LEKl Z BOŻEJ

APTEKI

SPIS
 CZĘŚĆ I
Z D R OW I E LU D Z K I E P O P R Z E Z S Z K I E Ł K O I O K O H IS T OR I I . 5
1. Zdrowie ludzkie w czasie i w przestrzeni — Babilonia, As yria,
Egipt, Izrael, Grecja...................................................................... 5
2. Od średniowiecza po nowożytność................................................. 9
3. Współczesności — „nic nowego pod słońcem" .............................. 11

CZĘŚĆ II
J A K Z A C H O WAĆ Z D R O W I E ........................................................... 15
Więcej jarzyn i owoców — mniej cukru i mięsa ............................. 15
4. Czy spożywanie mięsa jest konieczne?............................................ 20
5. Chleb przyszłości?........................................................................... 23
6. Znaczenie postu ....................................................................... 26
7. Wpływ wody na ustrój.................................................................... 31
8. Znaczenie picia wody i herbaty ziołowej .................................. 34
9. Napój poranny................................................................................ 36
10. POŻYTEK" — wysokokaloryczna potrawa dietetyczna . . . 37
11. Śniadanie, obiad, kolacja — wzorem naszych przodków . . . 39
12. Czym jest i co to jest równowaga kwasowo-zasadowa . . . . 41

CZĘŚĆ III
KAŻDY MOŻE STAĆ SIĘ LEKARZEM DLA SIEBIE . . . . 47
1. System odżywiania w/g Waerlanda i dra Bircher-Bennera . . . 50
2. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (niedokwaśność) . . 53
3. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (nadkwaśność) . . 59
Niniejsza publikacja jest skróconą wersją książki „Leki z Bożej Apteki" spół- 4. Otyłość........................................................................................... 63
ki autorskiej Jana Schulza i Edyty Uberhuber. Pominięto tu następujące 5. Cukrzyca........................................................................................ 65
części: 6. Reumatyzm i artretyzm .................................................................. 66
7. Nadczynność i niedoczynność tarczycy............................................ 71
— Słowo wstępne „Od Autorów". 8. Zła przemiana materii — choroba naszej cywilizacji ....................... 75
— Słowo wstępne „Od Wydawcy". 9. Choroby nowotworowe ................................................................... 78
— Dwa pierwsze rozdziały cz. II.
— Części V, VI i VII
— Spis alfabetyczny roślin, indeks nazw polskich, indeks nazw łacińskich,
skorowidz tematyczny.
 CZĘŚĆ IV CZĘŚĆ I
PORADY PRAKTYCZNE Z „APTEKI BOŻEJ"............................. 91
1. „Zioła szwedzkie" — lek wszechstronny........................................ 94
2. „Propolis" — czyli kit pszczeli i jego zastosowanie........................ 99
3. Tajemnica bursztynu....................................................................... 104
4. Aloes — kaktus leczniczy............................................................... 106
5. Zioła stosowane w chorobach serca............................................... 110
6. Zioła stosowane w chorobach wątroby i dróg żółciowych . . . 113
7. Zioła stosowane w chorobach nerek i pęcherza............................. 117 Zdrowie ludzkie
8. Zioła przeciwgorączkowe .........................................................
9. Zioła przeciwkrwotoczne...............................................................
124
126 poprzez szkiełko i oko historii
10. Zioła przeciwzapalne, odkażające i odtruwające............................. 129
11. Zioła przeciw guzom krwawicznym................................................. 132
12. Zioła przeciwbiegunkowe................................................................ 136 1. ZDROWIE LUDZKIE W CZASIE I PRZESTRZENI —
13. Zioła przeczyszczające...............................,.................................... 137 BABILONIA, ASYRIA, EGIPT, IZRAEL, GRECJA.
14. Zioła uspakajające.......................................................................... 139
15. Ziołowe przyprawy kuchenne......................................................... 142
16. Znaczenie soli kuchennej .......................................................... 148 Dzieje medycyny ukazują wyraźnie, jak właśnie poprzez
17. Jarzyny lecznicze............................................................................. 152 lecznictwo ludowe — od czasów najdawniejszych do obec -
— Kapusta (włoska)....................................................................... 154 nych — ukształtowała się dzisiejsza medycyna naukowa.
— Buraki czerwone........................................................................ 158 Historią medycyny podzielić można — począwszy od za-
— Seler........................................................................................... 159 rania dziejów — na instynktowną, magiczną, kapłańską, ludo-
— Pietruszka.................................................................................. 161 wą, doświadczalną oraz naukową. W dziejach medycyny od-
— Marchew.................................................................................... 161 zwierciedlają się na przestrzeni wieków doświadczenia i dzia-
18. Zioła o nadzwyczajnej mocy.......................................................... 165 łalność medyków najróżniejszych poglądów i praktyk zarów -
— Nagietek lekarski (Calendula officinalis)................................... 165 no prawdziwych jak i fałszywych.
— Pokrzywa (Urtica dioica)........................................................... 167 Najstarsze źródła z dziejów ludzkości przemawiają za
— Skrzyp (Eąuisetum arvense)...................................................... 170 tym, że najlepszym nauczycielem osób chcących trudnić się
— Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)................................... 172 udzielaniem pomocy i leczeniem bliskich, była sama natura:
— Tatarak (Acorus calamus)......................................................... 174
— Czarna jagoda (Vaccinum myrtillus).......................................... 175 obserwacja przyrody i zwierząt. Ludzie pierwotni odżywiają cy
19. Uprawa ziół w ogródku przydomowym.......................................... 177 się roślinami doskonale zapoznali się z ich właściwościami
20. Jak, kiedy, gdzie zbierać zioła? ................................................ 182 odżywczymi, trującymi i uzdrawiającymi. Doświadczenia lecz-
21. Suszenie i przechowywanie ziół ................................................ 185 nicze w stosowaniu ziół przekazywane były z pokolenia na
22. Kalendarz zbioru ziół..................................................................... 187 pokolenie poprzez tysiąclecia. Wiele ze środków leczniczych,
stosowanych od wieków przetrwało do naszych czasów w tzw.
medycynie ludowej, a niemało z nich zostało wykorzystanych
przez współczesną medycynę naukową.
Dokładne wiadomości, dostarczane między innymi przez
archeologów, o niektórych ziołach i sposobach terapeutycz -
nych pochodzą sprzed około 4000 lat. Znane było ochładzanie
i ogrzewanie, nacieranie, oczyszczanie, upuszczanie krwi. Ze
środków roślinnych korzystano również w postaci okładów,
 plastrów, inhalacji itp. Sok jaskółczego ziela stosowano przy
chorobach oczu, czosnek służył jako środek odkażający, sie -
mię lniane, tatarak, mak, jałowiec, mięta, rumianek, piołun
i wiele innych roślin znano już tak dawno i stosowano w lecz-
nictwie.
W miarę rozwoju nauki poznawano coraz to nowe właści wości
lecznicze roślin a lecznictwo rozwijało się coraz bar dziej,
zwłaszcza z postępującym formowaniem się większych
skupisk ludzkich, w których leczeniem chorych zajmowali się
przeważnie kapłani. Najstarsza „farmakopea" pochodzi z Ba -
bilonii, kraju położonego w dorzeczu Eufratu i Tygrysu, za-
mieszkałego wówczas przez Sumerów. (Byli to pierwotni miesz-
kańcy Mezopotamii, których kultura wywarła wielki wpływ
na Asyryjczyków i Babilończyków. Sumerowie pobici zostali
w późniejszym okresie przez ludy semickie). Najstarszym
zachowanym dokumentem medycznym z tego okresu jest
niewątpliwie gliniana tabliczka z Nippur zapisana pismem
klinowym przez lekarza sumeryjskiego w formie podręcz-
nika o znanych mu środkach leczniczych. „Vademecum" to
odczytane zostało w roku 1953. Wynika z niego, że pod
koniec trzeciego tysiąclecia przed naszą erą posługiwano się
w lecznictwie takimi substancjami jak np. korą i żywicą róż -
nych drzew, olejami roślinnymi oraz sproszkowanym mułem
rzecznym. Wspomina ono też o lekach mineralnych, jak np.
chlorku sodu (sól), saletrze i różnych mieszaninach alkaliów.
Z Kodeksu króla Hammurabiego, który jest zbiorem praw i
nakazów dla uzdrawiaczy XVIII stulecia przed naszą erą
wynika, że zawód lekarza istniał już w starożytnej Babilonii.
Babilończycy i Asyryjczycy uważali, że choroby wywoływane
są przez złe duchy, demony. Z tych wierzeń babilońskich po -
chodzą też różne przesądy utrzymujące się do naszych czasów.
W leczeniu posługiwano się, obok ziół, olejkami i wodą. A
więc wodolecznictwo ma swoje początki w Mezopotamii — w
kolebce początku cywilizacji!
