગ બન્ું.
Research organisation)
ISRO સાથે સંલનિ અવકાશ ક્ષેત્રની અ� પેટા સં�ાઅાે
} ભારતીય અવકાશ સંશોધનો માટ� ની સંભાવનાઓ તૈયાર કરવા
અને આંતરરા�ટ� �ય �તર� થત� સંશોધનોનો અ�યાસ અને �ાલ 1. િવ�મ સારાભાઈ �પેસ સેન્ટર (VSSC) : �તરુવનંત�ુરમ
મેળવવા વષ� 1962મ� ડૉ. િવ�મ સારાભાઈના ને��ૃ વ હ� ઠળ 2. �લ��વડ �ોપશિન �સ�મસ સેન્ટર (LPSC) : �તરુવનંત�ુરમ
ઇત્�ડયન નેશનલ ક�મટ� ફોર �પેસ �રસચ� (INCOSPAR)ની 3. સતીશ ધવન �પેસ સેન્ટર : શ્રી હ�રકોટા
�ાપના કરવામ� આવી હતી. તેના જ ભાગ�પે વષ� 1963મ� 4. �પેસ એસ�લક� શન સેન્ટર : અમદાવાદ
ક� રળના �તરુવંનત�ુરમ ન�ક થુમબા ખાતે થુમબા ઈ��વટો�રયલ
5. નેશનલ �રમોટ સેન�સગ સેન્ટર - હૈ દરાબાદ
રોક� ટ લોમન્ચગ �ે શનની �ાપના કરવામ� આવી. આગળ

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 5


Covor Story WebSankul®PUBLICATION

ભારતની અવકાશ ક્ષેત્રે પ્રગ�ત 2. ચં�યાન-1 : ભારત�ું �થમ ચં� �મશન વષ� 2008મ� ISRO �ારા
} ભારતે અ�ાર �ુધીમ� પોલર સેટ�લાઇટ લોન્ચ હિ�કલ (PSLV) PSLV- C11ની મદદથી લોન્ચ કરવામ� આ��ું હ�ું, �ે ચં� પર
��ેપણ યાનની મદદથી 34 દ�શોનો થઇને અંદા�ે 342 િવદ�શી પાણીના �ુરાવા શોધવામ� સફળ રહું હ�ું અને આ અવકાશયાને
ઉપ�હો લોન્ચ કય� છે. સેટ�લાઈટ ઈ�ડ�� � એસો�સએશનના ચં�ની આસપાસ 3400 થી વ�ુ પ�ર�માઓ કર� િવિવધ �કારન�
અહ� વાલ 2020 �ુજબ વષ� 2019મ� વૈત્શ્વક અવકાશ �ે�ના સંશોધનો કયયાં હત�.
અથ�તં��ું �ૂલ્ય 366 �બ�લયન ડોલર હ�ું, �ેમ� ભારતનો �હ�સો 3. �મશન શક�ત : સંર�ણ સંશોધન અને િવકાસ સં�ા (DRDO)
2% એટલે ક� અંદા�ે 7 �બ�લયન ડોલર �ેટલો રહ્ો હતો. �ેમ� �ારા વષ� 2019મ� એ�ન્ટ-સેટ�લાઈટ �મસાઇલ વડ� અવકાશમ�
આવનાર ભિવ�યમ� વધારો થવાની િવશાળ સંભાવનાઓ રહ� લી છે. ઉપ�હને સફળતા�ૂવ�ક તોડ� પાડવા�ું �મશન પાર પાડવામ�

®
} ભારતમ� અવકાશ અને સેટ�લાઈટ �ો�ે�સ પર 40 થી પણ વ�ુ આ��ું અને આવી �મતા ધરાવતા જૂ જ દ�શોમ� ભારતે �ાન
�ાટ� -અપ્ કાય�રત છે, �ે ભારતને ન�કના ભિવ�યમ� અવકાશ મેળ��ું, �ે ભારતની અવકાશીય �મતા અને અવકાશીય સંપત્ત્તના
�ે�ે મજ�ૂત �ાન અપાવવામ� ચાવી�પ �ૂ�મકા ભજવશે . ર�ણ માટ� ની ભારતની શક�ત�ું �દશ�ન હ�ું.

l
} ભારતે �પેસ �ો�ામ પર 2019-20 મ� કુ લ 1.8 �બ�લયન ડોલરનો 4. AstroSAT : એ�� ોસેટ એ ભારત�ું �થમ સમર્પત મ��-વેવલેન્થ
ખચ� કયગો હતો. ISRO �ારા વષ�મ� સર� રાશ 5-7 ઉપ�હો લોન્ચ �પેસ ટ� �લ�ોપ છે. �ે એસિ-ર� , ઓ��ટકલ અને UV �પે��લ

ku
કરવામ� આવે છે, �ાર� અમે�રકા અને ચીન �ારા વષ�મ� સર� રાશ બે�ડમ� એકસાથે અવકાશીય સ્ોતોનો અ�યાસ કર� છે.
અ�ુ�મે 19 અને 34 �ેટલા ઉપ�હો લોન્ચ કરાય છે. 5. PSLV-C37 : િવશ્વમ� એકસાથે 104 ઉપ�હો એક જ ��ેપણમ�
સફળતા�ૂવ�ક ભ્રમણક�ામ� �ૂકનાર ISRO �થમ સં�ા હતી.
અવકાશ ક્ષેત્રના �વકાસ માટે લેવાયેલ મહત્ત્વપૂણર્ પગલાં
વત�માનમ� સૌથી વ�ુ સેટ�લાઈટ્ સ એક જ લોન્ચમ� મોકલવાનો
1. ડ� ાફ્ટ �પેસ એ��િવટ�ઝ �બલ - 2017 : આ �બલનો ઉ�ે શય ર� કોડ� �પેસ એસિ પાસે છે. તેના �ારા 143 સેટ�લાઈટસને
ભારતની અવકાશ ��ૃત્ત્તઓને �ોત્ા�હત અને �નય�મત કરવાનો અવકાશમ� મોકલવામ� આ�યા હતા.
છે. તે અવકાશ િવભાગ �ારા સરકારના માગ�દશ�ન અને અ�ધકૃ તતા
an
6. NAVIC : Navigation in Indian Constellation એ
હ� ઠળ ખાનગી �ે�ની એજ�સીઓની ભાગીદાર�ને �ોત્ા�હત
ભારતની �ાદ� �શક નેિવગેશન સેટ�લાઈટ �સ�મ (IRNSS) છે.
કરવા પર �યાન ક� ���ત કર� છે.
�ેને ISRO �ારા િવકસાવવામ� આવી છે, IRNSSમ� કુ લ આઠ
2. એ ંટ� �સિ (ANTRIX) કોપગોર� શન �લ�મટ� ડ : એ ંટ� �સિ એ ઇસરો ઉપ�હોનો સમાવેશ થાય છે. �ેમ�ના �ણ ઉપ�હો �ઓ�ે શનર�
�ારા િવકસાવવામ� આવેલ �પેસ �ોડ�્ સ , ટ� ક�નકલ ક�સ��સી ભ્રમણક�ામ� અને પ�ચ �ઓસસ�ોનસ ભ્રમણક�ામ� �ૂકવામ�
સેવાઓ અને ટ� � નોલો�ના ટ� ા�સફર અને વા�ણક્�ક ��ૃત્ત્તના આ�યા છે. તેનો �ુ� ઉ�ે શ ભારત અને તેના પડોશી રા�ટ� ોને
િવ�તાર માટ� ISROની માકકે ટટગ શાખા છે. િવશ્વસનીય અને ��ર નેિવગેશન સેવા �દાન કરવાનો છે.
S

3. ન્ૂ �પેસ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ (NSIL) : તે 2019મ� �પાયેલ �ડપાટ� મેન્ટ 7. �ાયો�ે�નક એ���ન : ISROએ તેના હ� વી �લફ્ટલોન્ચ હિ�કલ
ઓફ �પેસ હ� ઠળની ક� ��રીય �હ� ર �ે�ની એન્ટર�ાઇઝ છે. GSLV MK-IIIનો ઉપલા તબ�ાના ઉપયોગ માટ� �વદ�શી
4. IN–SPACE (ઇત્�ડયન નેશનલ �પેસ �મોશન એ�ડ �ાયો�ે�નક એ���ન િવકસા��ું છે. આવી ટ� �નોલૉ� ધરાવતા
eb

ઓથોરાઇઝેશન સેન્ટર) : તેની �ાપના ઉ�ોગોને �ોત્ાહન જૂ જ દ�શોમ� ભારતનો સમાવેશ થાય છે.
આપવા અને અવકાશ �ે�મ� ખાનગી રોકાણ આકષ�વા માટ� 8. INSAT: આ એક સેટ�લાઇટ્ સ નેટવક� નો સ�ૂહ છે, �ે દ�શમ�
કરવામ� આવી છે. સંચાર અને �સારણની �ુિવધાઓ આપે છે. તે સમ� દ��ણ
5. �ો�ે� ને� : �ો�ે� ને� એ ભારતીય ઉપ�હો માટ� અવકાશમ� એ�શયાને આવી �ુિવધાઓ �દાન કરવા સ�મ છે. INSATના
કાટમાળ અને અ� જોખમો શોધવા માટ� �ારં ભભક ચેતવણી કારણે ભારતમ� ટ� �લિવઝન અને ર� �ડયો �સારણ, દૂરસંચાર અને
�ણાલી (Early Warning System) છે. �ે એકવાર કાય�રત થયા હવામાનશાસ્ત �ે�ે �ુધારાની નવી ���ત આવી છે.
W

પછ� ભારતને અ� અવકાશ �ે�ની મજ�ૂત શક�તઓની �ેમ 9. ગગનયાન : ISRO ન�કના ભિવ�યમ� ભારત�ું �વદ�શી ર�તે
�પેસ �સ્ચ�ુએશનલ અવેરનેસમ� �મતા વધારવા ઉપયોગી થશે . િવક�સત �થમ સમાનવ �મશન એટલે ક� ‘ગગનયાન’ લોન્ચ કરવાની
અવકાશ ક્ષેત્રે ભારતની નાેંધપાત્ર ઉપલસ્ધિઅાે તૈયાર�મ� છે. તેના અંતગ�ત ભારત �ારા 3 અવકાશયા�ીઓને
અવકાશમ� મોકલવાની યોજના છે. તેઓ 300-400 �ક.મી.ની
1. માસ� ઓર્બટર �મશન (MOM) : આ ભારત�ું �થમ આંતર�હ�ય
ઊંચાઈ પર 7 �દવસનો સમય પસાર કરશે .
�મશન હ�ું. �થમ �યાસમ� જ મંગળની ભ્રમણક�ા �ુધી પહોંચનાર
ભારત િવશ્વનો �થમ દ�શ બ�ો હતો. �ેના થક� ર�શયા, અમે�રકા, 10. ભારત�ું પોતા�ું �પેસ �ે શન બનાવવાની યોજના : વષ� 2030
�ુરોિપયન �પેસ એજ�સી પછ� મંગળની ભ્રમણક�ામ� પહોંચનાર �ુધીમ� ભારતે તે�ું �થમ �વદ�શી ર�તે �નર્મત �પેસ �ે શન લોન્ચ
ઇસરો િવશ્વની ચોથી અવકાશ એજ�સી બની હતી. કરવાની યોજના બનાવી છે. તેના માટ� ISRO �ારા �પેસ ડોરકગ

6 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
Covor Story
અને �પેસ �ે શન માટ� જ�ર� ટ� �નોલૉ� િવકસાવવા �યોગો ચાલી GSLVની �વશેષતાઅાે
રહ્ા છે. આ �પેસ �ે શન પર શ�આતમ� અવકાશયા�ીઓ 20 } Geosynchronous Transfer Orbit (GTO)મ� 2500 �ક.�ા.
�દવસ �ેટલો સમય િવતાવી શક� તેવી ર�તે �નમ�ણ કરવામ� આવશે . અને નીચલી ભ્રમણક�ા (LEO)મ� 5000 �ક.�ા. �ુધીન� પેલોડ
લઈ જવા સ�મ.
ISROના �વ�વધ લાેનચ્સર્
} �ણ �ે જ
1. SLV: Satellite Launch Vehicle : રો�હણી ઉપ�હને 18
જુ લાઇ, 1980ના રોજ SLV-3ની મદદથી સફળતા�ૂવ�ક લોન્ચ 1. �થમ – ઘન ઈંધણ
કર�ને ભારત અવકાશ �ે�ે લોમન્ચગ �મતા ધરાવ�ું વૈત્શ્વક �તર� 2. બીજુ ં – �વાહ� ઇંધણ
છઠ્ંટુ રા�ટ� બન્ું હ�ું. આ પહ� લ� SLV-3ની �થમ �ાયોત્ગક ઉડાન 3. �ીજુ ં - �ાયો�ે�નક �ે જ

®
ઓગ� 1979મ� આં�શક ર�તે સફળ રહ� હતી. } �ાયો�ે�નક �ે જ : આ તબ�ામ� ઇંધણ તર�ક� �વાહ� હાઇડ� ોજન

Covor Story
2. ASLV: Augmented Satellite Launch Vehicle : ASLV તથા �વાહ� ઓક્સિજનનો ઉપયોગ કરવામ� આવે છે. આ
�ો�ામ �ુ��વે લો અથ� ઓર્બટ (LEO)મ� 150 �ક.�ા. �ુધીનો

l
વા�ુઓને �વાહ� �વ�પમ� લઇ જવા માટ� તાપમાન �ૂબ નીચું લઇ

પ્રાથમિક પરીક્રા
પે-લોડ લઈ જવાની �મતા િવક�સત કરવા �ડઝાઇન કરા�ું જવામ� આવે છે. -1500C (અથવા -2380F) તાપમાનને �ાયો�ે�નક
હ�ું. તેના �ારા SROSS-C અને SROSS-C2 સેટ�લાઈટ્ સને તાપમાન કહ� છે.

u
ભ્રમણક�ામ� �ૂકવામ� આ�યા હતા. } GSLV- માક� III
3. PSLV: Polar Satellite Launch Vehicle : PSLVની �થમ } GTOમ� 4000 �ક.�ા. અને LEO મ� 8000 �ક.�ા. �ુધીનો પેલોડ
ફલાઇટ 20 સ�ટ� મબર, 1993ના રોજ યો�ઇ હતી. PSLV ભારત�ું લઈ જવા સ�મ છે.

nk
�ી� પેઢ��ું લોન્ચ હિ�કલ છે. તે �લ��વડ �ે જથી સજ્જ �થમ
ભારતીય લોન્ચ હિ�કલ છે. તેન� �ુ� �ણ વે�રઅન્ટ્ સ છે :
(1) PSLV-G (2) PSLV-CA (3) PSLV-XL.
} 1994 થી 2017ના સમયગાળા દર�મયાન PSLV �ારા 48
�ેટલા ભારતીય ઉપ�હો અને 209 �ેટલા િવદ�શી ઉપ�હોને
} �ણ �ે જ
1. �થમ : liquid ઈંધણવાળ� બે િવકાસ એ���ન
2. બીજુ ં : solid રોક� ટ �ૂ�ર
3. �ાયો�ે�નક એ���ન
5. RLV - TD: Reusable Launch Vehicle Technology
સફળતા�ૂવ�ક ભ્રમણક�ામ� લોન્ચ કરાયા છે. આ ઉપર�ત,
Sa
PSLV-C37 �ારા 104 સેટ�લાઈટ્ સ લોન્ચ કરવાનો િવ�મ રચવામ� Demonstrator
આ�યો હતો અને PSLV-C11 �ારા ચં�યાન અને PSLV-C25 �ારા } RLV-TDએ અવકાશમ� ઓછા ખચભે �વેશને સ�મ કરવા માટ�
�થમ �યાસે મંગળયાન મોકલવામ� આ��ું છે. સં�ૂણ�પણે �ુનઃ ઉપયોગ કર� શકાય તેવા ��ેપણ યાન માટ�
આવશયક ટ� �નોલો�ઓ િવકસાવવા તરફ ISRO�ું સૌથી
PSLVની �વશેષતાઅાે તકનીક� પડકાર�પ �યાસો પૈક��ું એક છે.
} Sun-Synchronous Polar Orbit (600 �ક.મી. �ુધી)મ� 6. SSLV - Small Satellite Launch Vehicle
1750 �ક.મી. પેલોડ લઈ જવાની �મતા
eb

} SSLVને ‘લોન્ચ ઓન �ડમા�ડ’ની જ��રયાતોને �યાનમ� રાખીને


} ઈંધણના ચાર �ે જ ખચ�ને અસરકારક ર�તે ઘટાડવા �ડઝાઇન કરા�ું છે. તે 3 �ે જવાળું
�થમ �ે જ - Solid, બીજુ ં �ે જ - liquid હિ�કલ છે, �ેમ� તમામ ઘન ઈંધણ ધરાવે છે અને ઇસરો�ું 110
�ીજો �ે જ - Solid, ચોથું �ે જ – liquid ટન વજન ધરાવ�ું સૌથી ના�ું વાહન છે. તે 500 �ક.�ા. �ુધીના
વજનના ઉપ�હોને �ૃ�વીની LEOમ� લઈ જઈ શક� છે.
} �થમ તથા �ીજ ચરણમ� ઘન બળતણ તર�ક� હાઇડ� ોક્સિ ટર્મનેટ�ડ
સંરક્ષણ
W

પો�લર�ુટાડ�ન (HTPB) અને બી� તથા ચોથા ચરણમ� �વાહ�


ઈંધણ તર�ક� અન�સમે�ટ� કલ ડાઇ �મથાઇલ હાઇડ�� ��ન (UDMH)
DRDO ( રક્ષા અનુસંધાન અને �વકાસ સં�ા)
સાથે નાઇટ� ોજન ટ� � ટાઓસિાઇડનો ઉપયોગ કરવામ� આવે છે.
} DRDOની રચના વષ� 1958મ� તત્ાલીન ભારતીય સેના માટ�
4. GSLV - Geosynchronous Satellite Launch Vehicle
કાય�રત ટ� ક�નકલ ડ� વલપમેન્ટ એ�ાબરલશમેન્ટ (TDES) અને
} આ ભારત �ારા �નર્મત સૌથી શક�તશાળ� ��ેપણ યાન છે. �ડફ� �સ સાય�સ ઓગભેનાઈઝેશન (DSO) સાથે �ડર� �ોર� ટ ઓફ
�ેની શ�આત 18 એિ�લ 2001ની �થમ ફલાઇટથી થઈ હતી. ટ� ક�નકલ ડ� વલપમેન્ટ એ�ડ �ોડક્શન (DTDP)ના એક�કરણથી
આ ચોથી પેઢ�ના ��ેપણયાનમ� કુ લ �ણ �ે જ છે. GSLVમ� કરવામ� આવી હતી. DRDO �ારા 1980ના દાયકામ� શ�
�ાયો�ે�નક એ���નનો ઉપયોગ થાય છે. કરવામ� આવેલ ઈન્ટ��ેટ�ડ ગાઈડ� ડ �મસાઈલ ડ� વલપમેન્ટ �ો�ામ
(IGMDP) હ� ઠળ િવિવધ �મસાઈલો િવકસાવવામ� આવી છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 7
Covor Story WebSankul®PUBLICATION

IGMDP હે ઠળ �વકશસત �મસાઈલાે હ�થયાર વહન કરવા પણ સ�મ છે. તેની ર� � જ લગભગ 1000
1. �ૃ�વી : ટૂં કા અંતરની સપાટ�થી સપાટ� પરની બેલેસ્�ક �મસાઈલ. �ક.મી. �ેટલી છે.
2. અત્નિ : મ�યવત� ર� � જની સપાટ�થી સપાટ� પર �હાર કરતી 3. શૌય� �મસાઈલ : ક�પો�ઝટ ક� �ન�રમ� સં�હ અને લોન્ચ થઈ શક�
બેલેસ્�ક �મસાઈલ છે. તેવી હાયપર સો�નક �મસાઈલ છે. શૌય� �મસાઈલને �ોર� જ-કમ-
3. િ��ૂલ : ટૂં કા અંતરની �નમ્ન �તરની સપાટ�થી હવામ� �હાર કરતી લોન્ચ ક� �ન�રમ� સં��હત કરવામ� આવતી હોવાથી તે દુશમન
�મસાઈલ છે. સવભેલ�સ અથવા ઉપ�હોથી �ૂગભ� �સલોમ� છૂ પાયેલી રહ� છે.
આ �મસાઈલ હજુ �નમ�ણ આ�ધન છે.
4. આકાશ : મ�યમ ર� � જની સપાટ�થી હવામ� �હાર કરતી �મસાઈલ.
4. �હાર �મસાઈલ : �હાર એ ઘન–ઈંધણવાળ� સપાટ� થી સપાટ�
5. નાગ : �ી� પેઢ�ની એન્ટ� ટ� ન્ક �મસાઈલ છે.

®
અને ગાઈડ� ડ શોટ� –ર� � જ ��ૂહા�ક બેલેસ્�ક �મસાઈલ છે. તે
DRDO દ્વારા �વકશસત અેન્ટી-ટે ન્ક �મસાઈલાે ઓમ્ની-ડાયર� ક્શનલ (એકસાથે િવિવધ લક્ષ્યોને ટાગભેટ કરવા)
} હ� લીના : સાત �ક.મી.ની મહત્તમ ર� � જ ધરાવે છે અને તેને એડવા�્સડ વોરહ� ડ્સથી સજ્જ હશે . તેની ર� � જ લગભગ 150 �ક.મી. �ેટલી છે.

l
લાઈટ હ� �લકો�ટરના વેપનાઈઝ્ ડ વઝ� ન પર ગોઠવી શકાય તેવી 5. �લય �મસાઈલ : આ �મસાઈલ હજુ િવકાસ હ� ઠળ છે. �ે �દ્ુમ્ન
ર�તે �ડઝાઈન અને િવક�સત કરવામ� આવી છે. બે�લસ્�ક �મસાઈલ ઈન્ટરસે�ટરની ટ� �નોલો� પર આધા�રત

ku
} નાગ : �ી� પેઢ�ની ફાયર-એ�ડ-ફોગભેટ �મસાઈલ છે, �ે ભાર� ઘન ઈંધણ ધરાવતી ટૂં ક� ર� � જની ��ૂહા�ક �મસાઈલ છે. આ
�ક�લેબંધી ધરાવતી દુશમન ટ� ન્કોને �વ�ત કરવા સ�મ છે. �ો�ે� �ૂણ� થયા પછ� તે જૂ ની પેઢ�ના �વાહ� ઈંધણવાળ� �ૃ�વી
} MPATGM : મેન-પોટકે બલ એ�ન્ટ-ટ� ન્ક ગાઈડ� ડ �મસાઇલ માટ� �મસાઈલ�ું �ાન લેશે .
વપરાય છે. તે 2.5 �ક.મી.ની ર� � જ ધરાવે છે. તેમ� પાયદળના ઉપયોગ 6. �ણાશ (Pranash) �મસાઈલ : DRDO �ારા 200 �ક.મી. ર� � જની
માટ� ફાયર-એ�ડ-ફોગભેટ અને ટોપ એટ� ક �મતાઓ છે. સસગલ �ે જ સો�લડ ફ્ુઅલ �મસાઈલ �સ�મ િવકસાવવામ�
} સેન્ટ (SANT) : તે એક સ્ાટ� �ે �ડ-ઓફ, એન્ટ�-ટ� ન્ક �મસાઈલ છે. આવી રહ� છે. તે �ુ� મેદાનમ� પરં પરાગત વોરહ� ડ્સ વહન કર�
તેને એરફોસ�ની ટ� ન્ક િવરોધી કામગીર� માટ� Mi-35 હ� �લકો�ટરથી શકશે .
an
લોન્ચ કરવા માટ� િવકસાવવામ� આવી છે. 7. અસ્ત �મસાઈલ : અસ્ત �મસાઈલ એ 110 �ક.મી.ની ર� � જ ધરાવતી
સ��ય રડાર હોમમગ એર-ટુ - એર �મસાઈલ છે, �ેનો સમાવેશ દૃશય–
DRDOના �વ�વધ કાયર્ક્ષેત્રાે ર� � જની બહારની (Beyond-visual-Range) શ્રેણીમ� થાય છે.
} DRDO એ 50 થી વ�ુ �યોગશાળાઓ�ું નેટવક� ધરાવે છે, 8. બરાક �મસાઈલ : તે ભારત અને ઈઝરાયેલના સં�ુ�ત �યાસોથી
�ે િવિવધ િવ�ાશાખાઓને આવર� લેતી સંર�ણ તકનીકો તૈયાર થયેલ લ�બા અંતરની સપાટ�થી હવામ� �હાર કરતી
િવકસાવવામ� ઊંડાણ�ૂવ�ક અ�યાસ કર� છે. �ેમ ક� , એરોનો�ટસિ, પરમાણુ સ�મ બેલેસ્�ક �મસાઈલ છે.
S

શસ્તો, ઈલે��ો�નસિ, �ુ� વાહનો, એ����નયરરગ �સ�મ,


9. VL-SRSAM: વર્ટકલ લોન્ચ-શોટ� ર� � જ સરફ� સ-ટુ - એર �મસાઈલ
ઈ��રુ મેન્ટેશન, �મસાઈલ, એડવા�સ કો���ૂટટગ અને �સમ�ુલશે ન,
(VL-SRSAM) એ DRDO �ારા નૌકા સેવા માટ� અને બરાક-1
ખાસ મટ��રયલ્સ, નૌકા �ણાલી, મા�હતી �ણાલી, કૃ �ષ િવ�ાન,
�મસાઈલને બદલવા માટ� િવકસાવવામ� આવી રહ� લી ઝડપી �વ�રત
�મસાઈલ, હળવા લડાયક િવમાન, રડાર ઈલે��ો�નક �ુ�
eb

��ત��યા આપતી ટૂં ક� ર� � જની �મસાઈલ છે. આ �મસાઈલ અસ્ત


�ણાલી, �વન િવ�ાન વગેર�ના િવકાસ માટ� િવિવધ �ો�ે�ો
�મસાઈલ�ું નેવલ વે�રઅન્ટ છે, �ેની ર� � જ 45 �ક.મી. �ુધીની છે.
હાથ ધર� કાય� કર� છે.
10. સાગ�રકા અથવા K-15 : સાગ�રકા એ પરમાણુ-સ�મ સબમ�રન
ભારતીય �મસાઈલ શસ�મ્સ લોન્ચ બેલેસ્�ક �મસાઈલ છે. તે 750 �ક.મી.ની ર� � જ સાથે મેક
1. બ્હ્મોસ �મસાઈલ : ભારતના DRDO અને ર�શયન NPO (ર�શયા) 7.5ની હાપરસો�નક ઝડપે �ુસાફર� કર� છે. તે 500 �ક.�ા. �ુધી�ું
વચ્ચેના સં�ુ�ત સાહસ તર�ક� શ� કરાયેલ બ્હ્મોસ �ો�ામ એ વોરહ� ડ લઈ જવા સ�મ છે.
W

યાખોટ (Yakhont) �મસાઈલ �સ�મ પર આધા�રત છે. બ્હ્મોસ 11. K-4 �મસાઈલ: K-4એ ભારતીય નૌકાદળની અ�રહં ત વગ�ની
�મસાઈલ એ 300 �ક.�ા.ના વોરહ� ડ્સ સાથે 290 �ક.મી. �ુધીની સબમ�રન અને ભિવ�યમ� આવનાર S5-�લાસ સબમ�રન માટ�
ર� � જ ધરાવે છે. તેની ઝડપ 2.8 મેક �ેટલી છે. બ્હ્મોસની અ�તન િવક�સત મ�યવત� ર� � જની સબમ�રન લોન્ચ �મસાઈલ છે. તેની ર� � જ
શ્રેણી 5-7 મેકની ઝડપે �હાર કર� શક� તે ર�તે તેને હાયપરસો�નક 3500 �ક.મી. છે અને K-4 �મસાઈલ િ�-પ�રમાણીય દાવપેચ કર�
�મસાઈલ બનાવવા �યોગો વત�માનમ� ચા�ુ છે. શક� છે અને ઉચ્ચ ચોકસાઈ ધરાવે છે.
2. �નભ�ય �મસાઈલ : �નભ�ય એ લ�બા અંતરની, તમામ �કારના 12. K-5 �મસાઈલ: K-5 એ ઘન બળતણ આધા�રત ઈન્ટરકો�ન્ટનેન્ટ
હવામાનમ� કાય� કરવા સ�મ, ઘન રોક� ટ �ૂ�ર અને ટબગો�ેટ (આંતરખંડ�ય) ર� � જની સબમ�રન �મસાઈલ છે, તેની ર� � જ 5000
એ���ન �ારા સંચા�લત સબસો�નક �ુ ઝ �મસાઈલ છે. તે બહુ િવધ �ક.મી. હશે અને તે 2 ટનના વોરહ� ડ�ું વહન કરવા સ�મ હશે . આ
�લેટફોમ� પરથી લોન્ચ કર� શકાય છે. તે પરં પરાગત અને પરમાણુ િવકાસ હ� ઠળની �મસાઇલ છે
8 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

ભારતીય સંરક્ષણ ક્ષેત્રે અ� મહત્ત્વ ની પ્રગ�તઅાે


A .અેરાેનાે�ટક્સ ક્ષેત્ર C. દ�રયાઈ સંરક્ષણ ક્ષેત્ર
1. ઘાતક (Ghatak) : ઘાતક અથવા સ�વફટ એ એક �વાયત્ત ��લ્થ 1. ��ગેટ્સ (Friegates)
માનવર�હત કોમબેટ એર હિ�કલ છે. અગાઉ તેને ઓટોનોમસ } આ�ુ�નક ��ગેટની �ૂ�મકા કાફલાના અ� જહાજો, વેપાર�
અનમે�ડ ર�સચ� એર�ાફ્ટ (AURA) તર�ક� ઓળખવામ� આવ�ું દ�રયાઈ જહાજો, િવિવધ સંર�ણ અ�યાસો અને સેવાક�ય
હ�ું. ઘાતકને ઓનબોડ� કોમ�ૂટસ� , �સક્યોડ� ડ� ટા સલસિ અને ફાયર અભભયાનો વગેર� માટ� દ�રયાઈ �ુર�ા અને સેવા આપવામ�
કં ટ� ોલ �સ�મસ સાથે સંક�લત કરવામ� આવશે . �ે 30000 ફૂટ મહ�વની �ૂ�મકા છે. આ ઉપર�ત સ�ુ�મ�થી આવતા ખાસ કર�ને
�ુધીની ઊંચાઈએ ઉડવા સ�મ હશે .

®
સબમ�રનથી આવતા જોખમોથી �ુર��ત રાખવામ� મહ�વની
2. D-4 �સ�મ : ઈલે��ો�નસિ અને રડાર ડ� વલપમેન્ટ �ૂ�મકા છે. આ �કારના જહાજો િવિવધ સે�સર, હ�થયારો અને

Covor Story
એ�ાબરલશમેન્ટ એ એ�ન્ટ-ડ� ોન �ુ�ના ભાગ�પે D-4 િવકસા��ું ટ� � નોલૉ�થી �ુસજ્જ હોય છે. ��ગેટ્સના ક� ટલાક ઉદાહરણ :

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
છે. �ે ડ� ોનની શોધ માટ� બહુ િવધ સે�સસ�મ�થી આવતા ડ� ટા INS �શવા�લક, INS સાત�ુરા, INS તલવાર વગેર�.
ફ્ુઝનનો ઉપયોગ કર� છે અને તે ડુઅલ કાઉન્ટરમેઝર 2. સબમ�રન

u
તકનીકોથી સજ્જ છે.
} ભારતીય નૌકાદળની 30 વષ�ની સબમ�રન �નમ�ણ યોજનાને
3. માનવ સ�હત હવાઈ વાહનો �ુર�ા પરની ક� �બનેટ સ�મ�ત �ારા જૂ ન 1999મ� મંજૂર કરવામ�
I. તપસ (Tapas) : એ�રયલ સવભેલ�સ-�બયો�ડ હોરાઈઝન આવી હતી, �ેમ� વષ� 2030 �ુધીમ� �વદ�શી ર�તે 24 (6 પરમાણુ

nk માટ� ��ૂહા�ક એરબોન� �લેટફોમ� એરોનો�ટકલ ડ� વલપમેન્ટ


એ�ાબરલશમેન્ટ �ારા િવકસાવવામ� આવી રહું છે.
II. રુ�તમ (Rustom) : DRDO �ારા િવક�સત મ�યમ
ઊંચાઈના માનવ ર�હત હવાઈ િવમાનને ભારતીય સેનાની
�ણે પ�ખો માટ� િવકસાવવામ� આ��ું છે.
સંચા�લત) સબમ�રન�ું �નમ�ણ સામેલ હ�ું.
} �ો�ે� 75 : P-75 કલવર�-�લાસ ડ�ઝલ/ઈલે��� ક, એર-
ઈત્�ડપે�ડન્ટ �ોપશિન (AIP) �ોર્પન-�લાસ સબમ�રન પર
આધા�રત છે, �ેના અંતગ�ત 6 સબમ�રન �નમ�ણ કરવામ� આવશે .
તેના માટ� �ા�સ સાથે કરાર કરવામ� આવેલ છે.
4. HAL–તેજસ : તેજસ એ ભારતીય, સસગલ એ���ન, ડ� �ા પવગ, } INS અ�રહં ત : અ�રહં ત વગ�ની સબમ�રન ભારત �ારા �વદ�શી
Sa
લાઈટ મ��રોલ ફાઈટર છે. �ે એરોનો�ટકલ ડ� વલપમેન્ટ એજ�સી ર�તે િવક�સત �થમ પરમાણું સંચા�લત સબમ�રન છે. તે 83
�ારા ભારતીય વા�ુસેના અને ભારતીય નૌકાદળ માટ� �ડઝાઈન મેગાવોટ �ેશરાઈઝ્ ડ લાઈટ વોટર �રએ�ર �ારા સંચા�લત છે.
કરવામ� આ��ું છે. 3. િવમાન વાહક જહાજ
5. HAL–લાઈટ કોમબેટ હ� �લકો�ટર : આ એક મ��રોલ એટ� ક } INS – િવ�મા�દ� : આ એક સંશો�ધત ક�વ-�લાસ (Kiev-class)
હ� �લકો�ટર છે. �ે ભારતીય સેના અને વા�ુસેના માટ� �હ�દુ�તાન એર�ાફ્ટ ક� �રયર છે. તે ભારતના બે િવમાન વાહક જહાજોમ��ું એક
એરોનો�ટસિ �લ�મટ� ડ �ારા �ડઝાઈન અને ઉ�પા�દત કરવામ� છે. �ેને 2013ના વષ�મ� ભારતીય નૌકાદળમ� સામેલ કરા�ું હ�ું.
eb

આવે છે. આ ઉપર�ત HAL-ધ્ુવ અને HAL-રુ� �ેવ� હ� �લકો�ટરો �ૂળ ર�તે તે ‘બાકુ ’ ખાતે બ�ધવામ� આ��ું હ�ું. �ે 1987મ� કાય�રત
પણ િવકસાવામ� આ�યા છે. થ�ું હ�ું. �ેને 1996ના વષ�મા સોિવયેત સંઘ પાસેથી ભારત �ારા
ખર�દવામ� આ��ું હ�ું.
B. રડાર
} INS-િવ��ત : આ િવમાનવાહક જહાજ ભારતીય નૌકાદળ માટ�
1. Indra રડાર : લો ફલાઈંગ �ડટ� ક્શન રડાર �ેને ઈત્�ડયન ડો�લર
ક� રળ ખાતે કોચીન �શપયાડ� �લ�મટ� ડ �ારા બનાવવામ� આવેલ
રડાર (Indra) 2D શ્રેણી તર�ક� પણ ઓળખાય છે, �ે ઈલે��ો�નસિ
W

છે. તે ભારતમ� બનેલ �થમ િવમાનવાહક જહાજ છે.


એ�ડ રડાર ડ� વલપમેન્ટ એ�ાબરલશમેન્ટ અને DRDO �ારા આમ�
અને એરફાસ� માટ� િવકાવવામ� આવી હતી. 4. ટોર્પડોસ
2. રા�ે�� રડાર : DRDO �ારા િવક�સત એક �ન�્રિય ઈલે��ો�નકલી } વરુણાસ્ત : વરુણાસ્તને નેવલ સાય�સ એ�ડ ટ� કનોલો��કલ
�ે ન એર� રડાર છે. તે એક મ��ફં કશન રડાર છે. �ે �નમ્ન રડાર લેબોર� ટર� �ારા અ�તન હ� વીવેઈટ એન્ટ� સબમ�રન ટોર્પડો
તર�ક� િવકસાવવામ� આ��ું છે.
�ોસ સેક્શનના લક્ષ્યોને સવભેલ�સ, ટ� � રકગ વગેર� માટ� સ�મ છે.
} SMART : �ુપરસો�નક �મસાઈલ આ�સ�ે ડ ર�લીઝ ઓફ
3. ઉત્તમ રડાર : સો�લડ-�ે ટ ગે�લયમ આસભેનાઈડ આધા�રત સ��ય
ટોર્પડોએ 650 �ક.મી. ર� � જની હાઈ�બ્ડ �સ�મ છે. �ેમ�
ઈલે��ો�નકલી �ે ન એર� રડાર છે, �ે ઇલે��ો�નસિ અને રડાર
સબમ�રન િવરોધી �ુ� માટ� �મસાઈલ ક� �રયર અને ટોર્પડો પે-
ડ� વલપમેન્ટ એ�ાબરલશમેન્ટ �ારા િવકસાવવામ� આવી રહું છે.
લોડનો સમાવેશ થાય છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 9
Covor Story WebSankul® PUBLICATION

®l
ku
S an
eb
W

10 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

ઇનાેમયોશન અેડિ કાેમ્ુ�નકે શન ટે કાેલાેજી (ICT)


} ICT એ ઇન્ફોમભેશન ટ� �નોલો� માટ� �ું એક િવ��ૃત �વ�પ છે. (iv) WiFi (Wireless Fidelity) : વાયરલેસ �ફડ� �લટ�મ� ર� �ડયો
�ે એક�કૃ ત સંચારની �ૂ�મકા અને ટ� �લકોમ�ુ�નક� શ�સ(ટ� �લફોન તરં ગો �ે હોટ�પોટ તર�ક� ઓળખાત� �ા�નક રાઉટસ� �ારા
લાઈ�સ અને વાયરલેસ �સનિલો), ક���ૂટસ� તેમજ જ�ર� ઉપકરણોને ઈન્ટરનેટ સાથે જોડ� છે. WiFi નેટવક� સએ ઈન્ટરનેટ
એન્ટર�ાઇઝ સોફ્ટવેર, �મડલવેર, �ોર� જ, ઑ�ડયો-િવઝ્ુઅલ એસિેસ માટ� સેલ ટાવર �ેવા છે. મોટાભાગના મોબાઇલ
�સ�મ વગેર�ના એક�કરણ પર ભાર �ૂક� છે, �ે વપરાશકત�ઓને ઉપકરણો ઉપલબ્ધતા અને વપરાશકત�ની પસંદગીના આધાર�
મા�હતી એસિેસ કરવા, �ોર કરવા, ટ� ા�સ�મટ કરવા અને હ� રફ� ર WiFi અને સે�ુલર નેટવકસ� વચ્ચે �વચા�લત સ�વથચગની

®
કરવા સ�મ બનાવે છે. મંજૂર� આપે છે.

Covor Story
} ભારતમ� ICT�ું માકકેં ટ અંદા�ે 180 �બ�લયન ડોલર �ેટ�ું છે અને (v) ર�ૂટૂથ (Bluetooth) : ટૂં ક�-તરં ગલંબાઈ વાળા ર� �ડયો તરં ગોનો

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
2025 �ુધીમ� તે 350 �બ�લયન ડોલર�ું થવાનો અંદાજ છે. ICT ઉપયોગ કર�ને ટૂં કા અંતર પરના ઉપકરણોને કને� કરવા
સે�રનો વાર્ષક સર� રાશ િવકાસ દર 9% છે અને તે ભારતના માટ� ની ટ� � નોલો� છે.
GDPમ� લગભગ 9% �ેટલો ફાળો આપે છે.

u
(vi) �લાઉડ ક���ૂટટગ : આ ટ� � નોલો� કોમ�ૂટર �સ�મ
માેબાઈલ ટે કાેલાેજી અને નેટવકર્ સંસાધનોની ઓન-�ડમા�ડ ઉપલબ્ધતા માટ� િવકસાવવામ�
આવી છે. �ેમ� વપરાશકત� �ારા સીધા સ��ય સંચાલન િવના
} મોબાઈલ ટ� �નોલો�નો �યાપ �ૂબ વધી ગયો છે અને તેનો િવકાસ
ડ� ટા �ોર� જ, ક���ૂટટગ પાવર અને િવિવધ સેવાઓનો કોઈપણ

nk
હજુ પણ ચા�ુ છે. સ્ાટ� ફોન �ુઝસ�ની સં�ા 3 �બ�લયનને પાર
થઈ ગઈ છે અને વૈત્શ્વક મોબાઈલ વક� ફોસ� 2022 �ુધીમ� 1.87
�બ�લયન �ુધી પહોંચવાની અપે�ા છે. ભારતમ� હજુ સ્ાટ� ફોન
�વેશ દર (Penetration) મા� 35% જ છે. માટ� આ �ે�ે �ગ�તની
�ૂબ િવશાળ તકો રહ� લી છે.
} ટ� � નોલો�નો િવકાસ થવાથી મોબાઈલ ફોનના ઉપયોગના
�ાનેથી ઓનલાઇન મા�યમથી ઉપયોગ કર� શકાય છે. �ેના
માટ� �લાઉડ ક���ૂટટગ સેવા �ૂર� પાડતી સં�ાઓ �ારા
િવિવધ ડ� ટા સેન્ટરો બનાવવામ� આવેલ હોય છે.
(vii) Edge ક���ૂટટગ : તે �લાઉડ ક���ૂટટગ�ું િવ��ૃત �વ�પ છે.
�ે નાના-નાના �ુ�નટ �વ�પે વપરાશકત�ના વ�ુ ન�ક રહ�
કાય� કર� છે. �ેના કારણે �ોસેસસગ અને ડ� ટા ટ� ા�સ�મશન ના
Sa
કાય��ે�ો �ૂબ િવ��ૃત થય� છે. �ેમ ક� , GPS નેિવગેશન, એમબેડ�ડ
સમયમ� ઘટાડો થવાથી ક���ૂટટગની સેવા ઝડપી બને છે.
વેબ બ્ાઉઝર, ઈ��ન્ટ મેસેસ�ગ �લાયંટ અને હ� �ડહ� રડ ગેમમગ
ક�સોલ વગેર�. ICTનાે �વ�વધ ક્ષેત્રવાર �વકાસ અને ઉપયાેગ

(i) સે�ુલર નેટવકસ� : િવત�રત સેલ ટાવરનો ઉપયોગ કર�ને ર� �ડયો 1. E-Learning માટ� : ઈન્ટરનેટના મા�યમથી કોઈપણ બાબતની
�ણકાર� મા� એક ક્�લકમ� આંગળ�ના ટ� રવે ઉપલબ્ધ બની છે.
નેટવક� ક� �ે મોબાઈલ ઉપકરણોને ��કવ�સીઝને આપમેળે
આ ઉપર�ત, ઇન્ટરનેટના ઉપયોગથી �શ�ણ �ે� �ૂબ મોટ� ���ત
ઓપર� ટ કરવા અને મોટા ભૌગો�લક િવ�તારોમ� િવ�ેપ િવના
eb

આવી છે. કોઈપણ �યક�ત કોઈપણ �ળે થી કોઈપણ �કારની


સંપક� કરવા સ�મ બનાવે છે. સમાન �ૂળ�ૂત સ�વથચગ �મતા
રોકટોક િવના �શ�ણ હ�સલ કરવા સ�મ બને છે. આ ઉપર�ત,
સે�ુલર નેટવક� સને મય��દત સં�ામ� ર� �ડયો ��કવ�સીઝમ�
સરકાર �ારા પણ �વયં �ભા, �દ�ા, શાળા-�સ��, ઈ-પાઠશાળા,
ઘણા વપરાશકત�ઓને સમાવવા માટ� સ�મ કર� છે. શાળા દપ�ણ વગેર� �ેવા કાય��મો પણ ચલાવવામ� આવે છે.
(ii) 4G નેટવર્કગ : મોટાભાગના વાયરલેસ સંચાર માટ� વત�માન 2. E-governance : ICTની મદદથી સરકાર� વહ�વટમ�
સે�ુલર સેવા માનક છે. તે પેક�ટ સ�વથચગ ટ� �નોલો�નો પારદર્શતા, જવાબદ� �હતા, �ુલભતા અને ઝડપ લાવી શકાય છે.
W

ઉપયોગ કર� છે. �ે ડ� ટાને ટ� ા�સ�મશન માટ� િવિવધ ભાગો ખાસ કર�ને સરકારના �યાસોનો લાભ દર� ક �ુધી પહોંચવાથી
અથવા પેક�ટમ� ગોઠવે છે અને ગંત�ય �ાન પર મા�હતીને સવ�સમાવેશીકરણની િવભાવના સાથ�ક થાય છે અને ભ્ર�ટાચાર
ફર�થી એસેમબલ કર� છે. �ેવા દૂષણો વહ�વટ�તં�મ�થી દૂર થાય છે.
(iii) 5G નેટવર્કગ : 5G સાથે વાયરલેસ બ્ોડબે�ડ કનેક્શ�સ પર 3. E-Commerce : ઈ-કોમસ�નો િવકાસ �ુ��વે ICT
ટ� ા�સ�મટ થયેલો ડ� ટા મ��ગીગાબીટની ઝડપે �ુસાફર� કર� ઈ��ા�� કચરમ� �ૃ�� પર આધા�રત છે. આમ�, સ્ાટ� ફોન બ�ર
શક� છે (અંદા�ે 20 Gbps). આ ઉપર�ત 5 �મલીસેક�ડથી પણ અને ઈન્ટરનેટ �ચાર એ ઈ-કોમસ� ઉ�ોગના િવકાસ માટ� ઉ��ેરક
ઓછ� લેટ�સી ર� ટ �દાન કર� છે. �ે ર�અલ-ટાઈમ ફ�ડબેકની સા�બત થયા છે.
જ�ર�યાતવાળ� ટ� � નોલો�ને વ�ુ સરળ અને ઝડપી બનાવશે . 4. Online Banking : ICTની મદદથી ઈન્ટરનેટ બેંરકગ, વેબ બેંરકગ,

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 11


Covor Story WebSankul® PUBLICATION

મોબાઈલ વગેર� �ૂબ સરળ અને ઝડપી બની ગયા છે. �ેના લીધે િવશલેષણ કરવા પરં પરાગત ડ� ટા �ોસેસસગ �સ�મ અસ�મ છે.
નાણાક�ય સમાવેશન લાવવામ� પણ �ૂબ મદદ મળ� છે. આ તેના િવશલેષણ માટ� િવશેષ �મતા ધરાવતા કોમ�ૂટર �ોસેસસગ
ઉપર�ત દ�શમ� UPI (Unified Payment Interface) અને �સ�મની જ�ર પડ� છે. ડ� ટા માઈનનગ એ એક એવી ���યા છે, �ેનો
ભારત QR કોડનો િવકાસ થવાથી નાણાની ઓનલાઈન લેવડ- ઉપયોગ કોઈપણ કાચા પાયાના ડ� ટાના મોટા સ�ૂહમ�થી ઉપયોગી
દ�વડ સરળ બની છે. ડ� ટા તારવી કાઢવા માટ� થાય છે.
5. ઈન્ટરનેટનો િવકાસ : એક અ�યાસ �ુજબ વષ� 2019થી �ામીણ 13. �વોન્ટમ ક���ૂટટગ (Quantum Computing) : �વોન્ટમ
ભારતમ� ‘સ��ય ઈન્ટરનેટ વપરાશકત�ઓ’મ� 45% નો વધારો કોમ�ૂટર એવા મશીનો છે �ે ડ� ટા �ોર કરવા અને તેની ગણતર�ઓ
થયો છે. ભારત 2.0 ઈન્ટરનેટ �રપોટ� મ� જણા�યા અ�ુસાર કરવા માટ� �વોન્ટમ �ફ�ઝસિના �ુણધમગોનો ઉપયોગ કર� છે.

®
2019ન� વષ� પચિાત મ�હલા એ��વ ઈન્ટરનેટ �ુઝસ�મ� 61%નો પરં પરાગત (�લા�સકલ) ક���ૂટર �લા�સકલ �બટ્ સ એટલે ક� 0
વધારો થયો છે. અથવા 1 નો ઉપયોગ કર� છે. �ાર� �વોન્ટમ ‘ક���ૂટર �વોન્ટમ’
6. ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન : છે �લા થોડા વષગોમ� ભારતીય ટ� �લકોમ ટાવર �બટ્ સ અથવા’ ક્ુ�બટ્ સ’નો ઉપયોગ કર� છે, �ે એક જ સમયે 0

l
ઉ�ોગનો નોંધપા� િવકાસ થયો છે. મોબાઇલ ટાવસ�ની સં�ા, ક� અને 1 બંને હોઈ શક� છે.
�ે વષ� 2014મ� 4 લાખ હતી તે 2021મ� વધીને અંદા�ે 6 લાખ 14. �ુપર કોમ�ૂટર : આ મોટ� કોમ�ૂટર �સ�મો છે, �ે ખાસ કર�ને

ku
60 હ�ર �ેટલી થઈ છે. એ જ ર�તે , મોબાઈલ બેઝ ટ� ા�સર�સીવર જટ�લ વૈ�ા�નક અને ઔ�ોત્ગક પડકારોને ઉક� લવા માટ�
�ે શનોની સં�ામ� 187% ઝડપથી �ૃ�� થઈ છે. �ેની સં�ા બનાવવામ� આવે છે. �ુપર કોમ�ૂટર�ું �દશ�ન ફલોટટગ પોઈન્ટ
2014મ� 8 લાખ હતી તે 2021મ� 2.3 �મ�લયન થઈ ગઈ છે. ઓપર� શ�સ પર સેક�ડ (Flops)મ� માપવામ� આવે છે. ભારત�ું
7. ઈન્ટરનેટ ઓફ થથગસ (IOT) : IOT એ સે�સર, �ોસેસસગ �મતા, પરમ-�સ�� �ુપર કોમ�ૂટર એ િવશ્વના 500 ટોપ �ુપર કોમ�ૂટરમ�
સોફ્ટવેર અને અ� ટ� � નોલો�ઓ સાથેની ભૌ�તક વ��ુઓ , 63મ� �મે આવે છે.
ઉપકરણો, �સ�મો વગેર�ને ઈન્ટરનેટ અથવા અ� સંચાર 15. નેશનલ �ુપર કો���ૂટટગ �મશન (NSM): 2015મ� લોન્ચ કરવામ�
an
નેટવકસ� સાથે જોડાણ કર� તે�ુ સંચાલન કરવા ઉપયોગકત�ને આ��ું હ�ું. NSM સં�ુ�ત ર�તે ઈલે��ો�નસિ અને ઈન્ફોમભેશન
સ�મ બનાવે છે. ટ� � નોલો� મં�ાલય અને �ડપાટ� મેન્ટ ઓફ સાય�સ ટ� � નોલો�
8. વેર�બલ ટ� � નોલો�: આ સ્ાટ� ઈલે��ો�નક ઉપકરણો છે, �ે �ારા સંચા�લત છે. �ેને સેન્ટર ફોર ડ� વલપમેન્ટ ઓફ એડવા�સ
વપરાશકત�ના શર�ર પર પહ� રવા માટ� બનાવવામ� આ�યા છે. ક���ૂટટગ (C-DAC- �ૂણે) અને IISC- બેંગ�ુરુ �ારા ઉચ્ચ �દશ�ન
ઉ.દા. સ્ાટ� જવેલર�, �ર�બે�ડ, ઘ�ડયાળો વગેર�. આ �કારના ક���ૂટટગ �ુિવધાઓના �ીડ સાથે રા�ટ� �ય શૈ��ણક અને R & D
ઉપકરણો મા�હતી શોધી તે�ુ િવશલેષણ કર�ું અને તેને ટ� ા�સ�મટ સં�ાઓને જોડવા બનાવા�ું છે.
S

કરવી વગેર� �ેવા કાયગો કર� છે. 16. મેટાવસ� : મેટાવસ� એ એક સા�ૂ�હક એ�ડ વ્ચ�ુ�અલ ઓપન
9. �નયર-ફ�રડ કોમ�ુ�નક� શન (NFC) : NFCએ 13.56 MHzની બેઝ �પેસ છે, �ે વ્ચ�ુ�અલ ર�તે ઉ�પન્ન �ડ��ટલાઈઝ, ભૌ�તક અ�ુભવ
���વ�સીનો ઉપયોગ કર�ને ર� �ડયો ���વ�સી ફ�રડ પર આધા�રત અને વા�તિવકતાને એક�કૃ ત કર�ને િવકસાવવામ� આવે છે. �ે
eb

એક ટૂં ક�-શ્રેણીની કોન્ટે �લેસ કોમ�ુ�નક� શન ટ� � નોલો� છે. વપરાશકત�ઓને ઈમર્સવ (Three Dimensional Image)
અ�ુભવો �દાન કરાવે છે.
10. ર� �ડયો ���વ�સી આઈડ� ન્�ટ�ફક� શન (RFID) : RFID
ટ� � નોલો�એ ટ� ગ કર� લા ઑબ�ે�ને �ન�્રિય ર�તે ઓળખવા 17. Virtual Reality Vs Augmented Reality : VR એ ઈમર્સવ
માટ� ર� �ડયો તરં ગોનો ઉપયોગ કર� છે. RFID ટ� ગમ� નાના ર� �ડયો (3D Image) વ્ચ�ુ�અલ વાતાવરણ ઊ�ું કર� છે. �ાર� ARમ�
ટ� ા�સપો�ડરનો સમાવેશ થાય છે. �ે ર� �ડયો તરં ગોના ર�સીવર અને વા�તિવક િવશ્વમ� દૃશયના નવા આયામો ઉમેર� છે. VRમ� હેં ડસેટ
ટ� ા�સમીટરના ઉપયોગને ટ� કો આપે છે. ઉપકરણોની મદદથી સં�ૂણ� વ્ચ�ુ�અલ િવશ્વ�ું �નમ�ણ થાય છે,
W

�ાર� ARમ� કોઈ હેં ડસેટ ઉપકરણનો ઉપયોગ ન થતો હોવાથી


11. આર્ટ�ફ�શયલ ઈન્ટે �લજ�સ (AI) : AI એ માનવ �ુ��મત્તાનો
વ�તિવક િવશ્વમ� રહ� વ્ચ�ુ�અલી વ��ુઓનો અ�ુભવ કર� શકાય
મશીનોના �સમ�ુલશ ે નનો સંદભ� આપે છે, �ે મ�ુ�યની �ેમ િવચારવા
છે. VRમ� વપરાશકત� સં�ૂણ� કા�પ�નક િવશ્વમ� જોડાય છે �ાર�
અને તમની ��યાઓની નકલ કરવા માટ� �ો�ામ કર� લ હોય છે.
AR એ વા�તિવક દુ�નયા સાથે સંપક� મ� રહ�ને કાય� કરવાની �ુિવધા
AIની િવિવધ �ે�ોમ� ઉપયોત્ગતા; ઔ�ોત્ગક ઓટોમેશન, �પેસ
આપે છે. AR ને VR કરતા વ�ુ બે�ડિવથની જ�ર પડ� છે.
સાય�સ, �વ-સંચા�લત કાર, હ� લ્થક� ર સે�ર, હવામાનની આગાહ�
વગેર�. 18. Semantic Web : �સમેન્ટ�ક વેબ એ બહુ િવધ �સ�મસ અને
નેટવસિ��ું ઈન્ટરકનેક્શન છે. �ેમ� નેટવસિ� ડ� ટા એસિચે� જ
12. Big Data & Data Mining : �બગ ડ� ટા એ �� ક્ ચડ� અથવા
માટ� િવિવધ �ોટોકોલ્સને અ�ુસર� છે. વત�માનમ� ઈન્ટરનેટ પર
અન�� �ચડ� ડ� ટાનો મોટો જ�થાનો સંક�ત આપે છે. આવા ડ� ટાને
12 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

�બનજ�ર� અને અ�ત�ય�ત મા�હતીનો �ૂબ મોટો જ�થો છે. 2021ના વષ�મ� વાર્ષક આવક 40% વધીને 9.85 �બ�લયન
મોટાભાગના �ક�સાઓમ� આ �કારના ડ� ટાને એક� કર�ું ક� ડોલર થઈ હતી. ડ� ટા �સક્યો�રટ� કાઉન્�સલ ઓફ ઈત્�ડયાએ
િવશલેષણ કર�ું �ુશક� લ છે કારણ ક� િવિવધ �સ�મો�ું એકબી� આગાહ� કર� છે ક� વષ� 2023 �ુધીમ� આ �ે�ની આવક 15.4
સાથે આપમેળે અને �ુચારુ ર�તે જોડાણ થઈ શક�ું નથી. આ �બ�લયન ડોલરની આસપાસ પહોંચશે . સાયબર �ુર�ા �ૃ��ને
સમ�યાના ઉક� લ માટ� ચો�સ �તીકો, ભાષાઓ, ભાષણો, આગળ ધપાવતા અ�ણી ઉ�ોગ �ે�ોમ� બેસન્કગ, હ� લ્થક� ર,
ઔપચા�રક રજુ આતો વગેર�ના અથ�ઘટનના પાસાઓ અને ઈ��યોર�સ, ક� િપટલ માકકે ટ અને મહ�વ�ૂણ� મા�હતી, ઈ��ા�� કચર
કોન્ટે ન્ટ અને ડ� ટાના સંબંધ�ું વણ�ન કરતો મેટા ડ� ટા ઉમેરવો.
�ેમ ક� ઊ��, તેલ , ગેસ , સંર�ણ, પ�રવહન અને દૂરસંચાર વગેર�નો
�ેથી મશીનો �ારા આપમેળે �ૂલ્ય�કન કરવા�ું શક્ય બને અને
સમાવેશ થાય છે.

®
કોમ�ૂટર �સ�મસ વચ્ચે આંતરકાય��મતા �ુધર� તેમજ માનવીય
હ�ત�ેપને ઘટાડ� શકાય. } 2012ના વષ�મ� સાયબર �ુનાઓના 3377 ક� સ નોંધાયા હતા.

Covor Story
�ે આંકડો વષ� 2020મ� વધીને અંદા�ે 50,000ની આસપાસ
Web-1 / Web-2 / Web-3 વચ્ે તફાવત

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
પહોં્ચયા હતા. 2020ના વષ�મ� દરરોજના સર� રાશ 136 સાયબર
I. Web-1 : મા� વ�ચન અને મા�હતી �ા�ત કરવાની �ુિવધા આપે છે. �ુનાઓ નોંધાયા હતા. 1 લાખની વસતી દ�ઠ સાયબર �ુનાઓની

u
➢ િવશેષતાઓ : હાયપર�લન્કસ, �ૂકમાક� , �ે �ટક વેબ પેજ, સં�ામ� પણ ચાર વષ�મ� 270%નો વધારો થયો હતો.
વન-વે પબરલઝશગ મા�યમ } ભારતમ� વત�માનમ� 800 �મ�લયનથી પણ વ�ુ ઈન્ટરનેટ
II. Web-2 : આ એક સહભાગી અને સો�શયલ વેબ �ે વ�ચન, લેખન વપરાશકારો છે, �ેમ� આવનાર ચાર થી પ�ચ વષ�મ� વધારાન� નવા

nk
અને કોન્ટે ન્ટ તૈયાર કરવાની �ુિવધા આપે છે. �ે વપરાશકત�ને
સો�શયલ �લેટફોમ� સાથે જોડાવામ� મદદ કર� છે.
➢ િવશેષતાઓ : સો�શયલ મી�ડયા, સો�શયલ નેટવક� ,
રલોગસ, પોડકા�, ટ� નગગ વગેર�.
III. Web-3 : વ�ચન, લેખન અને મા�લક� ઉપલબ્ધ કરાવવાની
�ુિવધા, �ેમ ક� �બરડરો ક� સ��કો NFTs, ટોક�સ વગેર� �ારા
400 �મ�લયન લોકો જોડાશે . 2019ના ડ� ટા અ�ુસાર છે �લા આઠ
વષ�મ� ઈન્ટરનેટ કનેક્શન્સમ� 231%નો વધારો થયો છે. ભારતની
��ત GB ડ� ટાની રકમતમ� લગભગ 96% ઘટાડો થયો છે. આમ
ભારતમ� ઈન્ટરનેટ વપરાશ-કત�ની સં�ાને �યાનમ� રાખીને
સાયબર �ુર�ાના મજ�ૂત માળખાની જ�ર છે.
રાષ્ટીય સાયબર સુરક્ષા પાે�લસી
Sa
તેમના પોતાના સ�ૂહન� કોઈ ભાગની મા�લક� મેળવી શક� છે.
} વષ� 2020મ� લેફ્ટેનન્ટ જનરલ રા�ેશ પંતની આગેવાની હ� ઠળની
➢ િવશેષતાઓ : મા�હતીની ગોપનીયતામ� વધારો, લાઈમ
ડ� ટા �સક્ુ�રટ� કાઉન�સલ ઓફ ઈત્�ડયા (DSCI) �ારા રા�ટ� �ય
�� �મમગ, રલોકચેન ટ� � નોલો�, 3D િવઝ્ુઅલ્સ અને
�ા�ફસિ, AI નો ઉપયોગ, Semantic વેબની �ુિવધા, સાયબર �ુર�ા ��ૂહરચના િવશે િવચારણા કરવામ� આવી હતી.
વપરાશકત�ની ઓળખ અને મા�હતીની ગોપનીયતા, �રપોટ� મ� ભારત માટ� �ુર��ત, િવશ્વસનીય, ���ત�ાપક અને
વહ� વારું �હ� રાત (Behavioural advertising) વગેર�. ગ�તશીલ સાયબર �પેસ �ુ�ન�ચિત કરવા માટ� 21 �ેટલા િવિવધ
�ે�ો પર �યાન ક� ���ત કરવા �ૂચન કરવામ� આ��ું છે.
eb

} �ફનટ� ક અને �ડ��ટલ ફાઈના�સ : ભારત િવશ્વના સૌથી ઝડપથી


સાયબર રિાઈમ �રપાે�ટિં ગ પાેટર્લ
િવકસતી નાણાક�ય ટ� � નોલો� બ�રોમ��ું એક છે. ઈ�વે�
ઈત્�ડયા અ�ુસાર ભારતીય �ફનટ� ક (ફાઈના�સ ટ� � નોલો�) } આ પોટ� લ એ મ�હલાઓની �ુર�ા માટ� ના રા�ટ� �ય �મશન
માકકે ટ હાલમ� 31 �બ�લયન ડોલર�ું છે. �ે વષ� 2025 �ુધીમ� 150 ભારત સરકારના �ૃહ મં�ાલયની એક પહ� લ છે. �ે ફ�રયાદ�ઓને
�બ�લયન ડોલર થવાની સંભાવના છે. �ફનટ� ક �યવહારોમ� 2023 સાયબર �ુનાઓની ફ�રયાદોની ઓનલાઈન �ણ કરવા માટ� ની
�ુધીમ� 138 �બ�લયન ડોલર �ુધી પહોંચવાની તૈયાર�મ� છે. �ુિવધા આપે છે.
W

સાયબર સુરક્ષા CERT-IN

} 97.5/100ના �ોર સાથે , ઈન્ટરનેશનલ ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન } કોમ�ૂટર ઈમરજ�સી �ર�પો�સ ટ�મ એ ભારત સરકારના
�ુ�નયનના ગલોબલ સાયબર �સક્ુ�રટ� ઈ�ડ� સિ 2020મ� ઈલે��ો�નસિ અને ઇન્ફોમભેશન ટ� �નોલો� મં�ાલય અંતગ�ત કાય�
ભારત િવશ્વના દસમ� શ્રે�ઠ દ�શ તર�ક� �ાન પામ�ું હ�ું. ભારતનો કર� છે. �ેનો �ુ� ઉ�ે શય હ� રકગ, �ફઝશગ અને સાયબર હુ મલાના
કુ લ એન્ટર�ાઇઝ ઇન્ફોમભેશન �સક્ુ�રટ� અને �ર� મેનેજમેન્ટ જોખમોને સમયસર રોકવા અથવા ટાળવા અને આવા જોખમોનો
ખચ� 2020મ� 1.9 �બ�લયન ડોલરથી 10% વધીને 2021 2.08 સામનો કરવા નોડલ એજ�સીની �ૂ�મકા ભજવવાનો છે. આમ, આ
�બ�લયન ડોલર થયો હતો. ભારતની ડ� ટા �ુર�ા પ�રષદ અ�ુસાર સં�ા ભારતીય ઇન્ટરનેટ ડોમેનની �ુર�ા સંબં�ધત સંર�ણને
ભારતની સાયબર �ુર�ા સેવાઓ અને ઉ�પાદન ઉ�ોગમ� મજ�ૂત બનાવે છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 13
Covor Story WebSankul® PUBLICATION

સાયબર અાવિસત પાેટર્લ ભારતના �ૃહ મં�ાલય સાથે જોડાઈને કાય� કર� છે. �ેને વષ� 2018મ�
} સાયબર આશ્વ�તએ �ુજરાત પોલીસના સાયબર �ાઇમ સેલ �ારા અંદા�ે 415 કરોડની �ૂ�ચત રકમ સાથે શ� કરવામ� આ��ું હ�ું.
શ� કરવામ� આવેલ પહ� લ છે. તે એક િવ�શ�ટ ઓનલાઇન પોટ� લ ઇનાેમયોશન ટે કાેલાેજી અે�
છે, �ેમ� સાઈબર �ાઈમના પી�ડતો માટ� સમર્પત સેવા હ� �પલાઇન
} આ એ� વષ� 2000મ� ભારતીય સંસદ �ારા ઘડવામ� આ�યો હતો.
છે ક� �ેની મદદથી સાયબર �ાઇમના ફ�રયાદ�ને આવા �ુનાઓ
સામે ર�ણ આપવા તમામ મદદ અને સેવાઓ આપવામ� આવે છે. તે સાયબર �ાઇમ અને ઈ-કોમસ� સંબં�ધત બાબતો માટ� ભારતમ�
�ાથ�મક કાયદો છે. આ અ�ધ�નયમ ઈલે��ો�નક કોમસ� અને
ભારતીય સાયબર રિાઈમ કા�-અાે�ડષિ નેશન સેન્ટર
ઈલે��ો�નક �યવહારોને કા�ૂની મંજૂર� આપવા,ઈ-ગવન��સને સ�મ

®
} આ સેન્ટર એ ભારતમ� સાયબર �ાઇમ સાથે સંક�લત અને કરવા અને સાયબર �ાઇમને રોકવા માટ� ઘડવામ� આ�યો હતો.
અસરકારક ર�તે �યવહાર કરવા માટ� એક સરકાર� પહ� લ છે. �ે

ઊજાર્

l
} 1947 ભારત દ�શ �ાર� આઝાદ થયો �ાર� ભારતમ� 340 } વષ� 2021ના ડ� ટા અ�ુસાર સૌરઊ�� ઉ�પાદનમ� ભારત િવશ્વમ�

ku
�મ�લયનની વસતી અને 1362 મેગાવોટની કુ લ �ાિપત વીજળ� ચોથા �મે હ�ું. ભારતે ઓગ� 2022 �ુધીમ� કુ લ 59.3 ગીગાવૉટ
ઉ�પાદન �મતા હતી. વીજળ�નો માથાદ�ઠ વપરાશ પણ મા� સોલાર પાવર ઉ�પાદન �મતા �ાિપત કર� છે.
16.3 KWh હતો. પરં �ુ વત�માનમ� આઝાદ�ના 75 વષ� બાદ દ�શમ� } ભારત �ારા �ાિપત સૌર ઊ�� �મતા માટ� માચ� 2023 �ુધીમ�
4,03,760 મેગાવોટની �ાિપત વીજ �મતા છે, �ે આઝાદ�
100 ગીગાવોટ�ું લક્ષ્ય �નધ��રત કર� લ છે. �ેમ� 40 ગીગાવોટ
બાદના 75 વષ�મ� 300 ગણો વધારો દશ�વે છે. તેની સામે દ�શની
રુફટોપ સોલાર અને 60 ગીગાવોટ �ાઉ�ડ માઉન્ટે ડ �ુ�ટ�લટ�
વસતીમ� પણ ચાર ગણો વધારો થયો છે. હાલમ� વીજળ�નો
�ે લનો(જમીન પર �ાિપત સૌર ઊ�� �મતા) સમાવેશ થાય છે.
માથાદ�ઠ વપરાશ 1208 KWh �ેટલો છે. ભારતએ િવશ્વમ� �ી�
an
નંબરનો સૌથી મોટો વીજ ઉ�પાદક અને વપરાશકત� દ�શ છે. પવન ઊજાર્
} ઊ�� જ��રયાતો માટ� અ�ુક અંશે આ�ે પણ ઊ�� આયાત } તા�ેતરના વષગોમ� ભારતમ� પવન ઊ�� ઉ�પાદન �મતામ�
પર �નભ�રતા હોવા છત�, ભારતમ� લગભગ 41.5%ની કુ લ નોંધપા� વધારો થયો છે. જુ લાઇ 2022 �ુધીમ� કુ લ �ાિપત
�બન–અ�શમ�ૂત ઈંધણ ઊ�� �મતા �ાિપત કરવામ� આવી પવન ઊ�� �મતા 40.89 GW હતી. �ે િવશ્વની ચોથી સૌથી
છે. �ે અંદા�ે 1,67,694 મેગાવોટની સમક� છે. આ�ે પણ મોટ� �ાિપત પવન ઊ�� �મતા છે. પવનઊ�� િવકાસની �મતા
ભારતમ� અંદા�ે 50.7 % કુ લ વીજ ઉ�પાદન કોલસા આધા�રત ભારતમ� �ુ��વે દ��ણ, પ�ચિમ અને ઉત્તર પ�ચિમ િવ�તારોમ�
S

�લાન્ટ્ સમ�થી થાય છે. મે 2020 �ુધીમ� કુ લ �ાિપત �મતા ફ� લાયેલી છે. સરકાર� 2022 �ુધીમ� 5 ગીગાવોટ ઓફશોર �મતા
402.8 ગીગાવોટ હતી �ેમ�થી 39.7% �રન્ુએબલ સ્તોતોમ�થી અને 2030 �ુધીમ� 30 ગીગાવોટ �ાિપત કરવા�ું લક્ષ્ય રાખું
જનર� ટ કરવામ� આવી હતી. છે. ભારત પાસે 7600 �ક.મી. લ�બા દ�રયા �કનારા સાથે 127
eb

} ભારતની તેલની મ�ગ લગભગ 4 �મ�લયન બેરલ ��ત �દવસ અને ગીગાવોટ ઓફશોર પવન ઊ�� ઉ�પન્ન કરવાની �મતા રહ� લી છે.
2024 �ુધીમ� 6 �મ�લયન બેરલ થશે . જો ઇલે���ક વાહનોનો
હાઈડ્રાેઈલેક્ટ્ટ્ક પાવર
ઉપયોગ વધારવામ� નહીં આવે તો તે વધીને 2040 �ુધીમ� 8.7
�મ�લયન બેરલ ��ત�દન થવાની સંભાવના છે. આ ઉપર�ત 2040 } હાઈડ� ોઈલે��� ક પાવર એ ટબ�ઇન �ારા સંચા�લત જનર� ટરમ�થી
�ુધીમ� ભારતમ� 25 �મ�લયનથી પણ વ�ુ ટ� કો �ારા માલ�ું ઉ�પન્ન થતી વીજળ� છે, �ે ઊંચાઈ પરથી પડતા પાણીની સંભિવત
પ�રવહન થ�ું હોવાની સંભાવના છે અને તમામ �કારના 300 ઊ��ને ય�િ�ક ઊ��મ� �પ�ત�રત કર� છે.
W

�મ�લયનથી પણ વ�ુ નવા વાહનોનો ઉમેરો થવાની શક્યતા છે, } 2019ના વષ�મ� ભારત, �પાનને પાછળ છોડ�ને િવશ્વના પ�ચમા
�ાર� આવનાર સમયમ� ભારતની ઊ�� જ��રયાતોની મ�ગ �ૂર્ત સૌથી મોટા હાઈડ� ોપાવર ઉ�પાદક �મતા ધરાવતો દ�શ બ�ો છે.
કરવા મજ�ૂત પગલ� લેવાની જ�ર પડશે . �થમ ચાર દ�શ અ�ુ�મે ચીન, બ્ા�ઝલ, �ુએસએ અને ક� નેડા છે.
સાૈર ઊજાર્ } ભારતમ� �ાિપત હાઈડ� ોઈલે��� ક પાવર �મતા 50 ગીગાવૉટ
} ભારત િવશાળ સૌર ઊ�� �મતાથી સંપન્ન દ�શ છે. લગભગ 5000 �ેટલી છે. ભારત તેની ઊ�� જ��રયાતોને પહોંચી વળવા �ૂતાન
�ટ� �લયન kwh ��ત વષ� ઊ�� ભારતના જમીન િવ�તાર પર બની પાસેથી વધારાની હાઈડ� ોઈલે��� ક પાવર આયાત કર� છે.
શક� તેમ છે. �ેમ� દ�શનો મોટા ભાગનો િવ�તાર ��ત ચોરસ મીટર } અરુણાચલ �દ�શ રા�એ હાઈડ� ો–પાવર ઉ�પન્ન કરવાની સૌથી
��ત �દવસ 4–7 kwh ઊ�� મેળવે છે. વ�ુ �મતા ધરાવે છે.
14 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

થમર્લ પાવર બાયોફ્ુઅલ ઇથેનોલ અને બાયો�ડઝલ છે. �ે બંને બાયોફ્ુઅલ


} મે 2022 �ુધીમ� ભારતમ� કુ લ 236.1 ગીગાવોટની થમ�લ પાવરની ટ� � નોલો�ના �થમ પેઢ�ના ઈંધણો છે.
�ાિપત �મતા છે. �ેમ�થી 58.6% થમ�લ પાવર કોલસામ�થી } ભારતની બાયોફ્ુઅલ ની�ત, 2018મ� બનાવવામ� આવી
અને બાક�ની �લનિાઈટ, ડ�ઝલ અને ગેસમ�થી મેળવવામ� આવે છે. હતી, �ેનો હ� �ુ વષ� 2030 �ુધીમ� 20% ઇથેનોલ અને 5%
} ભારતમ� પાવર ઉ�ોગમ� ખાનગી �ે� દ�શની 49.4% થમ�લ બાયોડ�ઝલનો દ�શ�યાપી સં�મશ્રણ દર રાખવાનો છે. આ હ� �ુના
પાવર જનર� ટ કર� છે. �ાર� રા�ો અને ક� �� અ�ુ�મે 24.6 % અને ઉપલક્ષ્યમ� તા�ેતરમ� આ લક્ષ્યમ� ફ� રફાર કર� 2025 �ુધીમ�
26% થમ�લ પાવર જનર� ટ કર� છે. 20% ઇથેનોલ રલેન�ડગ અને વષ� 2030 �ુધીમ� 30 % ઇથેનોલ
રલેન�ડગ હ�સલ કરવા સરકાર આગળ વધી રહ� છે. 2019ના
ભરતી ઊજાર્

®
વષ�મ� ભારતમ� બાયોફ્ુઅલ વપરાશ 44.55 હ�ર બેરલ
} ભરતી ઊ�� હજુ પણ સંશોધન અને િવકાસ (R & D) ના તબ�ામ� ��ત �દવસ હતો. �ાર� વષ� 2000મ� બાયોફ્ુઅલનો વપરાશ

Covor Story
છે અને ભારતમ� હજુ તેને �યાપાર� ધોરણે લા�ુ કરવામ� આવી 2.9 હ�ર બેરલ ��ત �દવસ હતો. ભારતમ� બાયોફ્ુઅલના

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
નથી. ભરતી શક�તનો ઉપયોગ કરવા માટ� ના અગાઉના �યત્ો વપરાશમ� સર� રાશ વાર્ષક 24.37% દર� �ૃ�� થઈ રહ� છે.
ખાસ કર�ને ઊંચા �ૂડ� ખચ�ને કારણે સફળ થયા ન હતા. અંદા�ે
એક મેગાવોટ ભરતી ઊ�� ઉ�પન્ન કરવા પાછળ અંદા�ે 30 થી 60 બાયાેમાસ ઊજાર્

u
કરોડ �િપયાનો ખચ� આવે છે. } ભારત દર વષભે લગભગ 450–500 �મ�લયન ટન બાયોમાસ�ું
ઉ�પાદન કર� છે. હાલમ� દ�શમ� તમામ �ાથ�મક ઊ��નો 32%
ભૂ – ઉષ્ીય ઊજાર્
ઉપયોગ માટ� બાયોમાસ વપરાય છે. ભારત 2022 પહ� લ� જ

nk
} �ૂ–ઉ�મીય ઊ�� એ �ૃ�વીની ઉપ–સપાટ�ની અંદરથી મેળવેલી
ગરમી છે. �ે પાણી અથવા વરાળ �વ�પે �ૂ–ઉ�મીય ઊ��ને
�ૃ�વીની સપાટ� પર લાવે છે. તેની લા��ણકતાના આધાર� �ૂ–
ઉ�મીય ઊ��નો ઉપયોગ ગરમી અને ઠં ડકના હ� �ુઓ માટ� કર�
શકાય છે. આ ઉપર�ત, �વચ્છ વીજળ� પેદા કરવા માટ� પણ તે
ઉપયોગી છે.
10 ગીગાવૉટ બાયોમાસ એન�� �ું લક્ષ્ય�ક હ�સલ કર� લી�ું
છે. વત�માનમ� ભારત 10.17 ગીગાવૉટથી પણ વ�ુ �ાિપત
બાયોમાસ એન�� �મતા ધરાવે છે.
} ભારતના �ામીણ િવ�તારોમ� તેની �ાથ�મક ઊ��નો લગભગ
25% બાયોમાસ સંસાધનોમ�થી આવે છે અને લગભગ 70%
�ામીણ વ�તી તેમની દૈ �નક ઊ�� જ��રયાતોને પહોંચી વળવા
Sa
} ગરમીના સીધા ઉપયોગ માટ� ના આશા�પદ �ઓથમ�લ સાઇટ્ સ બાયોમાસ પર આધાર રાખે છે.
�બહારમ� રાજગીર, �હમાચલ �દ�શમ� મ�ણકરણ, ઝારખંડમ�
�ુરજકું ડ, ઉતરાખંડમ� તપોવન અને હ�રયાણામ� સોહાના �દ�શ છે. પરમાણુ ઊજાર્
} ભારતમ� સાત �ૂ–ઉ�મીય ��તો અને સં�ાબંધ �ૂ–ઉ�મીય } દ�શમ� વત�માન �ાિપત પરમાણુ ઊ�� �મતા 6780 મેગાવોટ છે.
ઝરણ� છે. નવીનીકરણીય ઊ�� મં�ાલયના જણા�યા અ�ુસાર, વષ� 2020–21મ� દ�શમ� કુ લ વીજળ� ઉ�પાદનમ� પરમાણુ ઊ��નો
ભારતમ� 10 ગીગાવોટ �ઓથમ�લ પાવર પેદા કરવાની �મતા �હ�સો લગભગ 1% છે. 6780 મેગાવોટની વત�માન પરમાણુ ઊ��
eb

રહ� લી છે. �મતા 2031 �ુધીમ� 22480 મેગાવોટની કરવાની સરકારની


યોજના છે. વત�માનમ� ભારતમ� અંદા�ે 22 �ેટલા ગ્ુપ પરમાણુ
અાેશન થમર્લ અેનજજી કનવઝર્ ન �રએ�્ સ અને 7 પરમાણુ ઊ�� �લાન્ટ્ સ કાય�રત છે.
} ઓશન થમ�લ એન�� ક�વઝ� ન એ સ�ુ�ની સપાટ�ના પાણી
પરમાણુને લગતા �વ�વધ સમૂહાે/સંમેલનાે/પહે લાે
અને ઊંડા સ�ુ�ના પાણી વચ્ચેના તાપમાનના તફાવતો (થમ�લ
�ે�ડએન્ટ્ સ)નો ઉપયોગ કર�ને ઊ�� ઉ�પન્ન કરવાની ���યા i. ન્ુક્�લઅર સ�લાયર ગ્ુપ (NSG) : NSG એ પરમાણુ સ�લાયર
દ�શો માટ� કામ કર�ું અને પરમાણુ શસ્તો અને સામ�ીની �નકાસને
W

છે. મહાસાગરો એ ગરમીના (Heat) િવશાળ સ્ોત/સં�ાહક છે,


કારણ ક� મહાસાગરો �ૃ�વીની લગભગ 70 % સપાટ�ને આવર� રોકવા માટ� �ું એક વૈત્શ્વક સંગઠન છે.
લે છે. ii. કો���હ� ન�સવ ન્ુક્�લઅર ટ� � બેન ટ� �ટ� (CTBT) : CTBTએ
િવશ્વમ� કોઈ પણ �ળે તમામ પરમાણુ પર��ણ િવસ્ોટો પર
બાયાેફ્ુલ (જૈવ ઈંધણ)
��તબંધ �ૂકતી સં�ધ છે.
} અ� �ુન:�ા�ય ઊ�� સ્ોતોથી િવપર�ત, પ�રવહન ઈંધણની
iii. પરમાણુ શસ્તોનો અ�સાર (NPT- Non Proliferation of
જ��રયાતોને પહોંચી વળવા માટ� બાયોમાસને સીધા જ �વાહ�
nuclear weapons treaty): NPT એ એક બહુ પ�ીય સં�ધ છે,
ઈંધણમ� �પ�ત�રત કર� શકાય છે. �ેને બાયોફ્ુઅલ કહ� વાય
�ેનો હ� �ુ �ુ� �ણ શરતોના આધાર� પરમાણુ શસ્તોના �સારને
છે. વત�માનમ� ઉપયોગમ� લેવાતા બે સૌથી સામા� �કારના
મય��દત કરવાનો છે :

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 15


Covor Story WebSankul®PUBLICATION

1. �બન – �સાર ��ત વષ� અંદા�ે 63.32 �બ�લયન kwh �ેટલી કુ લ ઊ��ની
2. �ન:શસ્તીકરણ બચત થશે .
3. પરમાણુ ઊ��નો શ��ત�ૂવ�ક ઉપયોગ. 4. ઈંધણ �ુરવઠાની ઉપલબ્ધતા માટ� કરાર
iv. �ફસાઇલ (Fissile) મ�ટ�રયલ કટ ઓફ સં�ધ (FMCT) : } કોલ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ સાથે ઈંધણ �ુરવઠા કરાર �ારા લ�બા
FMCTએ ��તાિવત આંતરરા�ટ� �ય કરાર છે, �ે પરમાણુ શસ્તોના ગાળા �ુધી પાવર કં પનીઓ માટ� કોલસાની ઉપલબ્ધતાને
બે �ુ� ઘટકોના ઉ�પાદન પર ��તબંધ �ૂકવા કાય� કર� છે : (1) �ુ�ન�ચિત કરવાની યોજના બનાવવા માટ� કરાર.
અ�ંત સ�ૃ� �ુર��નયમ (High Enriched Uranium) અને (2) 5. ઇ�ન્ટ�ેટ�ડ પાવર ડ� વલપમેન્ટ ��મ (IPDS)
��ુટો�નયમ. } IPDS યોજનાઓ શહ� ર� િવ�તારોમ� તમામ �તર� મીટરરગ

®
v. ન્ુક્�લઅર �સક્યો�રટ� સ�મટ (NSS) : NSSનો �ુ� હ� �ુ સ�હત સબ–ટ� ા�સ�મશન અને �ડસ્�� ર�ુશન નેટવક� ને મજ�ૂત
િવશ્વભરમ� પરમાણુ આતંકવાદને રોકવાનો છે. બનાવવાની યોજના છે.

l
vi. Conference on disarmament (CD) : CD એ 6. �ધાનમં�ી સહજ �બજલી હર ઘર યોજના
�ન:શસ્તીકરણના હ� �ુથી વાટાઘાટો કરવા માટ� બહુ પ�ીય } આ યોજનાનો ઉ�ે શય �ામીણ અને શહ� ર� િવ�તારોમ� તમામ

ku
આંતરરા�ટ� �ય સ�ુદાયોને એક મંચ �દાન કર� છે. ગર�બ પ�રવારોને અને વીજળ� િવનાના તમામ ઇચ્છુ ક ઘરોને
ઊજાર્ક્ષેત્ર માટે ની �વ�વધ પહે લાે / કાયદાઅાે વીજળ� કનેક્શન આપીને સાવ�િ�ક ઘરગ�થુ િવદ્ુતીકરણ હ�સલ
કરવાનો છે.
1. ઇલે����સટ� એ�, 2003
7. ISA – International Solar Alliance
} આ એ�ના �ુ� હ� �ુઓ : વીજળ� ઉ�પાદન �ો�ે� માટ�
લાયસ�સ ના�ૂદ , આંતરરા�ટ� �ય �પધ��ક �બરડગ �ારા �પધ�મ� } ISAની શ�આત વષ� 2015ની પે�રસ �લાઇમેન્ટ ચે� જ સ�મટમ�
વધારો અને એક અલગ ��ૃત્ત્ત તર�ક� ટ� ા�સ�મશન�ું સીમ�કન કર�ું. વડા�ધાન નર� �� મોદ� અને �ા�સના રા�ટ� પ�ત �ાન્કોઈસ ઓલ�દ
an
�ારા કરવામ� આવી હતી. તે�ું વડું મથક ભારતના �ુરુ�ામ
2. નેશનલ ટ� �રફ પો�લસી – 2006, �ુધાર� લ ટ� �રફ પો�લસી – 2016
(હ�રયાણા)મ� આવેલ છે. તે કક� �ૃત્ત અને મકર�ૃત્ત વચ્ચે આવેલા
} �ાહકોને વાજબી અને �પધ��ક દર� વીજળ�ની ઉપલબ્ધતા
�ૂય�ઊ�� સ�ૃ� દ�શોની ���ત સશ�ત બનાવવાનો �યાસ કર�
�ુ�ન�ચિત કરવા, વીજ�ે�ની નાણાક�ય સ�રતા �ુ�ન�ચિત
છે.
કરવી તેમજ રોકાણકારોને આકર્ષત કરવા તથા �નયમનકાર�
8. One Nation, One Grid
અભભગમોમ� પારદર્શતા અને �ુસંગતતા લાવવી વગેર�.
} નેશનલ �ીડ ઉત્ક��ત લાવવાના લક્ષ્ય સાથે સરકાર વન નેશન
3. ઉ�લા યોજના
S

વન �ીડના મા�યમથી તમામ �ાદ� �શક �ીડને �ુમેળ�ૂવ�ક જોડવા


} ઊ�� મં�ાલયે દ�શમ� ઊ��–કાય��મ EESL (Energy
યોજના ઘડ� લ છે.
Efficiency Services Limited) 36.69 કરોડ LED બ�બ�ું
9. One Sun, One World, One Grid (OSOWOG)
સમ� દ�શમ� િવતરણ કર� લ છે અને ઉ�લા યોજના હ� ઠળ 1.14
eb

કરોડ LED �� �ટલાઇટ પણ ઇ��ોલ કર� લ છે. �ેના પ�રણામે } OSOWOGએ ભારતની વૈત્શ્વક ઇન્ટરકને�ેડ સોલાર પાવર
�ીડ�ું આંતરરા�ટ� �ય નેટવક� બનાવવા અંગેની ��તાિવત યોજના છે.
W

16 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

બાયાેટેકાેલાેજી અને નેનાે ટે કાેલાેજી


} િવ�ાન અને ટ� � નોલો�ના �ે�મ� બાયોટ� � નોલો� અને નેનો } વૈત્શ્વક �તર� ભારત બાયો ટ� � નોલો� �ે�ે 12મો �મ ધરાવે છે,
ટ� � નોલો�નો બહોળો ફાળો છે. બાયોટ� � નોલો� અને નેનો �ાર� ઈ�ડો-પે�સ�ફક િવ�તારમ� �ીજો �મ ધરાવે છે.
ટ� � નોલો�ના મા�યમથી ભારતે અણુ િવ�ાન અને �ૂક્ષ્મ િવ�ાન } ભારત બાયો-ટ� ક �ે�ને બાયોફામ���ુ�ટકલ્સ, બાયોઈ�ડ�� �યલ,
�ે�ે સાર� �ગ�ત કર� છે. 21મી સદ�ના �ારં ભથી જ ભારતે બાયો બાયોએ�ીકલ્ચર, બાયો-IT અને બાયો સર્વ�સસમ� વગ�કૃ ત
ટ� � નોલો� અને નેનો ટ� � નોલો�ના િવકાસને �ાધા� આ��ું છે. કરવામ� આ��ું છે.
�ેમ� સરકાર, સંશોધન, ઉ�ોગ, શૈ��ણક વગેર� સહભાગીદારોનો } બાયો ફામ���ુ�ટકલ્સ શાખામ� ભારત વૈત્શ્વક �તર� એક અ�ણી

®
િવશેષ ફાળો છે. રસી ઉ�પાદક દ�શ તર�ક� િવક��ું છે. કોરોના મહામાર� દર�મયાન

Covor Story
વેક્સિન મૈ�ીના મા�યમથી િવશ્વભરના દ�શો કોરોનાની રસી ભારતે
બાયાેટેકાેલાેજી

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
પહોંચાડ� છે.
} �ાચીન સમયથી જ લોકો �ૂક્ષ્મ�વોનો ઉપયોગ છોડની �તને } ભારતનો બાયો ટ� � નોલો� ઉ�ોગ 2020મ� 70.2 �બ�લયન
મજ�ૂત કરવા, ફમભેન્ટેશનમ� વધારો કરવા વગેર� �ેવા હ� �ુઓ માટ�

u
ડોલર �ેટલો હતો, �ે વષ� 2025 �ુધીમ� બાયો ટ� � નોલો� ઉ�ોગ
કરતા હતા. આગળ જત� આ બ્ાન્ચએ બાયો ટ� � નોલો�મ� �પ�તર 150 �બ�લયન ડોલર પહોંચવાની સંભાવના છે.
થઈ છે ક� �ેણે ભારતમ� િવ�ાન અને ટ� � નોલો�ના િવકાસમ� } બાયો ટ� � નોલો� �ે�ે િવિવધ �ે�ોમ� ��� િવદ�શી રોકાણ
િવશેષ ફાળો આ�યો છે. ભારતની િવશાળ વ�તી, ઉભરતા બ�ર,

nk
બદલાતી તકનીકોને કારણે િવશ્વભરમ� ભારત બાયો ટ� � નોલો��ું
લોકચાહક માકકે ટ બન્ું છે.
} પાછલા �ણ દાયકામ� ભારતમ� બાયોટ� � નોલો�નો િવિવધ
�ે�ોમ� બહોળો િવકાસ થયો છે. સરકાર અને ખાનગી �ે�ના
ભર�ૂર સહકારથી ભારતે સતત બાયો ટ� � નોલો� �ે�મ� �ગ�ત
(FDI)ની પરવાનગી આપવામ� આવી છે.
1. �ીનફ�રડ ફામ���ુ�ટકલ્સ �ો�ે�મ� : 100% FDI
2. બાઉન�ફરડ ફામ���ુ�ટકલ્સ �ો�ે�મ� : 74% FDI
3. મે�ડકલ �ડવાઇસની બનાવટ માટ� : 100% FDI
} ભારત BT-કપાસના ઉ�પાદનમ� િવશ્વ�ું સૌથી મોટું માકકે ટ છે.
સાધી રહું છે. બાયાેટેકાેલાેજી ક્ષેત્રની શસશદ્ધ
Sa
} ભારતે વષ� 1986મ� બાયોસાયન્સ અને બાયોટ� � નોલો� �ે�ે } બાયોટ� � નોલો�નો બહોળો ઉપયોગ છે, �ેમ� ખાસ કર�ને કૃ �ષ,
ઉચ્ચ �તર હ�સલ કરવા ‘બાયોટ� � નોલો� િવભાગ’ના �પમ� �વાસ્થ્ય, ઉ�ોગ અને પય�વરણનો સમાવેશ થાય છે.
‘�વાયત્ત િવભાગ’ની રચના કર�. ભારતનો આ �નણ�ય તેને િવશ્વમ� } બાયો-મે�ડકલ
આવી પહ� લ કરનાર �થમ દ�શ બનાવે છે. } બાયો-મે�ડકલ શાખામ� બાયો ટ� � નોલો� �ે�નો બહોળો
} બાયોટ� � નોલો�ના મા�યમથી આરોગય �ે� , કૃ �ષ, ઊ��, ઉપયોગ છે. �રકો�મબનન્ટ દવાઓ �ેવી ક� ઈ���ુલશ ે ન, �ોથ
eb

પ�ુપાલન, ખા� �ણાલી વગેર� �ે�ોનો િવકાસ કરવા ભારત હામગોન, ઈન્ટરફ� રોન, �રકો�મબનન્ટ સારવાર માટ� ની �કટ (HIV-
સફળ રહું છે. ગભ�વ�ા), રસીની બનાવટમ� અને ગંભીર રોગોની અસરકારક
} ભારત�ું બાયોટ� � નોલો� �ે� દર વષ� 20%ના ઝડપી દર� વધી દવાઓની બનાવટમ� બાયોટ� � નોલો�નો ઉપયોગ થાય છે.
રહું છે. } બાયોકૃ �ષ
} બાયોટ� � નોલો�ના મા�યમથી કૃ �ષમ� સતતા �ળવવા માટ�
‘�ેને�ટ�લી મો�ડફાઈડ �ોપ (GMC)ની શોધ કરાઈ. વધતી ખા�
W

જ��રયાતો અને કૃ �ષ એક�પતાને �યાનમ� રાખીને GM પાક પર


અ�ુસશ ં ોધન કરવામ� આ��ું. હાલમ� BT-કપાસ, BT-રીંગણ, BT-
સોયા�બન વગેર� પાકની �તોને િવકસાવવામ� આવી.
} GM પાક એ વાયરસ, ગરમી, �ૂર વગેર� �ેવી પ�ર���તઓ સામે
લડવા માટ� કારગર છે.
} In-Vitro Fertilization (IVF)ના મા�યમથી પ�ુપાલનમ� ભેંસ ,
ગાયની વધાર� દૂધ ઉ�પાદન અને રોગ��તકારક �તોને િવકસાવવી.
} GM પાકોમ� દ�શી પાકની સરળાખણીમ� વધાર� પોષણ ત�વો હોય છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 17
Covor Story WebSankul® PUBLICATION

} �ે�ન�ટક એ����નયરરગ ➢ એ�ન્ટમાઈ�ો�બયલ ર� �ઝ�ં સ (ARM) �મશન :


} કોઈ આ�ુવશ ં ીય સંરચનામ� એક જનીનને હટાવી તેના બદલામ� એ�ન્ટમાઈ�ો�બયલ ર� �ઝ�ં સની અટકાયત કરવા માટ�
અ� જનીનને દાખલ કર� ‘Recombinant DNA Technology’ પોસાય તેવી સારવાર પ��ત િવકસાવવી.
તૈયાર કરવાની પ��તને ‘�ે�ન�ટક એ����નયરરગ’ કહ� વાય છે. } �નોમ ઈત્�ડયા �ો�ે� : ભારતભરમ� ‘સંદભ� �નોમ’ની
} પય�વરણ-બાયો ટ� � નોલો� માળખાગત �ીડ બનાવવી, �ેથી ભારતીય વ�તીમ� સમાિવત
રોગો અને લ�ણોના �કાર અને �કૃ �તને સં�ૂણ� ર�તે સમજવામ�
} �દૂષણ સામે ર�ણ મેળવવા માટ� �ૂક્ષ્મ�વાણુઓનો ઉપયોગ
મદદ મળે . આ મેગા �ો�ે�ના મા�યમથી ભારતભરમ� 10000
} દૂ�ષત પાણીને �ુ� કરવા
�નોમ ન�ૂના એકિ�ત કરવામ� આવશે .