Egipskiemu uczonemu, nazwanemu przez Greków Herme-
sem przypisuje się skodyfikowanie w 42 księgach całej wie -
dzy starożytnego Egiptu z zakresu anatomii, balsamowania
zwłok, farmakologii i chorób w ogólności. Wiedza medyczna
w starożytnym Egipcie uważana była za wiodącą; w szczegól -
ności doprowadzono do perfekcji balsamowanie zmarłych, by
zapewnić im — nieśmiertelność. Z odnalezionych przez arche-
ologów papirusów Ebersa wnioskować możemy również o wy-
sokim poziomie nauk medycznych i fitoterapeutycznych. Pa-
pirusy te zawierają ok. 900 recept różnych leków, 877 wska-
zówek leczenia ran i dolegliwości ciała. Egipcjanie cierpieli
na mnóstwo chorób! W celu zapobiegania im zalecano jak
najczęstsze stosowanie lewatyw, środków napotnych i moczo-
pędnych. Profilaktycznie pito wodę filtrowaną, gdyż poznano
sposób przenoszenia się niektórych chorób zakaźnych, np. czer-
wonki.
Kiedy naród żydowski był w niewoli egipskiej, jego za -
sady czystości przeniknęły do tego kraju, gdzie ustawowo
wprowadzono powszechny obowiązek przestrzegania niektó-
rych przepisów higienicznych. A więc nie Żydzi uczyli się
zasad higieny od Egipcjan lecz odwrotnie! Wprawdzie medy-
cyna Izraela stała pod przemożnym wpływem lecznictwa sta-
rożytnego Egiptu lecz Żydzi nauczali, że czystość łączy się
bezpośrednio z pobożnością i mieli własne przepisy dotyczące
przyrządzania posiłków, umiaru w jedzeniu i piciu wina, uni-
kania kontaktów z chorymi *.
Gdy Mojżesz na polecenie Jahwe wyprowadził swój na-
ród z Egiptu otrzymał od Boga prawa i rozporządzenia z na-
stępującą obietnicą: „Jeśli wiernie będziesz słuchał głosu twe-
go Boga, Jahwe, i będziesz wykonywał to, co jest słuszne
w oczach Jego, jeśli będziesz dawał posłuch Jego przykaza -
niom i strzegł wszystkich Jego praw, to nie ukarzę cię żadną
z tych plag, jakie zesłałem na Egipt, bo Ja, Jahwe, chcę być
twoim lekarzem" (II Mojż. XV,26)... „żadna z tych plag..."
jakaż to piękna obietnica dla Izraelitów — dla narodu wy-
branego! Bóg dał im obietnicę uwolnienia się od chorób egip-
skich. Jak wynika z niektórych papirusów, znalezionych przy
zabalsamowanych ciałach, z których odczytane zostały przez
archeologów opisy chorób panujących w Egipcie w ówczes-
nych czasach, były to między innymi dolegliwości jelit, cho-
roby oczu, skóry, zimnica, pasożyty etc.
Mojżesz, który pobierał naukę na dworze faraona i za-
znajomiony był ze starą królewską wiedzą medyczną, nie ko-
rzystał z żadnej „tajnej" receptury Egipcjan, którzy, jak wiemy
z opisów historyka Herodota, opierali swoje poglądy lecznicze
w dużej mierze na czarnoksięstwie i magii. Mojżesz bez-
względnie poddawał się woli Boga. Wiele dowiedzieć się mo -
żemy na ten temat ze Starego Testamentu.
» Patrz: Grzegorz Fedorowski — Człowiek, istota poznana?
Warszawa 1981.
 Przepisy sanitarno-higieniczne zawarte w Biblii nie mia
ły wyłącznie znaczenia religijnego, lecz stały również na stra
ży zdrowia człowieka. Zakazy spożywania pewnych mięs,
określanych w Biblii mianem „nieczystych", znalazły pełne
potwierdzenie w obecnej nauce. O przywiązywaniu wielkiej
wagi do diety, świadczy jeden z licznych ówczesnych aforyz
mów: „jeśli możesz wyleczyć chorego dietą lub lekarstwem —
wybierz dietę." Bóg uczynił przecież rośliny lekami, o czym
świadczą teksty Pisma Świętego. Pokarmem dla człowieka ma
ją być......płody rolne" (I Mojż. 111,18).
Również przepisy odnoszące się do usuwania nieczystości
i do izolacji chorych zakaźnie mają swoje potwierdzenie w Bi -
blii. Grecja jest ojczyzną „ojca medycyny" Hipokratesa z Kos.
Żył on w V—IV wieku przed Chr. Napisał znakomite dzieło
pt. „Corpus Hippocraticum", w którym między innymi przy-
wiązuje dużą wagę do ziołolecznictwa i diety. Uważa również,
iż duże znaczenie dla zdrowia mają gleba, woda i powietrze.
Hipokrates bardzo często stosował też, obok diety, banki i ką-
piele wodne, a diagnozy stawiał na podstawie obserwacji cho-
rego. Tym samym przekształcił „sztukę" medyczną w — naukę.
Będąc zaciętym przeciwnikiem szkoły lekarskiej w Knidos (Azja
Mniejsza), która zalecała leczenie wyłącznie chorego narządu,
bronił zaciekle swojego poglądu, iż leczyć należy nie chorobę, a
jej przyczynę i całego człowieka. Chorobę zaś uważał za
zachwianie równowagi biologicznej organizmu powstałej
wskutek szkodliwych czynników, z którymi prowadził walkę
na śmierć i życie. Hipokrates głosił także zasadę tajemnicy
lekarskiej. Większość jego poglądów obowiązuje do dziś, a je go
teorie niczym nie różnią się od współczesnych.
Medycyna starożytnych Rzymian powstała pod wpływem
wiedzy medycznej Etrusków, którzy mieli swoje państwo na
Półwyspie Apenińskim. Medycyna Etrusków opierała się prze-
de wszystkim na stosowaniu naturalnych środków leczni -
czych — na ziołach.
W Państwie Rzymskim lecznictwo rozwinęło się dopiero
w I wieku przed Chr. Lekarze rzymscy byli początkowo grec -
kimi niewolnikami. Dopiero upadek państwowości Greków
i zajęcie jego terytorium przez Rzymian, przyczyniły się do
„zmieszania" nauk medycznych przez przyjezdnych z Grecji
filozofów i lekarzy. Jednym z nich był Grek Asklepiades
(128—56 r. przed Chr.). Główną tezą głoszoną przez niego była
nauka o atomach. Uważał on, iż życie to ruch atomów,
które służą do odżywiania i tworzenia materii. Chorych le-
czył hydroterapią; stosował również leczenie klimatyczne
i częste lewatywy. Wspomnieć należy również o wielkim uczo-
nym Pliniuszu (Starym). Napisana przez niego „Historia na-
turalis" była przez całe wieki autorytatywnym dziełem dla
przyrodników, uczonych i lekarzy, stanowiła ona ważne źródło
poznania starożytnej medycyny ludowej. Księgi od 20—27 te-
go dzieła zawierają opisy ziół i ich zastosowanie w lecznic -
twie.
W tym okresie powstało też dzieło botaniczno-farmakolo-
giczne pt. „De medicinali materia". Autorem jego był wybitny
lekarz wojsk rzymskich za czasów Nerona — Dioskurides.
Opisał on w swoich księgach około 600 roślin, podając ich
nazwy, sposoby przyrządzania leków, dawkowanie i ich dzia-
łanie.
Największym po Hipokratesie lekarzem i „reformatorem"
nauk medycznych starożytnego świata był Galen. Jego nauki
przetrwały do XVIII wieku po Chr. Poglądy medyczne Gale-
na przesiąknięte były filozofią chrześcijańską. Uważał on bo-
wiem, iż człowiek jest „cudowną maszyną", która nie mogła -
by powstać w wyniku zwykłego łączenia się atomów. Jego
zdaniem, twórcą mógł być tylko „wyższy rozum", kierujący
całym wszechświatem — Bóg. Galen twierdził też, wbrew
nauce Platona o trzech ludzkich duszach, iż człowiek posiada
tylko jedną, żyjącą we krwi, która jest nosicielem sił — esen -
cję życia. Za przyczynę choroby uważał rozprzężenie między
ciałem a duszą. Galen w swej terapii używał wiele leków
pochodzenia roślinnego w postaci nalewek, wyciągów i od-
warów. Metody ich stosowania i terminologia łacińska zacho-
wały się w farmakologii do dnia dzisiejszego, a w świecie le -
karskim znane są preparaty galenowe — klasyczne leki ro -
ślinne.
Galen był — po Hipokratesie — ostatnim wielkim przed-
stawicielem okresu wspaniałego rozkwitu medycyny w Euro -
pie. Wraz z jego śmiercią na przełomie III wieku naszej ery,
nauki jego poszły w zapomnienie.
2. OD ŚREDNIOWIECZA PO NOWOZYTNOSC
Okres wczesnego średniowiecza charakteryzował się „za-
stojem" w zakresie wiedzy medycznej z powodu przekształca-
nia się systemów politycznych i gospodarczych. Wraz z na-
staniem epoki feudalnej i rozkładem niewolnictwa nastąpił
upadek produkcji rolnej, rzemieślniczej, handlu i znaczny za-
 stój rozwoju nauki. Dopiero w XI wieku po Chr. nastąpiło oży-
wienie i zaczęto powoli wkraczać na nowe drogi rozwojowe.
U kolebki życia kulturalnego i naukowego stali duchowni.