®
} વનીકરણમ� �ૃ�� કરવા માટ� બાયો-ટ� �ટમેન્ટ છોડનો ઉપયોગ
} માનવ પહ� લ : બાયો ટ� �નોલો� િવભાગ અને પર�સ�ન્ટ �સ�મ
} હવા �દૂષણને �નયં�ણ કરવા. �ારા માનવ પહ� લની શ�આત કરાઈ. �ેનો ઉ�ે શય માનવ શર�રની
} મ�રન-બાયો ટ� � નોલો� તમામ પેશીઓના એક�કૃ ત ડ� ટાબેઝ બનાવવાનો છે, �ેની મદદથી

l
} માછલીની ખેતી (Aquaculture)મ� �ૃ�� માનવ શર�રના કાય��ું સવ��ાહ� �ચ� મેળવી શકાય.
} દ�રયાઈ નનદણની ખેતીના મા�યમથી ફોટો એ�સડ�ું ઉ�પાદન કર�ું } નેશનલ બાયોફોમ� �મશન

ku
} દ�રયાઈ �દૂષણને દૂર કરવા માટ� ‘Thermophile bacteria’નો } દ�શમ� બાયોફામ���ુ�ટકલ િવકાસને વેગ આપવા માટ� એક
ઉપયોગ કરવો ઉ�ોગ-શૈ��ણક સહયોગ �મશન છે.
} બાયોટ� ક- �ાટ� અપ } 50% નાણાક�ય સહાય લોનના �પમ� િવશ્વ બેન્કના મા�યમથી
} બાયોટ� � નોલો� �ે�ે િવકાસમ� �ૃ�� કરવાના હ� �ુથી ભારત ફાળવવામ� આવી છે.
સરકાર� �હ� ર �ે�ની સાથે-સાથે ખાનગી�ે�ને પણ �ૂરતો સહકાર } �મશન હ� ઠળ ભારત સરકાર� બાયોફામ� �ે�મ� ઉ�ોગસાહ�સકતા
an
આ�યો છે. બાયોટ� ક �ે�મ� �ાટ� અપની િવ��ૃત �ૂ�મકા રહ� લી છે, અને �વદ�શી ઉ�પાદનને �ોત્ાહન આપવા અને સ�મ
�ે સંશોધન, અમલીકરણ, નવી �સ��ઓ હ�સલ કરવામ� મદદ�પ ઈકો�સ�મ�ું �નમ�ણ કરવા ઈનોવેટ ઈન ઈત્�ડયા (i3) �ો�ામ
છે. ભારતમ� બાયો-ટ� ક �ે�ે વષ� 2015મ� 732 �ેટલા �ાટ� અપ શ� કયગો છે.
હતા. �ાર� વષ� 2020મ� �ાટ� અપમ� વધારો થઈ 4237 �ુધી } બાયોટ� ક �કશાન �મશન
પહોં્ચયો છે. ભારત અને �ુજરાતની અસરકારક ની�તઓને કારણે } દ�શના 15 એ�ો-�લાઇમેટ�ક ઝોનમ� ખેડૂતોની સમ�યાને
�ાટ� અપનો બાયો-ટ� ક �ે�ે ઝડપી વધારો થઈ રહ્ો છે. પ��તસર હલ કરવા માટ� બાયો-ટ� ક �કશાન શ� કરવામ� આ��ું
S

બાયાે-ટે કાેલાેજી ક્ષેત્રે સરકારની પહે લાે છે.


} અટલ જય અ�ુસંધાન બાયોટ� ક �મશન : બાયોટ� ક �ે�ે �ગ�તના } વં�ચત અને છે વાડાના ખેડૂતો તેમજ નાના અને સીમ�ત ખેડૂતોની
માગ�ને �ુ�લો �ૂકવા માટ� ભારત સરકાર� અટલ જય અ�ુસંધાન સમ�યાનો હલ કરવા બાયોટ� � નોલો�નો ઉપયોગ કરવો.
eb

બાયોટ� ક �મશનની શ�આત કર�, �ેમ� પ�ચ િવિવધ ઘટકોનો } BioNest યોજના
સમાવેશ થાય છે : } BioNEST યોજના BIRAC (Biotechnology Industry
➢ GARBH-IN મા�ૃ�વ અને બાળ �વાસ્થ્યને �ોત્ાહન આપ�ું Research Assistance Council) હ� ઠળ બાયોટ� ક �ે�મ�
અને �ી-ટમ� બથ� માટ� અ�ુમા�નત સાધનો િવકસાવવા. નવ�ત નવાચાર ઈકો�સ�મના િવઝન સાથે શ� કરવામ� આવી છે.
બાળકોના જન્મ સમયે મા�ૃ�વ અને બાળ �વાસ્થ્યને �ળવ�ું. } Bio-NESTના મા�યમથી ઉ�ોગસાહ�સકતા અને �ાટ� અપ �ૃ��
W

મેળવવામ� �ોત્ાહન પાશે .


➢ IndCEPI- એ�ડ� �મક (Endemic) રોગો માટ� પોષાય તેવા દર�
} બાયોટ� કના ઉપયોગ�ું કાય��મ �ુશાસન�ું મોડલ �ૂરું પાડવામ�
રસી િવકસાવવા�ું �મશન, �ે શૈ��ણક, ઉ�ોગ અને અ�
આવે છે.
�હતધારકો સાથે મળ�ને દ�શમ� રસી િવકાસ �મતાને મજ�ૂત
} Biotechnology Ignition Grant યોજના (BIG)
કરવા પર �યાન ક� ���ત કર�ું.
} BIRAC જણા�યા અ�ુસાર ‘Bio-Innovation Capital’ બનવા
➢ �વચ્છ ઊ�� �મશન : �વચ્છ ભારત માટ� નવીન તકનીકો પર
માટ� નવા િવચારોને વા�ણક્�ક ર�તે �ોત્ા�હત કરવા.
�યાન આપ�ું.
} BIG યોજનાનો ઉ�ે શય
➢ પોષણ અભભયાન : બાયોફોર્ટફાઈડ ચોખા અને ઘઉંના
➢ બાયોટ� ક �ે�ે �યાપાર�કણની સંભાવના સાથે િવચારોને
મા�યમથી પોષણ �ૃ��મ� મદદ કરવી.
�ોત્ાહન આપ�ું.
18 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

➢ સંશોધકોની �ાટ� અપના મા�યમથી નવી બાયો ટ� � નોલો� 2000મ� િવ�ાન અને �ો�ોત્ગક� િવભાગ હ� ઠળ નેનો ટ� � નોલો�
માકકે ટ �ુધી �સ�રત કરવા �ોત્ાહન આપ�ું. અને નેનોમેટ�ર�યલ્સમ� િવકાસ માટ� કાય��મની શ�આત કરવામ�
➢ ઉ�ોગસાહ�સકતાની ભાવનાને વધારવી. આવી. �ેના બાદ નેનો ટ� � નોલો� �ે�ના િવકાસમ� �નરં તર ભારતે
} INSACOG: INSACOG (The Indian SARS-Cov-2 �ગ�ત કર� છે.
Genomics Consortium) એ કોરોના વાયરસ અથવા SARS- } �ાર� પરમાણુ અને અણુની રચનામ� સંશોધન �ારા �પ�તર
Cov-2 વાયરસના �નોમ ભભન્નતાઓ પર દ�ખર� ખ રાખવા માટ� કરવામ� આવે છે. �ાર� ક� ટલાક અસામા� અને ઉપયોગી �ુણધમગો
ભારતભરમ� �સર� લી એજ�સી છે. �ેના મા�યમથી વાયરસમ� ઉ�પન્ન થાય છે. આ પરમાણુ અને અણુના પ�રમાણો નેનોમીટરમ�
નોંધાતા બદલાવોને �ણી શકાય છે અને ભિવ�યમ� વાયરસને હોવાથી આવી તકનીકને નેનો ટ� � નોલો� કહ� વામ� આવે છે. નેનો

®
આ�મક બનતા રોક� શકાય છે. ટ� � નોલો�ના આધાર� તૈયાર થતી સામ્ગીને ‘નેનોમટ��રયલ્સ’
કહ� વામ� આવે છે. નેનોમટ��રયલ્સનો ઉપયોગ �ૂબ િવશાળ છે,

Covor Story
ગુજરાતમાં બાયાેટેકાેલાેજી
તે પાણીના �ુ��કરણ, ક� �સરની સારવાર, કરચલી �ુકત કાપડ

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} ભારતમ� બાયોટ� � નોલો� �ે�ના િવકાસ સાથે �ુજરાતમ� વગેર�મ� ફાળો આપે છે.
પણ બાયોટ� �નોલો� �ે�નો િવકાસ ધીમે-ધીમે વધતો ગયો.
} નેનો ટ� � નોલો�એ 1 થી 100 નેનોમીટર �ુધીના નવા ઉપકરણો

u
�ુજરાતમ� બાયોટ� � નોલો�નો િવકાસ, શૈ��ણક, �ાટ� અપ,
અને ભૌ�તક બંધારણો િવકસાવવાની તકનીક છે.
અ�ુસંધાન વગેર� �ે�ોમ� વધાયગો છે. �ેના કારણે �ુજરાત દ�શમ�
બાયો ટ� � નોલો� �ે�ે અ�ણી રા� બન્ું. નેનાે ટે કાેલાેજીનાે ઉપયાેગ
} નેનો ટ� � નોલો�નો ઉપયોગ તેના િવ�શ�ટ �ુણધમગો અને બહ� તર

nk
} �ુજરાત સરકાર� 2004મ� રા�મ� બાયોટ� � નોલો�ના સવયાંગી
િવકાસ માટ� �ુજરાત �ે ટ બાયોટ� � નોલો� �મશન (GSBTM)
નોડલ એજ�સીની �ાપના કર�. �ેના મા�યમથી રા�મ� બાયોટ� ક
R & D (�રસચ� અને ડ� વલોપમેન્ટ) અને બાયોટ� ક ઉ�ોગના િવકાસને
ટ� કો મળે છે. �ુજરાતમ� �નો�મક પહ� લ , બાયોડાયવર્સટ� �ન
બેન્ક, બાયોઈન્ફોમભે�ટસિ, �ે મ સેલ સંશોધન અને તાલીમ, બાયો-
ફાયદાઓના કારણે મોટાભાગના �ે�ોમ� થાય છે.
} આરોગય �ે� : આરોગય �ે�ે નેનો ટ� � નોલો�નો બહોળો ઉપયોગ
છે. નેનો ટ� �નોલો� માનવ શર�રના અંદર અને બહાર બંને જગયાએ
ઉપયોગી છે. નેનો ટ� � નોલો�ના મા�યમથી બહ� તર સારવાર અને
દવાઓનો જ�થો (ટાગભેટ�ડ �ડ�લવર�) �ૂરો પાડવામ� આવે છે.
બેસન્કગ વગેર� �ેવી પહ� લો હાથ ધરવામ� આવી છે. ક� �સર, હૃદયરોગ, લોહ�ની �બમાર� વગેર� �ેવી ગંભીર �બમાર�મ�
Sa
} �ુજરાત પાસે બાયોટ� � નોલો� �ે�મ� 200થી વધાર� બાયોટ� ક મદદ�પ થાય છે.
કં પનીઓ અને સ�ૃ� �ાટ� અપ ઈકો�સ�મ છે. �ેમ� અ�ણી } ઈલે��ો�નક ઉપકરણો : નેનો�ે લ પર ક���ૂટર પહ� લાથી જ
�રસચ� અને ડ� વલોપમેન્ટ અને શૈ��ણક સં�ાઓનો સમાવેશ કાય�રત કરવામ� આવી રહું છે. નેનોમટ��રયલ્સના મા�યમથી
થાય છે. �ુજરાતે 2019-20મ� 3054 �મ�લયન ડોલર અને 2020- ઈલે��ો�નક ઉપકરણોની �મતા �ૃ�� તેમજ �ડ��લે અને સ્ક�નની
21મ� 2790 �મ�લયન ડોલરના �ૂલ્યની દવાઓની �નકાસ કર� છે. �ુણવત્તા �ુધારવામ� આવે છે. ઈલે��ો�નક ઉપકરણોની ઊ��-
} �ુજરાતે બાયોટ� ક �ે�મ� �નરં તર �ગ�ત કરવા માટ� વષ� 2022મ� વપરાશ �મતા ઘટાડવી, વજન અને મજ�ૂતાઈ વધારવામ�
eb

‘�ુજરાત બાયો ટ� � નોલો� પો�લસી-2022-27’ �હ� ર કર� છે. નેનો ટ� � નોલો�ના મા�યમથી મદદ મળ� શક� . ‘Morph’ – નેનો
�ેનો ઉ�ે શય બાયો-ટ� ક ઈકો�સ�મને મજ�ૂત કરવી, બાયોટ� ક ટ� � નોલો� આધા�રત મોબાઈલ ફોન છે, �ે અ�ંત આ�ુ�નક
�ે�ની િવિવધ શાખાઓને મજ�ૂત કરવી અને બાયોટ� � નોલો� િવ�શ�ટતાઓ ધરાવે છે. �ે આગામી સમયમ� ઈ-વે�ને
ઉ�પાદન અને સેવા �ે�ને �ોત્ાહન આપ�ું. આમ �ુજરાત પણ અટકાવવામ� મદદ�પ છે.
ટ� � નોલો� �ાધા� રા�ની �દશા તરફ આગળ વધી રહું છે. } ટ� કસટાઈલ્સ ઉ�ોગ : ટ� કસટાઈલ્સ ઉ�ોગના િવકાસમ� નેનો
W

ટ� � નોલો�નો મોટો ફાળો છે. નેનો ટ� �નોલો�ના મા�યમથી


કરચલી વગરન� કાપડને િવકસાવવામ� આ�ય� છે. ઉપર�ત, કાપડ
નેનાે ટે કાેલાેજી ઉ�ોગમ� હાલન� ધોરણ કરત� વધાર� નવાચાર કરવામ� મદદ
} 21 મી સદ�ની શ�આત સાથે ભારતમ� પણ નેનો ટ� � નોલો�ના મળશે .
િવકાસની વાતો શ� થઈ ગઈ હતી. 9મી પંચવષ�ય યોજના
} કૃ �ષ : કૃ �ષમ� ઉપયોગ થતા ઉપકરણો, દવાઓ, �બયારણ વગેર�મ�
(1998-2002)ના મા�યમથી િવ�ાન અને �ો�ોત્ગક� �ે�ે નેનો
નેનો ટ� � નોલો�ના મા�યમથી પ�ર���ત અ�ુકૂળ બનાવી શકાય
ટ� � નોલો�, રોબો�ટસિ વગેર�મ� �ગ�ત કરવા માટ� રા�ટ� �ય
છે. નેનો ટ� � નોલો�ના ઉપયોગથી ઝીરો–બ�ેટ નેચરલ ફાર્મગને
કોર ગ્ુપની રચના કરવામ� આવી હતી. આયોજન પંચ �ારા
�ોત્ાહન આપી શકાય છે. નેનો સે�સરની મદદથી જમીનના
નેનો ટ� � નોલો�મ� �ગ�તને આધાર આપવામ� આ�યો છે. વષ�
પોષણ ત�વો અને છોડના વાયરસો �ણી શકાય છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 19
Covor Story WebSankul®PUBLICATION

} અવકાશ અને ર�ા : ર�ા �ે�મ� �મસાઈલો, ટ� ન્ક, હ�થયારો, ➢ નેનો ટ� �નોલો� િવકાસ સેન્ટરો અને �હ� ર-ખાનગી ભાગીદાર�
કવચ વગેર�ની બનાવટમ� નેનો ટ� � નોલો�નો ઉપયોગ કર� (PPP) વધારવા
શકાય. નેનોમટ��રયલ્સના કારણે ર�ા સંબંધી અને અવકાશીય ➢ આંતરરા�ટ� �ય સહકારમ� �ૃ�� કરવી
ઉપકરણોની બનાવટમ� આ�ુ�નકતા અને આ��નભ�રતા મેળવી ➢ નેનો ટ� � નોલો� માટ� માનવ સંશોધનોનો િવકાસ કરવો
શકાય છે. અવકાશ �ે�મ� નેનો ટ� � નોલો� �પેસ વાહન�ું વજન
➢ શૈ��ણક-ઉ�ોગમ� સહભાગીદાર� વધારવી
ઘટાડ� અવકાશ યા�ાને વધાર� કાય��મ બનાવી શક� . નેનોસે�સરની
} નેનો ટ� � નોલો� �નયમન બોડ�
મદદથી અવકાશ �વનની શોધ સંભાવનાઓ વધાર� શકાય છે.
➢ નેનો �મશન પ�રષદ હ� ઠળ ઉ�ોગમ� નેનો ટ� � નોલો�ના
} પય�વરણ : નેનો ટ� �નોલો�એ પય�વરણ–મૈ�ી ઈકો�મ�મને

®
મા�યમથી �વન જ�ર� ચીજવ��ુઓની બનાવટની ચકાસણી
�ોત્ાહ�ત કર� છે. નેનો ટ� �નોલો�ન� મા�યમથી જળવા�ુ
કરવા નેનો ટ� � નોલો� �નયમન બોડ� ની જ�ર છે. આ બોડ� ના
પ�રવત�ન , હ�ટવેવ , �ીન હાઉસ ઈફ� કટ વગેર� પય�વરણ સામેની
મા�યમથી નેનો ચીજ વ��ુઓના િવ�નમય અને હ� �ડસલગને
સમ�યાઓ હલ કર� શકાય. ઉ�ોગમ�થી નીકળતા દૂ�ષત પાણીને

l
�ળવવામ� મદદ મળ� શક� .
સ�તા દર� �વચ્છ કર� શકાય છે. નેનો સે�સર અને નેનોમટ��રયલ્સના
મા�યમથી હવા અને જમીનમ� રહ� લ હા�નકારક રાસાય�ણક ��યો } �હ� ર-ખાનગી ભાગીદાર�

ku
શોધી, ઓળખી, દૂર કરવામ� આવી શક� છે. ➢ ભારતમ� નેનો ટ� � નોલો�ના િવકાસ માટ� �હ� ર-ખાનગી
ભાગીદાર� (PPP)ને વધારવા પર ભાર આપવામ� આ�યો છે.
નેનાે ટે કાેલાેજીમાં સરકારની પહે લાે
�ેના કારણે નેનોસંશોધન, આંતરમાળ�ુ, કૌશલ્ય વગેર�મ�
} નેનો �મશન (Nano Mission) �ૃ�� કર� શકાય છે.
➢ ભારત સરકાર �ારા વષ� 2007મ� િવ�ાન અને ટ� �નોલો� } નેનો ટ� � નોલો� �ોત્ાહન કાય��મ
િવભાગ �ારા શ� કરવામ� આ��ું. �ેનો �ુ� ઉદ�શય નીચે
➢ નેનો ટ� � નોલો� �ે�મ� �મતા �ૃ��, માનવ સંશાધન િવકાસ,
�ુજબ છે :
an
આંતરમાળ�ું, નેનો ઈલેકટ� ો�નક, નેનો મટ�યોરોલો�, સંશોધન
➢ નેનો િવ�ાન અને ટ� � નોલો� અ�ુસંધાનમ� આંતરમાળખાક�ય
પર ભાર �ૂકવાનો કાય��મ.
િવકાસ

બાૈશદ્ધક સંપદા અ�ધકાર (Intellectual Property Right)


} બૌ��ક સંપદા (IP) એ માનવ �ાન અને �ુ�� �ારા ર�ચત સંપત્ત્તની સંપદા અ�ધકારોના ર�ણ અને ��ૃ�ત પર િવશેષ ભાર �ૂકવામ�
S

શ્રેણી છે. �ેમ� �ુ��ના મા�યમથી શોધ, સા�હ�, કલા�ક કાય� , આ�યો. ભારતે બૌ��ક સંપદાના આધાર� ઔ�ોત્ગક િવકાસના
�ડઝાઈન-�તીકો, છબીઓ વગેર� સંપત્ત્તનો સમાવેશ થાય છે. ર�તા પર �યાન આ��ું. બૌ��ક સંપદા અ�ધકાર એ નાગ�રક હક�ું
બૌ��ક સંપદા અ�ધકારમ� પેટન્ટ, કોપીરાઈટ, ટ� � ડમાક� , ભૌગો�લક ર�ણ અને રા�ટ� �ય િવકાસમ� પોતાનો ફાળો આપે છે.
eb

સંક�તક, ઔ�ોત્ગક �ડઝાઈન, લે આઉટ(Layout) વગેર�નો


IPRમાં ભારતની પ્રગ�ત
સમાવેશ થાય છે.
} ભારત દર વષભે વૈત્શ્વક બૌ��ક સંપદા �ૂચક�કમ� આગળ વધી રહું
} ભારતમ� આઝાદ� પહ� લા પણ અં�ેજો �ારા બૌ��ક સંપદા
છે. વૈત્શ્વક બૌ��ક સંપદા �ૂચક�ક-2022મ� ભારતનો �મ�ક 55
અ�ધકારોની �ળવણી માટ� ની�તઓ અને અ�ધ�નયમ (�ેમ ક� ,
દ�શોની યાદ�મ� 43મો છે, �ાર� વષ� 2015-16મ� આ �મ�ક 81મો
Indian Trade And Merchandise Mark Act 1884, Indian
હતો.
Copyright Act 1914) પસાર કરવામ� આ�યા હતા. ભારત
W

�ાર� આઝાદ થ�ું �ારથી િવ�ાન અને �ો�ોત્ગક�ના �વતં� } દર વષભે પેટન્ટ અને ટ� � ડમાક� ની સં�ામ� વધારો થઈ રહ્ો છે. દ�શ
અને ઝડપી િવકાસ માટ� બૌ��ક સંપદા અ�ધકારો પર �ૂર�ું �યાન પેટન્ટ નોંધણીની સં�ા પાછલા સાત વષ�મ� અંદા�ે 50%નો
ક� ��રીત કરા�ું છે. પેટન્ટ �ે�મ� મજ�ૂત કાયદા માટ� ભારત સરકાર� વધારો થયો છે, દ�શમ� વષ� 2014-15મ� પેટન્ટ નોંધણીની સં�ા
‘જસ્�સ રાજગોપાલા અયંગર સ�મ�ત’ની રચના કર� હતી. આ 42763 થી વધી 2021-22મ� 66446 �ુધી પહોંચી છે.
સ�મ�તની ભલામણને આધાર� ભારતે પેટન્ટ અ�ધ�નયમ-1970 } પેટન્ટની ચકાસણી માટ� લાગતો સમયગાળો ઘણો ઘ�ો છે. આ
અપના�યો હતો. સમયગાળો 2016મ� 72 મ�હના �ેટલો હતો, �ાર� હાલમ� 23
} િવશ્વ �યાપાર સંગઠનની TRIPS (Trade Related Aspects of મ�હના �ુધી સી�મત થયો છે.
Intellectual Property Rights) સં�ધ બાદ ભારતમ� બૌ��ક } બૌ��ક સંપદા અ�ધકારોના સંર�ણ અને �ોત્ાહન માટ�

20 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

સં�ાક�ય માળખાને મજ�ૂત ક�ુું છે. �ડઝાઈનોને કોપી થતા અટકાવવા માટ� �ડઝાઈન અ�ધ�નયમ
} IPR ��ૃ�ત �ૃ�� માટ� શૈ��ણક સં�ાઓ, �ડ��ટલ મા�યમથી પસાર કયગો. �ેથી ઔ�ોત્ગક, કલાકારો અને સ��કોની રચનાઓને
અને �હ� ર સં�ાઓ �ારા IPR �ું મહ�વ અને ખા�સયતો �ુર�ા આપી શકાય.
જણાવવામ� આવી છે. 5. ભૌગો�લક સંક�તક વ��ુ (નોંધણી અને સંર�ણ) અ�ધ�નયમ,
} ભારતને IPRની મદદથી ‘�ડઝાઈન હબ ઓફ વરડ� ’ બનાવી શકાશે . 1999
} ભારતમ� પાછલા 75 વષ�મ� (1940-2015) મા� 11 લાખ } હ�તકળા, કૃ �ષ પેદાશો, ઔ�ોત્ગક પેદાશો, ખા� ચીજ વ��ુઓ ,
ટ� � ડમાક� �ું ર����ે શન થ�ું છે �ાર� પાછલા 5 વષ�મ� 14.2 લાખ સ�ૂદા�યક કળાઓને ભૌગો�લક િવ�તારોની દૃ��ટએ �ુર�ા
ટ� � ડમાક� �ું ર����ે શન થ�ું. અને આગવી ઓળખ �દાન કરવા માટ� આ અ�ધ�નયમ

®
અમલમ� લાવવામ� આ�યો. �ે િવશ્વ �યાપાર સંગઠન(WTO)ની
} પેટન્ટ મંજૂર�મ� પાછલા સાત વષ�મ� 572% �ૃ�� થઈ છે. 2013-

Covor Story
જોગવાઈઓ�ું પાલન કર� છે. અ�ધ�નયમના મા�યમથી ભારતની
14મ� મા� 4227 પેટન્ટ મંજૂર�થી વત�માન 28,391 પેટન્ટ મંજૂર�
ચીજવ��ુઓને િવશ્વ િવ�ાત કર� શકાય છે.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
મળ� છે.
6. સે�મક�ડ�ર ઈ�ન્ટ�ેટ�ડ સર્કટ્ સ લેઆઉટ �ડઝાઈન એ�-
} સરકાર�ું �યેય મં� , કારથી ����ૂટર ક� �સલાઈ મશીનથી એરો�લેન
2000

u
દર� કની બનાવટ માનવતાના કલ્યાણ માટ� ની �ડઝાઈન �ારા તૈયાર
થાય, �ેમ� IPRનો બહોળો ફાળો હોય. } 4 સ�ટ� મબર, 2000 ના રોજ આ અ�ધ�નયમ અમલમ� આ�યો
હતો. સે�મક�ડ�ર ઈ�ન્ટ�ેટ�ડ સર્કટ્ સ લે આઉટ �ડઝાઈનને
IPR સાથે સંકળાયેલ કાયદાઅાે અ�ધકૃ તતા સામે ર�ણ આપે છે. �યાપા�રક ધોરણે ભારત ક� અ�

nk
1. પેટન્ટ અ�ધ�નયમ - 1970
} જસ્�સ રાજગોપાલા આયંગર સ�મ�તની ભલામણ હ� ઠળ
ભારત સરકાર� પેટન્ટ અ�ધ�નયમ-1970ને મંજૂર� આપી.
દ�શમ� પેટન્ટ અંગેના �નયમો અને �ગ�તને મજ�ૂત બનાવવા
પેટન્ટ અ�ધ�નયમ-1970 માટ� પેટન્ટ, �ડઝાઈન અને ટ� � ડમાસિ�
કોઈ ભાગમ� ર���� ર લે આઉટ �ડઝાઈનનો અયોગય ઉપયોગ
અ�ધ�નયમ �ુજબ દં ડ�ની જોગવાઈ છે. લે- આઉટ �ડઝાઈન
ર��� � ઈલે��ો�નક અને IT મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે.
7. છોડની ���ત અને ખેડૂત અ�ધકાર સંર�ણ અ�ધ�નયમ - 2001
(PPVFRA)
(CGPDTM) કં ટ� ોલર જનરલ ઓ�ફસ જવાબદાર છે. TRIPS } કૃ �ષ �ે�ે IPR �ું ર�ણ કરવા હ� �ુ આ અ�ધ�નયમ પસાર કરવામ�
Sa
સં�ધના અ�ુ�પ પેટન્ટ અ�ધ�નયમમ� સમય�તર� સંશોધન કરાય આ�યો છે. WTO મ� જોડાયા બાદ કૃ �ષ �ે�ે IPRના ર�ણ માટ�
છે. વષ� 2005ના સંશોધન �ારા ખા�, દવાઓ, ક� �મકલ અને PPVFRA પસાર કયગો. �ે TRIPS સં�ધની જોગવાઈઓ�ું પાલન કર�
�ૂક્ષ્મો�વો સંબં�ધત િવષયોને પેટન્ટ હ� ઠળ િવકસાવવામ� આ�યા છે. અ�ધ�નયમ હ� ઠળ છોડની ���ત�ું ર����ે શન, ર�ણ તેમજ
છે. પેસપ્કો ઈત્�ડયા અને �ુજરાતના ખેડૂતને બટ� ટાની ���ત બાબતે
2. ટ� � ડ માક� અ�ધ�નયમ - 1999 િવવાદ ઊભો થયો હતો.
} ટ� � ડ માક� અ�ધ�નયમ એ િવિવધ �ડઝાઈન, �ચનિ, શ�, વ��ુને
eb

IPRને પ્રાેત્ાહન અાપવા સરકારનાં પગલાં


�ુર�ા, ર����ે શન અને ટ� � ડમાક� િવરુ�ના �ુનાઓ અને દં ડની
1. રા�ટ� �ય બૌ��ક સંપદા અ�ધકાર (IPR) ની�ત – 2016
જોગવાઈ કર� છે.
} વા�ણ� અને ઉ�ોગ મં�ાલયની આગેવાનીમ� ભારત સરકાર�
3. કોપીરાઈટ અ�ધ�નયમ - 1957
દ�શમ� ઉ�ોગો, નવાચાર, નાણાક�ય સહાય વગેર�મ� �ોત્ાહન
} આ અ�ધ�નયમ ઓ�ર��નલ સા�હ�, નાટક, સંગીત, કલા�ક
આપવા માટ� રા�ટ� �ય બૌ��ક સંપદા અ�ધકાર ની�ત-2016 તૈયાર
કાયગો, �સનેમેટો�ાફ �ફલ્ો, સાઉ�ડ ર� કોર્ડગ વગેર�ના અન�ધકૃ ત
કર�. આ ની�ત TRIPS સં�ધની જોગવાઈઓ�ું પાલન કર� છે.
W

ઉપયોગથી �ુર��ત કર� છે. આ અ�ધ�નયમ હ� ઠળ કોપીરાઈટ


} IPRના �ુ�ાઓ માટ� નોડલ એજ�સી તર�ક� �ું કાય� ઔ�ોત્ગક અને
બોડ� ની રચના માટ� જોગવાઈ પણ છે. આ અ�ધ�નયમ હ� ઠળ
આંત�રક વેપાર �ોત્ાહન િવભાગ (DPIIT) કર� છે.
ઓ�ર��નલ કાય�ના મા�લકને �વનપયુંત , ઉપર�ત �ૃત્ુ બાદ 60
વષ� �ુધી કોપીરાઈટની �ુિવધા મળે છે. } ની�ત�ું �લોગન : રચના�ક ભારત, અભભનવ ભારત (Creative
India, Innovative India)
4. �ડઝાઈન અ�ધ�નયમ - 2000
} ની�તનો �ુ� ઉ�ે શય :
} આંતરરા�ટ� �ય ક�ાના �નયમોમ� �ડઝાઈનો તૈયાર કરવા માટ�
�ડઝાઈન અ�ધ�નયમ-2000 રજૂ કરવામ� આ�યો. આ પહ� લા I. IPR િવશે ��ૃ�ત
�ડઝાઈનોની ર�ણ માટ� �ડઝાઈન એસિ 1911 હતો. ઓ�ર��નલ ➢ સમાજમ� IPRના આ�થક, સામા��ક અને સ��ૃ �તક

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 21


Covor Story WebSankul®
PUBLICATION

ફાયદાઓની �હ� ર ��ૃ�ત વધારવી. VII. અમલીકરણ અને �નણ�ય


II. કા�ૂની અને ધારાક�ય માળ�ું ➢ IPRના ઉ�લંઘનોને અટકાવવા માટ� IPR કાયદા�ું અમલીકરણ
➢ IPR સંબં�ધત કા�ૂન , �નયમોને મજ�ૂત અને માળખાગત અને �ા�યક પ��તઓને મજ�ૂત કરવા.
કરવા, �ેથી �હ� ર �હત અને IPR મા�લક વચ્ચે સં�ુલન સાધી } IPR �મોશન એ�ડ મેનેજમેન્ટ સેલ (CIPAM)
શકાય. ➢ રા�ટ� �ય IPR ની�ત-2016ના અમલીકરણને આગળ
III. વહ�વટ� અને �નયમન વધારવાના હ� �ુથી એક �યાવસા�યક સં�ા તર�ક� CIPAMની
➢ IPR વહ�વટ સાથે સંકળાયેલ સેવાઓ�ું આ�ુ�નક�કરણ અને રચના કરવામ� આવી છે.

®
માળખાગત �ુધાર કરવો. ➢ CIPAMનો ઉ�ે શય IPR ��ે જન��ૃ�ત ફ� લાવવાનો, IPRની
IV. IPR�ું વા�ણક્�કરણ નોંધણીની સં�ા વધારવાનો, IP સંપદા�ું વા�ણક્�કરણ
કરવા �ોત્ાહન આપવાનો, અ� સરકાર� િવભાગો વચ્ચે
➢ IPRના �યાપાર�કરણથી તેના �ૂલ્યમ� �ૃ�� કરવી.

l
IPR માટ� સહયોગ વધારવો વગેર� છે.
V. માનવ સંશોધન િવકાસ
} IP Nani પહ� લ
➢ IPRને મજ�ૂત બનાવવા માટ� તાલીમ, સંશોધન, કૌશલ્ય,

ku
➢ IP Nani પહ� લને વા�ણ� અને ઉ�ોગ મં�ાલય હ� ઠળ વષ�
અ�યાસની �મતાઓ મજ�ૂત કર� માનવ સંશોધનનો િવકાસ
2018મ� શ� કરવામ� આવી.
કરવો.
➢ તે તકનીક� આધા�રત �સ�મ છે, �ે સરકાર અને IPR
VI. IPRને આગળ વધાર�ું
એજ�સીઓને IPR સામેના �ુનાઓ સામે લડવામ� મદદ કરશે .
➢ R&O સં�ાઓ, �ુ�નવર્સટ�ઓ, તકનીક� સં�ાઓ, MSME,
➢ IP Naniના મા�યમથી લોકોમ� ખાસ કર�ને બાળકોમ� ��ૃ�ત
�ાટ� અપ, નવાચારના મા�યમથી IPR િવકાસને �ોત્ા�હત
ફ� લાવવામ� આવશે .
કરવો.
an
IPRના પ્રકારાે
1. પેટન્ટ : કોઈ નવી ���યા અથવા ઉ�પાદનમ� નવાચારની શોધ } મં�ાલય : DPIIT
માટ� આપવામ� આવતી મંજૂર� એટલે પેટન્ટ. પેટન્ટ ધારક } સમયગાળો : 10 વષ�
પોતાની શોધ અ� �યક�ત માટ� ઉપયોગી થશે ક� નહીં તેની
5. �ડઝાઇ�સ : ઔ�ોત્ગક �ડઝાઇ�સમ� િ�પ�રમા�ણક ક� ��-
મંજૂર� આપશે .
S

પ�રમા�ણક પેટન� , લાઇન, આકાર અથવા ન�ૂનો હોય છે.


} મં�ાલય : DPIIT, વા�ણ� અને ઉ�ોગ મં�ાલય
} મં�ાલય : DPIIT
} સમયગાળો : 20 વષ�
} સમયગાળો : �ુ��વે 10 વષ�ના સમયગાળા માટ� હોય છે, �ે
2. ટ� � ડમાક� : ટ� � ડમાક� એટલે નામ, શ�, લોગો, �ચનિ, �ડઝાઇન, �ચ�
eb

�રન્ુએબલ સાથે 5 વષ� વધારવામ� આવે છે.


અંગેનો સંર�ણ દરજ્જો.
} મં�ાલય : DPIIT (Department for Promotion of 6. છોડ િવિવધતા�ું ર�ણ : છોડની િવિવધતાના દરજ્�ને ર�ણ
Industry and Internal Trade) આપે છે. ખેડૂતો, ઉ�ોગો અને છોડ ઉ�પાદકોને નવી છોડની
���તઓ�ું ઉ�પાદન કરવા �ોત્ાહન આપે છે.
} સમયગાળો : 10 વષ�
3. કોપી રાઇટ : કોપી રાઇટ એટલે કાયદા હ� ઠળ સા�હ�, નાટક, } મં�ાલય : કૃ �ષ મં�ાલય
W

સંગીત, કલા ન�ૂનો, �સનેમે�ટ� ક ન�ૂનાના ઓ�રઝનલ વઝ� નને } સમયગાળો : છોડના સંર�ણ દરજ્�ને 15 વષ�નો સમયગાળો
�ુર�ા �ૂર� પાડવી. હોય છે.
} મં�ાલય : કોપી રાઇટ ઓ�ફસ, માનવ સંસાધન અને િવકાસ 7. સેમી કં ડ�ર અને ઇન્ટરનલ લેઆઉટ : કોઈ ઈલે��ો�નક
મં�ાલય ઉપકરણ, વાયરો, ટ� ાસ�ઝ�ર વગેર�ની બૌ��ક સંપદાના ર�ણને
} સમયગાળો : 60 વષ� આ શ્રેણીમ� �ૂકવામ� આવે છે.
4. ભૌગો�લક સ�ક� ત : કોઈ િવ�શ�ટ ભૌગો�લક ઉ�પાદકને તેની } મં�ાલય : ઇલે��ો�નસિ અને IT મં�ાલય
ખા�સયત અને �ુણધમગોને આધાર� આપવામ� આવતો દરજ્જો. } સમયગાળો : 10 વષ� માટ� ર�ણ �ા�ત છે.

22 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
Covor Story

�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજીમાં ભારતની શસશદ્ધઅાે


} િવશ્વમ� ટ� � નોલો� �યવહારો માટ� સૌથી આકષ�ક રોકાણ 4. ભારત : �વવિની ફામર્સી
�ળોમ� ભારત �ી� �મે છે. આ�ુ�નક ભારતે િવ�ાન ટ� �નોલો� } ભારત આ�ે ‘િવશ્વની ફામ�સી’ �ું �બરુદ ધરાવે છે. �ે�ું કારણ
�ે� પર મજ�ૂતી સાથે �યાન ક� ���ત ક�ુું છે. ભારત એ વૈ�ા�નક સ�તી અને અસરકારક દવાઓ અને રસીઓના વૈત્શ્વક �ુરવઠામ�
સંશોધનના અવકાશ સંશોધન માટ� ના �ે�મ� ટોચના પ�ચ ભારત�ું મહ�વ�ૂણ� યોગદાન છે. સરકાર� 1954ના વષ�મ�
રા�ટ� ોમ��ું એક હોવા�ું ગૌરવ ધરાવે છે. �હ�દુ�તાન એ�ન્ટબાયો�ટસિ �લ�મટ� ડની �ાપના કર� હતી.

®
1. કૃ�ષક્ષેત્રે �ારબાદ શ��ત �વ�પ ભટનાગરના �યાસો �ારા ઈત્�ડયન ડ� ગસ
�રસચ� ઈન્��ટ્ુટ કાઉન�સલનો િવ�તાર કરવામ� આ�યો હતો.

Covor Story
} ભારતમ� હ�રયાળ� ���ત એ એક ભ�ય �સ�� હતી �ેણે ભારતમ�
વત�માનમ�, ભારત વૈત્શ્વક �તર� �ેને�રક દવાઓનો સૌથી મોટો
ખા�ન્ન માટ� ની િવદ�શી દ�શો પરની �નભ�રતાનો અંત લા�યો. �ેનાથી

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�દાતા છે. તે િવિવધ રસીઓ માટ� ની વૈત્શ્વક મ�ગના 50%, USમ�
ભારત ખા�ન્નના નેટ આયાતકારના �ાને નેટ �નકાસકાર રા�ટ�
40% (�ેન�રક દવાઓની મ�ગના સંદભ�મ�) અને UKમ� દવાઓના
બન્ું. ખા�ન્ન�ું ઉ�પાદન 1950-51 મ� 51 �મ�લયન ટનથી વધીને

u
25% થી વ�ુ સ�લાય કર� છે. ભારતીય ફામ���ુ�ટ�લ માકકે ટ
2021-22 મ� 316 �મ�લયન ટન થઈ ગ�ું છે. આ ઉપર�ત, ભારતમ�
અંદા�ે 40 �બ�લયન ડોલર�ું છે.
કૃ �ષ�ે�ે ટ� �નોલો�નો ઉપયોગ વધવાથી ખેતીમ� સરળતા અને
ઉ�પાદનમ� વધારો આ�યો છે. ઉ.દા. ડ� ોન �ારા દવાનો છં ટકાવ, 5. શશક્ષણ ક્ષેત્રે બદલાવ

nk
ફુવારા પ��ત, ટપક સસચાઈ પ��ત, સેટ�લાઈટના ડ� ટાનો ઉપયોગ,
�મશ્ર ખેતી, �ુધાર� લા �બયારણ, િવક�સત સાધનો અને ટ� ક�નકો
વગેર�.
2. સંશાેધન અને નવીનીકરણ (R & D Innovation)
} વષ� 2022 �ુધીમ� R & D પાછળ થનાર ખચ�ને દ�શની GDPના
} ભારતમ� છે �લા થોડા વષગોમ� આવેલા ટ� � નોલો�કલ બદલાવના
કારણે દ�શમ� �ડ�ઝટલ �શ�ણનો �યાપ �ૂબ વ�યો છે. �ેના કારણે
વૈિવ�યસભર (એક થી વ�ુ િવષયો�ું) �શ�ણ મેળવવા માટ� ના
માગગો સરળ અને સ�તા બ�ા છે. આ ઉપર�ત �ડ��સ લર્નગ,
સમાિવ�ટ અને સ��ું �શ�ણ, ભાષાક�ય અવરોધોની ગેરહાજર�,
�ે��કલ અ�ડર�ે રડગ, �શ�ણ માટ� ના નવા �ે�ો ઉપલબ્ધ થવા
Sa
લગભગ 2% �ુધી પહોંચાડવા�ું લક્ષ્ય છે. ભારતમ� એ����નયરરગ
R & D અને �ોડ� ડ� વલપમેન્ટ માકકે ટ એ 2025ના વષ� �ુધીમ� વગેર� ફાયદાઓ થયા છે. ભારતમ� એડટ� ક (Ed. Tec-Education
63 �બ�લયન ડોલર �ુધી પહોંચશે , �ેની પહોંચ વષ� 2019મ� Technoology) ઉ�ોગનો િવકાસ. એડટ� ક ઉ�ોગ�ું �ૂલ્ય
31 �બ�લયન ડોલર હતી. નાણાક�ય વષ� 2021મ� િવ�ાન અને 2020મ� 750 �મ�લયન ડોલર હ�ું. �ે 2025ના વષ� �ુધીમ�
ટ� � નોલો� �ે�ે 14.97 લાખ રોજગાર પેદા કય� હતા. �ે ભારતના તે 4 �બ�લયન ડોલરના �ૂલ્ય �ુધી પહોંચવાની અપે�ા છે. આ
ટોચના રોજગાર પેદા કરતા �ે�ોમ��ું એક હ�ું. ભારતની રા�ટ� �ય ઉપર�ત, ICT ટ� � નોલો� �ારા મ��મી�ડયા સામ�ીએ શીખવાના
કૃ િ�મ �ુ�� (AI) અંગેની ��ૂહરચનાના અ�ુમાન �ુજબ AI 2035
eb

ઔપચા�રક અને અનૌપચા�રક અ�ુભવને વ�ુ અસરકારક, રસ�દ


�ુધીમ� ભારતના વાર્ષક િવકાસ દરમ� 1.3%નો વધારો કરશે . અને ઇન્ટર� ��વ બના�યો છે.
ભારતે 2014 થી 2021 �ુધીમ� પેટન્ટની મંજૂર�મ� 572% �ૃ��
6. ભારતની સામા�જક પ્રગ�ત
નોંધાવી છે.
} આઝાદ� બાદ ભારતે તેની ટ� � નોલો� �ગતીની મદદથી િવિવધ
3. વૈ�વિક IT ઉદાેગમાં નાેંધપાત્ર યાેગદાન
સમ�યાઓનો ઉક� લ લાવવા �યાસો કર� લા છે. �ેમ ક� , સલામત
} ભારત િવશ્વની IT સેવાઓ�ું હબ માનવામ� આવે છે. ખાસ કર�ને
W

અને �વચ્છ પીવા�ું પાણી અને પૌ��ટક ખોરાક �ૂરો પાડવો (ઉ.દા
સોફ્ટવેર સેવાઓના �નકાસ �ે�ે ભારતે �ૂબ �ગ�ત કર� છે. ભારત ફોર્ટફાઇડ રાઈસ), �ીડ �ે લ ઊ�� સં�હ �ારા ઊ�� જ��રયાત
IT સેવાઓનો સૌથી મોટો �નકાસકાર દ�શ છે. Tata Consulting સંતોષવી, ઊ��-કાય��મ �ડસે�લનેશન, મહાસાગરની સફાઈ માટ�
Services (TCS) િવશ્વની ટોચની દસ IT કં પનીઓમ� �ાન ધરાવે ટ� � નોલો�, આર્ટ�ફ�શયલ ઈન્ટે �લજ�સ �ારા �વનધોરણમ�
છે. આ ઉપર�ત Wipro, Infosys વગેર� કં પનીઓ પણ IT �ે�ે �ુધાર, બીમાર�ઓ સામે ર�ણ આપવા િવિવધ રસીઓનો િવકાસ
ભારતના યોગદાનમ� મહ�વની �ૂ�મકા ભજવે છે. અને ઉ�પાદન, કુ દરતી આપત્ત્તઓની આગાહ�ની ટ� � નોલો� વગેર�
} ભારતમ� IT ખચ� 2021મ� 81.89 �બ�લયન ડોલરથી વધીને આયામોને આવર� લેતી ટ� � નોલો�નો િવકાસ થવાથી ભારતમ�
2022મ� 101.8 �બ�લયન ડોલર �ુધી પહોંચશે . સામા��ક–આ�થક �ગ�તને ટ� કો મળયો છે.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 23


Covor Story WebSankul® PUBLICATION

7. અારાેગય ક્ષેત્ર અને ભારતભરમ� વૈ�ા�નક સાહસોનો િવકાસ કરવાનો હતો. આ


} આઝાદ� સમયે ભારતીય નાગ�રકો�ું સર� રાશ આ�ુ�ય 32 વષ� ની�તને કારણે સમ� ભારતમ� ઘણી સંશોધન સં�ાઓ અને
હ�ું, �ે વત�માનમ� સર� રાશ 70.19 વષ� �ેટ�ું થ�ું છે. �શ�ુ �ૃત્ુદર રા�ટ� �ય �યોગશાળાઓની �ાપના થઈ.
�ે વષ� 1951મ� 146 હતો તે 2020મ� ઘટ�ને 28 થઈ ગયો છે. અહીં, 2. ધ સાય�સ એ�ડ ટ� � નોલો� પો�લસી �ે ટમેન્ટ – 1983
ટ� � નોલો�કલ �ગ�તના કારણે આરોગય �ે�ે ધરખમ �ુધારા } આ ની�તનો ઉ�ે શય સમાજના તમામ વગગોને લાભ આપવા માટ�
થયા છે. વત�માનમ� ટ� �લમે�ડસીન અને રોબો�ટક સ��ર� તેમજ ટ� � નોલો�નો ઉપયોગ થક� તકનીક� �વ-�નભ�રતા હ�સલ
િવિવધ આ�ુ�નક ઉપકરણોના ઉપયોગથી આરોગય સેવાઓ બધા કરવી તેમજ બાયોટ� � નોલો� અને ઈલે��ો�નસિ �ેવા �ે�ોમ�
માટ� સરળ, સ�તી અને ઉપલબ્ધ બની છે. સંશોધનને મજ�ૂત કરવાનો હતો.

®
8. અાૈદાે�ગક �વકાસ 3. િવ�ાન અને ટ� � નોલો� ની�ત – 2003
} ટ� � નોલો�ની મદદથી ઓટોમેશન, સમયની બચત, �ુણવત્તા અને } આ ની�તનો હ� �ુ સંશોધન અને િવકાસમ� રોકાણ વધારવાનો છે.

l
ઉ�પાદકતામ� વધારો, જોખમી કાયગો માટ� માનવના �ાને રોબોટનો આ ની�ત અંતગ�ત સંશોધનને �ોત્ાહન આપવા માટ� ભારતમ�
�યોગ, મા�હતી�ું �ૃથ�રણ (�બગ ડ� ટા એના�લ�સસ) અને
વૈ�ા�નક અને એ����નયરરગ સંશોધન બોડ� (SERB)ની �ાપના
�ણવણી વગેર� �ુધાર થવાથી ઔ�ોત્ગક �ે�ના િવકાસને વેગ

ku
કરવામ� આવી હતી.
મળયો છે. આ ઉપર�ત વચુ�યલ �રયા�લટ�, ઓગમેન્ટેડ �રયા�લટ�
અને 3D િ�સન્ટગ વગેર� �ેવી ટ� � નોલો�એ િવકાસના નવા માગગો 4. િવ�ાન, ટ� � નોલો� અને નવીનતા ની�ત – 2013
ખોલ્યા છે. } ની�તનો ઉ�ે શય િવ�ાન અને ટ� � નોલો� �ે�ે નવીનતા લાવી
�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી ક્ષેત્રે મહત્ત્વ ની ની�તઅાે
ભારતને િવશ્વના ટોચન� પ�ચ વૈ�ા�નક �ે�ે અ�તા ધરાવતા
દ�શોમ� સામેલ કરવાનો છે. �ેના માટ� ક� �� અને રા� સરકારો
1. વૈ�ા�નક ની�ત ઠરાવ – 1958
સાથે ભાગીદાર� વધાર� અને સમ� ભારતમ� વ�ુ સંશોધન અને
an
} આ ની�તનો ઉ�ે શય નાગ�રકોમ� વૈ�ા�નક �વભાવનો પાયો નાખવો
િવકાસ ક� ��ો �ાપવા માટ� ની જોગવાઇ કરવામ� આવેલ છે.
S
eb
W

24 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
ઈ�તહાસ અને સાં�ૃ�ત વવશેષ

ઇ�તહાસ અને સાં�ૃ�તક વારસાે

®
ગુજરાતી �ફલ્મ ‘છે �ાે શાે’ અને અાે�ાર 2023

પ્રાથમિક પરીક્રા
} ભારત તરફથી દર વષભે ઓ�ાર એવોડ� માટ� મોકલવામ� આવતી પણ મોકલાવે છે. આ દર�મયાન ચાલતા સંઘષ�મ� સમયને

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�ફલ્ોમ� આ વખતે 2023 ઓ�ાર એવોડ્ સ� માટ� �ુજરાતી સમ�ય છે ક� , બધો ખેલ વાત�નો છે.
�ફલ્ ‘છે �લો શો’ને પસંદ કરવામ� આવી છે.
અાે�ાર અેવાેડર્ �વશે

ku
} 95મ� ઓ�ાર એવોડ� મ� બે� ઇન્ટરનેશનલ ફ�ચર �ફલ્
માટ� ની શ્રેણીમ� ભારતના તરફથી �ુજરાતી �ફલ્ ‘છે �લો શો’ને } અમે�રકાની એક� ડ�મી ઓફ મોશન િપ�ચર આટ્ સ� એ�ડ સાય�સ
રજૂ કરવામ� આવશે . (U.S.A.) �ારા ���ુત એક� ડ�મી એવોડ્ સ� , �ેને ઓ�ાર એવોડ�
તર�ક� પણ ઓળખવામ� આવે છે, તે �ફલ્ ઉ�ોગમ� શ્રે�ઠ
મુ� મુદ્ા �દગદશ�કો, અભભનેતાઓ, લેખકો અને ટ� ક�ન�શયનને આપવામ�
} ઓ�ાર એવોડ� 2023 માટ� ભારતમ�થી સત્તાવાર એન્ટ� �ની આવતો ��ત��ઠત વાર્ષક �ુર�ાર છે.
an
માટ� �ફલ્ ફ� ડર� શન ઓફ ઈત્�ડયાએ �ુજરાતી �ફલ્ ‘છે �લો } ઓ�ાર એવોડ� ની �થમ આ�ૃત્ત્ત�ું આયોજન વષ� 1929મ�
શો’નીપસંદગી કર� છે. કરવામ� આ��ું હ�ું. �ુર�ાર �પે કાળ� ધા�ુની એક �ૂર્ત
} ભારત �ારા આ �ફલ્ને બે� ઈન્ટરનેશનલ ફ�ચર �ફલ્ આપવામ� આવે છે, �ે સોનાની પરત ચઢાવીને બનાવેલી હોય છે.
ક� ટ� ગર�મ� (Best International Feature Film } 27 માચ� 1957ના રોજ આયો��ત 29મા સમારોહમ� શ્રે�ઠ
category) મોકલવામ� આવી છે. િવદ�શી ભાષાની �ફલ્ ક� ટ� ગર� રજૂ કરવામ� આવી હતી. તે
} ‘છે �લો શો’ �ફલ્ને પાન ન�લન �ારા �ડર� � કરવામ� આવી પહ� લ� િવદ�શી ભાષાની �ફલ્ોને િવશેષ �સ�� �ુર�ારોથી
S

છે અને આ �ફલ્મ� મોટા ભાગની વાત� �ફલ્ના �ડર� �ર નવાજવામ� આવતા હતા.
પાન ન�લનના �વન પરથી �ે�રત છે.
} આ �ફલ્�ું �ી�મયર 2021મ� ‘�ટ� બેકા �ફલ્ ફ� સ્�વલ’મ� થ�ું અાે�ાર અેવાેડર્ (ભારતના સંદભર્માં)
eb

હ�ું. ઑ�ોબર 2021મ� ‘છે �લો શો’ �ફલ્ે 66મ� વૅલાડો�લડ } સવ� શ્રે�ઠ િવદ�શી ભાષા �ફલ્ શ્રેણીમ� સૌ�થમ વાર ઓ�ાર
ઇન્ટરનેશનલ �ફલ્ ફ� સ્�વલમ� ગોરડન �પાઇક એવોડ� એવોડ� માટ� નામ��કત થનાર �થમ ભારતીય �ફલ્ મહ� �ૂબખાન
પણ ��ો હતો. જો ક� , આ �ફલ્ને હજુ �થયેટરમ� �ારા �દગદર્શત ‘મધર ઈત્�ડયા’ હતી. (વષ� 1957-58)
�રલીઝ કરવામ� આવી નથી. } આ �ુર�ાર મેળવનાર �થમ ભારતીય મ�હલા
ભારતના અંત�રયાળ ગામના છાેકરાની કહાની છે ભા�ુ અથૈયા છે, �ેમને �રચાડ� એટનબરો �ારા
�દગદર્શત ‘ગ�ધી’ �ફલ્ના કો�્ચ�ુમ �ડઝાઇનનગ માટ� આ
W

‘છે �ાે શા�’


�ુર�ાર એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.
} છે �લો શો ભારતના એક દૂરના ગામમ� રહ� તા અને �સનેમા સાથે
} વષ� 1992મ� સ���ત ર� ને ઓ�ારનો લાઇફ ટાઇમ એવોડ�
�ેમ સંબંધ ધરાવતા 9 વષ�ના છોકરાની આસપાસ ફર� છે. આ
એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.
�ફલ્ની વાત� �ુજરાતના સૌરા�ટ� િવ�તારના એક ગામડા પર
આધા�રત છે. } વષ� 2008મ� એ.આર.રહ� માન, �ુલઝાર અને �સેલ �ુકુટ્�ને
સંગીત (�લમડોગ �મ�લયોનેર �ફલ્) માટ� એવોડ� એનાયત
} વાત�મ� એક 9 વષ�નો છોકરો છે, �ે�ું નામ સમય છે. સમય �ફલ્
કરવામ� આ�યો હતો.
જોવા માટ� સખત મહ� નત કર� છે. આ છોકરો �ફલ્ જોવા માટ�
શાળાએ પણ જતો નથી. આ દર�મયાન તે �ફલ્ �થયેટરના } �ો�� બનાડ� શૉ એકમા� એવા �યક�ત છે ક� �ેમને નોબેલ
સંચાલક સાથે દો�તી કર�ને �ફલ્ જોવા માટ� સંચાલકને �ટ�ફન �ુર�ાર અને ઓ�ાર એવોડ� મળયો હોય.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 27


ઈ�તહાસ અને સાં�ૃ�ત વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

હૈ દરાબાદ મુસ્તિ �દવસ


} 17 સ�ટ� મબર, 2022ના રોજ ક� �� સરકાર અને તેલંગણા રા� એમ �ણ દ�શી રજવાડ�ઓએ ભારત સંઘમ� ન જોડાવા માટ� નો
સરકાર �ારા હૈ દરાબાદ �ુક�તના 75 વષ�ની ઉજવણીના ભાગ�પે �નણ�ય કયગો હતો. હૈ દરાબાદ તે સમયે સૌથી મોટું અને સ�ૃ�
‘હૈ દરાબાદ �ુક�ત �દવસ’ની ઉજવણી કરવામ� આવી. ઉજવણી રજવાડું હ�ું.
17 સ�ટ� મબર 2022 થી લઇને 17 સ�ટ� મબર 2023 �ુધી વષ�ભર } તત્ાલીન હૈ દરાબાદ રા�મ� વત�માનના આંધ્ર �દ�શના ભાગ,
કરવામ� આવશે . સમ� તેલંગણા, મહારા�ટ� નો મરાઠાવાડા તેમજ કણ�ટકના
} આ ઉત્વ�ું આયોજન ક� ��રીય સં�ૃ�ત મં�ાલય �ારા કરવામ� ક� ટલાક �દ�શોનો સમાવેશ થતો હતો.

®
આવશે . } �વતં�તા પચિાત હૈ દરાબાદના �નઝામ ઓસ્ાન અલી ખાને
હૈ દરાબાદ મુસ્તિ �દવસ પોતાના રા�ને �વતં� સાવ�ભૌમ રાખવાનો �નણ�ય કયગો.

l
હૈ દરાબાદની બહુ મતી જનસં�ા ટહદુ હતી. �નઝામને મહમદ અલી
} 17 સ�ટ� મબર 1948ના રોજ સરદાર પટ� લ અને વી.પી. મેનનના
ઝીણા તરફથી મદદ�ું આશ્વાસન મળ� ચૂક્ું હ�ું. �નઝામના છ�
�યાસોથી �નઝામ શા�સત હૈ દરાબાદ રા��ું ભારતીય સંઘમ�
તળે કટ્રપંથી રઝકારોએ ટહદુઓ પર અ�ાચારની શ�આત

ku
િવલીનીકરણ થ�ું હ�ું.
કરત� કોમી હુ �લળો ફાટ� નીકળય�.
} વષ� 1947મ� �ાર� અં�ેજોએ ભારત છોડું �ાર� અં�ેજોએ
} તેથી તત્ાલીન �ૃહ �ધાન સરદાર પટ� લે હૈ દરાબાદને ભારત
રજવાડ�ઓને ભારત અથવા પા�ક�તાનમ� જોડાવાનો અથવા
સંઘમ� જોડવા 13 સ�ટ� મબર 1948ના રોજ ‘ઓપર� શન પોલો’
�વતં� રહ� વાનો િવક�પ આ�યો હતો.
ચલા��ું હ�ું. �ેમ� ભારતીય દળોએ હૈ દરાબાદ પર કાય�વાહ�
} આ સમયે 565 મ�થી 562 રજવાડાઓ ભારત સંઘમ�
કર� અને પ�ચ �દવસની સૈ� લડાઇ બાદ ભારતીય સેનાએ
િવલીનીકરણ પામય� હત�, પરં �ુ હૈ દરાબાદ, જુ નાગઢ અને કાશમીર
હૈ દરાબાદને કબ�ે ક�ુું અને અંતે તે�ું ભારતમ� જોડાણ થ�ું હ�ું.
an
SCO પ્રવાસન અને સાં�ૃ�તક રાજધાની : વારાણસી

} તા�ેતરમ� ઉઝબે�ક�તાનના સમરકં દ ખાતે આયો��ત શ�ઘાઈ } આ �ુ� સ��ૃ �તક આઉટર�ચ �ો�ામના માળખા હ� ઠળ, 2022-
કોઓપર� શન ઓગભેનાઈઝેશન (SCO)ની 22મી સ�મટ (સ�ય 23 દર�મયાન વારાણસીમ� સં�ાબંધ કાય��મો�ું આયોજન
રા�ટ� ના વડાઓ) અંતગ�ત વારાણસી શહ� રને સૌ�થમ SCO �વાસન કરવામ� આવશે , �ેમ� SCO સ�ય દ�શોમ�થી મહ� માનોને ભાગ લેવા
S

અને સ��ૃ �તક રાજધાની તર�ક� નામ��કત કરવામ� આ��ું છે. માટ� આમંિ�ત કરવામ� આવશે . આ ઈવેન્ટ્સમ� ઈ�ડોલો���્ સ
} SCO �વાસન અને સ��ૃ �તક રાજધાનીના નામ�કન માટ� ના (ભારતીય સા�હ�, ઇ�તહાસ, �ફલ�ૂફ� વગેર�ના �ોલસ�),
�નયમો વષ� 2021મ� દુશા�બે ખાતે આયો��ત SCO સ�મટમ� િવ�ાનો, લેખકો, સંગીતકારો અને કલાકારો, ફોટો જન��લ�્ સ
eb

સં�ૃ�ત અને �વાસનના �ે�મ� SCO વગેર� �ારા ભાગ લેવામ� આવશે .
સ�ય દ�શો વચ્ચે સહકારને �ોત્ાહન
આપવાના ઉ�ે શય સાથે અપનાવવામ� શા માટે વારાણસી શહે રને નામાં�કત
આ�યા હતા. કરવામાં અા�ું?

મુ� તારણરૂપ મુદ્ા } વારાણસીને બનારસ અથવા કાશી


તર�ક� પણ ઓળખવામ� આવે છે અને
W

} સૌ�થમ SCO �વાસન અને સ��ૃ �તક


તે િવશ્વના સૌથી જૂ ના �વંત શહ� રોમ��ું
રાજધાની તર�ક� વારાણસી�ું નામ�કન
એક છે. વારાણસી (બનારસ) ની �ૂ�મ
ભારત અને SCO સ�ય દ�શો વચ્ચે
�ુગોથી �હ�દુઓ માટ� એક મહ�વ�ૂણ�
�વાસન, સ��ૃ �તક અને માનવતાવાદ�
અને અં�તમ યા�ાધામ રહ� છે.
આદાન�દાનને �ોત્ાહન આપશે .
} આ શહ� ર રહ�યવાદ, અ�યા�વાદ,
} વારાણસી�ું �વાસન અને સ��ૃ �તક રાજધાની તર�ક� નામ��કત
યોગ, �હ�દ� અને સં�ૃત ભાષાના �ચાર અને �ેમચંદ અને �ુલસી
થ�ું એ SCOના સ�ય દ�શો, ખાસ કર�ને મ�ય એ�શયાઈ દ�શો સાથે
દાસ �ેવા સન્મા�નત લેખકો સાથે જોડાયે�ું છે.
ભારતના �ાચીન સ�યતા સબંધી સંબંધોને પણ ર� ખ��કત કર� છે.

28 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ

અનંગતાલ સરાેવર
} સં�ૃ�ત મં�ાલય �ારા �ાચીન સ્ારકો અને �ુરાત�વીય �ળો
અને અવશેષો અ�ધ�નયમ, 1958 (AMASR Act, 1958) હ� ઠળ AMASR Act, 1958 �વશે
ગેઝેટ નો�ટ�ફક� શન બહાર પાડ�ને દ��ણ �દલ્�મ� ��ત } આ અ�ધ�નયમ વષ� 1958મ� દ�શમ� સ��ૃ �તક વારસાની
‘અનંગતાલ સરોવર’ને રા�ટ� �ય મહ�વના સ્ારક તર�ક� �હ� ર �ુર�ા માટ� રજૂ કરવામ� આ�યો હતો.
કરવામ� આ��ું છે.
} અ�ધ�નયમનો �ુ� ઉ�ે શ �ાચીન અને ઐ�તહા�સક સ્ારકો
} અનંગ તાલ સરોવરએ દ��ણ �દલ્� િવ�તારમ� આવેલ
અને �ુરાત�વીય �ળો અને રા�ટ� �ય મહ�વના અવશેષો�ું
મહરૌલીમ� ��ત છે.

®
ર�ણ કરવાનો છે.
અનંગ તાલ સરાેવર �વશે

પ્રાથમિક પરીક્રા
} આ અ�ધ�નયમ �ુરાત�વીય ખોદકામ અને �શ�પો, અન�
} અનંગ તાલ સરોવર�ું �નમ�ણ ઇ.સ. 1060મ� તોમર વંશના રા� કોતરણીકૃ ત �ાપ�ો અને તેના �ેવી અ� �ુરાત�વીય વ��ુઓ

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
અનંગપાલ 2� �ારા કરવામ� આવેલ હોવા�ું માનવામ� આવે છે. અને આવા �ાનો�ું �નયમન કરવાનો બહુ િવધ હ� �ુ ધરાવે છે.
આમ, આ સરોવર એ અંદા�ે હ�ર વષ� જૂ �ું છે.
} આ અ�ધ�નયમ સંર��ત સ્ારકોની આસપાસ 100 મીટરના

u
} આ સરોવર 10.599 એકર િવ�તારમ� ફ� લાયે�ું છે. િવ�તારને ‘��તબં�ધત િવ�તાર’ તર�ક� વગ�કૃ ત કર� છે અને ��
કરવામ� આવતી બ�ધકામ ��ૃત્ત્તઓ પર ��તબંધ �ૂક� છે.
રાષ્ટીય મહત્ત્વના સ્ારક (Monuments of National Impor-
tance) �વશે } અ�ધ�નયમ હ� ઠળ 100 વષ�થી વ�ુ જૂ ન� માળખ�, �ુફાઓ,

nk
} ભારતીય �ુરાત�વ સવભે�ણ (ASI) �ારા રા�ટ� �ય મહ�વના
સ્ારકોને ઘો�ષત કરવામ� આવે છે અને ક� �� સરકાર એ રા�ટ� �ય
મહ�વના સ્ારકોની �ળવણી, ર�ણ અને તેના �ચાર માટ�
અ�ધકૃ ત છે, તથા રા�ટ� �ય સ્ારક ઓથો�રટ� �ારા સ્ારકોના
સંર�ણની જવાબદાર� �નભાવવામ� આવે છે.
કોતરણી વગેર� �ેવા ઐ�તહા�સક �ુરાતાન�વક �ળોને �ાચીન
સ્ારક ગણવામ� આવે છે.

રાષ્ટીય મહત્ત્વનાં સ્ારકાે


} દ�શમ� કુ લ 3694 રા�ટ� �ય મહ�વન� સ્ારકો છે. �ેમ� સૌથી વધાર�
} રા�ટ� �ય �ાચીન સ્ારકોને �ાચીન સ્ારકો અને �ુરાત�વીય ઉત્તર �દ�શમ� 743 સ્ારકો છે, �ાર� �ુજરાતમ� આવ� 203
Sa
�ળો અને અવશેષો અ�ધ�નયમ, 1958 (AMASR Act, 1958) સ્ારકો છે.
હ� ઠળ �યા�ા�યત કરવામ� આવે છે.

બંધારણ અને રા��વ�ા


અનુસૂ�ચત જનજા�ત (ST) યાદીમાં ઉમેરાે
eb

} તા�ેતરમ� ક� �� સરકાર� છત્તીસગઢ, ત�મલનાડુ , કણ�ટક, પછ�, આ�દ��ત સ�ુદાયો અથવા જન��ત અથવા આ�દવાસી
�હમાચલ �દ�શ અને ઉત્તર �દ�શમ� વસતા અ�ુક સ�ુદાયોને સ�ુદાયોમ�ના ભાગો અથવા જૂ થોને અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત તર�ક�
અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત (ST) �ૂ�ચમ� સમાવવા માટ� ના ��તાવને �હ� ર કર� શક� છે.” આવા �હ� ર કરાયેલા સ�ુદાયોને �ે તે રા�
મંજૂર� આપી છે. અથવા ક� �� શા�સત �દ�શના સંબંધમ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત
} �હમાચલ �દ�શની હટ્�, ત�મલનાડુ મ�થી નાર�કુ વ�ન અને તર�ક� માનવામ� આવે છે.
W

કુ ર�િવકરણ, છત્તીસગઢની બબ��યા, ઉત્તર�દ�શના ગોંડ અને } દર� ક રા� અથવા ક� ��શા�સત �દ�શ માટ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની
કણ�ટકમ�થી બેટ્ા-કુ રુબા �ેવા સ�ુદાયોનો અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત �ૂ�ચ �ૂ�ચત કરવામ� આવે છે. આ યાદ�ઓ મા� તે રા� અથવા
(ST) યાદ�મ� સમાવેશ થશે . ક� ��શા�સત �દ�શના અ�ધકાર�ે�મ� જ મા� છે નહીં ક� બહાર.
અનુસૂ�ચત જનજા�તની યાદી �વશે } ઉપરો�ત યાદ�મ� સંસદને કાયદાથી કોઈ ��તનો સમાવેશ
કરવાની અથવા તેમ�થી કોઈ ��તને દૂર કરવાની સત્તા છે.
} ભારતના બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 342 અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત
સંબં�ધત જોગવાઈઓ સાથે સંબં�ધત છે. અ�ુચ્છેદ 342 �ુજબ નવી ઉમેરાયેલી અનુસૂ�ચત જનજા�ત �વશે
“રા�ટ� પ�ત, કોઈપણ રા� અથવા ક� ��શા�સત �દ�શના સંબંધમ� } હટ્� (�હમાચલ �દ�શ)
અને રા� હોય તો રા�ના રા�પાલ સાથે પરામશ� કય� ➢ હટ્� સ�ુદાયના લોકો �ુ��વે �હમાચલ �દ�શના �સરમૌર
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 29
બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

���લાના ટ� ા�સ-ત્ગર� િવ�તારમ� રહ� છે. હાટ નામના નાના } જો ક� , બંધારણમ� આ માપદં ડોનો ઉ�લેખ કરાયેલ નથી.
શહ� રોના બ�રોમ� �ા�નક પાક, શાકભા�, મ�સ અને
ST યાદીમાં સમાવેશ કરવાથી શું ફાયદાે થશે?
ઊન�ું વેચાણ કરવાના તેમના પરં પરાગત �યવસાય પરથી
} આ પગલાથી અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની �ુધાર� લી યાદ�મ�
આ સ�ુદાય�ું નામ ‘હટ્�’ રાખવામ� આ��ું છે.
નવા �ૂ�ચબ� થયેલા સ�ુદાયોના લોકોને સરકારની હાલની
} �બ��યા (છત્તીસગઢ)
યોજનાઓ હ� ઠળ ST માટ� ના લાભો મેળવવા માટ� સ�મ બનાવશે .
➢ �બ��યા સ�ુદાયને ઝારખંડ અને ઓ�ડશામ� ST તર�ક�
} ક� ટલાક �ુ� લાભોમ� પો�-મે�ટ� ક �શ�ય�ૃત્ત્ત, િવદ�શી
�ૂ�ચબ� કરવામ� આ�યા હતા, પરં �ુ છત્તીસગઢમ� નહીં.
�શ�ય�ૃત્ત્ત અને રા�ટ� �ય ફ� લો�શપ, �શ�ણ ઉપર�ત, રા�ટ� �ય
} ગોંડ સ�ુદાય (ઉત્તર �દ�શ)

®
અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત ફાઇના�સ એ�ડ ડ� વલપમેન્ટ કોપગોર� શન
➢ ઉત્તર �દ�શના 13 ���લાઓમ� રહ� તા ગોંડ સ�ુદાયને તરફથી રાહત લોન અને િવ�ાથ�ઓ માટ� છા�ાલયોનો સમાવેશ
અ�ુ�ૂ�ચત ��તની યાદ�મ�થી ST �ૂ�ચ હ� ઠળ લાવવાના થાય છે.

l
��તાવને મંજૂર� આપવામ� આવી છે. } આ ઉપર�ત, તેઓ સરકારની ની�ત �ુજબ સેવાઓમ� અનામત
➢ આમ� ગોંડ સ�ુદાયની પ�ચ ઉપવગગોનો સમાવેશ થાય છે. અને શૈ��ણક સં�ાઓમ� �વેશના લાભો માટ� પણ હકદાર

ku
(�ુ�રયા, નાયક, ઓઝા, પાથર� અને રાજગોંડ). બનશે .
} બેટ્ા-કુ રુબા (કણ�ટક) ભારતમાં અનુસૂ�ચત જનજા�તની સ્��ત શું છે ?
➢ કણ�ટકના ચામરાજનગર, કોડા�ુ અને મૈ�ૂર ���લાઓમ� } વ�તી ગણતર�-1931 �ુજબ, અ�ુ�ૂ�ચત ��તઓને ‘બાકાત’ અને
બેટ્ા-કુ રુબા સ�ુદાયના લોકો છે �લા 3 દાયકાથી ST
‘આં�શક ર�તે બાકાત’ િવ�તારોમ� રહ� તી ‘પછાત ��તઓ’ તર�ક�
દરજ્�ની મ�ગણી કર� રહ્ા છે, પરં �ુ �પેસલગની �ૂલો અને
ઓળખવામ� આવે છે. 1935ના ભારત સરકારના અ�ધ�નયમમ�
સમાન �વ�ન નામોને કારણે મંજૂર� આપવામ� નહોતી આવી.
�થમ વખત ��તીય ધારાસભાઓમ� ‘પછાત ��તઓ’ન�
an
હવે ક� ��રીય ક� �બનેટ� બેટા-કુ રુબા સ�ુદાયને ‘કાડુ કુ રુબા’ના
��ત�ન�ધઓને બોલાવવામ� આ�યા હતા.
પય�ય તર�ક� ST યાદ�મ� સામેલ કરવાના ��તાવને મંજૂર�
આપી છે. } બંધારણ અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની મા�તા માટ� ના માપદં ડોને
�યા�ા�યત કર�ું નથી અને તેથી 1931ની વ�તી ગણતર�મ�
ST યાદીમાં સમાવેશ કરવાની પ્ર�રિયા શું છે ?
સમાિવ�ટ �યા�ાનો ઉપયોગ �વતં�તા પછ�ના �ારં ભભક વષગોમ�
} ST યાદ�મ� આ�દવાસીઓને સામેલ કરવાની ���યા સંબં�ધત
કરવામ� આ�યો હતો.
રા� સરકારોની ભલામણોથી શ� થાય છે, �ે પછ� આ�દ��ત
S

બાબતોના મં�ાલયને મોકલવામ� આવે છે, �ે સમી�ા કર� છે અને } જો ક� , બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 366(25) ફ�ત અ�ુ�ૂ�ચત જન��તને
તેને મંજૂર� માટ� ભારતના ર���� ાર જનરલને મોકલે છે. �યા�ા�યત કરવાની ���યા �ૂર� પાડ� છે : ‘અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત
} આ યાદ�ને અં�તમ �નણ�ય માટ� ક� �બનેટને મોકલવામ� આવે તે એટલે એવી જન��ત અથવા આ�દવાસી સ�ુદાય અથવા આવા
eb

પહ� લ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� ના રા�ટ� �ય આયોગની મંજૂર� જન��ત અથવા આ�દ��ત સ�ુદાયોમ�ના ભાગો અથવા જૂ થો ક�
મેળવવી આવશયક છે. �ેમને બંધારણના હ� �ુઓ માટ� અ�ુચ્છેદ 342 હ� ઠળ અ�ુ�ૂ�ચત
} અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની યાદ�મ� કોઈપણ સ�ુદાયનો સમાવેશ જન��ત તર�ક� ગણવામ� આ�યા છે.’
અથવા કોઈ સ�ુદાયને બાકાત કરતી જોગવાઈ બંધારણ ➢ અ�ુચ્છેદ 342 : ક� ��શા�સત �દ�શના �ક�સામ� રા�ટ� પ�ત
(અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત) ઓડ� ર, 1950મ� �ુધારો કરતા �બલને અને રા�ના �ક�સામ� �ે-તે રા�ના રા�પાલ સાથે
W

રા�ટ� પ�ત �ારા સંમ�ત આ�યા પછ� જ અમલમ� આવે છે. તે િવચાર િવમશ� કર�ને રા�ટ� પ�ત �હ� રનામા �ારા �નર્દ�ટ કર�
લોકસભા અને રા�સભા બંને �ારા પસાર થવો જ�ર� છે. તેને ‘અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત’ તર�ક� માનવામ� આવશે સંસદ એ
ST યાદીમાં સમાવેશ કરવા માટે ના માપદં ડ શું છે ? કાયદા �ારા આ અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની યાદ�મ� કોઈ ��ત/
} અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત તર�ક� સ�ુદાયના �પ�ટ�કરણ માટ� હાલમ� સ�ુદાયના ભાગોને ઉમેર�/દૂર કર� શક� છે.
અ�ુસરવામ� આવતા માપદં ડો આ �ુજબ છે : (a) આ�દમ } બંધારણની પ�ચમી અ�ુ�ૂ�ચમ� આસામ, મેઘાલય, િ��ુરા
લ�ણોના સંક�તો (b) િવ�શ�ટ સં�ૃ�ત (c) ભૌગો�લક અલગતા અને �મઝોરમ �સવાયના રા�ોમ� અ�ુ�ૂ�ચત િવ�તારો અને
(d) મોટા �માણમ� સ�ુદાય સાથે સંપક� મ� સંકોચ અને (e) અ�ુ�ૂ�ચત જન��તઓના વહ�વટ અને �નયં�ણ માટ� ની
પછાતપણું. જોગવાઈઓનો સમાવેશ થાય છે. �ાર� છઠ્� અ�ુ�ૂ�ચ એ

30 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ

આસામ, મેઘાલય, િ��ુરા અને �મઝોરમના આ�દવાસી


Knowledge Popups
િવ�તારોના વહ�વટ સાથે સંબં�ધત છે.
} ભારતના બંધારણમ� સંસદના બે �ૃહ લોકસભા અને
ભારતમાં અનુસૂ�ચત જનજા�તનું �વતરણ રા�સભામ�થી મા� લોકસભામ� અને રા�ોના
} ભારતમ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��તઓ સામા� ર�તે બે અલગ- િવધાનમંડળમના બે �ૃહ િવધાનસભા અને િવધાનપ�રષદમ�થી
અલગ ભૌગો�લક િવ�તારોમ� વસે છે : મ�ય ભારત અને ઉત્તર- મા� િવધાનસભાઓમ� અ�ુ�ૂ�ચત ��ત અને અ�ુ�ૂ�ચત
�ૂવ�ય િવ�તાર. જન��ત માટ� અનામતની જોગવાઇ છે.

®
} મ�ય ભારતમ� મ�ય �દ�શ છત્તીસગઢ, ઝારખંડ, આંધ્ર �દ�શ , } ભારતમ� ચૂંટાયેલી લોકસભાની 543 બેઠકમ�થી અ�ુ�ૂ�ચત ��ત

પ્રાથમિક પરીક્રા
મહારા�ટ� , ઓ�ર�સા, �ુજરાત, અને રાજ�ાનનો સમાવેશ થાય માટ� 84 અને અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 47 બેઠકો અનામત છે.
છે. સમ� ભારતમ� ફ� લાયેલ અ�ુ�ૂ�ચત જન��તની અડધાથી

l
} લોકસભા માટ� �ુજરાતને ફાળે આવેલ કુ લ 26 બેઠકમ�થી

પ્રાથમિક પરીક્રા
વ�ુ વ�તી આ �ે�ોમ� રહ� છે �ાર� ઉત્તર �ૂવ�ય િવ�તારોમ� અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 4 અને અ�ુ��ૂ ચત ��ત માટ� 2 બેઠક
આસામ, નાગાલે�ડ, �મઝોરમ, મ�ણ�ુર, મેઘાલય, િ��ુરા, અનામત છે.

u
�સસ્�મ અને અરુણાચલ �દ�શનો સમાવેશ થાય છે.
} �ુજરાત િવધાનસભાની કુ લ 182 બેઠકમ�થી અ�ુ�ૂ�ચત ��ત
} ભારતમ� ટકાવાર�ની દૃ��ટએ સૌથી વ�ુ અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 13 અને અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત માટ� 26 બેઠક અનામત છે.
�મઝોરમ (94%)મ�, �ાર� વસતીની દૃ��ટએ સૌથી વધાર�

nk
અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત મ�ય�દ�શમ� વસવાટ કર� છે.

ચચાર્માં શા માટે ?
ગુજરાત સરકારનું ઢાેર �નયંત્રણ (રાખવા અને હે રફે ર કરવા) બાબત �વધેયક

િવધેયક પ�ુપાલકોને શહ� રો અને નગરમ� �ૂ�ચત પ�ુઓને


Sa
} તા�ેતરમ� ઢોર �નયં�ણ (રાખવા અને હ� રફ� ર કરવા) બાબત (ભેંસ , ગાય , વાછરડ�, આખલા, બળદ, બકર�, ઘેટ�, ગધેડ�)
િવધેયક પર માલધાર� સમાજના તીવ્ર િવરોધને કારણે રાખવા માટ� �ું લાઈસ�સ મેળવ�ું ફર��યાત છે. આ પ�ુઓને ટ� ગ
િવધાનસભાના બે �દવસના સ�મ� સવ�સંમ�ત હ� ઠળ આ િવધેયકને (Tagged) કરવા ફર��યાત કરાય� છે.
પાછુ ં ખેંચવામ� આ��ું છે. } જો પ�ુનો મા�લક 15 �દવસમ� પ�ુને ટ� ગ કરવામ� �નષ્ફળ �ય,
} આ િવધેયકને માચ�–2022મ� બ�ેટ સ�ના છે �લા �દવસે પસાર તો તેને 1 વષ� �ુધી �ેલની સ� અથવા �. 10000 નો દં ડ અથવા
બંને થઈ શક� છે.
eb

કરવામ� આ��ું હ�ું. �ેમ� �ુજરાત રા�મ�, શહ� ર� િવ�તારોમ�


ઢોરના લાઈસ�સ આપવા, તે�ું �નયમન કરવા, તેના પર ��તબંધ } િવધેયક શહ� રોમ� �બન–�ન�ુ�ત �ળોએ પ�ુઓને ઘાસચારો
�ૂકવા, તેને રાખવા અને તેની હ� રફ� ર વગેર� બાબતે અંગે જોગવાઈઓ ખવડાવવા પર ��તબંધ �ૂક� છે, કારણ ક� તેનાથી �હ� ર �ળો,
કરવામ� આવી હતી. ર�તાઓ પર ઉપ�વ પેદા થાય છે.
�વધેયકની મુ� બાબતાે શું છે ? } કોઈ �યક�ત �ે નાગ�રક અ�ધકાર�ઓ �ારા ઢોર પકડવાની
W

} આ કાયદામ� �ુજરાતના શહ� ર� િવ�તારોમ� ર�તાઓ અને �હ� ર કામગીર� દર�મયાન અડચણો ઉભી કર� , તો તેને એક વષ�ની �ેલની
�ળો પર રખડતા ઢોરની અવરજવર પર ��તબંધ �ૂકવાની મ�ગ સ� અને ઓછામ� ઓછો �.50000 નો દં ડ ભરવો પડશે .
કરવામ� આવી છે. } ટ� ગ વગરન� ઢોરને ઓથો�રટ� �ારા જ�ત કરવામ� આવશે અને
} િવધેયકમ� �ુજરાતના 8 મોટ� શહ� રો – અમદાવાદ, વડોદરા, તેને ઢોરના કાયમી શેડમ� ખસેડવામ� આવશે તથા �.50000 દં ડ
�ુરત, રાજકોટ, ગ�ધીનગર, �મનગર, ભાવનગર અને જૂ નાગઢ વ�ૂલ્યા બાદ �ુ�ત કરવામ� આવશે .
તેમજ �ુજરાતના 162 નગરોને આવર� લેવામ� આ�ય� હત�. } આ િવધેયકને મોટા �માણે િવરોધ થવાન� કારણે �ુજરાત સરકાર
} �ુજરાત શહ� ર� િવ�તારમ� ઢોર �નયં�ણ (રાખવા અને હ� રફ� ર) �ારા આ �બલને સવ�સં�મ�ત સાથે પાછુ ં ખેંચવામ� આ��ું છે.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 31


બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

બેનામી ટ્ાન્ે ક્શન્સ અે� ➢ જો સંપત્ત્ત બનાવટ� નામે ખર�દવામ� આવે તો


➢ જો સંપત્ત્તના મા�લકને પોતે જ મા�લક� હોવાની �ણ ન હોય તો
} તા�ેતરમ� ભારતના તત્ાલીન �ુ� �ાયાધીશ એન.વી.
રમન્ના, �ા. કૃ �ણ �ુરાર� અને �ા. �હમા કોહલીની બેન્ચે બેનામી ➢ જો સંપત્ત્તની ખર�દ� માટ� �ધરાણનો સ્ોત અ�ાત હોય તો
ટ� ા�ઝે ક્શન (��તબંધ) �ુધારા અ�ધ�નયમ, 2016ની કલમ 3(2) 2. કઈ સંપત્ત્ત બેનામી ગણાય ?
અને 5ની જોગવાઈને ફગાવી દ�ધી છે. ➢ જંગમ–�ાવર, �ૂત�– અ�ૂત� તથા ભૌ�તક–અભૌ�તક
સંપત્ત્તઓ �ેવી ક� જમીન, ઘર, સો�ું, �ુ્ચ�ુઅલ ફં ડ, બો�ડ
બેનામી �મલકત શું છે ?
વગેર�ને પણ ઉપ�ુ�ત કારણોસર બેનામી ગણી શકાય.
} કોઈ �યક�ત �ારા અ� કોઈના નામે �મલકત ખર�દવામ� આવે

®
3. સત્તાધીશોને કાયદાક�ય સત્તા
છે, તો તેને બેનામી �મલકત કહ� છે. આ �મલકત પત્ી, બાળકો
ક� કોઈ સંબંધીના નામે પણ ખર�દવામ� આવી હોઈ શક� છે. �ે ➢ કાયદા�ું અમલીકરણ �ન�ચિત ઓથો�રટ� �ારા કરવામ�
�યક�તના નામે આવી �મલકત ખર�દવામ� આવે છે, તેને ‘બેનામી’ આવશે . આ ઓથો�રટ�ને કર અને અ� િવભાગો મદદ કરશે .

l
અને આવી �મલકતને ‘બેનામી �મલકત’ કહ� છે. આ ઓથો�રટ�ને તપાસ, શોધખોળ, અકાઉન્ટ ચકાસવાની,
�ુરાવા �ા�ત કરવાની અને બેનામી સંપત્ત્ત જ�ત કરવાની
ચુકાદાનાં મુ� તારણાે

ku
સત્તા છે.
} બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શન (��તબંધ) �ુધારા અ�ધ�નયમ, 2016ની } ઓથો�રટ�ના �નણ�ય િવરુ� અપીલીય �ટ� ર�ુનલમ� જઇ શકાય
કલમ 3(2) �ુજબ 5 સ�ટ� મબર, 1988 થી 25 ઓ�ોબર, 2016 છે અને અપીલીય �ટ� ર�ુનલના ચુકાદા િવરુ� ઉચ્ચ �ાયાલયમ�
વચ્ચે બેનામી લેવડદ�વડ કરનારને 3 વષ�ની સ�ની જોગવાઈ કરાઇ જઇ શકાય છે.
હતી. આમ કાયદા �ુજબ �ૂવ�વત� કૃ � માટ� સ�ની જોગવાઈ
4. સ�ની જોગવાઈ
હતી, �ે ગેરબંધારણીય હોવાથી અદાલતે આ કલમ રદ કર� છે.
➢ આ અ�ધ�નયમ હ� ઠળ બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શનના �ુના માટ� �ે કોઈ
} બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શન (��તબંધ) �ુધારા અ�ધ�નયમ, 2016ની
an
દો�ષત ઠરશે તેને 1 વષ�થી 7 વષ� �ુધીની સ� થઈ શક� છે તથા
કલમ 5 �ુજબ ક� �� સરકાર બેનામી સંપત્ત્તને કોઈપણ �ન�ચિત �મલકતના વાજબી બ�ર �ૂલ્યના 25% �ુધી દં ડ પણ થઈ શક� છે.
���યા�ું પાલન કય� વગર જ જ�ત કર� શક� છે. અદાલતે આને
ગેરકાયદ� સર માનીને ર� કર� છે, કારણ ક� કાયદા હ� ઠળ કોઈપણ
�તના �ુર�ા માપદં ડો �ુ�ન�ચિત કરાયા નથી. રાષ્ટીય કાનૂની સેવા સ�ા�ધકરણ (NALSA)નાં
} અદાલતે એમ પણ કહું હ�ું ક� , �મલકત જ�ત કરવાનો અ�ધકાર કાયર્કારી અધ્યક્ષ
�ૂવ�વત� ર�તે લા�ુ થશે નહીં. મતલબ ક� , જૂ ના ક� સોમ� 2016ના
S

} તા�ેતરમ� ભારતના રા�ટ� પ�તશ્રી �ારા �ાયાધીશ ડ�.વાય.