Oni znali sztukę czytania i pisania. W bibliotekach klasztor-
nych przetrwały pisemne pozostałości osiągnięć świata an-
tycznego i te okoliczności przyczyniły się do powstania tzw.
medycyny klasztornej. Zalecano mnichom studiować dzieła
Hipokratesa, Dioskuridesa i Galena, poczęto zbierać wiadomości
o ludowych środkach leczniczych, powracano do przebogatych
doświadczeń pokoleń. W ten sposób rozwinęła się farmacja
klasztorna. Lecz zapomniano o studiowaniu Biblii. Kroniki
podają, że w XIV i XV wieku naszej ery jedna czwarta
ludności zginęła wskutek szerzącej się zarazy nazwanej
„morowym powietrzem". Nikomu wówczas na myśl nie
przyszło, że powodem tego może być brak higieny w brud-
nych osiedlach i domostwach. Zapomniano po prostu o pra-
dawnych nakazach higienicznych zapisanych w księgach Pis-
ma Świętego. Nikt przecież nie miał odwagi nawet wspomnieć
o Biblii, Kościół sobie tego nie życzył.
Pod wpływem masowej tragedii śmierci gorączkowo po-
szukiwano „kamienia filozoficznego" i „Quinta essentia". Aż
nieoczekiwanie — pojawił się utalentowany człowiek: Teofras
Paracelsus von Hohenheim. Zapoczątkował on nową erę
w lecznictwie (1493—1541), stosując w swej terapii dietę i wodo-
lecznictwo, świeże powietrze, naturalne środki lecznicze, spokój.
Miał on również swoje sekretne, niezawodne sposoby leczenia
ziołami: stosował polipragmację tzn. mieszanki ziołowe,
zawierające nieraz kilkanaście składników. Wprowadzał rów-
nież nieznaną dotychczas naukę o dozowaniu leków. Śmiało rzec
można, że był to pierwszy farmaceuta, który przyrządzając
leki połączył zioła z pierwiastkami chemicznymi, stosując tzw.
„kwintesensję", wyizolowaną metodami chemiczny mi z roślin
w postaci ciał czynnych.
Jan Gutenberg, wynalazca druku, przyczynił się do spo-
pularyzowania wiedzy. Drukowano dla lekarzy zielniki w for -
mie podręczników. Jako pierwszą tego rodzaju książkę wydru -
kowano „Herbarium" Apuleiusa Platonicusa, a w roku 1485
wydano zielnik niemiecki „Herbarius". Pierwsze zielniki dru-
kowano w języku łacińskim, a potem tłumaczono na języki na-
rodowe. W miarę rozwoju kunsztu drukarskiego udoskonalano
i upiększano książki rycinami. I tak w połowie XVI wieku po
Chr. po raz pierwszy przedstawiono w nich rośliny w rycinie
z opisem naukowym. Medycyna XVI i XVII wieku oparta
była głównie na lekach roślinnych i nieliczne były preparaty
chemiczne. Rozkwit medycyny naturalistycznej trwał do XVIII
wieku.
Druga połowa XIX wieku załamuje ten rozwój, jest to
bowiem okres pierwszych syntez ciał organicznych i prepara-
tów otrzymywanych wyłącznie w laboratoriach, które coraz
bardziej wypierają z półek aptecznych leki roślinne. Zwycię -
stwo chemii zdawało się skreślać zioła raz na zawsze z terapii.
A jednak tak się nie stało. W świecie medycznym zjawił się
człowiek o nazwisku Jan Sebastian Kneipp (1821—1897), du-
chowny, lekarz-naturalista. Dzięki niemu nie zapomniano
o pradawnych praktykach, przekazywanych z pokolenia na po-
kolenie; on wyłonił ponownie z mroków zapomnienia hydrote -
rapię i ziołolecznictwo. Dzięki niemu powrócono do gimnasty ki
zdrowotnej i do diety leczniczej.
Do naszych czasów przetrwały więc te dwie „szkoły": me -
dycyna alopatyczna, której sposoby leczenia opierają się głów-
nie na lekach syntetycznych, i medycyna naturalistyczna, któ -
ra czerpie swoje leki z żywej przyrody — z Bożej apteki.
Skarbnicą wiadomości o stanie ziołolecznictwa w Polsce
jest literatura botaniczno-lekarska. Pierwsze dzieło zostało
wydane w 1534 r. napisane przez Stefana z Kobylina zwa -
nego Stefankiem lub Falimierzem. Z bardziej znanych należy
jeszcze wymi enić „Herbarz" Marcina Siennika, wyda ny
w r. 1568. W latach 1777—1786 ks. Krzysztof Kluk wydał
„Dykcjonariusz Roślinny" oraz kilka innych dzieł. Wskutek
wprowadzenia środków chemio-terapeutycznych nastąpił w po-
łowie XIX wieku spadek zainteresowania lecznictwem zioło-
wym. Pionierem zielarstwa w okresie powojennym był prof.
Jan Muszyński (1884—1957), którego publikacje stanowią cen-
ny dobytek polskiego zielarstwa.
3. WSPÓŁCZESNOŚĆ I — NIC NOWEGO POD SŁOŃCEM
Kiedy przeglądamy dzieje ludzkości, spostrzegamy ze
zdumieniem, że na przestrzeni wielu tysiącleci, mimo twórcze-
go rozwoju myśli ludzkiej, stosunkowo bardzo mało uczynio -
no w walce z chorobami. Medycyna współczesna dysponuje
olbrzymim wachlarzem przeróżnych środków leczniczych, ba-
kteriobójczych, bodźcowych i regulatywnych, a mimo to nie
jest w stanie wyjść zwycięsko z bitwy o zdrowie człowieka
Na drodze do całkowitego zwycięstwa pojawił się nieprzekra-
 czalny mur. Murem tym jest szaleńczy postęp techniczny,
przemysł, który swoim śmiercionośnym ramieniem objął cały
świat zatruwając powietrze, wodę i glebę. To współczesna, sa-
mobójcza cywilizacja brutalnie niszczy naturalne środowisko,
podcinając „gałąź" życiodajnej przyrody.
Wskutek straszliwego widma samounicestwienia dzisiejsza
medycyna stanęła znów na rozdrożu, stawiając sobie pytanie,
czym zwalczać choroby mnożące się w skażonym środowisku.
A więc zechciejmy przyjrzeć się tej sprawie bliżej.
Otóż, czyż nie zarysowuje się w medycynie doby obecnej
wyraźny trend powrotu do nauk okresów dawnych, a zaintere-
sowanie nauki — do tych umiejętności terapeutycznych i fito-
terapeutycznych przekazywanych z pokolenia na pokolenie?
Dowodem tego mogą być licznie pojawiające się w ostat-
nim czasie na rynku wydawniczym książki z zakresu zioło-
lecznictwa, dietetyki, wodolecznictwa, książki, które jeszcze
nie tak dawno nie mogły znaleźć wydawcy, gdyż uważano je
za „źródła szarlatanerii' i „babskie znachorstwo". Człowiek
sięgając po te książki wprawdzie nie zawsze zamierza leczyć
się sam, lecz chce dowiedzieć się z nich, co w razie potrzeby
oferuje mu „Boża apteka" i jakie może czerpać z niej uzdra-
wiające substancje.
Współczesny intensywny rozwój chemizacji sprawił, iż
chemioterapia zajęła w medycynie pierwsze miejsce i usunęła
w cień naturalne środki lecznicze, jakimi są zioła. Lecz oka-
zało się w praktyce, iż większość leków syntetycznych wyka-
zuje uboczne działanie na ustrój ludzki. Statystyki medyczne
notują coraz więcej zaburzeń i skutków ubocznych po leczeniu
chemicznymi środkami terapeutycznymi, dlatego też przy-
wrócono do łask zioła. Cały świat sięga obecnie znów po zdro-
wie do apteczki Pana Boga, którą przedtem wzgardzono. Jakże
pogardliwie traktowano ludzi, zajmujących się ziołolecz-
nictwem wzgl. przyrodolecznictwem! A przecież medycyna lu-
dowa i jej historia są tak dawne, jak ludzkość. Już w najstar-
szej księdze świata — w Biblii — czytamy (I Mojż. 1,29), kiedy
to Bóg stworzył niebo i ziemię, i człowiekowi ją poddał we
władanie: „I rzekł Bóg: Oto wam daję wszelką roślinę przy-
noszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc
ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem."
Obecnie, jak stwierdzono doświadczalnie w odpowiednio
urządzonych laboratoriach, w których wyodrębnia się sub-
stancję z roślin, by ujawnić tajemnice ich chemicznego wnę-
trza o uzdrawiających właściwościach, preparaty sporządzone
z roślin są — nawet jeszcze dziś, w dobie obecnego skażonego
środowiska, najbezpieczniejsze i rzadko wywierają działania
uboczne. W ostatnich latach 40% preparatów dostarczanych
przez przemysł farmaceutyczny produkowanych jest z surow-
ców roślinnych, a ich udział w leczeniu schorzeń sercowych,
naczyniowych, nerwowych, żołądkowo-jelitowych, wątroby
i nerek wynosi 80—90%.