કાયદા હ� ઠળ કાય�વાહ� કરવામ� આવશે નહીં. ચં�ચુડની રા�ટ� �ય કા�ૂની સેવા સત્તા�ધકરણ (NALSA)ના
બેનામી ટ્ાન્ે ક્શન પ્ર�તબંધ અેકટ, 1988 અ�ય� તર�ક� �ન�ુક�ત આપવામ� આવી છે.
eb

} આ અ�ધ�નયમ એ ચો�સ �કારના ગેરકાયદ� સરના નાણાક�ય રાષ્ટીય કાનૂની સેવા સ�ા�ધકરણ (NALSA) �વશે
�યવહારો પર ��તબંધ �ૂક� છે. } રા�ટ� �ય કા�ૂની સેવા સત્તા�ધકરણ (NALSA)ની રચના કા�ૂની સેવા
} બેનામી ટ� ા�ઝે ક્શન ને એવા �યવહાર તર�ક� �યા�ા�યત કરવામ� સત્તા�ધકાર� અ�ધ�નયમ, 1987 હ� ઠળ સમાજના નબળા વગગોને
આવે છે, �� �મલકત �યક�ત પાસે હોય અથવા તેને �ાન�ત�રત મફત કા�ૂની સેવાઓ �ૂર� પાડવા અને િવવાદોના �ુખદ સમાધાન
કરવામ� આવે , પરં �ુ અ� �યક�ત �ારા તે�ું �દાન અથવા માટ� લોક અદાલતો�ું આયોજન કરવા માટ� કરવામ� આવી છે.
ચૂકવણી કરવામ� આવે .
W

} 5મી �ડસેમબર, 1995ના રોજ NALSA�ું ગઠન કરવામ� આ��ું હ�ું.


} આ અ�ધ�નયમ તમામ બેનામી �યવહારો પર ��તબંધ �ૂક� છે } NALSAની �ાપનાના �ૂ�ળય� ભારતીય બંધારણના અ�ુચ્છેદ
અને સરકારને કોઈપણ વળતર ચૂક�યા િવના બેનામી રાખવામ� 39A (સમાન �ાય અને મફત કા�ૂની સહાય), અ�ુચ્છેદ 14
આવેલી �મલકતને જ�ત કરવાનો અ�ધકાર આપે છે. (કાયદા સમ� સમાનતા/કાયદા�ું સમાન ર�ણ) અને અ�ુચ્છેદ
બેનામી ટ્ાન્ે ક્શન (પ્રાે�હશબશન) અમેડિમેન્ટ અે�, 2016 22(1) (�ેમની ધરપકડ કરવામ� આવી હોય તેવી કોઈપણ
1. બેનામી લેવડદ�વડની �યા�ા �યક�તને આવી ધરપકડ માટ� ન� કારણોની �ણ કય� િવના,
ક�ડ�મ� રાખવામ� આવશે નહીં અને તે �યક�ત પસંદ કર� તેવા
} નીચેની લેવડદ�વડ બેનામી ગણાશે ,
કાયદાક�ય �ન�ણાત �ારા સલાહ લેવાનો અને બચાવ કરવાનો
➢ જો સંપત્ત્તની મા�લક� અ� કોઈના નામે હોય અ�ધકાર નકારવામ� આવશે નહીં) મ� જોવા મળે છે.

32 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ

} સવગોચ્ચ અદાલતના �ુ� �ાયાધીશ એ NALSAના પેટ�ોન-ઇન- અને અંદમાન અને �નકોબાર ક� ��શા�સત �દ�શોના લેફ્ટનન્ટ
ચીફ તર�ક� વતભે છે. ગવન�રોએ હાજર� આપી હતી.
} દર� ક રા�મ�, NALSAની ની�તઓ અને �દશાઓને �ભાિવત ઝાેનલ કાઉન્ન્સલ
કરવા અને લોકોને મફત કા�ૂની સેવાઓ આપવા અને રા�મ� } ઝોનલ કાઉન�સલની રચના રા� �ુનગ�ઠન અ�ધ�નયમ, 1956
લોક અદાલતો યોજવા માટ� રા� કા�ૂની સેવા સત્તામંડળની અંતગ�ત કરવામ� આવી હતી.
પણ રચના કરવામ� આવી છે. રા� કા�ૂની સેવા સત્તામંડળ�ું
} હાલમ� 5 ઝોનલ કાઉન�સલ અસ�ત�વમ� છે.
ને��ૃ વ સંબં�ધત હાઈકોટ� ના માનનીય �ુ� �ાયાધીશ કર� છે,
} ઝોનલ કાઉન�સલ એ ક� ��રીય �ૃહ મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે.
�ે રા� કા�ૂની સેવા સત્તામંડળના પેટ�ન-ઇન-ચીફ તર�ક� વતભે છે.

®
} દર� ક ���લામ� કા�ૂની સેવા કાય��મોના અમલીકરણ માટ� ���લા ઝાેનલ કાઉન્ન્સલના મુ� ઉદ્ે શયાે

પ્રાથમિક પરીક્રા
કા�ૂની સેવા સત્તા મંડળની રચના કરવામ� આવી છે. ���લા કા�ૂની } રા�ો વચ્ચે �ાદ� �શક સહકારને �ોત્ા�હત કરવા, ક� �� અને
સેવા સત્તામંડળ દર� ક ���લામ� ���લા અદાલત સંકુલમ� ��ત છે રા�ો વચ્ચેના િવવાદો અને �ુ�ાઓને સવ�સંમ�તથી ઉક� લવા.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
અને તેની અ�ય�તા સંબં�ધત ���લાના ���લા �ાયાધીશ કર� છે. } સામા� રા�ટ� �ય મહ�વના �ુ�ાઓ પર ચચ� કરવા માટ� દ�શના
} તા�ુકામ� કા�ૂની સેવાઓની ��ૃ�તઓ�ું સંકલન કરવા અને લોક તમામ રા�ોને એક �લેટફોમ� �ૂરું પાડ�ું.

u
અદાલતો�ું આયોજન કરવા માટ� દર� ક તા�ુકા અથવા મંડળોના } તમામ �હ�સેદારો વચ્ચે એક મજ�ૂત સહયોગ �મક� �નઝમ
જૂ થ માટ� પણ તા�ુકા કા�ૂની સેવા સ�મ�તઓની રચના કરવામ� �ાિપત કર�ું.
આવે છે. દર� ક તા�ુકા કા�ૂની સેવા સ�મ�ત�ું ને��ૃ વ વ�ર�ઠ } સહકાર� સંઘવાદને �ોત્ાહન આપ�ું.

nk
�સિવલ જજ �ારા કરવામ� આવે છે.

Knowledge Popups
} મફત કા�ૂની સેવાઓ માટ� કોણ હકદાર છે ?
} અ�ુ�ૂ�ચત ��ત અથવા અ�ુ�ૂ�ચત જન��તનો સ�ય
ઝાેનલ કાઉન્ન્સલનું મહત્ત્વ
} �ાદ� �શક પ�રષદો (ઝોનલ કાઉન�સલ) એ એક અથવા વ�ુ રા�ોને
અસર કરતા �ુ�ાઓ અથવા ક� �� અને રા�ો વચ્ચેના �ુ�ાઓ
પર માળખાગત ર�તે ચચ� કરવા માટ� �ું એક મંચ �દાન કર� છે.
} �ાદ� �શક પ�રષદો સામા��ક અને આ�થક િવકાસના મહ�વના
} બંધારણના અ�ુચ્છેદ 23મ� ઉ�લે�ખત માનવ ત�ર�નો ભોગ
Sa
બનેલ સ્તી ક� બાળક �ુ�ાઓ પર રા�ો વચ્ચે ચચ� અને મંત�યોના આદાન-�દાન �ારા
} માન�સક ર�તે બીમાર અથવા અ�થા અ�મ �યક�ત સંક�લત અભભગમ િવકસાવવામ� મદદ કર� છે.
} સા�ૂ�હક આપત્ત્ત, વંશીય ટહસા, ��ત અ�ાચાર, �ૂર, દુષ્કાળ, } પ�ચ ઝોનલ કાઉન�સલ
�ૂકંપ અથવા ઔ�ોત્ગક આપત્ત્તનો ભોગ બનેલી �યક�ત 1. �ૂવ�ય ઝોનલ કાઉન�સલ : �બહાર, ઝારખંડ, ઓ�ડશા,
ઔ�ોત્ગક કામદાર �સસ્�મ, પ�ચિમ બંગાળ
} અ�ુક રકમ કરત� ઓછ� વાર્ષક આવક �ા�ત કરનાર �યક�ત
2. પ�ચિમ ઝોનલ કાઉન�સલ : ગોવા, �ુજરાત, મહારા�ટ� , દમણ-
eb

} મફત કા�ૂની સહાય માટ� વ�ર�ઠ નાગ�રકોની પા�તા સંબં�ધત દ�વ-દાદરાનગર હવેલી
રા� સરકારો �ારા આ સંબંધમ� ઘડવામ� આવેલા �નયમો
3. ઉત્તર ઝોનલ કાઉન�સલ : હ�રયાણા, �હમાચલ-�દ�શ , જમ�ુ-
પર આધા�રત છે.
કશમીર (UT), �દલ્�, પં�બ, રાજ�ાન, ચંદ�ગઢ (UT)
4. મ�ય ઝોનલ કાઉન�સલ : છત્તીસગઢ, ઉત્તરાખંડ, ઉત્તર �દ�શ
30મી દશક્ષણ ઝાેનલ કાઉન્ન્સલ અને મ�ય �દ�શ
W

(Southern Zonal Council) 5. દ��ણ ઝોનલ કાઉન�સલ : આંધ્ર �દ�શ , કણ�ટક, ક� રળ,
ત�મલનાડુ , કણ�ટક, �ુડ્ડટુચેર�(UT)
} તા�ેતરમ� ક� ��રીય �ૃહમં�ી �ારા ક� રળના �તરુવનંત�ુરમ ખાતે
30મી દ��ણ ઝોનલ કાઉન�સલની બેઠક�ું આયોજન કરવામ� } આ ઉપર�ત ઉત્તર–�ૂવ�ય રા�ો માટ� ઉત્તર-�ૂવ�ય કાઉન�સલ
આ��ું હ�ું. અ�ધ�નયમ, 1972 અંતગ�ત ઉત્તર-�ૂવ�ય ઝોનલ કાઉન�સલ
બનાવવામ� આવી.તે અંતગ�ત અસમ,અરુણાચલ �દ�શ ,મેઘાલય,
30મી દશક્ષણ ઝાેનલ કાઉન્ન્સલનાં મહત્ત્વરૂપ તારણાે
�મઝોરમ, નાગાલે�ડ, િ��ુરા, �સસ્�મ વગેર�નો સમાવેશ થાય છે.
} આ બેઠકમ� ક� રળ, ત�મલનાડુ , કણ�ટક, આંધ્ર �દ�શ અને
} વષ� 2002મ� �સસ્�મનો સમાવેશ ઉત્તર-�ૂવ�ય ઝોનલ
તેલંગણા રા�ોના �ુ�મં�ીઓએ તેમજ �ુડ્ડટુચેર�, લ��રીપ
કાઉન�સલમ� કરવામ� આ�યો હતો.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 33
બંધારણ અને રા��વ�ા વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

રાષ્ટીય અપરાધ રે કાેડર્ બ્ૂરાેનાે ‘Crime in India’ અહે વાલ


} તા�ેતરમ� રા�ટ� �ય અપરાધ ર� કોડ� ર�ૂરો (NCRB)ના વાર્ષક 2020મ� પણ કલકત્તા સૌથી �ુર��ત શહ� ર તર�ક� �હ� ર કરા�ું
અહ� વાલ ‘Crime in India’ની નવી આ�ૃત્ત્ત વષ� 2021મ� હ�ું. કલકત્તા 103.4 ��ત 1 લાખ લોકો દ�ઠ નોંધાયેલા �ુનાઓની
અપરાધ સંબં�ધત આંકડાઓને લગતી મા�હતીના આધાર� ��સ� સં�ા સાથે સૌથી �ુર��ત શહ� ર છે. �ારબાદ �ૂણે 256.8 સાથે
કરવામ� આવી છે. �ેના અંતગ�ત મ�હલાઓ સામેના �ુનાઓથી બી� �ાને તેના પછ� હૈ દરાબાદ (259.9), કાન�ુર (336.5),
મ�ડ�ને આ�થક અને નાણાક�ય �ુનાઓને આવર� લેવામ� આવે છે. બેંગ�ુરુ (427.2) અને �ુંબઈ (428.4) છે.
અહે વાલની મહત્ત્વની બાબતાે } અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત (ST) િવરુ�ના �ુનામ� વષ� 2020મ� 8272

®
ક� સની સં�ા 4% વધીને 2021મ� 8802 થઈ ગઈ છે. �ાર�
} વષ� 2021મ� આ�હ�ા પી�ડતોમ� દૈ �નક વેતન મેળવનારાઓ
અ�ુ�ૂ�ચત ��ત (SC) સંબં�ધત એટ� ો�સટ�ના ક� સોમ� 2021મ�
�યવસાય �ુજબ�ું સૌથી મોટું જૂ થ રહું છે. �ે કુ લ આ�હ�ાના
12% વધારો નોંધાયો છે.

l
25.06% રહું છે. રા�ટ� �ય �તર� વષ� 2020 થી 2021 �ુધીમ�
આ�હ�ાની સં�ામ� 7.17%નો વધારો થયો છે. આ સમયગાળા } એકં દર� વષ� 2020ની સરખામણીમ� 2021મ� નોંધાયેલા �ુનાઓની
દર�મયાન દૈ �નક વેતન જૂ થમ� આ�હ�ાની સં�ામ� 11.52%નો સં�ામ� 7.6%નો ઘટાડો જોવા મળયો હતો.

ku
વધારો થયો છે. નેશનલ રિાઇમ રે કાેડર્ બ્ુરાે (NCRB) �વશે
} 2021મ� ખેતી �ે� સાથે જોડાયેલા 10,881 લોકોએ આ�હ�ા } NCRBની �ાપના 1986મ� �ુના પરના ડ� ટાના સંકલન અને ર� કોડ�
કર� હતી. �ેમ� 5318 ખેડૂતો અને 5563 ખેત મજૂ રોનો સમાવેશ રાખવા માટ� ના ઉ�ે શય સાથે કરવામ� આવી હતી. તે ક� ��રીય �ૃહ
થાય છે. મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે. તે�ું �ુ� મથક નવી �દલ્� ખાતે આવેલ
} 2021મ� સમ� દ�શમ� સૌથી વ�ુ આ�હ�ા મહારા�ટ� મ� છે. તેના �ારા �ુનાઓ સંબંધી મા�હતી પર વાર્ષક અહ� વાલ �કા�શત
(22,207) નોંધાઈ હતી. �ારબાદ ત�મલનાડુ (18,925), મ�ય કરવામ� આવે છે. આ ઉપર�ત સંબં�ધત રા�ોમ� ક� આંતર-રા�
an
�દ�શ (14,956), પ�ચિમ બંગાળ (13,500) અને કણ�ટક (13,056) અને આંતરરા�ટ� �ય �ુનેગારો પર મા�હતી�ું એક�ીકરણ, સંકલન
છે. ક� ��શા�સત �દ�શોમ� �દલ્�મ� સૌથી વ�ુ 2840 આ�હ�ાના અને આદાન-�દાનના કાયગોનો સમાવેશ થાય છે.
ક� સો નોંધાયા છે. } NCRB ભારતીય અને િવદ�શી �ુનેગારોના રફગરિ�ન્ટ ર� કોડ્ સ�
} મ�હલાઓ સામેના �ુનાઓમ� નોંધપા� વધારો નોંધાયો, �ાર� માટ� ‘રા�ટ� �ય વેરહાઉસ’ તર�ક� પણ કાય� કર� છે અને રફગરિ�ન્ટ
ચા��શીટનો દર ઓછો રહ્ો છે. મ�હલાઓ અને બાળકો સામેના શોધ �ારા આંતરરા� �ુનેગારોને શોધવામ� મદદ કર� છે.
�ુનાઓમ� 40%નો વધારો થયો છે. પરં �ુ IPCના મા� 31% ક� સમ�
S

} NCRBને �ાઇમ એ�ડ ���મનલ ટ� � રકગ નેટવક� એ�ડ �સ�મ


જ ચા��શીટ કરવામ� આવી છે. IPC હ� ઠળ મ�હલાઓ સામેના �ુના (CCTNS) �ો�ે�ની દ�ખર� ખ , સંકલન અને અમલીકરણની
હ� ઠળના મોટાભાગના ક� સો પ�ત અથવા તેના સંબંધીઓ �ારા જવાબદાર� સોંપવામ� આવી છે. તેના �ારા આકસસ્ક �ૃત્ુ,
�ુ રતા (31.8%) હ� ઠળ નોંધવામ� આ�યા હતા. આ�હ�ા, �ેલ ક� દ�ઓ અને �ુમ થયેલ મ�હલાઓ અને બાળકો
eb

} સૌથી વ�ુ મ�હલા િવરુ�ના �ુનાઓ નોંધાયા હોય એવ� �ણ વગેર� અંગેની મા�હતીનો અહ� વાલ બહાર પાડવામ� આવે છે.
રા�ો અ�ુ�મે ઉત્તર �દ�શ (56,083), રાજ�ાન (40,738) અને } NCRB�ું ગઠન ટં ડન સ�મ�ત, રા�ટ� �ય પોલીસ આયોગ અને �ૃહ
મહારા�ટ� (39,526) છે. મં�ાલયની ટા�ફોસ�ની ભલામણ અંતગ�ત કરવામ� આ��ું છે.
} દ�શની રાજધાની �દલ્�મ� એક વષ�મ� અપરા�ધક ક� સોમ� 40%નો
ગુજરાત અંગે NCRBનું �વશલેષણ
વધારો થયો છે. 2021મ� મ�હલાઓ િવરુ�ના અપરાધના 13,892
} સમ� ભારતમ� પોલીસ ક�ડ�મ� સૌથી વ�ુ �ૃત્ુ �ુજરાતમ� (22
W

ક� સ નોંધાયા હતા. આ સાથે જ �દલ્� દ�શ�ું સૌથી અ�ુર��ત


મોત) થય� છે. �ારબાદ મહારા�ટ� મ� 21 મોત થયા છે.
શહ� ર રહું. અહ� વાલ અ�ુસાર �દલ્�મ� દરરોજના સર� રાશ 2
} �ુજરાતમ� આ�હ�ા�ું �માણ 9.2% વધીને 2021મ� 8789 થ�ું
સગીર છોકર�ઓ પર બળાત્ાર થાય છે.
છે. આ�હ�ા�ું �માણ �ુરતમ� સૌથી વ�ુ જોવા મળ�ું છે.
} અહ� વાલ �ુજબ �દલ્� 32.20% સાથે �ુનાના સંદભ�મ� 19
} દા� અને ડ� ગસ સંબં�ધત સૌથી વ�ુ ક� સો �ુજરાતમ� નોંધાયા છે.
મહાનગરોમ� �થમ �મે છે. �ારબાદ �ુંબઈ 12.76% સાથે અને
} મ�હલા િવરુ� અપરાધના ક� સોમ� �ુજરાતનો પે�ડ�સી દર 97%
બેંગ�ુરુ 7.2% સાથે રહું છે.
છે. �ાર� �ુરતનો પે�ડ�સી દર 100% છે.
} અહ� વાલ અ�ુસાર કલકત્તા 2021મ� સતત બી� વષભે સૌથી
} બાળકો િવરુ� અપરાધ બાબતે દ�શના કુ લ 19 મેટ�ો શહ� રોમ�
�ુર��ત શહ� ર તર�ક� ઉભર� આ��ું છે. આ પહ� લ� 2018 અને
અમદાવાદનો અપરાધ સા�બતી દર સૌથી �નમ્ન (8%) છે.

34 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION અાંતરરાષ્ટીય ઘટના વવશેષ

અાંતરરાષ્ટીય ઘટના
સમરકં દ ઘાેષણાપત્ર
} તા�ેતરમ� ઉઝબે�ક�તાનના સમરકં દ ખાતે શ�ઘાઈ કોઓપર� શન } ભારતદ�શ લોક ક� ���ત િવકાસ મોડલ પર �યાન ક� ���ત કર�
ઓગભેનાઈઝેશન (SCO) સ�ય દ�શના વડાઓની બેઠક યો�ઈ હતી. રહ્ો છે તથા દર� ક �ે�મ� નવીનતાને સમથ�ન આપી રહ્ો છે, �ેના
} આ બેઠક દર�મયાન સ�ય દ�શો �ારા સમરકં દ ઘોષણા પર ફળ�વ�પે આ�ે ભારતદ�શમ� આશર� 70,000થી વ�ુ �ાટ� -
હ�તા�ર કરવામ� આ�યા હતા તથા ભારત �ારા વષ� 2023 અપ્ અને 100થી વ�ુ �ુ�નકોન� કં પનીઓ છે. આ સંદભભે ભારતનો

®
માટ� �ું SCO�ું ��ુખપદ સંભાળવામ� આ��ું હ�ું. અ�ુભવ અને �ાન એ SCO સદ�ય દ�શોને મદદ�પ થઈ શક� છે.

પ્રાથમિક પરીક્રા
} વળ�, આ બેઠક દર�મયાન તમામ આઠ �ાયી સદ�ય દ�શો �ારા } કોિવડ-19 અને ર�શયા-�ુ��ન �ુ�ની ���તને કારણે વૈત્શ્વક
�ુરવઠા �ૃંખલામ� ઊભી થયેલી અડચણો અને તેના પ�રણામે

l
ઈરાનની સદ�યતાનો પણ �વીકાર કરવામ� આ�યો હતો, આથી

પ્રાથમિક પરીક્રા
ઈરાન એ ઓબ્ઝવ�ર �ે ટ (�નર��ક દ�શ) મ�થી અપ�ેડ થઈ સ��યેલા ખા� અને ઉ�� �ુર�ા સંકટ સંદભભે ભારતની થચતાઓ
SCOનો નવીનતમ સદ�ય બ�ો છે. રજૂ કર� હતી તથા કને��િવટ� અને ���ત�ાપક સ�લાય

u
ચેઈન �ાિપત કરવામ� મદદ મળ� રહ� તે માટ� ભારતે શ�ઘાઈ
} SCO 2022ની �શખર બેઠકમ� જોડાયેલા ડાયલોગ પાટ� નર દ�શો
કોઓપર� શન ઓગભેનાઈઝેશનના સ�ય દ�શોને એકબી�ને
: આમભે�નયા, અઝરબૈ�ન, કં બો�ડયા, નેપાળ, શ્રીલંકા અને �ુકટી.
ટ� ાસ�ઝટનો સં�ૂણ� અ�ધકાર આપવા રજૂ આત કર� હતી.

nk
બેઠકના મુ� તારણરૂપ મુદ્ા
} આ �શખર બેઠક દર�મયાન અપનાવવામ� આવેલી સમરકં દ
ઘોષણામ� “સંવાદ અને પરામશ� �ારા દ�શો વચ્ચેના મતભેદો અને
િવવાદોના શ��ત�ૂણ� સમાધાન માટ� ની ��તબ�તા” માટ� �હમાયત
કરવામ� આવી હતી.
} બેઠકમ� આંતરરા�ટ� �ય સંબંધોના ટકાઉ િવકાસ માટ� �ે તે દ�શોન�
} ખા� �ુર�ા સંદભભે �ાર� સમ� િવશ્વ ખા� કટોકટ�નો સામનો
કર� રહું છે �ાર� ભારતે ખા� �ુર�ા સંબં�ધત �ુ�ાઓને ગંભીરતા
�ૂવ�ક સંબો�ધત કરવાની પહ� લ પર ભાર �ૂક્યો તથા બાજર�ને
�ોત્ાહન આપવાની રજૂ આત કર� હતી. વળ� ભારતે જણા��ું
હ�ું ક� SCO એ વષ� 2023ને ‘બાજર�ના આંતરરા�ટ� �ય વષ�’ તર�ક�
�ચ�નિત કરવામ� મોટ� �ૂ�મકા ભજવી શક� છે.
Sa
સાવ�ભૌમ�વ, �વતં�તા, રા�ોની �ાદ� �શક અખં�ડતતા, સમાનતા, } ઉ�લેખનીય છે ક� થોડા સમય અગાઉ વારાણસીને વષ� 2022-
પર�પર લાભ, આંત�રક બાબતોમ� �બન-દખલગીર� અને ધમક� 2023 માટ� SCO �વાસન અને સ��ૃ �તક રાજધાની તર�ક� �હ� ર
ક� બળનો ઉપયોગ ન કરવા પર ભાર આપવામ� આ�યો હતો. કરવામ� આ��ું હ�ું, આ �ુ� સ��ૃ �તક આઉટર�ચ �ો�ામના
} �ેમની ��ૃત્ત્તઓ SCO સ�ય દ�શોના �દ�શો પર ��તબં�ધત હોય માળખા હ� ઠળ વષ� 2022-23 દર�મયાન વારાણસીમ� સં�ાબંધ
તેવા આતંકવાદ�ઓ, અલગતાવાદ� અને ઉ�વાદ� સંગઠનોની કાય��મો�ું આયોજન કરવામ� આવશે .
એક�કૃ ત �ૂ�ચ બનાવવા માટ� સ�ય દ�શો સમાન �સ��તો અને
શાંઘાઈ કાેઅાેપરે શન અાેગયોનાઈઝે શન
eb

અભભગમો િવકસાવવા�ું આયોજન કર� રહ્ા છે.


} પોતાના �દ�શમ� શ��ત, �ુર�ા અને ��રતા �ળવવા રચાયે�ું
} ર�શયા-�ુ��ન �ુ�ના પગલે પ�ચિમી દ�શો પોતાની ઉ�� જ��રયાત
કાયમી આંતરરા�ટ� �ય આંતર-સરકાર� સં�ાન એ�ું શ�ઘાઈ
માટ� ર�શયા પર રહ� લી �નભ�રતા ઘટાડવા�ું િવચાર� રહ્ા છે
કોઓપર� શન ઓગભેનાઈઝેશન (SCO) એક �ુર��શયન રાજક�ય,
આથી ર�શયા પણ તેના ઈંધણ ગેસ માટ� વ�ુ �ાહકોને આકષ�વા
આ�થક અને લશકર� સંગઠન છે.
તરફ �યાન આપી રહું છે.
} જૂ ન 2001મ�, ચીનના શ�ઘાઈ ખાતે કઝા�ક�તાન, ચીન,
} ઉપર�ત ર�શયાએ �ૂચન ક�ુું હ�ું ક� SCO એ તેની પોતાની મોટ�
W

�કગ�ઝ�તાન, ઉઝબે�ક�તાન, ર�શયા અને તા���ક�તાન �ારા


એ�લે�ટક ઇવેન્ટ યોજવા િવશે િવચાર�ું જોઈએ.
SCOની રચના કરવામ� આવી હતી.
બેઠકમાં ભારતે રજૂ કરે લી બાબતાે } SCO ચાટ� ર પર વષ� 2002મ� હ�તા�ર કરવામ� આ�યા હતા અને
} ભારત િવશ્વની સૌથી ઝડપથી િવકસતી અથ��યવ�ાઓમ�ની અને 2003થી તે ચાટ� ર અમલમ� આ�યો છે.
એક છે અને આ વષભે દ�શની અથ��યવ�ા 7.5%ના દર� �ૃ�� પામે } જૂ ન 2017મ� કઝા�ક�તાનના અ�તાના ખાતે યો�યેલી SCOની
તેવી અપે�ા છે. સ�મટમ� ભારત અને પા�ક�તાનને SCO સંગઠનના સં�ૂણ� સ�યનો
} આગામી સમયમ� ભારતદ�શ પોતાને એક મેન્ુફ��ચરરગ હબમ� દરજ્જો આપવામ� આ�યો હતો.
પ�રવર્તત કરશે , વળ� SCO હ� ઠળ પરં પરાગત દવાઓ પરના નવા } હાલમ� (સ�ટ� મબર 2022ની ���તએ) SCOમ� નીચે �ુજનના
કાય�કાર� જૂ થ માટ� પણ ભારત પહ� લ કરશે .
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 35
અાંતરરાષ્ટીય ઘટના વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

9 �ાયી સદ�યો છે ; ચીન, ભારત, કઝા�ક�તાન, �કર્ગ�તાન,


SCOનું મહત્ત્વ
ર�શયા, પા�ક�તાન, તા���ક�તાન, ઉઝબે�ક�તાન અને ઈરાન.
} SCOની અ�ય�તા તેના સ�ય દ�શો �ારા કરવામ� આવે છે, �ે દર } SCO એ વૈત્શ્વક વ�તીના 40%, વૈત્શ્વક GDPના લગભગ 20%
વષભે રોટ� શન �ારા અ�ય� પદ પર કાય� કર� છે. નીચે �ુજબના 3 અને િવશ્વના �ૂ�મ સ�ૂહના લગભગ 22% ભાગને આવર� લે છે.
�નર��ક દ�શો SCOમ� પોતાની �ાયી સદ�યતા માટ� રસ ધરાવે છે ; } વળ� તેના ભૌગો�લક �ાન અને િવ�તારને કારણે તે
અફઘા�ન�તાન બેલારુસ મંગો�લયા એ�શયામ� ��ૂહા�ક દૃ��ટએ મહ�વ�ૂણ� �ૂ�મકા ધરાવે છે
} SCOમ� ઉપયોગમ� લેવાતી સત્તાવાર ભાષાઓમ� ર�શયન અને અને એક ર�તે સમ� મ�ય એ�શયાને �નયંિ�ત કરવા અને આ
ચાઇનીઝનો સમાવેશ થાય છે તેને સંલનિ કાયમી સં�ાઓ આ �ે�મ� અમે�રકન �ભાવને મય��દત કરવા સ�મ બનાવે છે.

®
�ુજબ છે ; આથી જ શ�ઘાઇ કોઓપર� શન ઓગભેનાઇઝેશનને ઘણીવાર
1. બેઇસ�ગ ખાતે આવે�ું SCO સ�ચવાલય, નોથ� એટલા�ન્ટક ટ� �ટ� ઓગભેનાઈઝેશન (NATO)ના ��ત�પ
2. તાશકં દ ખાતે આવેલ �ાદ� �શક આતંકવાદ િવરોધી માળ�ું

l
તર�ક� પણ જોવામ� આવે છે.
(RATS) ની કાય�કાર� સ�મ�ત.

ઈડિાે-પેશસ�ફક ઈકાેનાે�મક ફ્ે મવકર્ (IPEF)ની મંત્રીસતરીય બેઠક

ku
} તા�ેતરમ� ભારતન� વા�ણ� અને ઉ�ોગ મં�ી શ્રી (પી�ૂષ IPEFના સતંભાે
ગોયેલ) �ારા લોસ એ��ેલસ (USA) ખાતે ઈ�ડો-પે�સ�ફક 1. �યાપાર : �ેમ� �ડ��ટલ અથ��યવ�ા, ઊભરતી ટ� �નોલો�, શ્રમ
ઈકોનો�મક �� મવક� (IPEF)ની મં�ી�તર�ય બેઠકમ� ભાગ લેવામ� ��તબ�તા, �યાપાર સરળ�કરણ, પારદશ�તા�ૂણ� ઉ�ચત �નયામક
આ�યો હતો. પ��તઓ, કોપગોર� ટ જવાબદ� �હતા, ડ� ટા �વાહન� ધારાધોરણો અને
ડ� ટા �ાનીયકરણનો સમાવેશ .
બેઠકનાં તારણરૂપ તથાે
an
2. સ�લાય ચેઇન ���ત�ાપકતા : પારદર્શતા, વૈિવ�યતા, �ુર�ા
} ભારત �ારા �ુએસએની આગેવાની હ� ઠળના IPEFના ચારમ�થી
અને ટકાઉપણું ધરાવતી સ�લાય ચેઇન બનાવીને િવ�ેપને રોકવો.
�ણ �તંભોનો �વીકાર કરવામ� આ�યો
3. �વચ્છ ઊ�� અને �ડકાબ�નાઇઝેશન : નવીનીકરણ ઊ��ની
1. સ�લાય ચેઇ�સ
ઉચ્ચ ��તબ�તાઓ, કાબ�નરોધી ખર�દ�, ઊ�� કાય�કુશળતાન�
2. કર અને ભ્ર�ટાચાર િવરોધી તં� અને ધારાધોરણો વગેર�ના �યાસો.
3. �વચ્છ ઉ��, ડ�કાબગોનાઈઝેશન અને ઇ��ા�� �ચર. 4. કર અને ભ્ર�ટાચાર અવરોધ : અસરકારક કર માળ�ું, એન્ટ� મની
S

} નોંધીએ ક� આ બેઠકમ� ભારત �ારા વાજબી અને ���ત�ાપક લો�ડરરગ, લ�ચ િવરોધી પગલ� લઈને ઉ�ચત �પધ�ને �ોત્ાહન.
વેપાર �તંભ અપનાવવાથી દૂર રહ� વાનો �નણ�ય લેવાયો હતો.
IPEFનું મહત્ત્વ
પૃષ્ઠભૂ�મ
} ચીન પરની અ�તશય �નભ�રતામ� ઘટાડો કર�ને �ુ�ત અને �ન�પ�
eb

} મે , 2022મ� ટોક્યો ખાતે આયો��ત �વાડ સ�ૂહ બેઠક દર�મયાન


�નયમ ક� ���ત િવશ્વની �ુનઃ�ાપના કરવામ� મદદ�પ. ચીન તરફથી
અમે�રકા �ારા ‘ઇ�ડો-પે�સ�ફક ઇકોનો�મક �� મવક� (IPEF)’ નામે
એક નવા માળખાની �હ� રાત કરવામ� આવી હતી. ઊભા થયેલ િવ�તારવાદ� ખતરાને ટાળવાનો િવ��ૃત અને
સંક�લત �યાસ છે.
IPEF શું છે ?
} �વાડનો િવ�તાર કર�ને ‘�વાડ �લસ’�ું ગઠન કરવા માટ� �ું
} ટહદ-�શ�ત િવ�તારમ� ���ત�ાપકતા, ટકાઉપણું, સીમા�ચનિ�પી પગ�ું.
W

સવ�સમાવેશીપણું, �ન�પ�તા, �પધ��કતા અને આ�થક �ૃ��


} ચીન સમ�થત RCEP (�રજનલ કો���હ� ન�સવ ઇકોનો�મક �� મવક� )
વધાર� દ�શો વચ્ચે આ�થક ભાગીદાર� મજ�ૂત કરવા�ું માળ�ું છે.
અને બે� રોડ ઇ�ન�શએ�ટવનો િવક�પ બનશે .
} આ માળખામ� કુ લ 14 દ�શો (અમે�રકા,ભારત,�પાન,ઓ��ે �લયા,
} IPEF એ દશ�વે છે ક� સંક�લત, �નયમ આધા�રત અને ઉદારવાદ�
ન્ૂઝીલે�ડ, દ��ણ કો�રયા, �ફ�, મલે�શયા, સસગાપોર,
સં�ાક�ય િવશ્વ�યવ�ા માટ� લોકશાહ� દ�શો �ૂવ�-પ�ચિમી,
�ફ�લિપ�સ, ઇ�ડોને�શયા, િવયેતનામ, બ્ુનેઈ અને થાઈલે�ડ)એ
િવક�સત-િવકાસશીલ દ�શોની ભેદર� ખાઓ �ૂંસીને એકઠા થયા છે.
ભાગ લીધો છે. આ માળ�ું �ુ�ત �યાપાર કરાર ક� પરં પરાગત
} �ે�ીય �ુર�ા, ��રતા, બહુ પ�વાદ અને વૈત્શ્વક સં�ાનવાદની
�યાપાર કરાર �ે�ું નથી. પરં �ુ �ુ�ત અને ઉ�ચત ધારાધોરણો
�ુર�ા માટ� મહ�વ�ૂણ� . સ�લાય ચેઇન ���ત�ાપક પહ� લ
�ુ�ન�ચિત કરતો કરાર છે, �ે ભાગીદાર દ�શોને લચીલાપણાની
(�પાન, ભારત અને ઓ��ે �લયાની) �ેવા �યાસોને સમથ�ન
�ુિવધા આપે છે. આ માળ�ું કુ લ ચાર �તંભો ધરાવે છે.
અપ�ણ કર�ને સ�લાય ચેઇન િવ�ેપને ટાળવામ� ભાગ ભજવશે .
36 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION અાંતરરાષ્ટીય ઘટના વવશેષ

યુનાઇટે ડ �ક� ગડમ (UK)ના નવાં વડાપ્રધાન


} તા�ેતરમ� લીઝ ટ� સ ક� , �ે અગાઉ �ુનાઇટ� ડ રકગડમના િવદ�શી } આ બધામ�થી બે ઉમેદવારો બચે �� �ુધી આ મતદાન ચાલ�ું રહ�
બાબતોનો પોટ� ફો�લયો સંભાળત� હત�, તેમને �ુ.ક� .ના નવ� છે. �થમ તબ�ાને અંતે મા� બે જ ઉમેદવારો એટલે ક� ઋ�ષ �ૂનક
વડા�ધાન તર�ક� ચૂંટવામ� આ�ય� છે. અને લીઝ ટ� સ વડા�ધાન પદ માટ� અં�તમ બે ઉમેદવાર તર�ક�
} તેઓ બો�રસ જો�સનના અ�ુગામી તર�ક� હો�ો સંભાળશે . અહીં પસંદ થયા હતા.
ખાસ નોંધનીય બાબત એ છે ક� નવા વડા�ધાન પદ માટ� સામા� } બી� તબ�ામ�, વધેલા બે ઉમેદવારો માટ� ક�ઝવભે�ટવ પાટટીના
ચૂંટણી�ું આયોજન કરવામ� આ��ું નહો�ું. અંદા��ત 1.60 લાખ સ�યો �ારા પો�લ બેલેટથી મતદાન

®
સામા� ચૂંટણી �વના શરિટનમાં વડાપ્રધાન કઈ રીતે ચૂંટાય? કરવામ� આ��ું હ�ું. �ેમ� લીઝ ટ� સને સૌથી વ�ુ મત મળયા હતા.

પ્રાથમિક પરીક્રા
} વડા�ધાન બો�રસ જો�સને રા�ના�ું આ�યા બાદ ક�ઝવભે�ટવ } ઋ�ષ �ૂનક �થમ તબ�ા અંતગ�ત સ�સદો �ારા થયેલા
પાટટી �ારા નવા વડા�ધાનને ચૂંટ� કાઢવાની ���યા

l
મતદાનમ� સૌથી મોખર� રહ્ા હતા, �ાર� બી� તબ�ા

પ્રાથમિક પરીક્રા
અ�ુસરવામ� આવી હતી. વડા�ધાનપદની ર� સમ� કુ લ અંતગ�ત ક�ઝવભે�ટવ પાટટીના તમામ સ�યો �ારા થયેલા
આઠ ઉમેદવારો �ારા વડા�ધાન પદ માટ� દાવેદાર� મતદાનમ� લીઝ ટરુ સ આરં ભથી જ ઋ�ષ �ૂનકથી આગળ

u
નોંધાવી હતી. રહ્� હત� અને વડા�ધાન પદ માટ� િવ�ેતા બ�� હત�.
} અહીં ખાસ નોંધીએ ક� , વડા�ધાન પદ માટ� બે તબ�ામ� } આ UKની સામા� ચૂંટણી ન હતી. સામા�
ચૂંટણી ���યા કરવામ� આવી હતી. ચૂંટણીમ� પ�ો ચૂંટણી લડ� છે અને �ે પ� �તે તે

nk
} �થમ તબ�ામ� ક�ઝવભે�ટવ પાટટીના તમામ
સ�સદોએ મતદાન ક�ુું હ�ું. �ે ઉમેદવારને સૌથી
ઓછા મત મળે તે દોડમ�થી બહાર થતા �ય છે.
પ�ની આંત�રક �યવ�ા �ારા વડા�ધાન ચૂંટાય છે.
UKમ� વષ� 2019 મ� યો�યેલ સામા� ચૂંટણીમ�
ક�ઝવભે�ટવ પ� ��ો હતો.
Sa
eb
W

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 37


ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન

®
3rd Indigenization List
અગાઉની યાદીઅાે

l
} સંર�ણ ઉ�પાદનમ� આ��નભ�રતાને �ોત્ાહન આપવા અને
સંર�ણ �ે�ના �હ� ર ઉપ�મો (DPSU) �ારા આયાત ઘટાડવાના �થમ : આ નકારા�ક �વદ�શીકરણ યાદ� હતી. �ે હ� ઠળ સમાવેલી
�યાસોને અ�ુ�પ, સંર�ણ �ધાન રાજનાથ સસહ� ��ૂહા�ક ર�તે 101 વ��ુની આયાત પર રોક લગાવી દ�શમ� જ ઉ�પાદન કરવા�ું

ku
મહ�વ�ૂણ� 780 લાઈન �ર�લેસમેન્ટ �ુ�નટ્ સ (LRU)ની �ી� �નધ��રત કરા�ું હ�ું.
સકારા�ક �વદ�શીકરણ �ૂ�ચ (PIL)ને મંજૂર� આપી છે. �નધ��રત
સમયર� ખા બાદ પેટા �સ�મસ અને િવિવધ ઘટકો મા� �ા�નક ��તીય : આ હકારા�ક �વદ�શીકરણ યાદ� હતી. �ેમ� કુ લ 108 વ��ુ
ઉ�ોગમ�થી �ા�ત કરવામ� આવશે . પર આયાત રોકને બદલે �વદ�શમ� જ ઉ�પાદન કરવાને �ોત્ા�હત
કરા�ું હ�ું.
જાહે રાત અંતગર્ત મહત્ત્વની બાબતાે
an
} આ યાદ� સશસ્ત દળો માટ� �હ� ર કરાયેલી �ણ સકારા�ક
‘Make’ શ્ેણી
�વદ�શીકરણ �ૂ�ચઓથી અલગ છે.
} આ યાદ�મ� સેંસર, હળવા વજનની ટેં ક �ેવ� શસ્તો, નવી પેઢ�ન� } સંર�ણ �ા��ત ���યામ� �ૂડ� સંપાદનની ‘મેક’ શ્રેણીની
ઓફ શોર હિ�કલ વગેર�નો સમાવેશ થાય છે. જોગવાઈ એ સરકારની ‘મેક ઇન ઈત્�ડયા’ પહ� લ પાછળના
િવઝનને સાકાર કરવા માટ� એક મહ�વ�ૂણ� આધાર�તંભ છે.
} આ યાદ�મ� �ડસેમબર 2021 અને માચ� 2022મ� �કા�શત થયેલી
S

લાઈન �ર�લેસમેન્ટ �ુ�નટ્ સ , પેટા �સ�મસ, એસેમબલીઓ, પેટા- } નીચેની ���યાઓ �ારા ખાનગી �ે� સ�હત ભારતીય ઔ�ોત્ગક
એસેમબલીઓ અને ઘટકોની બે PILs માટ� આગળ પણ ચા�ુ જ ઇકો-�સ�મની વ�ુ ભાગીદાર� સાથે આ��નભ�રતાના
રહ� શે . ઉ�ે શયને હ�સલ કરવાનો ‘મેક’ ક� ટ� ગર�ઝનો હ� �ુ છે :
eb

} ‘Make-I’ (સરકાર �ારા પો�ષત)


} આ યાદ�મ� 2500 વ��ુઓ છે, �ે પહ� લ�થી જ �વદ�શી છે
અને 458 (351+107) વ��ુઓ �ે �નધ��રત સમયમય�દામ� ➢ ‘મેક-1’ પેટા-ક� ટ� ગર� હ� ઠળ �ો�ે�્સમ� ઉ�ોગ �ારા
�વદ�શીકૃ ત કરવામ� આવશે . ઉપકરણો, �સ�મસ, �ુ� �લેટફોમ� અથવા તેના
અપ�ેડની �ડઝાઇન અને િવકાસને સંડોવતા �ો�ે�્સ
} મં�ાલયે જણા��ું હ�ું ક� �ા��ત ���યાની ‘મેક (Make)’ શ્રેણી
સામેલ છે.
હ� ઠળ આ વ��ુઓ�ું િવિવધ ���યા �ારા �વદ�શીકરણ કરવામ�
W

આવશે . } ‘Make-II’ (ઉ�ોગ �ારા પો�ષત)


➢ આમ� ભારતીય િવ�� તા �ારા �ડઝાઇન અને િવકાસ અને
} ‘મેક’ શ્રેણીનો ઉ�ે શય ભારતીય ઉ�ોગની વ�ુ ભાગીદાર� �ારા
નવીન ઉક� લોનો સમાવેશ થશે , �ેના માટ� કોઈ સરકાર�
આ��નભ�રતા હ�સલ કરવાનો છે અને તે ઉ�ોગ �ારા ઉપકરણો,
ભંડોળ �ૂરું પાડવામ� આવશે નહીં.
�સ�મસ, �ુ� �લેટફોમ� અથવા તેના અપ�ેડની �ડઝાઈન
} ‘Make-III’
અને િવકાસ સાથે સંકળાયેલા �ો�ે�્સ આ શ્રેણી હ� ઠળ હાથ
➢ તે �વદ�શી ર�તે �ડઝાઇન/િવક�સત કરવામ� આવશે નહીં,
ધરવામ� આવી શક� છે.
પરં �ુ ભારતમ� આયાત અવે�મ� ઉ�પાદન કર� શકાય છે.
} આ LRUs, પેટા �સ�મસ અને ઘટકો �વદ�શી િવકાસ અથ�તં�ને
વેગ આપશે અને DPSUsની આયાત �નભ�રતામ� ઘટાડો કરશે .

38 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul®PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

પ્રધાનમંત્રી જન ધન યાેજનાનાં અાઠ વષર્નાં લેખાજાેખાં

} નાણાક�ય સમાવેશ માટ� ના રા�ટ� �ય �મશન �ધાનમં�ી જન ધન આપવાની તૈયાર�, વીમા અને પેન્શનનો લાભ લેવો, બેસન્કગ
યોજના (PMJDY)ના અમલીકરણના સફળતા�ૂવ�ક આઠ વષ� �ૂણ� માટ� બે�ઝક મોબાઇલ ફોનનો ઉપયોગ
થય� છે. iv. �� �ડટ ગેર�ન્ટ� ફં ડની રચના : �ડફો� (નાદારાની ���ત) સામે
પૃષ્ઠભૂ�મ બેંકોને અ�ુક ગેર�ન્ટ� �ૂર� પાડવી.
} �ધાનમં�ી જન ધન યોજના (PMJDY) એ નાણાક�ય v. વીમો : 15 ઑગ�, 2014થી 31 �ન્ુઆર�, 2015 વચ્ચે
ખોલવામ� આવેલા ખાતાઓ પર �. 1,00,000 �ુધી

®
સવ�સમાવેશીતા માટ� �ું એક રા�ટ� �ય �મશન છે, �ે બેસન્કગ /બચત
અને �ડપોઝીટ ખાતાઓ, ર� �મટ�સ, �ધરાણ, વાજબી ખચભે વીમો, અકસ્ાત વીમાકવચ અને �. 30,000 �ું �વન વીમાકવચ.

પ્રાથમિક પરીક્રા
પેન્શન વગેર� �ેવી નાણાક�ય સેવાઓની �ુલભતા �ુ�ન�ચિત કર� છે. vi. અસંગ�ઠત �ે� માટ� પેન્શન યોજના.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
1. ઉદ્ે શાે 4. અગાઉના અનુભવના અાધારે PMJDYમાં મહત્ત્વપૂણર્ અશભગમ
} પરવડ� તેવા ખચભે નાણાક�ય ઉ�પાદનો અને સેવાઓની �ુલભતા સ્ીકારવામાં અા�ાે

u
�ુ�ન�ચિત કરવી. i. અગાઉ િવ�� તા સાથે ટ� � નોલો� લૉક-ઇન સાથે ઑફલાઇન
} ખચ�મ� ઘટાડો કરવા અને પહોંચ વધારવા માટ� ટ� � નોલો�નો ખા�ું ખોલાવવાના �ાને બેંકોની �ુ� બેસન્કગ �સ�મમ�
ઉપયોગ કરવો. ઑનલાઇન ખાતા �ુલે છે.

nk
2. યાેજનાના મૂળ શસદ્ધાંતાે
} બેસન્કગની �ુિવધાથી વં�ચત લોકો �ુધી બેસન્કગ સેવાઓ
પહોંચાડવી – ઓછામ� ઓછા પેપરવક� , KYCમ� છૂ ટછાટ, e-KYC,
અભભયાન મોડમ� ખા�ું ખોલવાની કામગીર�, ઝીરો બેલે�સ અને
ii. RuPay ડ� �બટ કાડ� અથવા આધાર એનેબરડ પેમેન્ટ �સ�મ
(AePS) �ારા આંતરકાય��મતા.
iii. જ�ટલ KYC ઔપચા�રકતાઓને બદલે સરળ કરવામ�
આવેલી KYC/e-KYC �યવ�ા.

ઝીરો ચા�� સાથે �ૂળ�ૂત સેપવગસ બેંક �ડપોઝીટ (BSBD) ખાતા 5. નવી �વશેષતાઅાે સાથે PMJDYનું �વસતરણ
Sa
ખોલવા. } સરકાર� ક� ટલાક �ુધારાઓ સાથે �યાપક PMJDY કાય��મને 28
} મચ�ન્ટ લોક� શ�સ પર રોકડ ઉપાડ અને ચૂકવણી માટ� �વદ�શી ઑગ�, 2018થી આગળ લંબાવવાનો �નણ�ય લીધો છે :
ડ� �બટ કાડ� ઇશ�ુ કરવ�, �ેમ� �. 2લાખ�ું મફત અકસ્ાત i. બેસન્કગ �ુિવધાથી વં�ચત ‘દર� ક કુ ટં ુ બ’ના બદલે હવે ‘દર� ક �ુખત
વીમાકવચ �ૂરું પાડ�ું. વયની �યક�ત’ પર �યાન ક� ���ત કરવામ� આવે છે.
} ફં ડથી વં�ચત લોકોને ફં ડ �ૂરું પાડ�ું – માઇ�ો-ઇ�શયોર�સ, ii. RuPay કાડ� ઇ��યોર�સ : 28 ઑગ� 2018 પછ� ખોલવામ�
eb

વપરાશ માટ� ઓવરડ� ાફ્ટ, માઇ�ો-પેન્શન અને માઇ�ો-�� �ડટ �ેવી આવેલા PMJDY ખાતાઓ માટ� RuPay કાડ્ સ� પર મફત
અ� નાણાક�ય સેવાઓ �ૂર� પાડવી. અકસ્ાત વીમાકવચની રકમ �. 1 લાખથી વધાર�ને �. 2 લાખ
3. પ્રારં શભક �વશેષતાઅાે કરવામ� આવી છે.
} નીચે ઉ�લે�ખત 6 આધાર�તંભના આધાર� આ }ઓવરડ� ાફ્ટની �ુિવધામ� વધારો : ઓવરડ� ાફ્ટ (OD)ની મય�દા �.
યોજના શ� કરવામ� આવી હતીઃ 5,000થી વધાર�ને બમણી એટલે ક� �. 10,000 કરવામ�
આવી. (�. 2,000 �ુધીની OD કોઇ પણ �કારની શરત
W

i. બેસન્કગની સેવાઓ : શાખા અને


બેસન્કગ કોર�પોંડ�સ (BC) ની િવના મળે .)
સવ��યાપી �ુલભતા } OD માટ� મહત્તમ વયમય�દા 60 વષ�થી
ii. લાયકાત ધરાવતા દર� ક �ુખત વધાર�ને 65 વષ� કરવામ� આવી
વયના લોકો માટ� �. 10,000/-
6. PMJDYની અસર
ની ઓવરડ� ાફ્ટની �ુિવધા સાથે
�ૂળ�ૂત બચત બેંક ખાતા } PMJDY લોક-ક� ���ત આ�થક પહ� લો માટ� નો પાયો
iii. નાણાક�ય �ણકાર� કાય��મ : બચત, છે. સરકાર� સહાયો�ું લાભાથ�ઓના ખાતામ� સી�ું
ATMના ઉપયોગને �ોત્ાહન, �ધરાણ હ�ત�તરણ (DBT) હોય, કોિવડ-19 નાણાક�ય સહાય
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 39
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

હોય, પીએમ-�કસાન હોય, મનર� ગા અંતગ�ત વેતનમ� વધારો હોય iii. PMJDY ખાતા હ� ઠળ �ડપોઝીટ
ક� �વન અને આરોગય વીમાકવચ હોય, આ તમામ પહ� લો�ું �થમ } PMJDY ખાતા અંતગ�ત કુ લ �ડપોઝીટ થયે�ું બેલે�સ �.1,73,954
પગ�થ�ું �ુખત વયની દર� ક �યક�તને બેંક ખા�ું �દાન કરવા�ું છે, કરોડ છે.
અને આ ���યા PMJDYએ લગભગ �ૂણ� કર� છે. } ખાતાની સં�ામ� 2.58 ગણી �ૃ��ની સાથે સાથે �ડપોઝીટમ�
} માચ� 2014 થી માચ� 2020 દર�મયાન ખોલવામ� આવેલા દર� ક આશર� 7.60 ગણો વધારો થયો છે.(ઑગ� 2022/ઑગ� 2015)

2 ખાતામ�થી 1 ખા�ું PMJDY ખા�ું હ�ું. રા�ટ� �ય �તર� લૉકડાઉન iv. PMJDY ખાતાધારકોને �પે કાડ� ઇશ�ુ કરવામ� આ�ય�
} PMJDY ખાતાધારકોને ઇશ�ુ કરાયેલા �પે કાડ� ની કુ લ સં�ા:

®
લા�ુ થયાના 10 �દવસની અંદર આશર� 20 કરોડ મ�હલા PMJDY
ખાતાધારકોના ખાતાઓમ� સહાયની રકમ જમા થઇ હતી. 31.94 કરોડ
} સમયની સાથે સાથે �પે કાડ� ની સં�ા અને તેના વપરાશમ� વધારો
} જન ધન ગર�બોને લાલચુ અને શોષણખોર શાહૂ કારોની પકડમ�થી

l
થયો છે.
છોડાવવા ઉપર�ત તેમની બચતને ઔપચા�રક નાણાક�ય
�યવ�ામ� લાવવા અને ગામડાઓમ� તેમના પ�રવારોને નાણ� 8. જન ધન દશર્ક અેપ

ku
મોકલવા માટ� એક મા�યમ �ૂરું પાડ� છે. } આ એક મોબાઇલ એસ�લક� શન છે, �ે દ�શમ� બેંકની શાખાઓ,
ATM, બેંક �મ�, પો� ઓ�ફસ વગેર� �ેવ� બેંસન્કગ ટચ પોઇન્ટ
} PMJDYએ બેસન્કગની �ુિવધાથી વં�ચત લોકોને બેંસન્કગની
શોધવા માટ� નાગ�રક ક� ���ત �લેટફોમ� �દાન �ૂરું પાડવા માટ� શ�
�યવ�ા �ૂર� પાડ� છે, ભારત�ું નાણાક�ય ઇ��ા�� �ચર વધા�ુું
કરવામ� આવી છે.
છે અને લગભગ દર� ક �ુખત વયની �યક�તઓને નાણાક�ય
સવ�સમાવેશીતાના નેટવક� મ� લાવી દ�ધી છે. } આ એપ 5 �ક.મી.ના પ�રઘમ� બેસન્કગ ટચ-પોઇન્ટ ન ધરાવત�
an
ગામડાઓને ઓળખી કાઢવા માટ� પણ ઉપયોગી છે.
} એક મહ�વ�ૂણ� પા�ું એ છે, ક� પીએમ જન ધન ખાતાઓ મારફતે
ડાયર� � બે�ન�ફટ ટ� ા�સફર �ુ�ન�ચિત થ�ું છે. 9. DBT �વહારાે વધુ સરળ થાય તેની ખાતરી કરવી
} એક-એક �િપયો લ��ત લાભાથ�ઓના ખાતામ� પહોંચે છે અને } બેંકોએ આપેલી �ણકાર� �ુજબ, આશર� 5.4 કરોડ PMJDY
તેનાથી ભ્ર�ટાચાર ના�ૂદ થયો છે, �યવ�ાની ખામીઓ દૂર થઇ છે. ખાતાધારકોને સરકારની િવિવધ કલ્યાણકારક યોજનાઓ
અંતગ�ત સરકાર� સહાયો ડાયર� � બે�ન�ફટ ટ� ા�સફર (DBT)
7. PMJDY અંતગર્ત પ્રાપ્ત થયેલી શસશદ્ધઅાે – 10 અા�ગ�, 2022
S

�ારા તેમના ખાતામ� મેળવે છે.


સુધી
i. PMJDY ખાતા 10. �ડ�જટલ �વહારાે
} 10 ઑગ�, 2022 �ુધીની ���ત અ�ુસાર કુ લ PMJDY } PMJDY અંતગ�ત 31.94 કરોડ �પે ડ� �બટ કાય� ઇશ�ુ કરવાની
eb

ખાતાઓની સં�ા : 46.25 કરોડ; 55.59% ટકા (25.71 કરોડ) સાથે સાથે , જૂ ન 2022 �ુધીમ� 61.69 લાખ PoS/mPoS મશીનો
જન ધન ખાતાધારકો મ�હલાઓ છે અને 66.79% (30.89 કરોડ) ઇ��ોલ કરવામ� આ�ય� છે અને UPI �ેવી મોબાઇલ આધા�રત
જન ધન ખાતા �ામીણ અને અધ�શહ� ર� િવ�તારોમ� ખોલવામ� ચૂકવણીની �યવ�ાઓની શ�આત કરવાથી, કુ લ �ડ��ટલ
આવેલ� છે. �યવહારોની સં�ા નાણાક�ય વષ� 2016-17મ� 978 કરોડ હતી
} યોજના શ� કરવામ� આવી તેના �થમ વષ� દર�મયાન 17.90 કરોડ તે નાણાક�ય વષ� 2021-22મ� વધીને 7,195 કરોડ �ુધી પહોંચી
W

PMJDY ખાતા ખોલવામ� આ�યા હતા. ગઇ. કુ લ UPI નાણાક�ય �યવહારોની સં�ા નાણાક�ય વષ�
} PMJDY ખાતાઓની સં�ા માચ� , 2015મ� 14.72 કરોડ હતી, તે 2016-17મ� 1.79 કરોડ હતી તે વધીને નાણાક�ય વષ� 2021-22મ�
�ણ ગણા વધીને 10-08-2022 �ુધીમ� 46.25 કરોડ થઇ ગઇ છે. 4,596 કરોડ થઇ ગઇ.
ii. સંચા�લત થઇ રહ� લા PMJDY ખાતા } એવી જ ર�તે પોઇન્ટ ઑફ સેલ (PoS) અને ઇ-કોમસ� પર �પે કાડ�
} ઑગ�, 2022મ� PMJDYના કુ લ 46.25 કરોડ ખાતાઓમ�થી �ારા �યવહારોની કુ લ સં�ા નાણાક�ય વષ� 2016-17મ� 28.28
37.57 કરોડ (81.2%) ખાતા સંચા�લત થઇ રહ્� હોવા�ું નોંધા�ું કરોડ હતી તે વધીને નાણાક�ય વષ� 2021-22મ� 151.64 કરોડ
છે. થઇ ગઇ.

40 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul®
PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

PM SHRI (PM ScHools for Rising India)


} �શ�ક �દવસ (5 સ�ટ� મબર, 2022)ના અવસર પર, ભારતના વડા �રસાયક�લગનો સમાવેશ કરાશે . ઉ��-કાય��મ ઈ��ા�� �ચર
�ધાનશ્રી �ારા PM SHRI (PM ScHools for Rising India) અને ઓગભે�નક �વનશૈલીના એક�કરણ �ારા ‘�ીન �ૂ લ’ તર�ક�
નામે નવી પહ� લની �હ� રાત કરવામ� આવી હતી. શાળાઓને િવકસાવવામ� આવશે .
PM SHRI (PM ScHools for Rising India) પહે લ �વશે } આ શાળાઓના અ�યાસ�મોમ� �ૂળ�ૂત સા�રતા અને
ગા�ણ�તક�મતા વધારત� િવશેષ મોડૂલ સમાવાશે .
} PM SHRI એ નવી રા�ટ� �ય �શ�ણ ની�ત (NEP) માટ� �યોગશાળા
સમાન કાય� કરશે . } ��ેક શાળાને ઉચ્ચ�શ�ણ સં�ા સાથે જોડ�ને મેન્ટર�શપ �ૂર�

®
પાડવામ� આવશે તથા બાળકો �ા�નક કસબીઓ પાસે જઈને
} તે સમ� દ�શમ� 14500 થી વ�ુ શાળાઓના અપ�ેડ�શન અને

પ્રાથમિક પરીક્રા
ઈન્ટન��શપ કર� શકશે .
િવકાસ માટ� ક� ��રીય �ાયો��ત યોજના છે.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
PMSHRI માટે શાળાની પસંદગી પ્ર�રિયા
હે તુ
} શાળાઓની પસંદગી �પધ� �ારા કરવામ� આવશે . શાળાઓએ
} સમ� દ�શમ� 14500 થી વ�ુ શાળાઓ�ું અપ�ેડ�શન અને સવયાંગી

u
PMSHRIનો ભાગ બનવા ઓનલાઇન અર� કર�ને �પધ�મ�
િવકાસ કરવો.
ભાગ લેવો પડશે . ઓનલાઇન અર� માટ� �ું પોટ� લ દર 3 મ�હને
} �ૂ લની �ુણવત્તાને જોઇને �ૂ લની પસંદગી કરવામ� આવશે .
�ૂલશે .
} આ અંતગ�ત સાર� �શખવાની ર�ત પર ભાર આપવામ� આવશે .

nk
} આ યોજનાનો �ૂળ ઉ�ે શય એ છે ક� બાળકોમ� �ુણા�ક �ૃ�� થાય.
} આ યોજનાને 2022-27 �ુધીન� 5 વષ� માટ� લા�ુ કરવામ� આવશે .
} આ શાળાઓ�ું સંચાલન ક� ��રીય �શ�ણ મં�ાલયની માગ�દર્શકાના
આધાર� થશે .
} ક� ��/રા�/ક� ��શા�સત �દ�શ/�ા�નક �વરાજની સં�ા �ારા
સંચા�લત થતી અને UDISE+ કોડ ધરાવતી શાળાને �ન�ણાત
સ�મ�ત �ારા પસંદ કરાશે .
} PMSHRI અંતગ�ત સરકાર� શાળાઓને જ પસંદ કરવામ� આવશે .
} ��ત રલોક/શહ� ર� મ�ુ�ન�સપલ સં�ા દ�ઠ મહત્તમ 2 શાળાની
પસંદગી કરાશે .
મહત્ત્વ
Sa
} તે રા�ટ� �ય �શ�ણ ની�ત 2020ના તમામ ઘટકોને �દર્શત કરશે } PMSHRI શાળાઓ�ું �ઓટ� નગગ કરવામ� આવશે તથા તેમની
અને અ�ુકરણીય શાળાઓના �વ�પે કાય� કરશે અને તેમની પર દ�ખર� ખ રાખવા માટ� “િવ�ા સમી�ા ક� ��” શ� કરવામ�
આસપાસની અ� શાળાઓને પણ માગ�દશ�ન આપશે . આવશે .
} આ શાળાઓનો ઉ�ે શય મા� �ુણા�ક �શ�ણ અને �ાના�ક } PMSHRIએ ક� �� �ાયો��ત યોજના (Central Sponsored
િવકાસ જ નહીં, પરં �ુ 21મી સદ� માટ� ચાવી�પ કૌશલ્યોથી સજ્જ Scheme) છે.
સવ��ાહ� અને સવ�-સમાવેશી �યક�તઓ�ું �નમ�ણ કરવાનો પણ PMSHRIનું અમલીકરણ
eb

છે.
} સમ� �શ�ણ અભભયાન, ક� ��રીય િવ�ાલય અને નવોદય િવ�ાલય
} આ શાળાઓમ� અપનાવવામ� આવેલ �શ�ણશાસ્ત વ�ુ માટ� ઉપલબ્ધ �શાસ�નક માળખા �ારા જ યોજના�ું અમલીકરણ
�ાયોત્ગક, સવ��ાહ�, સંક�લત, રમત/રમકડા આધા�રત, �ૂછપરછ- કરાશે . જ��રયાત પડત� અ� �વાયત્ત સં�ાઓને પણ સમાવાશે .
સંચા�લત, શોધલ�ી, શીખનાર-ક� ���ત, ચચ�-આધા�રત, લવચીક
Knowledge Popups
અને આનંદ�દ હશે .
} ભારતમ� �શ�કો, સંશોધકો અને �ોફ� સરો સ�હતના �શ�કોના
W

} દર� ક ધોરણમ� ��ેક બાળકન� શીખવાન� પ�રણામોમ� �ન�ુણતા


કાયગોને ઓળખવા અને તેની ઉજવણી કરવા માટ� 1962 થી દર વષભે
હ�સલ કરવા પર �યાન ક� ���ત કરવામ� આવશે .
5 સ�ટ� મબરના રોજ ‘�શ�ક �દવસ’ ઉજવવામ� આવે છે.
} તમામ �તર� �ૂલ્ય�કન એ વૈચા�રક સમજણ અને વા�તિવક �વનની
} ડૉ. સવ�પ�લી રાધાકૃ �ણને વષ� 1962મ� ભારતના રા�ટ� પ�ત
પ�ર���તઓમ� �ાનના ઉપયોગ અને યોગયતા આધા�રત હશે .
તર�ક� નો કાય�ભાર સંભાળયા પછ�, ક� ટલાક િવ�ાથ�ઓએ તેમનો
} આ શાળાઓ આ�ુ�નક ઈ��ા�� �ચરથી સજ્જ હશે , �ેમ� લેબ ,
જન્મ�દવસ ઉજવવા માટ� તેમની પાસે પરવાનગી મ�ગી. ડો.
સ્ાટ� �લાસ�મ, લાઈબ્ેર�, રમતગમતન� સાધનો, આટ� �મ
રાધાકૃ �ણને જો ક� , કોઈપણ ફ� �સી ઉજવણીને મંજૂર� આપી ન હતી,
વગેર�નો સમાવેશ થાય છે.
પરં �ુ આ �દવસને �શ�ક �દવસ તર�ક� મનાવવા તેમને જણા��ું
} આ શાળાઓના અ�યાસ�મમ� જળ સંર�ણ, કચરાના હ�ું.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 41


ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

ડા�. સવર્પ�ી રાધાકૃષ્ણન


} જન્મ : 5 સ�ટ� મબર, 1888ના રોજ ત�મલનાડુ ના �તરુત્તાની
શહ� રમ� એક તે�ુ�ુ પ�રવારમ� થયો હતો. } રાજક�ય સફર : તેમણે 1952 થી 1962 �ુધી ભારતના �થમ
ઉપરા�ટ� પ�ત અને 1962 થી 1967 �ુધી ભારતના બી� રા�ટ� પ�ત
}શૈ��ણક કાર�કદદી : તેમણે મ�ાસની ���ચિયન
તર�ક� સેવા આપી હતી.
કોલેજમ� �ફલ�ૂફ�નો અ�યાસ કયગો.
} તેઓ 1949 થી 1952 �ુધી સોિવયત સંઘમ� ભારતના

®
} તેમની �ડ�ી �ૂણ� કય� પછ�, તેઓ
રાજદૂત પણ હતા. તેમણે 1939 થી 1948 �ુધી બનારસ ટહદુ
મ�ાસ �ે�સડ� �સી કોલેજમ� �ફલોસોફ�ના
�ુ�નવર્સટ�ના ચોથા વાઇસ ચા�સેલર તર�ક� પણ સેવા આપી હતી.
�ોફ� સર બ�ા અને �ારબાદ મૈ�ૂર
} સન્માન : વષ� 1984મ� તેમને મરણોત્તર (�ૃત્ુ પછ�) ભારતરત્

l
�ુ�નવર્સટ�મ� �ફલ�ૂફ�ના �ોફ� સર બ�ા.
એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.

ku
ગ્રે�ુઈટી (Gratuity)

} તા�ેતરમ� સવગોચ્ચ અદાલતે ચુકાદો આ�યો ક� હવે ખાનગી ગ્રે�ુઈટી ચૂકવણી અ�ધ�નયમ, 1972
શાળાઓના �શ�કો/કમ�ચાર�ઓ પણ �ેજ્ુઈટ� માટ� હકદાર છે. } દ�શમ� કમ�ચાર�ને �ેજ્ુઈટ�ની �ુર�ા �દાન કરવા માટ� ભારત
ચુકાદાની મુ� બાબતાે સરકાર� 16 સ�ટ� મબર, 1972ના રોજ �ેજ્ુઈટ� ચૂકવણી કાયદો
an
1. �ાયાધીશ સં�વ ખન્ના અને �ાયાધીશ બેલા િ�વેદ�ની સં�ુ�ત દ�શભરમ� લા�ુ કયગો હતો, �ે ભારતમ� શ્રમ કાયદા�ું િવ��ૃત
બેન્ચે ચુકાદો આ�યો છે ક� વષ� 1997 બાદ ખાનગી શાળાઓમ�થી સં�રણ છે.
�ન�ૃત્ત થયેલા �શ�કો/કમ�ચાર�ઓ �ેજ્ુઈટ�ના હકદાર છે તથા } �ેજ્ુઇટ� કાયદા�ું �નયમન શ્રમ અને રોજગાર મં�ાલય હ�તક
તમામ ચૂકવણી �યાજ સાથે કરવામ� આવે . થાય છે.
2. આ બાબતે ખાનગી શાળાઓ �ારા દલીલ કરવામ� આવી છે ક� } આ અ�ધ�નયમનો �ુ� ઉ�ે શય ફ� �ર�, ખાણ, ર� લવે કં પની,
S

�ેજ્ુઈટ� ચૂકવણી (�ુધારા) અ�ધ�નયમ, 2009 એ સવગોચ્ચ દુકાનો વગેર�મ� કામ કરતા કમ�ચાર�ઓને (પ�ચ વષ�થી વધાર�
અદાલતના ચુકાદા�ું ઉ�લંઘન કર� છે ; �ે �ુજબ ખાનગી શાળાના એક કં પનીમ� સેવા આપી હોય) �ન�ૃત્ત્ત, રા�ના�ું, �ૃત્ુ અથવા
�શ�કો કમ�ચાર� ગણાતા નથી, તેથી તેઓ �ેજ્ુઈટ� માટ� હકદાર અપંગતાના �ક�સામ� નાણાક�ય આધાર �ેજ્ુઈટ�ના �પમ� �ૂરો
પાડવાનો હોય છે.
eb

નથી. ઉપર�ત, ખાનગી શાળાઓ હાલ �ેજ્ુઈટ�ની ચૂકવણી કરવા


માટ� પણ અસમથ� છે. } કોઈ કમ�ચાર�ના �ૃત્ુ થઈ જવા પર �ેજ્ુઈટ�નો �નયમ લા�ુ પડ�
છે અને તેમ� 5 વષ� નોકર�ની સેવા જ�ર� નથી.
ગ્રે�ુઈટી શું છે ?
} �ેજ્ુઈટ�નો ફાયદો તેવી સં�ાઓના કમ�ચાર�ઓને મળતો હોય
} “કં પનીમ� આપેલા લ�બાગાળાના યોગદાન માટ� કમ�ચાર�ને છે, �� 10 થી વધાર� કમ�ચાર�ઓ કામ કરતા હોય.
ચૂકવવામ� આવતી બોનસની રકમને �ેજ્ુઇટ� કહ� છે.”
W

} �ેજ્ુઈટ�ની રકમ 10 લાખ �િપયાથી વધાર� હોવી જોઈએ નહીં.


} પોતાના કમ�ચાર�ઓને �ેજ્ુઈટ� આપવી કં પનીની મા�
} બે શરતોના આધાર� કમ�ચાર�ને �ેજ્ુઈટ�ની સેવા આપવામ�
જવાબદાર� નથી, પરં �ુ કાયદાની ર�તે પણ જ�ર� છે.
આવતી નથી;
} �ેજ્ુઈટ� મેળવવાના હકદાર થવા માટ� તે કં પનીમ� ઓછામ�
A. કં પનીની સંપત્ત્ત�ું �ુકસાન ક� તોડફોડના �ક�સામ� કમ�ચાર�ને
ઓછા પ�ચ વષ� સેવા આપવી જ�ર� છે.
દૂર કરવા પર.
} �ે-તે સેવા�ુ�ત વષ�ની ગણતર� બાદ કમ�ચાર�ને �ેજ્ુઈટ�ની
B. અનૈ�તક �ુના, અ�યવ��ત વત�નના �ક�સામ� કં પનીમ�થી દૂર
ચૂકવણી કરાય છે.
કરવા પર.

42 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

રાષ્ટીય સહકાર ની�તનાે મુસદ્ાે કર અાવકમાં વૃશદ્ધ


} તા�ેતરમ� ક� ��રીય �ૃહ અને સહકાર મં�ાલય �ારા રા�ટ� �ય સહકાર
ચચાર્માં શા માટે ?
ની�તના દ�તાવેજનો �ુસ�ો તૈયાર કરવા માટ� એક સ�મ�તની રચના
કરવાની �હ� રાત કરવામ� આવી છે. } તા�ેતરમ� ક� ��રીય ��� કર બોડ� (CBDT) �ારા કર સંબં�ધત
આંકડા બહાર પાડવામ� આ�યા છે. �ેમ� જણા�યા �ુજબ,
} સરકારના ‘સહકાર સે સ�ૃ��’ના િવઝનને સાકાર કરવા માટ� આ
નાણાક�ય વષ� 2022–23મ� દ�શમ� ��� કર સંબં�ધત આવકમ�
ની�ત તૈયાર કરવામ� આવી રહ� છે. વત�માનમ� �ે રા�ટ� �ય સહકાર
�ૃ�� થઈ છે.
ની�ત છે, તેને વષ� 2022મ� ઘડવામ� આવી હતી.

®
મુ� મુદ્ા કર સંબં�ધત વૃશદ્ધ
} નાણાક�ય વષ� 2022–23મ� પાછલા વષ� કરત� ��� કરની આવકમ�

પ્રાથમિક પરીક્રા
} 47 સ�યોની બનેલી આ સ�મ�તની અ�ય�તા �ુર�શ ��ુ (�ૂવ�
વધારો થયો છે. આ કર આવકમ� 17-09-2022 �ુધીન� આંકડા છે.
ક� ��રીય મં�ી) �ારા કરવામ� આવશે .

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} સકલ ��� કર આવક (Gross Direct Tax Collection)મ�
} આ સ�મ�તમ� રા�ટ� �ય/રા�/���લા અને �ાથ�મક સહકાર�
વષ� 2022-23મ� પાછલા વષ� કરત� 30%નો વધારો થયો છે.
મંડળ�ઓના ��ત�ન�ધઓ; રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શોની સહકાર�

u
મંડળ�ઓના સ�ચવો (સહકાર�ઓ) અને ર���� ાર અને ક� ��રીય } વષ� 2021મ� કર આવક �. 6,42,287 કરોડ હતી, �ેમ� આ વષભે
મં�ાલયો/િવભાગોના અ�ધકાર�ઓનો સમાવેશ કરવામ� આવશે . 8000 કરોડથી વ�ુ વધારો નોંધાયો છે.
} આ સહકાર� ની�ત દ�તાવેજ નવા સહકાર મં�ાલય (ક� �ેની રચના } ચોખખી ��� આવક (Net Direct Tax Collection)મ� વષભે

nk
6 જુ લાઇ, 2021ના રોજ કરવામ� આવી હતી) ને આપવામ� આવેલા
આદ�શને પ�ર�ૂણ� કરવાના હ� �ુથી તૈયાર કરવામ� આવી રહ્ો છે,
�ેમ� દ�શમ� સહકાર� ચળવળને મજ�ૂત બનાવવા, પાયાના �તર�
તેની પહોંચને �યાપક બનાવવા અને સહકા�રતા આધા�રત આ�થક
િવકાસ મોડલને �ોત્ાહન આપવાનો સમાવેશ થાય છે.
2022–23મ� પાછલા વષ� કરત� 23%નો વધારો થયો છે. ���
કર આવક �.5,68,147 કરોડથી વધીને �.7,00,669 કરોડ થઈ છે.
} એડવા�સ ��� કર આવક 17-09-2022 �ુધીમ� �.2,95,308
કરોડ રહ� છે, �ેમ� 17% �ેટલો વધારો નોંધાયો છે.
} એકં દર� �રફં ડ ચા�ુ નાણાક�ય વષ�મ� �. 1,35,556 કરોડ �ેટલી
સહકાર મંત્રાલય રહ� છે, �ેમ� અગાઉના વષ� કરત� 83% �ૃ�� થઈ છે.
Sa
} ક� ��રીય સહકાર મં�ાલય એ ભારત સરકાર હ� ઠળ�ું એક મં�ાલય } કોરોના મહામાર� બાદ આ�થક �ુનઃ�ા��તને કારણે ��� કરની
છે, �ેની રચના વષ� 2021મ� કરવામ� આવી હતી. વ�ૂલાતમ� પણ �ૃ�� નોંધાઈ રહ� છે. તે ઉપર�ત �ડ��ટલ કર
ચૂકવણી, વહ�વટ� સરળતા વગેર�ન� કારણે દ�શમ� ��� કરની
} સહકાર મં�ાલયની રચના પહ� લા, આ મં�ાલયના ઉ�ે શયો કૃ �ષ
વ�ૂલાતમ� �ૃ�� નોંધાઈ રહ� છે.
મં�ાલય �ારા જોવામ� આવતા હતા.
} મં�ાલયની રચના નીચેન� ઉ�ે શો સાથે કરવામ� આવી હતી: કે નદ્ીય પ્રત્યક્ષ બાેડર્
eb

1. ‘સહકાર સે સ�ૃ��’ના િવઝનને સાકાર કરવા. } ક� ��રીય ��� બોડ� એ સેન્ટ�લ બોડ� ઓફ ર� વન્ુ એ�–1963
2. સહકાર� સં�ાઓ માટ� ‘ઇઝ ઑફ ડુ ઇંગ �બઝનેસ’ માટ� ની હ� ઠળ એક વૈધા�નક સં�ા છે.
���યાઓને �ુ�યવ��ત અને બહુ -રા� સહકાર� સં�ાઓ } ક� ��રીય ��� કર બોડ� પહ� લ� ‘ક� ��રીય મહ� �ૂલ બોડ� ’ તર�ક�
(MSCS)ના િવકાસને સ�મ કરવા. ઓળખા�ું હ�ું, �ે ��� અને પરો� કર સંબં�ધત બાબતો
સંભાળ�ું હ�ું.
3. દ�શમ� સહકાર� ચળવળોને મજ�ૂત કરવા માટ� એક અલગ
} 1-1–1964મ� કામન� ભારણને કારણે ક� ��રીય ��� અને પરો�
W

વહ�વટ�, કા�ૂની અને ની�તગત માળ�ું �ૂરું પાડવા


કર બોડ� બનાવવામ� આ�ય�.
ભારતમાં સહકારી મંડળીઅાે
} ભારતમ� આશર� 8.5 લાખ સહકાર� મંડળ�ઓ છે, �ેની સ�ય કાયાયો
સં�ા લગભગ 29 કરોડ છે. આ સહકાર� સં�ાઓ કૃ �ષ-���યા, } ��� કર સંબં�ધત વ�ૂલી અને આવકના આંકડા પર �યાન
રાખ�ું.
ડ� ર�, મત્યઉ�ોગ, આવાસ, વણાટ, �ધરાણ અને માકકે ટટગ �ેવી
િવિવધ ��ૃત્ત્તઓ સાથે સંકળાયેલી છે. } કર �ણાલીને દ�શમ� સરળ અને સહજ બનાવવા �યત્ કરવા.
} ��� કર બાબતોની ની�ત અને યોજના ઘડવામ� સરકારને મદદ
} ‘સહકાર� મંડળ�ઓ’ એ બંધારણની સાતમી અ�ુ�ૂ�ચ અંતગ�ત
કરવી.
રા� યાદ�નો િવષય છે.
} Tax to GDP Ratio, તકનીક વગેર�મ� વધારો કરવો.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 43
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

અેમ. દામાેદરન ક�મટી


} તા�ેતરમ� નાણા મં�ાલયે ભારતીય �ાટ� અપ્મ� ખાનગી ભારતનું VC/PE સે�ર સબં�ધત ડે ટા
ઇ��વટ� (PE-Private Equity) અને વેન્ચર ક� િપટલ (VC) થક� } ભારતમ� �ાટ� -અપ્ના િવકાસને �ોત્ાહન આપવા માટ� ખાનગી
રોકાણને વેગ આપવાના હ� �ુથી �નયમનકાર� �ુ�ાઓ�ું �ૂલ્ય�કન ઇ��વટ� અને વેન્ચર ક� િપટલએ 2021મ� �.5.5 લાખ કરોડથી
કરવા અને ભલામણ કરવા એમ. દામોદરન (સેબીના �ૂત�ૂવ� વડા) વ�ુ�ું રોકાણ ક�ુું છે.
ની આગેવાની હ� ઠળ એક �ન�ણાત સ�મ�તની રચના કર� છે. } વષ� 2022ના �થમ છ મા�સકગાળા દર�મયાન ભારતમ� �ાઇવેટ

®
} વષ� 2022-23ના બ�ેટ સ� દર�મયાન નાણામં�ીશ્રી �ારા આવા ઇ��વટ� અને વેન્ચર ક� િપટલ ઇ�વે�મેન્ટ વાર્ષક �ુલનાએ 11%
�કારની સ�મ�તના ગઠનની �હ� રાત કરવામ� આવી હતી. વધીને 26.5 અબજ ડોલર થ�ુ છે.

મુ� તારણરૂપ તથાે } �ન્ુઆર�થી જૂ ન દર�મયાન (વષ� 2021)મ� સોદાની કુ લ સં�ા

l
526ની �ુલનાએ વષ� 2022મ� 27% વધીને 667 થઇ છે. ઉપર�ત
} એમ. દામોદરન સ�મ�તના અ� સ�યોમ� �. મહાસલગમ, ડ�.પી.
દ�શમ� સમી�ાધીન સમયગાળામ� 18 નવા �ુ�નકોન� �ાટ� અપ્

ku
નાગેશ કુ માર, આ�શષ વમ�, �ૂનમ �ુ�તા અને રં જન આચાય�નો
અસ�ત�વમ� આ�યા છે, �ાર� ગત વષભે મા� 6 �ાટ� અપ્ �ુ�નકોન�
સમાવેશ કરવામ� આ�યો છે.
બ�ા હતા.
} આ સ�મ�ત �ારા રોકાણની સરળતા માટ� પડકારો અને સંભિવત
અવરોધો ઓળખવા માટ� �નયમનકાર� ની�તઓ અને કરવેરા�ું યુ�નકાેનર્ શું છે ?
�ૂલ્ય�કન કરવામ� આવશે . } �ુ�નકોન� એ એક ખાનગી �ાટ� -અપ છે, �ે�ું �ૂલ્ય 1 �બ�લયન
} તે અ�ુપાલન સંબં�ધત �ુ�ાઓની સમી�ા કરશે અને VC/PE �ુએસ ડોલરથી વ�ુ હોય છે.
an
ઉ�ોગમ� ભાગીદાર� વધારવા માટ� વૈક��પક �ૂડ�ના િવકાસને વેગ } કાઉબોય વેન્ચસ�ના �ાપક એલીન લી �ારા આ ‘�ુ�નકોન�’ શ�ને
આપવાના માગગો �ૂચવશે . લોકિ�ય બનાવવામ� આ�યો હતો.
} તે �ાટ� -અપ્ અને િવકસતા �ે�ોમ� રોકાણને વ�ુ વેગ આપવાન�
ભારતીય યુ�નકાેનર્ની સ્��ત
પગલ� પણ �ૂચવશે અને આંતરરા�ટ� �ય શ્રે�ઠ પ��તઓ
} વત�માન સમયે ભારતમ� 100 �ેટલા �ુ�નકોન� �ાટ� -અપ્ છે.
અપનાવવા માટ� ની ભલામણો કરશે . આનાથી ભારતની �ાટ� -
અપ ઇકો�સ�મને �ોત્ાહન મળશે , �ે િવશ્વમ� સૌથી ઝડપથી } અ� �ુ�નકોન� તેના સહભાગીદારો (�ે કહોરડસ�)ના રોકાણના
S

િવકસતી �ાટ� -અપ ઇકો�સ�મમ�ની એક છે. આધાર� 1 �બ�લયન માકકે ટ ક� પના જૂ થમ� પહો્ચય� છે.
eb

International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture

} તા�ેતરમ� ક� ��રીય કૃ �ષ અને ખેડૂત કલ્યાણ મં�ીશ્રી �ારા નવી ITPGRFA �વશે
�દલ્� ખાતે 19 થી 24 સ�ટ� મબર, 2022 દર�મયાન યો�નાર ફૂડ } ITPGRFA એ 2001મ� રોમમ� �ુનાઇટ� ડ નેશ�સ ફૂડ એ�ડ
અને એ�ીકલ્ચર માટ� છોડ/વન�પ�તના આ�ુવં�શક સંસાધનોના એ�ીકલ્ચર ઓગભેનાઇઝેશન (FAO)ના 31મા સ� દર�મયાન
W

સંર�ણ પર આંતરરા�ટ� �ય સં�ધના સંચાલક મંડળ (Governing કાયદ� સર ર�તે બંધનકત� અને બહુ પ�ીય કરાર છે. આ કરાર �ૈિવક
Body)ના 9મા સ��ું ઉદ્ાટન કરવામ� આ��ું હ�ું. િવિવધતા પરના ક�વેન્શનને અ�ુ�પ બનાવવામ� આ�યો હતો.
} આ ઇવેન્ટ 2021મ� યો�વાની હતી, પરં �ુ COVID-19 રોગચાળાને } આ સં�ધ 29 જૂ ન , 2004ના રોજ અમલમ� આવી હતી.
કારણે તેને �ુલતવી રાખવામ� આવી હતી. } આ કરાર પર ભારત સ�હત 149 દ�શોએ હ�તા�ર કય� છે.
} ઇવેન્ટની થીમ : “Celebrating the Guardians of Crop } તેનો ઉ�ે શય ફૂડ એ�ડ એ�ીકલ્ચર માટ� છોડ/વન�પ�તના
Diversity: Towards an Inclusive Post-2020 Global આ�ુવં�શક સંસાધનો�ું સંર�ણ, તે�ું િવ�નમય અને ટકાઉ ઉપયોગ
Biodiversity Framework” �ારા ખા� �ુર�ા હ�સલ કરવાનો છે.