Z powyższego widać, że człowiek czyni duże starania
w kierunku powrotu do natury, jednakże mimo wysiłków
czynionych w tej materii, nie może być mowy o przywróce-
niu przyrody do stanu sprzed okresu tzw. cywilizacji ostat-
niego stulecia. Wszystkie zanieczyszczenia gleby, wody i po-
wietrza odzwierciedlają się przecież w pożywieniu człowieka:
w roślinach i zwierzętach. Dlatego też starajmy się w miarę
możliwości — w celach leczniczych i profilaktycznych — ko-
rzystać ze środków spożywczych i roślin leczniczych wyra-
stających na glebach jak najmniej nawożonych sztucznie,
a tym samym zawierających jak najwięcej biopierwiastków.
Biopierwiastki zaś czerpać możemy z całych ziaren zbóż (ra-
zowy chleb) i ze wszystkich produktów żywnościowych nie
„obrabianych" chemicznie wzgl. technologicznie oraz z na-
szej polskiej „zielonej" soli kamiennej.
Człowiek od zarania dziejów dopatrywał się w siłach
przyrody działania sił nadprzyrodzonych. Zioła nadawały się
na pokarm, uśmierzały ból, powodowały szybkie gojenie się
ran, działały przeczyszczająco, potrafiły uzdrowić chorego lub
spowodować zatrucie zdrowego człowieka, a nawet jego
śmierć. Posiadały więc wszelką moc, daną im przez Stwórcę.
r

50 g
80 g
CZĘŚĆ II
100 g
100 g
250 g
11/2
n
800 g

flady

1
2000 g
Jak zachować zdrowie
li WIĘCEJ JARZYN I OWOCÓW — MNIEJ CUKRU I MIĘSA
li
20 kg 40
1 Hasło: „więcej jarzyn, owoców i warzyw — a mniej cu -
kru" mówi samo za siebie. Jakkolwiek nawyki polskiej kuchni
dalekie są jeszcze od ideału, odczuwa się obecnie poważny
wzrost spożycia mleka, zarówno w zakładach pracy, jak i w do-
mach prywatnych. Widać tu, że agitacja państwowa dokonała
wielkiego dzieła i poprzez otwarcie mnóstwa barów mlecznych
propaguje konsumpcję mleka i jego przetworów. Jeden litr mle-
ka kosztuje obecnie 18 zł, a dostarcza poza węglowodanami
i tłuszczem połowę dziennego zapotrzebowania na białko i to
w postaci wysokowartościowej.
Ostatnie dwie wojny światowe, połączone kryzysami gos-
podarczymi i inflacją pieniężną, dały niektórym ludziom po-
wód do rozmyślań i wyciągnięcia pewnych interesujących
wniosków. W czasie, kiedy — wprawdzie z konieczności —
wykluczono w większości potrawy mięsne, tłuszcze, jajka,
a jadano chleb razowy i więcej jarzyn, zaobserwowano, że
procent zachorowań na takie choroby jak: zapalenie wyrostka
robaczkowego, cukrzycę.reumatyzm, artretyzm poważnie zmalał.
Ba, nawet procent
W
zachorowań na raka wykazał poważny spadek,
16 kiedy stoł b ł
brom
SSL ł IT" ' y y y <*fide zastawione, stale
Jod SKŁADNIKI LUDZKIEGO CIAŁA wzrastał. Nie należy się więc dziwić, że po takim doświad -
mledż
ołów magnes czeniu, przystąpiono po wojnie do analizowania tego zjawiska.
saletra
siarka
Między innymi znany duński lekarz dr Hindhede udo -
arsen fluor wodnił, ze można dobrze żyć bez większej ilości tłuszczu i bez
aluminium sól mięsa. Okazało się, że osoby poddające się jego eksperymen-
mangan fosfor
krzem wapno tom potrafiły pracować bardzo ciężko. Ponadto wcale nie chu-
amoniak
żelazo
węgiel
dły lecz przybywało im nawet na wadze. Zaobserwowano tak-
woda
 że lepsze rezultaty w pracy intelektualnej; lepszą wydajność,
lepszą pamięć, szybszy refleks itp. Jednakże, niektórzy ludzie,
podchodzą do „spraw jarskich" jeszcze dziś z pewną rezerwą.
Uważają oni, że ta forma odżywiania się nie dostarcza orga-
nizmowi energii i nie daje mu dostatecznych sił do wykony-
wania ciężkich fizycznych prac. Zrobiono więc test: w sierpniu
1974 r. wymaszerowało 11 „niejaroszy" i 11 „jaroszy" z Gó-
teborga do Sztokholmu. Długość trasy — 500 km. Jarosze
przebyli tę drogę w wyznaczonym terminie i bez oznak wi-
docznego zmęczenia. Natomiast „niejarosze'" dotrzymać kroku
nie byli w stanie. Jarosze bowiem byli odporniejsi na zmiany
atmosferyczne i wykazali mniejszą skłonność do zmęczenia niż
zawodnicy odżywiający się dietą powszechnie stosowaną
(patrz: Otto H.F. Buchinger „Nyt Kapitel i medionk Fors-
king, Tidskrift fot Halsa 10/74).
Należy również zwrócić uwagę na fakt, iż dużo sławnych
ludzi hołdowało zasadom wegetarianizmu. Pitagoras — poeta,
przyrodnik, matematyk, reformator, Sokrates, Platon, Plu-
tarcb, Ovidius, a w późniejszych czasach Leonardo da Vinci,
byli jaroszami. Również takie sławy jak Milton, Shelley, No-
valis, Schoppenhauer, Ryszard Wagner, Tołstoj i wielu innych
było zwolennikami wegetarianizmu.
Przeciwnicy wegetarianizmu twierdzą, iż przewód pokar-
mowy człowieka stworzony jest do przyjmowania pokarmów
mieszanych. Jednakże większość naukowców skłonna jest
przyznać fakt, że uzębienie człowieka dostosowane jest do spo-
żywania pokarmów roślinnych, jak: owoce, jagody, orzechy,
korzenie, liście, nasiona itp. Warto przytoczyć tu wypowiedź
sławnego angielskiego anatoma i antropologa Sir Arthura
Keitha: „Przewód pokarmowy człowieka stworzony jest do
przyjmowania pożywienia roślinnego, wskazuje na to cały
przewód pokarmowy, a w szczególności jelito grube." Biorąc
za podstawę odżywiania pokarmy roślinne, zaparcia, cechujące
społeczeństwa cywilizowane, likwidują się samoistnie, a
prawie bezwonne ekskrementy wydalane są 2—3 razy dziennie
i mają konsystencję miękką. Zgodnie z pojęciem Sir
Arthura Keitha, tego rodzaju rytm wypróżniania jest prawi -
dłowy. W swych doniesieniach naukowych powoływał się on
na greckiego lekarza Hipokratesa, zwanego powszechnie
„ojcem medycyny", który żyjąc 460 lat pne., pisał w swojej
pracy pt. „Prognosties" rozdział II — „U zdrowych pacjen-
tów wypróżnienia są prawidłowe wtedy, kiedy są konsy-
stencji miękkiej i wydalane są regularnie i proporcjonalnie
do ilości spożywanych potraw. Zgodnie z powyższym, czło-
wiek powinien mieć 2—3 razy dziennie wypróżnienia papko-
wate, bezwonne, jak bywa zazwyczaj u tych, którzy są zu-
pełnie zdrowi". Niestety, zdania tego w większości nie po-
dzielają „koledzy po fachu" XX wieku. Tak np. dr med. Ro-
bert Dahl, specjalista chorób żołądkowych, w pracy swej pt.
„Choroby przewodu pokarmowego" (Kranheiten im Verdauun-
gskanal) zapytuje na str. 62: „czym jest normalne trawie -
nie?" — i odpowiada — „przyjąć można za regułę wypróżnie-
nie raz dziennie, składające się, prócz ekskrementów twar-
dych, z części o miękkiej konsystencji. Istnieją jednak ludzie,
którzy mają wypróżnienie tylko co drugi, trzeci dzień, a na-
wet* jeszcze rzadziej, a mimo to czują się dobrze." Jako oznakę
rozwolnienia uważa dr Dahl „zbyt miękki i często stolec" to
jest częściej niż jeden raz dziennie. Nie docenia przy tym
wcale systemu Hipokratesa, do którego przypuszczalnie nie
przywiązuje wagi.
System Hipokratesa odrzuca jeszcze bardziej w swym
dziele dr Feliks Kahn. W drugim wydaniu. „Człowiek" 1(Der
Mensch) na str. 286 podaje, że powodem zaparcia wcale nie
jest niewłaściwe odżywianie, a obstrukcja nie jest cierpieniem
cielesnym. Na str. 279 pisze: „...konieczne są tylko dwa wy-
próżnienia tygodniowo, twierdząc, iż „mięsożerny" wypróżnia
swe jelita 2 razy w tygodniu i że ten rytm wypróżnienia nie
jest obstrukcją, a normalnym -rytmem wypróżnienia mięso-
żernego^'. Na str. .316 poucza nas dalej, że kawa, tytoń i likier
pobudzają korę mózgową i zwalczają zmęczenie powstające
po jedzeniu i w ten sposób pomagają trawieniu." Inni teore-
tycy żywienia, nawet niektórzy współcześni, nie negują tego
punktu widzenia, zalecając np. przy niskim ciśnieniu krwi —
picie kawy.
Tymczasem najbardziej skutecznymi środkami wspierają-
cymi tzw. „proces oczyszczania" są owoce, wszelkie jarzyny
i otręby, bez których wypróżnianie jelit jest utrudnione; prze-
trzymywane w naszym wnętrzu gnijące ekskrementy przyczy-
niają się do powstania różnych chorób. Pożywienie roślinne
obfituje w celulozę, a ta z kolei działa na jelita, jak szczotka
do zamiatania śmieci, organizm ludzki nie jest przystosowany
do całkowitego strawienia wszystkich składników celulozy.
Jednakże przyroda znalazła genialne wyjście z tej sytuacji:
aby z celulozy wydobyć znajdujące się w niej witaminy, ciała
białkowe, tłuszcze i węglowodany po prostu „zaangażowała"
całą armię bakterii fermentacyjnych, znajdujących się sta-
 le w jelicie grubym. Bakterie te są więc pożytecznymi miesz -
kańcami jelita, a człowiek zawarł z nimi „korzystny układ".
Tego rodzaju symbiozy spotykamy wszędzie w przyrodzie.
Jak już wspomniano pożywienie roślinne rozmażna w je -
licie grubym bakterie fermentacyjne, zaś produkty żywnościo -
we pochodzenia zwierzęcego, bakterie gnilne. Zdrowie lub
choroba człowieka zależy więc między innymi od tego, czy
przyjmuje wraz z pożywieniem bakterie fermentacyjne czy
gnilne, a te ostatnie rozmnażają się przy konsumpcji mięsa,
ryb i jaj (jajko 2—3 tygodniowe zawiera ok. 3 miliony bak -
terii gnilnych.
Organizm potrzebuje bezwzględnie pewną ilość białka peł-
nowartościowego, lecz tylko tyle, ile potrzeba na odbudowę
komórek. W przypadku spożycia więcej białka, niż potrzeba,
pozostaje nadmiar aminokwasów (rozłożonych białek) we krwi.
Ten nadmiar ma właściwości poniekąd toksyczne. Aminokwa sy
bowiem, które nie zostały natychmiast wykorzystane przez
ustrój drażnią nerwy, a te z kolei pobudzają mięśnie wyzwa -
lające większą energię. Tym sposobem są jak gdyby „biczem"
dla nerwów i mięśni. Ustawiczne stosowanie tego „bicza" po -
woduje w początkowej fazie wzmożone wydzielanie energii,
lecz energia ta nie moża być wydzielana ustawicznie. Efektem
takiego forsowania nerwów i mięśni jest ogólne osłabienie
organizmu i złe samopoczucie. Wniosek nasuwa się sam: biał ko
zwierzęce, spożyte w nadmiernych ilościach jest szkodliwe dla
"zdrowia.
Stosując dietę jarską i uzupełniając ją mlekiem, masłem,
twarogiem, miodem, otrzymać możemy idealne „menu".
Dzienne zapotrzebowanie dorosłej osoby na białko wynosi ok.
50—60 g, białko to czerpać możemy z mleka i jego przetwo -
rów. Prawidłowo dobrane „menu" zawierać powinno zatem
oprócz jarzyn i owoców pewną ilość białka zwierzęcego. Na -
leżałoby jeszcze wspomnieć, że zielone liście zawierają także
pełnowartościowe białko i to w postaci najlepiej przyswajal nej
przez ustrój. Również tłuszcze odgrywają ważną rolę po-
magając ustrojowi między innymi w przyswajaniu niektórych
witamin, jednakże dzienna racja nie powinna przekraczać 30—
50 g. Należy także zadbać o zachowanie równogawi zasadowo--
kwasowej organizmu. Jak to zrobić? Otóż spożywając np.
produkty mączne (kasze, chleb, etc.) lub mięso, jaja, s ser żółty
(są to produkty żywnościowe kwasotwórcze) należy je
zrównoważyć produktami zasadotwórczymi jakimi są jarzyny i
owoce, a to w stosunku 1:3 na korzyść jarzyn (np. spoży-
wając 100 g produktów kwasotwórczych należy je „zrówno-
ważyć" 300 g jarzyn wzgi. owoców). Przestrzegając tej zasady
nie będziemy cierpieli na tzw. obstrukcję i nadkwasotę, któ re
są pierwszymi sygnałami dezorganizacji naszego organiz mu.
Prawidłowy zestaw potraw ma ponadto decydujący wpływ
na właściwe funkcjonowanie wszystkich narządów. Lekarze
naturaliści zwrócili uwagę na fakt, że niektóre produkty żyw -
nościowe ze sobą harmonizują, inne natomiast „niszczą" tra -
wienie. Nie należy zatem łączyć surowych jarzyn z mle -
kiem, kwaśnych owoców z chlebem lub kaszą, surowe-o-
woce z jarzynami. Np. łączenie słodkiego mleka z surówką
powoduje ucisk w żołądku. Można się o tym łatwo przeko -
nać. Harmonizują natomiast ze sobą znakomicie: surowe owo -
ce z słodkim wzgl. kwaśnym mlekiem, przy czym owoce nie
powinny być niedojrzałe lub za kwaśne — to samo dotyczy
mleka. 1—2 dniowe zsiadłe mleko jest najzdrowsze. Surowe,
niedojrzałe owoce i przekwaszone mleko natomiast powodują
nadkwasotę (acidosis)' co może spowodować wrzody żołądka.
Dobrze harmonizują z zsiadłym mlekiem także chleb razowy
z masłem i twarogiem. •
Bez mleka, bogatego w sole mineralne i witaminy nie mo że
być przeprowadzona należyta reforma żywienia. Alkaliczność
mleka a także alkaliczność owoców i jarzyn utrzymuje
równowagę potrzebną dla zobojętnienia „kwaśnych odpadów"
powstających w organizmie podczas spalania różnego rodzaju
węglowodanów (np. zbóż). Organizm człowieka nie jest przy-
stosowany do odżywiania się wyłącznie owocami wzgl. pro-
duktami zbożowymi. Szczur natomiast może odżywiać się tyl -
ko samym zbożem, a to dzięki zdolnościom wytwarzania przez
własny organizm witaminy C. Jego układ trawienny potrafi
zobojętniać kwaśne metabolity powstałe przy odżywianiu sie
zbożem i dzięki tym właściwościom może doskonale żyć ko-
rzystając z jednostronnego pożywienia.
Również spożywanie nadmiernej ilości cukru nie sprzyja
zdrowiu, gdyż może doprowadzić do względnych niedoborów
pokarmowych, otyłości, cukrzycy, nadkwasoty, próchnicy zę -
bów etc.
Spożycie cukru w Polsce — w ilości 50 g na osobę dzien na
— kryje w sobie wielkie niebezpieczeństwo dla zdrowia
narodu. Zbyt wysokie spożycie cukru i jego przetworów jest
nie tylko szkodliwe dlatego, że wypiera inne pożywniejsze po -
karmy, lecz również dlatego, że „porywa" w czasie przemiany
 materii wielkie ilości witaminy B i wymaga dlatego zwiększo-
nego dostarczania organizmowi tej witaminy, co jednak rzad-
ko bywa stosowane. Witaminę B zawiera chleb razowy, a ten
traktowany jest w wielu domach po macoszemu.
Reasumując poruszone zagadnienia nasuwa się logiczny
wniosek: Najwyższy czas usunąć przyczyny, powodujące dole-
gliwości. Jednkaże na tym polu właściwie nie robi się nic,
wręcz przeciwnie. Człowiek porzucając pożywienie naturalne
jakim są zboża pełnowartościowe, surowe jarzyny i owoce na
rzecz coraz większej ilości mięsa, cukru, alkoholu i używek
zabija siebie sam. „Choroba dzisiejsza jest tylko przekrocze-
niem wczorajszych praw naturv" — mówi aforyzm perski.
4. CZY SPOŻYWANIE MIĘSA JEST KONIECZNE?
W latach czterdziestych naszego stulecia rozwinęły się
badania nad przemianą tłuszczową w organizmach ludzkich
i miażdżycą tętnic. Stwierdzono, że w krajach, gdzie spożycie
tłuszczów zwierzęcych i mięsa jest minimalne, miażdżyca pra-
wie wcale nie występuje, za to jest ona wybitnie rozwinięta
w społeczeństwach spożywających te produkty w nadmiarze.
Mechanizm powstawania miażdżycy nie jest bynajmniej prosty
i w grę wchodzą różne czynniki (stan układu nerwowego,
nadużywanie tytoniu itp.) można jednak z całą pewnością
stwierdzić, że zbyt kaloryczne odżywianie, z nadmiarem pro-
duktów zwierzęcych stanowi czynnik przyczynowy pierwszo-
rzędnej wagi.
Zachodzi więc pytanie: czy należy mimo wszystka spoży-
wać mięso, czy jest ono konieczne dla prawidłowego funkcjo-
nowania organizmu? Jest to problem, który powoduje wiele
sporów. Mięso, to wysokowartościowe białko zwierzęce, mięso
daje siłę — głosi powszechna opinia. Pewna liczba lekarzy
dietetyków żąda wysokich (100—120 g na dobę i osobę) ilości
białka w pożywieniu. Inni uważają to za wybitnie szkodliwe.