44 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

પાેષણ (POSHAN) અશભયાન


} પોષણ અભભયાન ક� , �ેને રા�ટ� �ય પોષણ �મશન (NNM) તર�ક� } �ત�થ ભોજન : �ત�થ ભોજન એ સા�ુદા�યક ભાગીદાર�નો કાય��મ
પણ ઓળખવામ� આવે છે, તેને ભારતમ� ભારતમ� �વત�તી છે, �ેમ� લોકો ખાસ �સંગો અથવા તહ� વારો પર બાળકોને િવશેષ
કુ પોષણની સમ�યાને પહોંચી વળવાના ઉ�ે શય સાથે ભારત સરકાર ખોરાક �ૂરો પાડ� છે.
�ારા વષ� 2018મ� શ� કરવામ� આ��ું હ�ું. POSHANનો અથ� } ન્ુ�ટ� શન એસિપટ� : દર� ક શાળામ� પોષણ �ન�ણાતની �નમણૂક
Prime Minister’s Overarching Scheme for Holistic કરવામ� આવશે , �ેની જવાબદાર� �નય�મતપણે બાળકો�ું ચેક-
Nutrition થાય છે. અપ કરાવવાની છે, �ેમ ક� - બોડ� માસ ઇ�ડ� સિ (BMI), વજન,

®
} તે બાળકો, સગભ� સ્તીઓ અને �તનપાન કરાવતી માતાઓ �હમોગલો�બન�ું �તર વગેર�.
તેમજ 0 થી 6 વષ�ની વયના બાળકો માટ� પોષણના પ�રણામોને

પ્રાથમિક પરીક્રા
} પોષણ ટ� � કર એપ : પોષણ િવતરણ સેવાઓને મજ�ૂત કરવા અને
�ુધારવા માટ� નો �ુ� કાય��મ છે, �ેની શ�આત 8મી માચ� , 2018 પારદર્શતા લાવવા માટ� એક એપ લોન્ચ કરવામ� આવી હતી. તેના

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
(આંતરરા�ટ� �ય મ�હલા �દવસના અવસર� )ના રોજ રાજ�ાનના �ારા તમામ આંગણવાડ� ક� ��ો (AWC), આંગણવાડ� કાય�કરો
ઝુ નઝુ �ુ ���લા ખાતેથી કરવામ� આવી હતી. આ �મશન એક અને લાભાથ�ઓ�ું ર�અલ-ટાઇમ મો�નટરરગ અને ટ� � રકગ કરવામ�

u
બહુ -મં�ાલય પહ� લ છે અને તેનો ઉ�ે શય 2022ના વષ� �ુધીમ� આવે છે.
દ�શમ�થી કુ પોષણને દૂર કરવાનો છે.
પાેષણ અશભયાનના 5 અાધારસતંભ
} આમ, આ �મશનનો �ુ� ઉ�ે શય અ�ૂણ� પોષણના �તરને
1. પોષણ અભભયાન ICDS-કોમન એસ�લક� શન સોફ્ટવેર (CAS) :

nk
ઘટાડવાનો અને દ�શમ� બાળકોના પોષણની ���તમ� વધારો
કરવાનો છે.
} આ એક ક� ��રીય �ાયો��ત યોજના છે, �ેનો સમયગાળો 2021-22
થી 2025-26 એમ 5 વષ�નો છે.
} આ કાય��મમ� �ં ટટગ, એ�ન�મયા, અ�પ પોષણ અને જન્મ સમયે
ઓછા વજનને ઘટાડવાના ચો�સ લક્ષ્ય�કો છે.
પોષણ અભભયાન ICDS-CAS એ મોબાઇલ-આધા�રત એપ છે, �ે
િવિવધ �ે�ના કાય�કરોને પોષણ સંબં�ધત સેવાઓ પહોંચાડવામ�
અને સમ� રા� તેમજ રા�ટ� �ય �તર� આંગણવાડ�ઓમ�
કાય��મો�ું �નર��ણ કરવામ� મદદ કર� છે.
2. ક�વ���સ એક્શન �લાનનગ : આમ� પોષણ પ�રણામોને �ુધારવા
માટ� સંક�લત અને �ોસ-સે�ોરલ �યત્ોને �ોત્ાહન આપવા
Sa
} ‘�મશન 25 બાય 2020’ �ુજબ, નેશનલ ન્ુ�ટ� શન �મશનનો �યેય
માટ� રા�, ���લા અને રલોક �તર� ક�વ���સ ન્ુ�ટ� શન એક્શન
2022 �ુધીમ� �ં ટટગમ� 38.4% થી 25% �ુધીનો ઘટાડો હ�સલ
�લાનના િવકાસ અને સંચાલનનો સમાવેશ થાય છે. �ેમ ક� પાણી
કરવાનો છે.
અને �વચ્છતા, �ામીણ િવકાસ, આરોગય અને કુ ટં ુ બ અને �શ�ણ
} આ યોજના હ� ઠળ અનાજ, તેમના પ�રવહન અને �યવ�ાપનનો �ેવા પોષણ પ�રણામોમ� યોગદાન આપતા તમામ િવભાગો.
સમ� ખચ� ક� �� ભોગવે છે, પરં �ુ ર�ધવાના ખચ� અને રસોઈયા અને
3. ઇ���મેન્ટલ લર્નગ એ�ોચ (ILA) : ઇ���મેન્ટલ લર્નગ
કામદારોને ચૂકવણી �ેવા ઘટકોને રા� સાથે 60:40 ર� �શયોમ�
એ�ોચ (ILA) �ારા પોષણ અભભયાન ICDSના અ�ધકાર�ઓ/
eb

િવભા��ત કરવામ� આવે છે.


કમ�ચાર�ઓ�ું �મતા �નમ�ણ કર�ું.
} કવર� જ : પોષણ અભભયાનનો હ� �ુ દ�શની 11.20 લાખ શાળાઓમ�
4. બીહ� િવયર ચે� જ કોમ�ુ�નક� શન એ�ડ કોમ�ુ�નટ� મો�બલાઈઝેશન
ભણતા બાળકોને લાભ આપવાનો છે. આ યોજના હ� ઠળ, દ�શની
(જન આંદોલન) : આનો અથ� એ છે ક� �ુ� તકનીક� �ે�ો પર
સરકાર� અને સરકાર �ારા અ�ુદા�નત શાળાઓમ� ધોરણ 1 થી
લાભાથ�ઓમ� ��ૃ�ત લાવવા માટ� સ�ૂહ મા�યમો અને સ�ુદાય-
8 મ� અ�યાસ કરતા બાળકો ઉપર�ત બાલવા�ટકાના બાળકોને
આધા�રત િવિવધ �ે�ો માટ� િવકાસ અને સંચાલન પર �યાન
મ�યાહન ભોજનની �ુિવધાનો લાભ આપવાનો છે.
W

ક� ���ત કરવા માટ� ��ૂહરચના બનાવાય છે, �ેમ� જન્મ પહ� લ�ની
} સામા��ક ઓ�ડટ : યોજનાના અમલીકરણની ચકાસણી કરવા સંભાળ અને �તનપાન, �ૂરક ખોરાક, �ૃ�� પર દ�ખર� ખ , રસીકરણ
માટ� દર� ક ���લામ� દર� ક શાળા માટ� સામા��ક ઓ�ડટ ફર��યાત વગેર� પર �યાન ક� ���ત કરવામ� આવે છે. ઉપર�ત તે આરોગય
બનાવવામ� આ��ું છે. અને કુ ટં ુ બ કલ્યાણ, પીવા�ું પાણી અને �વચ્છતા, શાળા �શ�ણ,
} �ૂરક પોષણ : આ યોજનામ� એ�ન�મયાનો ઉચ્ચ �યાપ ધરાવતા �ામીણ િવકાસ, પંચાયતી રાજ સં�ાઓ અને �વ-સહાય જૂ થો
રા� અથવા ���લા માટ� કોઈપણ �ૂરક વ��ુનો સમાવેશ (SHG) સ�હત બહુ િવધ �હ�સેદારોને સામેલ કરવા પર પણ �યાન
કરવાની જોગવાઈ છે. જો રા� �ા�નક શાકભા� અથવા અ� ક� ���ત કર� છે.
કોઈપણ પોષક ખોરાક �ેમ ક� દૂધ અથવા ફળનો સમાવેશ કરવા 5. �દશ�ન �ોત્ાહનો : �મતા �નમ�ણ ઉપર�ત, સેવા િવતરણમ�
મ�ગે છે, તો તેઓ ક� ��ની મંજૂર�થી તેનો સમાવેશ કર� શક� છે. �ુધારો કરવા�ું પણ આયોજન કર�ું.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 45
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

રાષ્ટીય પાેષણ મ�હનાે


} મ�હલા અને બાળ િવકાસ મં�ાલય �ારા 1-30 સ�ટ� મબર 2022 લાવવા માટ� �ૃ�� માપણી અભભયાન અભભયાન હાથ ધરવામ�
દર�મયાન 5મા રા�ટ� �ય પોષણ માહની ઉજવણી કરવામ� આવી છે. આ��ું.
} આ વષભે ‘મ�હલા અને તેમના આરોગય’ તેમજ ‘બાળક અને �શ�ણ’ } આંગણવાડ� ક� ��ો (AWCs) પર અથવા તેની ન�ક ન્ુટ��-ગાડ� ન
પર �ુ� �યાન ક� ���ત કર�ને પોષણ પંચાયત તર�ક� �ામ પંચાયતો અથવા પોષણ વા�ટકાઓ માટ� જમીન પણ ફાળવવામ� આવશે .
�ારા પોષણ માહ ઉજવવામ� આ�યો હતો. } રા� ક�ાની ��ૃ�તઓ અંતગ�ત ‘અમમા ક� રસોઇ’ અથવા
} રા�ટ� �ય પોષણ માહ પોષણ અને સારા �વાસ્થ્ય િવશે ��ૃ�ત પરં પરાગત પૌ��ટક વાનગીઓ�ું દાદ�મા�ું રસોડું આયો��ત

®
ફ� લાવવા પર �યાન ક� ���ત કરવા માટ� એક �લેટફોમ� તર�ક� કરવામ� આવશે .
કામ કર� છે. 5મા રા�ટ� �ય પોષણ માહમ� માનનીય �ધાનમં�ીના } મ�હના દર�મયાન પરં પરાગત ખોરાકને �ા�નક તહ� વારો સાથે
�ુપો�ષત ભારતના સંક�પને સાકાર કરવા જન આંદોલનને જન જોડવાના �યાપક �યાસો કરવામ� આવશે .

l
ભાગીદાર�મ� �પ�ત�રત કરવાનો ઉ�ે શય છે.
} આંગણવાડ� ક� ��ોમ� શીખવા માટ� �વદ�શી અને �ા�નક રમકડ�ના
} �વ� ભારતના �નમ�ણની �દશામ� મ�હલાઓ અને બાળકોમ�
ઉપયોગને �ોત્ાહન આપવા માટ� રા�ટ� �ય ક�ાના રમકડા-�નમ�ણ

ku
પોષણને �ુ�ન�ચિત કરવા માટ� 8 માચ� , 2018ના રોજ ‘પોષણ
વક� શોપ�ું પણ આયોજન કરવામ� આ��ું.
અભભયાન’નો રા�ટ� �યાપી �ુભારં ભ કરવામ� આ�યો હતો. �ે
અંતગ�ત દર વષભે સ�ટ� મબર મ�હનામ� ‘રા�ટ� �ય પોષણ માસ’ની અને
પાેષણ અશભયાન/રાષ્ટીય પાેષણ �મશન (NNM)
માચ� મ�હનામ� ‘પોષણ પખવા�ડયા’ની ઉજવણી કરવામ� આવે છે.
} ભારતમ� કુ પોષણને સંબોધવા માટ� અને 0-6 વષ�ના બાળકો,
મુ� મુદ્ા સગભ� સ્તીઓ અને �તનપાન કરાવતી માતાઓના પોષણની
an
} એક મ�હના �ુધી કાય�રત આ ઇવેન્ટમ� સગભ� અને �તનપાન ���તમ� �ુધારો હ�સલ કરવાના ઉ�ે શય સાથે સરકાર�
કરાવતી મ�હલાઓ, છ વષ�થી ઓછ� ઉંમરના બાળકો અને રા�ટ� �ય પોષણ �મશન (NNM)ની �ાપનાને મંજૂર� આપી છે.
�કશોર�ઓ પર િવશેષ �યાન ક� ���ત કર�ને સંવેદના અભભયાન, NNM, એક સવગોચ્ચ સં�ા તર�ક� , તમામ મં�ાલયોમ� પોષણ
આઉટર�ચ �ો�ામસ, ઓળખ અભભયાન, �શ�બરો અને મેળાઓ સંબં�ધત બાબતો�ું �નર��ણ તેમજ દ�ખર� ખ કરશે અને લક્ષ્યો
�ારા જમીની �તર� પોષણ િવશે ��ૃ�ત લાવવા માટ� સમ� દ�શમ� ન�� કર� અને માગ�દશ�ન આપશે .
‘�વ� ભારત’ના િવઝનને સાકાર કરવા માટ� સઘન ��ૃત્ત્તઓ ➢ પોષણ અભભયાન હ� ઠળ વાર્ષક લક્ષ્ય�કો આપવામ�
S

હાથ ધરવામ� આવી છે. આ�યા છે -


} �ામય �તર� સરપંચ અને �ામ પંચાયતોને ક� �� �ાને રાખી ‘પોષણ ➢ બાળકો (0-6 વષ�) મ� �ં ટટગ અટકાવ�ું અને ઘટાડ�ું -
પંચાયત’ બનાવવા પર ભાર �ૂકવામ� આ�યો છે. 2% ��ત વષ�
eb

} મ�હલા અને �વાસ્થ્ય, બાળકો અને �શ�ણ, “પોષણ ભી, પઢાઈ ➢ બાળકો (0-6 વષ�) મ� અ�પ પોષણ (ઓછુ ં વજન �ચ�લત)
ભી”, ��તગત સંવેદનશીલતા, જળ સંર�ણ અને �યવ�ાપન, અટકાવ�ું અને ઘટાડ�ું - 2% ��ત વષ�
આ�દ��ત િવ�તારમ� મ�હલાઓ અને બાળકો માટ� પરં પરાગત ➢ જન્મ સમયે ઓછુ ં વજન (LBW) - 2% ��ત વષ�
ખોરાક �ેવી િવિવધ થીમ આધા�રત ��ૃત્ત્તઓ કરવામ� આવી.
➢ નાના બાળકો (6-59 મ�હના), સ્તીઓ અને �કશોરવયની
} આંગણવાડ� સેવાઓ અને સાર� આરોગય �થાઓ અંગે ��ૃ�ત છોકર�ઓમ� એ�ન�મયા�ું �માણ ઘટાડ�ું - 3% ��ત વષ�
W

અભભયાન, આંગણવાડ� સેવાઓના દાયરામ� વ�ુ લાભાથ�ઓને

ની�ત અાયાેગનાે પાેષણ અશભયાન પર ચાેથાે પ્રાેગ્રેસ �રપાેટર્


ચચાર્માં શા માટે ?
} તા�ેતરમ� ની�ત આયોગ (National Institution For Transforming India) �ારા “Preserving Progress on Nutrition in
India : Poshan Abhiyan in Pandemic Times” શીષ�ક હ� ઠળ પોષણ અભભયાનનો �મશ: ચોથો અહ� વાલ રજૂ કરવામ� આ�યો.
} આ અહ� વાલમ� �ન્ુઆર� 2020 થી �ડસેમબર 2020 �ુધીના પોષણ આંકડાને આવર� લેવામ� આ�યા છે.

46 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

} આ અહ� વાલમ� �ન્ુઆર� 2020 થી �ડસેમબર 2020 �ુધીના ➢ અહ� વાલ �ુજબ �નમ્ન મોબાઇલ ફોન ઘનતા અને �નમ્ન
પોષણ આંકડાને આવર� લેવામ� આ�યા છે. મો�નટરરગ �ડવાઇસવાળા �ે�ોમ� ફં ડનો વપરાશ અ�ુ�મે
ઓછો રહ્ો છે.
અહે વાલની મુ� બાબતાે
➢ વષ� 2017-18 થી 2018-19 વચ્ચે મા� 3 રા�ોએ જ 50%થી
} વગ�કરણ : અહ� વાલમ� રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શો વચ્ચે ઉ�ચત
વધાર� પોષણ અભભયાન ફં ડનો ઉપયોગ કય�. �ાર� વષ�
સરખામણી કરવા માટ� રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શોને �ણ શ્રેણીમ�
વગ�કૃ ત કરવામ� આ�ય� છે : 2018-19 થી 2019-20 વચ્ચે આ આંકડામ� વધારો થઇ તે 12
રા�ો �ુધી પહોં્ચયો છે.
1. મોટા રા�ો

®
2. નાના રા�ો ➢ અહ� વાલ �ુજબ નાગાલે�ડ (87%), મેઘાલય (78%), �ુજરાત
(50%) �ારા પોષણ અભભયાન ફં ડનો મહત્તમ ઉપયોગ કરાયો

પ્રાથમિક પરીક્રા
3. ક� ��શા�સત �દ�શો
છે, �ાર� ઓ�ડશાએ સૌથી ઓછો એટલે ક� 8% ફં ડનો

l
} આ વગ�કરણને મ�હલા-બાળ િવકાસ (WCD) અને આરોગયના

પ્રાથમિક પરીક્રા
ઉપયોગ કયગો હતો.
આધાર� તૈયાર કરવામ� આ��ું છે.
➢ પોષણ અભભયાન ફં ડનો ઉપયોગ માનવ સંસાધનોની ભરતી,

u
1) માેટા રા�ાે (Larger States) ઉપકરણોની �ા��ત, સ�ુદાય-આધા�રત કાય��મ �ેવી �ુિવધા
} મહારા�ટ� (87.5 �ોર), આંધ્ર �દ�શ (87) અને �ુજરાત (85.5) �ૂર� પાડવા કરાય છે.
મોટા રા�ોની શ્રેણીમ� અ�ુ�મે �થમ, ��તીય અને �ૃતીય �ાને
મુ� ઘટકાે
છે.

nk
} અહ� વાલ �ુજબ 19 મોટા રા�ોમ�થી 12 રા�ોએ 70% થી
વધાર� પોષણ સંબં�ધત અ�ુપાલનનો �ોર �ા�ત કયગો છે.
} મોટા રા�ોમ� પં�બ પોષણ અભભયાનના અમલીકરણમ� સૌથી
છે ��ું રા� છે.
} ની�ત આયોગના અહ� વાલમ� પોષણ અભભયાન યોજનાના પ�ચ
�ુ� ઘટકોની યાદ� આપવામ� આવી છે :
1. બાળકના જન્મના �થમ 1000 �દવસ �ુધી પોષણ �ૃ�� ઉપર
�યાન આપ�ું. Supply-Demand Side �હતધારકોને સ��ય
ર�તે જોડવા �યત્ કરવો.
2) નાના રા�ાે (Smaller States)
Sa
➢ (કોરોના મહામાર�મ� મોટાભાગના રા�ો/ક� ��શા�સત
} �સસ્�મ રા� નાના રા�ોની શ્રેણીમ� સૌથી શ્રે�ઠ રા� છે. �ે�ું �દ�શોમ� ટ� ક-હોમ રાશનની �ુિવધા �ૂર� પાડવામ� આવી,
�દશ�ન 75% થી વધાર� છે. �ારબાદ મેઘાલય, િ��ુરા અને ગોવા �ેથી પોષણ �તરને યોગય ર�તે �ળવી શકાઈ)
અ�ુ�મે શ્રેણીમ� �ાન ધરાવે છે. 2. પોષણ અભભયાને લોકોના વલણને �ભાિવત કરવા માટ�
} નાના રા�ોની શ્રેણીમ� મ�ણ�ુર સૌથી પાછળ છે. રા�ટ� �યાપી જન આંદોલનની રચના કર� છે અને તમામ
�હતધારકોની સ��ય ભાગીદાર� વધાર� છે.
3) કે નદ્શાશસત પ્રદે શાે (UTs)
eb

3. ટ� � નોલો� અને મેનેજમેન્ટ �ારા પોષણ અભભયાનના િવતરણને


} દાદરા અને નગર હવેલી અને દ�વ-દમણ ક� ��શા�સત �દ�શની મજ�ૂત બનાવ�ું.
શ્રેણીમ� સૌથી શ્રે�ઠ �દશ�ન કરનાર છે. �ેની ટકાવાર� 75% થી
4. અભભયાન હ� ઠળ કામ કરતા �ન્ટલાઇન કામદારોની �મતા
વધાર� છે.
વધારવી.
} �ારબાદ ચંદ�ગઢ, અંદમાન & �નકોબાર, જમ�ુ & કશમીર, લ��રીપ
5. પોષણ અભભયાને કોિવડ-19 રોગચાળા દર�મયાન આરોગય
�મશ: શ્રેણીમ� �ાન ધરાવે છે.
W

અને પોષણ �ણાલીની ���ત�ાપકતાને મજ�ૂત કર� છે.


} લ�ાખએ UTsની શ્રેણીમ� સૌથી પાછળ�ું રા� છે.
} ફન�ડગ (Funding) જન અાંદાેલન

➢ અહ� વાલ �ુજબ પોષણ અભભયાન હ� ઠળ ફાળવવામ� } પોષણ અભભયાનના મા�યમથી કુ પોષણ �ભાિવત ���લાઓમ�
આવતી નાણાક�ય �ુિવધાનો એકં દર� �નમ્ન ઉપયોગ (Low એ�ન�મયા, ઠીંગણાપણું, જન્મ સમય �નમ્ન વજન વગેર� ઘટાડવામ�
Utilization) થાય છે. સફળતા મળ� છે.
➢ 23 �ેટલા રા�ો/ક� ��શા�સત �દ�શો �ારા પોષણ અભભયાન } પોષણ અભભયાનના જન આંદોલનથી;
હ� ઠળની નાણાક�ય �ુિવધાનો અડધાથી પણ ઓછો ભાગ A. ‘Call to Action’ હ� ઠળ કુ પોષણ અંગે ��ૃ�ત તેમજ કુ પોષણ
ઉપયોગમ� લેવામ� આ�યો છે. ઘટાડવા ��તબ�તા.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 47


ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

B. ‘વ�ુ પોષક ત�વોથી ભર�ૂર આહાર લેવા માટ� બહુ િવધ �ે�ો મા�યમથી કુ પોષણ�ુ�ત લાભાથ�ઓને લ��ત કર� શકાય. �ેના
અને સ�ુદાયને એક� કરવા. માટ� ડ� ટા એક�ીકરણ, મા�હતી વહેં ચણી �ાફને કૌશલ્ય �ૂરું
C. �ાન, વત�ન અને વલણના મા�યમથી �તનપાન, મા�ૃ પોષણ, પાડ�ું જ�ર� છે.
બાળ પોષણ વધાર� કુ પોષણ ઘટાડ�ું. } સંક�લત બાળ િવકાસ સેવા (ICDS)મ� માનવ સંશાધન, �ાફ,
} પોષણ માસના મા�યમથી છે વાડાના િવ�તારોમ� પણ પોષણની �ુરવઠાને મજ�ૂત કરવ�. �ેના માટ� આંગળવાડ� બહ� નોની �મતા
�ૃ�� કરવી. �ૃ�� કરવી. �ામ પંચાયતની જવાબદાર�મ� વધારો કરવો, �ે
પોષણ અને આરોગય �ુિવધાને �ુધારશે .
} જન આંદોલન હ� ઠળ કોરોના મહામાર�મ� પોષણકાર� પગલ�
�ળવી રાખવામ� મદદ મળ�. } વં�ચત પ�રવારોને �હ� ર િવતરણ �ણાલી અને મનર� ગાના

®
મા�યમથી સામા��ક �ુર�ા �ૂર� પાડવી. સામા��ક �ુર�ા
અહે વાલનાં સૂચનાે બાળકના જન્મ બાદ �થમ 1000 �દવસ �ુધી પહોંચે તેવી �ણાલી
} પોષણ અભભયાન હ� ઠળ ફાળવવામ� આવ�ું નાણાક�ય ભંડોળ તૈયાર કરવી.

l
ચુ�તપણે પોષણ�ુ�ત કાયગો પાછળ ખચ� કર�ું જોઇએ. આરોગય } ડ� ટા એક�ીકરણને �ાધા� આપ�ું. દર� ક રા�ને ‘One Size
�ુિવધાઓ અને �ુરવઠાને વધારવા તેને ઉપયોગમ� લે�ું. Fit all’ ની શ્રેણીમ� �ૂકવાને બદલે પછાત રા�ો ક� આક��ી

ku
} Convergence Action Plan (CAPs) તૈયાર કરવો. �ેના ���લાઓ પર �યાન આપ�ું.

TB (ટ્ુબરક્ુલાેશસસ) મુતિ ભારત અશભયાન


} વષ� 2025 �ુધીમ� ભારતમ�થી TB (ટ્ુબરક્ુલો�સસ)ને ના�ૂદ ટ�બી દદદીઓને �. 1,651 કરોડની નાણાક�ય સહાય મળ� છે. આમ�
કરવાના લક્ષ્યને હ�સલ કરવાના ભાગ�પે તા�ેતરમ� ભારતન� દદદીના બેંક ખાતામ� ડાયર� � બે�ન�ફટ ટ� ા�સફર હ� ઠળ �. 500
an
રા�ટ� પ�તશ્રી (�ૌપદ� �ૂ�ૂ�) �ારા ‘�ધાનમં�ી ટ�બી �ુ�ત ભારત જમા થશે .
અભભયાન’ શ� કરવામ� આ��ું છે.
�નક્ષય 2.0 પાેટર્લ
પ્રધાનમંત્રી ટીબી મુતિ ભારત અશભયાન �વશે } NIKSHAY 2.0 પોટ� લ એ ટ�બીના દદદીઓને કોપગોર� ટ સો�શયલ
} આ અભભયાનમ� ભારતને આગામી �ણ વષ�મ� ટ�બીથી �ુ�ત દ�શ �ર�પોન�સ�બ�લટ� (CSR) તકોનો લાભ લેવા માટ� સારવારના
બનાવવાના �યાસો ફર�થી જોમવંતા કરવા ઉપર ભાર �ૂકાશે . પ�રણામોમ� �ુધારો કરવા, સ�ુદાયની ભાગીદાર� વધારવા અને
2025 �ુધીમ� ટ�બી ના�ૂદ� માટ� ની ભારતની ��તબ�તાને �ૂણ�
S

} તે 2025 �ુધીમ� સમ� દ�શમ�થી ટ�બીની ના�ૂદ� તરફ દ�શની


કરવા માટ� વધારાની સહાય �ૂર� પાડ� છે.
�ગ�તને વેગ આપવા માટ� ની આરોગય અને પ�રવાર કલ્યાણ
} દદદીઓની સંભાળ લેવા માટ� �ે લોકો અને સં�ાઓ આગળ
મં�ાલય (MOHFW)ની એક પહ� લ છે.
આવશે તેઓને ‘�ન�ય �મ�’ કહ� વામ� આવશે .
eb

} ઉ�ે શયો
} �ન�ય �મ� સહાયનો સમયગાળો એક વષ�થી �ણ વષ� �ુધી પસંદ
➢ ટ�બીના દદદીઓની સારવારન� પ�રણામો �ુધારવા માટ� દદદીને કર� શકાય છે. તેઓ રા�, ���લા અને રલોક �તર� આરોગય
સહાય �ૂર� પાડવી. �ુિવધાઓ પણ પસંદ કર� શક� છે.
➢ વષ� 2025ના વષ� �ુધીમ� ટ�બીનો અંત લાવવાની ભારતની } �ન�ય પોટ� લમ� લગભગ 13.5 લાખ ટ�બીના દદદીઓ નોંધાયેલા
��તબ�તાને �ૂણ� કરવામ� સ�ુદાયની ભાગીદાર� વધારવી. છે, �ેમ�થી 8.9 લાખ સ��ય ટ�બી દદદીઓને દત્તક લેવા માટ� ની
W

➢ કોપગોર� ટ સામા��ક જવાબદાર� (CSR) ��ૃત્ત્તઓ થક� ટ�બી સંમ�ત મળ� છે. �ડ��ટલ પોટ� લ �ન�ય એ ટ�બીના દદદીઓને
ના�ૂદ�ને વેગ આપવો. સા�ુદા�યક સમથ�ન માટ� એક �લેટફોમ� �ૂરું પાડશે .
} આ અભભયાન હ� ઠળ કોઈપણ �યક�ત, કોઈપણ ��ત�ન�ધ ક� સં�ા } આ પહ� લ હ� ઠળ, �યક�તઓ, સં�ાઓ, કોપગોર� ટ, સહકાર�
ટ�બીના દદદીઓને દત્તક લઈ શકશે �ેથી દત્તક લીધેલા દદદીઓની સં�ાઓ, ચૂંટાયેલા નેતાઓ અને �બન સરકાર�ઓ સં�ાઓ એ
�યવ��ત કાળ� લઈ શકાય. ટ�બીથી પી�ડત �યક�તઓને દત્તક લઈને સહાય �ૂર� પાડ� શક�
} દ�શમ� હાલમ� સારવાર લઈ રહ� લા ટ�બીન� 66%થી વ�ુ છે. (કાય��મના ભાગ�પે , ક� ��રીય આરોગય મં�ી મન�ુખ મ�ડિવયા
દદદીઓએ આ અભભયાન હ� ઠળ દત્તક લેવા માટ� સંમ�ત આપી છે. �ુજરાતમ� તેમના હોમ ટાઉન પા�લતાણામ� દત્તક લેવા માટ� સંમ�ત
} આ યોજના હ� ઠળ, 2018 થી અ�ાર �ુધીમ� 62 લાખથી વ�ુ આપનાર 87 દદદીઓમ�થી 15 દદદીઓને દત્તક લેવાની �હ� રાત કર�
છે.)
48 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ
} સત્તાવાર �ૂ�ોના જણા�યા અ�ુસાર, દ�શમ� હાલમ� કુ લ 13,51,611 ભારતમાં TB (ટ્ુબરક્ુલાેશસસ-ક્ષય)ની શું સ્��ત છે ?
ટ�બી દદદીઓમ�થી 8,95,119 લોકોએ 7 સ�ટ� મબર �ુધીમ� દત્તક } ટ�બીથી �ભાિવત મોટાભાગના લોકો સમાજના ગર�બ વગ�મ�થી
લેવા માટ� તેમની સંમ�ત આપી હતી. આવે છે, �ેથી અસરકારક �વાસ્થ્ય �ુિવધાના અભાવે આપણા
દ�શમ� અ� તમામ ચેપી રોગોમ� ટ�બી એ સૌથી વ�ુ �ૃત્ુ�ું
TB (ટ્ુબરક્ુલાેશસસ) �વશે
કારણ બને છે.
} ટ્ુબરક્ુલો�સસ એ ‘�ય રોગ’ તર�ક� �ણીતો છે.
} ભારત િવશ્વની 20%થી થોડ� ઓછ� વસતી ધરાવે છે, પરં �ુ િવશ્વના
} તે સામા� ર�તે ફ� ફસ� સાથે સંબં�ધત રોગ છે, પરં �ુ શર�રના અ� કુ લ ટ�બીના દદદીઓમ�થી 25%થી વ�ુ ભારતીયો છે.
ભાગોને પણ અસર કર� શક� છે. } �રપોટ� ન� તારણો �ુજબ દરરોજ 1200 ભારતીયો ટ�બીથી �ૃત્ુ

®
} ટ�બી હવા �ારા �યક�તથી �યક�તમ� ફ� લાય છે. �ાર� રોગવાળા પામે છે - દર �ણ �મ�નટ� 10 લોકો. �વાસ્થ્ય મં�ાલયના ડ� ટા

પ્રાથમિક પરીક્રા
લોકો ઉધરસ, છીંક ક� થૂંકતા હોય છે, �ાર� તેઓ ટ�બીના જં�ુઓને �ુજબ, ટ�બીથી સં��મત દદદીઓમ�થી મા� 63% જ હાલમ�
હવામ� ફ� લાવે છે. સારવાર હ� ઠળ છે.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} આ ચેપી રોગ માટ� માયકોબે�ે�રયમ ટ્ુબરક્ુલો�સસ તર�ક� ટીબી નાબૂદીનાં લકયાંક
ઓળખાતા �વાણુ (બે�ેર�યા) જવાબદાર છે.

u
} �ુનાઈટ� ડ નેશ�સ સ�ે નેબલ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ �ુજબ, તમામ
} લ�ણો : ગળફા અને લોહ� સાથે ઉધરસ, છાતીમ� દુખાવો, દ�શોએ વષ� 2030 �ુધીમ� ટ�બી ના�ૂદ કરવા�ું લક્ષ્ય ન�� ક�ુું
નબળાઇ, વજન ઘટ�ું, તાવ અને રા�ે પરસેવો વળવો વગેર�. છે. પરં �ુ ભારત સરકાર� વષ� 2025 �ુધીમ� ટ�બીને ના�ૂદ કરવા�ું

nk
} �શ�ુઓ અને �ૃ� લોકોમ� ટ�બીનો ચેપ લાગવા�ું જોખમ વ�ુ હોય
છે.
} HIV અને ડાયા�બટ�ઝને કારણે નબળ� રોગ��તકારક શક�તવાળા
�યક�તઓને ઝડપથી આ ચેપી રોગનો સંપક� થાય છે.
} માયકોબે�ે�રયમ ટ્ુબરક્ુલો�સસ એક પેથો�ે�નક બે�ે�રયલ
લક્ષ્ય ન�� ક�ુું છે.

ટીબી નાબૂદી માટે ભારત સરકાર દ્વારા કરવામાં અાવેલ પ્રયાસાે


} �ય રોગ ના�ૂદ� માટ� રા�ટ� �ય ��ૂહા�ક યોજના (NSP : 2017-
2025), �ન�ય ઇકો�સ�મ (નેશનલ ટ�બી ઈન્ફમભેશન �સ�મ),
�ન�ય પોષણ યોજના, ટ�બી હાર� ગા દ�શ �તેગા અભભયાન.
���ત છે અને �ેમ� �ુ��વે અ� ચાર �કારન� TB ઉ�પન્ન કરત� } હાલમ� ટ�બીની સારવાર માટ� ની બે રસીઓ VPM (વેક્સિન
Sa
બે�ે�રયા હોય છે : માયકોબે�ે�રયમ બોિવસ, માયકોબે�ે�રયમ �ો�ે� મેનેજમેન્ટ) 1002 અને MIP (Mycobacterium
ક� નેટ�, માયકોબે�ે�રયમ માઇ�ોટ�, માયકોબે�ે�રયમ Indicus Pranii) િવકસાવવામ� આવી છે, �ે ક્�લ�નકલ ટ� ાયલ
આ��કનમ. (તબ�ા-3 અંતગ�ત) હ� ઠળ છે.
} ટ�બીના જં�ુઓ મોટાભાગે દર� ક �યક�તન� શર�રમ� હાજર હોય } આ�ુ�માન ભારત �ડ��ટલ હ� લ્થ �મશન : સરકાર� આ�ુ�માન
છે. �ાર� કોઈ કારણસર �યક�તની રોગ��તકારક શક�ત ઘટ� ભારત �ડ��ટલ હ� લ્થ �મશન હ� ઠળ યોગય �નદાન અને સારવાર
�ય છે, �ાર� આ રોગ આવા �યક�તમ� દ�ખા દ� છે. ઉપલબ્ધ છે તેની ખાતર� કરવા માટ� ટ� � નોલો�નો ઉપયોગ કરવા
eb

} ટ�બીના રોગ �નવારણ માટ� ની રસી : Bacille Calmette- અને ટ�બીના દદદીઓ માટ� �ડ��ટલ હ� લ્થ આઈડ� બનાવવા પર
Guérin (BCG) પણ �યાન ક� ��રીત ક�ુું છે.

સે�મકડિ�ર અને �ડસ�ે ફે શરિકે શન �ાન્ટ મે�ુફેક્ચ�ર� ગ યુ�નટ


} તા�ેતરમ� �ુજરાત સરકાર (િવ�ાન અને ટ� � નોલો� િવભાગ) અને 2022-2027’ની �હ� રાત કરવામ� આવી હતી.
ભારતીય બહુ રા�ટ� �ય ખાણકામ કં પની વેદ�તા તેમજ તાઇવાનની
W

સે�મકડિ�ર અને �ડસ�ે ફે શરિકે શન �ાન્ટ મે�ુફેક્ચ�ર�ગ યુ�નટ �વશે


બહુ રા�ટ� �ય ઇલે��ો�નસિ કોન્ટ� ા� ઉ�પાદક ફોસિકોનન� સં�ુ�ત
સાહસ (જોઈન્ટ વેન્ચર-JV) �વ�પે �ુજરાતમ� સે�મક�ડ�ર અને } આ �ુ�નટને આગામી બે વષ�ની અંદર કાય�રત કરવાની યોજના છે.
�ડ��લે ફ� �બ્ક� શન �લાન્ટ મેન્ુફ��ચરરગ �ુ�નટની �ાપના કરવા } વેદ�તા કં પની આ જોઇન્ટ વેન્ચરમ� બહુ મતી ઇ��વટ� �હ�સો
માટ� ના એક સમજૂ તી કરાર (MoU) પર હ�તા�ર કરવામ� આ�યા છે. ધરાવશે (અથ�ત 50% થી વ�ુની મા�લક�), �ાર� તાઇવાન કં પની
} નોંધીએ ક� , જુ લાઇ 2022મ� �ુજરાત સરકાર �ારા રા�ની ફોસિકોન �ારા લઘુમતી શેરહોરડર �વ�પે �ૂ�મકા �નભાવવામ�
ઈલે��ો�નસિ �સ�મ �ડઝાઈન અને મેન્ુફ��ચરરગ ઈકો�સ�મ�ું આવશે . �ુ�નટની �ાપના કરવા વેદા�તા-ફોસિકોન �ારા �. 1.54
મજ�ૂતી કરણ કરવા તેમજ ઈલે��ો�નસિ �ે�ની વૈત્શ્વક �ૂલ્ય લાખ કરોડ�ું રોકાણ કરવામ� આવશે . આવા �કારના �ુ�નટની
�ૃંખલાનો ભાગ બનવા માટ� ‘�ુજરાતની સે�મક�ડ�ર ની�ત �ાપના થવાથી ��� ર�તે એક લાખ નોકર�ની તકો�ું સ��ન
થવાની અપે�ા છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 49
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul®
PUBLICATION

શ્ેષ્ઠ મહત્ત્વાકાંક્ષી �જ�ાે (Best Aspirational District)


} તા�ેતરમ� ની�ત આયોગ �ારા ઉત્તરાખંડના હ�ર�ાર ���લાને } 5 �ુ� પ�રમાણો (�શ�ણ, નાણાક�ય સમાવેશ , કૃ �ષ અને
શ્રે�ઠ મહ�વાક��ી ���લો (Best Aspirational District) જળ સંસાધનો, કૌશલ્ય િવકાસ અને �ૂળ�ૂત માળખા) પર 49
�હ� ર કરવામ� આ�યો છે. �ૂચક�કો પર આંકડા એકિ�ત કરવામ� આવે છે.
} ‘�ૂળ�ૂત માળખાક�ય �ુિવધાઓ’ની થીમમ� હ�ર�ાર ���લાને } જો ક� , એ નોંધ�ું અગ��ું છે ક� ભારતમ� િવકાસના પડકારોની
દ�શના તમામ પસંદ કરાયેલા મહ�વાક��ી ���લાઓમ� �થમ �કૃ �તને �યાનમ� લઈને દર� ક ���લા માટ� સં�ુ�ત �ૂચક�ક
�ાન મળ�ું છે. બનાવવામ� તમામ પ�રમાણોને સમાન ગણવામ� આવતા નથી.

®
શા માટે હ�રદ્વાર શહે રની પસંદગી કરવામાં અાવી? } આ કાય��મ હ� ઠળ, ક� �� સરકાર ઓળખાયેલા ���લાઓની
} ની�ત આયોગ �ારા મહ�વાક��ી ���લા કાય��મ હ� ઠળ પસંદ સામા��ક-આ�થક ���તમ� �ુધારો કરવા અને સવ�સમાવેશી

l
કરાયેલા પ�ચ માપદં ડોને પ�ર�ૂણ� કરવામ� હ�ર�ાર ખ�ં ઊત�ુું છે, અને સવ��ાહ� િવકાસ �ુ�ન�ચિત કરવા પગલ� લે છે.
�ેના માટ� તેની ‘શ્રે�ઠ મહ�વાક��ી ���લા’ તર�ક� પસંદગી કરવામ�
} આ કાય��મ �ા�નક વહ�વટ�તં�ને બહ� તર શાસન અને સેવા
આવી છે.

ku
િવતરણ માટ� ટ� કનોલો� અને નવીનતાનો લાભ લેવા સ�મ બનાવે
} પ�ચ માપદં ડો : આરોગય અને પોષણ (30%), �શ�ણ (30%), છે. આમ, આ કાય��મને સહકાર� સંઘવાદ તરફ આગળ વધવાના
કૃ �ષ અને જળ સંસાધનો (20%), નાણાક�ય સમાવેશ અને કૌશલ્ય
એક સકારા�ક પ�રવત�ક પગલ� તર�ક� પણ �યા�ા�યત કર�
િવકાસ (10%), ઈ��ા�� �ચર (�ૂળ�ૂત માળખાક�ય �ુિવધાઓ)
શકાય.
(10%).
} શ્રે�ઠ મહ�વાક��ી ���લા તર�ક� પસંદગી થવા બદલ હ�ર�ારને મહત્ત્વાકાંક્ષી �જ�ા કાયર્રિમની �ાપક રૂપરે ખા
િવકાસ ��ૃત્ત્તઓનો વેગ વધે તે હ� �ુથી વધારાના �ણ કરોડની 1. ક�વ���સ (ક� �� અને રા�ની યોજનાઓ�ું સંકલન)
an
ફાળવણી કરવામ� આવશે . 2. સહયોગ (ક� ��રીય, રા� ક�ાના ‘�ભાર�’ અ�ધકાર�ઓ અને
} વાયનાડ (ક� રળ) ���લાને નાણાક�ય સમાવેશન અને કૌશલ્ય ���લા કલે�રો વચ્ચે સંવાદ સમ�વય)
િવકાસ શ્રેણીમ� �થમ �ાન મળ�ું છે. 3. મા�સક ડ� �ા ર� સન્કગ �ારા ���લાઓ વચ્ચે �પધ�
મહત્ત્વાકાંક્ષી �જ�ા કાયર્રિમ (ADP) } આ ���લાઓના િવકાસ અને કામગીર��ું �ૂલ્ય�કન ની�ત આયોગ
�ારા દર મ�હને ���લા �શાસકો (કલે�ર) �ારા મોકલવામ�
} વષ� 2018મ� ભારત સરકારની થથક ટેં ક ‘NITI આયોગ’ �ારા
S

આવતા અહ� વાલો �ારા કરવામ� આવે છે.


ઓછા િવક�સત ���લાઓને ઝડપથી અને અસરકારક ર�તે
પ�રવર્તત કરવાના ઉ�ે શય સાથે ‘મહ�વાક��ી ���લા કાય��મ મહત્ત્વાકાંક્ષી �જ�ા કાયર્રિમની મુ� શસશદ્ધઅાે
(ADP)’ની શ�આત કરવામ� આવી હતી. } દ�શના મહ�વાક��ી ���લાઓએ છે �લા ચાર વષ�મ� �ુ� િવકાસ
eb

} આ કાય��મ હ� ઠળ એવા સંભિવત ���લાઓને ઓળખી કાઢવામ� �ે�ોમ� નોંધપા� �ગ�ત કર� છે.
આ�યા છે, �ે સામા��ક-આ�થક િવકાસ થક� એક મોડ� લ રલોક } એક સવભે �ુજબ સમ� ���લાઓની સરખામણી કરત� �ણવા
તર�ક� િવકાસ કર� શક� . સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો મહ�વાક��ી મળ�ું છે ક� , મહ�વાક��ી ���લાઓ (AD)એ અ� ���લા (non-
���લાઓ ભારતના તે ���લાઓ છે, �ે નબળા સામા��ક-આ�થક Aspirational Districts)ઓ કરત� વ�ુ સારું �દશ�ન ક�ુું છે.
�ૂચક�કોથી ધરાવે છે. } ���લાની ટ�મો વચ્ચેની ભાગીદાર� અને �નય�મત આઉટર�ચ
W

} સમ� ભારતમ�થી 117 ���લાઓને મહ�વાક��ી ���લા કાય��મ કાય��મોએ આ ઝડપી �ુધારામ� �ુ� �ૂ�મકા ભજવી છે.
(ADP)ના એક ભાગ તર�ક� ઓળખવામ� આ�ય� છે. } આ �ો�ામ એ ડ� ટા-આધા�રત ગવન��સ�ું ઉત્તમ ઉદાહરણ સા�બત
➢ નોંધનીય છે ક� �ુજરાતના દાહોદ અને નમ�દા ���લાનો સમાવેશ થ�ું છે અને �ુ� સામા��ક પ�રમાણો પરના ���લાઓના ર� સન્કગે
મહ�વાક��ી ���લા કાય��મ હ� ઠળ કરવામ� આ�યો છે. ���લાઓને �ુધારા�ક પ�રવત�ન તરફ વાળવામ� અજોડ �ૂ�મકા
} �ો�ામ હ� ઠળની �ગ�તને વા�તિવક સમયના આધાર� એકિ�ત ભજવી છે.
કરવામ� આવેલા ડ� ટા �ારા ટ� � ક કરવામ� આવે છે.વા�તિવક સમયની } ઘણા NGOs, િવકાસ ભાગીદાર� સં�ાઓ અને નાગ�રક સમાજના
�ગ�તને ટ� � ક કરવા માટ� ની�ત આયોગ �ારા ડ� શબોડ� બનાવવામ� સ�યોનો પણ સ��યપણે સહયોગ એ સહકાર� સંઘવાદ�ું ઉત્તમ
આ��ું છે, �ે જવાબદાર� અને પારદર્શતામ� વધારો કર� છે. ઉદાહરણ �ૂરું પાડ� છે.
50 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

ભારતનાે બાહ્ય ઋણ �રપાેટર્


ચચાર્માં શા માટે ? સૌ�થમ અમે�રકા, �ારબાદ �ુ.ક� , �ાન્સ, જમ�ની, �પાન,
} તા�ેતરમ� ક� ��રીય નાણા મં�ાલયના આ�થક બાબતોન� િવભાગ નેધરલેન્ડ વગેર� દ�શનો સમાવેશ થાય છે.
હ� ઠળન� ‘The External Debt Management Unit (EDMU) ➢ ભારતે પોતાના બાહ્ ઋણને સમજદાર��ૂવ�ક �ળવી રાખવાના
�ારા ભારતના બાહ્ ઋણ (External Debt) પર િવ��ૃત �યાસો કય� છે. �ેથી ભારતની બાહ્ ઋણ �ણાલી ઓછા અને
અહ� વાલની 28મી આ�ૃત્ત્ત બહાર પાડવામ� આવી છે. મ�યમ આવક ધરાવતા દ�શો કરત� વધાર� સાર� ���તમ� છે.

®
�રપાેટર્ની મુ� બાબતાે
�ા�ાઅાે

પ્રાથમિક પરીક્રા
} માચ�-2022ના અંત �ુધીમ� ભારત�ું બાહ્ ઋણ $620.7
�બ�લયન પહોં્ચ�ું છે. �ેમ� 8.2%નો �ૃ��દર નોંધાયો છે. } બાહ્ ઋણ : �ાર� કોઇ લોન અથવા �ધરાણ દ�શની બહારની

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
સં�ા અથવા િવદ�શી �યક�ત પાસેથી લેવામ� આવે તેને ‘બાહ્
} ભારતના બાહ્ ઋણમ� 53.2% �હ�સો �ુ.એસ. ડોલરનો છે, �ાર�
ઋણ’ કહ� વાય છે. બાહ્ ઋણનો �ુ� સ્ોત ઇન્ટરનેશનલ
31.2% �હ�સો ભારતીય �િપયામ� છે.

u
મોનેટર� ફં ડ (IMF), વરડ� બેન્ક, ઇ��ા�� �ચર ડ� વલપમેન્ટ
} External Debt to GDP Ratio માચ� 2022ના અંત �ુધીમ�
એજ�સી અને એ�શયન ડ� વલપમેન્ટ બેન્ક �ેવી સં�ાઓ
19.9% હતો, �ાર� માચ�-2021મ� Debt to GDP Ratio 21.2%
પાસેથી �ા�ત થાય છે.

nk
હતો. આમ, Debt to GDP Ratioમ� ઘટાડો નોંધાયો છે.
} િવદ�શી ચલણ ભંડોળના �ુણોત્તરમ� બાહ્ ઋણમ� ઘટાડો નોંધાયો
છે. એક વષ� અગાઉ આ �ુણોત્તર 100.6% હતો, �ે માચ�-2022ના
અંતમ� 97.8% થયો છે.
} બાહ્ ઋણને બે વગ�મ� િવભા��ત કરવામ� આવે છે : લ�બાગાળા�ું
} ટૂં કાગાળા�ું બાહ્ ઋણ : એક વષ� ક� તેના કરત� ઓછા
સમયગાળા માટ� ઋણની ચૂકવણીને ‘ટૂં કાગાળાના બાહ્ ઋણ’
તર�ક� �યા�ા�યત કરવામ� આવે છે.
} ટૂં કાગાળાન� બાહ્ ઋણમ� સરકાર� ટ� � ઝર� �બલ અને અ�
સાધનોમ� િવદ�શી સં�ાક�ય રોકાણ (FII)નો સમાવેશ થાય
બાહ્ ઋણ અને ટૂં કાગાળા�ું બાહ્ ઋણ.
છે.
Sa
➢ લ�બાગાળા�ું બાહ્ ઋણ : $499.1 �બ�લયન, �ે કુ લ બાહ્
} લ�બા ગાળા�ું બાહ્ ઋણ : એક વષ� કરત� વધાર� ની �ૂળ
ઋણનો 80.4% �ેટલો મોટો �હ�સો ધરાવે છે. પ�રપ�વતા સાથેના ઋણ તર�ક� �યા�ા�યત કરવામ� આવે
➢ ટૂં કાગાળા�ું બાહ્ ઋણ : $121.7 �બ�લયન, �ે કુ લ બાહ્ છે.
ઋણનો મા� 19.6% �હ�સો ધરાવે છે. } Debt to GDP Ratio : નાણાક�ય વષ� દર�મયાન દ�શની
GDP અને નાણાક�ય વષ�ના અંતે કુ લ ઋણના આંકડાના
ભારતીય ઋણનું પ્રમાણ (�વ�વધ સાધનાેને અાધારે )
eb

�ુણોત્તરને ‘Debt to GDP Ratio’ કહ� વાય છે.


} વા�ણક્�ક ઋણ (Commercial Borrowings), NRIs (�બન-
�નવાસી ભારતીયો)ની થાપણો, ટૂં કાગાળાની વેપાર �ધરાણ અને
બહુ પ�ીય લોન મળ�ને કુ લ બાહ્ ઋણના 90% �હ�સો ધરાવે છે. સાેવરે ન (સરકારી) અને નાેન સાેવરે ન (શબન સરકારી) ઋણ
} સોવર� ન બાહ્ ઋણ (SED) માચ� 2022ના અંત �ુધીમ� $130.7 1. સોવર� ન (સરકાર� ઋણ) : ભારત સરકાર �ારા બાહ્ સહાયતા
�બ�લયન હ�ું. �ે એક વષ� અગાઉના �તરની �ુલનામ� 17.1%
W

�ો�ામ હ� ઠળ મેળવેલ લોન, સરકાર� �મીનગીર�મ� FII �નવેશ ,


વધી ગ�ું છે. નોન-સોવેર�ન બાહ્ ઋણ માચ�-2022 �ુધીમ� $490
IMF પાસેથી મેળવેલ ઋણ, િવદ�શી ચલણમ� સંર�ણ ઋણ.
�બ�લયન હ�ું �ે 6.1%ના દર� વ��ું છે.
2. નોન સોવર� ન (�બન સરકાર�) ઋણ : સરકાર �સવાય અ� ઘટકો
વૈ�વિક ઋણ �ારા મેળવેલ લોન.
➢ �ડસેમબર-2021ના અંત �ુધી વૈત્શ્વક ઋણ $95.3 �ટ� �લયન } �યાપા�રક ઋણ (Commercial Borrowing) : વા�ણ�
�ેટ�ું હ�ું, �ેમ� પાછલા વષ� કરત� 2.5%ની �ૃ�� નોંધાઈ હતી. બેન્ક, વા�ણ� નાણાક�ય સં�ા, બો�ડના મા�યમથી મેળવવામ�
➢ ભારત વૈત્શ્વક ઋણ સંબ�ધત આંકડામ� 23મો �મ�ક ધરાવે આવતી લોન.
છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 51
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

બલ્ક ડ્રગસ પાકર્


} તા�ેતરમ� ક� �� સરકાર �ારા �ુજરાતના ભ�ચ ���લાના જં�ુસર બલ્ક ડ્રગ પાકર્ શું છે ?
ખાતે ભારતનો સૌ�થમ બલ્ક ડ� ગ પાક� �ાપવા માટ� ની સૈ���તક } તે APIs અથવા DIs અથવા KSMના િવ�શ�ટ ઉ�પાદન માટ�
મંજૂર� આપવામ� આવી છે. સામા� માળખાક�ય �ુિવધાઓ ધરાવ�ું િવશેષ �ળ છે.
} જં�ુસર બાદ આંધ્ર �દ�શ અને �હમાચલ �દ�શમ� પણ બલ્ક ડ� ગ ➢ Key Starting Material (KSM) : તે �ૂળ�ૂત કાચો માલ
પાક� �ાપવાની મંજૂર� આપવામ� આવી છે. છે, �ે API બનાવવા માટ� રસાયણો અને �ાવકોને સંડોવતી
} ભારત સરકાર �ારા રા�મ� કોમન ઇ��ા�� �ચર ફ� �સ�લટ� િવિવધ ��ત��યાઓમ�થી પસાર થાય છે.

®
(CIF) સાથેનો બલ્ક ડ� ગ પાક� �ાપવા આશર� �.1000 કરોડની ➢ Drug Intermediaries (DIs) : રાસાય�ણક સંયોજનો છે, �ે
સહાય આપવામ� આવશે , �ેથી �પધ��ક ભાવે બલ્ક ડ� ગસ�ું KSM અને અ� રસાયણો અને �ાવકો વચ્ચેની ��ત��યાના
ઉ�પાદન શક્ય બનશે . આ પાક� થક� રા�ના બલ્ક ડ� ગ ઉ�ોગ મ�યવત� તબ�ામ� રચાય છે.

l
અને મે�ડકલ ઉ�ોગને બહોળો ફાયદો થશે .
બલ્ક ડ્રગની જરૂ�રયાત
બલ્ક ડ્રગ શું છે ?

ku
} �ુજરાતને ફામ� ઉ�ોગ�ું ક� િપટલ માનવામ� આવે છે. રા�મ�
} સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો સ��ય ફામ���ુ�ટકલ ઘટકો (Active ફામ� ઉ�ોગ �ૂબ જ �યાપક �માણમ� �પાયેલો છે. દ�શના ફામ�
Pharmaceutical Ingredients-APIs)ને ‘બલ્ક ડ� ગ (જ�થાબંધ ઉ�ોગમ� �ુજરાતનો ફાળો 35% �ેટલો છે.
દવાઓ)’ કહ� વામ� આવે છે, �ે કોઇ દવાના �ુ� ત�વો છે, �ે
} મે�ડકલ �ડવાઇ�સસ અને બલ્ક ડ� ગન� ઉ�પાદન �ે�ે પણ
ઇસચ્છત ઉપચારા�ક અસરો પેદા કર� છે.
�ુજરાત રા� દ�શમ� નોંધપા� �ાન ધરાવે છે. ભારત સરકારના
} API એ એક સ��ય ઘટકનો સંદભ� આપે છે, �ે દવામ� સમાયેલ
ક� �મકલ અને ફર્ટલાઇઝર મં�ાલય અંતગ�ત ડ�પાટ� મેન્ટ ઓફ
છે. દાખલા તર�ક� , પીડાને દૂર કરવા માટ� નો સ��ય ઘટક ક� �ે
an
ફામ���ુ�ટકલ્સ �ારા મે�ડકલ �ડવાઇ�સસ પાક� તેમજ બલ્ક ડ� ગ પાક�
પેઇન�કલરમ� સામેલ છે તેને ‘API’ કહ� વામ� આવે છે.
�ાપવા માટ� િવિવધ �કારની યોજનાઓ બનાવવામ� આવેલી છે.
} API ઉ�પાદકકત� સૌ�થમ �યોગશાળામ� રાસાય�ણક સંયોજન
િવકસાવે છે. પાછળથી, ઉ�પાદન િવભાગ મોટા �રએ�રનો } આ યોજનાઓનો લાભ લઇ �ુજરાતમ� પણ આ �કારના પાક�
ઉપયોગ કર�ને ઉચ્ચ મા�ામ� API બનાવે છે. બનાવીને �ુજરાતના ફામ� ઉ�ોગના ઝડપથી િવકાસ માટ� રા�
} �ારબાદ દવા ઉ�પાદકોને વેચતા પહ� લ� તેની �ુ�તાની તપાસ સરકાર ��તબ� છે.
કરવામ� આવે છે. બધી દવાઓમ� બે ભાગો હોય છે :
S

બલ્ક ડ્રગ પાકર્ નું મહત્ત્વ


(1) API અને
} રા�મ� નવી રોજગારની તકો ઉભી થશે અને રા�ના ઔ�ોત્ગક
(2) Excipient - તે રાસાય�ણક ર�તે �ન�્રિય પદાથગો છે, �ે APIને
િવકાસને ગ�ત મળશે . દવા ઉ�પાદકોને િવશ્વ ક�ાની કોમન
�સ�મમ� પહોંચાડવામ� મદદ કર� છે. દા.ત. લે�ોઝ, ખ�નજ
eb

ઈ��ા�� �ચર �ુિવધાઓ (CIF) �ુધી સરળતાથી �વેશ મળશે .


તેલ વગેર�.
આ યોજના હ� ઠળ આપવામ� આવતી �ુિવધાઓનો હ� �ુ જ�થાબંધ
APIના પ્રકાર દવાઓના ઉ�પાદન ખચ�મ� ઘટાડો કરવાનો છે.
કૃ�ત્રમ રાસાયણણક દવાઅાે } તે ફામ���ુ�ટકલ ઉ�પાદનમ� આ��નભ�રતાને �ોત્ાહન આપશે
} અકાબ��નક (Inorganic) : એ�ુ�મ�નયમ હાઇડ� ોસિાઇડ �ેને આ��નભ�ર ભારત માટ� ની મહ�વાક��ા સાથે જોડ� શકાય
અને મેનિે�શયમ ટ� ાઇ�સ�લક� ટ છે . બલ્ક ડ� ગસ પાક� ભારતમ� બલ્ક ડ� ગ ઉ�ોગની �પધ��કતામ�
W

પણ વધારો કરશે .
} કાબ��નક (Organic) : એસ�પ�રન, �લોરામ્ે �નકોલ, ક� ફ�ન
કુદરતી રાસાયણણક દવાઅાે બલ્ક ડ્રગ પાકર્ ને પ્રાેત્ાહન અાપવાની ભારત સરકારની યાેજના
પાછળનું કારણ
} બાયોક� �મકલ : એ�ન્ટબાયો�ટસિ
} ફાયટોક� �મકલ : પેક્�લટાસિેલ (ટ� સિોલ), ર� ઝવેરાટ� ોલ } ભારતીય ફામ���ુ�ટકલ ઉ�ોગ િવશ્વનો �ીજો સૌથી મોટો
ફામ���ુ�ટકલ ઉ�ોગ છે. તે બલ્ક દવાઓ અથવા APIની આયાત
} તૈયાર ફામ���ુ�ટકલ ઉ�પાદન (ક� ���ુલ , સીરપ અથવા
પર નોંધપા� ર�તે �નભ�ર છે. રસાયણ અને ખાતર મં�ાલય �ારા
ટ� રલેટ) તૈયાર કરવા માટ� બલ્ક ડ� ગને અ� બંધનકત�
ઉ�લે�ખત ડ� ટા અ�ુસાર, 2018-19મ� દ�શની કુ લ ફામ���ુ�ટકલ
એજન્ટો અથવા સોલવન્ટ્ સ સાથે �મ�શ્રત કરવામ� આવે છે.
આયાતમ� બલ્ક દવાઓની આયાતનો �હ�સો 63% હતો.
52 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

ઈન્ડિયન ટે �લકાેમ્ુ�નકે શન શબલ-2022


ચચાર્માં શા માટે ? } �બલ હ� ઠળ TRAI સરકારને કોઈ દ�તાવેજ �કા�શત કરવા માટ�
} તા�ેતરમ� ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન િવભાગ �ારા ટ� �લકોમ �ે�મ� િવનંતી કર� તો સરકાર તેને નકાર� પણ શક� છે.
�ુધારો લાવવા માટ� ડ� ાફ્ટ ઈત્�ડયન ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન �બલ– } �ુનર્વચાર માટ� TRAI કોઈ ભલામણ માટ� દબાણ કર� તો,
2022 રજૂ કરવામ� આ��ું છે. ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન િવભાગ તે ભલામણને નકાર� પણ શક� છે.

શબલની મુ� જાેગવાઈઅાે ટે �લકાેમ્ુ�નકે શન ડે વલપમેન્ટ ફં ડની રચના

®
} �બલનો હ� �ુ : ક� �� સરકારનો ઉ�ે શય ટ� �લકોમ �પે��મની સોંપણી, } ડ� ાફ્ટ �બલ �ુ�નવસ�લ સર્વસ ઓબરલગેશન ફં ડ (USOF)
ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ, ટ� �લકોમ નેટવક� અને આંતરમાળખાના ને ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન ડ� વલોપમેન્ટ ફં ડ (TDF) સાથે બદલવાની

પ્રાથમિક પરીક્રા
િવકાસ, િવ�તરણ અને સંચા�લત કરતા વત�માન કાયદાઓને દરખા�ત કર� છે. TDFનો ઉ�ે શય શહ� ર� તેમજ અધ�શહ� ર�

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
એક�કૃ ત અને �ુધારવાનો છે. િવ�તારોમ� જોડાણ, સંશોધન અને િવકાસ (R&D, કૌશલ્ય
} હાલના કાયદાઓ�ું સંકલન : ભારતીય ટ� �લ�ાફ એ�–1885, િવકાસ) વગેર� વધારવામ� મદદ�પ થશે .

u
ઈત્�ડયન વાયરલેસ ટ� �લ�ાફ� એ�–1993 અને ધ ટ� �લ�ાફ
�વવાદ �નવારણ પ્રણાલી
વાયસ� (ગેરકાયદ� સર ર�ણ) એ�–1950�ું સંકલન કર�ને
ટ� �લ�ાફ અ�ધકારોની જૂ ની ધારણાઓને બદલવી. } �બલ હ� ઠળ િવવાદના �ક�સામ� ‘એપેલેટ ઓથો�રટ�’ સમ�
અપીલ કરવાનો અ�ધકાર �દાન કરાયો છે.

nk
ટે �લકાેમ સેવાની �ા�ાને �વસતૃત કરવી
} �બલ હ� ઠળ ટ� �લકોમ સેવાની �યા�ામ� Over–The–Top
(OTT) કોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ �ેમ ક� વોટ્ સઅપ કોસલગ, ઝૂ મ ,
�સનિલ, ટ� �લ�ામ વગેર�નો સમાવેશ થશે .
} ટ� �લકોમ સેવામ� બ્ોડબે�ડ સેવાઓ, ઈલે��ો�નક મેઈલ, વોઈસ
} �બલ સરકાર માટ� મ�ય�ી, લવાદ� (Arbitration) અથવા
િવવાદના �નરાકરણની અ� ���યાઓ �ેવી ‘િવવાદ �નવારણ
�ણાલી’ �ાપવાની જોગવાઈ પણ કર� છે.

ફી માફ કરવાની જાેગવાઈ

મેઈલ, વોઇસ, વી�ડયો અને ડ� ટા કમ�ુ�નક� શન સેવાઓ, ઓ�ડયો, } �બલની જોગવાઈ �ુજબ જો ટ� �લકોમ સર્વસ �ોવાઈડર તેમ�ું
Sa
ઈન્ટરનેટ અને બ્ોડ બે�ડ સેવાઓ, સેટ�લાઈટ આધા�રત સંચાર લાઈસ�સ બરખા�ત કર� તો તેમની ફ� માફ કરવાની જોગવાઈ
સેવાઓ, ઈન–ફલાઇટ અને મેર�ટાઈમ કને��િવટ� સેવાઓ સામેલ છે.
વગેર�. } ક� �� સરકાર ટ� �લકોમ �નયમો હ� ઠળ કોઈપણ લાઈસ�સ ધારક
અથવા નોંધાયેલ કં પની માટ� �વેશ ફ�, લાઈસ�સ ફ�, નોંધણી ફ�,
સરકારના ક્ષેત્રમાં વધારાે �યાજ, વધારાના �ુલ્ક અથવા દં ડ સ�હત કોઈપણ ફ� આં�શક
} �બલ ક� �� સરકારને તમામ ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ, નેટવસિ� , અથવા સં�ૂણ� માફ કર� શક� છે.
eb

આંતરમાળ�ું અને ��ે��મના સંબંધમ� ‘િવ�શ�ટ િવશેષા�ધકાર’ } �હ� ર કટોકટ�ન� �ક�સામ� અથવા દ�શ�ું સાવ�ભૌમ�વ, સલામતી,
�દાન કર� છે. અખં�ડતતા, િવદ�શી દ�શો સાથેના મૈ�ી�ૂણ� સંબંધો, �હ� ર
} સરકાર પાસે નીચેની �ાન્ટ માટ� િવશેષા�ધકાર રહ� શે ; �યવ�ા અથવા �ુનાઓની ઉશક� રણી અટકાવવા માટ� આવી છૂ ટ
I. ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન સેવાઓ અથવા દૂરસંચાર નેટવક� સ માટ� આપવામ� આવશે નહીં.
લાઈસ�સ
દં ડની જાેગવાઈ
W

II. ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન આંતરમાળખાના �નમ�ણ માટ� ર����ે શન


} �બલ હ� ઠળ લાઈસ�સ, નોંધણી અને અ�ધકૃ તતા સંબં�ધત �નયમો
III. વાયરલેસ સાધનોના હક�ા��ત માટ� અ�ધકૃ તતા અને શરતોન� કોઈપણ ઉ�લંઘનના �ક�સાઓમ� સરકારને દં ડ
IV. �પે��મની સોંપણી લાદવાનો અ�ધકાર છે.
} TRAIની સલાહકાર� સત્તા હળવી કરવી } આવા દં ડ સ�પેશન, રદબાતલ, લાયસ�સની અવ�ધમ� ઘટાડો,
} વત�માન અ�ધ�નયમો સેવા �દાતાને લાઈસ�સ આપત� પહ� લ� નાણાક�ય દં ડ લાદવો, કં પનીને �નદકેશો આપવા વગેર��ું �વ�પ લઈ
TRAI (Telecom Regulatory Authority of India)ન� શક� છે.
મંત�યો મેળવવા સરકારને ફ�ર��યાત કર� છે. નવા ડ� ાફ્ટ �બલ } �બલ હ� ઠળ બધા જ �ુનાઓ �મીનપા� હશે .
�ુજબ આ જોગવાઈ ના�ૂદ કરવામ� આવશે . } ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન નેટવક� ને અવરોધતા સાધનો �ેવા ક� �મર
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 53
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

(jammers), �ે કાયદા�ું ઉ�લંઘન કર� તેનો ઉપયોગ કરવો �નષેધ ભારતમાં ટે �લકાેમ ક્ષેત્ર
છે. તેમ છત�, ક� �� સરકાર ઈચ્છે તો તેનો ઉપયોગ કર� શક� છે. } FDIના �વાહની દૃ��ટએ ભારત િવશ્વ�ું �ી� નંબર�ું સૌથી મોટું
ટ� �લકોમ �ે� છે. �ે ભારતના કુ લ FDI �વાહના 6.44% યોગદાન
નાદારીના �કસ્ામાં
આપે છે. ભારતમ� ટ� �લકોમ �ે�મ� 100% ઓટોમે�ટક �ટથી FDI
} �પે��મની નાદાર�ન� �ક�સામ� કં પનીને સોંપવામ� આવેલ �પે��મ �વાહને મંજૂર� આપેલ છે.
સરકારના �નયં�ણ હ� ઠળ પાછુ ં આવશે . ��ે��મ સંબં�ધત
} ટ� �લકોમ �ે� ભારતમ� ��� ર�તે 2.2 �મ�લયન રોજગાર� પેદા
આગળનો �નણ�ય લેવા સરકાર ��તબ� છે.
કર� છે, �ાર� પરો� ર�તે 1.8 �મ�લયન રોજગાર��ું �નમ�ણ કર� છે.

®
વન નેશન વન ફ�ટષિ લાઇઝર
} રસાયણ અને ખાતર મં�ાલયે �હ� રાત કર� હતી ક� ‘�ધાનમં�ી ખાતરોની ઉપલબ્ધતાની ખાતર� કરવી.

l
ભારતીય જનઉવ�રક પ�રયોજના’ (PMBJP) નામની ખાતર } તે ઔ�ોત્ગક હ� �ુઓ માટ� �ુ�રયાના ડાયવઝ� નને પણ અટકાવશે .
સબ�સડ� યોજના હ� ઠળ ખાતર અને લોગો માટ� સસગલ ‘ભારત
} એક જ બ્ા�ડ નેમવાળા ખાતરોની અરસપરસ �હલચાલ બંધ

ku
બ્ા�ડ’ રજૂ કર�ને વન નેશન વન ફર્ટલાઇઝર લા�ુ કરવાનો �નણ�ય
થવાને કારણે પ�રવહન �ુલ્ક ઘટાડવામ� મદદ કરશે .
લેવામ� આ�યો છે.
યાેજનાની ખામીઅાે
યાેજના �વશે મહત્ત્વનાં તથાે
} તે ખાતર કં પનીઓને માકકે ટટગ અને બ્ા�ડ �મોશન ��ૃત્ત્તઓ હાથ
} આ યોજના અંતગ�ત �ુ�રયા, DAP, MOP, NPK વગેર� માટ� એક
ધરવાથી �નષેધ કરશે . કોઈપણ બેગ અથવા ખાતરની બેચ જ�ર�
જ બ્ા�ડ નામ અ�ુ�મે ભારત �ુ�રયા, ભારત DAP, ભારત MOP,
ધોરણોને �ૂણ� કરતી ન હોય તો તેની જવાબદાર� �ુ�ન�ચિત કરવા
ભારત NPK વગેર� આપવામ� આવશે .
an
અંગેની અ�પ�ટતાઓ.
} તમામ ખાતર ઉ�પાદક કં પનીઓ, રા� વેપાર સં�ાઓ અને
ભારતમાં ખાતર ઉદાેગ
ફર્ટલાઇઝર માકકે ટટગ એ�ન્ટટ�ઝ �ારા ખાતરની સબ�સડ�
યોજના દશ�વતો લોગો એટલે ક� �ધાનમં�ી ભારતીય જનઉવ�રક } ખાતર ઉ�ોગ એ ભારતના 8 �ુ� (Core) ઉ�ોગોમ��ું એક છે.
યોજનાનો ઉપયોગ ખાતરની થેલીઓ પર કરવામ� આવશે . } ચીન પછ� ભારત �ુ�રયા ખાતરનો બીજો સૌથી મોટો �ાહક છે.
} નવી ‘વન નેશન વન ફર્ટલાઇઝર’ યોજના હ� ઠળ કં પનીઓને તેમના નાઇટ� ોજન�ુ�ત ખાતરોમ� પણ ભારત બી� �મે અને ફોસ્ે �ટક
S

નામ, બ્ા�ડ લોગો અને અ� સંબં�ધત �ોડ�ની મા�હતી તેમની ખાતરોમ� �ી� �મે છે.
બેગની મા� એક �ૃતીય�શ જગયા પર જ �દર્શત કરવાની છૂ ટ છે.
ખાતરના મુ� બે ભાગ પડે છે .
બાક�ની બે-�ૃતીય�શ જગયા પર “ભારત” બ્ા�ડ અને �ધાનમં�ી
eb

ભારતીય જન ઉવ�રક પ�રયોજનાનો લોગો બતાવવાનો રહ� શે . 1. પ્રાથમિક ખરાતરો : N:P:K �ેવ� પોષકત�વોના આધાર� વગ�કૃ ત
કરવામ� આવે છે. (N:P:K�ું �ૂ�ચત �ૂલ્ય 4:2:1)
} કં પનીઓ કયા ભાવે વેચાણ કર� શક� , ક્ય� વેચી શક� અને ક� ટલી
} નાઇટ� ોજન�ુ�ત --- �ુ�રયા
સબ�સડ� આપવી વગેર� સરકાર �ારા ન�� કરવામ� આવે છે. �ે
ફર્ટલાઇઝર (�ુવમેન્ટ) કં ટ� ોલ ઓડ� ર - 1973 અંતગ�ત કરવામ� } ફોસ્ે �ટક --- (ડાઈ-એમો�નયા ફોસ્ે ટ-DAP)
આવે છે. } પોટા�સક --- (મ�ુર�ટ ઓફ પોટાશ-MOP)
W

} આ હ� ઠળ રસાયણ અને ખાતર િવભાગ ઉ�પાદકો અને આયાતકારો 2. ગૌણ ખરાતરો : ક� બશિયમ, મેનિે�શયમ અને સલ્ફરનો સમાવેશ
સાથે પરામશ� કર�ને તમામ સબ�સડ�વાળા ખાતરો પર એક સંમત થાય છે.
મા�સક સ�લાય �લાન બનાવે છે. } �ૂક્ષ્મ પોષકત�વોમ� આયન� , ઝઝક, બોરોન, �લોરાઈડ વગેર�નો
સમાવેશ થાય છે.
} સરકાર �ારા ખાતર સબ�સડ� પર 2022-23મ� અંદા�ે 2 લાખ
કરોડ �ેટલો ખચ� કરવામ� આવશે તેવો અ�ુમાન છે. } ભારતમ� સબ�સડ� પાછળનો ખચ� તેના ઉતરતા �મમ� નીચે
�ુજબ છે :
યાેજનાના ફાયદા
ખા�ાન્ન > ખાતર > પેટ�ો�લયમ
} બ્ા�ડ પસંદગીઓને �યાનમ� લીધા િવના સમ� વષ� દર�મયાન

54 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

રે લવેની જમીનને લાંબા ગાળા માટે ભાડાપટ્ે અાપવાની ની�ત


} તા�ેતરમ� ક� ��રીય ક� �બનેટ� પીએમ ગ�ત શક�ત માળખાના રા�ટ� �ય મા�ર �લાન છે, �ે એકં દર માળખાગત �ુિવધાનો પાયો
અમલીકરણ માટ� ર� લવેની જમીનને લ�બા ગાળાના લીઝ નાખશે . અ�ાર� પ�રવહનના સાધનો અને િવિવધ િવભાગોના
(ભાડાપટ્� ) પરની ની�તને મંજૂર� આપી છે. માળખાક�ય િવકાસ વચ્ચે કોઈ સમ�વય નથી. ગ�ત શક�ત યોજના
} આ ઉપર�ત, ક� �બનેટ� 11.17 �ક.મી.ની લંબાઇના કોચી મેટ�ો ર� લ એક�કૃ ત અને સંક�લત �યાસ �ારા આવા �કારના અવરોધોને દૂર
�ો�ે� અંતગ�ત કોચી મેટ�ો ર� લ ફ� ઝ IIને પણ મંજૂર� આપી હતી. કરશે .
} તે ઇ��ા�� �ચર �ો�ે� �લાનનગ અને અમલીકરણને સંકલન
રે લવેની જમીન લીઝ પર અાપવાની ની�ત શું છે ?

®
કરવાનો �યાસ કર� છે. આ મહ�વાક��ી યોજનાનો હ� �ુ
} સરકાર� ર� લવેની જમીન ભાડ� આપવાનો સમય 5 વષ�થી વધાર�ને

પ્રાથમિક પરીક્રા
લો��સ્�કલ ખચ� ઘટાડવાનો છે.
35 વષ� કયગો છે.
} આમ, પીએમ ગ�તશક�ત યોજના એ સવ��ાહ� ઈ��ા�� �ચરનો

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} આ �સવાય ર� �વેની જમીનની ર� �વે લે�ડ લીઝ (LLF)ની ફ�મ� પણ
પાયો નાખશે .
ઘટાડો કરાયો છે.
16 મંત્રાલયાેનું ગ્રુપ

u
} ની�ત હ� ઠળ ર� લવેની જમીન હવે કાગગો-સંબં�ધત ��ૃત્ત્તઓ માટ�
વાર્ષક જમીનના બ�ર �ૂલ્યના 1.5% પર 35 વષ� �ુધી લીઝ પર } PM ગ�ત શક�ત યોજના અંતગ�ત �ડ��ટલ �લેટફોમ� િવકસાવીને
આપી શકાશે અને ��ત ચોરસ ફૂટ 1 �િપયાના દર� ફ� ચૂકવવાની માગ� પ�રવહન, ર� લવે , �શપપગ, �ેવ� 16 મં�ાલયોને જોડ�ને

nk
રહ� શે (ન્ૂનતમ ભાડું 10000 �. હશે). અગાઉ 5 વષ� માટ� ર� લવે
જમીનને લીઝ પર લેવા માટ� નો દર 6% હતો.
} આ ઉપર�ત �હ� ર-ખાનગી ભાગીદાર� (PPP) મોડમ� હોસ�પટલો
�ેવી સામા��ક માળખાક�ય �ુિવધાઓ અને ક� ��રીય િવ�ાલય
સંગઠન �ારા શાળાઓની �ાપના માટ� ર� લવેની જમીન ��ત
ચોરસ ફૂટ 1 �. ના દર� 60 વષ� માટ� લીઝ પર લઈ શકાશે .
આંતરમાળખાક�ય �ો�ે�્સ�ું આયોજન અને અમલીકરણ
�ુ�ન�ચિત કરાશે .
} ગ�ત શક�ત યોજના માટ� 16 મં�ાલયો�ું એક ગ્ુપ બનાવવામ�
આ��ું છે, �ે �ુ��વે માળખાગત �ુિવધાઓ સાથે સંબં�ધત છે.
�ેમ� ર� લવે , માગ� પ�રવહન, જહાજ, ઇન્ફમભેશન ટ� � નોલો� (IT),
કાપડ, પેટ�ો�લયમ, ઉ��, ઉડ્ડયન �ેવા મં�ાલયોનો સમાવેશ થાય
Sa
} આગામી 5 વષ�મ� 300 થી વ�ુ PM ગ�ત શક�ત કાગગો ટર્મનલ છે.
િવકસાવવામ� આવશે �ેથી 1,25,000 થી વ�ુ રોજગાર�ની તકો
} આ મં�ાલયોના ચા�ુ �ો�ે�્સ અથવા વષ� 2024-25 �ુધીમ�
ઉપલબ્ધ બનશે .
�ૂણ� કરવાની યોજનાઓને ગ�ત શક�ત યોજના હ� ઠળ �ૂકવામ�
} સૌર �લાન્ટ �ાપવા માટ� ન�વી રકમતે ર� લવેની જમીનનો ઉપયોગ આવશે .
કરવાની પણ જોગવાઈ કરવામ� આવી છે.
પીઅેમ ગ�ત શસ્તિ યાેજનાનું અમલીકરણ કે વી રીતે કરવામાં
અા ની�તનું શું મહત્ત્વ છે ?
અાવશે?
eb

} આનાથી ર� �વેની આવકમ� �ુધારો કરવામ� મદદ�પ એવી


} ભા�રાચાય� નેશનલ ઇન્��ટ્ૂટ ઓફ �પેસ એ�લીક� શ�સ
આંતરમાળખાક�ય �ુિવધાઓ અને વ�ુ કાગગો ટર્મનલનો િવકાસ
કર� શકાશે . એ�ડ ��યો-ઇન્ફોમભે�ટસિ (BISAG-N) એ ઈન્ફમભેશન ટ� કનોલો�
મં�ાલય હ� ઠળ ગ�ત શક�ત યોજનાની દ�ખર� ખ માટ� �લેટફોમ�
} આ ર� �વેને વ�ુ કાગગો આકષ�વામ� મદદ કરશે �ેથી ઉ�ોગના
તૈયાર ક�ુું છે.
લો��સ્�સિ ખચ�મ� પણ પરો� ર�તે ઘટાડો થશે .
W

} �ડપાટ� મેન્ટ ફોર �મોશન ઓફ ઇ�ડ�� � એ�ડ ઇન્ટરનલ ટ� � ડ


પીઅેમ ગ�ત શસ્તિ યાેજના શું છે ?
(DPIIT)ને તમામ �ો�ે�્સના મો�નટરરગ અને અમલીકરણ માટ�
} વડા�ધાન �ારા 2021ના �વતં�તા �દવસના અવસર �ન�મત્તે દ�શના નોડલ મં�ાલય બનાવવામ� આ��ું છે.
માળખાક�ય િવકાસ અને રોજગાર� ઉ�પન્ન કરવાના ઉ�ે શથી 100
} આંતરમાળખાક�ય �ો�ે�્સની સમી�ા કરવા માટ� રા�ટ� �ય
લાખ કરોડ �િપયાના ખચ�ની ક�પના કરતી ‘પીએમ ગ�ત શક�ત
આયોજન જૂ થ �નય�મતપણે બેઠક કરશે અને કોઈપણ નવી
યોજના’ની �હ� રાત કરવામ� આવી હતી. પીએમ ગ�તશક�ત એ
જ��રયાતોને પહોંચી વળવા મા�ર �લાનમ� કોઈપણ ફ� રફારને
મ��-મોડલ કને��િવટ� માટ� નો રા�ટ� �ય મા�ર �લાન છે, �ે�ું
ક� �બનેટ સ�ચવની આગેવાની હ� ઠળની સ�મ�ત �ારા મંજૂર કરવામ�
અનાવરણ ઑ�ોબર 2021મ� કરવામ� આ��ું હ�ું.
આવશે .
} પીએમ ગ�તશક�ત એ ઈ��ા�� �ચર ડ� વલપમેન્ટ માટ� નો એક
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 55
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

ગ�તશસ્તિ યાેજનાની મુ� �વશેષતાઅાે } સમાવેશી િવકાસ, ઉ�પાદકતામ� વધારો અને રોકાણ, ઉ�� બચત
} ��ૂહરચના સાત �ે�ોનો િવકાસ કરવાની �ૃત્ત્ત ધરાવે છે : ર� �વે , અને રોકાણ સંબં�ધત ��ૃત્ત્તઓ પર ખાસ �યાન આપવામ�
ર�તા, એરપોટ� , બંદરો, સા�ૂ�હક પ�રવહન, જળમાગગો અને આવશે .
લો��સ્�કલ ઇ��ા�� �ચર. } નવીન મેટ�ો �સ�મ બ�ધકામ પ��તઓનો અમલ શ� કરવામ�
} એસિ�ેસ વેના �નમ�ણથી લોકોથી લોકો�ું જોડાણ અને આવશે .
ઉ�પાદનોના ઝડપી �વાહને ગ�ત મળશે . પ્રધાનમંત્રી ગ�ત-શસ્તિ યાેજનાથી શું લાભ થશે?
} આગામી �ણ વષ�મ�, 400 નેક્સ્ટ જનર� શન વંદ� ભારત ટ� � નો શ� } આ યોજના �ારા િવકાસને વેગ મળશે અને દર� ક કામ સમયસર
કરવામ� આવશે .

®
થશે .
} વષ� 2022-23મ� એસિ�ેસ વે માટ� નો મા�ર �લાન તૈયાર
} આ ઉપર�ત આ યોજનાથી આયોજનથી લઈને �શ�ણ �ુધીની
કરવામ� આવશે અને 2022-23મ� રા�ટ� �ય ધોર�માગ� નેટવક� મ�
માળખાક�ય �ુિવધાઓ સંબં�ધત સરકાર� ની�તઓને વેગ મળશે .

l
25,000 �કલોમીટરનો ઉમેરો થશે .
આ યોજના �ારા એ �ુ�ન�ચિત કરવામ� આવશે ક� ઈ��ા�� �ચરની
} આગામી �ણ વષ�મ� 100 પીએમ ગ�તશક�ત �� ઇટ ટર્મનલ
�ુિવધાના અભાવે સમય અને નાણ�નો �યય ન થાય.

ku
બનાવવામ� આવશે
�વદે શી વેપાર ની�ત
} તા�ેતરમ� ક� ��રીય વા�ણ� મં�ાલય �ારા ભારતની િવદ�શ } આ �યવ�ા હ� ઠળ દ�શના આયાતકારો, �નકાસકાર �ારા �ે �બલ
વેપાર ની�તમ� �ુધારો કરવામ� આ�યો છે. ભારતીય ચલણ ��ે મોકલવામ� આવશે તે �બલ સામે સંબં�ધત વેપાર ભાગીદાર
વૈત્શ્વક વેપાર� સ�ુદાયના વધતા રસને �યાનમ� રાખીને RBI �ારા દ�શના વો�� ો એકાઉન્ટમ� �િપયામ� ચૂકવણી કર� શકશે .
વા�ણ� મં�ાલય સમ� આવા �કારની �ુિવધા શ� કરવાનો } આવી જ ર�તે ભારતના માલસામાન તથા સેવાના �નકાસકારો
an
��તાવ �ૂકવામ� આ�યો હતો. ભારતીય �િપયામ� પેમેન્ટ મેળવી શકશે .
} આ �ુધારા અંતગ�ત હવે ભારતમ� આંતરરા�ટ� �ય વેપાર પેટ�ના
વેપાર ભારતનાે થતાે અને ફાયદાે ડાેલરને થતાે, પણ હવે અાવું ન�હ
નાણાક�ય �યવહાર ભારતીય �િપયામ� થઈ શકશે .
થાય
મુ� તારણરૂપ મુદ્ા
} અ�ાર �ુધી આંતરરા�ટ� �ય વેપાર ડોલરમ� થતો હતો.
} આ �ુધારા અંતગ�ત ભારતીય �િપયામ� પતાવટ, �બલ બનાવવા મોટાભાગના આયાત �નકાસના �યવહારમ� લેવડ દ�વડ ડોલરમ�
S

અને આયાત-�નકાસ �યવહારોની ચૂકવણીની કરવાની મંજૂર� થતી હતી. એટલે ડોલરને �દન ��ત�દન નવી ઊંચાઈ મળતી હતી
આપવામ� આવશે . હવે ભારતીય �િપયામ� પણ ટ� � ડ ડ�લ સેટલ અને બી� ચલણ નીચે આવતા રહ� તા હતા. પણ હવે �િપયામ�
કર� શકાશે . આ માટ� ભારતમ� અ�ધકૃ ત ડ�લર બેંકો �ારા િવશેષ �યવહાર થશે એટલે �િપયાને નવી ઊંચાઈ મળતી રહ� શે .
eb

વો�� ો એકાઉન્ટ્ સ ખોલવા જ�ર� રહ� શે .


➢ વો�� ો એકાઉન્ટ : વો�� ો એકાઉન્ટ એ �ા�નક બેંકના રશશયા સાથે રૂપપયામાં �વહારને પ્રાેત્ાહન અાપવાની જવાબદારી
ચલણમ� અ� િવદ�શી બેંક વતી �ા�નક બેંક �ારા રાખવામ� �ે ટ બેંક અાેફ ઈન્ડિયાને સાેંપાઈ
આવેલ ખા�ું છે. લે�ટન ભાષામ�, ‘વો�� ો’ શ�નો અથ� ‘તમારો’ } �ુ��ન પર આ�મણ બાદ ર�શયાનો અનેક દ�શો સાથે વેપાર
એવો થાય છે. ભંડોળ ધરાવનાર બેંક િવદ�શી સમક�ના ખાતા �યવહાર અટક� પડ્ા બાદ ભારત તથા ર�શયા વચ્ચે વેપાર
માટ� ક�ો�ડયન તર�ક� કાય� કર� છે.
�યવહાર �િપયામ� શ� કરવાનો િવચાર વહ� તો થયો હતો.
W

} આ નવી ચૂકવણી પ��તનો ઉપયોગ કરવા માટ� બેંકોને RBIના


} ર�શયા સાથે �િપયાના વેપારને �ોત્ાહન આપવા માટ� દ�શની
િવદ�શી િવ�નમય િવભાગ પાસેથી મંજૂર�ની જ�ર પડશે .
સૌથી મોટ� �ધરાણકત� �ે ટ બેંક ઓફ ઈત્�ડયાને અ�ધકૃ ત
અાયાત-�નકાસના �વહારમાં વાેસ્ટાે ખાતામાં રકમ જમા કરવામ� આવી છે. ભારતીય �રઝવ� બેંકએ જુ લાઈમ� એક પ�રપ�
કરાવવાની રહે શે �ર� કર�ને બેંકોને ભારતીય �િપયામ� �નકાસ-આયાત માટ�
} ભારતીય ચલણમ� વેપાર કરવાની �યવ�ા માટ� કોઈપણ વેપાર વધારાની �યવ�ા કરવા જણા��ું હ�ું.
ભાગીદાર દ�શની સંબં�ધત બેન્કોમ� ખાસ રુપી વો�� ો એકાઉન્ટ્ સ } ઉ�લેખનીય છે ક� અમે�રકા અને �ુરોપના ��તબંધોને કારણે ભારત
ખોલવા �રઝવ� બેન્ક ઓફ ઈત્�ડયાએ ભારતમ�ની ઓથોરાઈઝ્ ડ અને ર�શયા વચ્ચે ��પ�ીય વેપારનો મોટો �હ�સો �િપયામ� થઈ
બેન્કોને મંજૂર� આપી છે. રહ્ો છે.
56 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

�ુડન્ટ ઈનાેવેશન અેડિ �ાટર્ -અપ ઈડિે ક્સ


} �ુ�નવર્સટ�ઓ અને સં�ાઓને �ાટ� -અપ્ તરફ �ોત્ા�હત યોગદાન છે. �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ �ે�મ� સરકાર તમામ �કારનો
કરવા માટ� , �ુજરાતના �શ�ણ િવભાગે તેમની �ગ�તની સમી�ા સહયોગ આપવા ક�ટબ� છે અને તેના જ ભાગ�પે તા�ેતરમ�
કરવા તેમજ �ુ ડન્ટ ઈનોવેશન અને �ાટ� -અપ ઈ�ડ� સિ (SISI) �ુજરાતના �ુ�મં�ીશ્રી �ારા �શ�ણ િવભાગ �ારા આયો��ત
�ારા તેમના �દશ�નને �મ આપવા વાર્ષક બેન્ચ-માર્કગ �સ�મ ‘�ુ ડન્ટ �ાટ� અપ �રસચ� એ�ડ ઇનોવેશન ફ� સ્�વલ’�ું ઉદઘાટન
શ� કર� છે. કરવામ� આ��ું હ�ું. �ેના અંતગ�ત �રસચ� અને ઈનોવેશન �ે�ે
} આ અંતગ�ત �ુજરાત �શ�ણ િવભાગ �ારા �ુ ડન્ટ ઈનોવેશન �ુજરાત હરણફાળ ભર� અને આ��નભ�ર ભારત માટ� �ુવાનોના

®
એ�ડ �ાટ� -અપ ઈ�ડ� સિ (SISI) પહ� લ હ� ઠળ �ુ�નવર્સટ�ઓ અને સશક�તકરણ હ� �ુથી 17 સ�ટ� મબરથી 15 ઓ�ોબર દર�મયાન

પ્રાથમિક પરીક્રા
સં�ાઓને કોિવડ-19 રોગચાળા દર�મયાન શ� કરાયેલ ‘ઉદયમ રા�ની 175 શૈ��ણક સં�ાઓમ� �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ, �રસચ�
કો�ેન્ટ પોટ� લ’ ઉપર તેમનો વાર્ષક ડ� ટા ક�પાઇલ કર�ને સબ�મટ એ�ડ ઇનોવેશન ફ� સ્�વલ�ું આયોજન કરવામ� આવનાર છે.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
કરાવવા સંબં�ધત �નદકેશન આપવામ� આ��ું છે. આ ડ� ટાને 1,000
�ુડન્ટ �ાટર્ અપ અેડિ ઈનાેવેશન ની�ત (SSIP)
પોઇન્ટ ર� ટટગકૃ ત માળખાન� આધાર� રેં રકગ આપવામ� આવશે .

u
} �ુજરાત રા�ન� �શ�ણ િવભાગ �ારા વષ� 2017 થી 2022 એમ
} વાર્ષક SSIP એવોડ� - �ાટ� અપ �શ�સા દર�મયાન શ્રે�ઠ �દશ�ન
પ�ચ વષ� માટ� �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ એ�ડ ઈનોવેશન ની�ત અમલમ�
કરતી શૈ��ણક સં�ાઓના �યાસોને �બરદાવવામ� આવશે .
�ૂકવામ� આવી હતી, �ે SSIP 1.0 તર�ક� ઓળખાઇ.
➢ ઉદયમ કો�ેન્ટ એ �ુજરાત રા�ની ઉચ્ચ તેમજ તકનીક�

nk
�શ�ણ સં�ાઓ અને �ુ�નવર્સટ�ઓના તમામ �હ�સેદારોને
સમથ�ન આપવા માટ� શૈ��ણક વહ�વટ� સેવાઓ માટ� �ું એક
સામા� �લેટફોમ� છે.
➢ શ્રે�ઠ �દશ�ન કરનાર શૈ��ણક સં�ાને ‘�ાટ� -અપ �શંસા’
એવોડ� આપવામ� આવશે .
➢ SISI�ું અમલીકરણ કરવા હ� �ુ નોડલ એજ�સી સં�ા તર�ક�
} નવી �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ એ�ડ ઈનોવેશન ની�ત (SSIP 2.0)ને વ�ુ
પ�ચ વષ� માટ� એટલે ક� �ન્ુઆર�, 2022 થી માચ� , 2027 �ુધી
અમલમ� �ુકવામ� આવી છે.