Niełatwo tu ustalić normy, choć pewną wskazówkę daje nam
sama natura: mleko kobiece zawiera tylko ok. 7°/o wartości
kalorycznej białka, podczas gdy u człowieka dorosłego białko
obecne w pożywieniu dochodzi do 20% kalorii. Fakty te dają
wiele do myślenia. Obecnie stanowisko oficjalnej medycyny
jest następujące: ustalono, że średnia dobowa białka w poży-
wieniu powinna wynosić 1 g na 1 kg wagi ciała (człowiek
o wadze np. 70 kg winien zatem otrzymać 70 g białka na do-
bę), z tym, że najmniej połowa powinna być pochodzenia
zwierzęcego (białko z mięsa, ryb, jaj lub mleka i jego prze-
tworów) a resztę może stanowić białko roślinne, zawarte np.
w chlebie, kaszy, warzywach strączkowych, ziemniakach itp.
W dobie obecnej spożycie mięsa wzrosło bardzo znacznie
w porównaniu z czasami przedwojennymi. Niektórzy lekarze
dietetycy uważają, że człowiek współczesny potrzebuje więcej
podniet, by móc sprostać obecnemu szaleńczemu trybowi ży-
cia. Może to brzmieć paradoksalnie, ale również w mięsie
ukryte są „podniety", które podczas smażenia czy gotowania
ulatniają się i drażniąc swym zapachem ośrodkowy układ ner-
wowy — podobnie, jak kofeina — dają po spożyciu chwilowe
uczucie zadowolenia. Trzeba przyznać, że mięso istotnie jest
źródłem wartościowego białka i wywiera pewne działanie
krwiotwórcze, ale np. twarożek zawiera także białko pełno-
wartościowe, a jednak ludzie wolą mięso. Tajemnica tkwi za-
tem wyłącznie w przyzwyczajeniach smakowych.
Obecnie coraz częściej mówi się o tzw. diecie profilak-
tycznej, ograniczającej spożycie mięsa, tłuszczów i cukru, uza-
sadniając te wypowiedzi badaniami naukowymi. Francuski in-
żynier L. J. Simoneton już kilka lat temu przeprowadził
ciekawe badania stwierdzając, że komórki żywe promieniują,
a promieniowanie to zanika po ich śmierci, Tladiowitalność tę
określano przy pomocy długości fal mierzonych w Angstro-
mach. I tak ustroje wyższych zdrowych zwierząt i ludzi wy-
dzielają za życia promieniowanie o długości fali ok. 6500 A,
a organizmy chore mają niższy poziom promieniowania, co
świadczy o zmniejszonej tzw. „energii życiowej". Człowiek
o wysokiej radiowitalności skutecznie zwalczyć może radiacje
niższe, szkodliwe dla zdrowia. (Należy tu powiedzieć, że fale
o długości o — 3000 A wysyłają promienie radu, Roentgena,
uranu eta).
Mierząc długości fal emitowanych przez różne produkty
spożywcze stwierdzono, że sery fermentowane, biały chleb,
mięso gotowane, wędliny, kawa, czekolada, herbata, konfitury
mają bardzo niską radiację (0 — 3000 A), a* konserwy,
margaryna, wódka, leki chemiczne, z wyjątkiem niektórych
antybiotyków, nie wykazują żadnej radiacji. Mięso bezpośred-
nio po uboju posiada jeszcze ca 6500 A, lecz w ciągu kilku
godzin jego radiowitalność obniża się do „0".*2
u
W i ś n i e w s k a-R o s z k o w s k a „Medycyna w walce ze sta -
rością", Warszawa 1972, passim.
 W przeciwieństwie do w/w „martwych" produktów, suro-
we owoce, warzywa, zboża, mleko, twaróg, owoce oleiste i na-
pary z ziół posiadają najwyższą radiowitalność, bo około
9000 A. Ciekawą jest rzeczą, że produkty suszone, jak np.
zioła wzgl. susz owocpwy lub jarzynowy po namoczeniu ich
w wodzie, odzyskują swą pierwotną długość fal. Wniosek z ta-
kiego układu rzeczy nasuwać powinien się sam i nie wymaga
dalszego wyjaśnienia.
Dowodem tego, iż dieta mleczno-jarska z dużą ilością su-
rówek uchodzi za dietę idealną dla człowieka, posiadającą naj-
właściwszą dla ustroju radiację, niech będzie przykład odży-
wiania się Hunzukutów (mieszkańcy pewnego rejonu Hima-
lajów) — najzdrowszego i najbardziej długowiecznego narodu
świata. Głównym pożywieniem tego ludu są przede wszy-
stkim surowe i suszone owoce i jarzyny, mleko i przetwory
mleczne. Z świeżo rozdrobnionego zboża przygotowują przaś-
ne placki, przypiekając je krótko na gorących płytach. Spo-
żywają je na ciepło. Cukru i ryżu nie używają wcale, soli
bardzo mało. Mięso i wino spężywają tylko sporadycznie przy
większych uroczystościach. Natomiast często sporządzają so-
bie potrawy z gotowanych kasz.
Podobne systemy odżywiania spotkać można u ludów za-
mieszkujących kraje bałkańskie oraz Gruzję. Natomiast Eski-
mosi, odżywiający się dietą mięsną, zawierającą ok. 300 g biał-
ka i ok. 170 g tłuszczów na dobę i osobę i tylko minimalną
ilość węglowodanów, popadają już w młodym wieku na choroby
wieku starczego (np. miażdżycę) i przeciętny wiek ich życia
wynosi ok. 30 lat.
Reasumując, stwierdzić można, że spożywanie mięsa nie
jest konieczne, a nawet w dobie obecnej nie wskazane (patrz
poprzednie rozdziały). Natomiast na pierwszym miejscu zna-
leźć się powinny owoce, surówki z jarzyn, twarożki, razowe
pieczywo. Z tłuszczów — przede wszystkim oleje roślinne
w ilościach nie przekraczających 30 g na dobę i osobę. Jaja,
mięso (oczywiście tylko to, określone w Biblii jako „czyste")
i ryby, podobnie jak masło, sól, cukier, słodycze, konfitury
i marmolady należy ograniczyć do minimum, a mocną herbatę,
kawę, kakao i czekoladę wykluczyć. Natomiast miód, za-
wierający wiele składników zdrowotnych, jadać można co-
dziennie w niewielkich ilościach.
Chorzy, cierpiący na dolegliwości żołądkowe i żółciowo--
wątrobowe często hołdują zasadzie „antysurówkowej" twier-
dząc, że „nie mogą jeść surowizny". Żywią się natomiast
kaszkami, białym pieczywem i gotowanym mięsem. Nieświa-
domi następstw, stosując taką dietę, często zalecaną przez
specjalistów, coraz bardziej podkopują swoje zdrowie. Zacho-
dzi więc pytanie, co robić w takim przypadku, jak wyrwać
się z tego błędnego koła? Jedynym lekarstwem jest dobra wo-
la, cierpliwość i wytrwałość, a jedyną drogą — stopniowe
przyzwyczajenie, wytrąconego z równowagi biologicznej orga-
nizmu do przyjmowania produktów życiodajnych, .2 X dzien-
nie po jedzeniu wypić należy powoli 1/4 szklanki ciepłej wo-
dy z dodatkiem 1 łyżeczki surowego soku owocowego, po
2—3 dniach podwajamy dawkę soku, dochodząc po miesiącu
do 1 szklanki — już czystego soku. Wtedy, prócz soku, za-
czynamy wprowadzać w sposób, analogiczny surową papkę
(bez wody) owocową. Dzięki tej metodzie już po kilku mie-
siącach można dojść do pełnej tolerancji organizmu na „suro-
wiznę" odczuwając dobroczynne skutki takiej diety już po
krótkim czasie. Zdrowie się wyraźnie poprawi. A zatem, spró-
bujmy!
5. CHLEB PRZYSZŁOŚCI?
Chleb przyszłości jest dziś tylko naszym marzeniem. Lecz
marzenie to stać się może, przy dobrych chęciach, pewnego
dnia rzeczywistością.