�ુડન્ટ �ાટર્ અપ અેડિ ઈનાેવેશન ની�ત (SSIP 2.0)નાં મુ�


લકયાે
1. રા�ની તમામ �ુ�નવર્સટ�ઓમ� કાય��ક ઇનોવેશન અને
Sa
�ુજરાત નોલેજ સોસાયટ� ખાતે ‘રા� �તર�ય �ો�ે�
ઇ�ક્ુબશ
ે ન સેન્ટરની �ાપના.
�યવ�ાપન એકમ’ બનાવા�ું છે.
2. રા�ની ઓછામ� ઓછ� 1000 ઉચ્ચ શૈ��ણક સં�ાઓ (HEIs)
} �ુ�નવર્સટ�ઓ અને સં�ાઓને �ાટ� અપ્ કલ્ચર અપનાવવા
અને 10,000 શાળાઓને આવર� લેતા 50 લાખ િવ�ાથ�ઓને
��ે �ોત્ા�હત કરવા માટ� �ુજરાતના �શ�ણ િવભાગે
ઇનોવેશન અને ઉ�ોગસાહ�સકતા માટ� ��ૃત કરવા.
�ુ�નવર્સટ�ઓ અને સં�ાઓની શૈ��ણક �ગ�તની સમી�ા
કરવા તેમજ SISI �ારા તેમના �દશ�નને �મ આપવા વાર્ષક બેન્ચ- 3. િવ�ાથ�ઓ �ારા િવક�સત 10,000 પ્ૂફ-ઓફ-ક�સે�ટ્ સ (PoCs/
�ોટોટાઇપ)ને સહાય.
eb

માર્કગ �સ�મ શ� કર� છે.


} ઇ�ડ� સિએ �ુજરાતની �ુ ડન્ટ �ાટ� અપ એ�ડ ઈનોવેશન ની�તનો 4. શાળાના િવ�ાથ�ઓ �ારા િવકસાવવામ� આવનાર 1000 પ્ૂફ-
ભાગ છે. SSIP એ સમ� દ�શમ� એકમા� ની�ત છે, �ેનો ઉ�ે શય મોટા ઓફ-ક�સે�ટ્ સ (PoCs/�ોટોટાઇપ)ને સહાય.
પાયે િવ�ાથ� ઈનોવેટસ� અને �ાટ� અપ્ને પોષણ અને સમથ�ન 5. િવ�ાથ�ઓને 5000 ઇન્ટે લે�્ચ�ુઅલ �ોપટટી (IP)ના ફાઇસલગ
આપવાનો છે. આમ, આ ની�ત દ�શના �ુવાધનનો આ�િવશ્વાસ માટ� સહાય.
વધાર�ને તેઓન� સંશોધનો અને િવચારબીજને આ�થક અને અ� 6. રા�મ� ઓછામ� ઓછ� 500 શૈ��ણક સં�ાઓ અને
W

સહાયો �ારા યોગય �દશા અને મા�યમ �ૂરું પાડવા માટ� એક �ુ�નવર્સટ�ઓની આવર� લઈને લાભાથ�ઓ માટ� એક મજ�ૂત
સમર્પત �લેટફોમ� તર�ક� વત�શે . િ�-ઇ�ક્ુબશે ન સપોટ� �સ�મ�ું �નમ�ણ.
} છે �લા બે વષ�મ� સમ� દ�શમ� �ાટ� અપ પફગોમ��સ ર� સન્કગમ� 7. 1500 િવ�ાથ� �ાટ� -અપ્ અને હાલના �ાટ� -અપ્ને અપ�ે લ
�ુજરાત રા�એ �થમ �મ�ક �ળવી રા�ો છે. કરવા.
} નોંધીએ ક� આ ર� સન્કગમ�, ભારત સરકાર� �ુજરાત �શ�ણ 8. i-Hub પર 500 �ાટ� -અપ (ભૌ�તક અને વ્ચ�ુ�અલ) ઇ�ક્ુબેટ
િવભાગના SSIP �ારા કરવામ� આવેલા �યાસો અને યોગદાનને કરવા.
િવશેષ�પે �વીકા�ુું છે અને �શંસા કર� છે. 9. i-Hub ખાતે �ાટ� -અપ �ૃજન સીડ સપોટ� હ� ઠળ ૫૦૦ �ાટ� -
} દ�શના આ�થક િવકાસમ� �ુ ડન્ટ્ સ �ાટ� અપ�ું પણ મહ�વ�ું અપને સહાય.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 57


ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

લકય હાંસલ કરવા માટે શશક્ષણ �વભાગ દ્વારા અપાતાં પ્રાેત્ાહનાે 3. િવ�ાથ�ઓ �ારા 1122 �ેટલી પેટન્ટ ફાઈલ કરવામ� આવી છે.
1. રા�ની અંદર કાય�રત �ુ�નવર્સટ�ઓ અને સં�ાઓ ઇ�ક્ુબશ ે ન 4. િવ�ાથ�ઓના 6276 �ેટલા પ્ૂફ ઓફ કો�સે�ટ �ો�ે� (PoCs/
સેન્ટરની �ાપના કરવા અને ઇનોવેશન ��ૃત્ત્તઓને વેગ આપવા �ોટોટાઇપ)�ું �નમ�ણ થયેલ છે.
માટ� અ�ુ�મે આગામી પ�ચ વષ�મ� મહત્તમ �. 5 કરોડ અને �. 2 5. છે �લા 5 વષ�મ�, 10 લાખથી વ�ુ િવ�ાથ�ઓને સમ� રા�મ�
કરોડ �ુધીનો લાભ મેળવી શક� છે. ઇનોવેશન ���યા અને �ાટ� -અપ િવશે �ૂળ�ૂત �ગ�કતા
2. ઇનોવેટસ� અને �ાટ� અપ્ માટ� IP ફાઇસલગ સપોટ� . (�ા�નક માટ� ની મા�હતી આપવામ� આવેલ છે.
માટ� �. 75,000 �ુધી અને અ� દ�શોમ� ફાઇલ કરવા માટ� �. 1.5 6. રાજયભરમ� SSIP અંતગ�ત 5593 �ેટલા અવરનેસ �ો�ામ
લાખ �ુધી)

®
કરવામ� આ�યા છે.
3. �ાટ� અપ/ઇનોવેશન માટ� મહત્તમ �. 10 લાખ �િપયા �ુધીના
�ાટ� અપ્ને સીડ �ાન્ટ. SSIP 1.0 VS SSIP 2.0

l
4. �ુ�નવર્સટ�ઓ/સં�ા/ઇ�ક્ુબેટરને ��ૃ�ત કાય��મો/�ૂટક� �પ/ } SSIP 1.0 ની સરખામણીમ� SSIP 2.0 ની પહોંચ પ�ચ ગણી
સે�મનાર/કોન્ફર�સ હો� કરવા માટ� નાણાક�ય સહાય. વધી છે. SSIP 1.0 ઉચ્ચ અને તકનીક� �શ�ણ સં�ાઓના

ku
5. ઓપન ઈનોવેશન ચેલે� જ �ો�ામ �ારા ઈનોવેટસ� , િવ�ાથ�ઓ 10 લાખ િવ�ાથ�ઓને આવર� લે છે, �ાર� , SSIP 2.0 50
અને �ાટ� અપ્ને �. 2.5 લાખ �ુધીની મદદ. લાખ િવ�ાથ�ઓને આવર� લેશે . 50 લાખ િવ�ાથ�ઓમ�થી
35 લાખ શાળાના િવ�ાથ�ઓ છે �ાર� બાક�ના ઉચ્ચ અને
�ુડન્ટ �ાટર્ અપ અેડિ ઈનાેવેશન ની�ત (SSIP)ની ઉપલસ્ધિઅાે તકનીક� �શ�ણ સં�ાઓના િવ�ાથ�ઓ છે.
1. રા�ની 186 સં�ાઓ/�ુ�નવર્સટ�ઓનો SSIP સમથ�ક સં�ા } SSIP 1.0 એ પ�ચ વષ� (2017-21) માટ� �. 100 કરોડની
તર�ક� સમાવેશ કર� લ છે. જોગવાઈ કર� હતી. SSIP 2.0 મ� પ�ચ વષ� માટ� એકં દર
નાણાક�ય સહાયને વધાર�ને �. 500 કરોડ કરવામ� આવી છે.
an
2. આજ �ુધીમ� િવ�ાથ�ઓ �ારા 2132 �ાટ� અપ શ� કરવામ�
આવેલ છે.

રૂરલ ઇલેક્ટ્ટ્�ફકે શન કાેપાયોરેશનને મહારત્નનાે દરજાે


} તા�ેતરમ� સરકારની મા�લક�ની અને નવરત્નો દરજ્જો ધરાવતી } REC રા� વીજળ� બોડ� , રા� સરકારો, ક� ��/રા� પાવર
�રલ ઇલે��� �ફક� શન કોપગોર� શન (REC)ને ‘મહારત્’ સેન્ટ�લ �ુ�ટ�લટ�ઝ, �વતં� વીજ ઉ�પાદકો, �ામીણ ઇલે��� ક સહકાર�
S

પબરલક સે�ર એન્ટર�ાઇઝ (CPSE)નો દરજ્જો આપવામ� સં�ાઓ અને ખાનગી �ે�ની ઉપયોત્ગતાઓને નાણાક�ય સહાય
આ�યો છે. �ૂર� પાડ� છે.
} REC એ ભારત સરકારની �ુ� યોજનાઓ �ેવી ક� �ધાન મં�ી
મુ� તારણરૂપ તથાે
eb

સહજ �બજલી હર ઘર યોજના (સૌભાગય), દ�ન દયાલ ઉપા�યાય


} RECને મહારત્નો દરજ્જો મળત� તેને વ�ુ ઓપર� શનલ અને �ામ �ો�ત યોજના, નેશનલ ઇલે��� �સટ� ફં ડ માટ� ની નોડલ
નાણાક�ય �વાયત્તા મળશે . એજ�સી છે.
} �ેથી કં પનીના બોડ� ને નાણાક�ય �નણ�યો લેતી વખતે વધાર�
શક�તઓ �ા�ત થશે . મહારત્ન, નવરત્ન અને �મનીરત્ન શું છે ?
} REC �લ�મટ� ડ એ �હ� ર �ે��ું 12�ું ઉપ�મ બન્ું છે ક� �ેને } ભાર� ઉ�ોગ અને �હ� ર સાહસોના મં�ાલય હ� ઠળ કાય�રત
W

મહારત્નો દરજ્જો આપવામ� આ�યો હોય. �હ� ર સાહસોના િવભાગ �ારા �હ� ર �ે�ના ઉપ�મોએ કર� લા
નફા અને તેમની નેટવથ� તેમજ નાણાક�ય �વાયત્તાના આધાર�
રૂરલ ઇલેક્ટ્ટ્�ફકે શન કાેપાયોરેશન (REC) �વશે તેમને �મ�નરત્, નવરત્ અને મહારત્નો દરજ્જો આપવામ�
} REC એક નોન-બેંરકગ ફાઇનાન�સયલ કં પની છે, �ેની રચના વષ� આવે છે.
1969મ� કરવામ� આવી હતી. કં પની એક �હ� ર �ે�ની ઉપ�મ છે } �હ� ર �ે�ના ઉપ�મોને �મ�નરત્ અને નવરત્નો દરજ્જો
અને સમ� ભારતમ� પાવર �ો�ે�્સને ફાઇના�સ અને �ોત્ાહન આપવાની શ�આત વષ� 1997મ� થઇ હતી. 2009-10
આપે છે. દર�મયાન મહારત્ નામે નવી શ્રેણી ઉમેરવામ� આવી.
} REC ઊ�� મં�ાલયના કાય��ે� હ� ઠળ કામગીર� કર� છે.

58 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
ભારતીય અથર્તંત્ર અને અાયાેજન વવશેષ

�મ�નરત્ન
નવરત્ન મહારત્ન
કે ટેગરી – 1 કે ટેગરી - 2

નીચેના 6 માપદં ડોના આધાર� કુ લ

®
100મ�થી 60 અંક મેળવેલા હોવા

પ્રાથમિક પરીક્રા
જોઈએ.
છે �લા 3 વષ� નવરત્ કં પનીનો દરજ્જો �ા�ત હોય,
1.ચોખખો નફો

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
દર�મયાન સતત છે �લા 3 વષ� દર�મયાન સર� રાશ વાર્ષક
2.ચોખખી �મલકત ચોખખો નફો �. 5000 કરોડથી વ�ુ હોય
નફો કયગો હોવો છે �લા 3 વષ� દર�મયાન

u
જોઈએ અથવા સતત નફો કયગો હોવો 3.કુ લ માનવશક�ત પડતર અથવા સર� રાશ વાર્ષક ચોખખી �મલકત,
યાેગયતા �ણમ�થી કોઈ જોઈએ અને Positive 4.ઉ�પાદન�ું કુ લ પડતર છે �લા 3 વષ� દર�મયાન �. 15000 કરોડ
એક વષ�મ� �.30 Net Worth હોવી 5.સેવાની પડતર હોય અથવા છે �લા 3 વષ��ું ટન�ઓવર �.

nk કરોડ ક� તેથી
વ�ુનો ચોખખો નફો
કયગો હોવો જોઈએ.
જોઈએ.
6.ઘસારો, કર, �યાજ બાદ કય�
પહ� લાનો નફો
7.કં પની �મ�નરત્ હોવી જોઈએ
નવરત્ બ�ા પહ� લા ઓછામ� ઓછા
4 �વતં� ડાયર� �ર હોવા જોઈએ.
25000 કરોડ હોય.
�ોક એસિચે� જમ� નોંધાયેલ હોય અને
વૈત્શ્વક �તર� શાખાઓ ધરાવતી હોય
Sa
�.500 કરોડ �ુધી
�. 300 કરોડ �ુધી �. 1000 કરોડ અથવા ચોખખી
અથવા ઉપ�મની
અથવા ઉપ�મની ચોખખી �મલકતના 15% �ુધી કોઈ એક
ચોખખી �મલકત �. 1000 કરોડથી �. 5000 કરોડ
�મલકત 50% �ેટ�ું, �ો�ે�મ� અથવા આખા વષ�
ઉપરિમને �ેટ�ું, બેમ�થી �ે અથવા ચોખખી �મલકતના 15% �ુધી�ું
થતાે લાભ
બેમ�થી �ે ઓછુ ં હોય દર�મયાન ચોખખી �મલકતના 30%
ઓછુ ં હોય તેટ�ું રોકાણ ભારત સરકારની અ�ુમ�ત િવના
eb

તેટ�ું રોકાણ ભારત �ુધી (�. 1000 કરોડથી વ�ુ નહીં)


રોકાણ ભારત કોઈ �ો�ે�મ� કર� શક� .
સરકારની અ�ુમ�ત િવના રોકાણ ભારતની અ�ુમ�ત િવના કર�
સરકારની અ�ુમ�ત
કર� શક� . શક� .
િવના કર� શક� .

ભારત પંપ્ એ�ડ


W

એરપોટ�
ક��ેસસ� એજ્ુક�શનલ
ઓથો�રટ� ઓફ ભારત ઈલે��ો�નસિ �લ�મટ� ડ, કોલ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ, ગેસ ઓથો�રટ�
ક�સ�ન્ટ્ સ ઈત્�ડયા, ફ� રો
ઈત્�ડયા, અંત�ર� �હ�દુ�તાન એરોનો�ટસિ �લ�મટ� ડ, ઓફ ઈત્�ડયા �લ�મટ� ડ, ઓઈલ એ�ડ
ઉદાહરણ સ્કે પ �નગમ લી. ટહદુ�તાન
કોપગોર� શન, ભારત નેશનલ એ�ુ�મ�નયમ કં પની નેચરલ ગેસ �લ�મટ� ડ, ભારત પેટ�ો�લયમ
મશીન ટૂ લ્સ , �મનરલ
કોર�ગ કોલ �લ. �લ�મટ� ડ વગેર�. કોપગોર� શન �લ�મટ� ડ વગેર�.
એસિલોર� શન કોપગોર� શન
વગેર�.
�લ�મટ� ડ વગેર�.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 59


ભૂગાેળ અને પયાર્વરણ વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

ભૂગાેળ અને પયાર્વરણ


‘Hinnamnor’ ટાયફુન
} તા�ેતરમ� પ�ચિમ પે�સ�ફક મહાસાગર �ે�મ� ઉ�ણક�ટબંધીય ઉષ્ણક�ટબંધીય ચરિવાત અને પાર ઉષ્ણક�ટબંધીય ચરિવાત
ચ�વાત (�ુપર ટાયફૂન) ઉ�ભ��ું હ�ું, �ેને ‘Hinnamnor’ નામ વચ્ેનાે તફાવત
આપવામ� આ��ું છે.
} નોંધીએ ક� પ�ચિમ પે�સ�ફક મહાસાગરની સપાટ� પર રચાતા

®
ચ�વાત ‘ટાયફૂન’ નામે ઓળખાય છે. પાર
ઉષ્ણક�ટબંધીય
લાક્ષણણકતા ઉષ્ણક�ટબંધીય
} આ ચ�વાતને વષ� 2022ના વષ�મ� અ�ુભવાયેલ અ�ાર �ુધી�ું ચરિવાત
ચરિવાત

l
સૌથી ગંભીર ઉ�ણકટ�બંધીય વાવાઝોડું માનવામ� આ��ું છે,
ક� �ેણે �પાન અને દ��ણ કો�રયા �ેવા દ�શો પર તેની અસર ઉદભવ�ું તાપમાનના તફાવતને કોર�ઓ�લસ
વત�વી હતી. કારણ લીધે 10-300 ઉત્તર બળ, વાતાનિન�

ku
} તીવ્રતાના અધાર� Hinnamnor ચ�વાતને ‘શ્રેણી 5’ અંતગ�ત અને દ��ણ ગોળાધ�મ� લીધે 35-
વગ�કૃ ત કરવામ� આ��ું હ�ું. તીવ્રતાના આધાર� થતા �ુકસાનને સ��ય છે. 650 ઉત્તર
આપણે નીચેની આકૃ �ત �ારા સાર� ર�તે સમ� શક��ું. અને દ��ણ
ગોળાધ�મ�
ઉષ્ણક�ટબંધીય ચરિવાત
સ��ય છે
} ઉ�ણક�ટબંધીય �દ�શોમ� િવક�સત એવા ચ�વાતને
an
‘ઉ�ણક�ટબંધીય ચ�વાત’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે. �ે િવ�તાર પાર ઉ�ણક�ટબંધીય િવશાળ
�ુ��વે 10 થી 30 ડ��ી અ��શ વચ્ચે �નમ�ણ પામે છે. ચ�વાત કરત� નાનો િવ�તારને
} ઉ�ણક�ટબંધીય ચ�વાતના ઉદભવ માટ� જવાબદાર પ�રબળો િવ�તાર �ભાિવત કર�
: કો�રઓલીસ બળની હાજર�, 27 �ડ�ી સેન્લ્સયસથી વ�ુ (100-500 �કમી) છે.(300-2000
તાપમાન, લઘુતમ 63 �ક.મી./કલાકની ઝડપે ફં ૂ કાતો પવન. �કમી)
} તે ઉનાળાનો અંત થત� ઉ�ણક�ટબંધીય મહાસાગરોની સપાટ�
S

પર રચાય છે. પવનની ગ�ત �ૂબ જ વધાર� ઉ�ણક�ટબંધીય


(100-250 kmph) ચ�વાત કરત�
Knowledge Popups ઓછ� (30-150
eb

} વાવાઝોડું , ચ�વાત અને ટાયફુન એ તમામ ઉ�ણકટ�બંધીય kmph)


તોફાનો છે. પરં �ુ તેઓને િવ�તારના આધાર� અલગ અલગ
નામ આપવામ� આ�યા છે. �દશા તે �ૂવ�થી પ�ચિમ તરફ તે પ�ચિમથી �ૂવ�
} વાવાઝોડું : ઉ�ણકટ�બંધીય તોફાનો છે �ે ઉત્તર એટલાન્�ટક આગળ વધે છે. તરફ આગળ
મહાસાગર અને ઉત્તર પે�સ�ફક મહાસાગરની સપાટ� પર વધે છે.
રચાય છે.
W

સ��ન મા� સ�ુ�ની સપાટ� પર જમીન અને સ�ુ�


} ચ�વાત : દ��ણ પે�સ�ફક અને ટહદ મહાસાગરની સપાટ�
સ��ય છે અને જમીન પર બંનેમ� સ��ય છે.
પર રચાય છે.
આવતા િવખેરાઈ �ય છે.
} ટાયફુન : પ�ચિમ પે�સ�ફક મહાસાગરની સપાટ� પર રચાય
છે. શ�ત િવ�તાર વાવાઝોડાનો ક� ���ય વાવાઝોડાનો
} ભારત ઉ�ણક�ટબંધીય િવ�તારમ� ��ત હોવાથી ભારતીય ભાગ(આંખ) શ�ત હોય કોઈ જ ભાગ
દ�રયાક�ઠાનો એક મોટો ભાગ ઉ�ણક�ટબંધીય ચ�વાતોથી છે. અહીં પવન ક� વરસાદ શ�ત હોતો નથી.
�ભાિવત થાય છે. �ેથી આંતરમાળ�ું તેમજ માનવ સંશાધનને હોતો નથી.
�યાપક �માણમ� �ુકસાન થાય છે.
60 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભૂગાેળ અને પયાર્વરણ વવશેષ

અા�ફ્કી �ચ�ા અને કુનાે પાલપુર રાષ્ટીય ઉદાન


} ભારતમ� Action Plan for Introduction of Cheetah } પરં �ુ, મ�ય�ુગીન સમયગાળા દર�મયાન રા�ઓએ કા�ળયાર
in India �ો�ે� અંતગ�ત તા�ેતર (17 સ�ટ� મબર, 2022)મ� અને થચકારાના �શકાર માટ� �ચત્તાઓને �ળમ� ફસાવી અને
મ�ય�દ�શના કુ નો પાલ�ુર રા�ટ� �ય ઉ�ાન ખાતે બોઇંગ 747 પાળવા�ું શ� ક�ુું. ઉ.દા.�ુઘલ સમ્ાટ અકબર� 1000 �ચત્તા
િવમાનમ� નામીબીયાથી આઠ �ચત્તા (�ણ નર અને પ�ચ માદા) પાળયા હતા. (આઇને અકબર�મ� ઉ�લેખ �ુજબ)
ને લાવવામ� આ�યા છે. આમ, અંતે લગભગ સાત દાયકાથી } �બ્�ટશરો �ારા કરવામ� આવતા ‘ટ� ોફ� હં ટટગ’ (જંગલી
ભારતમ�થી નામશેષ (િવ�ુ�ત) થઇ ગયેલા �ચત્તાઓને દ�શમ� �ચત્તાઓનો �શકાર) એ પણ ભારતમ�થી �ચત્તાના �ુ�ત થવામ�

®
પરત લાવવામ� સફળતા સ�પડ� છે. �ુ� �ૂ�મકા ભજવી હતી.

પ્રાથમિક પરીક્રા
} Action Plan for Introduction of Cheetah in India } આમ, ભારતમ�થી �ુઘલ કાળ અને ખાસ કર�ને ઔપ�નવેશીકાળ
�ો�ે�ના ભાગ�પે 15 વષ�મ� ભારતના િવિવધ રા�ટ� �ય ઉ�ાનોમ� (Colonial Period) દર�મયાન અ�તશય �શકાર, વસવાટની

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
50 �ચત્તા લાવવામ� આવશે . ખોટ અને ખાવા માટ� ન� �શકાર �ાણીઓ ઘટવાને કારણે �ચત્તા
} નોંધીએ ક� વાઇરડલાઇફ ટ� � ઑફ ઇત્�ડયા �ારા વષ� 2009મ� સં�ૂણ�પણે નાશ પામયા હતા.

u
�ચત્તાને ભારત પરત લાવવાની ચચ�ઓ શ� કરવામ� આવી હતી. } વષ� 1947મ� દ�શનો છે �લો �ચત્તો છત્તીસગઢમ� �ૃત્ુ પામયો
હતો અને 1952ના વષ�મ� દ�શમ�થી �ચત્તાને �ુ�ત �હ� ર કરવામ�
Knowledge Popups
આ�યો હતો. (છત્તીસગઢન� કોર�યા રજવાડાના મહારા�

nk
} ઝૂ ઓલો��કલ સોસાયટ� ઓફ લંડન �ારા �કા�શત
અહ� વાલ �ુજબ િવશ્વભરમ� ફ�ત 7100 �ચત્તા હયાત છે. આ
���તની 91 ટકા વસતી સમા�ત થઈ ગઈ છે. તેમાન� સૌથી
વ�ુ �ચત્તા દ��ણ આ��કામ� છે.
} આડ� ધડ કરવામ� આવતો �શકાર, ટ� ા�ફક અને ગલોબલ
વોર્મગની સૌથી વધાર� અસર એ�શયાઇ �ચત્તાઓને થઇ છે.
રામા�ુજ �તાપસસહ દ�વ �ારા છે �લા �ચત્તાનો �શકાર કરાયો
હોવા�ું મનાય છે.)
શા માટે કુનાે પાલપુર રાષ્ટીય ઉદાનની પસંદગી કરવામાં અાવી?
} વષ� 2010 અને 2012ની વચ્ચે મ�ય �દ�શ , છત્તીસગઢ, રાજ�ાન,
�ુજરાત અને ઉત્તર �દ�શમ� 10 સાઈટ્ સ�ુ સવભે�ણ કરવામ�
આ��ું. બાદમ� �ણવા મળ�ું ક� મ�ય �દ�શના શયો�ુર ���લામ�
Sa
હાલમ� સમ� એ�શયામ� ફ�ત ઇરાનમ� �ચત્તા જોવા મળે છે.
��ત કુ નો પાલ�ુર રા�ટ� �ય ઉ�ાન જ �ચત્તા માટ� સૌથી યોગય
} આ �સવાય આ��કા મહા�રીપમ� �ચત્તા જોવા મળે છે.
અને �ુર��ત �ળ છે.
} 2000ની શ�આતમ� હૈ દરાબાદના સેન્ટર ફોર સે�ુલર અને
} સવગોચ્ચ અદાલતે એક �ન�ણાત પેનલની �નમણૂક કર� હતી,
મોલેક્ુલર બાયોલો�ના વૈ�ા�નકોએ ઈરાનથી એ�શયાઇ
�ેણે મ�ય�દ�શ ��ત કુ નો પાલ�ુરને �ચત્તાના �ાન�તરણ માટ�
�ચત્તા�ું �લોન તૈયાર કરવાની યોજના બનાવી. ભારતે
સંભિવત �ાન તર�ક� મંજૂર� આપી હતી.
ઈરાનને �વંત �ચત્તાની જોડ� મોકલવા િવનંતી કર�. ભારતીય
} વાઇરડલાઇફ ઇન્��ટ્ૂટ ઑફ ઇત્�ડયા અને વાઇરડલાઇફ
eb

વૈ�ા�નકોએ કહું ક� જો આ શક્ય ન હોય તો તેઓને �ચત્તાના


ક� ટલાક �વંત કોષો લેવાની છૂ ટ આપવામ� આવે , પરં �ુ ટ� � ઑફ ઇત્�ડયા (WTI) તરફથી આબોહવા પ�રવત�નશીલ,
ઈરાને આ બંને શરતોનો ઇનકાર કયગો હતો. �શકારની ઘનતા, હર�ફ �શકાર�ઓની વસતી અને ઐ�તહા�સક
શ્રેણીના આધાર� કરવામ� આવેલા �ૂલ્ય�કનના આધાર� તેને
} 1980 થી 1988 �ુધી ચાલેલા ઈરાન-ઇરાક �ુ� દર�મયાન
�ચત્તાઓ માટ� શ્રે�ઠ �ાન માનવામ� આ��ું.
મોટ� સં�ામ� વ��ાણીઓને મોતને ઘાટ ઉતાય� હતા.
તેમ�થી એ�શયન �ચત્તા પણ મોટા �માણમ� �શકાર બ�ા } કુ નો પાલ�ુરની ભૌગો�લક િવશેષતામ� િવશાળ ઘાસન� મેદાનો,
W

હતા. �ુ�લા જંગલો અને ટ� કર�ઓનો સમાવેશ થાય છે, �ે �ચત્તા,


દ�પડા તેમજ અ� મ�સાહાર� �ાણીઓના ટકાઉ અ�ુકૂલન માટ�
} ભારતમ� �ચત્તાના �ુન:�વેશથી મોટ� �બલાડ�ઓ (વાઘ,
એક યોગય પા�ર���તક�તં��ું �નમ�ણ કર� છે.
સસહ, �ચત્તો, �નો લેપડ� અને �ચત્તા)ની પ�ચ ���તઓ
ધરાવતો ભારત િવશ્વનો એકમા� દ�શ બની જશે . } સસહ અને �ચત્તા �ુનવ�સન �ો�ે�ને કારણે છે �લા ક� ટલાક
વષગોથી કુ નો પાલ�ુર રા�ટ� �ય ઉ�ાન ચચ�મ� રહું છે.
ભારતમાંથી �ચ�ાના નામશેષ થવાનાં કારણાે/પ�રબળાે ➢ ભૌગો�લક ર�તે , કુ નો પાલ�ુર પણ ગીર િવ�તાર (એ�શયાઈ
} એક સમયે ભારતમ� �ચત્તા િવ�ુલ �માણમ� જોવા મળતા હતા. સસહો�ું �ળ) સમાન જ અધ�-�ુષ્ક વન�પ�ત �ે�થી સં�ૃ�ત
રામાયણમ� પણ �ચત્તાનો ઉ�લેખ જોવા છે. છે, કારણ ક� આ બંન્ને �ળો એક-સમાન �ૈવભૌગો�લક �ે�
હ� ઠળ આવેલા છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 61
ભૂગાેળ અને પયાર્વરણ વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

➢ આથી એ�શયાટ�ક લાયન ર�ઇન્ટ� ોડક્શન �ો�ે� અંતગ�ત ➢ WPA : શેડૂલ-2


સમ� દ�શમ� મા� �ુજરાતના ગીર રા�ટ� �ય ઉ�ાનમ� જોવા
અેશશયા�ટક �ચ�ા
મળતા સસહને દ�શના અ� ભાગોમ� �ાન�ત�રત કર�ને
�ુર��ત કરવાના �ો�ે�ના ભાગ�પે કુ નો પાલ�ુર વ� } વૈ�ા�નક નામ : Acinonyx Jubatus Venaticus
�વ અભયારણયમ� �ાન�ત�રત કરવાની પણ વાત છે. �ેથી } લા��ણકતા : આ��કન �ચત્તા કરત� કદમ� નાના હોય છે અને
�ૂર, દુષ્કાળ અથવા રોગચાળા �ેવી ઘટનાઓ બને તો સસહને શર�રની નીચે , ખાસ કર�ને પેટ પર વ�ુ
સં�ૂણ�પણે �ુ�ત થતો બચાવી શકાય. રુવ�ટ�વાળ� આછા પીળાશ પડતા રં ગની ચામડ� હોય છે.
➢ નીલગાય, �ચતલ, સંભાર અને થચકારા �ેવા શાકાહાર� } િવતરણ : મા� ઈરાનમ� જ જોવા મળે છે, �� તેમની 100થી
�ાણીઓની િવ�ુલ વ�તી હોવાથી �ચત્તા અને સસહને કુ દરતી

®
ઓછ� સં�ા હોવા�ું અ�ુમાન છે.
�શકાર માટ� અ�ુકૂળ વાતાવરણ �ૂરું પાડ� છે.
} સંર�ણ ���ત
} મ�ય �દ�શના કુ નો-પાલ�ુર નેશનલ પાક� મ� �ચત્તાઓ માટ� ખાસ
➢ IUCN ર� ડ �લ� : Critically Endangered

l
10 ચો.�ક.મી.�ું ખાસ �ે� તૈયાર કરા�ું છે, �ે ઓછામ� ઓછા છ
➢ CITES : પ�ર�શ�ટ 1
�ચત્તાઓના વસવાટ માટ� �ૂર�ું છે.
➢ WPA : શેડૂલ-2

ku
} શ�આતમ� 1 મ�હના �ુધી તેમને 1.5 ચો.�કમી િવ�તારમ� રખાશે .
�ારબાદ 4 મ�હના �ુધી 12 ચો.�કમી િવ�તારમ� રા�ા બાદ } 7 �બગ ક� ટ્સ
જંગલમ� છોડ� દ�વાશે . 1. વાઘ ( Panthera Tigris)
ભારતમાં લવાયેલ �ચ�ાની ખાશસયતાે 2. સસહ (Panthera Leo)
} 8 �ચત્તા (5 માદા, 3 નર) લાવવામ� આ�યા છે, �ેમાના 7ન� નામ 3. જ�ુઆર (Panthera Onca)
આશા, ઓબાન, �સબલી, �સયાસા, સવાન્ના, શાશા, અને �� ડ� છે. 4. લેપડ� (Panthera Pardus)
an
તેમની ઉંમર 2 થી 5.5 વષ� વચ્ચે છે. 5. �નો લેપડ� (Panthera uncia)
�ચ�ાની ખાશસયતાે 6. �ચત્તો (Acinonyx Jabatus)
} �ચત્તા દર 2 થી 5 �દવસે �શકાર કર� છે. તેમની આંખ બંદૂકના 7. કોગર (Puma Concolor)
ટાગભેટ �ેવી હોય છે, �ે �શકાર પર જ �યાન લગાવે છે. તે રા�ે જોઈ
શકતો નથી. 8 મ�હનાની ઉંમર� જ �ચત્તો �શકાર શ� કર� છે.
S

} માદા એકલી જ બાળકોને ઉછે ર� છે, પરં �ુ નર ઝૂ ંડમ� રહ� છે.


�ચત્તા�ું આ�ુ�ય સામા� ર�તે 10 થી 12 વષ� હોય છે. જોક� તે
17 થી 20 વષ� �ુધી પણ �વે છે.
eb

FACTS ABOUT CHEETTAH


} �ચત્તો એ િવશ્વ�ું સૌથી ઝડપી સ�તન �ાણી છે (121 �કમી/
કલાક) �ે આ��કા અને એ�શયામ� જોવા મળે છે.
અા�ફ્કન �ચ�ા
} વૈ�ા�નક નામ : Acinonyx Jubatus
W

} લા��ણકતાઓ : તેમની �વચા સહ� જ �ૂરા અને સોનેર�


રં ગની હોય છે અને એ�શયા�ટક �ચત્તા કરત� કદમ� મોટા
હોય છે.
} િવતરણ : સમ� આ��કન ખંડમ� હ�રોની સં�ામ� જોવા
મળે છે.
} સંર�ણ ���ત
➢ IUCN ર� ડ �લ� : Vulnerable (સંવેદનશીલ ���તમ�)
➢ CITES : પ�ર�શ�ટ 1

62 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
ભૂગાેળ અને પયાર્વરણ વવશેષ

ભારત-બાંગલાદે શ નદી જળ વહેં ચણી


} તા�ેતરમ� ભારત અને બ�ગલાદ�શ �ારા કુ �શયારા નદ�ના પાણીની એકબી� સાથે જોડવાના �ો�ે� િવશે િવગતવાર ચચ� કરવામ�
વહેં ચણી અંગેના સમજૂ તી કરાર (MoU)ને અં�તમ �વ�પ આપા�ું આવી હતી.
છે. } તદુપર�ત, ફ� ની નદ� પરથી િ��ુરા રા�ન� સબ્ૂમ શહ� રને પાણી
} હાલમ� આયો��ત ભારત અને બ�ગલાદ�શની સં�ુ�ત નદ� પહોંચાડવા�ું �યવ�ા ક� �� બનાવવા માટ� બંને દ�શો સહમત થયા
આયોગ (JRC-Joint River Commission)ની બેઠક દર�મયાન છે.
આ MoUને અં�તમ �વ�પ આપવામ� આ��ું હ�ું.

®
કુશશયારા MoU �વશે
સંયુતિ નદી અાયાેગ (JRC) શું છે ?

પ્રાથમિક પરીક્રા
} MoU અંતગ�ત �શયાળા દર�મયાન બ�ગલાદ�શ કુ �શયારા
} ભારત અને બ�ગલાદ�શના સં�ુ�ત નદ� આયોગની રચના વષ� નદ�મ�થી 153 ક્ૂસેક પાણી મેળવી શકશે .

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
1972મ� નદ�ઓ અંગેન� બંને દ�શન� પર�પર �હતોના �ુ�ાઓને
MoUનું મહત્ત્વ
ઉક� લવા માટ� કરવામ� આવી હતી.
} કુ �શયારાએ બરાક નદ�ની સહાયક નદ� છે. છે �લા એક સૈકાથી

u
} JRC�ું ને��ૃ વ બંને દ�શોના જળ સંસાધન મં�ીઓ કર� છે.
બરાક નદ��ું વ�ુ ને વ�ુ પાણી કુ �શયારામ� વહ� રહું છે. આને
} મહ�વ : ભારત અને બ�ગલાદ�શ વચ્ચે 54 નદ�ઓ વહ� છે, �ેમ�થી લીધે ચોમાસામ� બ�ગલાદ�શમ� �ૂર અને �શયાળામ� પાણીનો
સાતના જળ-વહેં ચણી કરારના માળખાને િવકસાવવા માટ� JRC અભાવ પેદા થાય છે.

nk
કાય�રત છે.
બેઠકનાં તારણરૂપ તથાે
} તા�ેતરની બેઠક દર�મયાન તેઓ વ�ુ આઠ નદ�ઓનો ડ� ટા
એસિચે� જ કરવા સંમત થયા હતા.
} તેમ� બંને દ�શો વચ્ચેની સામા� નદ�ઓ, ખાસ કર�ને ગંગા, �ત�તા,
} MoU કરવાને લીધે �શયાળાન� ‘બોરો ચોખાની’ ખેતી માટ�
બ�ગલાદ�શના �સલહટ ��તને પાણી મળ� રહ� શે તથા, ચોમાસામ�
�ૂર�ું �યવ�ાપન કરવામ� મદદ મળશે .
કુશશયારા નદી
} કુ �શયારા નદ� ભારતના અસમ અને બ�ગલાદ�શમ� વહ� તી નદ� છે.
Sa
મ�ુ, �ુહુર�, ખોવાઈ, �ુમતી, ધરલા, દૂધકુ માર અને કુ �શયારાને
} બરાક નદ� ભારત-બ�ગલાદ�શ સરહદ પર બે નદ�ઓમ� િવભા��ત
લગતા તમામ �ુ�ાઓની ચચ� કરવામ� આવી હતી.
થાય છે : કુ �શયારા નદ� અને �ુરમા નદ�.
} �ૂર સંબં�ધત ડ� ટા અને મા�હતી�ું આદાન�દાન, નદ� �કનાર�
} કુ �શયારા નદ� બરાક નદ�મ�થી નાગાલેંડમ� જન્મે છે તથા
સંર�ણ કાયગો, સં�ુ�ત બે�સન �યવ�ાપન અને ભારતીય નદ�ને
મ�ણ�ુર, �મઝોરમ અને અસમની નદ�ઓમ�થી પાણી મેળવે છે.

Global Environment Facility


eb

} પય�વરણ, વન અને જળવા�ુ પ�રવત�ન મં�ાલય, �ુનાઇટ� ડ નેશ�સ અને તકનીક� સહાય �ૂર� પાડ� છે.
ડ� વલપમેન્ટ �ો�ામ તેમજ એન�� એ�ડ �રસોસ� ઇન્��ટ્ૂટ �ારા } આ �ો�ામ હ� ઠળ, �બન-સરકાર� સં�ાઓ અને િવ�શ�ટ �ે�ે
સં�ુ�ત ર�તે ‘વૈત્શ્વક પય�વરણ �ુિવધા’ Global Environment કાય�રત અ� સં�ાઓને અ�ુદાન આપવામ� આવે છે.
Facility (GEF) નામે એક નાના અ�ુદાન �ો�ામની શ�આત
} તે ભારતના �ણ �દ�શો એટલે ક� મ�યમ �ૂકા �ે�ો, અધ�-�ૂકા
કરવામ� આવી છે.
�ે� અને ભારતીય દ�રયાક�ઠાના �ે�ો પર �યાન ક� ���ત કર� છે.
W

} આ �ો�ે�નો હ� �ુ પય�વરણીય સંર�ણ અને ટકાઉ િવકાસ


} તે સ�ૂદાય �તર� ભાગીદાર�ની દ�ખર� ખ અને �ૂલ્ય�કનને પણ
�ા�ત કરવા માટ� �ા�નક સ�ુદાયોની સા�ૂ�હક ભગીદાર�ને
�ોત્ાહન આપશે .
પય�વરણીય સંર�ણ સંદભભે સ�મ બનાવવાનો છે.
} આ �ો�ામ 1992મ� યો�યેલ �રયો સ�મટમ� શ� થયો હતો.
Global Environment Facility (GEF) �વશે } આ �ો�ામ અંતગ�ત મહત્તમ 50 હ�ર ડોલર �ુધી�ું અ�ુદાન
} GEF �ો�ામ એ �ા�નક સ�ુદાયોના �વન �વવાની �ા�ય છે, �ાર� �યાવહા�રક ર�તે સર� રાશ 25 હ�ર ડોલર �ુધી�ું
�ુિવધાઓમ� વધારો કર�ને પય�વરણને �ળવવા અને અ�ુદાન મળે છે.
�ુન:�ાિપત કરવા પર �યાન ક� ���ત કરતા �ો�ે�્સને આ�થક

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 63


ભૂગાેળ અને પયાર્વરણ વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

�કગાલી સુધારાે
} તા�ેતરમ� �ુએસએની સંસદના ઉપલા �ૃહ અથ�ત સેનેટ �ારા સહભાગી દ�શો �લોરોફલોરોકાબ��સ (CFCs) વા�ુઓ , ક� �ે
1987ની મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલ આબોહવા સં�ધ અંતગ�તના ઓઝોન અવ�ય�ું કારણ બની રહ્ા હતા તેને તબ�ાવાર
2016ના �કગાલી �ુધારાને બહાલી (Ratify) આપવામ� આવી સમા�ત કરવા સંમત થયા હતા.
છે. } 1990ના વષ�મ� ઓઝોન �તરને �ીણ કરત� રસાયણોને
માેનટ્ીયલ પ્રાેટાેકાેલ શું છે ? બદલવાના િવક�પ તર�ક� HFCs રજૂ કરવામ� આ�યા હતા, પરં �ુ
HFCs એ કાબ�ન ડાયોસિાઇડ, �મથેન અને નાઇટ� સ ઓસિાઇડ
} આ એક આંતરરા�ટ� �ય સં�ધ છે, �ે ઓઝોન પરતના �રણ માટ�

®
�ેવા જ �ીનહાઉસ વા�ુઓ છે. મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલમ� �કગાલી
જવાબદાર રસાયણોના ઉ�પાદન અને વપરાશમ� ઘટાડો લાવવા
�ુધારો એ હાઈડ� ોફલોરોકાબ�ન (HFCs) ના વપરાશ અને
તથા ચરણબ� ર�તે આવ� રસાયણોને સમા�ત કરવા માટ�
ઉ�પાદનને ધીમે ધીમે ઘટાડવા માટ� નો આંતરરા�ટ� �ય કરાર છે.
કરવામ� આવેલ �ોટોકોલ છે.

l
} HFCsના ઘટાડા માટ� નો �કગાલી કરાર એ કરાર 2019ના વષ�થી
} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલને 16 સ�ટ� મબર, 1987મ� અપનાવવામ�
સ�યદ�શો માટ� બંધનકત� છે.
આ�યો હતો અને તેનો અમલ 1 �ન્ુઆર�, 1989થી શ� થયો

ku
હતો. આ સમજૂ તીમ� 198 દ�શો સદ�ય છે. } કાયદ� સર ર�તે બંધનકત� �કગાલી �ુધારા હ� ઠળ, 197 દ�શોએ
તેમની બેઝલાઇનના આશર� 85% �ુધી HFCsનો ઉપયોગ
} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલ ઉત્��નના આધાર પર બા�યકાર�
ઘટાડવા માટ� સમયર� ખાના આધાર� સંમત થયા છે.
(Binding) સમજૂ તી છે.
} HFCsમ� ઘટાડો કરવા માટ� હ�તા�રકત� દ�શોને �ણ શ્રેણીમ�
} આ �ોટોકોલ ઓઝોન �યકાર� પદાથગો (ODS)ના લગભગ 100
�ૂકવામ� આવેલ છે :
�ેટલા પદાથગોને �નયંિ�ત કર� છે.
} �થમ સ�ૂહ
} આ �ોટોકોલ �ુજબ િવક�સત દ�શોએ વષ� 2000 �ુધીમ�
an
�લોરોફલોરાકાબ�ન (CFC)ના ઉ�પાદન અને ઉપયોગને ��તબંધ ➢ તેમ� અમે�રકા અને �ુરોિપયન �ુ�નયન (EU)નો સમાવેશ
કરવાની ��તબ�તા �વીકાર� હતી. કરવામ� આવેલ છે.
➢ વષ� 2019 �ુધીમ� HFCs ના ઉ�પાદન અને વપરાશમ� 2011-
} િવકાસશીલ દ�શોને CFCના ઉ�પાદન અને ઉપયોગને વષ� 2010
2013ની સાપે�ે 10% નો ઘટાડો કરવો.
�ુધીમ� બંધ કરવાનો સમય આપવામ� આ�યો હતો. તેમ� એવા
િવકાસશીલ દ�શોને છૂ ટ આપવામ� આવી છે, �ે�ું વાર્ષક ઉત્��ન ➢ વષ� 2036 �ુધીમ� વષ� 2011-2013ના �તરથી લગભગ
0.3 �ક�ા/��ત�યક�ત છે. 85% નો ઘટાડો કરવો.
S

} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલ �ારા કૃ �ષ, વપરાશ અને ઔ�ોત્ગક �ે�મ� } બીજો સ�ૂહ
ઉપયોગ થનાર ઓઝોન િવઘટનકાર� પદાથગોના વપરાશ અને કુ લ ➢ તેમ� ચીન, બ્ાઝીલ અને આ��કાના દ�શોનો સમાવેશ થાય છે.
વૈત્શ્વક ઉ�પાદનમ� ઘટાડો નોંધાયો છે. ➢ વષ� 2024 �ુધીમ� HFCs ના ઉપયોગને ��ર કરવામ� આવે .
eb

} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલમ� કરવામ� આવેલ� �ુધારાઓ નીચે �ુજબ ➢ વષ� 2029 �ુધીમ� 2020-2022ના �તરની સાપે�ે 10%નો
છે. ઘટાડો કરવો.
} લંડન (1990), કોપનહ� ગન (1993), બેંગકોક (1993), િવયેના ➢ વષ� 2045 �ુધીમ� 2020-2022ના �તરની સાપે�ે 80%નો
ઘટાડો કરવો.
(1995), મોન્ટ� �યલ (1997), બેઇસ�ગ (1999) અને �કગાલી
(2016). } �ીજો સ�ૂહ
W

➢ તેમ� ભારત, પા�ક�તાન, ઇરાન, સાઉદ� અર� �બયા, વગેર�નો


�કગાલી સુધારાે શું છે ?
સમાવેશ થાય છે.
} ઓઝોન �તરને �ીણ કરનારા પદાથગો (ODS) પરના મોન્ટ� �યલ
➢ વષ� 2028 �ુધીમ� HFCS ના ઉપયોગને ��ર કરવામ� આવે
�ોટોકોલના પ�કારોની �કગાલી, રવ�ડામ� મળે લી 28મી બેઠક અને 2024-2026ના �તરથી 2032 �ુધીમ� 10% નો ઘટાડો
(CoP 28)મ� હાઇડ� ોફલોરોકાબ�ન (HFC)ને તબ�ા વાર સમા�ત કરવો.
(phase out) કરવા માટ� વષ� 1987ના મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલમ�
➢ વષ� 2047 �ુધીમ� વષ� 2024-2026ના �તરથી 85% નો
�ુધારો કરાયો હતો. ઘટાડો કરવો.
} મોન્ટ� �યલ �ોટોકોલ �ૂળ�પે ઓઝોન �તરને �ળવવા અને ➢ જૂ ન 2022 �ુધીમ� 122 દ�શો �ારા બહાલી (Ratify)
�ુનઃ�ાિપત કરવા માટ� અપનાવવામ� આ�યો હતો. તેના આપવામ� આવી છે.
64 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
ભૂગાેળ અને પયાર્વરણ વવશેષ
�કગાલી બહાલી (ભારતના સંદભર્માં) અાેઝાેન ક્ષરણ માટે જવાબદાર વાયુઅાે
} ભારતે ઓગ� 2021મ� �કગાલી સંશોધનને બહાલી (Ratify) 1. �લોરોફલોરો કાબ�ન (Chlorofluorocarbons - CFCs)
આપી છે. 2. નાઇટ� ોજન ઓસિાઇડ (Nitrogen Oxides - NOx)
} વષ� 2023 �ુધી HFCsને દૂર માટ� એક ‘રા�ટ� �ય ની�ત’ બનાવવામ� 3. હાઇડ� ોબ્ોમોફલોરો કાબ�ન (Hydrobromofluoro
આવશે . વષ� 2024ના મ�ય ભાગ �ુધીમ� ‘ઓઝોન �રણ’થી carbons-HBFCs)
જોડાયેલ ઘર� �ુ કાયદાઓમ� સંશોધન કરવામ� આવશે .
4. �મથાઇલ બ્ોમાઇડ (Methyl bromide - CH3Br)
} વષ� 2028 પછ� HFCsના ઉપયોગને ��ર કરવામ� આવશે . વષ�
5. કાબ�ન ટ� ટ�ા�લોરાઇડ (Carbon tetrachloride - CCL4)
2047 �ુધીમ� HFCsના ઉપયોગમ� 80% ઘટાડો કરવામ� આવે .

®
6. �મથાઇલ �લોરોફોમ� (Methyl Chloroform - C2H3CL3)
} ભારત HFCsના ઉપયોગમ� ઘટાડો વષ� 2032 થી ચાર ચરણોમ�

પ્રાથમિક પરીક્રા
7. બ્ોમો�લોરો�મથેન (Bromoclorometano - CH2BrCL)
લા�ુ કરશે .
8. હ� લોન

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
1. વષ� 2032 – 10% �ુધી ઘટાડો
9. હાઇડ� ો�લોરોફલોરોકાબ�ન (Hydrochlorofluorocabons
2. વષ� 2037 – 20% �ુધી ઘટાડો
- HCFC)

u
3. વષ� 2042 – 30% �ુધી ઘટાડો
} �લોરોફલોરોકાબ�ન (CFCs)ના અણુઓ �લો�રન, ફલો�રન અને
4. વષ� 2047 – 80% �ુધી ઘટાડો
કાબ�નના બનેલા હોય છે.
Knowledge Popups

nk
} ઔ�ોત્ગક ���ત પછ� વા�ુમંડળમ� �લો�રન, બ્ો�મન �ેવા
પરમાણુઓ�ું મોટા પાયે ઉત્��ન થઇ રહું છે.
} ઓઝોન વા�ુના �રણ માટ� જવાબદાર વા�ુઓને
‘હ� લોકાબ�ન’(Halocarbon) ની સં�ા આપવામ� આવે છે.
} આ વા�ુઓ �ીનહાઉસ વા�ુઓ છે અને તે જળવા�ુ પ�રવત�ન
માટ� પણ જવાબદાર છે.
} વત�માનમ� હજુ પણ ઘણ�ય જૂ ના ઔ�ોત્ગક ઍર કં �ડશનર અને
ર� ��જર� શન �ણાલીઓમ� તેનો ઉપયોગ થઇ રહ્ો છે.

કચ્છ રિાનચ કે નાલ


Sa
} તા�ેતરમ� વડા�ધાન શ્રી �ારા 357.18 �ક.મી. લ�બી કચ્છ બ્ાન્ચ �ેટલી છે. આ માટ� 3 પમ�પગ �ે શન �ુંજસર, નાની હમીર�ુર, અને
ક� નાલ (KBC)�ું ઉ�ઘાટન કરવામ� આ��ું છે. તે નમ�દા ���લાના ભચાઉ ખાતે બનાવવામ� આ�ય� છે.
સરદાર સરોવર નમ�દા ડ� મથી 750 �ક.મી. દૂર �ુજરાતન� મ�ડવી } KBCની કુ લ લંબાઈ 357.185 �ક.મી. છે. �ેમ�થી 82.30 �ક.મી.
(કચ્છ) તા�ુકાના મોડકુ બા નામના છે વાડાના ગામ �ુધી િવ�તર� લ છે. લંબાઈ બનાસક�ઠા અને પાટણ ���લામ� આવે છે અને લગભગ
} સરદાર સરોવર નમ�દા �નગમ �લ�મટ� ડ (SSNNL)ના અ�ધકાર�ઓ 10 �ક.મી. નહ� ર કચ્છના રણમ�થી પસાર થાય છે, �ે રણનો �ુષ્ક
KBCને ‘િવશ્વની સૌથી લ�બી શાખા નહ� ર’ તર�ક� ગણાવી રહ્ા છે. ભાગ છે.
eb

અા પ્રાેજે�ને લગતી મહત્ત્વની બાબતાે } SSNNL �ારા એ પણ કાળ� લેવાઈ હતી ક� વાઇરડ લાઈફ
બોડ� ની ભલામણો અ�ુસાર કચ્છના રણ ન�ક નહ� રના જંગલ
} કચ્છ બ્ાન્ચ ક� નાલ (KBC)એ બનાસક�ઠા ���લાના સલીમનગર
પટમ� િવશેષ �ાણી �ોસસગ આપવામ� આવે . નીલગાય, રલેક
ખાતેની નમ�દા �ુ� ક� નાલમ�થી નીકળે છે.
બક, �શયાળ, હાયના અને જંગલી ગધેડા �ેવા �ાણીઓની
} કચ્છની ક� ટલીક પેટા નહ� રો 2017થી કાય�રત છે. પરં �ુ �ુ��ા
���તઓ કચ્છમ� જોઈ શકાય છે.
અને મ�ડવી �ેવા િવ�તારો માટ� KBC એ 2,78,561 એકરના
W

} આ ક� નાલ સાથે સંકsળાયેલ અ� નાની નહ� રો�ું અંદા�ે કુ લ


કલ્ચર� બલ કમા�ડ એ�રયા (CCA) ધરાવતા 182 ગામોને સસચાઇ
5000 �ક.મી.�ું લ��ુ નેટવક� બનાવવામ� આવશે . �ે પૈક��ું
માટ� પાણી �ૂરું પાડશે . તે કચ્છ ���લાના તમામ 948 ગામો અને
મોટાભાગ�ું કામ �ૂણ� થયેલ છે. હાલ લગભગ 1200 �ક.મી.
10 નગરોમ� પીવા�ું પાણી �ૂરું પાડશે .
�ેટ�ું કામ હજુ �ૂણ� થવા�ું બાક� છે.
} કચ્છ �ૂકંપના જોખમ માટ� �ૂબ સંવેદનશીલ િવ�તાર હોવાથી આ
} આ �ો�ે� 2008ની આસપાસ શરુ થયો હતો અને દુધઈ
સમ� �ો�ે�ને �ૂકંપ સંર��ત ટ� � નોલો�થી તૈયાર કરવામ�
ગામની ઉપરથી પસાર થાય છે, �ે 2001મ� કચ્છના �ૂકંપ�ું ક� ��
આ�યો છે. કચ્છ ���લો ઉચ્ચ �લેન પર આવેલો હોવાથી અને
હ�ું.
ટોપો�ાફ�ને �યાનમ� રાખીને પાણીને એકં દર� 56 મીટરની ઊંચાઈ
} KBCની પાણી વહન �મતા 220 ક્ુમેસિ (ઘન મીટર ��ત
�ુધી ઉપર ઉપાડવામ� આવે છે, �ે 18 માળની ઇમારતની ઊંચાઈ
સેક�ડ) રાખવામ� આવી હતી.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 65
�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

માે્ટિર માેનસૂનના કારણે પા�કસતાનમાં તબાહી


} પા�ક�તાન પર આ�થક સંકટ બાદ હવે કુ દરતે પણ કહ� ર વરસા�યો 400% વધારો થયો છે, �ેના કારણે ભાર� �ૂરની ���ત
છે. અનેક જગયાએ �ૂરના કારણે લોકોના મોત થયાના અહ� વાલો સ��ઈ છે.
પણ સામે આ�યા છે. અહ� વાલ �ુજબ, ભાર� વરસાદમ� અ�ાર ➢ દ��ણ-પ�ચિમ ચોમા�ું, �ે ભારતના વાર્ષક વરસાદનો મોટો
�ુધીમ� 1100થી વ�ુ પા�ક�તાની નાગ�રકોએ �વ �ુમા�યા છે. ભાગ લાવે છે, તે પા�ક�તાનમ� પણ વરસાદ�ું કારણ બને છે.
} ભારત સરકાર �ારા પણ �હ� રાત કરવામ� આવી છે ક� તે આ } અ�તશય ગરમી અને ફલેશ ફલડ
કપર� પ�ર���તમ�થી ઉગરવા માટ� પા�ક�તાનને માનવતાવાદ�
➢ મે 2022મ� પા�ક�તાનમ� સામા� તાપમાન સતત 45 �ડ�ી

®
સહાય �હ� ર કરશે .
સેન્લ્સયસથી ઉપર જોવા મળ�ું હ�ું. આ�ં�તક ગરમીએ
અા વષયો પા�કસતાનમાં અાવેલું પૂર કે ટલું ખરાબ છે ? ગલે�શયર પીગળવાની ���યાને વેગ આ�યો, �ે ગંભીર �ૂર�ું
કારણ બન્ું. ઉપર�ત હવા વ�ુ ગરમ થવાથી વ�ુ �માણમ�

l
} પા�ક�તાનમ� તા�ેતરના �ૂર�ું કારણ અસાધારણ ચોમાસાની
ઋ�ુ છે અને અઠવા�ડયા �ુધી ભાર� મા�ામ� �ૂટક �ૂટક થયેલો ભેજ ધારણ કર� છે અને �ૂશળધાર વરસાદ �વ�પે વરસી
વરસાદ થયો. તબાહ� મચાવે છે.

ku
} 33 �મ�લયનથી વ�ુ લોકો (પા�ક�તાનની વ�તીના લગભગ 15%) } આબોહવા પ�રવત�ન
ને અસર કર� છે અને $10 �બ�લયન�ું આ�થક �ુકસાન થ�ું છે. ➢ િવશ્વભરમ� ભાર� હવામાનની ઘટનાઓને આબોહવા
} તે 2010ના ‘�ુપરફલડ’ કરત� મોટું છે, �ેણે 20 �મ�લયન લોકોને પ�રવત�નના �ુરાવા તર�ક� જોવામ� આવે છે. પા�ક�તાન પણ
અસર કર� હતી અને લગભગ 2,000 લોકો માય� ગયા હતા. આવી જ ‘જળવા�ુ આપત્ત્ત’મ�થી પસાર થઈ રહું છે.

પા�કસતાનમાં અાવેલ ભીષણ પૂરનું કારણ શું હતું? પા�કસતાનને ભારત દ્વારા જાહે ર કરાયેલ માનવતાવાદી સહાય �વશે
an
} અ�ંત તીવ્ર ચોમા�ું } આ સહાય 2014 પછ� �થમ વખત હશે , �ાર� ભારત કુ દરતી
આપત્ત્તના કારણે પા�ક�તાનને મદદ કરશે .�ૂતકાળમ� ભારતે
➢ પા�ક�તાનમ� આ વષભે ચોમાસા�ું તીવ્ર �માણ જોવા મળ�ું હ�ું
વષ� 2010મ� આવેલા �ૂર અને 2005મ� આવેલા �ૂકંપ સમયે
અને તા�ેતર�ું િવનાશક �ૂર તે�ું સી�ું પ�રણામ છે.
પા�ક�તાનને મદદ કર� હતી.
➢ બ�ૂ�ચ�તાન અને સસધ �ેવા િવ�તારોમ� સર� રાશ વરસાદમ�

�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી


S

ભારતની પ્રથમ વર્ુર્યલ �ૂલ


eb

} તા�ેતરમ� �દલ્�ના �ુ�મં�ીશ્રી �ારા �દલ્� બોડ� ઓફ �ૂ લ ટ� �) અને CUET (સેન્ટ�લ �ુ�નવર્સટ� એન્ટ� �સ ટ� �) �ેવા
એજ્ુક�શન સાથે સંલનિ ભારતની �થમ વ્ચ�ુ�યલ �ૂ લ એવી અ�યાસ�મો �દાન કરવામ� આવશે .
“�દલ્� મોડલ વ્ચ�ુ�યલ �ૂ લ’ (DMVS)ની શ�આત કરાવવામ� } આ �ૂ લના �ારં ભભક તબ�ામ� ધોરણ-9 થી 12ના િવ�ાથ�ઓને
આવી હતી. ભણાવવામ� આવશે . તેના અંતગ�ત �ે િવ�ાથ�ઓએ ધોરણ-8
} ઉ�ે શય : �ે િવ�ાથ�ઓ �બ� વગગો માટ� �ૂ લ પર આવી શકતા �ુધીમ� અ�યાસ કયગો છે અને છોડ� દ�ધો છે તેવા 13 થી 18
W

નથી એવા િવ�ાથ�ઓને મદદ કરવાનો છે. વષ�ની વય જૂ થ ધરાવતા િવ�ાથ�ઓ ધોરણ-9મ� �વેશ મેળવી
�દલ્ી માેડલ વર્ુર્અલ �ૂલ સંબં�ધત મહત્ત્વની બાબતાે લાભ લઈ શક� છે.
} આ વ્ચ�ુ�યલ �ૂ લ ઓનલાઈન વગગો ઓફર કર� છે, �ેમ� વ્ચ�ુ�યલ } આ શાળાની શ�આત શેર�ઓમ� ભીખ માગતા બાળકો, દૂર�
લેક્ચસ� , ર� કોડકે ડ અને લાઈવ લે�ચસ�નો સમાવેશ થાય છે. િવ�તારમ� આવેલા ગામડાના બાળકો ક� �ેઓ યોગય શાળાલ�ી
} તેના અંતગ�ત Google અને Schoolnet India સાથે �શ�ણ �ુિવધાથી વં�ચત છે, સામા��ક ર�તે વં�ચત �ૃ�ઠ�ૂ�મની
ભાગીદાર�મ� કૌશલ આધા�રત અ�યાસ�મો, �પધ��ક છોકર�ઓને �શ�ણ આપવાના ઉ�ે શય સાથે શ� કરવામ� આવી
પર��ાઓ માટ� તાલીમ JEE Main (જોઈન્ટ એન્ટ� �સ હતી. આ શાળા એવા તમામ િવ�ાથ�ઓને તક આપશે �ેઓ
એ�ઝા�મનેશન), NEET (નેશનલ એ�લ���બ�લટ� કમ એન્ટ� �સ �શ�ણ મેળવી શકતા નથી.

66 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ

�રજનલ સાયન્સ સેન્ટર : ભુજ


} તા�ેતરમ� વડા�ધાનશ્રી �ારા �ુજરાતના �ુજ ખાતે અ�તન 3. એન�� સાય�સ ગેલેર� : ઊ��ના િવિવધ �સ��તો પર આધા�રત
�રજનલ સાય�સ સેન્ટર�ું લોકાપ�ણ કરવામ� આ��ું હ�ું. �થયર�થી લઇને તેની �યવહારુ ઉપયોત્ગતા રસ�દ ર�તે �દર્શત
} �ુજરાત રા�મ� િવ�ાન અને ટ� �નોલો�ના �ચાર-�સાર માટ� કરાશે .ઉપર�ત,�ુલાકાતીઓને િવિવધ મોડ� લ્સ મારફતે જણાવવામ�
રા�ના િવિવધ �ળોએ �રજનલ સાય�સ સેન્ટર�ું �નમ�ણ થઇ આવે છે ક� ક� વી ર�તે ઊ�� આપણા રોસ�દા �વનને �પશભે છે.
રહું છે. આવા સાય�સ સેન્ટર િવ�ાન અને ટ� � નોલો� �ે�ે �ુવા 4. નેનો ટ� �નોલો� ગેલેર� : નેનો ટ� �નોલો�ના િવિવધ �સ��તો,
પેઢ�ને �ોત્ા�હત તેમજ �શ��ત કરનાર અને આ�િવશ્વાસ સાધનો, તકનીક તથા ઉપયોત્ગતા તેમજ નેનો ટ� � નોલો�ની
વધારનાર ક� �� બનશે . વત�માન સમયમ� માનવ�વનમ� ઉપયોત્ગતા અને ભિવ�યમ�

®
તેના �ારા આવનાર પ�રવત�નને િવિવધ ઉ�પાદોના મા�યમથી આ
ભુજ �રજનલ સાયન્સ સેન્ટર

પ્રાથમિક પરીક્રા
ગેલેર�મ� �દર્શત કરવામ� આવશે .
} આ સેન્ટરને આશર� 10 એકર જમીન ઉપર કચ્છની સં�ૃ�તને

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
5. બો�સાઇ ગેલેર� : બો�સાઇ �ૃ� િવકસાવવાની કળા તથા તેની
અ�ુ�પ એવી ‘�ુંગા’ આકારની �ડઝાઈન �વ�પે બનાવવામ� આ��ું
સાથે સંકળાયેલ િવ�ાનને િવિવધ ઇન્ફો�ા�ફસિ તથા �વંત
છે, �ે �ુલાકાતીઓની િવ�ાન ��ેની ���ાસા�ૃત્ત્તને �ોત્ા�હત
ન�ૂનાઓ �ારા ���ુત કરવામ� આવેલ છે. ‘બો�સાઇ’ એ નાના

u
કરવાની સાથે �વનપયુંત શીખવાની �ૃત્ત્તને આગળ ધપાવશે .
પા�/કન્ટે ઇનરમ� નાના કદના છોડ/�ૃ� ઉગાડવાની એક
} આ સાય�સ સેન્ટર �ુજરાત સરકારના િવ�ાન અને �ૌ�ોત્ગક�
‘�પાનીઝ કળા’�ું �વ�પ છે.
િવભાગ હ� ઠળ કાય�રત �ુજરાત કાઉન�સલ ઓન સાય�સ એ�ડ
6. �ફરડ્ સ મેડલ ગેલેર� : આ એક િવ�શ�ટ ગેલેર� ગ�ણતના �ે�ે

nk
ટ� � નોલો� (GUJCOST) �ારા સ્ૃ�તવન પાસે , �ુ��યા ડું ગરની
તળે ટ�મ� િવકસાવવામ� આ��ું છે.
} �રજનલ સાય�સ સેન્ટરનો �ુ� ઉ�ે શ : સામા� માનવીના માનસ
પર વૈ�ા�નક અભભગમ ઉભો કર� િવ�ાન ��ે લોક��ૃ�ત
ક� ળવવાનો સાથે જ િવ�ાથ�ઓને આગામી પેઢ�ના વૈ�ા�નકો
બનવા માટ� �ે�રત કરવાનો છે.
આગ�ું યોગદાન આપનારા �ુવા ગ�ણત�ો ક� �ેઓને �ફરડ્ સ
મેડલ �ારા સન્મા�નત કરવામ� આ�યા છે તથા ભારતના એવા
ગ�ણત�ો �ેમણે ગ�ણતના �ે�મ� મહ�વ�ું યોગદાન આપેલ છે,
તેઓને સમર્પત છે.

ભુજ �રજનલ સાયન્સ સેન્ટરની અ� કે ટલીક �વશેષતાઅાે


Sa
ભુજ �રજનલ સાયન્સ સેન્ટર ખાતે �વ�વધ 6 પ્રકારની થીમ } આ સેન્ટરમ� ગેલેર�ઓ ઉપર�ત લોકોના મનોરં જન માટ�
અાધા�રત ગેલેરી સબમ�રન �સમ�ુલેટર, મ�રન નેિવગેશન �સમ�ુલેટર, 3-D
�થયેટર, સોલાર ટ� �, ફ�બોનાચી �સ��ત આધા�રત ��પચર,
1. �પેસ સાય�સ ગેલેર� : િવિવધ ખગોળ�ય �સ��તો અને
બાળકોને રમવા માટ� નેનો ટનલ, PSLV રોક� ટ મોડ� લ ,
અવકાશી પદાથગો પર ક� ���ત વણ�ના�ક, પર�પર સંવાદા�ક
બો�સાઇ ગાડ� ન અને વક� શોપ �ેવી અ�તન �ુિવધાઓનો
અને ઇન્ફોટ� ઇનમેન્ટ થીમ આધા�રત રાઇડ્ સ ધરાવ�ું અંત�ર�
�ુલાકાતીઓને અને ખાસ કર�ને િવ�ાથ�ઓ અને સંશોધકોને
સંશોધનનો �ૂતકાળ, વત�માન અને ભિવ�યનો �ચતાર આપ�ું
eb

હ� �ડ્ સ ઓન એસિિપ�રય�સ મળ� રહ� છે. આખા ક� ��ની ફરતે


�દશ�ન �નહાળ� શકાશે .
િવ�ાનની થીમ આધા�રત ઉ�ાન િવકસાવવામ� આવી રહું છે.
2. મર�ન નેિવગેશન ગેલેર� : આ ગેલેર�મ� સ�ુ�યા�ાનો
�ાચીન ઇ�તહાસ, િવિવધ �સનિલના આંતરરા�ટ� �ય કોડ્ સ, �રજનલ સાયન્સ સેન્ટર �વશે
દ�રયાઇ નેિવગેશનમ� ઉપયોગમ� લેવાતી િવિવધ પ��તઓ,
} �ુજરાત સરકારન� િવ�ાન અને ટ� �નોલૉ� િવભાગે રા�મ� 5 �રજનલ
સ�ુ�રીયા�ામ� ઉપયોગમ� લેવાતા િવિવધ સાધનોની રસ�દ
સાય�સ સેન્ટરને રાજકોટ, પાટણ, ભાવનગર, �ુજ, અને વડોદરામ�
W

મા�હતીને ઇન્ટરએ��વ પ��તથી �દર્શત કરાશે .


િવ�ાન અને ટ� �નોલૉ� કાઉન�સલ હ�તક �ાપવામ� આવશે .

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 67


�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

‘તારા�ગ�ર’ �ીલ્થ �ફ્ગેટ


} તા�ેતરમ� �ુંબઈમ� મઝગ�વ ડોક �શપ�બરડસ� �લ�મટ� ડ (IPL)
�ારા �ો�ે� 17A હ� ઠળ �ીજુ ં ��લ્થ ��ગેટ જહાજ ‘INS પ્રાેજે� 17A શું છે ?
તારાત્ગ�ર’ લોન્ચ કરવામ� આ��ું. } �ો�ે� 17A અથવા �ો�ે� 17 આલ્ફા ��ગેટ્સએ ભારત
} સરળ શ�ોમ� સમ�એ તો ��ગેટ એટલે નૌકાદળના મોટા �ુ� સરકાર �ારા મંજૂર કરાયેલ �.25,700 કરોડનો �ો�ે� છે.
જહાજની દ�રયાઇ �ુર�ા કરવાના હ� �ુથી તેની આજુ બાજુ ફર�ું/ } �ો�ે� 17Aમ� બે મોટ� �શપ�બલરડગ કં પનીઓ, ધ ગાડ� ન
રહ� �ું હોય એ�ું કદમ� ના�ું અને અ�તન ટ� કનોલો�કલ તથા
ર�ચ �શપ�બરડસ� એ�ડ એ����નયસ� (GRSE) અને ધ

®
એડવા�સ �ુિવધાઓથી સજ્જ એક ‘ઝડપી દ�રયાઇ �ુ� જહાજ’.
મઝગ�વ ડોક �શપ�બરડસ� (MDL) �ારા ભારતીય નૌકાદળ
} આ જહાજને ભારતીય નૌકાદળના જહાજોની �ડઝાઈન
માટ� સાત �ુ� ��ગેટ્સ �નમ�ણ કરવામ� આવી રહ્� છે, �ે
જ��રયાતોને સંતોષતી સં�ા, ર�ૂરો ઓફ નેવલ �ડઝાઈન �ારા

l
અગાઉના �ુ� જહાજો અને ��ગેટ્સ કરત� વ�ુ આ�ુ�નક છે.
�ડઝાઈન કરવામ� આ��ું છે.
} સાતમ�થી �ણ ��ગેટ્સ�ું �નમ�ણ ધ ગાડ� ન ર�ચ �શપ�બરડસ�
‘તારા�ગ�ર’ �ફ્ગેટની મુ� �વશેષતાઅાે

ku
એ�ડ એ����નયસ� (GRSE) �ારા અને ચાર ��ગેટ્સ�ું �નમ�ણ
} ઉત્તરાખંડના ગઢવાલમ� ��ત �હમાલયની તારાત્ગ�ર’ ધ મઝગ�વ ડોક �શપ�બરડસ� (MDL) �ારા કરવામ� આવી
પવ�તમાળાના નામે આ ��ગેટને તારાત્ગ�ર’ નામ આપવામ� આ��ું રહું છે.
છે. } આ માગ�દર્શત-�મસાઈલ ��ગેટ્સને િવ�શ�ટ એવી ��લ્થ
} સરફ� સ ટુ સરફ� સ (જમીનથી જમીન પર) �ુપરસો�નક �મસાઇલ �ડઝાઈન સાથે બનાવવામ� આવી છે, �ેમ� તેને દુશમનની
�સ�મથી સજ્જ છે. નજરથી બચાવવા માટ� રડાર ઈવેઝન ટ� � નોલો�નો સમાવેશ
an
} INS તારાત્ગ�ર’ �ો�ે� 17A હ� ઠળ બનાવવામ� આવનાર �ીજુ ં કરાયો છે. �ો�ે� 17A હ� ઠળ શ� કરાયેલ �થમ ��લ્થ
��લ્થ �ુ� જહાજ છે. ��લ્થ �ુ� જહાજ એટલે ક� તેની હલચલની જહાજ INS નીલત્ગ�ર હ�ું, �ેને વષ� 2019મ� લોન્ચ કરવામ�
ગ�તિવધીઓ દુશમન દ�શના રડારમ� પણ પકડાતી નથી. �ેથી આ��ું હ�ું. તથા ��તીય ��લ્થ જહાજ INS ઉદયત્ગ�રને મે ,
�ુ� સમયે અને દ�રયાઇ સવભેલ�સ �ેવી કામગીર� માટ� �ૂબ જ 2022મ� લોન્ચ કરવામ� આ��ું હ�ું.
મહ�વ�ૂણ� સા�બત થશે .
} અંદા��ત 75% ભાગો�ું �નમ�ણ �વદ�શીકરણથી કરા�ું છે.
ભારતીય નાૈસેના પાસે રહે લી �ફ્ગેટસ
S

} આ ��ગેટ (149 મીટર લ��ુ અને 17.8 મીટર પહોળું) બે ગેસ


} �શવા�લક �લાસ (�ો�ે� 17) : INS �શવા�લક, INS સાત�ુડા,
ટબ�ઈન અને બે �ુ� ડ�ઝલ એ���નના સંયોજન �ારા સંચા�લત
INS સહ્ા��
છે તથા 28 નો�ટકલ માઈલથી વ�ુની ઝડપ હ�સલ કરવા સ�મ
} તલવાર �લાસ (�ો�ે� 11356) : INS તલવાર, INS િ��ુળ , INS
eb

છે.
તબર
} આ ��ગેટ અ�ા�ુ�નક શસ્તો, સે�સર, એડવા�સ એકશન
} તેગ �લાસ : INS તેગ , INS તક� શ, INS િ�ક�ડ
ઈન્ફોમભેશન �સ�મ, ઈન્ટ��ેટ�ડ �લેટફોમ� મેનેજમેન્ટ �સ�મ, વરડ�
કલાસ મોડુલર, એક અ�ા�ુ�નક પાવર �ડ�� �ર�ુશન �સ�મ } કામોત� �લાસ (�ો�ે� 28) : INS કામોત�, INS કડમટ્, INS
અને અ� ઘણી અ�તન �ુિવધાઓથી સજ્જ છે. �ક�ન, INS કવરત્તી

Artemis 1 �મશન
W

} નાસા (NASA - National Aeronautics and Space અાટયો �મસ પ્રાેગ્રામ


Administration)�ું આટકે �મસ 1 �મશન ક� �ે 2 સ�ટ� મબર, } આટકે �મસ �ો�ામ એ અમે�રકન �પેસ એજ�સી NASA �ારા
2022ના રોજ લોન્ચ થવા�ું હ�ું તેને એ���ન લીક� જ બાદ રોક� �નદકે �શત �પેસ �ો�ામ છે, �ેનો �યેય માનવ�તને ચં� પર ફર�થી
દ�વામ� આ��ું છે. પાછા મોકલવાનો અને તેના િવશે વ�ુ મા�હતી એકિ�ત કરવાનો છે.
} નાસાના આ મહ�વાક��ી �મશનને ફલો�રડામ� ક� નેડ� �પેસ } એપોલો - II �પેશશટલ અંતગ�ત 20 જુ લાઇ, 1969ન� રોજ
સેન્ટરથી લોન્ચ કરવામ� આવનાર હ�ું. અમે�રકન અવકાશયા�ી નીલ આમ���ોંગ �ારા સૌ�થમવાર
ચં�ની ધરતી પર પગ �ૂકવામ� આ�યો હતો.
68 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ

} આટકે �મસ કાય��મ એ ચં� પર કાયમી હાજર� �ાિપત કરવા, અાટયો �મસ 3 (2025/26)
ખાનગી કં પનીઓ માટ� ચં�ની અથ��યવ�ાના �નમ�ણ માટ� પાયો } આટકે �મસ 3ને �પેસ લોંચ �સ�મ (SLS) રલોક 1 રોક� ટ �ારા વષ�
નાખવા અને આખર� મ�ુ�યોને મંગળ પર મોકલવાના નાસાના 2024મ� લોન્ચ કરવાની યોજના છે. તે ચં� પર �ો�ામના �થમ �ૂ ને
લ�બાગાળાના �યેય તરફ�ું �થમ પગ�ું છે. લે�ડ કરવા માટ� ન્ૂનતમ ગેટવે અને �રટ� � �ેબલ લે�ડરનો ઉપયોગ
} �ેમ એપોલો �ો�ામનો �યેય સૌ�થમવાર કોઈ માણસને ચં� પર કરશે . ચં�ના દ��ણ ધ્ુવ �દ�શ પર વાહનને લે�ડ કરવાની યોજના છે.
મોકલવાનો હતો, તેમ આટ� �મસ �ો�ામ ચં� પર કાયમી હાજર�
�ાિપત કરવાના લ�બા ગાળાના �યેય તરફ�ું �થમ પગ�ું હશે . સ્ેસ લાેનચ શસ�મ

®
આટકે �મસ �ો�ામ ખાસ કર�ને અવકાશયા�ીઓને 2024 �ુધીમ� } એકમા� રોક� ટ �ે એક જ �મશન પર ઓ�રઅન, અવકાશયા�ીઓ
ચં�ના દ��ણ ધ્ુવ પર ઉતારશે . સૌ�થમ વખત મ�હલા અને અને કાગગો (માલસામાન)ને ચં� પર મોકલી શક� છે. લોન્ચ

પ્રાથમિક પરીક્રા
અશ્વેત �યક�તને ચં� પર મોકલવામ� આવશે . થયા પછ� SLS એ િવશ્વ�ું સૌથી શક�તશાળ� રોક� ટ હશે .

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} ભારતીય �ૂળના રા� ચાર�ની આટકે �મસ માટ� અવકાશયા�ી
તર�ક� પસંદગી કરવામ� આવી છે. અાે�રઅન રિૂ માેડ્ુલ

u
} આટકે �મસ 1ના ��ેપણ પહ� લ� ઓ�રઅન અવકાશયાનના �ણ } આ એક અવકાશયાન છે, �ે ચં�, મંગળ વગેર� �ેવા �હો પર
સફળ પર��ણો પાર પાડવામ� આ�યા છે. જવાની �મતા ધરાવે છે. આ વાહન 6 લોકોને લઈ જઈ શક�
} અપોલો �મશન માટ� વપરાયેલ લોન્ચપેડ 39B પરથી જ આટકે �મસ�ું છે, 21 �દવસ �ુધી અવકાશમ� રહ� શક� છે. તેના બે �ુ�

nk
��ેપણ કરવામ� આવશે .
} ઓ�રઅન મ��-પપ�ઝ �ૂ હિ�કલ (ઓ�રઅન MPCV) એ અમે�રકન
માનવસ�હત અવકાશયાન છે. �ેનો હ� �ુ ચાર અવકાશયા�ીઓના
�ૂ ને �ૃ�વીની ભ્રમણક�ામ� અથવા �ૃ�વીની ભ્રમણક�ાની બહાર
લઈ જવાનો છે.
ભાગો છે : �ૂ મોડુલ અને ESM (�ુરોિપયન સર્વસ

લુનાર અાેશબષિ ટલ �ેટફાેમર્ - ગેટવે


} આ ચં�ની ભ્રમણક�ામ� �પાનાર �પેસ �ે શન છે. અહીં
અવકાશયાનમ� આવતા અવકાશયા�ીઓ લે�ડ થશે .આ ગેટવે એક
મોડ�ૂલ)

દાયકા કરત� વ�ુ સમય �ુધી ભ્રમણક�ામ� રહ� શે . તે �ૂ ને રહ� વા અને


કામ કરવા માટ� �ું �ાન �દાન કરશે તથા ચં� પર અને તેની આસપાસ
Sa
અાટયો �મસ 1 (2022)
} આટકે �મસ �ો�ામની �થમ ફલાઇટ, ‘આટકે �મસ 1’ એક �કારની લ�બાગાળાના િવ�ાન અને માનવ સંશોધનને સમથ�ન આપશે .
ચકાસણી હશે , �ેમ� માનવર�હત ઓ�રઅન ક� ���ુલ ચં�ની } તે 2024મ� ચં� માટ� રવાના થશે . હાલમ� નાસાના લે�ડર માટ� �ણ
પ�ર�મા કરવામ� 10 �દવસ પસાર કરશે . તે ચં�થી 60,000 �પધ��ક �ડઝાઇન પસંદ કરવામ� આવી છે. તે �પેસએસિ, ર�ૂ
�ક.મી. (37,000 માઇલ)ના અંતર� પ�રભ્રમણ કય� પછ� �ૃ�વી પર ઓ�ર��ન અને ડાયને�ટસિ �ારા �ડઝાઇન કરવામ� આવી છે.
પરત ફરશે .
Human Landing System
eb

} ઓ�રયન �પેસ�શપ પોતાની સાથે દસ નાના સેટ�લાઈટ્ સ એટલે


ક� ક્ૂબસેટ્સ પણ લઇને જશે . �ેને �પેસમ� છોડવામ� આવશે . } અમે�રકન કં પનીઓ �ારા બનાવવામ� આવેલ માનવ
અવતરણ �ણાલી (Human Landing System) એ
} આ નાના સેટ�લાઈટ્ સ ઓ�રયનની યા�ા અને અ� ગ�તિવ�ધઓ
પ�રવહન�ું અં�તમ મોડ છે, �ે અવકાશયા�ીઓને ચં�ની
પર નજર રાખશે . આ ક્ૂબસેટ્સ ચં�ના અલગ-અલગ ભાગ પર
નજર રાખશે અને તેની તપાસ કરશે . ભ્રમણક�ામ�થી સપાટ� પર અને પાછા ભ્રમણક�ામ� લઈ જશે .

} ભિવ�યમ� આ ક્ૂબસેટ્સની મદદથી ધરતીની ન�ક ચ�ર


W

અા �મશનને Artemis નામ કે મ અાપવામાં અા�ું?


લગાવતા કોઈ એ�ે રોઇડ પર �પેસ�ાફ્ટ મોકલવાની તૈયાર� પણ
} �ીસમ� ચં�ની દ�વીને ‘આટકે �મસ’ કહ� વામ� આવે છે. તેને ‘�શકારની
કરવામ� આવી રહ� છે. આ ક્ૂબસેટ્સ એ�ે રોઈડ્ સનો અ�યાસ
દ�વી પણ માનવામ� આવે છે.
પણ કરશે તથા અ� �કારના �પેસ એસિ�લોર� શન પણ કરશે .
} આ નામ એટલા માટ� પસંદ કરવામ� આ��ું ક� મ ક� , પહ� લી વખત
અાટયો �મસ 2 (2024) ચં� �મશન પર કોઈ મ�હલાને મોકલવાની તૈયાર� થઈ રહ� છે.
} આટકે �મસ-2, 2022મ� ચં�થી 8,900 �ક.મી. (5,500 માઇલ)ના આ લોકો વષ� 2030મ� ચં� પર જશે તેવી શક્યતા છે. મ�હલાને
અંતર� ��-�રટન� ફલાયબાય પર ચાર અવકાશયા�ીઓને લોન્ચ સન્માન આપવા માટ� નાસાએ આ �મશન�ું નામ આટકે �મસ રાખું છે.
કરશે .

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 69


�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

ડાકર્ �ાય �રઝવર્


} તા�ેતરમ� િવ�ાન અને ટ� �નોલો� િવભાગ (DST) �ારા લ�ાખના �દ�શ એ �વચ્છ આકાશ, ઓછામ� ઓછુ ં �કાશ �દૂષણ, �ૂકં ુ
હ� �લે િવ�તારમ� ભારતના �થમ ડાક� �ાય �રઝવ�ની �ાપના વાતાવરણ અથ�ત્ ભેજ�ું ત�ન ઓછુ ં �માણ ધરાવે છે અને આવી
કરવાની �હ� રાત કરવામ� આવી છે. ભૌગો�લક પ�ર���તને અવકાશીય સંશોધન અને આકાશ-દશ�ન
} ચ�ગથ�ગ વ��વ અભયારણયના ભાગ �પે આ ડાક� �ાય માટ� ઉત્તમ માનવામ� આવે છે.
�રઝવ�ની �ાપના કરવામ� આવશે તથા તે 22 �ક.મી. િવ�તારમ� } વ�ુમ�, આ �ે�ને અવકાશ સંશોધન માટ� િવશ્વમ� સૌથી વ�ુ
ફ� લાયેલ હશે . ઊંચાઈ પર આવેલી સવ�- શ્રે�ઠ જગયાઓમ�ની એક હોવા�ું �માણ

®
} �ાય ગેઝઝગ (Sky Gazing) એટલે ક� આકાશ-દશ�નનો શોખ પણ મળે લ છે.
ધરાવતા લોકો માટ� આ એક મહ�વ�ૂણ� સમાચાર છે. ડાકર્ �ાય �રઝવર્નું મહત્ત્વ

l
કાેના સહયાેગથી ડાકર્ �ાય �રઝવર્ની �ાપના કરવામાં અાવશે? } ડાક� �ાય �રઝવ�ને ‘Night Sky Sanctuary’ તર�ક� પણ
} ડાક� �ાય �રઝવ�ની �ાપના માટ� ક� ��શા�સત �દ�શ �શાસન, ઓળખવામ� આવશે .

ku
લ�ાખ ઓટોનોમસ �હલ ડ� વલપમેન્ટ કાઉન્�સલ (LAHDC), લેહ } મા� કુ દરતી ઉ�સ ધરાવતા િવ�તારમ� નર� આંખે પણ અનહદ
અને બેંગલોર ��ત ઈન્�ડયન ઈન્સ્�ટ્ુટ ઓફ એ�� ો�ફ�ઝસિ આહલાદક આકાશ-દશ�ન કર� શકાય છે. પરં �ુ ખાસ ‘ડાક� �ાય
(IIA) વચ્ચે એક સમજૂ તી કરાર (MoU) પર હ�તા�ર કરવામ� �રઝવ�’નો િવકાસ કરવા માટ� આવી જગયાઓએ િવિવધ વૈ�ા�નક
આ�યા છે. સાધનો પણ લાવવામ� આવે છે, �ેથી આ એક અન� અ�ુભવ
બની રહ� .
ડાકર્ �ાય �રઝવર્ અેટલે શું?
} િવશ્વભરમ� આવ� ક� ટલાય ડાક� �ાય �રઝવ� અસ�ત�વમ� છે, પરં �ુ
} સાવ સરળ શ�ોમ� સમ�એ તો ડાક� �ાય �રઝવ� એટલે એવો
an
ભારતમ� હજુ �ુધી એક પણ આવી જગયા નહોતી. તેથી ભારતમ�
િવ�તાર �� ત�ન ઓછો (કહ� શકાય ક� ન�હવત્) વીજ-�કાશ
આવા ડાક� �ાય �રઝવ�ની રચનાથી ભારતમ� એ�� ો ટુ �રઝમ અને
હોય. એટલે ક� ધરતી અને આકાશ વચ્ચે મા� કુ દરતી અજવાળું
�ામીણ અથ�તં�ને વેગ મળશે .
જ હોય, અ� કોઈ પણ �કાશની હાજર� ક� અસર ન વત�તી હોય.
} ભારતમ� આગામી �ણ મ�હનામ� દ�શ�ું �થમ ડાક� �ાય
} �� કૃ િ�મ �કાશની ગેરહાજર� હોય તે જગયા આકાશ-દશ�ન
�રઝવ� તૈયાર કર� દ�વામ� આવશે . અહીં optical, infra-red
તેમજ અવકાશ સંબં�ધત અ�યાસ માટ� �ૂબ જ આદશ� માનવામ�
તેમજ gamma-ray �ેવા અ�ા�ુ�નક ટ� �લ�ોપની હાજર�
આવે છે. આવી જગયાઓ �વાસીઓ માટ� તો એક આકષ�ણ છે
S

એ �ુલાકાતીઓને આકાશ-દશ�નનો એક અવણ�નીય અ�ુભવ


જ, પણ દ�શના િવ�ાન િવભાગ માટ� સંશોધક�ય હ� �ુઓ માટ� પણ
કરાવશે .
એક બહુ જ મહ�વ�ું સંશોધન �ળ સા�બત થાય છે.
} USA ��ત ઇન્ટરનેશનલ ડાક� �ાય એસો�સએશન �ારા આવા Knowledge Popups
eb

�ાનોની પસંદગી ચો�સ માપદં ડોની પ�ર�ૂણત


� ાના આધાર� } ખગોળશાસ્તીઓ ઘણ� વષગોથી અવકાશીય સંશોધન હ� �ુ
કરવામ� આવે છે. મસમોટ� ટ� �લ�ોપ �ાિપત કરવાના આશયથી દુ�નયાભરમ�
શા માટે લદ્ાખની પસંદગી કરવામાં અાવી છે ? આદશ� �ળોની શોધ કરતા રહ્ા છે. આવ� �ળોને સામા�
} અ�યાસ કરત� જણા�ું છે ક� , લ�ાખમ� લેહ ન�ક આવેલ હ� �લે ર�તે આપણે ‘અંત�ર� વેધશાળા’ તર�ક� ઓળખી શક�એ.
W

દે શનાે પ્રથમ અેર ટે ક્સી પ્રાેજે�


} આવનારા બે-�ણ વષ�મ� અમદાવાદમ� હાસોલ ન�ક દ�શનો �થમ એર ટ� સિી �ો�ે�નો અમલ કરવામ� આવશે .
} પાલડ� �રવર�ન્ટ પર હ� �લપેડ બનાવીને નાગ�રકો માટ� હ� �લકો�ટર સેવા શ� કય� બાદ હવે એર ટ� સિી શ� કરવામ� આવશે , �ે ઉડ્ડયન �ે�ને
પણ વેગ આપશે .
} �ુજરાત સરકાર �ારા હાસોલ ન�ક એર ટ� સિી �ો�ે� માટ� વટટી પોટ� પણ બનાવવામ� આવશે , ��થી નાના હ� �લકો�ટર અને ડ� ોન ટ� ક
ઓફ લેન�ડગ થઇ શકશે .
} �ુક�. �ુ.એસ. અને ઓ��ે �લયામ� પણ આવા �ો�ે� કાય�રત છે.