W Polsce odżywianie ludności oparte jest w dużej mie-
rze na zbożu. Bez zboża byłoby ciężko pokryć zapotrzebowa-
nie organizmu na kalorie. Nie tylko bogactwo kalorii za-*
wartych w chlebie stanowi o jego niezbędności, lecz także
składniki odżywcze, jak np. otręby potrzebne między innymi
do należytego funkcjonowania jelit, oraz substancje białko-
we, witaminy, sole mineralne, skrobia. Doświadczenia wyka-
zują, że odżywianie oparte na zbożach jest niezastąpionym
uzupełnieniem dla pozostałego pożywienia roślinnego. Byłoby
ciężko żyć i przetrwać ubogą w zieleninę zimę nawet wtedy,
kiedy organizm otrzymałby wystarczającą ilość kalorii np.
w postaci ziemniaków. Ceralia (zboża) nie są, jak wiadomo,
pełnowartościowym pożywieniem. Są nimi właściwie jarzyny
liściaste, gdyż zielone liście zawierają wszystkie te substancje,
które potrzebne są ludzkiemu organizmowi; zielone liście po-
siadają bowiem biało wysokowartościowe (jak zwierzęce) i ła-
two przyswajalne przez organizm. Jarzyny są jednak ubogie
w kalorie >(30 kalorii na 100 g) i gdyby odżywianie miało być

oparte tylko na nich, spożywać musielibyśmy ich dziennie
około 7 kg, co jest rzeczą oczywiście niemożliwą. Dlatego też
ceralia są bardzo cennym pokarmem, lecz tylko pod warun-
kiem, gdy w skład odżywiania wchodzą w postaci ziarna peł-
nowartościowego. Witaminy, sole mineralne, białka i tłuszcze
znajdują się bowiem w łusce zbożowej, to znaczy w otrębach,
przede wszystkim zaś w kiełkach. Kawałek gruboziarnistego
razowego chleba zawiera np. 430 międzynarodowych jedno-
stek witamin, podczas gdy kawałek białego chleba o tej sa-
mej wadze posiada ich tylko 100.
W Polsce wciąż jeszcze używa się zbyt wiele białej i naj-
bielszej mąki, a mąki razowej w handlu niestety nie ma. Jed-
nakże również wartość odżywcza mąki razowej maleje wsku-
tek dłuższego jej przechowywania. Po kilku miesiącach mąka
taka jest zjełczała i całkowicie niezdatna do użytku. Jeśli na-
tomiast ziarno' zbożowe pozostaje w całości i magazynowane
jest w suchym miejscu, trwałość jego i wartość odżywcza jest
prawie nieograniczona. Zdolność kiełkowania zachowuje ziar-
no przez wiele setek a nawet tysięcy lat (uczyniono próby
kiełkowania ziarna pszenicznego znalezionego w egipskich gro-
bowcach — z pozytywnym wynikiem)*, lecz tylko wtedy, gdy
ziarno jest nieuszkodzone. Zboże zaś śrutowane i mielone traci
swą wartość i przydatność przy dłuższym przechowywaniu,
gdyż zachodzą wtedy w nim procesy chemiczne, które pogar-
szają jego wartości* odżywcze. W ziarnie mielonym szybko
ginie też znajdująca się w kiełkach witamina E i inne wita-
miny śladowe. Przypuszczalnie giną wtedy również i inne ży-
ciodajne .substancje.
Wynika z tego, że zboże po przemieleniu powinno być
jak najszybciej przerabiane. Chleb powinien zatem być wy-
piekany przez zakłady młynarskie a mniejsze piekarnie sa-
me winny mleć zboże. Straty odżywcze, powstające przy
samym wypieku są dość znaczne. Zawartość witamin mało
odpornych na ciepło i podlegających oksydacji zmniejsza się
zarówno w czasie procesu fermentacyjnego ciasta chlebowego,
jak i w czasie pieczenia. Im wyższa bowiem jest temperatura
wypiekania i czas przetrzymywania wypieków w piecu, tym
większa powstaje strata. Dotyczy to również witaminy E,
która jest dość odporna na wysokie temperatury. Przez długie
fermentowanie i wypiek w wysokiej temperaturze, strata ta
sięgać .noże nawet 50% (wg prof. Caspara Tropp z Wiirzbur-
ga). Jest zatem rzeczą niezmiernie ważną, by przebieg fer-
mentacji i pieczenia odbył się możliwie szybko, i przy możli-
wie najniższej temperaturze. Chleb piec można ze zboża kieł-
kowanego. W tym celu dodajemy do ziarna zbożowego czystą
wodę o temperaturze ca 17°C i to tyle ile waży zboże
przeznaczone do kiełkowania. Po pewnym czasie, przy właści-
wej temperaturze i dostatecznej ilości powietrza, enzymy za-
warte w ziarnie aktywizują się i zaczyna się proces kiełko-
wania. Proces ten wzmaga zawartość witamin i fermentów
w ziarnie wytwarzając nawet minimalne ilości witaminy C,
której ziarna zbożowe zwykle nie posiadają. Po 4—7 dniach
kiełkowania zboże takie zawiera w/g dr Willi Krafta (Szwaj-
caria) około 50 mg witaminy C na 100 g substancji suchej.
Już nawet po 48 godzinach kiełkowania wytwarzają się 2/3
tej ilości. Gdy kiełkowanie odbywa się przy świetle dzien-
nym, proces wytwarzania się witaminy C jest przyśpieszony,
jednocześnie wytwarza się też witamina D, która jest szc7e-
gólnie potrzebna organizmowi w okresie zimowym przy braku
dostatecznej ilości słońca.
Zboże kiełkuje najlepiej przy temperaturze 17°C, poniżej
5°C i powyżej 35°C ziarno nie kiełkuje w ogóle lub bardzo
słabo. Ważnym czynnikiem, podczas kiełkowania jest dobry
dopływ powietrza, by ziarno się nie „dusiło". Dlatego też zbo-
ża przeznaczonego do kiełkowania nie można układać w wielu
warstwach, a raczej rozsypać je należy cienką warstwą na
blasze lub papierze wzgl. na dnie naczynia emaliowanego lub
szklanego, zalewając je dwa razy większą ilością wody niż
wynosi waga zboża przeznaczona na ten cel. Kiedy vj?o upły-
wie 48 godz. zboże wchłonie całą ilość wody, należy je rozło-
żyć cienką warstwą na płótnie lnianym wzgl. bawełnianym
naciągniętym na ramę drewnianą. (Nie należy sypać więcej
niż 2—3 warstwy). W tych warunkach zboże należy pozosta-
wić na 2—3 dni, najlepiej w jasnym, przewiewnym pomiesz-
czeniu, w którym temperatura nie powinna przekraczać 20°C,
zwilżając je codziennie wodą przy pomocy polewaczki. Po tym
okresie kiełki są już dostatecznie rozwinięte, a zboże może być
użyte do wypieku chleba. Po zmieleniu lub śrutowaniu, ze
zboża takiego wypiekać można najdoskonalszy i najsmaczniej-
szy chleb, jaki tylko można sobie wyobrazić! (Cała opisana
powyżej procedura może się nie udać, jeżeli nie będzie się
przestrzegać podanych przepisów).
W ZSRR większość zbóż suszy się i to silnie w cehi wy-
twarzania lepszych warunków dla przechowywania; zawierają
one jedynie 8—9% wody. Tam również istnieje zwyczaj wy-
piekania chleba ze świeżo mielonego, gruboziarnistego prze-
 miału. Także uprawa i nawożenie pól uprawnych pod zboża
przebiegają w -Rosji w sposób bardziej rozsądny niz u nas,
gdyż nawozy sztuczne używane są umiarkowanie. Przyczynia
się to do tego, że zboże rosyjskie znane jest na całym świecie ze
swoich walorów smakowych. Ci, którzy mieli okazję skoszto-
wać chleba z takiej mąki- twierdzą, że nie dorównuje mu ża-
den inny. Niektórzy ludzie, którzy żywią się przede wszyst-
kim chlebem wypiekanym z takiego zboża, surową cebulą
i ziemniakami, słyną ze wspaniałych, zdrowych i mocnych
zębów, z należytego trawienia i nie znają dolegliwości żołąd-
kowych. Znani są również z fenomenalnej wytrzymałości
i zdolności znoszenia bez trudu największych mozołów.
„Chleb przyszłości" winien być zatem wypiekany z upra-
wianego w sposób biologicznie właściwy zboża, które po żni-
wach powinno być dobrze wysuszone i przechowywane w su-
chych i chłodnych pomieszczeniach. Ponadto „chleb przyszłości"
powinien być wypiekany ze zboża, które przeszło proces
kiełkowania, proces, który podnosi jego walory smakowe
i wartości odżywcze. Chleb wegetarian sprzedawany w Niem-
czech w Reformahaus (dom zreformowanej żywności) wypieka
się właśnie według takich zasad cieszy się, dzięki swym
właściwościom odżywczym, łatwostrawności i dobremu smako-
wi stale wzrastającą popularnością.
9. ZNACZENIE POSTU
Post jest najbardziej skutecznym środkiem przy różnego
rodzaju dolegliwościach wewnętrznych. Warto więc spróbo-
wać! Zaleca się w pierwszym etapie 5—7 dniowy post próbny,
podczas którego należy spożywać tylko surowe soki z jarzyn,
wodę z wywaru ziemniaków i herbatę ziołową. Surowe soki
przyśpieszają regenerację tkanek i są najlepszym lekarstwem,
woda z ziemniaków zaś „wygładza" jelita, a zioła są między
innymi źródłem mikroelementów. Zestaw ten jest nieocenio-
nym „lekiem odżywczym" i istną „kąpielą zdrowotną" dla
wszystkich komórek ustroju.
Post leczy — o tym mówi się powszechnie — dlaczego
głodówka bywa pomocna w wielu cierpieniach, nad tym nie-
wielu, ludzi się zastanawia.