70 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ

હાઈડ્રાેજન ફ્ુઅલ સેલ બસ


} તા�ેતરમ� ક� ��રીય મં�ી ડૉ. ��તે�� સસહ �ારા �ુણે ખાતે ભારતની ફ્ુઅલ સેલનાે ઉપયાેગ
�થમ હાઈડ� ોજન ફ્ુઅલ સેલ પર આધા�રત બસ�ું ઉ�ઘાટન } આ ફ્ુઅલ સેલનો ઉપયોગ �ે શનર� અને મો�ટવ એમ બંને
કરવામ� આ��ું હ�ું. �કારની જ��રયાતોમ� કર� શકાય છે.
} �ુણે ��ત સોફ્ટવેર બહુ રા�ટ� �ય કં પની KPIT �લ�મટ� ડ અને } કાર, ટ� ક, બસો �ેવા વાહનો તથા મોટા ડ� ટા ક� ��ો અથવા �યાપાર�
કાઉન�સલ ઓફ સાય�ન્ટ�ફક એ�ડ ઇ�ડસ્�� યલ �રસચ� (CSIR) એકમો, ઔ�ોત્ગક અને રહ� ણાક ઇમારતો માટ� �ાથ�મક ઊ��
�ારા સં�ુ�ત ર�તે આ બસ િવક�સત કરાઈ છે. સ્ોત તર�ક� તેમજ અગ�ના ક���ૂટર અને કોમ�ુ�નક� શન

®
નેટવક� સમ� પાવર સ્તોતના બેકઅપ તર�ક� હાઈડ� ોજન ફ્ુઅલ
મુ� મુદ્ા

પ્રાથમિક પરીક્રા
સેલનો ઉપયોગ કર� શકાય છે.
} લ�બા અંતરના �ટ પર સંચા�લત ડ�ઝલ બસ સામા� ર�તે

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
વાર્ષક 100 ટન કાબ�ન ડાયોસિાઇડ (CO2)�ું ઉત્��ન કર� છે, ફાયદાઅાે
તેની સરખામણીમ� હાઈડ� ોજન ફ્ુઅલ સેલ પર આધા�રત બસ } પય�વરણ અ�ુકૂળ : હાઇડ� ોજનને વીજળ�મ� �પ�ત�રત કરવાની

u
�ૂ� ઉત્��ન �મતા ધરાવે છે. ���યા દર�મયાન આડપેદાશ તર�ક� પાણી મળે છે તથા
} ભારતના સંદભ�મ� વાત કર�એ તો, ડ�ઝલ સંચા�લત ભાર� �ીનહાઉસ વા�ુઓની �ૂબ જ ઓછ� મા�ા ઉ�પન્ન થાય છે. આમ,
વાહનોમ�થી લગભગ 12-14 ટકા CO2 ઉત્��ન થાય છે, �ાર� તે પય�વરણને અ�ુકૂળ છે.

nk
હાઇડ� ોજન ઇંધણ સેલ આધા�રત વાહનો એ CO2 ઉત્��નને દૂર
કરવા માટ� ઉત્તમ મા�યમ સા�બત થશે .

હાઇડ્રાેજન ફ્ુઅલ સેલ (HFC) શું છે ?


} એવા ફ્ુઅલ સેલ (બળતણ કોષ) �ેમ� ઈંધણ તર�ક� હાઇડ� ોજન
વા�ુનો ઉપયોગ થતો હોય તેને ‘હાઇડ� ોજન ફ્ુઅલ સેલ’ કહ� વામ�
} ટકાઉ અને કાય��મ : હાઇડ� ોજન ફ્ુઅલ સેલ�ું ટકાઉપણું વ�ુ
છે. વળ� હાઈડ� ોજન એ ગેસો�લન કરત� વ�ુ કાય��મ બળતણ છે.
} �રફ્ુઅસલગ ટાઈમ : હાલમ� �ુ��વાહમ� ચચ��ું ક� �� બનેલા
ઇલે���ક વાહનોની સાપે�ે HFCVs-હાઈડ� ોજન ફ્ુઅલ
સેલ હિ�કલ (�ે એક �કાર� ઇલે���ક વાહન જ છે )નો ઈંધણ
�રફ્ુઅસલગનો સમય ઘણો ઓછો છે.
આવે છે.
Sa
} ઉપલબ્ધતા : હાઇડ� ોજન વા�ુના ઉ�પાદન માટ� સંસાધનોની
} વત�માન સમયે ઉપલબ્ધ ઈંધણોમ� હાઇડ� ોજન-ઇંધણ એ સૌથી
િવશાળ ઉપલબ્ધતા છે કારણ ક� હાઇડ� ોજન એ બ્હ્મ�ડમ� સૌથી
શ્રે�ઠ �દશ�ન અને સૌથી ઓછ� પય�વરણીય આડઅસર ધરાવે છે.
િવ�ુલ �માણમ� રહ� �ું ત�વ છે.
} આ �કારના ફ્ુઅલ સેલ એ ડ�ઝલ અથવા પેટ�ોલની
} ઉ�લેખનીય છે ક� ઘણા પય�વરણીય લાભો તથા સ�મ ઈંધણ
સરખામણીમ� વ�ુ ઊ�� �ુ�ત કર� શક� છે.
તર�ક� મા�તા હોવા છત� હાઈડ� ોજન ફ્ુઅલ સેલ હજુ �ુધી
} તે પેટ�ોલ કરત� લગભગ �ણ ગણી વ�ુ કાય��મતા ધરાવે છે �યાપક પણે �યાપા�રકૃ ત થયા નથી.
eb

તથા પેટ�ોલની �ુલનામ� આ (હાઈડ� ોજન) બળતણના ઉપયોગથી


ઓછા �દૂષકો ઉત્ર્�ત થાય છે. તેથી, આ ટ� �નોલો� સંભવતઃ હાઇડ્રાેજન ફ્ુઅલ સેલ સંબં�ધત સમસ્ાઅાે
પ�રવહન�ું સૌથી ઇકો-�� �ડલી મોડ છે. } હાઇડ� ોજન ચ�લત કાર ક� અ� વાહનની રકમત ઇલે��� ક કાર ક�
} �ૂ� કાબ�ન ઉત્��ન કાય��મતા તથા �ા�નક ઉ�પાદન વાહનો કરત� વધાર� હોઈ શક� છે.
માટ� ની તેની ઉચ્ચ સંભિવતતાના કારણે હાઈડ� ોજનને પરં પરાગત } વળ�, મોટા �માણમ� હાઇડ� ોજન જ�થાને એક જગયાથી બી�
બળતણના િવક�પ અને ભિવ�યના જગયાએ લઈ જવા માટ� ગેસો�લનની સાપે�ે
W

બળતણ તર�ક� જોવામ� આવે છે. વ�ુ ખચ� થાય છે. હાઈડ� ોજન એ પેટ�ોલ
કરત� વ�ુ િવસ્ોટક છે, �ેથી સલામતીની
કાયર્પદ્ધ�ત
મોટ� સમ�યા ઉદ્ ભવે છે.
} સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો હાઈડ� ોજન
} હાઇડ� ોજન વા�ુ બનાવવાની ���યામ�
ફ્ુઅલ સેલ એ હાઇડ� ોજન અને
ઘણીવાર અ�શમ�ૂત ઇંધણ સ્ોતોમ�થી
ઓક્સિજન વચ્ચે રાસાય�ણક
ઊ�� મેળવવાની જ�ર પડ� છે, �ે બાબત
��ત��યા �ારા વીજળ� ઉ�પન્ન કર� શક�
હાઇડ� ોજનના ‘�ીન ફ્ુઅલ’ તર�ક� ના
છે.
�ુ�ાઓ સામે ��ો ઉભા કર� છે.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 71


�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

હાઈડ્રાેજન બળતણ અને ભારત Knowledge Popups


} વષ� 2022-23ના ક� ��રીય બ�ેટમ� કલાઇમેટ એક્શન માટ� રજૂ કાબર્ન તટ�તા
કરવામ� આવેલી જોગવાઇઓ અ�ુસાર ઉ�� મં�ાલય એ �ીન
} સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો, કાબ�ન તટ�તા (કાબ�ન ન્ુટ�ા�લટ�)
હાઇડ� ોજન પો�લસી (GHP) �હ� ર કર� હતી. એટલે કાબ�નના ઉત્��ન અને કાબ�નના શોષણ વચ્ચે સં�ુલન
} આ ની�ત અ�ુસાર વષ� 2030 �ુધીમ� 5 �મ�લયન ટન વાર્ષક �ળવી રાખ�ું.
�ીન હાઇડ� ોજન ઉ�પાદન�ું લક્ષ્ય �નધ��રત કરવામ� આ��ું હ�ું, } વાતાવરણમ�થી કાબ�ન ઓસિાઇડને દૂર કર�ને તેને અ�
�ે દ�શમ� વત�માન હાઇડ� ોજનની મ�ગના 80% કરત� પણ વ�ુ છે. કાબ�ન સસકમ� સં��હત કરવાની ��યાને કાબ�ન �સ�વે��ેશન

®
} વળ� આ �કારના પય�વરણ અ�ુકૂળ ઈંધણનો ઉપયોગ ભારત તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે.
દ�શને ઉત્��ન ઘટાડવાના પે�રસ કરાર અને NDC (Nationally } એિ�લ 2022 દર�મયાન જમ�ુના સ�બા ���લામ� આવેલ

l
Determined Contributions) લક્ષ્યો ��ેની તેની પ�લી ગામની પંચાયતને સં�ૂણ� સૌર ઉ�� સંચા�લત ભારતની
��તબ�તાને વળગી રહ� વામ� મદદ કરશે . �થમ ‘કાબ�ન ન્ુટ�લ પંચાયત’ �હ� ર કરવામ� આવી હતી.

ku
હાઈ થ્ુપુટ સેટેલાઈટ
ચચાર્માં શા માટે ? } પરં પરાગત દૂરસંચાર સેટ�લાઈટમ� ઉપ�હ મા� એક જ વાર
} તા�ેતરમ� સેટ�લાઈટ ઈન્ટરનેટ સર્વસ �ોવાઈડર ‘હુ�સ ���વ�સીનો ઉપયોગ કર� છે, �ાર� HTSમ� બહુ િવધ �પોટનો
કોમ�ુ�નક� શન ઈત્�ડયા (HCI)’ �ારા ભારતની �થમ કોમર્શયલ ઉપયોગ થતો હોવાથી ���વ�સીનો ફર�વાર પણ ઉપયોગ કર�
હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ (HTS) બ્ોડબે�ડ સેવા શ� કરવામ� આવી શકાય છે.
an
છે. હુ�સ ઈત્�ડયા ઈસરોના GSAT–11 અને GSAT-29 ઉપ�હનો } iPhone–14મ� સેટ�લાઈટ જોડાણ સાથેનો ફ�ચર આપવામ�
ઉપયોગ કર�ને હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ બ્ોડબે�ડ �દાન કરશે . આ��ું છે, �ે મા� અમે�રકા અને ક� નેડા �ેવા દ�શો માટ� �સ�મત છે.

હાઈ થ્ુપુટ સેટેલાઈટ �વશે હાઈ થ્ુપુટ સેટેલાઈટના ફાયદા


} હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ (HTS) એક દૂરસંચાર સેટ�લાઈટ છે, �ે } હાઈ �પીડ ઈન્ટરનેટ સેવા સ�તા દર� �દાન કર� છે.
પરં પરાગત દૂરસંચાર સેટ�લાઈટ (Fixed Satellite Service) } હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ (HTS)એ આગામી ટ� � નોલો� ���તને
S

કરત� વધાર� થ્ુ�ુટ (ઝડપી ડ� ટા �ોસેસસગ) �દાન કર� છે.


આગળ વધારશે . લોકો, સરકાર, આયોજકો, બેન્કો, એટ�એમ,
} એકસમાન ઓર્બટલ �પે��મ પર હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટથી સે�ુલર અને ખાનગી નેટવક� સ �ેવા �યવસાયોમ� આંતર-
નોંધપા� �મતાઓ વધાર� શકાય છે. આ �મતામ� વધારો
જોડાણનો લાભ પહોંચાડવા મદદ�પ થશે .
eb

સામા� ર�તે પરં પરાગત દૂરસંચાર સેટ�લાઈટ કરત� 2 થી 100


} હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ (HTS) સેવા છે વાડાના �ળોએ બ્ોડબે�ડ
ગણો વધાર� હોય છે. �ે એકં દર� �બટ ��ત ખચ�મ� ઘટાડો કર� છે.
કને��િવટ� િવ�તારવામ� મહ�વની �ૂ�મકા ભજવશે . પહાડ� અને
} હાઈ-થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ એ સેટ�લાઈટ આધા�રત બ્ોડ બે�ડ સેવાને
�ામીણ િવ�તારોમ� ઈન્ટરનેટન� જોડાણને મજ�ૂત કરશે .
સરળતાથી �દાન કરવા સ�મ છે.
} પરં પરાગત દૂરસંચાર સેટ�લાઈટની આ�ૃત્ત્ત (Beams) �ૂબ જ } આ સેટ�લાઈટ સેવા �ા�નક અથ�તં�ને વેગ આપવા માટ� આ�થક
�યાપક �ે�મ� ફ� લાયેલી હોય છે, �ે સમ� ખંડને આવર� લે છે. તકો ઊભી કરશે .
W

�ેથી આ�ૃત્ત્તની સાથે ઉપલબ્ધ ર� �ડયો ���વ�સી પણ િવશાળ } છે વાડા અને દૂર� િવ�તારોમ� હાઈ-�પીડ ઈન્ટરનેટ સેવા
�ે�મ� ફ� લાયેલ છે, �ેના કારણે �ા�ત થતા ��ે��મની કાય��મતા �દાન કરશે અને સા�ુદા�યક ઈન્ટરનેટ એસિેસ માટ� વાઈ-ફાઈ
ઓછ� હોય છે. હોટ�પોટ્ સ તેમજ મોબાઈલ નેટવક� ની પહોંચ િવ�તારવામ�
} �ાર� હાઈ થ્ુ�ુટ સેટ�લાઈટ(HTS)મ� નાના ફૂટિ�ન્ટ્ સ સાથે મદદ�પ નીવડશે .
બહુ િવધ ‘�પોટ બીમ’નો ઉપયોગ કરાય છે, �ે દર� ક નાના િવ�તારને } ઈન્ટરનેટનો �યાપ વધાર�ને �ડ�ટલ અસમાનતા ઘટાડવામ�
આવર� લે છે. �ેમ��ું દર� ક ‘�પોટ બીમ’ એક અલગ �સનિલ �દાન મદદ�પ થશે . �ેથી �ડ��ટલ ઈત્�ડયાના �વપ્નને �ૂણ� કરવામ�
કરશે . �ેનાથી સમ� �સ�મ ઝડપી અને વ�ુ સાર� �મતાથી કાય� પીઠબળ મળશે .
કર� શકશે .

72 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ

વુમન ઇન અેક્નજ�નય�ર� ગ, સાયન્સ અેડિ ટે કાેલાેજી (WEST) પહે લ


} ક� �� સરકાર �ારા “�ુમન ઇન એ����નયરરગ, સાય�સ એ�ડ કરવા જ�ર� કૌશલ્ય મેળવવામ� મ�હલાઓને મદદ મળશે .
ટ� � નોલો� (WEST)” નામની નવી I-STEM (Indian Science } “કને� ��વકલી” �ડ��ટલ સ�ૂહ બનાવીને મ�હલાઓને
Technology and Engineering facilities Map) પહ� લ શ� ઓનલાઇન ચચ� અને �ુરંત સહાયની �ુિવધા �ૂર� પડાશે .
કરવામ� આવી છે.
I-STEM શું છે ?
વુમન ઇન અેક્નજ�નય�ર� ગ, સાયન્સ અેડિ ટે કાેલાેજી (WEST) } I-STEM એ R&D (સંશોધન અને િવકાસ) �ુિવધાઓ ઉપલબ્ધ
�વશે કરાવવા માટ� �ું એક રા�ટ� �ય વેબ પોટ� લ છે.

®
} WEST �ો�ામને િવ�ાન, ટ� � નોલો�, એ����નયરરગ અને } I-STEM પોટ� લને ભારત સરકારન� �ુ� વૈ�ા�નક સલાહકારના

પ્રાથમિક પરીક્રા
મેથેમે�ટસિ (STEM) �ૃ�ઠ�ૂ�મ ધરાવતી મ�હલાઓ માટ� શ� કાય�લયની પહ� લના ભાગ�પે �ધાનમં�ી-િવ�ાન, ટ� � નોલો�

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
કરવામ� આ�યો છે, �ે તેમને િવ�ાન, ટ� � નોલો� અને ઇનોવેશન અને ઇનોવેશન એડવાઇઝર� કાઉન�સલ (PM-STIAC)ના ને�
ઇકો�સ�મમ� યોગદાન આપવા માટ� સશ�ત કરશે તેમજ હ� ઠળ �ન્ુઆર�, 2020મ� શ� કરવામ� આ��ું છે.

u
મ�હલાઓને R&Dમ� કાર�કદદી બનાવવામ� સ�મ કરશે , �ેમ ક� , } આ પોટ� લ સંશોધકોને વૈ�ા�નક સાધનસામ�ીના ઉપયોગને
ટ� ક�ન�શયન, ટ� � નોલો��, વૈ�ા�નકો અને ઉ�ોગસાહ�સકો. ઍસિેસ કરવા તેમજ પેટન્ટ, �કાશનો અને ટ� � નોલો� શેર
} WEST પહ� લ �ારા I-STEM િવ�ાન અને એ����નયરરગના કરવાની �ુિવધા આપે છે.

nk
સીમાવત� �ે�ોમ� �ૂળ�ૂત અથવા �યો��ત (applied)
િવ�ાનમ� સંશોધન કરવા માટ� વૈ�ા�નક ઝૂ કાવ ધરાવતી મ�હલા
સંશોધકો, વૈ�ા�નકો અને ટ� � નોલો��ને એક અલગ �લેટફોમ�
�ૂરું પાડવામ� આવશે .
} મ�હલાઓને વૈ�ા�નક સાધનોના સંચાલન, �ળવણી, �ડઝાઇન
} I-STEM મ�હલા સંશોધકોને �સ��ઓ, �ુ�ાઓ પર િવચાર-
િવમશ� કરવા અને િવ�ાન, ટ� � નોલો� અને નવીનતામ� �ગ�ત
�ારા દ�શને આગળ લઈ જવા માટ� િવચારોની આપ-લે કરવા માટ�
એક �લેટફોમ� /મંચ �દાન કર� છે.
} તેના હ� ઠળ શૈ��ણક સં�ાઓ, ઉ�ોગો અને �ાટ� અપ્ વચ્ચે
અને ઉ�પાદન સંબં�ધત �ે�ોમ� તકો �ૂર� પાડવામ� આવશે . R&D અને તકનીક� નવીનતામ� સહયોગને �ોત્ાહન આપવા
Sa
} �યાવસા�યક કાર�કદદીમ�થી બ્ેક લીધા પછ� ફર�થી કાર�કદદી શ� માટ� ન� ઘણા કાય��મો ચાલી રહ્ા છે.

સાયબર સુરક્ષા કવાયત : શસનજજી


} તા�ેતરમ� સસગાપોરની સાયબર �સક્યો�રટ� એજ�સીના �ૂલ્ય�કન તેમજ મા�હતી�ું આદાન-�દાન અને �ુધારણા કરવાનો છે.
સહયોગથી ઇલે��ો�નસિ અને ઇન્ફોમભેશન ટ� � નોલો� મં�ાલય } રા�ટ� �ય ક���ૂટર ઇમરજ�સી �ર�પો�સ ટ�મ (CERT-IN) કાયદા
eb

હ� ઠળ કાય�રત ઇત્�ડયન કોમ�ૂટર ઇમરજ�સી �ર�પો�સ ટ�મ અમલીકરણ એજ�સીઓ, સંચાર તેમજ IT/મા�હતી અને સંચાર
(CERT-In) �ારા 13 દ�શો માટ� સાયબર �ુર�ા એસિરસાઇઝ ટ� � નોલો� મં�ાલય અને �ુર�ા એજ�સીઓ સાથે િવિવધ
‘�સન�� ’�ું આયોજન કરવામ� આ��ું હ�ું. સરકાર� એ�જસીઓ સ�હત દર� ક દ�શોએ રા�ટ� �ય કટોકટ�
} આ એસિરસાઇઝ રા�ટ� �ય �ુર�ા પ�રષદ સ�ચવાલય �યવ�ાપન ટ�મ તર�ક� ભાગ લીધો હતો.
(National Security Council Secretariat - NSCS)ના } CERT-IN : આ�ું ગઠન 2004મ� ઇલે��ો�નસિ અને મા�હતી
ને��ૃ વ હ� ઠળ ભારતની આગેવાનીમ� ઇન્ટરનેશનલ કાઉન્ટર ટ� કનૉલો� મં�ાલયના એક ભાગ તર�ક� થ�ું હ�ું. આ સં�ા
W

ર� �સમવેર ઇ�ન�શયે�ટવ ર� �ઝ�લય�સ વર્કગ ગ્ુપના ભાગ�પે હાથ સાયબર હુ મલા સામે લડવા સરકાર� નોડલ એજ�સી તર�ક� કામ
ધરવામ� આવી હતી. કર� છે. તે�ું �ુ�ાલય નવી �દલ્�મ� આવે�ું છે.
} એસિરસાઇઝની થીમ : ‘ર� �સમવેર હુ મલાનો સામનો કરવા } સાયબર �ુર�ા એટલે મા�હતીના અન�ધકૃ ત ઉપયોગ, ખાસ
માટ� નેટવક� ���ત�ાપકતા�ું �નમ�ણ’(Building Network કર�ને ઈલે��ો�નક ડ� ટા, અથવા આ હ�સલ કરવા માટ� લેવાયેલા
Resiliency to counter Ransomware Attacks) પગલ� સામે ર�ણ મેળવવાની ���ત.
} �સન�� સાયબર �ુર�ા કવાયતનો �ુ� ઉ�ે શ ર� �સમવેર અને } સાયબર �ુર�ા માટ� ભારત સરકાર �ારા લેવાયેલ ક� ટલીક
સાયબર ગેરવ�ૂલી હુ મલાઓ સામે સાયબર નેટવક� ને મજ�ૂત મહ�વ�ૂણ� પહ� લ : સાયબર �ુર��ત ભારત, સાયબર �વચ્છતા
બનાવવા માટ� સ�ય દ�શો વચ્ચે ��ૂહરચનાઓ અને �યવહારો�ું ક� ��.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 73


�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

વ�ટષિ કલ લાેનચ - શાેટર્ રે નજ સરફે સ ટુ અેર �મસાઇલ


} તા�ેતરમ�, સંર�ણ સંશોધન અને િવકાસ સંગઠન (DRDO) } આ �મસાઇલ �વદ�શી તક�નકથી િવકસાવવામ� આવેલ છે.
તેમજ ભારતીય નૌકાદળ �ારા ઓ�ડશાના ચ�દ��ુર ખાતે આવેલ } VL-SRSAM �મસાઇલ DRDOની �ણ ફ� �સ�લટ� �ારા �વદ�શી
ઇ�ન્ટ�ેટ�ડ ટ� � ર� � જ ખાતે �ુ� જહાજમ�થી �વદ�શી ર�તે િવક�સત ર�તે િવક�સત અને �ડઝાઇન કરવામ� આવી છે. તેની �ડઝાઇન
‘વર્ટકલ લોન્ચ શોટ� ર� � જ સરફ� સ ટુ એર �મસાઇલ’ (VL - અસ્ત �મસાઇલ પર આધા�રત છે. અસ્ત �મસાઇલ એક �બયો�ડ
SRSAM)�ું સફળતા�ૂવ�ક પર��ણ કરવામ� આ��ું હ�ું. િવઝ્ુઅલ ર� � જ એર ટુ એર �મસાઇલ છે.
} VL-SRSAM એ �વ�રત ��ત��યા આપતી (Quick reaction) } VL-SRSAM �સ�મ 40 થી 50 �કમીની ર� � જમ� અને લગભગ

®
સપાટ�થી હવામ� (Surface to Air) હુ મલો કરવા સ�મ 15 �કમીની ઊંચાઈએ હાઇ-�પીડ એરબોન� લક્ષ્યો પર �હાર કરવા
�મસાઈલ છે, �ેને DRDO �ારા ભારતીય નૌકાદળ માટ� �વદ�શી માટ� �ડઝાઇન કરવામ� આવી છે.
ર�તે �ડઝાઈન અને િવક�સત કરવામ� આવી હતી.
} આ �મસાઇલ �ુ �સફોમ� પવગસ ફોમભેટ ધરાવે છે, એટલે ક� તેની ચાર

l
} આવનાર સમયમ� આ �મસાઇલ ભારતીય નૌકાદળને તેના િવિવધ બાજુ ઓ પર �ોસની �ેમ ગોઠવાયેલી ચાર નાની પ�ખો આવેલી
હવાઈ જોખમોને �ન�્રિય (Neutralized) કરવા મજ�ૂતી �દાન કરશે . છે, �ે આ �મસાઇલને ��ર એરોડાયને�મક ���ત (Posture)

ku
મુ� બાબતાે �દાન કર� છે.
} ભારતીય નૌકાદળના એક જહાજમ�થી ઊ�વ� (વટટીકલ) ��ેપણ } VL-SRSAM એ ક� �ન�ર �સ�મ ધરાવે છે, �ેનો અથ� છે ક� તે
�મતા દશ�વવા માટ� માનવર�હત હાઇ-�પીડ એરબોન� (હવાઈ) ખાસ �ડઝાઇન કર� લા ક�પાટ� મેન્ટ્સમ� સં��હત કર� શકાય છે.
લક્ષ્ય સામે ફલાઇટ પર��ણ હાથ ધરવામ� આ��ું હ�ું. આ ક� �ન�રની અંદરના વાતાવરણને �નયંિ�ત કરવામ� આવે છે,
�ે �મસાઇલના પ�રવહન અને સં�હને સરળ બનાવે .
વ�ટષિ કલ લાેનચ શાેટર્ રે નજ સરફે સ ટુ અેર �મસાઇલની �વશેષતાઅાે } આ �મસાઇલ તેના ટર્મનલ તબ�ામ� સ��ય રડાર હોમમગનો
an
} VL-SRSAM �ું �ુ� કાય� જહાજના ર�ણ માટ� સ�ુ�–��મમગ ઉપયોગ કર� છે, �ેમ� રહ� લા રડાર ટ� ા�સસીવર (ટ� ા�સમીટર અને
(ટ� � નોલો�ની મદદથી હલનચલન કર� રડારથી બચવાના �યત્ો) �રસીવર�ું સં�ુ�ત �વ�પ) અને અ� જ�ર� ઇલે��ો�નસિ �ારા
લક્ષ્યો સ�હત ન�કની ર� � જમ� િવિવધ હવાઈ જોખમોને �ન�્રિય આ �મસાઇલ તેના લક્ષ્યને �વાયત્ત ર�તે ટ� � ક કરવા સ�મ છે.
કરવા માટ� છે. } ઉ�લેખનીય છે ક� VL-SRSAMના સફળ પર��ણો બાદ ભારતીય
➢ સ�ુ� ��મમગ એટલે �મસાઈલો અને એ�ન્ટ �સપ �ેટ િવમાનો નૌકાદળ ઉપર�ત ભારતીય વા�ુસેના �ારા જૂ ની બરાક સરફ� સ-ટુ -
�ારા રડારથી બચવા દ�રયાઈ ��મમગ �ુક�તઓ અને એર �મસાઇલ �સ�મના �ાને આ �મસાઇલોનો ઉપયોગ શોટ�
S

તક�નકોનો �યોગ કરવો. ર� � જ એર �ડફ� �સ �સ�મ તર�ક� કરાશે .

પપનાકા રાેકેટ
eb

} તા�ેતરમ� િપનાકા રોક� ટની િવ��ૃત શ્રેણી માટ� ના ટ� ાયલ } 1999ના કારગીલ �ુ� દર�મયાન િપનાકા MK-1નો �થમવાર
રાજ�ાનના પોખરણ િવ�તારમ� સફળતા�ૂવ�ક હાથ ધરવામ� ઉપયોગ કરવામ� આ�યો હતો. હાલમ� મોટા �માણમ� િપનાકા
આ�યા છે. �ેથી િપનાકા રોક� ટની ર� � જમ� વધારો કર� શકાય. રોક� ટ�ું �નમ�ણ ખાનગી કં પની �ારા કરવામ� આવે છે.

પપનાકા રાેકેટ �વશે અ� પ્રકારાે


} િપનાકા રોક� ટ એક આર્ટલર� �મસાઈલ �સ�મ છે, �ે ઉચ્ચ 1. િપનાકા ગાઈડ� ડ વે�રયન્ટ : (મારક �મતા 75 �ક.મી.) ચોકસાઈ
W

ચોકસાઈ સાથે લગભગ 75 �ક.મી.ની ર� � જ �ુધી દુશમન પર �હાર વધારવા નેિવગેશન, કં ટ� ોલ અને ગાઈડ�સ �સ�મ (IRNSS
કરવામ� સ�મ છે. વડ� નેિવગેશન �સ�મ સંચા�લત છે.)
} િપનાકા રોક� ટ �સ�મને �ડફ� �સ �રસચ� એ�ડ ડ� વલપમેન્ટ 2. િપનાકા-MBRL (Multi-Barrel Rocket-Launcher) :
ઓગભેનાઇઝેશન (DRDO) �ારા િવકસાવવામ� આવી છે. �ેનો (મારક �મતા 45 �ક.મી.) અ�ત ઝડપી 12 રોક� ટને લોન્ચ
ઉપયોગ ભારતીય સેના (INDIAN ARMY) �ારા કરવામ� આવે છે. કર� શક� છે. આ રોક� ટનો ભારતીય સેનામ� ઉપયોગ કરવામ�
} િપનાકા રોક� ટને િવકસાવવાની શ�આત DRDO �ારા વષ� આવશે .
1980મ� કરવામ� આવી હતી અને વષ� 1990મ� િપનાકા MK-1 નો 3. િપનાકા MK-II : 60 �ક.મી. મારક �મતા
સફળતા�ૂવ�ક ટ� � કરવામ� આ�યો હતો. 4. િપનાકા MK-I : 40 �ક.મી. મારક �મતા
74 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ

તેજસ માકર્ -2 ફાઇટર જેટ


} તા�ેતરમ� �ુર�ા અંગેની ક� �બનેટ સ�મ�તએ �વદ�શી એર�ાફ્ટ કરત� વ�ુ લ�બી લડાયક શ્રેણી અને વ�ુ હ�થયાર વહન કરવાની
LCA તેજસ માક� 2 મ��રોલ ફાઇટર �ેટ�ું વ�ુ સ�મ અને �મતા �ા�ત કરશે .
શક�તશાળ� સં�રણ િવકસાવવા માટ� ના �.15000 કરોડથી } તેજસ માક� -2 એ ફાઈટર �ેટ જ�ુઆર અને �મરાજ 2000 ફાઈટર
વ�ુના �ો�ે�ને મંજૂર� આપી. �ેટ 10 વષ� પછ� તબ�ાવાર બહાર થઈ જશે �ાર� તે�ું �ાન
} તેજસ માક� -2ને ડ�ફ� �સ �રસચ� એ�ડ ડ� વલપમેન્ટ એજ�સી (DRDO) લેશે .
અંતગ�ત કાય�રત એરોનો�ટકલ ડ� વલપમેન્ટ એજ�સી } તેજસ માક� -2 �ું �થમ ઉડાન પર��ણ આગામી બે થી �ણ વષ�મ�

®
અને �હ�દુ�તાન એરોનો�ટસિ �લ�મટ� ડ (HAL)ના ને� થશે અને ઉ�પાદન 2030 ની આસપાસ શ� થવાની

પ્રાથમિક પરીક્રા
હ� ઠળની એર�ાફ્ટ �રસચ� એ�ડ �ડઝાઇન ધારણા છે.

l
સેન્ટર �ારા સાથે મળ�ને �ડઝાઇન અને

પ્રાથમિક પરીક્રા
} તેજસ માક� -1, �ે�ું વજન લગભગ 13.5
િવકસાવવામ� આવશે . ટન છે, તે �મગ-21 એર�ાફ્ટને બદલવા માટ�
બનાવવામ� આ��ું હ�ું, �ાર� તેજસ માક� -2�ું આશર�

u
તેજસ માકર્ -2 શા માટે મહત્ત્વપૂણર્ છે ?
17.5 ટન વજન ધરાવશે , �ે �મરાજ અને �મગ-29 એર�ાફ્ટ�ું
} તે પ�ચમી પેઢ��ું ��લ્થ �ુિવધાઓ સાથે�ું એડવા�્સડ મી�ડયમ
�ાન લેશે .
કોમબેટ એર�ાફ્ટ (AMCA) હશે .
} માક� -2 ફાઇટરનો ઉપયોગ દુશમન િવ�તારોમ� આ�મક કામગીર�

nk
} તે શક�તશાળ� એવા GE-414 એ���ન સાથે સંલનિ હોવાથી
હાલના તેજસ માક� -1 ( ક� �ેમ� GE-404 એ���ન કાય�રત છે )

} તા�ેતરમ� ભારત અને બ�ગલાદ�શના વડા�ધાન �ારા મૈ�ી �ુપર


માટ� કરવામ� આવશે , �ાર� તેજસ માક� -1 એ હળ�ું વજન ધરાવે
છે, �ે �ુ��વે સંર�ણ �ણાલીઓ માટ� તૈયાર કરવામ� આ��ું છે.

મૈત્રી સુપર થમર્લ પાવર પ્રાેજે�


આ બ�ગલાદ�શ પાવર ડ� વલપમેન્ટ બોડ� (BPDB) અને ભારતના
Sa
થમ�લ પાવર �ો�ે�ના �ુ�નટ-1�ું અનાવરણ કરવામ� આ��ું. નેશનલ થમ�લ પાવર કોપગોર� શન (NTPC)�ું સં�ુ�ત સાહસ છે.)
�લાન્ટની ઈજનેર� અને બ�ધકામ અંગેની જવાબદાર� BHELને
મૈત્રી સુપર થમર્લ પાવર પ્રાેજે� �વશે સોંપવામ� આવી છે.
} મૈ�ી �ુપર થમ�લ પાવર �ો�ે� રામપાલમ� (બગરહટ ���લો- } પાવર �લાન્ટ માટ� નો કોલસો ઓ��ે �લયા, ઈ�ડોને�શયા અને
બ�ગલાદ�શ) �નમ�ણાધીન કોલસા આધા�રત પાવર �ે શન છે. દ��ણ આ��કાથી અકરમ પોઈન્ટ ખાતે આયાત કરવામ� આવશે .
રામપાલ પાવર �લાન્ટ�ું બ�ધકામ 2017 મ� શ� કરવામ� આ��ું
➢ અકરમ પોઈન્ટમ�થી કોલસાને આગળ નાના જહાજોમ� પા�ુર
હ�ું અને 2022 �ુધીમ� શ� થવાની અપે�ા છે.
eb

નદ� મારફતે પાવર �લાન્ટ સાઈટ પર મોકલવામ� આવશે .


} આ �ો�ે� અંતગ�ત 1320 (2×660) મેગાવોટના કોલસા
} થમ�લ પાવર �ે શન એ પાવર �ે શનનો એક �કાર છે �ેમ� ઉ�મા
આધા�રત બે �ુ�નટ પાવર �લાન્ટની �ાપના કરવામ� આવશે .
ઊ��ને િવદ્ુત ઊ��મ� �પ�તર�ત કરવામ� આવે છે.
} પાવર �લાન્ટ�ું �ુ�નટ-2 ક� ‘�ેને રામપાલ કોલસા આધા�રત પાવર
�ો�ે�’ તર�ક� પણ ઓળખવામ� આવે છે, તે આવતા વષ�ની ભારત હે વી ઇલેક્ટ્ટ્ક� �લ�મટે ડ (BHEL) �વશે
શ�આતમ� કાય�રત થવાની અપે�ા છે. } ભારત હ� વી ઇલે��� કલ્સ �લ�મટ� ડ ભારતની સૌથી મોટ�
W

} એકવાર આ મેગા પાવર �લાન્ટના બંને એકમો કાય�રત થઈ ગયા પાવર જનર� શન ઇ��વપમેન્ટ કં પની છે, �ેની �ાપના વષ�
પછ�, મૈ�ી �ુપર થમ�લ પાવર �ો�ે� બ�ગલાદ�શના સૌથી મોટા 1956મ� કરવામ� આવી હતી.
પાવર �લાન્ટ્ સમ�નો એક હશે .
} તે એક સરકાર� મા�લક�ની ઉ�પાદન અને ઈજનેર� સં�ા છે, �ે
} આ �ો�ે��ું �નમ�ણ ભારતની રાહત �ધરાણ યોજના હ� ઠળ
ભાર� ઉ�ોગોના મં�ાલય હ� ઠળ કાય� કર� છે.
ફાળવેલ અંદા��ત $2 �બ�લયનના ખચભે કરવામ� આવી રહું છે.
} �ુ� મથક : નવી �દલ્�
} આ �ો�ે� બ�ગલાદ�શ-ભારત �� �ડ�શપ પાવર કં પની �ાઇવેટ
�લ�મટ� ડ (BIFPCL) �ારા િવકસાવવામ� આવી રહ્ો છે. (BIFPCL-

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 75


WebSankul® PUBLICATION અ� વવશેષ

ટકાઉ �વકાસ લકયાે (SDGs) શું છે ? 6. �વચ્છ પાણી અને �વચ્છતા : બધા માટ� �વચ્છ પાણી, �વચ્છતાની
} વષ� 2015મ� ન્ૂયોક� ખાતે ‘Transforming our world : The ઉપલબ્ધતા અને પાણીના ટકાઉ �યવ�ાપનની ખાતર� �ુ�ન�ચિત
2030 Agenda for Sustainable Development’ થીમ કરવી.
હ� ઠળ આયો��ત �ુએનની સામા� સભા (�ેમ� 193 સ�ય દ�શો 7. સ�તી અને �વચ્છ ઊ�� : બધા માટ� સ��ું તેમજ �ુલભ, ટકાઉ
�ારા ભાગ લેવામ� આ�યો હતો) �ારા આવા ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો અને પરવડ� તેવો આ�ુ�નક ઉ��નો વપરાશ �ુ�ન�ચિત કરવો.
અપનાવવા અંગે �નણ�ય લેવામ� આ�યો હતો. 8. યોગય કામ અને આ�થક �ૃ�� : સમાિવ�ટ અને ટકાઉ આ�થક
} આ બેઠકમ� આગામી 15 વષ� એટલે ક� 2016 થી 2030ના �ૃ��ને �ોત્ાહન આપ�ું તેમજ બધાને ઉ�પાદક (Productive)

®
સમયગાળા માટ� 17 ‘ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો’ ન�� કરવામ� આ�યા રોજગાર�મ કામ મળે તેની ખાતર� �ુ�ન�ચિત કરવી.
હતા.

પ્રાથમિક પરીક્રા
9. ઉ�ોગ, નવીનતા અને માળખાક�ય િવકાસ : લવચીક
} �મલે�નયમ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ (MDGs) �ા�ત કરવાની અવ�ધ આંતરમાળ�ું, સમાિવ�ટ અને ટકાઉ ઔ�ોત્ગક�કરણ તેમજ

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
વષ� 2015મ� સમા�ત થઈ હતી, તેથી સં�ુ�ત રા�ટ� સ�મટમ� આ નવીનતાને �ોત્ાહન આપ�ું.
િવકાસ લક્ષ્યોને ‘સ�ે નેબલ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ’ સાથે બદલવાનો 10. અસમાનતામ� ઘટાડો : િવિવધ દ�શોની વચ્ચે અને તેમની સરહદોની

u
�નણ�ય લેવામ� આ�યો હતો. અંદર �યા�ત એવી અસમાનતાને ઘટાડવી.
} 2000ના વષ�મ� �ુએન �ારા વષ� 2015 �ુધીમ� 8 વૈત્શ્વક િવકાસ 11. ટકાઉ શહ� ર� અને સા�ુદા�યક િવકાસ : શહ� રો અને માનવ
લક્ષ્યોની �ા��ત માટ� ની ઓળખ કરવામ� આવી, �ે ‘�મલે�નયમ

nk
ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ’ (MDGs) તર�ક� ઓળખાયા. �ેમ ક� , �ૂખ
અને ગર�બીનો અંત , �હ� ર �ાથ�મક �શ�ણ, સલગ સમાનતા અને
મ�હલા સશક�તકરણ, બાળ �ૃત્ુદરમ� ઘટાડો, મા�ૃ �વાસ્થ્યને
�ોત્ાહન આપ�ું, HIV/AIDS તેમજ મેલે�રયા અને અ� રોગોથી
છુ ટકારો મેળવવો, પય�વરણીય ��રતા હ�સલ કરવી, વૈત્શ્વક
વસાહતોને સમાિવ�ટ, સલામત, ���ત�ાપક અને ટકાઉ
બનાવવી.
12.જવાબદાર��ૂવ�ક�ું ઉ�પાદન અને વપરાશ : વપરાશ અને ઉ�પાદન
પેટન�ની ટકાઉ ખાતર� કરવી.
13.જળવા�ુ પ�રવત�ન : જળવા�ુ પ�રવત�ન અને તેની અસરોનો
સામનો કરવા માટ� તાત્ા�લક પગલ� લેવા માટ� ની ખાતર�
િવકાસ માટ� સંબંધો િવકસાવવા.
Sa
�ુ�ન�ચિત કરવી.
} આવા ટકાઉ િવકાસને હ�સલ કરવા વષ� 2015મ� �ુનાઇટ� ડ
14.પાણીની નીચે �વન : ટકાઉ િવકાસ માટ� મહાસાગરો, સ�ુ�ો અને
નેશ�સના તમામ સ�ય દ�શો �ારા 2030ના વષ�ને �યાનમ� રાખીને
દ�રયાઈ સંસાધનોના સંર�ણ અને તેના ટકાઉ ઉપયોગની ખાતર�
17 ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો (SDGs – ક� �ેમ� કુ લ 169 લક્ષ્ય�કો અને
�ુ�ન�ચિત કરવી.
304 �ૂચક�કોનો સમાવેશ થાય છે ) અપનાવવામ� આ�યા હતા.
15.જમીન પર �વન : પા�ર���તક�ય તં� , સંર��ત જંગલો,
} SDG લક્ષ્યો �ા�ત કરવા સ�ય દ�શો બા�ય નથી.
જમીનની અધોગ�ત અટકાવવા ટકાઉ ઉપયોગને �ોત્ાહન તેમજ
eb

17 ટકાઉ �વકાસ લકયાે (Sustainable Development Goals) �ૈવિવિવધતાના વધતા �ુકસાનને રોકવા માટ� �યાસ કરવા.
1. ગર�બીની સં�ૂણ� ના�ૂદ� : સમ� િવશ્વમ� તમામ �તર� રહ� લી 16.શ��ત અને �ાય માટ� સં�ા : ટકાઉ િવકાસ માટ� શ��ત�ૂણ� અને
ગર�બીને દૂર કરવી. સમાિવ�ટ સમાજોને �ોત્ાહન આપ�ું અને બધા માટ� �ાયની
2. �ૂખમરાની ના�ૂદ� : �ૂખમરાની ના�ૂદ� કરવા માટ� ખા� �ુર�ા પહોંચની ખાતર� કરવી.
અને ટકાઉ કૃ �ષને �ોત્ાહન આપ�ું.
W

17.ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો હ�સલ કરવા માટ� સા�ૂ�હક ભાગીદાર�


3. સારું આરોગય અને �વનધોરણ : બધા માટ� તંદુર�ત �વનની : ટકાઉ િવકાસ માટ� વૈત્શ્વક ભાગીદાર�ને �ુન�� િવત કરવી અને
�ુ�ન�ચિતતા અને દર� ક તબ�ે �ુખાકાર�ને �ોત્ાહન આપ�ું. અમલીકરણના મા�યમોને મજ�ૂત બનાવવા.
4. �ુણવત્તા�ુ�ત �શ�ણ : સવ�સમાવેશક અને સમાન �ુણવત્તા�ુ�ત } ઉપરો�ત ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો (SDGs) માનવ �વનના લગભગ
�શ�ણની ખાતર� કર� બધા માટ� આ�વન �શ�ણની તકો દર� ક પાસાઓને આવર� લે છે. જો આ લક્ષ્ય�કો �નધ��રત સમયની
(�વનભર શીખવાની તકો)ને �ોત્ાહન આપ�ું. અંદર હ�સલ કરવામ� આવશે , તો તે ખાતર� છે ક� િવશ્વભરના
5. લૈંત્ગક (�તીય) સમાનતા : સલગ સમાનતા હ�સલ કરવી અને ગર�બો�ું �વન સરળ બનશે અને તેમને �વવા માટ� વ�ુ સારા
તમામ �ે�ોમ� મ�હલાઓ તેમજ છોકર�ઓને સશ�ત બનાવવી. િવક�પો ઉપલબ્ધ થશે .

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 85


�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

સંરક્ષણ સંશાેધન અને �વકાસ સં�ા (DRDO) } રા�ટ� �ય �તર� તેમણે �ડફ� �સ ટ� કનોલો� િવઝન-2050 સ�મ�તના
અ�ય� અને AR&DB �� �ચસ� પેનલના સ�ય તર�ક� સેવા આપી છે.
ના નવા અધ્યક્ષ
} ડૉ. કામત ઈત્�ડયન નેશનલ એક� ડમી ઑફ એ����નયરરગ અને
} તા�ેતરમ� જ ડો. સમીર વેંકટપ�ત કામતને સંર�ણ સંશોધન અને ઈન્��ટ્ુશન ઑફ એ����નયસ� ઈત્�ડયા (IEI)ના અ�યેતા
િવકાસ સં�ા(DRDO)ના નવા અ�ય� તર�ક� �ન�ુ�ત કરવામ� (Fellow) છે.
આ�યા છે.
} તેઓ 60 વષ�ની ઉંમર અથવા અ� કોઈ આદ�શ આપવામ� આવે
�� �ુધી આ પદ પર સેવારત રહ� શે .
Hand-Foot-Mouth Diseases (HFMD)

®
} ડો. સમીર વી. કામતે સંર�ણ સંશોધન અને િવકાસ સં�ાના } મહારા�ટ� રા�ના �હ� ર આરોગય િવભાગ �ારા આપવામ�
અ�ય� તર�ક� ડો. �. સતીશ ર� ડ્ડ��ું �ાન લી�ું હ�ુ,ં �ેમને આવેલા ડ� ટા �ુજબ, 28 ઓગ� �ુધીમ� રા�મ� હાથ-પગ અને
મોંની બીમાર� (HFMD)ના 250 ક� સ નોંધાયા છે.

l
સંર�ણ �ધાનના વૈ�ા�નક સલાહકાર તર�ક� �ન�ુ�ત કરવામ�
આ�યા છે. } પાછલા વષ�ની સરખામણીમ�, ખાસ કર�ને ખાનગી હોસ�પટલોમ�
હાથ, પગ અને મોઢાના રોગોના ક� સોમ� બે ગણો વધારો જોવા

ku
ડા�. સમીર વી. કામત �વશે મળ� રહ્ો છે.
} DRDOના અ�ય� તર�ક� �ન�ુ�ત કરાયા એ સમયે ડો. કામત
સંર�ણ સંશોધન અને િવકાસ સં�ા (DRDO)ના નેવલ હાથ, પગ અને માેઢાના રાેગ (HFMD) �વશે
�સ�મસ એ�ડ મ�ટ�રયલ્સ �ડિવઝનના ડાયર� �ર જનરલ તર�ક� } હાથ, પગ અને મોઢાના રોગ એ િવિવધ વાયરસને કારણે થતી
સેવારત હતા. બીમાર� છે. �શ�ુઓ અને 5 વષ�થી ઓછ� ઉંમરના બાળકોને આ
રોગ થવાની સંભાવના વધાર� છે. જો ક� , કોઈ પણ ઉંમરના �યક�તને
} તેમણે વષ� 1985મ� IIT ખડગ�ુરમ�થી મેટલર્�કલ
an
આ રોગ થઈ શક� છે.
એ����નયરરગમ� B.Tech. અને વષ� 1988મ� ધી ઓહાયો
�ે ટ �ુ�નવર્સટ�, �ુ.એસ.એ. મ�થી મ�ટ�રયલ સાય�સ એ�ડ } આ રોગ સામા� ર�તે ‘coxsackievirus A16’ને કારણે થાય છે,
એ����નયરરગમ� Ph.D.ની �ડ�ી મેળવી હતી. �ે ‘nonpolio enteroviruses’ નામના વાયરસના જૂ થ સાથે
સંબંધ ધરાવે છે. આ બીમાર� સામા� ર�તે ગંભીર હોતી નથી,
} તેઓ વષ� 1989મ� હૈ દરાબાદ ખાતે આવેલી DRDOની �ડફ� �સ
પરં �ુ તે �ૂબ જ ચેપી હોય છે. તે શાળાઓ અને દૈ �નક સંભાળ
મેટલ�� કલ �રસચ� લેબોર� ટર�(DMRL)મ� વૈ�ા�નક ‘C’ તર�ક�
ક� ��ોમ� ઝડપથી ફ� લાય છે.
S

જોડાયા હતા. �ારબાદ ઓ�ોબર 2013મ� તેઓ ‘H’ એટલે ક�


} લ�ણો : સામા� ર�તે તાવ, ગળામ� દુખાવો, �ભ, પેઢ� અને
Outstanding Scientistના પદ પર પહો્ચયા અને આખર� , 17
ગાલની અંદરના ભાગે ફો�લા થવાથી ભોજન કરવામ� સમ�યા
ઓગ� 2015ના રોજ તેઓ લેબના �ડર� �ર બ�ા હતા.
વત�ય છે. બાળકોને મોંની અંદર અલ્સર (ફો�લી) થઈ શક� છે.
eb

} છે �લા 25 વષગોમ�, ડૉ. કામતે પાર્ટક્ુલેટ ર� ઇનફો્સડ� મેટલ ઉપર�ત, હથેળ�ઓ, ત�ળયા અને ક્યાર� ક �નતંબ પર ફો�લીઓ
મે�ટ� સિ ક�પોઝીટ, એ�ુ�મ�નયમ-�લ�થયમ એલોય, હાઇ ��ે ન્થ જોવા મળે છે.
એ�ુ�મ�નયમ એલોય અને ટાઇટ� �નયમ એલોય �ેવી અ�તન
} �ારં ભભક ચેપથી દદદીઓમ� લ�ણો દ�ખાવા �ુધીનો સામા�
સામ�ીમ� માઇ�ો�� �ચર-�મક� �નકલ �ોપટટી કો�રલેશનના �ે�ે સમયગાળો, �ેને ઇ�ક્ુબશ ે ન પી�રયડ પણ કહ� વાય છે, તે 3-6
નોંધપા� યોગદાન આ��ું છે. �દવસની વચ્ચેનો હોય છે. ક� ટલાક બાળકોમ� એક ક� બે મ�હના
} DMRL ખાતે ર� ર અથ� પરમેનન્ટ મેનિેટ (REPM) ટ� �નોલો�ના પછ� 2-3 વખત વારં વાર ફો�લીઓ પણ િવક�સત થાય છે.
W

િવકાસમ� પણ તેમણે નોંધપા� યોગદાન આ��ું છે, વળ� આ } આ એક �વ-મય��દત રોગ (self-limiting disease) છે, અથ�ત
�નણ�યક REPM ટ� � નોલો� �ે�ે ભારત દ�શને આ��નભ�ર રોગન� લ�ણો 7-10 �દવસ �ુધી રહ� છે, �ારબાદ લ�ણો
બનાવવા �મનરલ-ટુ -મેનિેટ �ો�ામ શ� કરાયો હતો �ેના માટ� આપમેળે ન�ટ થઈ �ય છે.
DMRL, BARC, IREL અને ARCI વચ્ચે સમજૂ તી કરાર શ� } હાલમ� કોઈ જ �નવારક રસી ઉપલબ્ધ નથી.
કરવામ� પણ ડૉ. કામતે મહ�વની �ૂ�મકા ભજવી છે.
} ઉપચારા�ક પગલ� :
} ઉ�લેખનીય છે ક� ડો. કામતના ને��ૃ વ હ� ઠળ તેમની ટ�મે િવિવધ
1. વારં વાર હાથ ધોવા
શક�તશાળ� ચુંબક િવકસા�યા છે, �ેને જ��રયાત અ�ુસાર
DRDOની અ� સંલનિ �યોગશાળાઓને પહોંચાડવામ� આવે છે 2. શરદ� ક� ખ�સી વખતે મોં આગળ �માલ રાખવો

76 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ
ફલુ-ગેસ �ડસલ્ફરાઇઝે શન
ચચાર્માં શા માટે ? } ફ�ુ- ગેસ ડ�સલ્ફરાઇઝેશનના સફળતા�ૂવ�ક ઇન્ટોલેશન બાદ
} તા�ેતરમ� ઊ�� મં�ાલય �ારા �હ� રનામાના મા�યમથી ભારતમ� સલ્ફર ડાયોસિાઇડના �દૂષણને ઘટાડવામ� મદદ
જણાવવામ� આ��ું છે ક� દ�શમ� સલ્ફર ઉત્��નમ� ઘટાડો મળશે .
કરવા માટ� કોલસા આધા�રત ઊ�� મથકો પર ફ�ુ- ગેસ
ફલુ-ગેસ ડીસલ્ફરાઇઝે શન (FGD) માટે સમયમયાર્દા
ડ�સલ્ફરાઇઝેશન (FGD) �ાિપત કરવાની સમયમય�દા
} સૌ�થમ, ભારત સરકાર� થમ�લ પાવર �લાન્ટ માટ� FGD લગાવવાની
લંબાવવામ� આવી છે.
સમયમય�દા માટ� 2017�ું વષ� �નધ��રત કર� લ હ�ું. પરં �ુ ક� ટલાક
} �હ� રનામાના મા�યમથી ક� �� સરકાર� પાવર �લાન્ટમ� ફ�ુ- ગેસ

®
તકનીક�, નાણાક�ય અને વહ�વટ� કારણોથી �નધ��રત લક્ષ્ય
ડ�સલ્ફરાઇઝેશન (FGD) �ાિપત કરવાની સમયમય�દા 2027ના

પ્રાથમિક પરીક્રા
હ�સલ થઇ શક્ું નહીં. �ારબાદ FGD લગાવવાની સમયમય�દા
અંત �ુધી લંબાવી છે.
સમય�તર� �થમ 2022 અને �ારબાદ 2025ના વષ� �ુધી

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
ફલુ-ગેસ ડીસલ્ફરાઇઝે શન �વશે લંબાવવામ� આવી હતી. �ે સમયમય�દા હવે 2027ના અંત �ુધી
} ફ�ુ- ગેસ ડ�સલ્ફરાઇઝેશન (FGD) એટલે એવી તકનીક, �ે ડ�ઝલ લંબાવવામ� આવી છે.

u
અને કોલસા આધા�રત પાવર �લાન્ટ ના �ૂમાડામ�થી નીકળતા } જો આ સમયમય�દા બાદ પણ થમ�લ પાવર �લાન્ટમ� ફ�ુ-
હા�નકારક સલ્ફર ડાયોસિાઇડને 95% �ુધી દૂર કરવામ� ગેસ ડ�સલ્ફરાઇઝેશન �ુિવધા ઉપલબ્ધ નહીં હોય, તો તેવી
ઉપયોગી છે. �ેની મદદથી હવામ� વધતા સલ્ફર ડાયોસિાઇડના પ�ર���તમ� થમ�લ પાવર �લાન્ટ ને બંધ કરવામ� આવશે .

nk
�દૂષણને ઘટાડ� શકાય છે.
ભારત માટે ફલુ-ગેસ ડીસલ્ફરાઇઝે શન શા માટે મહત્ત્વનું છે ?
} વરડ� એર �વા�લટ� �રપોટ� �ુજબ ભારત સલ્ફર ડાયોસિાઇડનો
સૌથી મોટો ઉત્��ક દ�શ છે. ભારત િવશ્વના 21% �ેટલો માનવ
�નર્મત SO2 હવામ� ઉત્ર્�ત કર� છે.
} નવી �દલ્� તેમજ અ� વ�તીગીચતા ધરાવતા િવ�તારના
થમ�લ પાવર �લાન્ટને વષ� 2024ના અંત બાદ ફ�ુ- ગેસ
ડ�સલ્ફરાઇઝેશનના અભાવે ભાર� દં ડ ચૂકવવો પડશે . �ાર�
ઓછા �દૂ�ષત િવ�તારોમ� આ દં ડની જોગવાઈઓ 2026ના
વષ�નો અંત થત� જ અમલીકૃ ત કરવામ� આવશે .
} િવશ્વમ� સૌથી વધાર� હવા �દૂષણ ધરાવતા શહ� રો ભારતમ� સલ્ફર ડાયાેક્સાઇડ (SO2) પ્રદૂષણ
Sa
છે. દ�શમ� ઊ�� ઉ�પાદનમ� થમ�લ ઉ��નો �હ�સો 75% છે. તે
} સ્ોત : પાવર �લાન્ટમ� અ�શમ�ૂત ઈંધણ�ું બળતણ, મેટલ ઓરની
લગભગ 80% સલ્ફર અને નાઇટ� સ ઓસિાઇડના ઉત્��ન માટ�
ઔ�ોત્ગક ���યા, જવાળા�ુખી �ેવી કુ દરતી ઘટના, વાહનો વગેર�.
જવાબદાર છે. સલ્ફર ડાયોસિાઇડના કારણે ગંભીર �વાસ્થ્ય
સમ�યાઓ, ફ� ફસાના રોગો, એ�સડ વરસાદ અને �ુમમસ �ેવા } અસરો : શ્વાસ સંબં�ધત બીમાર�ઓ, એ�સડ વષ� �ેવી અસરો.
પડકારો ઉ�પન્ન થાય છે. } ઉપયોગ : SO2નો ઉપયોગ સ�ફ્ુ�રક એ�સડ અને સલ્ફાઇટ
} ફ�ુ- ગેસ ડ�સલ્ફરાઇઝેશનને �ાિપત કરવામ� િવલંબને કારણે બનાવવ�, �ડસઇન્ફે �ં ટ તર�ક� , ર� ��જર� શનમ�, રલીચ કરવા તથા
eb

ભારતને ગંભીર �વાસ્થ્ય સમ�યાઓ તેમજ િવકટ આ�થક ડ� ાય�ૂટની �ળવણીની ���યામ�.
�ુકસાનનો સામનો કરવો પડ� રહ્ો છે.

quadrivalent human papillomavirus vaccine (qHPV)


} તા�ેતરમ�, ક� ��રીય િવ�ાન અને તકનીક� મં�ીએ સવ�ઇકલ સવાર્ઇકલ (ગભર્) કે ન્સર
W

ક� �સરની રોકથામ માટ� ‘Cervavac’ ક� �ે ભારતની �થમ �વદ�શી } સવ�ઇકલ ક� �સર અટકાવી શકાય તે�ું છે, પરં �ુ દ�શમ� દર આઠ
ર�તે િવક�સત �વા�ડ� વેલેન્ટ હુમન પેિપલોમાવાયરસ (qHPV) �મ�નટ� એક મ�હલા�ું �ૃત્ુ થાય છે.
રસી છે, તેની વૈ�ા�નક �ૂણત� ાની �હ� રાત કર� છે. } સવ�ઇકલ ક� �સર એ સેક્�ુઅલી ટ� ા�સ�મટ� ડ ચેપ છે. અ�ુક
} Cervavac રસીને ભારત સરકારના �ડપાટ� મેન્ટ ઓફ �કારના માનવ પેિપલોમાવાયરસ (human papillomavirus)
બાયોટ� � નોલો� (DBT) સાથે સંકલન કર�ને �ુણે ��ત સીરમ સાથે લ�બા સમય �ુધી સંપક� મ� આવવાથી તે સવ�ઇકલ ક� �સર�ું
ઇન્��ટ્ૂટ ઓફ ઇત્�ડયા �ારા િવકસાવવામ� આવી છે. કારણ બને છે.
} Cervavac એ ભારતની �થમ ચ�ુ�ુ�જ માનવ પેિપલોમાવાયરસ } સવ�ઇકલ ક� �સર એ મ�હલાઓમ� થતા ક� �સરમ� બીજો સૌથી
રસી (qHPV) છે, અને તેનો હ� �ુ સવ�ઇકલ (ગભ�) ક� �સર સામે સામા� ક� �સર �કાર છે અને �જનન વય (15-44 વષ�)ની
મ�હલાઓને ર�ણ આપવાનો છે. સ્તીઓમ� ક� �સર �ારા થત� �ૃત્ુ�ું બીજુ ં સૌથી સામા� કારણ છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 77
�વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

} વરડ� હ� લ્થ ઓગભેનાઈઝેશનની ‘ઈન્ટરનેશનલ એજ�સી ફોર ર�સચ� વૈત્શ્વક �તર� ઉપલબ્ધ �ુરાવાઓની સમી�ા કર� હતી અને
ઓન ક� �સર’ (IARC-WHO) અ�ુસાર દર વષભે 1.23 લાખ ક� સ અને ભલામણ કર� હતી ક� �કશોરવયની છોકર�ઓને બે ડોઝ સાથે
લગભગ 67,000 �ૃત્ુ સાથે ભારત વૈત્શ્વક ક�ાએ પ�ચમા નંબર� છે. રસી આપવી જોઈએ.

હાલની રસીઅાે નવી રસી


} વૈત્શ્વક �તર� લાઇસ�સવાળ� બે રસીઓ ભારતમ� ઉપલબ્ધ છે : 1. } આ રસી વાયરસ �ેવા કણો પર આધા�રત છે, �ે હ� પેટાઇ�ટસ-B
ચ�ુ�ુ�જ રસી (ગાડ��સલ, મક� કં પની) અને 2. ���ુજ (બાયવેલેન્ટ) રસી સમાન છે અને HPV વાયરસના L1 �ોટ�ન સામે એ�ન્ટબોડ�ઝ
રસી (સવભે�રસિ, ગલેસિોસસ્થ�લાઇન કં પની) પેદા કર�ને ર�ણ �ૂરું પાડ� છે.

®
} HPV રસીકરણ 2008મ� રજૂ કરવામ� આવી હોવા છત�, તેને } તે વાયરસના ચાર �કારો સામે અસરકારક છે - �કાર 6, �કાર 11,
રા�ટ� �ય રસીકરણ કાય��મમ� સામેલ કરવાની હજુ બાક� છે. �કાર 16 અને �કાર 18.

l
} ઈત્�ડયન જન�લ ઓફ ગાયનેકોલો��ક ઓન્કોલો� (�ડસેમબર } ચાર અલગ અલગ એ�ન્ટ�ે�સ એટલે ક� ચાર અલગ અલગ
2021) ના અહ� વાલ �ુજબ, આંતરરા�ટ� �ય �બન-લાભકાર� સં�ા વાયરસ અથવા અ� �ૂક્ષ્મ�વો સામે રોગ��તકારક શક�ત

ku
PATHની આગેવાની હ� ઠળ ‘રસી િવતરણ અને �નદશ�ન �ો�ે�’ ઉ�પન્ન કરવા�ું કાય� કર� છે.
2009 મ� આંધ્ર �દ�શ અને �ુજરાતમ� શ� કરવામ� આ�યો } રસી �ાર� જ અ�ંત અસરકારક થશે , �ાર� તે �થમ �તીય
હતો, પરં �ુ રસી મેળવનાર સાત છોકર�ઓના �ૃત્ુને કારણે વષ� સંભોગ પહ� લા આપવામ� આવે .
2010મ� આ કાય��મ �ત્ગત કરવો પડ્ો હતો.
} �ન�ણાતોએ આશા �ય�ત કર� છે ક� DGCIની મંજૂર�થી સરકાર
} 2016મ� ઇત્�ડયન કાઉન�સલ ઑફ મે�ડકલ �રસચ� (ICMR)ના ભારતમ� 9 થી 14 વષ�ની વયની લગભગ 50 �મ�લયન છોકર�ઓ
એક �ન�ણાત જૂ થે રસીની ઇમ�ુનો�ે�ન�સટ� અને અસરકારકતા, �ે રસી મેળવવાની રાહ જોઈ રહ� છે તેમને રસી આપવા માટ� ખાસ
an
��તકૂ ળ અસરો અને HPV રસીની રકમત અસરકારકતા અંગે રકમતે �ૂરતી HPV રસી ખર�દવાની મંજૂર� આપશે .

માનવ અંગાેના પ�રવહન માટે ડ્રાેન સેવા


} તા�ેતરમ� ક� ��રીય માગ� અને પ�રવહન મં�ાલયના મં�ીશ્રી (ની�તન વૈ�વિક સતરે અને ભારતમાં અંગ પ્રત્યારાેપણ સંબં�ધત ડે ટા અને
ગડકર�) �ારા હોસ�પટલોમ� ઝડપી માનવ-અંગોના ��ારોપણની સ્��ત
�ુિવધા ઉપલબ્ધ કરાવવાના હ� �ુથી માનવ અંગોના પ�રવહન
S

} અમે�રકા અને ચીન પછ� દર વષભે 17,000-18,000 માનવ અંગોના


માટ� દ�શના સૌ�થમ એવા �ોટોટાઇપ ડ� ોન�ું અનાવરણ કરવામ� ��ારોપણ સાથે ભારત �ી� નંબર� છે.
આ��ું. } વૈત્શ્વક �તર� , �પેનમ� દર �મ�લયન દ�ઠ આશર� 34 દાતાઓ છે,
} નોંધીએ ક� �ુજરાત સરકાર �ારા પણ ડ� ોનના �યાવસા�યક �ાર� ભારતમ� દર �મ�લયન દ�ઠ લગભગ 0.03 દાતા છે.
eb

ઉપયોગને �ોત્ાહન મળે તે હ� �ુથી ડ� ોન �મોશન એ�ડ �ુસેજ } ભારતમ� સૌથી વ�ુ અંગ દાતાઓ ત�મલનાડુ મ� છે.
પો�લસીની �હ� રાત કરવામ� આવી છે.
} ભારતને વાર્ષક 6 લાખ �કડની ડોનેશનની જ�ર પડ� છે, પરં �ુ
મુ� તારણરૂપ મુદ્ા જ��રયાત સામે મા� 6,000 �કડની ટ� ા�સ�લાન્ટ થાય છે.
} આ નવીનતમ �ુિવધાની ઉપલ�બ્ધના કારણે ટ� ા�સ�લાન્ટે ડ માનવ } ભારતમ� હાટ� ટ� ા�સ�લાન્ટની સં�ા મા� 500ના �ેટલી જ છે.
અવયવોને એરપોટ� થી હોસ�પટલ �ુધી પહોંચાડવામ� ઘણો ઓછો
W

Knowledge Popups
સમય લાગશે . અંગ પ�રવહન માટ� ટ� ા�સ�લાન્ટ સંયોજકો, અંગ
દાન સં�ાઓ, �ા�તકત�ઓ, દાતા હોસ�પટલ્સ અને પ�રવહન } ભારતમ� અંગ ��ારોપણની ���યાની દ�ખર� ખ માટ� આરોગય
કુ �રયસ� વચ્ચે નોંધપા� સંકલનની જ�ર છે. અને પ�રવાર કલ્યાણ મં�ાલયના ને� હ� ઠળ વષ� 2014મ�
‘નેશનલ ઓગ�ન એ�ડ ટ�શ�ુ ટ� ા�સ�લાન્ટ ઓગભેનાઈઝેશન
} હાલમ� આ �ુિવધા ચેન્નઈ ��ત MGM હ� લ્થક� ર હોસ�પટલ �ારા
(NOTTO)’ની �ાપના કરવામ� આવી હતી. NOTTO હ� ઠળ
શ� કરવામ� આવી છે.
બે સં�ાઓ અસ�ત�વમ� છે, �ર��યોનલ ઓગ�ન એ�ડ �ટ��ુ
} આ ડ� ોનનો ઉપયોગ ઓગ�ન બોસિને મહત્તમ 20 �ક.મી.ના અંતર
ટ� ા�સ�લાન્ટ ઓગભેનાઇઝેશન (ROTTO) અને �ે ટ ઑગ�ન એ�ડ
�ુધી લઈ જવા માટ� કર� શકાય છે. આ માટ� શહ� ર ��ત ડ� ોન
�ટ��ુ ટ� ા�સ�લાન્ટ ઓગભેનાઇઝેશન (SOTTO).
કં પની સાથે કરાર કરવામ� આ�યો છે.

78 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION �વજ્ઞાન અને ટે કાેલાેજી વવશેષ

યુરાેપપયન યુ�નયન (EU)-ઇન્ડિયા ગ્રીન હાઇડ્રાેજન ફાેરમ


} તા�ેતરમ� �ુરોિપયન ક�મશનર ફોર એન�� શ્રીમતી કાદર� } �ીન હાઇડ� ોજન : �ીન હાઇડ� ોજન એ પવન અને સૌર �ેવા
�સમસન અને ભારત સરકારના નવીનીકરણ ઉ�� મં�ાલયના નવીનીકરણીય ઉ�� સ્ોતો �ારા સંચા�લત ઇલે��ોલાઈઝરનો
મં�ીશ્રી આર.ક� . સસહ �ારા સૌ�થમ એવા EU-ઇત્�ડયા �ીન ઉપયોગ કર�ને પાણીને હાઇડ� ોજન અને ઓક્સિજનમ� િવભા��ત
હાઇડ� ોજન ફોરમ�ું ઉદ્ાટન કરવામ� આ��ું. કર�ને ઉ�પન્ન થાય છે.
} �ે હાઇડ� ોજન : �ે હાઇડ� ોજન એ સૌથી સામા� �વ�પ છે અને
EU-ઇન્ડિયા ગ્રીન હાઇડ્રાેજન ફાેરમનાં તારણરૂપ તથાે તે ‘��મ �રફોર્મગ’ નામની ���યા �ારા કુ દરતી ગેસ અથવા
} આ �લેટફોમ� શ્રે�ઠ પ��તઓ, ની�ત માળખાની આપ-લે �મથેનમ�થી ઉ�પન્ન થાય છે.

®
કરવાનો, �ુનઃ�ા�ય હાઇડ� ોજનના ઉ�પાદન માટ� ની એસ�લક� શન } રલેક અથવા બ્ાઉન હાઇડ� ોજન : રલેક અથવા બ્ાઉન હાઇડ� ોજન

પ્રાથમિક પરીક્રા
ટ� � નોલો�ઓ તેમજ આ �ે�મ� EU-ઇત્�ડયા સહકાર માટ� ની તકો એ પય�વરણને સૌથી વ�ુ �ુકસાનકારક છે કારણ ક� તે હાઇડ� ોજન
ચકાસવાનો એક સંક�લત અભભગમ �ૂરો પાડશે . બનાવવાની ���યામ� કાળા (�બટ્ુ�મનસ) અથવા બ્ાઉન

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
(�લનિાઇટ) કોલસાનો ઉપયોગ કર� છે.
યુરાેપપયન યુ�નયન અને ભારત દ્વારા ગ્રીન હાઇડ્રાેજન સંદભયો
} ર�ૂ હાઇડ� ોજન : �ાર� પણ ��મ �રફોર્મગમ�થી ઉ�પન્ન થયેલ

u
અપનાવવામાં અાવેલ પ્ર�તબદ્ધતાઅાે �વશે
કાબ�નને ઔ�ોત્ગક કાબ�ન ક� પ્ચર અને �ોર� જ (CSS) �ારા
} આંતરરા�ટ� �ય સહકાર એ EUની હાઇડ� ોજન ની�તનો �ુ� ભાગ �ૂગભ�મ� ક� પ્ચર કરવામ� આવે છે અને સં��હત કરવામ� આવે છે
છે અને ભારત આ સંદભ�મ� એક �ુ� ભાગીદાર પણ છે. �ાર� હાઇડ� ોજનને ર�ૂ રં ગ�ું લેબલ કરવામ� આવે છે.

nk
} �ુરોિપયન �ુ�નયન અને ભારતે �ીન હાઇડ� ોજનને �યાપક ર�તે
અપનાવવા માટ� મહ�વાક��ી કાય��મો અને લક્ષ્યો ન�� કયયાં છે.
�ાર� ભારતે ગયા વષભે તેના રા�ટ� �ય હાઇડ� ોજન �મશનની �હ� રાત
કર� �ાર� EU એ વષ� 2020મ� �ુરોિપયન હાઇડ� ોજન ��ૂહરચના
શ� કર� હતી. �ુ��ન પર ર�શયન આ�મણથી હાઇડ� ોજન સ�હત
નવીનીકરણ ઊ��લ�ી ની�તઓના અમલીકરણને વ�ુ વેગ
➢ ર�ૂ હાઇડ� ોજનને ક� ટલીકવાર ‘કાબ�ન ન્ુટ�લ’ તર�ક�
ઓળખવામ� આવે છે કારણ ક� આવા વા�ુઓ વાતાવરણમ�
ઉત્ર્�ત થતા નથી.
} પીરોજ (Turquoise) હાઇડ� ોજન : પીરોજ હાઇડ� ોજન એ �મથેન
પાયરો�લ�સસ નામની ���યા �ારા ત�વ બનાવવાની ર�તનો
ઉ�લેખ કર� છે, �ે ઘન કાબ�ન ઉ�પન્ન કર� છે.
Sa
મળયો છે. હાઇડ� ોજન ��ૂહરચના અંતગ�ત �નધ��રત લક્ષ્યોને
} �ુલાબી (Pink) હાઇડ� ોજન : �ીન હાઇડ� ોજનની �ેમ , �ુલાબી
REPowerEU યોજના �ારા વધારવામ� આ�યા છે : EU હવે વષ� હાઈડ� ોજનને પણ પાણીના િવદ્ુત િવચ્છે દન-િવશલેષણ �ારા
2024 �ુધીમ� 1 �મ�લયન ટન નવીનીકરણીય હાઇડ� ોજન અને બનાવવામ� આવે છે, પરં �ુ તે નવીનીકરણીય ઊ��ને બદલે અણુ
2030 �ુધીમ� 20 �મ�લયન ટન હાઇડ� ોજનના ઉ�પાદન�ું લક્ષ્ય ઊ�� �ારા સંચા�લત થાય છે.
રાખે છે.
} પીળો (Yellow) હાઇડ� ોજન : પીળો હાઇડ� ોજન એ સૌર ઉ��નો
} ઉ�પાદન પ��તઓ પર આધાર રાખીને , હાઇડ� ોજન �ે , ર�ૂ અથવા ઉપયોગ કર�ને પાણીના િવદ્ુત િવચ્છે દન �ારા બનાવેલ હાઇડ� ોજન
eb

�ીન હોઈ શક� છે - અને ક� ટલીકવાર �ુલાબી, પીળો પણ હોઈ શક� માટ� વપરાતો શ� છે.
છે. જો ક� નામકરણ �ણાલી િવિવધ દ�શોમ� બદલાઈ શક� છે.

ઇનટ્ાનાસલ કાે�વડ વેક્ક્સન


} તા�ેતરમ� ભારત બાયોટ� ક �ારા િવક�સત BBV154 ઇન્ટ� ાનાસલ નાખીને રસીકરણ કરવામ� આવે છે.
કોિવડ વેક્સિનને ઇમરજ�સી વપરાશ માટ� ડ� ગ કં ટ� ોલર જનરલ } આ રસીનો હ� �ુ નાક �ારા શ્વસન માગ�મ� ડોઝ પહોંચાડવાનો
W

ઓફ ઇત્�ડયા (DCGI) પાસેથી મંજૂર� મળ� છે. છે. ડો�રોના મતે કોઈપણ વાયરસ પહ� લા નાક �ારા આપણા
} ભારતમ� કોિવડ 19 વાયરસ િવરુ� ��તર�ા માટ� નાક �ારા શર�રમ� �વેશે છે. કોરોના માટ� આપણા શર�રમ� પહોંચવાનો
આપવામ� આવનાર� આ સૌ�થમ રસી છે. સૌથી મહ�વ�ૂણ� ર�તો નાક છે. આવી ���તમ�, આ રસી કોરોનાને
ફ� ફસ� અથવા શર�રના અ� ભાગોમ� જત� અટકાવી શક� છે.
BBV154 ઇનટ્ાનાસલ વેક્ક્સન �વશે
} આ વેક્સિન આપાતકાલીન પ�ર���તમ� 18 વષ�થી ઉપરની વય
} ભારત બાયોટ� ક �ારા �નર્મત આ વેક્સિન�ું નામ ‘iNCOVACC’
ધરાવતા નાગ�રકો માટ� સં�મણના િવરોધમ� ઉપયોગી નીવડશે .
છે.BBVI54 રસી એ�ડનોવાઇરસમ�થી બનાવવામ� આવી છે.
} �ડપાટ� મેન્ટ ઓફ બાયોટ� � નોલો� �ુજબ �થમ ટ� ાયલના
} આ રસીનો ડોઝ નાકમ� ટ�પ� �વ�પે આપવામ� આવશે , મોં ક�
તબ�ામ� ભાગ લેનારાઓને રસી લીધા બાદ કોઈ ગંભીર
ર�તે અથવા હાથ �ારા નહીં. �યક�તના નાકમ� રસીન� થોડા ટ�પ�
��તકૂ ળ અસરો થઈ નથી.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 79
અ� વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

અ�
UNESCO Global Network of Learning Cities
} તા�ેતરમ� ક� રળના બે શહ� રો �રિ�ુર તેમજ �નલામ�ુર અને શહ� ર અને રા��ું �ુ� �વાસન �ળ છે. વારં ગલની
તેલંગણા�ું વારં ગલ એમ કુ લ 3 ભારતીય શહ� રોની UNESCO અથ��યવ�ા �ુ��વે કૃ �ષ અને ઔ�ોત્ગક ક� ��ો પર �નભ�ર છે.
Global Network of Learning Cities અંતગ�ત પસંદગી } વારં ગલ શહ� ર મ�હલા અને બાળ કલ્યાણ ની�ત, શહ� ર ની�ત �ારા
કરવામ� આવી છે. સમતા અને સમાવેશનને અપનાવી રહું છે તથા સમલૈંત્ગકોને

®
મુ� બાબતાે મફત તાલીમ આપીને આ�થક ર�તે પગભર થવા તૈયાર કર� રહું
છે.
} વષ� 2022મ� ભારત સ�હત િવશ્વના 44 દ�શોન� 77 શહ� રોને આ

l
યાદ�મ� સામેલ કરવામ� આ�ય� છે. આ યાદ�મ� કુ લ 294 શહ� રો UNESCO Network of Learning Cities શું છે ?
સમાવેલ� છે. } વષ� 2013 મ� શ� કરાયેલ �ુને�ો ગલોબલ નેટવક� ઓફ

ku
} આ શહ� રોનો UNESCO Network of Learning Citiesમ� લર્નગ �સટ�ઝ એ શહ� રો�ું એક આંતરરા�ટ� �ય નેટવક� છે, �ે
સમાવેશ એ અ� શહ� રો સાથે તેમના િવચારોના આદાન-�દાનને �� વસવાટ કરતા સ�ુદાયોમ� આ�વન �શ�ણને �ોત્ાહન
�ોત્ા�હત કરશે અને આ પસંદ કરાયેલા શહ� રોમ� પહ� લ�થી જ આપે છે. તેનો હ� �ુ અ� શહ� રો સાથે િવચારો અને કળા શેર
લા�ુ કરાયેલી �ણાલીઓની પ��તઓ એકબી�ની વચ્ચે શેર કર�ને તમામ શહ� રોમ� શૈ��ણક િવકાસની ખાતર� કરવાનો
કરશે . છે.
} વષ� 2022મ� ભારત સ�હત િવશ્વના 44 દ�શોના 77 શહ� રોને આ } આ નેટવક� બેઈ�ં ગ ઘોષણાપા�ને આધાર� રચા�ું છે.
an
યાદ�મ� સામેલ કરવામ� આ�યા છે. �ેમ ક� , �ુ��નની રાજધાની } GNLCનો �ુ� ઉ�ે શય શહ� ર� િવ�તારોમ� સામા��ક એકતા,
ક�વ, દ��ણ આ��કા�ું ડરબન અને સં�ુ�ત આરબ અમીરાત આ�થક િવકાસ અને ટકાઉપણાને �ોત્ાહન આપવાનો છે.
(UAE)�ું શાર�હ વગેર�. આના ભાગ�પે , સં�ા એવા શહ� રોની ઓળખ કર� છે, �ે
પસંદગી પામેલ શહે રાે �વશે �ા�નક સ�ુદાયો વચ્ચે આ�વન �શ�ણને �ોત્ાહન આપે
1. �નલામ�ુર છે અને તેમને �ાનના અદાન-�દાન માટ� એકબી� સાથે જોડ�
છે.
} �નલામ�ુર એ ભારતના ક� રળ રા�ના મલપ્ુરમ ���લામ�
S

આવે�ું એક નગર છે, �ે એક ��ાત ઇકો-ટૂ �રઝમ �ળ તર�ક� } વષ� 2013થી લઈને અ�ાર �ુધીમ� 76 દ�શોન� 294 શહ� રોને
પણ �ણી�ું છે. આ યાદ� અંતગ�ત સમાવવામ� આ�ય� છે.
} આ શહ� ર તેની હ� લ્થક� ર �ુિવધાના િવકાસ માટ� સૌથી ��ાત } આ નેટવક� તમામ 17 SDGની �સ��ઓને સમથ�ન આપે છે,
eb

છે. આ ઉપર�ત, શહ� ર સ�ે નેબલ ડ� વલપમેન્ટ ગોલ્સ (SDG) 2 પરં �ુ �ુ��વે SDG 4 (સમાવેશી અને સમાન �ુણવત્તા�ુ�ત
‘�ૂ� �ૂખમરા’ માટ� તેની ��તબ�તાને �ૂણ� કરવાનો પણ �યાસ �શ�ણની ખાતર� કરવી અને બધા માટ� આ�વન શીખવાની
કર� રહું છે. તકોને �ોત્ાહન આપ�ું) અને SDG 11 (માનવ વસવાટને
ટકાઉ, સમાિવ�ટ, �ુર��ત બનાવ�ું) પર ક� ���ત છે.
} આ શહ� રમ� �ામીણ અને શહ� ર� �વન�ું �મશ્રણ જોઈ શકાય છે.
અહીંની મોટાભાગની વ�તી ખેતી અને સંલનિ ઉ�ોગો પર �નભ�ર છે. } �ુને�ો એ ‘લર્નગ �સટ�’ને એવા શહ� ર તર�ક� �યા�ા�યત
W

2. �રિ�ુર કર� છે, �ે �ૂળ�ૂતથી ઉચ્ચ �શ�ણ �ુધીના સવ�સમાવેશક


�શ�ણને �ોત્ાહન આપવા માટ� દર� ક �ે�મ� તેના સંસાધનોને
} �રિ�ુર એ શૈ��ણક અને સંશોધન સં�ાઓ�ું એક મહ�વ�ૂણ�
ક� �� તેમજ ક� રળની સ��ૃ �તક રાજધાની તર�ક� �ાતનામ છે. તે અસરકારક ર�તે એક� કર� , પ�રવારો અને સ�ુદાયોમ� કં ઇક
ખાસ કર�ને ગોરડ આટ� અને જવેલર� ઉ�ોગ માટ� �ણી�ું છે. શીખવાની શૈ��ણક ��ૃત્ત્તઓને �ુન�� િવત કર� , �શ�ણમ�
�ુણવત્તા અને શ્રે�ઠતા વધાર�ને આ�વન �શ�ણની સં�ૃ�તને
} �રિ�ુર તેની સ�ૃ� સં�ૃ�ત અને વારસાને કારણે �વાસીઓને
આકષભે છે. �ોત્ાહન આપે , �ેથી કર�ને શહ� ર �યક�તગત સશક�તકરણ
અને સામા��ક સમાવેશ , આ�થક �ૃ�� અને સ��ૃ �તક સ�ૃ��
3. વારં ગલ
તેમજ ટકાઉ િવકાસને �ુ�ન�ચિત કર� શક� .
} વારં ગલ તેલંગણામ� આવે�ું એક સ�ૃ� સ��ૃ �તક વારસાકૃ ત

80 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION અ� વવશેષ

અગ્નિપથ યાેજના અને ગાેરખા સૈ�નક �વવાદ


} નેપાળે અત્નિપથ યોજના હ� ઠળ ભારતીય સૈ� માટ� ગોરખા છે, �ાર� �ુક�મ� તેમની હાજર� ચાર ર� ��મેન્ટથી ઘટાડ�ને મા� બે
સૈ�નકોની ભરતી કરવા માટ� તે દ�શમ� યો�નાર� ભરતી ર� લીઓને કરવામ� આવી છે.
�ુલતવી રાખી છે. } ગોરખાની સૌથી પહ� લી ર� ��મેન્ટ �બ્�ટશ ભારત સૈ�મ� ‘ના�સર�
} નેપાળ� ગોરખાઓ માટ� ની ભરતી ર� લી 25 ઑગ�થી 7 સ�ટ� મબર ર� ��મેન્ટ’ તર�ક� 1815મ� સમાવાઈ હતી.
�ુધી �ુટવલમ� અને 19 થી 28 સ�ટ� મબર �ુધી ધરાનમ� યો�વાની શું છે અગ્નિપથ યાેજના?
હતી.

®
} અત્નિપથ યોજના એ ભારત સરકાર �ારા સશસ્ત દળોની �ણ
નેપાળે શા માટે અગ્નિપથ ભરતી રે લીઅાે મુલતવી રાખી છે ? સેવાઓમ� ક�મશ�ડ અ�ધકાર�ઓની ર� ન્કથી નીચેના સૈ�નકોની

પ્રાથમિક પરીક્રા
} નેપાળ સરકાર �ારા આ ર� લીઓને �ુલતવી રાખવાનો �નણ�ય ભરતી માટ� રજૂ કરવામ� આવેલી નવી યોજના છે.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
લેવામ� આ�યો છે, કારણ ક� તે�ું માન�ું છે ક� ભારતીય સૈ�મ� } અત્નિપથ યોજના �વગ�� ચીફ ઑફ �ડફ� �સ �ાફ (CDS) જનરલ
�વેશ�ું આ ન�ું �વ�પ 1947મ� નેપાળ, ભારત અને �બ્ટનની �બિપન રાવત �ારા ટૂ ર ઑફ ડુટ� ��મ તર�ક� રજૂ કરવામ�

u
સરકાર વચ્ચે થયેલા િ�પ�ીય કરાર હ� ઠળ આવર� લેવામ� આ��ું આવી હતી, �ેમ� �ણ સેવાઓ માટ� ચાર વષ�ના કાય�કાળ માટ�
નથી. માટ� દ�શ�યાપી ભરતી સામેલ હતી.
} નેપાળના અહ� વાલો અ�ુસાર, ��ની સરકારને લાગે છે ક� અત્નિપથ જાેગવાઇઅાે

nk
યોજના તેના �ારા મંજૂર થવી જોઈએ અને તેના માટ� નેપાળના
તમામ પ�ો સાથે રાજક�ય પરામશ� થવો જોઈએ.
ભારત, નેપાળ અને શરિટન વચ્ે �ત્રપક્ષીય કરાર શું હતાે?
} 15 ઓગ�, 1947 ના રોજ ભારતની આઝાદ� પછ� તરત જ
ભારત, નેપાળ અને �ુક�ની સરકારો �ારા ભારતીય સૈ�મ� સેવા
} ભરતી થનારાઓ ચાર વષ�ના કાય�કાળ માટ� સેવા આપશે , �ેમ�
છ મ�હનાની તાલીમ અને �ારબાદ 3.5 વષ�ના સેવા કાય�કાળનો
સમાવેશ થાય છે.
} સેવામ�થી �ન�ૃત્ત્ત પછ� અત્નિવીરોને સશસ્ત દળોમ� સેવા ચા�ુ
રાખવા માટ� અર� કરવાની તક મળશે અને 25% �ેટલા
Sa
આપતા ગોરખા સૈ�નકોના ભાિવ અંગે એક કરાર થયો હતો અને અત્નિવીરોને કાયમી ક� ડર માટ� પસંદ કરવામ� આવશે .
આ કરાર હ� ઠળ નેપાળ� ગોરખાઓની ભારતીય સેનામ� ભરતી
} 4 વષ�ની સેવા પછ� �ન�ૃત્ત થનાર પેન્શન માટ� પા� રહ� શે નહીં, પરં �ુ
કરવામ� આવે છે.
કાય�કાળના અંતે લગભગ ₹11.71 લાખની એકમ રકમ મેળવશે .
} આ કરારની શરતો અ�ુસાર ગોરખા સૈ�નકોની ચાર ર� ��મેન્ટ -
} ભારતીય સૈ� �ારા અત્નિવીરો માટ� �ર� કરાયેલ �નયમો અને
2�, 6ઠ્�, 7મી અને 10મી - �બ્�ટશ આમ�મ� ટ� ા�સફર કરવામ�
શરતો �ુજબ તેઓ ભારતીય સેનાની વત�માન માગ�દર્શકા �ુજબ
આવી હતી, �ાર� બાક�ની - 1લી, 3�, 4મી, 5મી, 8મી અને 9મી
સન્માન અને �ુર�ારો માટ� હકદાર હશે .
eb

- ભારતીય સેનામ� રહ� હતી.


} અત્નિવીરોને કોઈપણ ર� ��મેન્ટ/�ુ�નટમ� પો� કર� શકાશે અને
} આઝાદ� પછ� તરત જ ભારત �ારા 11મી ગોરખા રાઇફલ્સ નામની
સં�ાના �હતમ� અ� ર� ��મેન્ટ/�ુ�નટમ� ટ� ા�સફર કર� શકાશે .
નવી ગોરખા ર� ��મેન્ટ ઉભી કરવામ� આવી હતી. હાલમ� ભારતીય
} દર� ક અત્નિવીરને �. 48 લાખના નોન-કો�ન્ટ� ર�ુટર� વીમા કવચ
સૈ�મ� કુ લ 7 ગોરખા ર� ��મેન્ટ્સ છે.
�ારા પણ આવર� લેવામ� આવશે , �ાર� સેવા દર�મયાન તેમ�ું
} આ કરાર ભારતીય સેનામ� નેપાળમ� વસતા ગોરખા સૈ�નકોના
�ૃત્ુ થાય તો તેના પ�રવારને વધારાના �. 44 લાખ ચૂકવવામ�
W

�નયમો અને શરતો અને તેમના �ન�ૃત્ત્ત પછ�ના લાભો અને પેન્શન
આવશે .
માટ� પણ જોગવાઈ કર� છે.
} વ�ુમ�, જો તે તેની ચાર વષ�ની �ુદત �ૂર� કરત� પહ� લા �ૃત્ુ પામે
ગાેરખા સૈ�નકાેનું મહત્ત્વ છે, તો તેના પ�રવારને અગાઉ ઉ�લે�ખત �ે્ચ�ુટ� ઉપર�ત, બેલે�સ
} ગોરખા સૈ�નકો�ું એક રસ�દ ઐ�તહા�સક પા�ું એ છે ક� સર્વસ િપ�રયડ માટ� તેનો પગાર મોકલવામ� આવશે .
આઝાદ�ના સમયે પા�ક�તાને અને 1962ના �ુ� પછ� તરત જ
અગ્નિપથ પાત્રતા માપદં ડ
ચીને પણ નેપાળને ગોરખા સૈ�નકો માટ� િવનંતી કર� હતી. જો ક�
નેપાળ સરકાર� આ િવનંતીને ઠુ કરાવી દ�ધી હતી. } ઉંમર માપદં ડ

} ગોરખા સૈ�નકોની સૌથી વ�ુ સં�ા ભારતીય સેનામ� સેવા આપે ➢ નવી અમલી યોજના હ� ઠળ મા� સાડા 17 થી 21 વષ�ની વયના
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 81
અ� વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

ઉમેદવારો જ ભરતી માટ� પા� હતા પરં �ુ, ભાર� િવરોધ બાદ અગ્નિવીરનાે પગાર
સંર�ણ મં�ાલયે કહું ક� તે 2020 મ� 21 વષ�ની વયના લોકોને } અત્નિવીરોને �થમ વષ�મ� �.30,000�ું પગાર પેક�જ મળશે . પછ�
આ વષ� માટ� જ મંજૂર� આપશે . 2022 માટ� અત્નિપથ યોજના તેમને દર વષભે 10% વધારો મળશે . તેનો અથ� એ છે ક� , બી� વષભે
માટ� ભરતી ���યા માટ� ની ઉપલી વય મય�દા વધાર�ને 23 વષ� તેમનો પગાર �.33,000 , �ી� વષ� માટ� �.36,500 અને ચોથા
કરવામ� આવી છે. વષ� માટ� �.40,000 હશે .
} �લ�ખત ��ત�ા } દર�મયાન, તેમના પગારમ�થી લગભગ 30% દર મ�હને સેવા
➢ ટૂં કા ગાળાના કરાર આધા�રત અત્નિપથ યોજના �ારા અર� �ન�ધ કોપ�સ માટ� કાપવામ� આવશે અને તેમની સેવાના અંતે ,

®
કરવા ઇચ્છુ ક ઉમેદવારોએ �લ�ખત ��ત�ા સબ�મટ કરવી એટલે ક� 4 વષ� પછ� ક� �� સમાન રકમ �.11.77 લાખ ઉમેરશે અને
પડશે ક� તેઓ યોજના સામેના ટહસક િવરોધમ� સામેલ ન હોય. કુ લ રકમ દર� ક અત્નિવીરને ચૂકવવામ� આવશે .

પુ�લતઝર પુર�ાર-2022

l
} તા�ેતરમ� ઇલ��ે ટ�ડ �રપોર્ટગ અને કોમેન્ટર�ની શ્રેણી હ� ઠળ વષ� મળે છે. �ાર� �હ� ર સેવાની એક મા� શ્રેણીમ� િવ�ેતાને �ુવણ�

ku
2022ના �ુ�લ�ઝર �ુર�ાર માટ� બ�ગલાદ�શમ� જન્મેલ� �ચ�કાર ચં�ક મળે છે.
અને લેખક ફહ�મદા અઝીમ સ�હત તેમની ટ�મના ચાર સદ�યોને પુ�લતઝર પુર�ાર જીતનારા ભારતીયાે
પસંદ કરવામ� આ�ય� હત�.
1. ગોપવદ �બહાર� લાલ (1937) – પ�કાર�વ માટ�
} ન્ૂયોક� ખાતે આવેલા ઇનસાઇડર મેગેઝીનના ફહ�મદા અઝીમ
2. ઝુ �પા લા�હર� (2000) – નવલકથા માટ�
સ�હત એન્થોની ડ� લ કોલ, જોશ એડમસ અને વો� �હક�ને ‘હાઉ
આઈ એ�ે પ અ ચાઈનીઝ ઈન્ટન�મેન્ટ ક� �પ’ નામના સ�ચ� 3. ગીતા આનંદ (2003) - પ�કાર�વ માટ�
an
અહ� વાલ માટ� આ �ુર�ારથી સન્મા�નત કરવામ� આવશે . 4. �સ�ાથ� �ુખ�� (2011) – કેં સર િવશે �ુ�તક માટ�
ફહ�મદા અઝીમ 5. સંઘ�મ�ા કલીતા (2006) - પ�કાર�વ માટ�
} ફહ�મદા અઝીમનો જન્મ બ�ગલાદ�શમ� થયો હતો અને 6. દા�નશ �સ��ક� (2018) - પ�કાર�વ માટ�
બાદમ� તેઓ અમે�રકામ� �ાયી થય� 7. ચન્ની આનંદ , �ુખતાર ખાન, દાર યાસીન
હત�. તેમ�ું કાય� �ુ��વે સં�ૃ�ત અને
(2020)- ફોટો�ા�ફક પ�કાર�વ માટ�
S

�વાયત્તતાના િવષયો પર ક� ���ત


8. દા�નશ �સ��ક�, અદનાન આ�બદ�,
હોય છે.
સાન્ના મટ્ટુ, અ�મત દવે (2022) -
} તેમણે પોતાના �ુ�તક ‘Muslim
eb

પ�કાર�વ માટ�
Women are Everything’
સ�હત અનેક �ુ�તકોમ� �ચ�ણ
(Illustration) ક�ુું છે.
પુ�લતઝર પુર�ાર Knowledge Popups

} �ુ�લ�ઝર �ુર�ાર એ અખબારો, સામ�યકો, સંગીત રચના, પુ�લતઝર ગાેલ્ડ મેડલ


W

ઓનલાઈન પ�કાર�વ અને સા�હ�ના �ે�મ� ઉત્ૃ �ટ કાય� કરવા } વષ� 1918 (�ુ�લ�ઝર ઈનામો શ� થયાના એક વષ� પછ�) મ� ડ� �નયલ
બદલ આપવામ� આવે છે. ચે�ર �� ન્ચ અને તેમના સહયોગી હ� નર� ઓગ�સ �ુકમેન
} વષ� 1917મ� જોસેફ �ુ�લ�ઝરની વ�સયતમ� લખાયેલી નામના �શ�પકારો �ારા ચં�કની રચના કરવામ� આવી હતી.
જોગવાઈઓ �ારા �ુર�ારની �ાપના કરવામ� આવી હતી. } આ ��ત��ઠત �ુ�લ�ઝર �ુરષ્કારનો ગોરડ મેડલ દર વષભે
} હાલમ� કોલં�બયા �ુ�નવર્સટ� આ �ુર�ાર�ું સંચાલન કર� છે. પ�કાર�વની �હ� ર સેવાની શ્રેણીમ� િવ�ેતા અમે�રકન સમાચાર
સં�ાને એનાયત કરાય છે, પરં �ુ ક્યાર� ય કોઈ �યક�તને
} આ ઈનામો દર વષભે જુ દ� જુ દ� 21 ક� ટ� ગર�મ� આપવામ� આવે છે.
આપવામ� આવ�ું નથી.
�ે પૈક� 20 ક� ટ� ગર�મ�, દર� ક િવ�ેતાને $15,000 અને �માણપ�

82 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION અ� વવશેષ

સાેવા �રગપા તબીબી પદ્ધ�ત


} તા�ેતરમ� બંદરો, �શપપગ અને જળમાગ� તેમજ આ�ુષ મં�ાલયના �હમાલયનીના પહાડ� �ે�ોમ�, ખાસ કર�ને જમ�ુ-કાશમીર,
મં�ીશ્રી (સબ�નંદ સોનોવલ) �ારા લેહ (લ�ાખ ક� શા. �.) ‘સોવા લ�ાખ, �હમાચલ �દ�શના લાહૌલ અને સ�પતી �દ�શો, �કન્નોર
�રગપા’ની રા�ટ� �ય સં�ાનો �શલા�ાસ કરવામ� આ�યો. અને ધમ�શાલામ�, પ�ચિમ બંગાળના દાર્�સલગ અને કસલગપોંગ,
} આ સં�ા �ુણવત્તા�ુ�ત સંશોધન અને �શ�ણ �ારા સ�ૃ� �સસ્�મ અને અરુણાચલ �દ�શના મોનતવ�ગ અને પ�ચિમ
ભારતના ઔષધીય વારસા એવા સોવા-�રગપાના �ચાર માટ� �ૂબ કમ�ગમ� એક લોકિ�ય તબીબી પ��ત તર�ક� �યાપક ઉપયોગમ�
જ જ�ર� એ�ું આ�ુ�નક �લેટફોમ� �દાન કરશે . લેવાય છે.

®
} ઉપર�ત, �ૂટાન, મંગો�લયા, �તબેટ, ચીન, નેપાળ અને મ�ય
સાેવા �રગપા શું છે ?
એ�શયાના અ� ક� ટલ�ક દ�શોમ� પણ આ તબીબી પ��તની

પ્રાથમિક પરીક્રા
} સામા� ર�તે ‘અમચી’ અથવા ‘�તબેટ�યન દવા’ તર�ક� ઓળખાય છે. �ે��સ કરવામ� આવે છે.

l
સોવા �રગપા એ િવશ્વની સૌથી જૂ ની અને સાર� ર�તે દ�તાવે�કરણ

પ્રાથમિક પરીક્રા
ભારતમાં સાેવા �રગપાની શું સ્��ત છે ?
થયેલ તબીબી પ��ત અને સાત આ�ુષ �ણાલીઓ (આ�ુવભેદ,
યોગ, નેચરોપેથી, �ુનાની, �સ�, સોવા-�રગપા અને હો�મયોપેથી) } �હમાલયના મોટા ભાગના �દ�શોમ� સોવા-�રગપાની �ે��સ

u
મ�ની એક છે. પરં પરાગત ર�તે કરવામ� આવે છે.

} �તબેટના ‘Yuthok Yontan Gombo’ને સોવા �રગપા તબીબી } �હમાચલ �દ�શમ� ધમ�શાળા અને લ�ાખ �દ�શ એ ભારતમ�
�ચ�કત્ા પ��તના િપતા માનવામ� આવે છે. સોવા-�રગપા સં�ાઓના �ુ� ક� ��ો છે.

nk
} ‘સોવા �રગપા’ શ� ભોટ� (લ�ાખી) ભાષા પરથી આ�યો છે, �ેનો
અથ� થાય છે ‘ઉપચાર’.
} સોવા �રગપાની �ુ� �ચ�કત્ા �ુ�તક “rgyud-bZi” છે.સોવા-
�રગપાના મોટાભાગના �સ��તો અને તબીબી સારવાર એ મહત્તમ
અંશે ‘આ�ુવભેદ �ચ�કત્ા પ��ત’ને સમાન છે.
} સોવા-�રગપા િવશે�ું �ાન અને લોકોને �ુણવત્તા�ુ�ત આરોગય
સેવા �ૂર� પાડવાના હ� �ુથી ભારતમ� ધમ�શાલા (�હમાચલ �દ�શ)
ખાતે �તબે�ટયન મે�ડકલ અને એ�� ોની �ાપના કરવામ� આવી
છે. આ સં�ામ� મે�ડકલ કોલેજ, ફામ�સી, �ો�તષ િવભાગ અને
સમ� ભારતમ� 40-50 ક્�લ�નસિ�ું એક સંક�લત માળ�ું છે.
} ભારતમ� સોવા-�રગપાની �ે��સ�ું �નયમન કરવા માટ�
Sa
} લોકવાયકા �ુજબ, આ પ��ત િવશે ગૌતમ �ુ� �ારા પણ �ાન
ધમ�શાળામ� સેન્ટ�લ કાઉન�સલ ફોર �તબેટ�યન મે�ડ�સન છે, તે
અપા�ું હોવા�ું માનવામ� આવે છે.
�ે��શનરોની નોંધણી, કૉલેજના ધોરણો અને સોવા-�રગપાના
} આ�ુષ મં�ાલયના જણા�યા અ�ુસાર, સોવા-�રગપા હાલમ� �નયમન માટ� અ� �મક� �નઝમ�ું �યાન રાખે છે.

વાેસતાેક – 2022 યુદ્ધ કવાયત


eb

} તા�ેતરમ� 7/8 ગોરખા રાઇફલ્સ જવાનોની ભારતીય સૈ� ટુ કડ� સા�ૂ�હક �ુર�ા સં�ધ સંગઠન (Collective Security
�ારા ર�શયા ખાતે આયો��ત બહુ રા�ટ� �ય ��ૂહા�ક અને કમા�ડ Treaty Organisation - CSTO) અને શ�ઘાઇ કોઓપર� શન
�ુ� અ�યાસ એવા ‘વો�તોક- 2022’મ� ભાગ લેવામ� આ�યો ઓગભેનાઇઝેશનના �નર��ક સ�યદ�શોનો સમાવેશ થાય છે.
હતો.
} સાત �દવસીય આ વો�તોક-2022 �ુ� કવાયત જમીન, દ�રયાઇ
} આ વો�તોક–2022 સૈ� �ુ� અ�યાસનો �ુ� ઉ�ે શ સહભાગી અને હવા એમ �ણેય �તર� આયો��ત થઇ હતી.
સૈ� ટુ કડ�ઓ તેમજ �નર��કો વચ્ચે ��યા��ત��યા અને સહકાર
W

} ભારતીય સૈ� ટુ કડ� �ારા વો�તોક–2022 �ુ� અ�યાસ


સાધવાનો છે.
દર�મયાન સાત અલગ-અલગ �ળોએ ફાયરપાવર કવાયત,
વાેસતાેક–2022 યુદ્ધ અભ્ાસ સંબં�ધત મહત્ત્વની બાબતાે સં�ુ�ત �ે� ��શ�ણ કવાયત અને લડાયક ચચ�ઓ સ�હત
} આ �ુ� કવાયતમ� અલર��રયા, ર�શયા, ચીન, ભારત, લાઓસ, સં�ુ�ત દાવપેચમ� ભાગ લેવામ� આ�યો હતો.
મંગો�લયા, �નકારા�ુઆ , સી�રયા તેમજ અ� �ૂત�ૂવ� સોિવયત
ભારત - રશશયા વચ્ે યાેજાતી અ� કવાયત
દ�શો �ેવા ક� તા���ક�તાન, અઝરબૈ�ન, આમભે�નયા, બેલા�સ,
�કર્ગ�તાન અને કઝા�ક�તાનના સૈ�નકોનો સમાવેશ થાય છે. } INDRA : થલસેના, નૌસેના અને વા�ુ સેના વચ્ચે યો�તી કવાયત

} વો�તોક-2022 �ુ� અ�યાસમ� ભાગ લેનાર ટુ કડ�ઓમ� } ZAPAD : બંને દ�શોને થલસેના વચ્ચે યો�તી કવાયત

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 83


અ� વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

Gender Snapshot 2022 Report


} તા�ેતરમ� �ુનાઈટ� ડ નેશ�સ �ુમન એ�ડ �ુએન �ડપાટ� મેન્ટ ઓફ ક� �ેમના �નવ�હ માટ� �ુ� મોભી ક� કમાનાર �યક�ત તર�ક� મા�
ઈકોનો�મક એ�ડ સો�શયલ અફ� સ� (UN DESA) �ારા “Progress સ્તીના ઉપર જ નભેલા છે, તેમણે તીવ્ર ખા� અ�ુર�ાનો સામનો
on the Sustainable Development Goals (SDG) : The કરવો પડ્ો હતો. તેની સાપે�ે મા� 20% જ એવા પ�રવારો હતા
Gender Snapshot 2022” શીષ�ક હ� ઠળ એક અહ� વાલ બહાર ક� �ેઓ �નવ�હ માટ� �ુ� મોભી ક� કમાનાર �યક�ત તર�ક� મા�
પાડવામ� આ�યો છે. �ુરુષ ઉપર જ નભેલા હોય અને તેમને તીવ્ર ખા� અ�ુર�ાનો
સામનો કરવો પડ્ો હોય.
} આ �રપોટ� મ� િવશ્વના દ�શો �ારા �ુનાઇટ� ડ નેશ�સ �ારા

®
ન�� કરાયેલા 17 ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો (Sustainable } �ુ��ન-ર�શયા �ુ�ના કારણે અહીંના િવ�તારોમ� ખા� �ુરવઠામ�
Development Goals-SDGs)ને �ા�ત કરવા માટ� ની �દશામ� તંગીની અસર વત�વાથી ખા� અ�ુર�ા અને �ૂખમરામ� વધારો
જોવા મળયો છે.
થયેલા �યત્ોને અ�ુ�પ વલણો હ� ઠળ ભિવ�યની સંભાવનાઓનો

l
�ચતાર રજૂ કરાયો છે. } અ�ુર��ત ગભ�પાત એ મા�ૃ �ૃત્ુદર અને બીમાર��ું �ુ� પરં �ુ
અટકાવી શકાય તે�ું કારણ છે.
} ઉપર�ત, આ �રપોટ� મ� લૈંત્ગક સમાનતા, ગર�બાઇ, મ�હલાઓના

ku
અ�ધકારો અને તેમને �ા�ત �વાસ્થ્ય �ુિવધાઓ, બાળકોને લગતા ➢ વૈત્શ્વક �તર� �જનન�મ વય (15-49)ની 1.2 �બ�લયન
મ�હલાઓ �ુર��ત ગભ�પાત �ુિવધા મેળવી શકતી નથી.
�ુદાઓ, અસામા� પ�ર���તઓના કારણે થયેલ ખા� �ુર�ા�ું
જોખમ, મ�હલાઓને ર�ણ�ા�ત કા�ૂની �ણાલીઓ વગેર� બાબતો } વત�માન વલણોને અ�ુ�પ �ગ�તના દરની સમી�ા કરત� જણા�ું
િવશેની પણ વાત કરવામ� આવી છે. છે ક� , મ�હલાઓને �પશ�તા કાયદાક�ય સંર�ણના અંતરને દૂર
કરવામ� અને ભેદભાવ�ૂણ� કાયદાઓને દૂર કરવામ� 286 વષ�
Gender Snapshot Report 2022ના મુ� મુદ્ા
અને કાય��ળે મ�હલાઓને સત્તા અને ને��ૃ વના હો�ા પર તેમને
an
} વત�માનમ� સલગ સમાનતા હ�સલ કરવામ� �ે દર� �ગ�ત થઈ રહ� સમાનતા અપાવવા વ�ુ 140 વષ�નો સમય લાગશે .
છે, તે �માણે જોત�, સં�ૂણ� સલગ સમાનતા �ા�ત કરવામ� હજુ 286 } વષ� 2021ના અંત �ુધીમ�, લગભગ 44 �મ�લયન મ�હલાઓ
વષ�નો સમય લાગશે . પાછલા વષગોમ�, 15-49 વષ�ની વયની દર અને છોકર�ઓને જળવા�ુ પ�રવત�ન , �ુ�, સંઘષ� અને માનવ
દસમ�થી એક મ�હલા �તીય ક� શાર��રક ટહસાનો ભોગ બની હતી. અ�ધકારોના ઉ�લંઘનને કારણે તેમન� ઘર (�નવાસ�ાન)
} વૈત્શ્વક પડકારો, �ેમ ક� કોિવડ-19 રોગચાળો અને તેની અસરો, છોડવાની ફરજ પડ� હતી.
ટહસક સંઘષ� , જળવા�ુ પ�રવત�ન , મ�હલાઓના �તીય, �જનન
S

} વૈત્શ્વક �તર� , દર 10મ�થી મા� 2 જ મ�હલાઓ િવ�ાન,


અને �વાસ્થ્યને લગતા અ�ધકારો વગેર�ની બાબતોની ���ત એ����નયરરગ, મા�હતી અને સંદ�શા�યવહાર ટ� � નોલો� �ે�
કથળતા સલગ અસમાનતામ� વધારો જોવા મળયો છે. સાથે સંબં�ધત નોકર�ઓ પર છે.
eb

} વૈત્શ્વક �તર� વષ� 2022મ� મ�હલાઓની સંસદ�ય ભાગીદાર�


મા� 26.4% હતી. 23 �ેટલા દ�શોમ� સંસદ�ય �તર� મ�હલાઓ�ું ટકાઉ �વકાસ શું છે ?
��ત�ન�ધ�વ 10% કરત� પણ ઓછુ ં જોવા મળ�ું છે. } િવશ્વના કોઈપણ દ�શના આ�થક િવકાસનો આધાર તેની
} �રપોટ� મ� દશ�વા�ું છે ક� , રા�ટ� �ય �તર� જ મ�હલાઓને સંસદોમ� પાસે રહ� લ કુ દરતી સંસાધનો પર રહ� લો છે. આ�ે માનવીની
આ�થક િવકાસનો ઉચ્ચતમ દર �ા�ત કરવા આંધળ� દોડના
સમાન ��ત�ન�ધ�વ �ા�ત કરવામ� ઓછામ� ઓછા 40 વષ�નો
કારણે કુ દરતી સંપદાને �ુકસાન પહોં્ચ�ું છે, �ેના કારણે
સમય લાગશે .
W

આ�થક િવકાસના લાભ લ�બો સમય �ુધી �ળવી રાખવાની


} મા� પીવા માટ� ના �વચ્છ પાણીની પહોંચના અભાવે જ દર વષભે �મતામ� ઘટાડો થઈ રહ્ો છે. �ેથી િવશ્વના અથ�શાસ્તીઓ
8 લાખથી વ�ુ મ�હલાઓ/છોકર�ઓએ તેમના �વ �ુમા�યા છે. પરં પરાગત આ�થક િવકાસના �ાલ સાથે ટકાઉ િવકાસને
} વૈત્શ્વક �તર� , વષ� 2021મ� લગભગ 3 મ�થી 1 મ�હલા �ારા મ�યમ સમથ�ન આપી રહ્ા છે. ટકાઉ િવકાસ એટલે ભાિવ પેઢ�ની
અથવા તો તીવ્ર ખા� અ�ુર�ાનો સામનો કરવો પડ્ો હતો. જ��રયાતોને �ુકસાન પહોંચાડ્ા િવના વત�માન પેઢ�ની
ખા�પદાથગોની વધતી રકમતોએ િવશ્વભરમ� �ૂખમરામ� વધારો જ��રયાતો �ૂર� કરતો િવકાસ અને આવો ટકાઉ િવકાસ
કયગો છે. �ા�ત કરવા માટ� ન�� કર� લા લક્ષ્યોને ટકાઉ િવકાસ લક્ષ્યો
(SDGs) કહ� વામ� આવે છે.
} વષ� 2021મ� �ુ� �ભાિવત િવ�તારોમ� અંદા��ત 38% પ�રવારો

84 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


અ� વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

શરિટનનાં રાણી અે�લઝાબેથ �દ્વતીયનું �નધન


} તા�ેતરમ� (8 સ�ટ� મબર 2022ના રોજ) �બ્ટનમ� સૌથી લ�બા રાણી અે�લઝાબેથ �દ્વતીયની ભારત મુલાકાત
સમય �ુધી શાસન કરનાર રાણી એ�લઝાબેથ ��તીય 96 વષ�ની } તેમના �ારા �ણ વખત વષ� 1961, 1983 અને 1997મ� ભારતની
વયે �નધન પામય� છે. �ુલાકાત લેવામ� આવી હતી.
રાણી અે�લઝાબેથ �દ્વતીય �વશે મહત્ત્વપૂણર્ તથાે } ભારતની આઝાદ�ન� 50 વષ� �ૂણ� થવા પર વષ� 1997મ� �બ્ટનની
} રાણી એ�લઝાબેથ ��તીય�ું �ૂળ નામ એ�લઝાબેથ એલે�ઝા�ડ� ા રાણી એ�લઝાબેથ ��તીય �ારા છે �લી વખત ભારતની �ુલાકાત
મેર� હ�ું અને તેમનો જન્મ 21 એિ�લ, 1926ના રોજ લંડનના લેવામ� આવી હતી.

®
મફ� ર ખાતે ડુક અને ડચેસ ઓફ યોક� (રકગ �ો�� – VI અને �ક� ગ ચા�ર્ તૃતીય
એ�લઝાબેથ બોવેસ-લ્યોન)ન� �થમ સંતાન તર�ક� થયો હતો. } �બ્�ટશ ઈ�તહાસમ� સૌથી લ�બો સમય શાસન કરનાર રાણી

l
} �ૃત્ુ સમયે , એ�લઝાબેથ ��તીય �ુનાઇટ� ડ રકગડમ ઉપર�ત એ�લઝાબેથ ��તીયના અવસાન બાદ રા� ચાલ્સ� �ૃતીયને
અ� 14 કોમનવેલ્થ �ે�ો એવા ક� નેડા, ઓ��ે �લયા, ન્ૂઝીલેંડ, �બ્ટનના રા� તર�ક� ઘો�ષત કરવામ� આ�યા છે.
જમૈકા, બાબ�ડોસા, બહામાસ પા�ુઆ ન્ુ ત્ગની,

ku
} રકગ ચાલ્સ� �ૃતીય એ �ુનાઇટ� ડ રકગડમ ઉપર�ત,
સોલોમન આઇલે�ડ, �ુવા�ુ સેંટ �ુ�સયા, સેંટ વીંસેંટ ચાલ્સ� ઓ��ે �લયા, ક� નેડા, જમૈકા, ન્ુઝીલે�ડ અને
અને �ેનેડાઈ�સ, બેલીઝ, એ ંટ��ુઆ , સેંટ ક�ટસન� પા�ુઆ ન્ુ ત્ગની સ�હત 14 અ� દ�શો માટ� પણ
પણ રાણી હત�. ‘રા�ના વડા’ તર�ક� સેવા આપશે .
} આ ઉપર�ત તેઓ કોમનવેલ્થ રા�ટ� ો અને �દ�શોન� } અ� બંધારણીય રા�શાહ� ધરાવતા દ�શોમ�
પણ વડા હત�. બેલર�યમ, કમબો�ડયા, જોડ� ન, નેધરલેંડ, નૉવભે , �પેન ,
} તેમણે �ીસ અને ડ� ન્માક� ના રાજકુ માર િ��સ
an
�વીડન, અને થાઈલેંડનો સમાવેશ થાય છે.
�ફ�લપ માઉન્ટબેટન સાથે લનિ કય� હતા.
} રાણી એ�લઝાબેથ ��તીયનો તેમના િપતાના
અવસાન બાદ 2 જૂ ન , 1953ના રોજ રા�ાભભષેક
કરવામ� આ�યો હતો. Knowledge Popups
} �બ્ટનમ� સત્તાવાર ર�તે મહારાણીન� �ૃત્ુને ‘ઓપર� શન લંડન યુનાઇટે ડ �ક� ગડમ (યુકે) અને ગ્રેટ શરિટે ન વચ્ે તફાવત
S

�બ્જ’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે. તે એક �કારનો �ોટોકોલ છે, } UK એક સાવ�ભૌમ રા� છે, પરં �ુ ચાર દ�શો�ું બને�ું છે ;
�ે મહારાણીના �ૃત્ુ પછ� અમલી બ�ો હતો. આ �ોટોકોલની ઈંગલે�ડ, �ોટલે�ડ, વેલ્સ અને ઉત્તર� આયલભે�ડ.
િવશેષ જોગવાઇઓ પણ છે. તે �ોટોકોલ �ુજબ સમ્ાટ ક�
} �ેટ �બ્ટન કોઈ દ�શ નથી; તે લે�ડમાસ છે. તેને ‘�ેટ’ તર�ક�
મહારાણી�ું �ૃત્ુ �ોટલે�ડમ� થાય તો �ોટોકોલ �ુજબ તેને
eb

‘ઓપર� શન �ુ�નકોન�’ કહ� વાય. ઓળખવામ� આવે છે, કારણ ક� તે �બ્�ટશ ટા�ુઓમ� સૌથી
મોટો ટા�ુ છે અને તેના �ે�મ� ઈંગલે�ડ, �ોટલે�ડ અને વેલ્સના
} રાણીન� ચાર સંતાનો િ��સ ચાલ્સ� , િ��સેસ એની, િ��સ એ�ડરુ અને
દ�શો આવેલા છે. 1. UK 2. �બ્ટ� ન
િ��સ એડવડ� છે. રાનીના પ�ત �ફ�લપ માઉન્ટબેટન ગત વષભે (9
એિ�લ 2021ના રોજ) અવસાન પામયા હતા.

ભારતીય નાૈકાદળના યુદ્ધ જહાજાેનાે ખંડીય પ્રવાસ


W

} ‘આઝાદ� કા અ�ૃત મહોત્વ’ની ઉજવણી અંતગ�ત ભારતીય �ુલાકાત એ નૌકાદળના �ુ� જહાજોના નાિવકોની ઓપર� શનલ
નૌકાદળના �ુ� જહાજો �ારા ઉત્તર અમે�રકા, દ��ણ અમે�રકા, સંભિવતતા અને રાજ�ાર� પહોંચના �નદકેશનની ���યા છે.
�ુરોપ, આ��કા, એ�શયા અને ઓ��ે �લયા એમ છ ખંડો
(એન્ટાક� �ટકા �સવાય બધા)ની �ુલાકાત લેવામ� આવી હતી. પહે લની મુ� બાબતાે

} આ �ુસાફર� દર�મયાન ભારતીય નૌકાદળના �ુ� જહાજોએ A. ઓ��ે �લયા


િવિવધ દ�શોના બંદરોની �ુલાકાત લીધી હતી. } આ કાય��મ અંતગ�ત પેટ�ોસલગ જહાજ INS �ુમેધાએ
} નૌકાદળના �ુ� જહાજો �ારા લેવામ� આવેલી આ છ ખંડોની ઓ��ે �લયાના પથ� બંદર� �ુલાકાત લીધી હતી.

86 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION અ� વવશેષ
} INS �ુમેધાએ ઓ��ે �લયન નેવી જહાજ HMAS એનઝે ક સાથે F. �ુરોપ
મેર�ટાઇમ પાટ� નર�શપ એસિરસાઇઝમ� ભાગ લીધો હતો. } ભારતમ� �નર્મત નૌકાદળ જહાજ INS તરં ત્ગણી �ારા આ કાય��મ
} INS �ુમેધા િવશાખાપટ્નમ ��ત ભારતીય નૌકાદળના �ૂવ�ય અંતગ�ત �ુ.ક� .ના �ૂવ� લંડનના થેમસ �વે બંદર ખાતે �ુલાકાત
કાફલાનો એક ભાગ છે. લેવામ� આવી હતી.
B. એ�શયા } INS તરં ત્ગણી ભારતીય નૌકાદળની દ��ણી નૌકા કમા�ડની �થમ
} INS સર�ુ �ારા છ ખંડોમ� �તરં ગા લહ� રાવવાની ભારતીય તાલીમ ટુ કડ�નો ભાગ છે અને તેને કોચી (ક� રળ) ખાતે તૈનાત
નૌકાદળની પહ� લના ભાગ�પે સસગાપોરના ચ�ગી નેવલ બેઝ પર કરવામ� આ��ું છે.
�ુલાકાત લેવામ� આવી હતી.

®
} આઝાદ� કા અ�ૃત મહોત્વના ભાગ�પે ��લ્થ ગાઇડ� ડ IN SHORTS

પ્રાથમિક પરીક્રા
�મસાઇલ INS ચેન્નઇ અને INS કોચીએ ઓમાનના મ�ત બંદર�

l
યુદ્ધ જહાજ દ્વારા

પ્રાથમિક પરીક્રા
�ુલાકાત લીધી હતી.
યુદ્ધ જહાજ મુલાકાત લેવાયેલ ખંડ
C. આ��કા બંદર

u
} તલવાર કલાસ ��ગેટ INS તાબાર� ક� �ાના મોમબાસા ખાતે
INS ચેન્નઈ અને મ�ત (ઓમાન)
�ુલાકાત લીધી હતી.
INS કોચી
D. દ��ણ અમે�રકા એ�શયા

nk
} INS તક� શ �ારા �રયો-ડ�-�ેને�રયો (બ્ા�ઝલ) ખાતે �ુલાકાત
લેવામ� આવી હતી.
} વત�માનમ� INS તક� શને એટલા�ન્ટકમ� તૈનાત કરવામ� આ��ું છે.
E. ઉત્તર અમે�રકા
} INS સાત�ુડા �ારા સાન �ડઆગો હાબ�ર ખાતે �ુલાકાત લેવામ�
INS સર�ુ

INS તાબાર
INS �ુમેધા
INS સાત�ુડા
ચ�ગી નેવલ બેઝ
(સસગાપોર)
મોમબાસા (ક� �ા)
પથ� (ઓ��ે �લયા)
સાન �ડઆગો
આ��કા
ઓ��ે �લયા
ઉત્તર અમે�રકા
આવી હતી.
Sa
INS તક� શ �રયો-ડ�-�ેને�રયો દ��ણ અમે�રકા
} ભારતીય નૌકાદળના �ુ� જહા�ે ઉત્તર અમે�રકાના પ�ચિમ
�કનારાની �ુલાકાત લીધી હોય તેવા �કારની આ સૌ�થમ ઘટના INS તરં ત્ગણી થેમસ �વે બંદર �ુરોપ
છે. (�ુ.ક� .)

ભારતીય નાૈસેનાનાે નવાે ધ્વજ


eb

} તા�ેતરમ� ભારતીય નૌસેનાના નવા �વજ�ું અનાવરણ કરવામ� દ�વનાગર� �લિપમ� ‘શં નો વરુણ:’ લખે�ું છે. �ેનો અથ� ‘પાણીના
આ��ું. �ેના અ�ુસંધાને ભારતીય નૌસેનાના �વજમ�થી સેન્ટ દ�વતા (વરુણ) આપણા માટ� �ુભ છે ’ એવો થાય છે.
�ો�� �ોસને દૂર કર� નવો �વજ રજૂ કરવામ� આ�યો છે. } અ�ટકોણ આકાર આઠ �દશાઓને દશ�વવા માટ� �ડઝાઇન
કરવામ� આ�યો છે, �ે ભારતીય નૌકાદળની બહુ -�દશાક�ય પહોંચ
ભારતીય નાૈસેનાના નવા ધ્વજ �વશે મુ� બાબતાે
અને બહુ -પ�રમાણીય કાય��મતા�ું �તીક છે તથા લંગર�ું �તીક
W

} સફ� દ રં ગ ધરાવતા આ નવા �વજમ� બે �ુ� ઘટકો રહ� લા છે : એ ‘મ�મતા’�ું ��ત�ન�ધ�વ કર� છે.
1. �વજમ� ડાબી બાજુ ઉપર તરફથી �વજના મ�ય ભાગ �ુધી એટલે } ઉ�લેખનીય છે ક� આ સોનેર� �કનાર� ધરાવતા અ�ટકોણની �ેરણા
ક� ક� ન્ટન (canton) તર�ક� ઓળખાતા ભાગમ� િ�રં ગો રા�ટ� �વજ મહાન ભારતીય સમ્ાટ છ�પ�ત �શવા� મહારાજની મહોર
રહ� લો છે. (Seal)મ�થી લેવામ� આવી છે, �ેમણે એક શક�તશાળ� નૌસેના
2. �વજના દં ડ (Flagpole)થી દૂર ફલાય સાઇડ (Fly side)ની તૈયાર કર� હતી.
મ�યમ� ઘેરો વાદળ� રં ગ અને �ુવણ� �કનાર� ધરાવતો અ�ટકોણ
આવેલો છે. ભારતની લશકરી પાંખાે અને તેનાં સૂત્ર (Motto)
} અ�ટકોણમ� સોનેર� રં ગના રા�ટ� �ય �ુ�ા (National emblem) } ભારતીય સેના : સેવા પરમો ધમ�
અને લંગર (Anchor)�ું �ચનિ છે, �ેની નીચે સં�ૃત ભાષા અને } ભારતીય વા�ુસેના : નભ �પશ�મ દ��તમ
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 87
અ� વવશેષ WebSankul®
PUBLICATION

} ભારતીય નૌકાદળ : શં નો વરુણ: લાલ �ોસને �ુનઃ�ાિપત કરવામ� આ�યો, પરં �ુ આ વખતે આ
} આમ� એર �ડફ� �સ કોપ્� : આકાશે શત્ુ �હ� �ોસની મ�યમ� રા�ટ� �ય �ુ�ા�ું �ચનિ �ૂકવામ� આ��ું હ�ું.
} આમ� મે�ડકલ કોપ્� : સવભે સં�ુ �નરામયા } બાદમ� વષ� 2014મ� ફર�થી �ુધારો કર�ને આ �વજમ� રા�ટ� �ય
�ુ�ાના �ચનિ નીચે દ�વનાગર� �લિપમ� ‘સ�મેવ જયતે’ લખવામ�
નાૈસેના રાષ્ટધ્વજમાં સમયાંતરે થયેલા સુધારા આ��ું.
} ભારત દ�શ આઝાદ થયો �ારબાદ પણ ભારતીય નૌકાદળના
�વજ પર ઇંકગલશ �વજ �ુ�નયન �ેક અને લાલ રં ગનો ‘સેન્ટ સેન્ટ �ાેજર્ રિાેસ શું છે ?
�ો�� �ોસ’ જોવા મળતો હતો, પરં �ુ 26 �ન્ુઆર� 1950ના રોજ

®
} અગાઉની ભારતીય નૌકાદળના �વજની �ડઝાઇનમ� સફ� દ
ઇંકગલશ �વજ �ુ�નયન �ેકને હટાવીને તેના �ાને ભારતનો િ�રં ગો
�ૃ�ઠ�ૂ�મ પર લાલ �ોસ જોવા મળતો હતો, �ેને ‘સેન્ટ �ો��
રા�ટ� �વજ �ૂકવામ� આ�યો, છત� લાલ �ોસ હટાવવામ� આ�યો
ર� ડ �ોસ’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે.

l
ન હતો.
} આ નામ �રિ�તી યો�ા સેન્ટ �ો��ના નામ પરથી રાખવામ�
} 2001ના વષ�મ� આ �વજમ� ફ� રફાર કરવામ� આ�યો, �ેમ� આ
આ��ું હ�ું, �ેમણે �રિ�તી ધમ�ના �સાર માટ� ઝુ ં બશ
ે ચલાવી

ku
લાલ �ોસને હટાવીને �� વાદળ� રં ગ�ું રા�ટ� �ય �ુ�ા અને લંગર�ું
હોવા�ું માનવામ� આવે છે.
�તીક �ૂકવામ� આ��ું હ�ું.
} વળ� વષ� 2004મ� આ વાદળ� રં ગની �ુ�ાને ફર�થી બદલીને ��

JIMEX – 2022
an
} તા�ેતરમ� જ બંગાળની ખાડ�મ� �પાન-ભારત મેર�ટાઇમ } ઉ�લેખનીય છે ક� ભારતીય નૌકાદળ વતી �વદ�શી બનાવટના �ણ
એસિરસાઇઝ 2022 (JIMEX-2022)ની છઠ્� આ�ૃત્ત્ત યોજવામ� �ુ� જહાજો- બહુ હ��ુક ��લ્થ ��ગેટ સહ્ા�રી, એન્ટ� સબમર�ન
આવી હતી. વોરફ� ર કોવભેટ કદમટ્ અને કવરત્તી ઉપર�ત ગાઈડ� ડ �મસાઈલ
�ડ�� ોયર રણિવજય, ફલીટ ટ� ન્કર �ો�ત, ઓફશોર પેટ�ોલ વેસલ
પૃષ્ઠભૂ�મ
�ુક�ા, MIG 29K ફાઈટર એર�ાફ્ટ, લોંગ ર� � જ મેર�ટાઇમ
} �ન્ુઆર� 2012મ� �પાન અને ભારત વચ્ચે દ�રયાઈ �ુર�ા
પેટ�ોલ એર�ાફ્ટ અને �શપ બોન� હ� �લકો�ટર �ારા ભાગ લેવામ�
સહયોગ પર િવશેષ �યાન ક� ���ત કર�ને નૌકાદળ કવાયતની
S

આ�યો હતો.
JIMEX શ્રેણીની શ�આત થઈ હતી.
} �પાન�ું ��ત�ન�ધ�વ �પાન મેર�ટાઇમ સેલ્ફ �ડફ� �સ ફોસ�ના
} �ડસેમબર 2013 દર�મયાન બંગાળની ખાડ�મ� સૌ�થમ �પાન-
(JMSDF) જહાજો; ઇઝુ મો-એક હ� �લકો�ટર ક� �રયર અને
ભારત મેર�ટાઇમ એસિરસાઇઝ હાથ ધરવામ� આવી હતી.
eb

તાકાનામી-એક માગ�દર્શત �મસાઇલ �ડ�� ોયર �ારા કરવામ�


�જમેક્સ 2022 �વશે આ��ું હ�ું.

} ��મેસિ એ જળ સપાટ� ઉપર, જળ સપાટ� નીચે અને હવામ� �જમેક્સ અેક્સરસાઇઝનું મહત્ત્વ
િવિવધ જ�ટલ કસરતો (Exercise) �ારા, બંને દ�શોની નૌસેના } વષ� 2022ની આ ��મેસિ આ�ૃત્ત્ત એ વષ� 2012મ� �પાનમ� શ�
વચ્ચે રહ� લી ઉચ્ચ �તરની આંતરકાય��મતા (interoperability) થયેલી ��મેસિ કવાયતની 10મી વષ�ગ�ઠ અને ભારત અને �પાન
W

ને એક�કૃ ત અને મજ�ૂત કરવા માટ� ભારત અને �પાન વચ્ચે વચ્ચે રાજ�ાર� સંબંધોની �ાપનાની 70મી વષ�ગ�ઠ �ચ�નિત કર�
યો�તો વાર્ષક દ�રયાઈ અ�યાસ છે. છે.
} બંગાળની ખાડ�મ� આયો��ત ��મેસિ 2022ની છઠ્� આ�ૃત્ત્તની
ભારત અને જાપાન વચ્ે યાેજાતી અ� કવાયત
યજમાની ભારતીય નૌકાદળ �ારા કરવામ� આવી હતી.
} ધમ� ગાર્ડયન : તે વષ� 2018થી ભારત અને �પાન વચ્ચે દર વષભે
} ��મેસિ 2022 કવાયત બે તબ�ાઓ-િવશાખાપટ્નમ ખાતે બંદર
યો�તી સં�ુ�ત લશકર� કવાયત છે.
(Harbour) તબ�ો અને સ�ુ� તબ�ા હ� ઠળ હાથ ધરવામ�
} �શન્ૂ મૈ�ી : તે ભારતીય વા�ુસેના અને �પાનીઝ એર સેલ્ફ
આવી હતી.
�ડફ� �સ ફોસ� (JASDF) વચ્ચેની સં�ુ�ત કવાયત છે.

88 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION અ� વવશેષ

અાંબેડકર સ�કષિ ટ �ૂફ�, કૃ �ણ, �ામીણ, આ�દવાસી, તીથુંકર, આ�યા��ક, વ��વ


અને આંબેડકર સર્કટનો સમાવેશ થાય છે.
} તા�ેતરમ� ધમ�શાલા (�હમાચલ �દ�શ) ખાતે આયો��ત રા�ના
} અ�ાર �ુધી (સ�ટ� મબર, 2022ની ���તઓ)ટ� � ન �ારા રામાયણ,
�વાસન મં�ીઓની િ�-�દવસીય પ�રષદ અંતગ�ત ક� ��રીય પય�ટન
બૌ�, ઇશાન ભારત અને આંબેડકર સર્કટને જોડવામ� આવી છે.
અને સં�ૃ�ત મં�ીશ્રી �ારા ‘આંબેડકર સર્કટ’ને આવર� લેતી એક
િવશેષ �વાસી ટ� � ન શ� કરવા અંગેની �હ� રાત કરવામ� આવી UNKNOWN FACTS ABOUT ‘BABASAHEB AMBEDKAR’
હતી.
} ભારતીય બંધારણના િપતા/ઘડવૈયા એવા આંબેડકરની �ૂળ
�ત્ર-�દવસીય પ�રષદના મુ� તારણરૂપ તથાે અટક આંબાવડ� કર હતી (મહારા�ટ� ના રત્ાત્ગ�ર ���લામ� તેમના

®
�ૂળ ગામ ‘આંબાવડ� ’ના નામ પરથી ઉતર� આ��ું છે ). તેમના
} ક� ��રીય �વાસન મં�ાલય �ારા તેની �વદ�શ દશ�ન યોજના હ� ઠળ

પ્રાથમિક પરીક્રા
�શ�ક મહાદ�વ આંબેડકર ભીમરાવ ��ે �નેહ રાખતા હોવાથી
િવિવધ સર્કટ માટ� એક એક્શન �લાન તૈયાર કરાયો છે.
પોતાની અટક ભીમરાવ સાથે શાળાના ર� કોડ� મ� જોડ� દ�ધી અને

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} �વાસન સર્કટના �ચાર માટ� 3,000 �ેટલા િવશેષ ર� લવે કોચને
ભીમરાવ આંબાવડ� કર મ�થી આંબેડકર બ��.
આર��ત (Reserved) કરવામ� આ�યા છે. રામાયણ અને
} સમ� દ��ણ એ�શયામ� અથ�શાસ્તમ� �થમ Phdકરનાર

u
બૌ� સર્કટની �ેમ આંબેડકર સર્કટ પર પણ એક િવશેષ ટ� � ન
અને અથ�શાસ્તમ� �થમ ડબલ ડો�ર� ટની પદવી �ા�ત કરનાર
ચલાવવામ� આવશે .
�થમ ભારતીય તર�ક� ની તેઓ ઉપલ�બ્ધ ધરાવે છે. કોલં�બયા
} જૂ ન 2020મ�, રામાયણ સર્કટ પર એક િવશેષ ટ� � ન ચલાવવામ�
�ુ�નવર્સટ�એ વષ� 2004મ� િવશ્વના ટોચના 100 િવ�ાનોની યાદ�

nk
આવી હતી, �ેમ� ભગવાન રામના �વન સાથે સંકળાયેલા અ�ણી
�ાનોને આવર� લેવામ� આ�ય� હત�, �ેમ� નેપાળમ� અયો�યા
અને જનક�ુર�નો પણ સમાવેશ થાય છે.
} આંબેડકર સર્કટ અંતગ�ત િવદ�શી �વાસીઓને આકષ�વા,
�ા�નક �વાસન વધારવા, �વાસન �ળોનો �યાપક િવકાસ અને
�ા�નક �ે�મ� �વદ�શી ��ૃત્ત્તઓને �ોત્ાહન સ�હત �વાસન
બનાવી હતી અને તે યાદ�મ� �થમ નામ ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર�ું
હ�ું.
} આંબેડકર �ારા �લ�ખત �ુ�તક ‘The Problem of the Rupee
– Its Origin and Its Solution’મ� રજૂ કરાયેલ માગ�દર્શકા
અ�ુસાર જ �હ�ન યંગ ક�મશન (ક� �ેને ભારતીય ચલણ અને
નાણા પરના ‘રોયલ ક�મશન’ તર�ક� પણ ઓળખવામ� આવે છે )
�ે� સાથે સંબં�ધત �ુ�ાઓ તેમજ ઇકો-ટુ �રઝમ, �ીન ટુ �રઝમ,
Sa
�ારા ‘ભારતીય �રઝવ� બેંક’ની ક�પના કરવામ� આવી હતી.
મે�ડકલ ટુ �રઝમ અને વાઇરડ લાઇફ ટુ �રઝમ પર ચચ� કરવામ�
} મહાડના ચાવદર તળાવમ�થી પાણી પીવા માટ� દ�લતોના જૂ થ�ું
આવી હતી.
ને��ૃ વ કર�ને , આંબેડકર� �હ� ર જળ સ્ોતોમ�થી પાણી લેવાના
અાંબેડકર સ�કષિ ટ �વશે દ�લતોના અ�ધકાર પર ભાર �ૂક�ને દ�લત �ુક�તના બીજ વા�ય�
} વષ� 2016મ� ��તાિવત આંબેડકર સર્કટમ� નીચે દશ�વેલ હત�. (મહાડ સ�ા�હ)
પંચતીથ� �ળોનો સમાવેશ થશે . } 1942 થી 1946 �ુધી વાઇસરોયની કાઉન�સલમ� શ્રમ સ�ય
eb

1. જન્મ�ૂ�મ- મ�ય�દ�શ�ું મહુ (ડૉ.આંબેડકર�ું જન્મ�ળ) તર�ક� ની કામગીર� દર�મયાન નવેમબર 1942મ� નવી �દલ્�મ�
ભારતીય શ્રમ પ�રષદના 7મા સ�મ� કામના કલાકો 12 કલાકથી
2. �શ�ા�ૂ�મ : લંડન (�� �શ�ણ માટ� તેઓ �ુ.ક� .મ� રોકાયા
બદલીને 8 કલાક કય� હતા. ઉપર�ત, તેમણે કામદારો માટ�
હતા.)
મોંઘવાર� ભ�થું, ર� લાભ, કમ�ચાર� વીમો, તબીબી ર�, સમાન
3. �દ�ા�ૂ�મ : નાગ�ુર (અહીં તેમણે બૌ� ધમ� અપના�યો હતો.) કામ માટ� સમાન વેતન, લઘુત્તમ વેતન અને પગાર ધોરણમ�
4. મહાપ�ર�નવ�ણ�ૂ�મ : �દલ્� (અહીં તેમ�ું �ૃત્ુ થ�ું હ�ું.) સમય�તર� �ુધારો �ેવા અનેક પગલ� પણ રજૂ કય�. તેમણે ટ� � ડ
W

5. ચૈ��ૂ�મ : �ુંબઈ (અહીં તેમના અં�તમ સં�ાર થયા હતા.) �ુ�નયનોને મજ�ૂત બના�યા અને સમ� ભારતમ� રોજગાર
} લંડન �સવાયના ચાર� ય �ળોને િવશેષ ટ� � ન �ારા જોડવામ� િવ�નમયની �ાપના કર�.
આવશે . } કોલં�બયા �ુ�નવર્સટ� �ારા તેમના અ�યાસ�મમ� આંબેડકર
�ારા લખાયેલ તેમની 20 પાનાની આ�કથા “Waiting
પ્રવાસન સ�કષિ ટ for a Visa’’નો સમાવેશ કરવામ� આ�યો છે. આ �ુ�તકમ�
} ભારત સરકાર� �વદ�શ દશ�ન યોજના (2014-15) હ� ઠળ 16 બાબાસાહ� બએ બાળપણથી શ� થતા અ��ૃશયતા સાથેના તેમના
�વાસન સર્કટ િવકસાવવા�ું આયોજન ક�ુું હ�ું. �ેમ� રામાયણ, અ�ુભવોનો �નચોડ રજૂ કયગો છે.
બૌ�, ક�ઠાક�ય, રણ, ઇકો, ધરોહર, ઇશાન ભારત, �હમાલય, } લંડન �ૂ લ ઓફ ઈકોનો�મસિમ�થી ‘ડો�ર ઓલ સાય�સ’ નામની

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 89


અ� વવશેષ WebSankul®PUBLICATION

�ૂલ્યવાન ડો�ર� ટની �ડ�ી મેળવનાર બાબાસાહ� બ િવશ્વના �થમ સ્ૃ�ત વન સ્ારક
અને એકમા� �યક�ત છે. ઘણા હો�શયાર િવ�ાથ�ઓએ તેના માટ�
} તા�ેતરમ� વડા�ધાન �ારા કચ્છ ���લાન� �ૂજ ખાતે સ્ૃ�ત વન
�યાસ કય� છે, પરં �ુ તેઓ હજુ �ુધી સફળ થયા નથી.
સ્ારક�ું ઉ�ઘાટન કરવામ� આ��ું હ�ું.
} આંબેડકર� બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 370 (�ે જમ�ુ અને કાશમીર
} આ સ્ૃ�ત વન સ્ારક વષ� 2001ના િવનાશક �ૂકંપમ� માય� ગયેલા
રા�ને િવશેષ દરજ્જો �દાન કરવા સંબં�ધત હતો, ક� �ેને ક� ��
લોકોની યાદમ� અને આ દુઘ�ટનામ�થી બહાર નીકળે લા લોકોની
સરકાર �ારા વષ� 2019મ� રદ કરવામ� આ�યો છે )ને ભેદભાવ�ૂણ�
ભાવનાને સલામ કરવાના ઉ�ે શય સાથે બનાવવામ� આ��ું છે. આ
અને રા�ટ� ની એકતા અને અખં�ડતતાના �સ��તોની િવરુ� �ૂકંપમ� આશર� 13000થી વ�ુ લોકોએ �વ �ુમા�યા હતા.
હોવાનો તક� આપીને આ અ�ુચ્છેદને તૈયાર કરવાનો ઇનકાર કયગો

®
સ્ૃ�તવન �વશે
હતો. આખર� જમ�ુ અને કાશમીરના મહારા� હ�ર સસહના �ૂત�ૂવ�
દ�વાન ગોપાલ�વામી અયંગર �ારા અ�ુચ્છેદ 370 તૈયાર કરવામ� } �ૂજ શહ� ર ન�ક �ુ��યા ટ� કર�ની તળે ટ�મ� 470 એકરમ�
પથરાયે�ું ભારત�ું આ �કાર�ું �થમ સ્ારક છે.

l
આ�યો હતો.
} �ાર� ભારતીય સંસદ �ારા �યાપક ટહદુ કોડ �બલને પડ�ું } આ �કાર�ું સ્ારક બનાવવાનો િવચાર �ધાનમં�ી નર� �� મોદ�
�ારા �ુજરાતન� �ુ�મં�ી હતા �ાર� રજૂ કરવામ� આ�યો હતો.

ku
�ૂકવામ� આ��ું �ાર� આંબેડકર� ભારતના �થમ કાયદા મં�ીના
હો�ા પરથી રા�ના�ું આ��ું હ�ું. } સ્ૃ�તવન સ્ારક 7 થીમના આધાર� 7 રલોકમ� બનાવવામ� આ��ું
} આ ખરડાના �ુ� બે હ� �ુ હતા : �થમ, ટહદુ મ�હલાઓને તેમના છે :
યોગય અ�ધકારો આપીને તેમની સામા��ક ���તને ઉન્નત 1. Rebirth (�ુનઃ જન્મ) : અહીં �ૃ�વીની ઉત્ક��ત અને ��ેક
કરવી અને બીજુ ં, સામા��ક અસમાનતાઓ અને ��તગત વખતે બ�ું કા�ુ કરવાની તેની �મતા દશ�વવામ� આવી છે.
અસમાનતાઓને દૂર કરવી. 2. Rediscover (�ુનઃ શોધ) : �ુજરાતની ટોપો�ાફ� અને
an
} તેમણે ક� ��રીય અને રા� �તર� સસચાઈ યોજનાઓના િવકાસને �ુજરાત પર સંભિવત ખતરા�પ કુ દરતી આફતો દશ�વાઈ છે.
સરળ બનાવવા માટ� ક� ��રીય જળ આયોગની પણ �ાપના કર� 3. Restore (�ુનઃ �ાપન) : �ૂકંપ પછ�ની અસરો અને લોકો–
હતી. સં�ાઓ �ારા કરાત� રાહત કાયગોની િવગતો છે.
} ભારતના પાવર સે�રના િવકાસને વેગ આપવા માટ� , આંબેડકર� 4. Rebuild (�ુનઃ �નમ�ણ) : 2001ના �ૂકંપ પછ� �ુજરાતે કર� લા
હાઇડલ અને થમ�લ પાવર �ે શનની સંભિવતતા શોધવા અને �ુનઃ �નમ�ણના સફળ �યાસોની યશગાથા �ૂંથવામ� આવી છે.
�ાપવા માટ� સેન્ટ�લ ટ� ક�નકલ પાવર બોડ� (CTPB) અને સેન્ટ�લ 5. Rethink (�ુનઃ િવચાર) : િવિવધ �કારની આફતો િવશે
S

ઇલે��� �સટ� ઓથો�રટ�ની પણ �ાપના કર� હતી. તેમણે િવચાર, થચતન અને મનન કરવાની સાથે ભિવ�યની તૈયાર�ની
ભારતમ� �ીડ �સ�મ (�ેના પર ભારત હજુ પણ આધાર રાખે છે ) મા�હતી અપાઈ છે.
અને સાર� ર�તે ��શ��ત ઇલે��� કલ એ����નયસ�ની જ��રયાત
6. Relive (�ુનઃ �વંત) : અહીં 5D �સમ�ુલેટરની મદદથી
eb

પર પણ ભાર �ૂક્યો હતો.


�ૂકંપની યાદોને ફર�થી અ�ુભવી શકાય છે. અહીં એક ખાસ
} આંબેડકર �ારા અ�ુ�ૂ�ચત ��ત ફ� ડર� શન, �વતં� લેબર પાટટી �થયેટરનો સમાવેશ થાય છે, �� �ુલાકાતીઓ વાઈબ્ેશન
અને �રપબરલકન પાટટી ઓફ ઈત્�ડયા નામે રાજક�ય પ� તેમજ અને સાઉ�ડ ઈફ� � �ારા �ૂકંપની અસરને �ૂબ સાર� ર�તે
બ�હષ્કૃ ત �હતકા�રણી સભા અને સમતા સૈ�નક દળ �ેવી અ�ુભવી શક� છે.
સામા��ક �ુધાર સં�ાઓની �ાપના કરવામ� આવી હતી.
7. Renew (નવીનીકરણ) : અહીં લોકોને �ૂકંપમ� �વ �ૂમાવી
} વષ� 1954મ� નેપાળના કાઠમંડુમ� યો�યેલી ‘િવશ્વ બૌ� ચૂક�લ�ને યાદ કરવાની અને સ્રણ�જ�લ અપ�વાની જગયા �ૂર�
W

પ�રષદ’મ� બૌ� સા�ુઓએ ડૉ. બાબાસાહ� બ આંબેડકરને બૌ� પડાઈ છે.


ધમ��ું સવગોચ્ચ �બરુદ ‘બો�ધસ�વ’ આ��ું હ�ું.
} 11,500 ચોરસ મીટરમ� ફ� લાયે�ું આ મ�ુ�ઝયમ આ �દ�શની
} ડૉ. બાબાસાહ� બ આંબેડકર� તેમના 8,50,000 સમથ�કો સાથે હડપ્ા સં�ૃ�ત, ધરતીકં પ સંબં�ધત વૈ�ા�નક મા�હતી, �ુજરાતની
બૌ� ધમ�ની દ��ા લીધી હતી, �ેને અ�ાર �ુધી�ું િવશ્વ�ું સૌથી સં�ૃ�ત, ચ�વાત પાછળ�ું િવ�ાન, �ૂકંપ પછ� કચ્છની સફળતાની
મોટું ધમયાંતરણ માનવામ� આવે છે. તેઓ ‘નીઓબૌ� ધમ�’ (Neo ગાથા દશ�વશે .
Buddhism)મ� માનતા હતા.
} �ૂકંપ દર�મયાન �વ �ુમાવનારાઓન� નામ ‘સ્ૃ�તવન સ્ારક’મ�
} વષ� 1990મ� તેમને મરણોપર�ત ભારતરત્ એવોડ� થી સન્માનવામ� દશ�વવામ� આ�ય� છે. આ �ળે ‘�ૂકંપ સં�હાલય’ બનાવવામ�
આ�યા હતા. આ��ું છે.

90 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION અ� વવશેષ

36મી નેશનલ ગેમ્સ


} તા�ેતરમ� �ધાનમં�ીશ્રી એ અમદાવાદ ખાતેથી 36 મા રમતોત્વ નેશનલ ગેમ્સની પૃષ્ઠભૂ�મ
ની શ�આત કર�. આ પહ� લા ક� ��રીય �ૃહ મં�ી �ારા અમદાવાદ } નેશનલ ગેમસની �ાપનાનો ઉ�ે શ દ�શમ� રમાતી પરં પરાગત
ખાતે આવેલા ટ� ા�સ �ે �ડયા ખાતે 36મી નેશનલ ગેમસ માટ� તેમજ �ા�નક રમતોને �ોત્ાહન આપવાની સાથે સમ� દ�શમ�
મે�ોટ અને એન્થમ�ું અનાવરણ કરવામ� આ��ું હ�ું. રમતગમતના માળખા�ું �નમ�ણ કરવાનો હતો.
➢ 35મી નેશનલ ગેમસ�ું આયોજન વષ� 2015મ� ક� રળ ખાતે } 1920ના દાયકામ� ઓલ��પક ચળવળ દર�મયાન ભારતમ� રા�ટ� �ય
કરવામ� આ��ું હ�ુ. રમતોની ઉ�પત્ત્ત થઈ હતી. ઓ�લ��પક તેમજ અ� આંતરરા�ટ� �ય

®
રમતોમ� પસંદ કર� શકાય તેવી રા�ટ� �ય ��તભાવોને ઓળખવાના
} 36મી નેશનલ ગેમસ માટ� મે�ોટ�ું નામ ‘સાવજ’(Saavaj)
હ� �ુથી પણ ભારતમ� રા�ટ� �ય રમતોની શ�આત કરવામ� આવી

પ્રાથમિક પરીક્રા
રાખવામ� આ��ું છે, �ેનો �ુજરાતીમ� સસહ�ું બચ્ુ (Lion’s Cub)
હતી.

l
એવો અથ� થાય છે.

પ્રાથમિક પરીક્રા
} નેશનલ ગેમસની શ�આત �બ્�ટશ શાસન હ� ઠળ વષ� 1924મ�
} આ મે�ોટ ભારતના સ��ૃ �તક વારસા�ું ��ત�ન�ધ�વ કર� છે, એક મેગા �પોર્ટગ ઈવેન્ટ ઓ�લ��પકથી �ે�રત થઈને થઈ હતી.

u
તેમજ ઝડપથી િવકસતા ભારતની ઝલક પણ આપે છે. ઓ�લ��પકના નામે િવ�ાત, રા�ટ� �ય મ��-�પોર્ટગ ઇવેન્ટને
} 36મી નેશનલ ગેમસ માટ� �ું એન્થમ ‘એક ભારત, શ્રે�ઠ ભારત’ ‘ભારતીય ઓ�લ��પક ગેમસ’ તર�ક� ઓળખવામ� આવી.
થીમ પર આધા�રત છે અને તે ‘જુ ડ�ગા ઇત્�ડયા, �તેગા ઇત્�ડયા’ની } ભારતીય ઓ�લ��પક ગેમસ તર�ક� ઓળખાતી �થમ રા�ટ� �ય

nk
�ફલ�ૂફ�ને સમાિવ�ટ કર� છે. આ એન્થમની ���ુતી બો�લ�ૂડના
�ણીતા ગાયક �ુખપવદર સસહ �ારા કરવામ� આવી હતી.

નેશનલ ગેમ્સ-2022
} આ 36મી નેશનલ ગેમસ – 2022�ું આયોજન 29
સ�ટ� મબર 2022 થી 12 ઓ�ોબર 2022 દર�મયાન
ઇવેન્ટ વષ� 1924મ� પં�બમ� લાહોર ખાતે આયો��ત કરવામ�
આવી હતી.
} ભારતમ� એ�શયન ગેમસ અને ઓ�લ��પક એક�પ હોય તેવા વષગો
�સવાય દર બે વષભે નેશનલ ગેમસ યો�ય તેમ આયોજન કરવામ�
આ��ું હ�ું. વષ� 1924 થી 1938 �ુધી ભારતીય ઓલ��પક
ગેમસ �ારા રમતો�ું આયોજન કરવામ� આ��ું હ�ું. �ેમ�
Sa
�ુજરાતના છ શહ� રો �ેમ ક� અમદાવાદ, ગ�ધીનગર, �થમ �ણ આ�ૃત્ત્ત લાહોર (1924-1928)ખાતે યો�ઇ
�ુરત, વડોદરા, રાજકોટ અને ભાવનગર ખાતે હતી. �ારબાદ અલ્ાબાદ(1930), મ�ાસ(1932),
કરવામ� આવશે . નવી �દલ્�(1934), લાહોર(1936) અને કલકત્તા
(1938) ખાતે �નય�મતપણે દર બે વષભે યોજવામ�
} ઉપર�ત નવી �દલ્�મ� ટ� � ક સાયકસલગ ઇવેન્ટ�ું આવી હતી.
આયોજન પણ કરવામ� આવશે .
} વષ� 1940મ� બોમબેમ� તેની 9મી આ�ૃત્ત્તમ�
} 36મી નેશનલ ગેમસ-2022ની થીમ : ‘ભારતીય ઓ�લ��પક ગેમસ’�ું નામ બદલીને ‘ધ નેશનલ
eb

‘સે�લબ્ેટટગ �ુ�નટ� થ્ુ �પોટ્ સ�’(Celebrating ગેમસ’ રાખવામ� આ��ું.


Unity Through Sports) }વષ� 1985 પછ� નેશનલ ગેમસને ઓલ��પક
} નેશનલ ગેમસ–2022મ� કુ લ 37 રમતોનો આ સમાવેશ ફોમભેટ �ુજબ રમાડવા�ું ન�� કરવામ� આ��ું અને
રા�ટ� ની �ુ� રમત-ગમત આયોજક સં�ા
કરવામ� આ�યો છે અને મ�લખંભ અને યોગાસન �ેવી
‘ભારતીય ઓ�લ��પક એસો�સએશન’ના ને�
�વદ�શી રમતો પણ �થમ વખત નેશનલ ગેમસ- હ� ઠળ આયોજનમ� ધર�ૂળથી ફ� રફાર કરવામ� આ�યા.
W

2022ની ઇવેન્ટમ� દશ�વવામ� આવશે .


FIFA અંડર-17 મ�હલા વલ્ડર્ કપ
} હાલમ� જ ક� ��રીય ક� �બનેટ �ારા FIFA અંડર-17 મ�હલા વરડ� અસરથી સ�પે�ડ કરવાનો �નણ�ય લીધો હતો, �ેને હવે હટાવી
કપ 2022ના ભારતમ� આયોજન કરવા સબં�ધત બાબતો પર લેવામ� આ�યો છે.
હ�તા�ર કરવાની મંજૂર� �દાન કરવામ� આવી છે. } FIFA �ારા ��તબંધ હટા�યા પછ�, હવે 11-30 ઓ�ોબર 2022
} નોંધીએ ક� FIFAએ 16 ઓગ�ે �ી� પ�ની દખલગીર�ને કારણે દર�મયાન યો�નાર FIFA અંડર-17 મ�હલા વરડ� કપ 2022 જૂ ના
AIFF પર ��તબંધ �ૂક્યો હતો અને �ી� પ�ોના અયોગય સમયપ�ક �ુજબ જ ભારતમ� યો�શે .
�ભાવને કારણે અ�ખલ ભારતીય ફૂટબોલ ફ� ડર� શનને તાત્ા�લક
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 91
અ� વવશેષ WebSankul® PUBLICATION

FIFA અંડર-17 મ�હલા વલ્ડર્ કપ �વશે ઉદ્ે શયાે


} 2022 FIFA U-17 મ�હલા િવશ્વ કપ એ FIFA U-17 મ�હલા િવશ્વ } FIFA નો �ાથ�મક ઉ�ે શય આંતરરા�ટ� �ય �તર� ફૂટબોલનો ફ� લાવો
કપની 7મી આ�ૃત્ત્ત છે, �ે�ું આયોજન 11-30 ઓ�ોબર, 2022 અને રમતને �ોત્ાહન આપવાનો છે.
દર�મયાન કરવામ� આવશે .
} તે 1930મ� શ� થયેલા મે�સ વરડ� કપ અને 1991મ� શ� થયેલા
} FIFA U-17 મ�હલા વરડ� કપ દર બે વષભે યો�ય છે. મ�હલા વરડ� કપ સ�હત આંતરરા�ટ� �ય ટુ ન�મેન્ટના સંગઠન અને
} વષ� 2008 થી ફ� ડર� શન ઇન્ટરનેશનલ ડ� ફૂટબોલ એસો�સએશન �ચાર માટ� જવાબદાર છે.
(FIFA) �ારા તે�ું આયોજન કરવામ� આવે છે.
} તે ઇન્ટરનેશનલ ઓ�લ��પક ક�મટ� સાથે જોડાયે�ું છે અને

®
} ભારતમ� આ ટુ ન�મેન્ટ વષ� 2020મ� યો�વાની હતી, �ે ઇન્ટરનેશનલ ફૂટબોલ એસો�સએશન બોડ� �ું સ�ય પણ છે, �ે
COVID-19 રોગચાળાને કારણે રદ કરવામ� આવી હતી. ફૂટબોલના �નયમો ન�� કરવા માટ� જવાબદાર છે.
} મોરો�ો, તા�ઝા�નયા અને ભારત આ ટુ ન�મેન્ટમ� ડ� ર�ૂ કરશે .

l
} આ ટુ ન�મેન્ટ �ુવનેશ્વર, નવી �ુંબઈ અને ગોવા એમ �ણ �ળોએ અાેલ ઈન્ડિયા ફૂટબાેલ ફે ડરે શન (AIFF)
યો�શે . } ઓલ ઈત્�ડયા ફૂટબોલ ફ� ડર� શન (AIFF) એ ભારત સરકારના

ku
�ુવા બાબતો અને રમતગમત મં�ાલયના અ�ધકાર�ે� હ� ઠળ
�ફફા (International Federation of Association Foot-
ભારતમ� ફૂટબોલ�ું સંચાલન કરતી સં�ા છે.
ball)
} AIFF રા�ટ� �ય �તર� તમામ �પધ��ક ફૂટબોલ ટુ ન�મેન્ટ અને
} FIFA અથવા ફ� ડર� શન ઇન્ટરનેશનલ ડ� ફૂટબોલ એસો�સએશન
લીગને મંજૂર� આપે છે અને તે�ું સંચાલન કર� છે, �ેમ ક� ઈત્�ડયન
એ િવશ્વમ� ફૂટબોલની રમત માટ� ની સવગોચ્ચ સંચાલક સં�ા
છે. તે એસો�સએશન ફૂટબોલ, ફૂટસલ અને બીચ સોકરની �ુપર લીગ, આઈ-લીગ અને �ુપર કપ વગેર�.
an
આંતરરા�ટ� �ય સંચાલક મંડળ છે. } ફ� ડર� શન ભારતની રા�ટ� �ય ફૂટબોલ ટ�મ તેમજ મ�હલા ટ�મ અને
} FIFA એક �બન-લાભકાર� સં�ા છે. િવિવધ �ુવા રા�ટ� �ય ટ�મોના સંચાલન માટ� પણ જવાબદાર છે.
} 1904મ� �પાયેલ , FIFAની શ�આત બેલર�યમ, ડ� નમાક� , �ા�સ, } AIFF ની �ાપના 1937મ� કરવામ� આવી હતી, અને 1947મ�
જમ�ની, નેધરલે�ડ, �પેન , �વીડન અને સ�વટ્ ઝલભે�ડના રા�ટ� �ય
ભારતની આઝાદ� પછ�, વષ� 1948મ� AIFF એ FIFA�ું
સંગઠનો વચ્ચે આંતરરા�ટ� �ય �પધ�ની દ�ખર� ખ માટ� કરવામ�
આવી હતી. �ફફામ� હવે 211 સ�ય દ�શોનો સમાવેશ થાય છે. એ�ફ�લએશન મેળ��ું હ�ું.
S

} તે�ું �ુ� મથક ઝુ �રચ (સ�વટ્ ઝલભે�ડ)મ� છે. } હાલમ�, તેની કચેર� �ારકા, નવી �દલ્�મ� છે.

રે મન મેગસેસે અેવાેડર્ – 2022


eb

} ર� મન મેગસેસે એવોડ� ફાઉ�ડ� શનના ટ� �� મંડળ �ારા તા�ેતરમ� સૌથી લોકિ�ય રા�ટ� પ�ત ર� મન મેગસેસેની યાદમ� (1957ના વષ�મ�
64મ� ર� મન મેગસેસે એવોડ� -2022ના િવ�ેતાઓની �હ� રાત િવમાન અકસ્ાતમ� તેમ�ું �ૃત્ુ થ�ું હ�ું.) 1958ના વષ�થી દર વષભે
કરવામ� આવી હતી. આપવામ� આવે છે.
} ર� મન મેગસેસે એવોડ� ની વષ�-2022ના િવ�ેતાઓમ� સોથેરા �છમ } ર� મન મેગસેસે એવોડ� એ�શયા�ું સૌથી મોટું િવશેષ સન્માન છે
(કં બો�ડયા), બન�ડ� ટ મે�ડ� ડ (�ફ�લપાઇ�સ), તાદાશી હાટ્ોર� તેમજ આ એવોડ� ર� મન મેગસેસે એવોડ� ફાઉ�ડ� શન �ારા કરવામ�
W

(�પાન) અને ગેર� બેન્ચેગીબ (ઇ�ડોને�શયા)નો સમાવેશ થાય છે. આવે છે. �થમ ર� મન મેગસેસે એવોડ� સમારોહ�ું આયોજન 31
} ર� મન મેગસેસે એવોડ� ની વષ� 2022ની થીમ ‘Greatness ઓગ� 1958ના રોજ થ�ું હ�ું.
of Spirit,Beyond Borders’રાખવામ� આવી હતી. } ર� મન મેગસેસે એવોડ� પ�ચ
�ે�ોમ� આપવામ� આવે છે :
રે મન મેગસેસે અેવાેડર્ સંબં�ધત મહત્ત્વની બાબતાે (1) વહ�વટ� સેવા (2) �હ� ર સેવા (3) પ�કાર�વ,
} આ �ુર�ારને ‘એ�શયાના નોબેલ �ુર�ાર’ તર�ક� સા�હ� અને કલા (4) સા�ુદા�યક ને�ૃ�વ (5)
ઓળખવામ� આવે છે. આંતરરા�ટ� �ય સદ્ ભાવ
} ર� મન મેગસેસે એવોડ� �ફ�લપાઈ�સ દ�શ �ારા સાતમા } દર વષભે ર� મન મેગસેસેના જન્મ�દવસ 31 ઓગ�ના

92 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION અ� વવશેષ

રોજ આ �ુર�ાર �દાન કરવામ� આવે છે તથા 50 હ�ર ડોલરની } વષ� 1963મ� િ�ભોવનદાસ પટ� લ અને વગ�સ કુ �રયનને તથા વષ�
ઇનામીરા�શ, �ુવણ�ચ�
ં ક અને �શસ�ત પ� અપાય છે. 1977મ� ઇલાબેન ભટ્ને સા�ુદા�યક ને��ૃ વ �ે�ે ર� મન મેગસેસે
} િવનોબા ભાવે આ �ુર�ાર (વષ� 1958) મેળવનારા �થમ ભારતીય એવોડ� થી સન્મા�નત કરવામ� આ�ય� હતા.
હતા. તેમને સા�ુદા�યક ને��ૃ વ �ે�ે આ �ુર�ાર એનાયત કરવામ�
} ઉપર�ત વષ� 2019મ� ભારતીય પ�કાર રવીશ કુ મારને પણ આ
આ�યો હતો.
એવોડ� એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.

�મખાઈલ સગયો�વચ ગાેબાર્ચેવનું �નધન

પ્રાથમિક પરીક્રા
} તા�ેતરમ� તત્ા�લન સોિવયેત સંઘ (USSR)ના અં�તમ નેતા એક ર�તે તેના �ારા સોિવયેત સંઘે પોતાને અને તેના આ�શ્રત
અને શીત �ુ�નો શ��ત�ૂણ� અંત લાવનાર �મખાઈલ સગભેિવચ �ૂવ�ય અને મ�ય �ુરોિપયન સાથી દ�શોને પ�ચિમ અને અ� �બન-

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
ગોબ�ચેવ 91 વષ�ની વયે અવસાન પામય� છે. સામયવાદ� દ�શો સાથે �ુ�લા સંપક� થી દૂર રા�ા હતા.
} શીત �ુ�નો અંત : બી� િવશ્વ �ુ� પછ� શ� થયેલા શીત �ુ�નો

u
�મખાઇલ સગયો�વચ ગાેબાર્ચેવનાે સામા� પ�રચય
અંત લાવવાનો શ્રેય ગોબ�ચેવને આપવામ� આવે છે, �ેના પ�રણામે
} તેઓ વષ� 1952મ� સામયવાદ� પ�ના સ�ય બ�ા અને વષ� USSR�ું અલગ અલગ દ�શોમ� િવસ��ન થ�ું હ�ું.
1955મ� મો�ો �ુ�નવર્સટ�મ� કાયદાની �ડ�ી �ૂણ� કર�.
} નોબલ શ��ત �ુર�ાર : �ુ.એસ. અને USSR વચ્ચેના શીત �ુ�ને

nk
} વષ� 1990થી સોિવયત સંઘના ��ુખ બ�ા અને 1991મ� સોિવયત
સંઘના િવસ��ન �ુધી સોિવયેત સંઘના ��ુખના પદ પર રહ્ા હતા.
} ઉ�લેખનીય છે ક� વષ� 1988 થી 1989 �ુધી સોિવયેતના
�ે�સ�ડયમના ��ુખ અને વષ� 1985થી સોિવયેત સંઘની કમ�ુ�ન�
પાટટીના મહાસ�ચવ તર�ક� સેવા આપી હતી.
સમા�ત કરવાના તેમના �યત્ો માટ� વષ� 1990મ� તેમને નોબેલ
શ��ત �ુર�ાર એનાયત કરવામ� આ�યો હતો.

Knowledge popups
} �બન-જોડાણવાદ� ચળવળની રચના શીત �ુ� દર�મયાન
શસશદ્ધઅાે દ�શોના એવા સંગઠન તર�ક� કરવામ� આવી હતી, �ેણે
Sa
ઔપચા�રક ર�તે �ુ.એસ.એ અથવા સોિવયેત સંઘ સાથે
} �ુ� �ુધારાઓ : તેમણે પોતાના કાય�કાળ દર�મયાન “ગલા�નો�”
જોડાવાને બદલે �વતં� અથવા તટ� રહ� વાનો �યાસ કયગો
અને “પેર���ોઇકા”ની ની�તઓ રજૂ કર�. આ ની�તઓએ સોિવયેત
હતો. સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો �બન-જોડાણ એટલે કોઈપણ
સંઘમ� વાણી અને �ેસની �વતં�તા અને અથ�તં�ના આ�થક
દ�શ સાથે અને ખાસ કર�ને પ�ચિમી અથવા સામયવાદ� જૂ થના
િવ�તરણમ� મદદ કર�.
કોઈપણ દ�શ સાથે લશકર� જોડાણમ� �વેશ ન કરવો.
➢ પેર���ોઇકાનો અથ� ‘�ુનઃરચના’ એવો થાય છે, �ે ખાસ કર�ને
} જવાહરલાલ નેહરુના મતે �બન-જોડાણની ની�તનો અથ�
eb

સોિવયેત સંઘના સામયવાદ� અથ�તં� અને તેની રાજક�ય


તટ�તા નથી. તે ન તો બી�ના ડરથી મૌન રહ� વાની ની�ત
�ણાલીમ� �ુધારા લાવવા�ું �ૂચન કર� છે.
હતી ક� ન તો િવશ્વની રાજની�તથી અલગ રહ� વાની ની�ત. તેના
➢ ગલાસનો�નો અથ� ‘�ુ�લાપણું’ ક� ‘�નખાલસતા’ એવો થાય છે, બદલે તમામ �ુ�ાઓ પર �નણ�ય લેવાનો એક મ�યમવગ�ય
�ેમ� ખાસ કર�ને મા�હતીના �ુ�લાપણાના કારણે સોિવયત
માગ� હતો.
�ુ�નયનમ� એક �કાર� અંશત: લોકશાહ�કરણની શ�આત
} વષ� 1955મ� ઈ�ડોને�શયામ� યો�યેલી એ�શયા-આ��કા
થઈ હતી.
W

બ�ડું ગ કોન્ફર�સમ� થયેલી ચચ�ઓ દર�મયાન �બન-


} �નઃશસ્તીકરણ �ે�ે યોગદાન : તેમણે �ુ.એસ. સાથે શસ્તો
જોડાણવાદ� જૂ થ માટ� ના �ૂળ�ૂત �ાલનો ઉ�ભવ થયો
ઘટાડવા સંબ�ધત વાટાઘાટો અને સમજૂ તીઓ હાથ ધર� તથા
હતો. �થમ NAM સ�મટ સ�ટ� મબર 1961મ� �ુગો�લાિવયાના
પ�ચિમી સત્તાઓ અને USSR વચ્ચે રહ� લા ‘આયન� કટકે ન’ (Iron
બેલ�ેડમ� યો�ઈ હતી.
Curtain)ને દૂર કરવા માટ� અગ�નો ફાળો આ�યો.
} હાલમ� (સ�ટ� મબર 2022ની ���તએ) �બન-જોડાણવાદ�
➢ આયન� કટકે ન એ રાજક�ય, લશકર� અને વૈચા�રક મતભેદના
ચળવળ (NAM) એ 120 દ�શો�ું એક મંચ છે, �ે �ુનાઇટ� ડ
કારણે ઊભા થયેલ અવરોધ�ું �ૂચન કર� છે, �ે સોિવયેત
નેશ�સ પછ� િવશ્વભરના દ�શો�ું સૌથી મોટું જૂ થ છે.
�ુ�નયન �ારા બી� િવશ્વ�ુ� પછ� ઊભો કરવામ� આ�યો
હતો.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 93


WebSankul® PUBLICATION
TERMS IN NEWS

Climate Reparation (જળવાયુ વળતર) } Cri-MACને ક� ��રીય �ૃહ મં�ાલય �ારા લોન્ચ કરવામ� આ��ું
છે. તે રા�ટ� �ય અપરાધ ર� કોડ� ર�ૂરો (NCRB) �ારા સંચા�લત
} િવશ્વમ� �ીનહાઉસ ગેસ�ું ઉત્��ન કર�ને જળવા�ુ પ�રવત�ન
કરવામ� આવે છે.

®
કરવામ� ગલોબલ નોથ� દ�શોની (િવક�સત દ�શો) �ુ� �ૂ�મકા રહ�
} Cri-MAC સમ� દ�શમ� માનવ ત�ર� સ�હતના ગંભીર �ુનાઓ

TERMS IN NEWS
છે. આ જળવા�ુ પ�રવત�નથી ગલોબલ સાઉથ દ�શોને (િવકાસશીલ
(જઘ� અપરાધ) અંગેની મા�હતીને વા�તિવક સમયના ધોરણે
દ�શો) �ુકશાન થત� િવક�સત દ�શો પાસેથી �ે વળતરની મ�ગણી

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
ઉપલબ્ધ કરાવવાની �ુિવધા આપે છે અને આંતર-રા� સંકલન
કરવામ� આવે છે, તેને ‘જળવા�ુ વળતર’ કહ� છે.
સંબં�ધત અ� �ુ�ાઓ પર મ�હતીના આદાન-�દાનના �વાહને
} ઉ.દા. તા�ેતરમ� પા�ક�તાનમ� આવેલ ‘મો��ર �ૂર’ને પા�ક�તાન
સ�મ બનાવે છે.

ku
સરકાર �ારા જળવા�ુ પ�રવત�ન�ું કારણ માનવામ� આ��ું છે,
} તેનાથી દ�શભરમ� �ુના�હત બનાવોની વહ� લી તપાસ અને
�ેને કારણે થયેલ �ુકસાનની ભરપાઈ કરવા પા�ક�તાન સરકાર
�નવારણમ� મદદ મળશે . ઉપર�ત, માનવ ત�ર�નો ભોગ બનેલા
એ જળવા�ુ પ�રવત�ન માટ� �ુ��વે જવાબદાર એવા સ�ૃ� દ�શો
લોકોની શોધ અને ઓળખની ���યાને ઝડપી બનાવશે .
પાસેથી વળતરની માગણી શ� કર� છે.
} માનવ ત�ર� : માનવ ત�ર�મ� એવા કૃ �ોનો સમાવેશ થાય છે
ગલાેબલ નાેથર્ અને ગલાેબલ સાઉથ દે શ અેટલે શું?
ક� , �ેમ� કોઈ �યક�તને (�ે મ�હલા/બાળક/�ુરુષ કોઈ પણ હોય
} ગલોબલ નોથ� અને ગલોબલ સાઉથની િવભાવનાનો ઉપયોગ શક� છે ) બળજબર�થી અથવા ખોટા મા�યમથી કં ઈક કરવા માટ� ,
an
સામા��ક-આ�થક અને રાજક�ય લા��ણકતાઓ સાથે સંબં�ધત એક જગયાએથી બી� �ાને લઈ જ�ું અથવા બંધક બનાવ�ું, આ
વૈત્શ્વક દ�શોન� જૂ થ�ું વણ�ન કરવા માટ� થાય છે. પ��તઓમ� ધમક�ઓ અથવા અ� �કારની બળજબર�નો પણ
} ગલોબલ સાઉથ શ�નો ઉપયોગ લે�ટન અમે�રકા, એ�શયા, સમાવેશ થાય છે.
આ��કા અને ઓશ�નયાના િવ�તારોને ઓળખવા માટ� થાય છે.
તેમને ‘થડ� વરડ� ’ અને ‘પે�રફ� ર�’ પણ કહ� છે, �ે �ુરોપ અને ઉત્તર
IT Act Section 66(A)
અમે�રકાની બહારના �દ�શોને દશ�વે છે, આમ�ના મોટાભાગના
S

દ�શો ઓછ� આવક ધરાવતા હોય તેવા તેમજ રાજક�ય અથવા } IT અ�ધ�નયમની કલમ 66(A) એ કો���ૂટર અથવા અ� કોઈ
સ��ૃ �તક ર�તે એક બાજુ હ��સયામ� ધક� લાઈ ગયેલા દ�શોનો કોમ�ુ�નક� શન �ડવાઈસીઝ �ેમ ક� , મોબાઈલ ફોન અથવા ટ� રલેટ
સંદભ� આપે છે. સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો સામા� ર�તે વગેર� �ારા ‘અપમાનજનક, ધમક�ભય�, હ� રાનગ�ત, અ�ુિવધા,
eb

િવકાસશીલ દ�શો માટ� ‘ગલોબલ સાઉથ’ શ��યોગ કરવામ� અભ�’ વગેર� હ� �ુથી કરવામ� આવતા મેસેજોને ફોજદાર� �ુનો
આવે છે. ગણાવે છે.
} ગલોબલ નોથ� શ�નો ઉપયોગ ઓ��ે �લયા, ક� નેડા, સમ� �ુરોપ } આ કલમ હ� ઠળ પોલીસ પાસે િવવેક�ુ��થી �નણ�ય લેવા અને
અને ર�શયા, ઇઝરાયેલ , �પાન, ન્ુઝીલે�ડ, સસગાપોર, દ��ણ આ કૃ � કરનાર �યક�તની ધરપકડ કરવાની સત્તા હતી.
કો�રયા, તાઇવાન, �ુનાઇટ� ડ �ે ટ્સ વગેર� �ેવા દ�શોને ઓળખવા
} આ �ુના હ� ઠળના દો�ષત ઠ� રવાયેલા �યક�તને વ�ુમ� વ�ુ 3
W

માટ� થાય છે. સરળ શ�ોમ� કહ�એ તો સામા� ર�તે િવક�સત


વષ�ની �ેલની સ�ની જોગવાઈ હતી.
દ�શો માટ� ‘ગલોબલ નોથ�’ શ��યોગ કરવામ� આવે છે.
} સવગોચ્ચ અદાલત �ારા શ્રેયા સસઘલ િવરુ� ભારત સરકાર ક� સના
ચુકાદામ� આ કલમને ગેરબંધારણીય ઠ� રવવામ� આવી હતી.
Cri-MAC } સવગોચ્ચ અદાલત �ારા આ ચુકાદામ� જણાવવામ� આ��ું ક� IT
} Cri-MAC�ું �ૂરું નામ ‘�ાઇમ મ�� એજ�સી સેન્ટર’ છે. �ાઈમ Actની કલમ 66(A) એ ઇન્ટરનેટના મા�યમથી કરવામ� આવેલ
મ�� એજ�સી સેન્ટર (Cri-MAC) એક ઓનલાઇન પોટ� લ છે, �વતં� અભભ�યક�તન� અ�ધકાર�ું ઉ�લંઘન કર� છે. �ેથી આ
�ેનો ઉ�ે શય િવિવધ કાયદા અમલીકરણ એજ�સીઓ (પોલીસ એ� બંધારણના અ�ુચ્છેદ 19(1)(a) સાથે �ુસંગતતા સાથે બંધ
દળો, IB) વચ્ચે જઘ� �ુનાઓ પરની મા�હતીન� આદાન-�દાન બેસતો નથી.
કરવાનો છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 137
TERMS IN NEWS WebSankul® PUBLICATION

} બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 19 (1)(a) એ લોકોને વાણી અને યોજના �ારા ખાતર તર�ક� ગાયના છાણને �ોત્ાહન. તેનાથી
અભભ�યક�તનો અ�ધકાર આપે છે �ાર� 19(2)એ રા�ને આ ખેડૂતો માટ� ‘��ત ડ� ોપ, વ�ુ આવક’ અને ‘ગોબર ધન’નો માગ�
અ�ધકારના ઉપયોગ પર ‘વાજબી �નયં�ણો’ લાદવાની સતા આપે �ુલશે .
છે. 2. �લજ (Sludge) અને વે� વોટરન� �ુન:ઉપયોગ�ું �ુ�રીકરણ : આ
અંતગ�ત સરકાર� સસચાઈ અને ઉ�ોગો માટ� ટ� �ટ કરવામ� આવેલ
Zorawar Light Tank કાદવ અને કચરાના પાણીનો �ુનઃઉપયોગ કરવાનો લક્ષ્ય�ક રા�ો
છે. નદ�મ�થી ટ� �ટ� ડ પાણી શહ� ર� �ા�નક સં�ાઓને પણ આવક
} ચીની સૈ� પાસે દુગ�મ િવ�તારો, મેદાની �દ�શો, રણ અને અધ�-રણ ઉભી કરવા માટ� સ�લાય કરવામ� આવશે .

®
િવ�તારો તેમજ ટા�ુ �દ�શોમ� પણ સરળતાથી અને ઝડપી જઈ
3. આ�િવકા ઉ�પન્ન કરવાની તકો : અથ� ગંગા હ� ઠળ હાટ બનાવીને
શક� તેવી વજનમ� હળવી ‘Light Tanks’ છે �ે તેમને કોઈ પણ
આ�િવકા �નમ�ણ માટ� ની તકો પણ ઊભી કરવામ� આવશે , ��
�કારની સૈ� પ�ર���તને પહોંચી વળવા સ�મ બનાવે છે.
લોકો �ા�નક ઉ�પાદનો, ઔષધીય વન�પ�તઓ અને આ�ુવભેદ

l
} ભારતીય સેના પાસે હાલમ� �ે ટ� ન્ક છે, તે મા� મેદાની અને રણ વ��ુઓ�ું વેચાણ કર� શક� .
�દ�શોમ� જ પહોંચી વળવા સ�મ છે (�ેમ ક� , ર�શયન T-72 અને
4. લોકભાગીદાર� : લોકોની ભાગીદાર� વધાર�ને યોજનાને સફળ

ku
T-90, �વદ�શી અજુ ન� ટ� ન્ક). તેથી ભારતીય આમ� પણ આવી
બનાવવી.
ચીની Light Tanks સમાન Light Tanks ભારત પાસે હોય તે
અંગે િવચાર� રહ� છે. �ેથી કર�ને ભારતીય સૈ�ના જવાનો રા�ટ� ની 5. સ��ૃ �તક વારસા અને પય�ટનને �ોત્ાહન : નૌકા �વાસન,
�ુર�ા કા�ે હાઇ એ��ટ્ુડ એ�રયામ� ��ત એવા લાઇન સાહ�સક રમતો અને યોગ ��ૃત્ત્તઓ �ારા ગંગા નદ� િવ�તારન�
ઑફ એક્ ્ચ�ુઅલ કં ટ� ોલ (LAC) ન�કના પવ�તીય અને તેના સ��ૃ �તક વારસા અને �વાસન �ળોને �ોત્ાહન અપાશે .
ઢોળાવ પર આવેલા દુગ�મ િવ�તારોમ� કોઈ પણ �કારની સૈ� 6. પાણી �યવ�ાપનને �ોત્ાહન : અથ� ગંગા મોડલની મદદથી ગંગા
પ�ર���તઓમ� સરળતાથી અને ઝડપી ર�તે જઈને કોઈ પણ નદ�ન� પાણીના યોગય �યવ�ાપન માટ� �ા�નક વહ�વટ�તં�ને
an
�કારની સૈ� જ��રયાતોને પહોંચી વળવા સ�મ બને . (આપણા સશ�ત કર�ને શ્રે�ઠ મકાન બ�ધકામને �ોત્ાહન અપાશે .
જવાનો પણ આવા િવ�તારોમ� Light Tanksથી સજ્જ એવી
ચીની સૈ�ના દ�ત ખાટા કર� શક� .)
અાવશયક દવાઅાેની રાષ્ટીય સૂ�ચ
} આવી આમ�ડ ફાઈટીંગ હિ�કલ Light Tanksને ‘Zorawar Light
} િવશ્વ આરોગય સંગઠન (WHO) �ારા બહાર પાડવામ� આવેલી
Tank’ નામ આપવામ� આવશે , �ે�ું �નમ�ણ �વદ�શી ઢબે કરવામ�
આવશયક દવાઓની �ૂ�ચ (EML-Essential Medicines List)
S

આવશે અને શ�આતમ� તેને �ૂવ� લ�ાખમ� તૈનાત કરવામ�


ની ત�� પર ભારત સરકારના આરોગય અને પ�રવાર કલ્યાણ
�મ�લટર� આવશે . (ઝોરાવર સસહ એ �મ�લટ� � જનરલ હતા તેના
મં�ાલય �ારા આવશયક દવાઓની રા�ટ� �ય �ૂ�ચ (NLEM-
નામ પરથી આ ટ� ન્ક�ું નામ રાખવામા આ��ું છે.)
National List of Essential Medicines) તૈયાર કરવામ�
} Zorawar Light Tanks એ આર્ટ�ફ�શયલ ઈન્ટે �લજ�સ
eb

આવે છે.
(AI), ડ� ોન ઈ�ન્ટ�ેશન, એ��વ �ોટ� ક્શન �સ�મ, હાઈ ડ� �ગી
} NLEM હ� ઠળ �ૂ�ચબ� દવાઓ એ નેશનલ ફામ���ુ�ટકલ
ઓફ સી્ચ�ુએશનલ અવેરનેસ , ચેતવણી �ણાલી �ેવી િવ�શ�ટ
�ાઇસસગ ઓથો�રટ� (NPPA) �ારા �નધ��રત રકમત મય�દાથી
ટ� � નોલો�થી સજ્જ હશે �ે ટ� ન્કની �મતામ� વધારો કરશે .
ઓછ� રકમતે વેચાય છે.
} આરોગય અને પ�રવાર કલ્યાણ મં�ાલયે સૌ�થમ 1996ના વષ�મ�
અથર્ ગંગા પ્રાેજે�
W

આવશયક દવાઓની �થમ રા�ટ� �ય �ૂ�ચ બહાર પાડ� હતી, �ેમ�


} ગંગા નદ� સંબં�ધત આ�થક ��ૃત્ત્તઓ પર �યાન ક� ���ત કર�ને 279 દવાઓનો સમાવેશ કરાયો હતો. આ યાદ�મ� પછ�થી �મશ:
ગંગા નદ� અને તેની આસપાસન� િવ�તારોમ� ટકાઉ િવકાસ કરવા 2003, 2011, 2015 અને 2022ના વષ�મ� �ુધારો કરવામ� આ�યો
માટ� અથ� ગંગા �ો�ેકટ ચલાવાયો છે. આ �ો�ેકટ એ નમા�મ ગંગે હતો. આમ, વત�માન સમયે NLEM લી�મ� કુ લ 384 દવાઓનો
�ો�ે��ું �ાન લેશે . સમાવેશ થાય છે.
} નોંધીએ ક� સમય�તર� કોઇ દવા ભારતમ� ��તબં�ધત થત� ક� દવાની
અથર્ ગંગા હે ઠળ , સરકાર છ પ�રમાણાે પર કામ કરી રહી છે :
અસલામતી અંગેના અહ� વાલોની �ૃ��ટ થત� આવી દવાઓને
1. ઝીરો બ�ેટ કુ દરતી ખેતી : �ૂ� બ�ેટ કુ દરતી ખેતી હ� ઠળ નદ�ની NLEM લી�મ�થી કાઢ� નાખવામ� આવે છે.
બંને બાજુ 10 �ક.મી. િવ�તારમ� રસાયણ �ુ�ત ખેતી અને ગોવધ�ન
} NLEM યાદ�ને રોગનો ફ� લાવો, દવાની ખચ�- અસરકારકતા અને
138 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
TERMS IN NEWS

સલામતી વગેર�ને �યાનમ� રાખીને બનાવવામ� આવે છે, ઉપર�ત } સામા� ર�તે , આવા �કારની ખંડપીઠ �ારા સવગોચ્ચ અદાલત
એ પણ �યાનમ� રાખવામ� આવે છે ક� આવી દવાઓ એવી ર�તે સમ� મોટાભાગના ક� સોની �ુનાવણી કરવામ� આવે છે.
ઉપલબ્ધ હોવી જોઈએ ક� કોઈ �યક�ત અથવા સ�ુદાયને પરવડ� .
બંધારણીય ખંડપીઠ
} આવશયક દવાઓની પસંદગી અને ઉપયોગ અંગેની �ન�ણાત
} બંધારણીય ખંડપીઠમ� �ાયાધીશોની સં�ા ઓછામ� ઓછ� 5
સ�મ�ત �ારા દર બે વષભે WHO EML અપડ� ટ કરવામ� આવે છે.
ક� તેથી વ�ુ હોય છે.
} વૈત્શ્વક �તર� સૌ�થમ EML �ૂ�ચ બનાવનાર દ�શ ત�ઝા�નયા હતો.
} બંધારણના અથ�ઘટનને લગતા મહ�વના ��ોના �નણ�યો માટ�
ઓછામ� ઓછા 5 �ાયાધીશોનો સમાવેશ થાય છે.
ટૂંકી ટ્ુબરક્ુલાેશસસ સારવાર પદ્ધ�ત : (BPaL)

®
ભારતના બંધારણમાં બંધારણીય બેંચાે અંગેના પ્રાવધાન

TERMS IN NEWS
} BpaL એ છ મ�હનાની ટૂં ક� ટ્ુબરક્ુલો�સસ (TB) સારવાર } અ�ુચ્છેદ-145 (3)
પ��ત છે. સામા� ર�તે ટ્ુબરક્ુલો�સસની સારવાર અંતગ�ત

l
} બંધારણના અથ�ઘટન અથવા અ�ુચ્છેદ-143 હ� ઠળ કોઇપણ

પ્રાથમિક પરીક્રા
18 મ�હનાની અવ�ધનો સમય લાગે છે. સંદભ�ની �ુનાવણીના હ� �ુ માટ� કાયદાના નોંધપા� �� સાથે
} વૈત્શ્વક �તર� િવિવધ દ�શોમ� કરવામ� આવેલ ટ� ાયલ રન દર�મયાન સંકળાયેલ કોઇપણ ક� સનો �નણ�ય લેવા અંગે �ાયાધીશોની

u
આ ટૂં ક� ટ્ુબરક્ુલો�સસ સારવાર પ��તએ TBના 84% થી ન્ૂનતમ સં�ા 5 ન�� કરાઇ છે.
94% દદદીઓમ� સા�ુકૂળ પ�રણામો �ા�ત કય� છે. } અ�ુચ્છેદ-143
} પલ્ોનર� એસિટ� ન�સવ ડ� ગ-ર� �ઝ�ન્ટ ટ્ુબરક્ુલો�સસ (XDR- } બંધારણના અ�ુચ્છેદ-143 હ� ઠળ રા�ટ� પ�ત �ાર� સવગોચ્ચ

nk
TB) અથવા મ��ડ� ગ-ર� �ઝ�ન્ટ ટ�બી (MDR-TB) ધરાવતા �ુખત
વયના લોકોની સારવાર માટ� �ુએસ ફૂડ એ�ડ ડ� ગ એડ�મ�ન��ે શન
(FDA) �ારા BpaLને મંજૂર� આપવામ� આવી છે.
} BPaL એ �ણ નવી એ�ન્ટબાયો�ટસિ�ું �મશ્રણ છે : બેડા��વ�લન,
�ીટોમે�નડ અને લાઇનઝો�લડ (bedaquiline, pretomanid
અદાલતનો અભભ�ાય મ�ગે �ાર� તેના સંદભ� પર સવગોચ્ચ અદાલત
એ રા�ટ� પ�તને સલાહ આપે છે. પરં �ુ રા�ટ� પ�ત આ સલાહ માનવા
માટ� બા�ય નથી.
} િવરોધાભાસી ચૂકાદાઓ
} �ાર� સવગોચ્ચ અદાલતની ડ�વીઝનલ બેંચે એ કોઇ એક ક� સની
and linezolid).
Sa
�ૂનાવણી દર�મયાન બે અથવા �ણ �ાયાધીશો �ારા અલગ
અલગ �નણ�યો આપવામ� આ�યા હોય �ાર� આ અંગેના ચૂકાદા�ું
પુલી થેવર અથ�ઘટન કરવા માટ� તે ક� સ મોટ� બેંચને સોંપવામ� આવે છે.
} �ુલી થેવર એક ત�મલ રા� હતા �ેમણે અઢારમી સદ�ની અં�ેજોને } આ ઉપરો�ત શરતો �ાર� અસ�ત�વમ� હોય �ાર� તેને તદથ�
સ��ય ર�તે લડત આપી હતી. ધોરણે �ાપવામ� આવે છે.
} અં�ેજોને કર ચૂકવવાની મનાઇ કરનાર તે �થમ લડવૈયાઓમ�ના } બંધારણીય બેચો�ું મહ�વ
eb

એક હતા. } બંધારણીય બેન્ચ એ ભિવ�યની રાજની�ત અને લોકોના અ�ધકારોને


} તેઓએ ત�મલનાડુ મ� નેરકટ્ટુમ સેવલ પર શાસન ક�ુું હ�ું. આકાર આપવામ� મહ�વ�ૂણ� �ૂ�મકા �નભાવે છે.
} �ુલી થેવર એ ભારતમ� 1759-1761 દર�મયાન ઇ� ઇત્�ડયા
કં પની (EIC) સામે લડાઇ કર� હતી. મેરા રાશન, મેરા અ�ધકાર
} તેમણે અં�ેજો િવરુ� કર� લા ‘પોલીગર િવ�ોહ’ માટ� ઓળખવામ�
} ભારત સરકાર �ારા દ�શના ગર�બવગ�ને રાશન કાડ� ની �ુિવધા
આવે છે.
W

આપવામ� આવે છે, �ેથી તેઓ સબ�સડ�વાળા દર� ખા�પદાથગો


} તેઓએ �ાવણકોર રા� સાથે સારા સંબંધોનો િવકાસ કયગો હતો.
ખર�દ� શક� . પરં �ુ દ�શમ� ક� ટલાક એવા લાયક લાભાથ�ઓ છે
�ેઓ હજુ પણ આ રાશન કાડ� ની �ુિવધાથી વં�ચત છે.
બંધારણીય અને ડીવીઝન ખંડપીઠ (બેંચ) } �ેથી હવે ક� �� સરકાર� ર� શનકાડ� બનાવવા માટ� નવો કાય��મ શ�
} સવગોચ્ચ અદાલતમ� ક� સોની �ુનાવણી માટ� 2 �કારની ખંડપીઠ કયગો છે. આ કાય��મ�ું નામ છે ‘મેરા રાશન મેરા અ�ધકાર’.
હોય છે. } મેરા રાશન મેરા અ�ધકારની �ુિવધા ક� �� સરકાર �ારા એવા
ઘરિવહોણા લોકો, �નરાધારો, �ળ�તર કરનારાઓ અને દ�શના
ડીવીઝન ખંડપીઠ
અ� પા� લાભાથ�ઓને રાશન કાડ� બનાવવા માટ� શ� કરવામ�
} �ેમ� �ાયાધીશોની સં�ા 2 અથવા 3 હોય છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 139
TERMS IN NEWS WebSankul®PUBLICATION

આવી છે ક� �ેઓ કોઈ કારણોસર હજુ �ુધી રાશન બનાવવાની શ્ી કાંચી કામાકાેટી પીઠમ
પા�તાનો લાભ લઈ શક્યા નથી.
} ક�ચી મં�દરો�ું ��ાત શહ� ર છે, �ે અના�દ કાળથી ભારતની સાત
} આઝાદ�ના અ�ૃત મહોત્વની ઊજવણી અંતગ�ત ક� �� સરકાર�
મો��ૂર�ઓમ�ના એક તર�ક� �ણી�ું છે.
‘મેરા રાશન મેરા અ�ધકાર યોજના’ હ� ઠળ 11 રા�ો અને
} શ્રી ક�ચી કામાકોટ� પીઠમને ‘શ્રી ક�ચી મઠમ’ અથવા’ શ્રી ક�ચી મઠ’
ક� ��શા�સત �દ�શો (આસામ, ગોવા, લ��રીપ, મહારા�ટ� , મ�ણ�ુર,
પણ કહ� વામા આવે છે.
�મઝોરમ, મેઘાલય, નાગાલે�ડ, પં�બ, િ��ુરા અને ઉત્તરાખંડ)મ�
રાશન કાડ� �ર� કરવા માટ� સામા� નોંધણીની �ુિવધા શ� કર� } તે એક �હ�દુ સં�ા છે, �ે ત�મલનાડુ ન� ક�ચી�ુરમમ� ��ત છે.
હતી, �ેના અંતગ�ત 13,000 થી વ�ુ લોકોએ પોતા�ું ર���ે શન } તે અ�ૈતવાદ� આ�દશંકરાચાય�ના મં�દરની સાથે શક�ત પરં પરાની

®
કરા��ું છે. દ�વી કામા�ી (દુગ�,કામાકોટ�,મહાિ��ુર�ુંદર�)ને સમર્પત મં�દરની
} આ સામા� નોંધણી �ુિવધાનો �યેય રા� અને ક� ��શા�સત ન�ક આવે�ું છે.
�દ�શોમ� વહ� લામ� વહ� લી તક� પા� લાભાથ�ઓને ઓળખવાનો છે. } પીઠમની �ાપના શ્રી આ�દશંકરાચાય�� એ ઇ.સ. �ૂવભે 482મ� કર�

l
�ેથી તેઓ રા�ટ� �ય ખા� �ુર�ા કાયદા (NFSA) હ� ઠળ યોગયતાનો હોવા�ું મનાય છે.
લાભ પણ લઈ શક� . મેરા રાશન મેરા અ�ધકારની �ુિવધા nfsa. } અ�ાર �ુધીમ� અહ� કુ લ 70 આ�દશંકરાચાય� પીઠા�ધન થયા

ku
gov.in પર ઉપલબ્ધ છે. છે. વત�માન આ�દશંકરાચાય��ું નામ “શંકર િવજયે�� સર�વતી” છે.
} આ કાય��મ ભારત સરકારન� �ાહક બાબતો, ખા�યાન્ન અને } ક�ચી મઠની �ાપના ઈ.સ.1821મ� કું ભકોનમ મઠ તર�ક� �ૃંગેર�
સાવ�જ�નક િવતરણ મં�ાલય �ારા ચલાવાયો છે. મઠની એક શાખા તર�ક� કરવામ� આવી હતી.
} મઠ એક �વંત પરં પરા છે �ે સમકાલીન સમયમ� આ�યા��ક
શૂ� અશભયાન �શ�ય�ૃત્ત્ત પરં પરાને અ�ુસરવા�ું ચા�ુ રાખે છે.
an
} મઠના વડાને ‘શંકરાચાય�’ તર�ક� ઓળખવામ� આવે છે.
} ની�ત આયોગ, રોક� માઉન્ટે ન ઇન્��ટ્ૂટ (RMI) અને RMI
ઇત્�ડયા �ારા સં�ુ�ત ર�તે શહ� ર� �તર� વ��ુઓની �ડ�લવર� માટ�
ઇ- વાહનો અપનાવવાની ���યાને વેગ આપવા અને �ૂ�-�દૂ�ષત SACHET – કાેમન અેલ�ટિં ગ પ્રાેટાેકાેલ (CAP)
ઉત્��નના ફાયદાઓ િવશે �ાહકોમ� ��ૃ�ત લાવવાના ભાગ�પે અાધા�રત સંક�લત ચેતવણી શસ�મ
શ� કરવામ� આવેલ અભભયાન(વષ� 2021મ� શ�આત) એટલે જ
} ઈન્ટ��ેટ�ડ પબરલક એલટ� �સ�મ-સચેત , ઇન્ટરનેશનલ
�ૂ� અભભયાન.
S

ટ� �લકોમ�ુ�નક� શન �ુ�નટના કોમન એલર્ટગ �ોટોકોલ પર


} આ અભભયાન અંતગ�ત ની�ત આયોગે દ�શના અ�ણી ઉ�પાદકો, આધા�રત �ારં ભભક ચેતવણી �લેટફોમ� છે.
ઈ-કોમસ� કં પનીઓ અને લો��સ્�સિ કં પનીઓને એક સામા� } C-DOT �ારા અસરકારક આપત્ત્ત �યવ�ાપન માટ� CAP
�લેટફોમ� �ૂરું પાડું છે, �ેથી તે બધા સાથે મળ�ને દ�શમ� લા�
eb

આધા�રત ઇ�ન્ટ�ેટ�ડ એલટ� �સ�મ (SACHET) િવકસાવવામ�


માઈલ �ડ�લવર�ના િવદ્ુતીકરણ તરફ �યાસો કર� શક� . આવી છે.
} ઇલે��� ક વાહનો �ારા થતા વા�ુ �દૂષણનો દર �ૂ� છે. તેથી, } �ૂર, ચ�વાત અને કોિવડ રોગચાળા �ેવી કટોકટ� દર�મયાન
દ�શના લો��સ્�સિ �ે�મ� ઇલે��� ક વાહનોને �ોત્ાહન આપીને તમામ ઉપલબ્ધ મા�યમો પર લોકોને ચેતવણીઓ, સલાહ
વા�ુ �દૂષણને ઘણી હદ �ુધી �નયંિ�ત કર� શકાય છે. અને અ� ઉપયોગી મા�હતીના �સાર માટ� રા�ટ� �ય અને રા�
} ની�ત આયોગ�ું આ પગ�ું દ�શની ઊ�� જ��રયાતોને પહોંચી આપત્ત્ત �યવ�ાપન સત્તાવાળાઓ �ારા SACHET �લેટફોમ�નો
W

વળવા, િવદ�શી દ�શો પર �નભ�રતા અને ખ�નજોની ઘટતી સમ�યાને �યાપકપણે ઉપયોગ કરવામ� આવે છે.
ઉક� લવા માટ� એક ���તકાર� પહ� લ સા�બત થઈ શક� છે. } SACHET �સ�મ પહ� લેથી જ 34 રા�ો અને ક� ��શા�સત
} �ૂ� અભભયાનમ� �ણ �ુ� ઘટકો છે : (1) કોપગોર� ટ બ્ાન�ડગ �દ�શોમ� કાય�રત છે.
�ો�ામ (2) �ાહક ��ૃ�ત ઝુ ં બશ
ે (3) �રસોસ� ટૂ લક�ટ. } ચ�વાત (આસાની, યાસ, �નવાર, અમ્ાન), �ૂર વગેર� �ેવી િવિવધ
} આમ, �ૂ� અભભયાનને ઇલે��� ક વાહનો (EVs)ના ઉપયોગને આપત્ત્તઓ દર�મયાન SACHET �સ�મ �ારા 75 કરોડથી વ�ુ
�ોત્ાહન આપીને વા�ુ �દૂષણ ઘટાડવા માટ� �ાહક ��ૃ�ત SMS મોકલવામ� આ�યા છે.
અભભયાન તર�ક� �યા�ા�યત કર� શકાય. } અમરનાથની યા�ા દર�મયાન યાિ�કોની �ુિવધા માટ� પણ
SACHET �સ�મનો ઉપયોગ કરવામ� આવે છે.
140 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
TERMS IN NEWS

} SACHET-CAPને બે તબ�ામ� લા�ુ કરવામ� આ�યો છે. પહ� લા IPEFના સતંભાે


તબ�ામ� SMS અને એસ�લક� શન મારફતે કુ દરતી આફતની 1. �યાપાર : �ેમ� �ડ��ટલ અથ��યવ�ા, ઉભરતી ટ� � નોલો�, શ્રમ
ચેતવણી આપવામ� આવે છે. ભિવ�યમ� બી� તબ�ા હ� ઠળ ��તબ�તા, �યાપાર સરળ�કરણ, પારદશ�તા�ૂણ� ઉ�ચત �નયામક
ટ�.વી., ર� �ડયો, ક�ઠાક�ય સાઇરનો મારફતે ચેતવણી અપાશે . પ��તઓ, કોપગોર� ટ જવાબદ� �હતા, ડ� ટા �વાહન� ધારાધોરણો અને
ડ� ટા �ાનીયકરણનો સમાવેશ .

SPARSH પાેટર્લ (શસ�મ ફાેર પેનશન 2. સ�લાય ચેઇન ���ત�ાપકતા : પારદર્શતા, વૈિવ�યતા, �ુર�ા
અને ટકાઉપણું ધરાવતી સ�લાય ચેઇન બનાવીને િવ�ેપને રોકવો.
અેડ�મ�નસ્ટે શન [રક્ષા])
3. �વચ્છ ઊ�� અને �ડકાબ�નાઇઝેશન : નવીનીકરણ ઊ��ની

®
} SPARSH (�સ�મ ફોર પેન્શન એડ�મ�ન��ે શન (ર�ા)) સંર�ણ ઉચ્ચ ��તબ�તાઓ, કાબ�નરોધી ખર�દ�, ઊ�� કાય�કુશળતાના

TERMS IN NEWS
મં�ાલયની એક પહ� લ છે, �ેનો ઉ�ે શય ભારત સરકારના �ડ��ટલ ધારાધોરણો વગેર�ના �યાસો કરવા.

l
ઈત્�ડયા, ‘ન્ૂનતમ સરકાર, મહત્તમ શાસન’, ��� લાભ

પ્રાથમિક પરીક્રા
4. કર અને ભ્ર�ટાચાર અવરોધ : અસરકારક કર માળ�ું, એન્ટ�મની
હ�ત�તરણ (DBT)ના િવઝનને અ�ુ�પ સંર�ણ �ે�ના પેન્શનરોને લો�ડરરગ, લ�ચિવરોધી પગલ� લઈને ઉ�ચત �પધ�ને �ોત્ાહન
પેન્શનના �નયમન માટ� �યાપક ઉક� લ �ૂરો પાડવાનો છે. આપ�ું .

u
} સંર�ણ પેન્શનરો માટ� આ પોટ� લથી �યાપક વેબ આધા�રત પેન્શન
િવતરણ �સ�મ િવકસાવવામ� આવી છે. આ �સ�મ પેન્શનની નુઅાખાઈ તહે વાર

nk
િવિવધ દરખા�તો �ા�ત કરશે અને ક� ��રીય �તર� થી ચૂકવણી કરશે .
આ �સ�મથી સંર�ણ પેન્શનરોની ફ�રયાદો ઓછ� થશે .
} તે શ�આતના ગાળામ� નવા �ન�ૃત્ત થયેલા સંર�ણ �ે�ના
પેન્શનરોનો સમાવેશ કરશે અને �ારબાદ હાલના સંર�ણ
પેન્શનરોને આવર� લેવા માટ� લંબાવવામ� આવશે .
} �ુઆખાઈ એ ઓ�ડશામ� ઉજવાતો વાર્ષક લણણીનો તહ� વાર છે.
�ુઆખાઈ ગણેશ ચ�ુથ�ના એક �દવસ પછ� ઉજવવામ� આવે છે.
તહ� વારનો અથ� એ છે ક� ખેડૂતો �ારા લણવામ� આવેલા �સઝનના
ચોખાન� નવા પાકની ઉજવણી કરવી. આ તહ� વાર ચો�સ સમયે
દ�વી સામલેશ્વર�ને નબાન્ના (ન�ું ઊગે�ું અનાજ) અપ�ણ કર�ને
} આ પહ� લના મ�યમ� સંર�ણ �ે�ના પેન્શનરો છે, �ેમને આ ઉજવવામ� આવે છે. �ુઆખાઈ એ બે શ�ોથી બનેલ છે : �ુઆ
Sa
�લેટફોમ� �ારા તેમના પેન્શન એકાઉન્ટનો સં�ૂણ� પારદશ�ક �ેનો અથ� થાય છે નવો અને ખાઈ �ેનો અથ� થાય છે ખોરાક.
���ટકોણ આપવામ� આવશે .
} �ુઆખાઈ નવા ચોખાની લણણીને �ચ�નિત કર� છે.પ�ચિમ ઓ�ડશાના
} �પશ� પોટ� લની પહોંચ ન ધરાવતા પેન્શનરોને �ુિવધા �ૂર� પાડવા લોકોનો �ુ� �યવસાય ખેતી છે, તેથી �ુઆખાઈ તેમના માટ� �ૂબ
હ� �ુ સેવાક� ��ો તર�ક� �ે ટ બેન્ક ઓફ ઈત્�ડયા અને પં�બ નેશનલ જ મહ�વ�ૂણ� તહ� વાર છે. �ુઆખાઈની ઉજવણી ઘરની સફાઈ અને
બેન્ક �ુિવધા �ૂર� પાડશે . સ�વટ સાથે શ� થાય છે. લોકો નવા અને પરં પરાગત વસ્તો પહ� ર�
eb

છે, �ે સ�બલ�ુર� કાપડમ�થી બનેલા હોય છે. ઉજવણી પછ� ‘જુ હર


ઇડિાેપેશસ�ફક ઇકાેનાે�મક ફ્ે મવકર્ (IPEF) ભેટ’ થાય છે. તેમ� પ�રવારના �ુવાન સ�યો વડ�લોના ચરણ �પશ�
કર�ને તેમના આશીવ�દ મ�ગે છે.
} ટહદ-�શ�ત િવ�તારમ� ���ત�ાપકતા, ટકાઉપણું,
સવ�સમાવેશીપણુ, �ન�પ�તા, �પધ��કતા અને આ�થક �ૃ�� } �ુઆખાઈ તહ� વાર પ�ચિમ ઓ�ડશાની સાથે ઝારખંડના �સમડ� ગા
વધાર� દ�શો વચ્ચે આ�થક ભાગીદાર� મજ�ૂત કરવા�ું માળ�ું છે. િવ�તારોમ� પણ ઉજવાય છે.
W

} IPEFને સં�ુ�ત રા�ટ� અમે�રકા(�ુએસએ) �ારા લોન્ચ કરા�ું છે.


} આ માળખામ� કુ લ 13 દ�શો (અમે�રકા, ભારત, �પાન, નેશનલ ફામાર્સ્ુ�ટકલ પ્રાઇશસ� ગ અાેથાે�રટી
ઓ��ે �લયા, ન્ૂઝીલે�ડ, દ. કો�રયા, મલે�શયા, સસગાપોર, (NPPA)
�ફ�લિપ�સ, ઇ�ડોને�શયા, િવયેતનામ, બ્ુનેઈ અને થાઈલે�ડ)એ
ભાગ લીધો છે. } દવાઓના ભાવ �નધ�રણ માટ� અને �કફાયતી ભાવે દવાઓની
ઉપલબ્ધતા અને �ુલભતા �ુ�ન�ચિત કરવાના હ� �ુથી NPPAની
} આ માળ�ું �ુ�ત �યાપાર કરાર ક� પરં પરાગત �યાપાર કરાર �ે�ું
�ાપના 29મી ઓગ�, 1997ના રોજ ભારત સરકારના ઠરાવ
નથી, પરં �ુ �ુ�ત અને ઉ�ચત ધારાધોરણો �ુ�ન�ચિત કરતો કરાર
�ારા ફામ���ુ�ટકલ્સ િવભાગ (DoP), રસાયણ અને ખાતર
છે, �ે ભાગીદાર દ�શોને લચીલાપણું આપે છે. આ માળ�ું કુ લ ચાર
મં�ાલયની સંલનિ કચેર� તર�ક� કરવામ� આવી હતી.
�તંભો ધરાવે છે.
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 141
TERMS IN NEWS WebSankul® PUBLICATION

} NPPA ન તો બંધારણીય સં�ા છે, ક� ન તો વૈધા�નક સં�ા છે. લકુલીશ મં�દર, કાયાવરાેહણ (�જ. વડાેદરા)

નેશનલ ફામાર્સ્ુ�ટકલ પ્રાઇશસ� ગ અાેથાે�રટીનાં કાયાયો } કાયાવરોહણ વડોદરા ���લામ� ડભોઈ ન�ક આવે�ું છે. લકુ લીશ
} ડ� ગ �ાઇસ કં ટ� ોલ ઓડ� સ� (DPCO) ના શેડૂલ-1 હ� ઠળ આવશયક િવશ્વ�પ અને �ુદશ�નાના �ુ� હતા. તેઓ લકુ લી ક� નકુ લી ક� લકુ ટ�
દવાઓની રા�ટ� �ય �ૂ�ચ (NLEM) પર દવાઓની રકમત ન�� ક� નકુ લીશ અથવા લકુ લીશ તર�ક� ઓળખાતા હતા. આ નામોના
કરવી. �ૂળમ� ‘લકુ ટ’ શ� રહ� લો છે, �ેનો અથ� દં ડ ક� દં ડ�કો થાય છે.
} NPPAને સોંપવામ� આવેલી સત્તાઓ અ�ુસાર ડ� ગસ �ાઇસ કં ટ� ોલ લકુ લીશની �ૂર્તઓમ� એક હાથમ� લકુ ટ ધારણ કર� લો હોય છે.
ઓડ� ર (DPCO), (1995/2013)ની જોગવાઈઓ�ું અમલીકરણ } �ુરાણા�દ �ંથો તથા અભભલેખોમ� લકુ લીશના ચાર �શ�યો
કરાવ�ું.

®
ગણા�યા છે : કુ �શક, ગગ� (ક� ગાગય�), �મ� અને કુ રુષ (ક� કૌરુ�ય).
} બલ્ક દવાઓ અને ફોમ�ુ�લશ ે ન માટ� ઉ�પાદન, �નકાસ અને આયાત, આ ચાર �શ�યોમ�થી લકુ લીશ પા�ુપત સં�દાયની ચાર શાખાઓ
�યક�તગત કં પનીઓનો બ�ર �હ�સો, કં પનીઓની નફાકારકતા
થઈ :
વગેર� પરના ડ� ટા�ું એક�ીકરણ/�ળવણી કરવી.

l
1. કૌ�શક શાખા ખાસ કર�ને મેવાડમ� �ચ�લત હતી.
} NPPAને દવાની રકમતો સંબં�ધત સંસદ�ય બાબતોમ� ક� ��
સરકારને સહાય કરવાની જવાબદાર� પણ સોંપવામ� આવી છે. 2. ગાગય� શાખા �ુજરાતમ� સારા �માણમ� �ચ�લત હતી.

ku
3. �મ�મ�થી ઉદભવેલી મૈ� ક� મૈત્ય ક� મૈ�ક શાખા સૌરા�ટ� મ�
NPPA પહે લ
વલભીમ� ‘મૈ�ક’ તર�ક� સત્તા�ઢ થઈ હતી.
} નેશનલ ફામ���ુ�ટકલ �ાઇસસગ ઓથો�રટ� (NPPA)�ું �ુ�
4. કૌરુષ શાખાના પા�ુપતો ‘કારુક’ ક� ‘કાલાનન’ ક� ‘કાલ�ુખ’
મથક નવી �દલ્� ખાતે છે અને સમ� દ�શમ� NPPAની પહોંચ
તર�ક� પણ ઓળખાતા.
વધારવા માટ� િવિવધ ભારતીય રા�ો અને ક� ��શા�સત �દ�શોમ�
�ાઇસ મો�નટરરગ અને �રસોસ� �ુ�નટ (PMRU) ની �ાપના } લકુ લીશની ક� ટલીક �ાચીન ��તમાઓ કાયાવરોહણ અને
એની આસપાસન� �ળોએ મળ� છે. કાયાવરોહણ પાસે
an
કરવામ� આવી છે. આ PMRUની �ાપના ક�ઝ્ુમર અવેરનેસ ,
પબરલ�સટ� એ�ડ �ાઇસ મો�નટરરગ (CAPPM) યોજના હ� ઠળ આવેલા ટીંબરવા ગામમ�થી મળે લી ��તમા છઠ્ા શતકની છે.
કરવામ� આવી છે. કાયાવરોહણમ� આવેલી બે ��તમાઓ દશ�નીય છે. એમ�ની એક
બ્હ્મેશ્વર મં�દરમ� પધરાવેલી છે. લકુ લીશની ��તમા સામા�ત:
રાજ�ષષિ મુ�નજી યોગાસનમ� બેઠ�લા �વ�પની હોય છે. એમના એક હાથમ�
�ાય: બીજોરું અને એક હાથમ� લકુ ટ હોય છે. માથે જટા હોય
} યોગાચાય� કૃ પાળુ મહારાજના પરમ�શ�ય એવા રાજર્ષ �ુ�ન�
S

છે. સામા� ર�તે �શવસલગની એક બાજુ પર લકુ લીશની આવી


બ્હ્મ �ુહૂત�મ� બ્હ્મલીન થયા છે. તેમણે મા� સમ� �ુજરાત
��તમા કં ડારાઈ હોય છે.
અને ભારતમ� જ નહીં પરં �ુ િવશ્વભરમ� અ�ટ�ગ યોગનો �ચાર-
�સાર કયગો છે. �ુજરાત ખાતે �ખણ-લીમડ�, અસા-રાજપીપળા,
eb

કાયાવરોહણ-ડભોઇ, કં �ેઠા-મોરબી, મોટાભેળા-ડભોઇ, મલાવ- સેનટ્લ અે�રડ ઝાેન �રસચર્ ઇન્સ્ટિટ્ૂટ (CAZRI)
પંચમહાલ તથા ઉત્તર�દ�શ રા�ના હ�ર�ાર ખાતે આશ્રમો �ાપી } CAZRIએ ભારતીય કૃ �ષ સંશોધન પ�રષદ (ICAR)ની સૌથી
યોગનો �ચાર-�સાર કયગો છે. આ ઉપર�ત તેમણે અમદાવાદ ખાતે મોટ� સંશોધન સં�ાઓમ�ની એક છે. આ કૃ �ષ મં�ાલયના કૃ �ષ
લકુ લીશ યોગ �ુ�નવર્સટ�ની �ાપના પણ કર� હતી. તેમને સંશોધન અને �શ�ણ િવભાગ (DARE)ના ને� હ� ઠળ કામ કરતી
રા�ટ� પ�તના હ�તે રા�ટ� �ય �ુર�ાર આપીને સન્મા�નત કરવામ� એક �વાયત્ત આ�ુ�નક શૈ��ણક સં�ા છે, �ે જોધ�ુર (રાજ�ાન)
W

આ�યા હતા. ખાતે આવેલ છે.

લકુલીશ
} ભારતના �ુષ્ક િવ�તારોમ� જમીનના ધોવાણને અટકાવી
ઉ�પાદકતા વધારવા હ� �ુસર વષ� 1952મ� જોધ�ુર ખાતે ડ� ઝટ�
} લકુ લીશ : વડોદરા ���લાના કાયાવરોહણમ� થયેલ રુ�નો 28મો
ફોર� �ેશન �ે શનની �ાપના કરવામ� આવી હતી. બાદમ�
અવતાર. શૈવ ધમ�ના સં�દાયોમ� પા�ુપત સં�દાય એક આગ�ું
1957મ� તે�ું ડ� ઝટ� ફોર� �ેશન અને સોઈલ ક�ઝવભેશન �ે શનમ�
�ાન ધરાવે છે. �ભાસ પાટણમ� સોમશમ�એ પા�ુપત સં�દાય
િવ�તરણ કરવામ� આ��ું અને અંતે 1959મ� ઈત્�ડયન કાઉન�સલ
િવકસાવેલો. તેઓ રુ�નો 27મો અવતાર ગણાતા. એ પછ�નો
ઑફ એ�ીકલ્ચરલ ર�સચ� , નવી �દલ્� હ� ઠળ સેન્ટ�લ એ�રડ ઝોન
28મો અવતાર લાટ દ�શના કાયાવરોહણમ� લકુ લીશ તર�ક� નો
�રસચ� ઈન્��ટ્ૂટ (CAZRI)મ� અપ�ેડ�શન થ�ું.
થયો.

142 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰


WebSankul® PUBLICATION
TERMS IN NEWS

અાેપરે શન ‘�ગયર બાેક્સ’ અાવશયક દવાઅાેની રાષ્ટીય સૂ�ચ


} તા�ેતરમ� �ુજરાત એન્ટ� ટ� ર�રઝમ સ્વોડ (Gujarat ATS) અને } િવશ્વ આરોગય સંગઠન (WHO) �ારા બહાર પાડવામ� આવેલી
�ડર� �ોર� ટ ઓફ ર� વન્ુ ઈન્ટે �લજ�સ (DRI)ની સં�ુ�ત ટ�મ �ારા આવશયક દવાઓની �ૂ�ચ (EML-Essential Medical List)ની
ઓપર� શન ‘ત્ગયર બોસિ’ અંતગ�ત પ�ચિમ બંગાળના કોલકાતા ત�� પર ભારત સરકારના આરોગય અને પ�રવાર કલ્યાણ મં�ાલય
બંદર ન�ક એક કન્ટે નરમ�થી 197.82 કરોડ �િપયાની રકમત�ું �ારા આવશયક દવાઓની રા�ટ� �ય �ૂ�ચ (NLEM- National
39.5 �કલો હ� રોઈન જ�ત કરવામ� આ��ું હ�ુ. Essential Medical List) તૈયાર કરવામ� આવે છે.
} ડ� ગસ મા�ફયાઓ �ારા આ ��તબં�ધત પદાથગોને ભારતમ�
} NLEM હ� ઠળ �ૂ�ચબ� દવાઓ એ નેશનલ ફામ���ુ�ટકલ
પહોંચાડવા માટ� ત્ગયર બોસિનો ઉપયોગ કરવામ� આ�યો હતો.

®
�ાઇસસગ ઓથો�રટ� (NPPA) �ારા �નધ��રત રકમત મય�દાથી
આ ત્ગયર બોસિમ� �લાસ્�કનના પેક�ટમ� હ� રોઈન સંતાડ�ને

TERMS IN NEWS
ઓછ� રકમતે વેચાય છે.
સ�લાય કરવા�ું આયોજન હ�ું.
} આરોગય અને પ�રવાર કલ્યાણ મં�ાલયે સૌ�થમ 1996ના વષ�મ�

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
} �ુજરાત પોલીસ િવભાગ �ારા વ�ુ મા�હતી આપતા જણાવા�ું
છે ક� , ઓપર� શન ‘ત્ગયર બોસિ’ અંતગ�ત 12 આવા ત્ગયર બોસિ આવશયક દવાઓની �થમ રા�ટ� �ય �ૂ�ચ બહાર પાડ� હતી, �ેમ�
ખોલતા તેમ�થી હ� રોઈનના 72 પેક�ટ્સ મળયા છે અને અ� ત્ગયર 279 દવાઓનો સમાવેશ કરાયો હતો. આ યાદ�મ� પછ�થી �મશ:

u
બોસિ ખોલતા વ�ુ હ� રોઇન ઝડપાય તેવી શક્યતા છે. 2003, 2011, 2015 અને 2022ના વષ�મ� �ુધારો કરવામ� આ�યો
હતો. આમ, વત�માન સમયે NLEM લી�મ� કુ લ 384 દવાઓનો
સમાવેશ થાય છે.

nk
Remission
} Remissionનો અથ� થાય છે માફ� આપવી.
} ભારતના બંધારણમ� રા�ટ� પ�ત અને રાજયપાલને કોઈ �યક�તને
સ� માફ� આપવા અંગેના �ાવધાન આપવામ� આ�યા છે.
} ભારતના બંધારણમ� માફ� શ�નો અથ� થાય છે ક� કોઈ �ુનો
} નોંધીએ ક� સમય�તર� કોઇ દવા ભારતમ� ��તબં�ધત થત� ક� દવાની
સલામતી અંગેના અહ� વાલોની �ૃ��ટ કરત�, આવી દવાઓને
NLEM લી�મ�થી કાઢ� નાખવામ� આવે છે.
} NLEM યાદ�ને રોગનો ફ� લાવો, દવાની ખચ�- અસરકારકતા અને
સલામતી વગેર�ને �યાનમ� રાખીને બનાવવામ� આવે છે, ઉપર�ત
કરનાર �યક�તને તમામ સ� અને ગેરલાયકાતમ�થી સં�ૂણપ
� ણે
Sa
એ પણ �યાનમ� રાખવામ� આવે છે ક� આવી દવાઓ એવી ર�તે
�ુ�ત કરવો.
ઉપલબ્ધ હોવી જોઈએ ક� કોઈ �યક�ત અથવા સ�ુદાય તેને પરવડ� .
} ભારત�ું બંધારણ અ�ુચ્છેદ 72 �ુજબ ભારતના રા�ટ� પ�તને કોઈ
} આવશયક દવાઓની પસંદગી અને ઉપયોગ અંગેની �ન�ણાત
પણ �યક�તને માફ�, સ�મ� ઘટાડો કરવો, સ�ને સં�ૂણ�પણે માફ
કરવી વગેર� �ેવી શક�તઓ આપે છે. સ�મ�ત �ારા દર બે વષભે WHO EML અપડ� ટ કરવામ� આવે છે.

} તેવી જ ર�તે ભારતના બંધારણનો અ�ુચ્છેદ 161 એ રા�પાલને } વૈત્શ્વક �તર� સૌ�થમ EML �ૂ�ચ બનાવનાર �થમ દ�શ ત�ઝા�નયા
શક�ત �દાન કર� છે ક� તેઓ કોઈ �ુનેગારની સ�ને માફ કર� શક� હતો.
eb

છે, રાહત આપી શક� છે, સ� ઘટાડ� શક� છે, સ�ને �ત્ગત કર�
શક� છે.
} ભારત�ું બંધારણ એ આ�વન ક� દ અંગે ઉ�લેખ કર�ું નથી.
} �ુ�ીમ કોટ� એ તેના એક ક� સના ચુકાદામ� કહું હ�ું ક� ‘આ�વન ક� દ’
ની સ� એટલે ક� સખત ક� દની સ� અને તે સાદ� ક� દની સ�થી
W

ઓછ� હોય શક� નહીં.


} જો �યક�તને આ�વન ક� દની સ� આપવામ� આવે તો તેણે
ઓછામ� ઓછા 14 વષ� �ેલમ� રહ� �ું પડ� છે. તેનો ઉ�લેખ CRPC
433 Aમ� છે.
} આ�વન ક� દની સ� રા� સરકાર પણ ન�� કર� શક� છે.
} આ�વન ક� દના �ક�સામ� સ� 14 વષ� , 20 વષ� , 30 વષ� �ુધીની
પણ હોય શક� છે.

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 143


Websankul At a Glance WebSankul®PUBLICATION

યાેજના સારાંશ

®
જમ્ુ & કશમીર અને લદ્ાખ } આ ઉપર�ત ઘૂષણખોર�ને અટકાવવા કરાયેલા અ� �યત્ો :
➢ 890 �ેટલા ક� ��રીય કાયદાઓનો અમલ
} “�ૂ�મના ટુ કડાને જોડવા માટ� સૌ�થમ લોકોને જોડવા જ�ર� છે.”

l
આ ઉ�ે શ સાથે 5 ઓગ�ટ, 2019ના રોજ સંસદમ� જમ�ુ અને ➢ માનવ અ�ધકાર આયોગ�ું ગઠન
કશમીરના સંદભભે બે �બલ/ખરડા રજૂ થયા, �ેના અંતગ�ત જમ�ુ ➢ મ�હલા અ�ધકાર આયોગ�ું ગઠન

ku
અને કશમીર (J&K)ને અપાયેલ િવ�શ�ટ દરજ્� (Article 370) ➢ અ�ુ�ૂ�ચત ��ત/અ�ુ�ૂ�ચત જન��ત અ�ધકાર આયોગ�ું
ને રદ કર�, ક� ��શા�સત �દ�શનો દરજ્જો આપીને અ� રા�ોની ગઠન
�ેમ ભારતીય સંઘનો ભાગ બનાવવામ� આ�યો. J&Kમ� શ��ત
અને સ�ૃ�� ને �ાપવા િવિવધ �તર� પગલ� લેવામ� આ�યા. બદલાયેલી પ�રસ્��ત પ્રમાણે અા પ્રદે શ સાથે સંકળાયેલા નવીન

} આતંકવાદ િવરુ� તાત્ા�લક અને અસરકારક પગલ�, �વાસ્થ્ય પડકારાે


�ે�ે આ�ુ�માન ભારત �ધાનમં�ી જન આરોગય યોજના ઉપર�ત 1. આ�ૂલીકરણ (radicalization) અને આતંકવાદ� ભરતી
an
કોિવડ–વેક્સિનેશન ક� ��ો, સાત નવી મે�ડકલ કોલેજ (AIIMS), } દ��ણ કાશમીરના �ા�નક રહ� વાસીઓ (અલગાવવાદ�
ઉચ્ચ �શ�ણ �ે�ે IITs અને AIIMS �ારા િવશ્વક�ા�ું �શ�ણ, િવચારધારાથી �ે�રત) �ારા �ુલવામા શોિપઅન, કુ લગ�વ,
�ુવાનો માટ� કૌશલ્ય યોજના, આંતરમાળખાક�ય �ુિવધાઓ �ેમ અવં�ત�ુરા વગેર� �ેવા આતંકવાદ� હુ મલાઓ કરાવવામ� આ�યા
ક� ર�તાઓ, ર� �વે , રોપ -વે , �ુરંગ વગેર� કામગીર� હાથ ધરવામ� હતા.
આવી. } સાયબર�પેસ , સો�શયલ મી�ડયા �ારા ધાર્મક ભાવનાઓનો
Counter – Terrorism Scenario in J&K સહારો લઈ �ુવાનોને આ ��ૃત્ત્તમ� જોડવામ� આવે છે.
S

} નયનરમય દૃશયોની ખીણ એવા J&K ક� ��શા�સત �દ�શ એ 2. hybrid અને Virtual આતંકવાદ�ઓ
છે �લા �ણ દાયકાથી �ોસ–બોડ� ર ટ� ર��રઝમ, અલગાવવાદ, } આતંકવાદ� સંગઠનો એવા લોકોનો ઉપયોગ કર� છે �ેમની કોઈ
ઘૂષણખોર�ની સમ�યાઓથી પી�ડત છે. J&Kમ� લશકર–એ- ���મનલ �ૃ�ઠ�ૂ�મ ન હોય, આથી તેમના િવરુ� સરળતાથી
eb

તૈયબા (LET) �ૈશ–એ–મોહમમદ (JeM), �હજ�ુલ �ુ��હ��ન કાય�વાહ� કર� શકાતી નથી.
(HM) �ેવા સ��ય આતંકવાદ� સંગઠનો છે. ઉત્તર અને દ��ણ 3. પા�ક�તાનની Information Warfare
કશમીરમ� 150 થી વ�ુ આતંકવાદ�ઓ હાલમ� કાય�રત છે.
} આતંકવાદ� સંગઠનો ફ� ક ન્ુઝ, ભારત િવરોધી �ચાર, ખોટ�
(Source : Indian Army).
મા�હતી વગેર� �ારા �ુવાનોને આતંકવાદના માગભે દોર� રહ્ા છે.
ઘૂષણખાેરીને અટકાવવા માટે નાં પગલાં
W

Ushering Investments
1. Three–tiered counter infiltration grid : (A) Indian
} The Jammu and Kashmir Industrial Policy 2021–30
Army (B) CRPF (C) J&K Police
2. Anti–infiltration obstacle system fencing } J&Kને િવકાસમ� ભાગીદાર બનાવવા માટ� ભારત સરકાર �ારા
�નવેશના નવીન માગગો �ુ�લા �ૂકવામ� આ�યા છે. 2019ના
3. ડ� ોન �ારા સવભેલ�સ
વષ� પહ� લ� આ �દ�શમ� �નવેશ મા� સબ�સડ� અને ટ� સિમ�
4. night–vision ઉપકરણો/સાધનો
છૂ ટછાટના �પમ� જોવા મળ�ું હ�ું. હવે તેને વધાર� નવીન �ે�
5. hand–held thermal imaging devices �ેમ ક� �વાસન, હોર્ટકલ્ચર, �વાસ્થ્ય, �શ�ણ વગેર�નો સમાવેશ
} ઉપરો�ત પગલ�ઓના લીધે J&K મ� ઘૂષણખોર�ની સં�ામ� કરવામ� આ�યો છે. ઉપરો�ત નવી ની�તમ� નીચેની �ુ�
બમણી ગ�તએ ઘટાડો નોંધાયો છે. બાબતોનો સમાવેશ થાય છે :
144 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Websankul At a Glance

1. ટકાઉ �વાસન ની�ત Bridging the Digital Divide


2. Saffron - GI tag } કોિવડ–19ના કારણે સમ� �શ�ણ �ે� ઓનલાઈન સ��ય થ�ું.
3. વૉલમાટ� અને અમેઝોન �ેવી �યન્ટ ઇ-કોમસ� �લેટફોમ� પર આ પ�રવત�નનો લાભ J&Kના િવ�ાથ�ઓને મળ� તે �દશામ�
�ા�નક વ��ુઓ�ું વેચાણ કરાયેલ સરકારના �યત્ો ;
4. ખાનગી �નવેશ માટ� ની પરવાનગી 1. SARAL Android App : e–content, live classes,
activities
5. IITs અને AIIMS �ારા �શ�ણ સં�ાની �ાપના
2. Aadharshshila : Digitise all the government
Trust with Cinematic Paradise schools in the Jammu division

®
} કાશમીર ક� કલી, જબ જબ ફૂલ ખીલે , �હમાલય ક� ગોદ મે , બજરં ગી 3. Samadhan : Onliine Grievance Redressal System

@ Glance
ભાઇ�ન વગેર� �ફલ્ોમ� બતાવેલ દૃશયોમ� કાશમીરની નયનરમય 4. J&K Education Hub

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
�ુંદરતા�ું વણ�ન જોવા મળે છે. અહીં વ�ુ �માણમ� �ફલ્ો�ું
�ૂટટગ થાય તે હ� �ુથી J&Kના િવકાસના ભાગ�પે �સનેમા �ે�ને Fostering MSMEs and Artisans
િવકસાવવા માટ� ‘J&K Film Policy–2021’ બહાર પાડવામ�

u
} J&K તેના હ�તઉ�ોગ માટ� િવશ્વભરમ� િવ�ાત છે. તેના કારપેટ,
આવી છે. �ેના �ુ� હ� �ુઓ નીચે �ુજબ છે ; �સલ્ક, શાલ, પોટર� વગેર��ું સમ� િવશ્વમ� વેચાણ થાય છે. આ
1. �ફલ્ �સટ��ું �નમ�ણ �ે�ને વ�ુ િવકસાવવા માટ� સરકારના �યત્ો નીચે �ુજબ છે ;

nk
2. વાર્ષક �ફલ્ ફ� સ્�વલની ઉજવણી
3. J&K �ફલ્ એવોડ્� સ
4. FAM Trips (Familiarization Trips)

ટકાઉ પ્રવાસન
} ‘ભારતના સ�વ�ઝલભે�ડ’ તર�ક� ઓળખાતા J&Kના �વાસનને વેગ
1. BPMS : Procurement and marketing support
scheme
2. MSME : Sustainable (ZED) Certification Scheme
3. ટ� � નોલૉ� સેન્ટર (શ�ભા - J&K ખાતે)
4. Aroma mission (startups માટ� )
Sa
આપવા, Universal Health Coverage in J&K
1. �વદ�શ દશ�ન } “Prevention is better than cure” ના �સ��તને �યાનમ�
2. PRASHAD યોજના રાખી J&Kના લોકોને �વાસ્થ્ય સેવાઓ ઘરઆંગણે પહોંચાડવાના
�યત્ો સરકાર કર� રહ� છે.
3. Eco tourism
} પગલ� : 1) આ�ુ�યમાન ભારત યોજના
શશક્ષણ અને કાૈશલ્ય�વકાસ–અાત્મ�નભર્ર લદ્ાખ 2) �ાથ�મક સારવાર ક� ��ો
eb

} વષ� 2019મ� બંધારણીય �ુધારા �ારા લ�ાખને એક અલગ 3) AB – PMJAY SEHAT (Social, endeavor for
ક� ��શા�સત �દ�શ તર�ક� �હ� ર કરવામ� આ�યો. અહીંના �ુવાધનને health and telemedicine)
�ુ�ધારા સાથે જોડવા માટ� સરકાર� ક� ટલ�ક નીચે �ુજબ પગલા
હાથ ધય� છે ; Hanle Space Observatory
1. શૈ��ણક કાયગોને લગ�ું આંતરમાળ�ું તૈયાર કર�ું } હ� �લે �પેસ ઓરસ�વેટર� લેહમ� ��ત છે. અહીં, આવા �કારની
�પેસ ઓરસ�વેટર� �ાપવા પાછળન� કારણો :
W

2. હો�ે લ �ુિવધા �ૂર� પાડવી


3. Rewa scheme (�શ�ય�ૃ�ત �ો�ામ) : �પધ��ક પર��ાઓ 1. �વચ્છ રાિ� આકાશ
�ેમ ક� UPSCની �ાથ�મક પર��ા પાસ કરનારને નાણાક�ય 2. ન્ૂનતમ �કાશ �દૂષણ
સહાય 3. �ૂક� હવા/આબોહવાક�ય ���ત
4. એ����નયરરગ કોલેજની �ાપના
5. ��લીંગ લ�ાખ કાય��મ
6. એ�ે�ન્ટ�શપ
7. ઉ�ોગસાહ�સકતા આધા�રત (Entrepreneurial) �શ�ણ

વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 145


Websankul At a Glance WebSankul®PUBLICATION

�વ�વધ ક્ષેત્રાેમાં ભારતનું પ્રદશર્ન અને પહે લાે


Infrastructure (અાંતરમાળખું) 2. Covishield
} રા�ટ� �ય ધોર�માગ�ના બ�ધકામમ� 25% વધારો થયો છે. 3. Corbevax
} 550 ���લાઓને 4 Lanes ધોર�માગગો સાથે જોડાયા છે. 4. ZyCov-D
5. Genova
} સાગરમાલા �ો�ે� અંતગ�ત 194 �ો�ે�સ �ૂણ� કય� છે.
} ઑગ� 2022 �ુધીમ� 212.50 કરોડ કરત� વ�ુ વેક્સિનના ડોઝ
} ભારતમાલા �ો�ામ અંતગ�ત 8000 �ક.મી. ર�તાઓ�ું �નમ�ણકાય�
આપવામ� આ�યા.

®
�ૂણ� થયેલ છે.
} િવશ્વન� જ��રયાતમંદ દ�શો �ુધી ભારતે વેક્સિન મૈ�ી કાય��મ
} જળમાગગો : 111 રા�ટ� �ય જળમાગગો 24 રા�ોમ� કાય�રત છે.
અંતગ�ત આશર� 25 કરોડથી વ�ુ રસીના ડોઝ મોકલ્યા છે.

l
સંરક્ષણ ક્ષેત્રે અાત્મ�નભર્રતા } ઓક્સિજન ઉ�પાદનમ� આ��નભ�રતા
} પગલ� : ➢ 2019 �ુધીમ� ભારત એક �દવસમ� 900 મે�ટ� ક ટન �લ��વડ

ku
1. સંર�ણ ખર�દ ની�ત 2016 ( Defense Procurement મે�ડકલ ઓક્સિજન�ું ઉ�પાદન કર�ું હ�ું, પરં �ુ મ�ગ વધત�
Policy 2016) 2020-21મ� ઉ�પાદન 10 ગણું વધાર� દ��ું હ�ું.
2. 68% રકમની ખર�દ� �ા�નક બ�રમ�થી કરવાની જોગવાઈ } જન ઔષધી યોજના
3. �વદ�શી તેજસ ખર�દવાની મંજૂર� ➢ ઓગ� 2022 �ુધીમ� 8786 જન ઔષધી ક� ��ો કાય�રત છે.
4. �ા�નક/�વદ�શી ઉ�પાદનને �ોત્ાહન આપવા �ડફ� ન્સ ➢ 2024 �ુધીમ� 10,000 જન ઔષધી ક� ��ોનો લક્ષ્ય�ક
કો�રડોરની �ાપના
} પીએમ ગર�બ કલ્યાણ પેક�જ
an
(A) ત�મલનાડુ
➢ �.1.70 લાખ કરોડ.થી વ�ુ�ું પેક�જ
(B) ઉત્તર�દ�શ
➢ કોરોના વો�રયસ�ને �.50 લાખનો �વાસ્થ્ય વીમો
5. અત્નિપથ યોજના
➢ 80 કરોડ લોકોને ��ત �યક�ત દર મ�હને 5 �કલો ઘઉં અથવા
અારાેગય ક્ષેત્રે ચોખા અને એક �કલો દાળ મફત આપવાની જોગવાઈ
} 2020 મ� 137% - �વાસ્થ્ય બ�ેટમ� વધારો. } ઉજ્જવલા યોજના
S

} ડો�રની સં�ા ➢ ગર�બોને �ન:�ુલ્ક એલપી� (LPG) કનેક્શન આપવાની


➢ 1951 – 13.01 લાખ ડો�સ� યોજના
➢ 2022 – 834 લોકો સામે એક ડો�ર ➢ િવશ્વ �વાસ્થ્ય સંગઠનના �રપોટ� અ�ુસાર ભારતમ� રસોડામ�
eb

} નસ� �ૂમાડાને કારણે દર વષભે આશર� પ�ચ લાખ લોકોન� �ૃત્ુ થાય
➢ 1951 – 34.41 લાખ નસગો છે.
➢ 2022 – ��ત 1000 લોકોએ 2 નસ� સેવા આપે છે. ખેડૂતાેની અાવક બમણી કરવાનાે લકયાંક
} મે�ડકલ કોલેજ } વાવણી પહ� લા : 22.91 કરોડ સોઇલ હ� લ્થ કાડ� �ર� કયયાં.
➢ 2001 – 334 કોલેજ
} વાવણી દર�મયાન : �ધાનમં�ી કૃ �ષ સસચાઈ યોજનાના સસ�ચત
W

➢ 2021 – 612 કોલેજ


�ે�મ� �ૃ��.
} ટ�બી �ુ�ત ભારત
} વાવણી બાદ : પીએમ ફસલ બીમા યોજનામ� 2018 �ુધીમ� 11.42
➢ સં�ુ�ત રા�ટ� નો લક્ષ્ય – 2030 �ુધીમ� િવશ્વને ટ�બી �ુ�ત
કરવાનો. કરોડ ખેડૂતો સામેલ .
➢ ભારતનો લક્ષ્ય – 2025 �ુધીમ�. ➢ ઈ-નામ (e-NAM) મ� 1.73 કરોડથી વ�ુ ખેડૂતો ર��ર.
➢ મેલેર�યા �ુ�ત ભારત : સરકાર� નેશનલ �� મવક� ફોર મલેર�યા ➢ �કસાન ર� લવેન� 167 થી વ�ુ �ટ કાય�રત
એ�લ�મનેશન 2016-2030 �ર� ક�ુું છે.
➢ પીએમ �કસાન સમમાન �ન�ધ હ� ઠળ વાર્ષક �. 6000 12.02
} �વદ�શી રસી : 5 રસીઓ – મેડ ઈન ઈત્�ડયા
કરોડ લાભાથ�ઓના ખાતામ� મોકલવામ� આવે છે.
1. Covaxin
146 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
WebSankul® PUBLICATION
Websankul At a Glance

અાૈદાે�ગક ક્ષેત્રે સુધારાઅાે } ‘બેટ� બચાઓ બેટ� પઢાઓ’ના પ�રણામ �વ�પ ઈ�તહાસમ�
1. કં પનીઝ એમે�ડમેન્ટ એ�-2017 : નાના ઉ�ોગોને રાહત. �થમવાર ભારતમ� 1000 �ુ�ષો સામે 1020 મ�હલાઓ છે.
2. ઇ�સો�વ�સી બેન્કરપ્ી કોડ-2016 (2021મ� �ુધારો) : NPAમ� } ��ૂ�ત �હતલાભ અ�ધ�નયમ 1961 (Maternity Benefit
ઘટાડો નોંધાયો. Act 1961)મ� �ુધારો કર�ને ��ૂ�ત ર�નો સમયગાળો 12
3. સસગલ િવ�ડો ક્�લયર�સ : ઉ�ોગ અને રોકાણ માટ� તમામ મંજૂર� અઠવા�ડયાથી વધાર�ને 26 અઠવા�ડયા કરવામ� આ�યો.
હવે એક જ જગયાએ મળે છે. અા�દવાસી સમુહનું સશસ્તિકરણ
4. ર� ટ�ો�પે�ટવ ટ� સિ �વ�પની ના�ૂદ�. } Vision : સબકા સાથ, સબકા િવકાસ, સબકા િવશ્વાસ, સબકા

®
5. MSME ની નવી �યા�ા. �યાસ.

@ Glance
6. પફગોમ�સ �લન્કડ ઇ�સે�ન્ટવ ��મ } �ૌપદ� �ુ�ૂ� એ ભારતના �થમ આ�દવાસી મ�હલા રા�ટ� પ�ત બ�ા.

l
પ્રાથમિક પરીક્રા
વીજળી } ભગવાન �બરસા �ુંડાના જન્મ�દવસ (15 નવેમબર)ને ‘આ�દવાસી
} 37 કરોડથી વ�ુ LEDs બ�બ�ું િવતરણ. ગૌરવ �દવસ’ તર�ક� �હ� ર કરવામ� આ�યો. (દ�શભરમ� આ�દવાસી

u
�વતં�તા સેનાની સં�હાલયના �નમ�ણના ભાગ�પે)
} �ધાનમં�ી કુ �ુમ યોજના હ� ઠળ ��ત વષ� 32 �મ�લયન ટન CO2
(કાબ�ન ડાયોસિાઈડ) ઉત્��નમ� ઘટાડો થયો. } ઝારખંડમ� ભગવાન �બરસા �ુંડા આ�દવાસી �વતં�તા સેનાની
સં�હાલય.
} સૌભાગય યોજના હ� ઠળ લગભગ �ણ કરોડ લાભાથ�ને કનેક્શન

nk
અપાય�.
} ઉ�લા યોજના : ગર�બ અને મ�યમ વગ�ન� પ�રવારોને વીજળ�
�બલમ� દર વષભે 50,000 કરોડ �િપયાની બચત થાય છે.

�ડ�જટલ ઈન્ડિયા
1. કોમન સર્વસ સેન્ટર : દ�શભરમ� 5.31 લાખ ક� ન્�ો કાય�રત
} નમ�દા (ગ�ડ� શ્વર ખાતે) ���લામ� રા�ટ� �ય આ�દવાસી સં�હાલય
} ટ� ાઇરસ ઈત્�ડયા : આ�દવાસી કાર�ગરો, વણકર, કું ભાર, કઠ�ૂતળ�
બનાવનાર અને ભરતકામ કરનારની ઉત્ૃ �ટ �શ�પ પરં પરા �ું એક
જ �ળે એક�ીકરણ – આ�દ મહોત્વના ભાગ�પે .
} TRIFED : આ�દવાસી �ોડ�્ સના વેચાણ માટ� ઈ-કોમ�સ �ારા
�ોત્ાહન.
Sa
2. ઉમંગ એપ : 1570 થી વ�ુ સરકાર� સેવાઓ ઉપલબ્ધ 22,000
થી વ�ુ �બલ ચૂકવણી સેવા ઉપલબ્ધ કાૈશલ્ય �વકાસ

3. �ડ��લોકર : મહ�વના દ�તાવેજોને પેપરલેસ સેવ કરવાની �ુિવધા } Skill India �ો�ામ અંતગ�ત 5.70 કરોડ લોકોને કૌશલ્ય તાલીમ
4. સે�મ�ોન ઈત્�ડયા �ો�ામ આપવામ� આવી. – (માચ� 2021 �ુધીમ�)
} �યાવસા�યક �શ�ણ અને કૌંશલ્ય િવકાસના �ે�ોમ� સહયોગ
પેટન્ટ અને ટ્ે ડમાકર્ સુધારા
માટ� �પાન, ઑ��ે �લયા, ર�શયા, �ફનલે�ડ સ�હત આઠ દ�શો
eb

1. ની�ત આયોગ : AI For All Program


સાથે સમજૂ તી.
2. ઇન્ટે લે�્ચ�ુયલ �ોપટટી પો�લસી 2016
3. પેટન્ટ �લ્સ પીઅેમ અાવાસ
4. શૈ��ણક સં�ાઓને પેટન્ટ ફ�મ� 80% �ુધીની છૂ ટ } �ામીણ અને શહ� ર� િવ�તારોમ� પાકા ઘરની યોજના.
5. �ાટ� અપ ઈત્�ડયા } આ યોજના અંતગ�ત 3 કરોડ પાકા ઘરો�ું �નમ�ણ �ૂણ� થયેલ છે.
W

6. ની�ત આયોગ�ું અટલ ઈનોવેશન �મશન પીઅેમ મુદ્ા યાેજના


} િવશ્વના 40% �ડ��ટલ નાણ�ક�ય �યવહાર ભારતમ� થાય છે.
} ઉ�ોગ સાહ�સકો�ું �વરોજગાર�ું સપ�ું સાકાર થાય તે અથભે 10
} ફ� સલેસ એસેસમેન્ટ �સ�મ લાખ �િપયા �ુધીની ગેરંટ� �ુ�ત લોન �ુિવધા �ૂર� પાડવાની
➢ Honest Taxpayers અંતગ�ત આ યોજના અમલમ� �ૂકવામ� યોજના.
આવી હતી. �ેના કારણે ઈન્કમ ટ� � �રટન� ફાઈસલગમ� } આ યોજનામ� 68% થી વ�ુ �ધરાણખાતા મ�હલાઓ માટ� , �ાર�
ચકાસણી, આકારણી, અપીલ, �રફં ડની ફાળવણી વગેર� 22% �ધરાણ નવા ઉ�ોગ સાહ�સકોને આપવામ� આ�યા છે.
���યા સરળ બની છે.
ઉડાન યાેજના
} 55% જન-ધન ખાતાધારક મ�હલાઓ છે.
} Vision : ઉડ� દ�શ કા આમ નાગ�રક (ઉડાન)
વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰ 147
Websankul At a Glance WebSankul® PUBLICATION

} તેના �ારા મ�યમ વગ�ન� લોકો 500 �ક.મી. �ુધીનો િવમાન �વાસ COP-26 અંતગ�ત ભારત �ારા આપવામ� આવેલ મં� .
મા� 2500 �િપયામ� કર� શક� છે. } આ અભભયાનનો ���ટકોણ એવી �વનશૈલી �વવાનો છે �ે
} ઉડાન યોજના અંતગ�ત વષ� 2026 �ુધીમ� 220 ડ� સ્�નેશનને આપણા �હને અ�ુ�પ હોય એન તેને �ુકસાન ન પહોંચાડ� .
1000 માગ� સાથે �ુર� કરવા�ું લક્ષ્ય રાખવામ� આ��ું છે. 6. 2070 �ુધીમ� નેટ-ઝીરો�ું લક્ષ્ય�ક
પાેષણ �મશન 2.0 } 2030 �ુધીમ� ન�� કરાયેલ લક્ષ્ય�ક ;
} આ અભભયાનમ� 40 કરોડથી વ�ુ જન આંદોલન આધા�રત (1) 1 �બ�લયન ટન કાબ�ન ઉત્��નમ� ઘટાડો
��ૃ�તઓ તેમજ પોષણ ટ� � કર એસ�લક� શનથી 11.38 કરોડ (2) �બન અ�શમ�ૂત ઊ�� �મતાને 500 ગીગાવોટ �ુધી

®
લાભાથ�ઓ�ું મો�નટર�ગ કરવામ� આ��ું છે. પહોંચાડવી
} NFHS (નેશનલ ફ� �મલી હ� લ્થ સવભે)-5 �ુજબ પ�ચ વષ�થી ઓછ� (3) 50% ઊ�� જ��રયાતોને અ�ય ઊ��થી �ૂર� કરવી
ઉંમરના બાળકોમ� ઠીંગણાપણા�ું �માણ 38.4% થી ઘટ�ને (4) કાબ�નની તીવ્રતા 45%થી પણ ઓછ� કરવી.

l
35.5% થ�ું છે.
7. સસગલ �ુઝ �લાસ્�ક પર ��તબંધ
} બાળકોમ� નબળાઇ�ું �માણ 21% થી ઘટ�ને 19.3% થ�ું છે.
} �લાસ્�ક વે� મેનેજમેન્ટ એમે�ડમેન્ટ �લ્સ 2021 અંતગ�ત

ku
અમૃત } હાલમ� 75 માઇ�ોનથી નાની �લાસ્�ક ક� ર� બેગન� ઉપયોગ
} હ� �ુ : ગટર અને સે��ટક મેનેજમેન્ટ, �ુધારવાનો, શહ� રોને જળ પર ��તબંધ છે, �ેને 1 �ડસેમબર, 2022 થી 120 માઇ�ોન �ુધી
ઉપલબ્ધતાની પહોંચ �ુ�ન�ચિત કરવાનો અને નદ�ઓમ� ઠલવાત� ��તબં�ધત કરવામ� આવશે .
ગંદા નાળાન� પાણીને અટકાવવાનો છે. 8. રા�ટ� �ય હાઈડ� ોજન �મશન
} 15મી ઑગ� 2021ના રોજ �હ� રાત.
સ્ા�મત્વ યાેજના
an
} ઊ��ના વૈક��પક સ્તોત તર�ક� હાઇડ� ોજના ઉપયોગને �ોત્ાહન
} સાચા અથ�મ� જમીનના અ�ધકાર આપવા
આપ�ું.
} આ યોજના અંતગ�ત વષ� 2025 �ુધીમ� દ�શન� 6.62 લાખ ગામોમ�
સવભે�ું કામ �ૂરું કરવાનો લક્ષ્ય છે. રે લવે
} વ�દ� ભારત એસિ�ેસ : હાલમ� બે �ટ કાય�રત છે.
હે કાથાેન – ‘જય અનુસંધાન’નાે ઉદ્ ઘાેષ
(A) નવી �દલ્� થી વારાણસી (B) નવી �દલ્�થી વૈ�ણોદ�વી
} દ�શમ� ઇનોવેશનની ભાવનાને �ોત્ાહન આપવા માટ� વડા�ધાનના
S

} ઓગ� 2023 �ુધીમ� 75 અને �ારબાદના �ણ વષ�મ� આવી


�યાસો અંતગ�ત વષ� 2017મ� સ્ાટ� ઈત્�ડયા હ� કાથોન શ� કરવામ�
400 વંદ� ભારત ટ� � ન શ� કરવા�ું સરકાર�ું લક્ષ્ય છે.
આવી હતી.
અેક દે શ, અેક �વ�ા
પયાર્વરણ
eb

1. એક દ�શ - એક ર� શન કાડ� : એક �ળે થી બી� �ળે નોકર� માટ�


1. અ�ત ઊ�� (Renewable energy) : દ�શમ� �ાિપત સૌર
જતા નાગ�રકોને ન�ું રાશનકાડ� બનાવવાના ચ�રોમ�થી �ુક�ત
િવદ્ુત �મતા 2014-15મ� 2.63 ગીગાવોટ હતી, �ે લગભગ 22
મળ� તેમજ એક જ કાડ� થી ગમે ��થી અનાજ લેવા�ું શક્ય બન્ું
ગણી વધીને હવે 57.71 ગીગાવોટ થઈ ગઈ છે.
છે.
2. ઈથેનોલ�ું �મશ્રણ : વષ� 2025 �ુધીમ� પેટ�ોલમ� 20% ઈથેનોલ
2. એક દ�શ – એક મો�બ�લટ� કાડ� : �ાહક એ મેટ�ો , બસ, સબ-અબ�ન
ભેળવવા�ું લક્ષ્ય �નધ�ર�ત કરવામ� આ��ું છે.
W

ર� લવે , ટોલ, પાર્કગ, સ્ાટ� �સટ� અને �રટ� લ ખર�દાર� સ�હત


3. ફ� મ ઈત્�ડયા કાય��મ : ઈલે��ો�નક વાહનોના �ોત્ાહન માટ� ની
તમામ �ે�ોમ� પેમેન્ટ માટ� આ સસગલ કાડ� નો ઉપયોગ કર� શક� છે.
યોજના
} આ કાડ� મા�સક પાસ, સીઝન �ટ�કટ વગેર�ને સપોટ� કર� છે.
4. �હિ�લ સ્કે પપગ પો�લસી : જુ ના અનફ�ટ અને �દૂષણ ફ� લાવતા
3. એક દ�શ – એક ગેસ ત્�ડ
આશર� એક કરોડ વાહનોને તબ�ાવાર ર�તે હટાવવા માટ� સ્કે પપગ
પો�લસી લા�ુ કર� છે. જૂ ન� વાહન નવ� વાહનની સરખામણીમ� } હ� �ું : દર� ક ઘરમ� એલપી� અને વાહનો માટ� સીએન� ઉપલબ્ધ
લગભગ 10 ગણું �દૂષણ ફ� લાવે છે. કરાવવો.
5. LIFE Mission 4. એક દ�શ – એક પર��ા (NTA)
} Life Style for Environment : ગલાસગો ખાતે આયો��ત } ઉચ્ચ �શ�ણ સં�ાઓ માટ� �વેશ પર��ાઓ યોજવા માટ�
રા�ટ� �ય પર��ા એજ�સીની રચના કરવામ� આવી.
148 વર્તમાન વવશેષ GPSC 360॰
‘મહ� ન�ું િવ�ાથ�ઓની �થમ પસં દ ’
Our Books
1008 ટે બ� સામા� �વજ્ઞાન
• સામા� �ાન સાથે અં�ે�, �ુજરાતી • GPSC (Class 1-2), Dy. So, નાયબ
�યાકરણ અને ગ�ણત �ેવા િવષયોની મામલતદાર, STI, GSSSB, પોલીસ
કો�ટક�પે સરળ રજૂ આત ભરતી બોડ� (PSI-કો�સટ� બલ) તથા
• ક� �� તથા રા� સરકારની િવિવધ �ુજરાત સરકાર �ારા યો�તી દર� ક
�પધ��ક પર��ાઓ માટ� ઉપયોગી �પધ��ક પર��ા માટ� ઉપયોગી

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

ગુજરાતના �જ�ા શ�વૈભવ - �દ્વતીય અાવૃ��


• �ુજરાતનો ઇ�તહાસ, સ��ૃ �તક • �બનસ�ચવાલય, તલાટ�-કમ-મં�ી,
વારસો, આ�થક અને �ાદ� �શક �ૂગોળ, PSI/ASI �ુ� પર��ા, જુ �નયર �લાક� ,
���લાઓનો રાજક�ય ઇ�તહાસ વગેર� �સ�નયર �લાક� , હ� ડ �લાક� , ફોર� � ગાડ� ,
�ુ�ાઓ�ું રસસભર વણ�ન મહા નગરપા�લકા �લાક� ની પર��ા,
TET/TATની પર��ા, GPSCની �ુ�
પર��ાના �ુજરાતી િવષય માટ�
ઉપયોગી �ુ�તક
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

CPT ગુજરાતનાે સાં�ૃ�તક વારસાે


• GSSSB �ારા લેવામ� આવતી • �ુજરાતની લોકસં�ૃ�ત, કળા-કસબ,
બી� તબ�ાની ક���ૂટરની પર��ાઓ �શ�પ અને �ાપ�કળા, ના�કળા,
�ેવી ક� �બન સ�ચવાલય �લાક� , ATDO, રં ગમંચ , �ચ�કળા, આ�દવાસી સં�ૃ�ત
�સ�નયર �લાક� �ેવી વગ� 3 ની અને પરં પરાઓ�ું શ��પે તલ�પશ�
�પધ��ક પર��ા માટ� ઉપયોગી �ચ�ણ.

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

તલાટી કમ મંત્રી પંચાયતી રાજ


તથા જુ. �ાકર્ • NCERT, GCERT, સરકાર�
વેબસાઇટોનો સંદભ� લઇને તૈયાર
• તલાટ�-કમ-મં�ી અને જુ �નયર �લાક� ની કરાયેલ �ુ�તક. નવી પ��ત અ�ુસાર
પર��ાને �યાનમ� રાખીને તૈયાર કર� લ ત�યા�ક મા�હતીનો સમાવેશ .
��પ�ો�ું �ુ�તક
• નવા અ�યાસ�મ �ુજબ તૈયાર થયેલ
50 ��પ�ો
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
GSSSB કમ્�ૂટર
• 2011 થી 2021 �ુધીના ��ોપ�ો �ું
• GSSSB+GPSSB+પોલીસ ભરતી
િવષયવાઇસ, તેમજ ટોિપક વાઇસ
બોડ� મ� �ૂછાયેલા 800+ ��ોનો
સો�ુશન
ચે�ટરવાઇઝ સમાવેશ
• �બન સ�ચવાલય, તલાટ�-કમ-મં�ી,
કો��ે બલ, PSI /ASI, જુ �નયર �લાક� , • �બનસ�ચવાલય, જુ �નયર �લાક� ,
�સ�નયર �લાક� , હ� ડ �લાક� , �સ�નયર �લાક� , હ� ડ �લાક� , કો��ે બલ,
ફોર� � ગાડ� વગેર� માટ� ઉપયોગી �ુ�તક PSI / ASI માટ� ઉપયોગી �ુ�તક

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

કાયદાે કમ્�ૂટર
• PSI / ASI ની �ુ� પર��ા તથા (�ે. પાેલીસ ભરતી માટે )
કો��ે બલની પર��ા માટ� કાયદાની
િવ��ૃત તૈયાર� કરવામ� અ�ત ઉપયોગી • કો��ે બલ અને PSI/ASI ની
એ�ું �ુ�તક પર��ાઓના અ�યાસ�મને �યાનમ�
લઈને સં���તમ� અને મહ�વની બાબતો
સમાવીને તૈયાર કર� �ું �ુ�તક

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

ભારતીય બંધારણ અને પયાર્વરણ


રા� �વ�ા • UPSC, GPSC, RFO, ACF, PI, Dy.SO.,
• �ાથ�મક અને �ુ� પર��ાના સમ� STI અને GSSSB �ેવી �પધ��ક પર��ા
અ�યાસ�મને આવર� લે�ું �ુ�તક માટ� અ�તમહ�વ�ૂણ� �ુ�તક

• 100 થી વ�ુ ટ� બલ અને ચાટ� ના ઉપયોગ


�ારા મા�હતીની સરળ સમજૂ તી

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

All in One પેપર સેટ English Golden MCQ


• વષ� 2016થી અ�ાર �ુધીમ� GPSC • �બન સ�ચવાલય, તલાટ�-�-મં�ી,
�ારા લેવાયેલ �સિવલ સેવાની �ાથ�મક PSI/ASI, કો��ે બલ, જુ �નયર �લાક� ,
પર��ાઓના 5500+ ��ો �સ�નયર �લાક� , હ� ડ �લાક� , મહા
• GPSC Class 1/2, P.I., S.T.I., Dy.SO નગરપા�લકાની પર��ા વગેર� માટ�
વગેર� પર��ા માટ� અ�ંત ઉપયોગી English Grammarની �ે��સ કરવા
માટ� �ૂબ જ ઉપયોગી �ુ�તક

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
ગુજરાત ઇ�તહાસ ભૂગાેળ (Golden MCQ)
• �ુજરાતના ઇ�તહાસની ભારતીય • GPSC ની 2017 થી અ�ાર �ુધી 2021
ઇ�તહાસના સંદભ� સાથે �ુ�યવ��ત લેવાયેલ , Class 1-2, DySO, STI, PI,
રજૂ આત RFO વગેર�ના �ૂગોળ િવષયના ��ો�ું
• GPSC Class 1/2, Dy. So, PI, ટોપીકવાઇઝ/િવષયા�ુસાર સો�ુશન
PSI/ASI, તલાટ�, જુ . �લાક� ,
�બન સ�ચવાલય �લાક� , �સ�નયર �લાક� ,
હ� ડ �લાક� , કો��ે બલ માટ� ઉપયોગી
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

ઇ�તહાસ(Golden MCQ) ભારતીય બંધારણ અને


રા� �વ�ા
• GPSC ની 2017 થી અ�ાર �ુધી
(Golden MCQ)
2021લેવાયેલ , Class 1-2, DySO,
STI, PI, RFO વગેર�ના ઇ�તહાસ િવષયના • GPSC ની 2017 થી અ�ાર �ુધી
��ો�ું ટોપીકવાઇઝ/િવષયા�ુસાર 2021 લેવાયેલ , Class 1-2, DySO,
સો�ુશન STI, PI, RFO વગેર�ના બંધારણ િવષયના
��ો�ું ટોપીકવાઇઝ/િવષયા�ુસાર
સો�ુશન

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

Maths �રઝ�ન� ગ
• �ુજરાતમ� �થમ વખત સૌથી વ�ુ
• �બન સ�ચવાલય, તલાટ�-કમ-મં�ી,
(60+) �કરણનો સમાવેશ કર�ું સં�ુણ�
PSI/ASI, કો��ે બલ, જુ �નયર �લાક� ,
�ુ�તક
�સ�નયર �લાક� , હ� ડ �લાક� ,
• 3200+ �ે��સ ��ોનો સો�ુશન મહાનગરપા�લકાની િવિવધ પર��ા,
સાથે સમાવેશ ફોર� � ગાડ� , GPSC �ારા લેવાતી
િવિવધ �ાથ�મક પર��ાઓ માટ�

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

GS 1 GS 3
• GS-1 ના સમ� અ�યાસ�મને આવર� • GS - 3 ના સમ� અ�યાસ�મને આવર�
લે�ું �ુ�તક. લે�ું �ુ�તક.
• GPSC �ારા લેવામ� આવતી DySO, • GPSC �ારા લેવામ� આવતી DySO,
STI, ચીફ ઓ�ફસર, �લાસ 1 & 2 ની STI, ચીફ ઓ�ફસર, �લાસ 1 & 2 તથા
પર��ા તથા તકનીક� પો�ના તકનીક� પો�ની �ુ� પર��ા માટ�
�ુ� પર��ાના સામા� અ�યાસ ઉપયોગી �ુ�તક
િવષયની તૈયાર� માટ� ઉપયોગી �ુ�તક
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
GS 2 મુ� પરીક્ષા ભાષા
• GS - 2 ના સમ� અ�યાસ�મને
આવર� લે�ું �ુ�તક. • GPSC �ારા લેવાતી DySO, STI,
• ભારતીય રા��યવ�ા અને ચીફ ઓ�ફસર, �લાસ 1 & 2 તથા
બંધારણના અગ�ના �ુ�ાઓ �ેમ ક� , તકનીક� પો�ની �ુ� પર��ાઓમ�
સંઘવાદ, �ૂળ�ૂત અ�ધકાર, DPSP, �ુજરાતી અને English િવષયોની
રા�ટ� પ�ત, રા�પાલ, ક� �� અને રા� તૈયાર� કરત� ઉમેદવારોને ઉપયોગી
સરકારો, િવિવધ સં�ાઓ વગેર�નો થાય તે�ું �ુ�તક
સમાવેશ .
Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

ગ્રામ સેવક (E-Book)


• કૃ �ષ �ન�ણ�તો �ારા તૈયાર કરવામ�
આવેલ અ�ત મહ�વના 3000+ MCQ
• ખેતી, બાગાયત અને પ�ુપાલન
િવષયના અગ�ના તમામ ��ો�ું
સંકલન

Scan to
Download
Demo Copy

બૂક અાેડર્ર કરવા


અાજે જ ડાઉનલાેડ કરાે
વેબસંકુલ અે��કે શન

Scan QR
વતર્માન �વશેષ Monthly Magazine
‘મહ� ન�ું િવ�ાથ�ઓની �થમ પસં દ ’

વતર્માન �વશેષ વતર્માન �વશેષ


નવે�ર અાે�ાેબર
વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ
વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ
માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન
માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન
ભારતીય સં�ૃ�ત
(ચાટ� ��) Dy.so / ACF 555 આદશ� ��ો
(�ુકલેટ ��)

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

વતર્માન �વશેષ વતર્માન �વશેષ


સ�ે �ર અાેગ�
વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ
વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ
માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન
માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન
આઝાદ�ના લડવૈયા ભાગ-2 આઝાદ�ના લડવૈયા ભાગ - 1
(�� �ૂકલેટ) (�ુકલેટ ��)

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

વતર્માન �વશેષ વતર્માન �વશેષ


જુલાઇ જૂન
વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ
માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન
પય�વરણ િવશેષ �ુકલેટ �� ભારત�ું બંધારણ : એક નજર

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

વતર્માન �વશેષ વતર્માન �વશેષ


મે અે�પ્રલ
વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ વગ� 3 અને GPSC ની તમામ પર��ાઓ
માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન માટ� ઉપયોગી એ�ું મ��કલર મેગે�ઝન

કરં ટ �ુપરફા� (છે �લા 3 મ�હના�ું) િવશેષ �ુ�ો – �ુજરાત�ું વાવ�ાપ�

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy
‘મહ� ન�ું િવ�ાથ�ઓની �થમ પસં દ ’
GPSC 360° Monthly Magazine

GPSC 360° GPSC 360°


નવે�ર અાે�ાેબર
GPSC �ારા લેવાતી તમામ પર��ાઓ
GPSC �ારા લેવાતી તમામ પર��ાઓ
માટ� ઉપયોગી વત�માન �વાહો�ું
માટ� ઉપયોગી વત�માન �વાહો�ું
360˚એના�લ�સસ
360˚એના�લ�સસ

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

GPSC 360° GPSC 360°


સ�ે �ર અાેગ�
GPSC �ારા લેવાતી તમામ પર��ાઓ GPSC �ારા લેવાતી તમામ પર��ાઓ
માટ� ઉપયોગી વત�માન �વાહો�ું માટ� ઉપયોગી વત�માન �વાહો�ું
360˚એના�લ�સસ 360˚એના�લ�સસ

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

GPSC 360° GPSC 360°


જુલાઇ જૂન
GPSC �ારા લેવાતી તમામ પર��ાઓ
GPSC �ારા લેવાતી તમામ પર��ાઓ
માટ� ઉપયોગી વત�માન �વાહો�ું
માટ� ઉપયોગી વત�માન �વાહો�ું
360˚એના�લ�સસ
360˚એના�લ�સસ

Scan to Scan to
Download Download
Demo Copy Demo Copy

GPSC 360° બૂક અાેડર્ર કરવા


મે અાજે જ ડાઉનલાેડ કરાે
GPSC �ારા લેવાતી તમામ પર��ાઓ વેબસંકુલ અે��કે શન
માટ� ઉપયોગી વત�માન �વાહો�ું
360˚એના�લ�સસ

Scan to
Download
Demo Copy
Scan QR

You might also like