Uczucie głodu jest przykre, toteż mówimy o nim, że „do-
kucza", lecz chyba tylko temu uczuciu można przypisać fakt,
że właściwości lecznicze postu nie mają powszechnego za-
stosowania w medycynie oficjalnej. Ludzie panicznie boją się
głodu, ale jakoś nikt nie boi się przejedzenia, które jest przy-
czyną wielu chorób i przedwczesnego starzenia się. Niejeden
chory przyzna, iż słyszał o skuteczności kuracji głodowej, o jej
szybkich pozytywnych wynikach w leczeniu chorób i niejeden
będzie się dziwił, że lekarze na ogół tej metody nie stosują,
ale osobiście nie będzie chciał się na „przykrości" wynikają-
ce z tego rodzaju kuracji narażać; choć potem przyzna, że
„przykrość" ta nie była zbyt dokuczliwa i .ostała po prostu
bezsensownie wyolbrzymiona.
W czasie postu czerpie organizm pożywienie z własnych
zasobów; początkowo z zapasów tłuszczu, potem z tkanek
mięśni — w ilości koło 450 g dziennie. Podczas 10-dniowego
postu traci się na wadze około 5 kg, natomiast serce i mózg
nie tracą prawie wcale (utrata 50°/o ogólnej wagi ciała jest
już śmiertelnym uszkodzeniem). W pierwszych dniach postu
waga ciała spada szybciej na skutek szybkiej utraty zapasu
płynów. Pokaźna ilość płynów wytwarzana jest bowiem
w organizmie zawsze w czasie trawienia potraw do dwutlenku
węgla i wody. Najmniej przyjemne są dla poszczącego pierw-
sze 2—3 dni, które uznać można za „okres przejściowy" przed
postem właściwym. Podczas tych „krytycznych" dni odczuwa
się jeszcze uczucie głodu, zanika ono jednak zupełnie po trze-
cim dniu postu, gdy organizm zaczyna stosować nowy sposób
odżywiania, korzystając z własnych zasobów. Najpierw pozby-
wa się węglowodanów oraz nadmiernych zapasów wody
i chlorku sodu — znikają obrzęki — potem wydalanie moczu
zmniejsza się. Ponieważ spalane są z kolei ustrojowe tłuszcze
i białka, a brak jest węglowodanów, krążą we krwi kwaśne
niedopałki przemiany materii powodujące tzw. kwasicę, utrzy-
mującą się podczas całej kuracji. Lecz zmiana ta działa lecz-
niczo na pewne bakterie. Udowodniono także badaniami nau-
kowymi, że podczas głodówki wzrasta siła obronna organizmu,
a objawy awitaminozy w czasie głodówki nie występują.
Po trzecim dniu postu odczuwa się stale wzrastające uczu-
cie lekkości i polepsza się samopoczucie. Ku własnemu zdu-
mieniu człowiek czuje się lepiej z dnia nadzień. Praca umy-
słowa przebiega z zadziwiającą łatwością, umysł jest trzeź-
wiejszy, zanika ociężałość fizyczna, wraca równowaga psy-
chiczna.
W czasie postu duża rolę odgrywa wątroba jako organ „wy-
dalający i oczyszczający". Wydziela ona przy pomocy żółci
resztkowe produkty przemiany materii i toksyn, które organizm
przyswoił podczas niewłaściwej diety. Zdarza się często, że
wydaliny człowieka poszczącego przyjmują nagle swoisty ko -
lor i swoisty zapach, przypominający zażywane niegdyś le -
karstwa, które teraz dopiero organizm usuwa. Dlatego też du że
znaczenie podczas postu, ma ilość płynów dostarczanych
organizmowi, które są pomocne przy usuwaniu toksyn z ustro -
ju. Aby jeszcze wzmóc to działanie, stosuje się także lewaty -
wy. Zadziwia tu fakt, że nawet po 10—12 dniach postu wyda -
lana bywa — przy pomocy lewatywy — spora ilość ekskre -
mentów. W pierwszych dniach postu większa część wydalin
składa się ze starych stwardniałych ekskrementów, które po-
chodzą z różnych „zakamarków" jelita grubego, gdyż najwięk -
sze ilości nieczystości gromadzą się właśnie tam — zwłaszcza
w esicy, gdy perystaltyka jest leniwa wskutek w nadmiarze
spożywanych produktów pochodzenia zwierzęcego. Zbierające
się i pozostające tam za długo odchody, powodują fermenta cję
i gnicie zawartości, co z kolei powoduje zatrucie całego
organizmu. Wprowadzenie do odbytnicy 1/2 litra wody o tem-
peraturze pokojowej (można do niej dodać łyżeczkę soku cy-
trynowego) pobudza perystaltykę tej „leniwej" części jelita,
przyczyniając się do łatwiejszego usunięcia zawartości przez
odbyt (anus). Takiego oczyszczenia esicy (sigmoidae) do -
konać może każdy człowiek i to bez większego przygotowania.
Płukania takie niosą ukojenie i mogą być stosowane o każdej
porze dnia.
Nieco inaczej przedstawia się natomiast tzw. głębsze płu-
kanie jelita grubego, stosowane najczęściej przy zapaleniu je -
lita grubego (Colitis) albo przy długotrwałych zaparciach. Do
płukań takich potrzebny jest irygator emaliowany o pojem -
ności 1,5—2 litrów wody. Płukanie odbywa się w 3 etapach:
1) wstępnym, w którym używa się tylko 1/2 litra wody (ewent.
z dodatkiem soku cytrynowego) w celu wypłukania ekskre -
mentów znajdujących się bliżej odbytnicy; 2) głębszym —
dochodzącym do esicy, w którym używa się 1—1,5 litra let -
niej wody, i 3) w którym wprowadza się 2 litry wody. Płuka nie
jelita grubego należy wykonać w pozycji klęczącej. Iryga tor
należy ustawić wysoko nad odbytnicą tak, by ciśnienie wody
było silne i cała woda mogła spłynąć do jelita. Wlewa nie
wody powinno odbywać się ostrożnie, przy pomocy za-
ciskacza, którym regulować można światło węża gumowego
tak, by woda rozdzielić się mogła równomiernie w jelicie,
przez co uniknie się niepotrzebnego jego rozszerzenia. Pod -
czas tej czynności należy głęboko oddychać, ułatwia to także
przepływ wody do jelita oraz usuwa tzw. „zasuwką powie -
trza", czyii bąble powietrza, które mogą powstać podczas na-
pełniania irygatora wodą dlatego należy wypuścić część wo -
dy z węża gumowego by usunąć z niego powietrze).
Jak już wspomniano wyżej, tzw. głębsze płukanie jelita
grubego zapoczątkować należy lewatywą 1/2 litrową powodując
„wstępne" jego wypróżnienie, a dopiero potem przystąpić do
płukania „właściwego" przy pomocy 1—2 1 wody, gdyż więk-
sza ilość wody „na wstępie" mogłaby przesunąć ekskrementy
z dolnej ku górnej partii jelita. Dlatego należy przeprowadzać
lewatywy etapami: najpierw 0,5 1 wody, po wypróżnieniu jeli ta
— 1 litr wody, ponownie wypróżnić jelito i przystąpić do
trzeciego etapu, stosując 2 litry wody. Przez takie dawkowa -
nie wody jelito grube oczyszcza się stopniowo ze swej zawar -
tości. Płukanie jelita grubego zaleca się przeprowadzać przed
udaniem się na spoczynek. Działa ono wtedy, jak dobry środek
nasenny i uspakajający. Działanie takiego płukania odczuwal -
ne jest jeszcze następnego dnia.
Na dworze francuskim w XVII i XVIII wieku stosowa -
no płukania jelita grubego jako środek upiększający z uwagi
na ich oczyszczające i odmładzające działanie. Również w sta-
rożytnym Egipcie znano tę terapię, gdyż wiedziano, że
„uskrzydla" ona ciało i dodaje blasku zmęczonym oczom.
Specjaliści od „leczenia głodem" podkreślają, że całość te-
rapii składać się powinna z 2 etapów — z głodówki właściwej
i odbudowy. Długotrwałe głodówki działają wprawdzie lepiej,
ale ze względu na związane z nimi ryzyko, mogą być stosowa -
ne tylko w zakładach leczniczych pod okiem doświadczonych
specjalistów. Dobre wyniki można jednak osiągnąć stosując
6—7 dniowe głodówki, które mogą być przeprowadzane w do-
mu, jednak nigdy bez uprzedniej konsultacji lekarskiej, gdyż
ludziom nadmiernie wychudzonym przez choroby głodować nie
wolno. Również przy cukrzycy, gdy zażywa się insulinę, gło -
dować nie należy. Jednakże, profilaktycznie, dla zapobiegania
przedwczesnemu starzeniu się, otyłości i rozwojowi miażdżycy
dobrze jest stosować systematycznie, raz na tydzień głodówkę
np. w formie „dnia owocowego", w ciągu którego jada się
tylko surowe owoce. Właściwą terapię „głodową" powinna po-
przedzić 3—5 dniowa dieta owocowo-warzywna z dodatkiem
ciepłych wywarów ziemniaczano-jarzynowych, gdyż jak wie -
rny, surówki pobudzają przemianę materii. Po tym okresie
»przemywamy" jelito grube ciepłą wodą, stosując w/w lewa-
tywy. Następnie, w zależności od długości zamierzonego postu,
podajemy same soki surowe lub wywar, z ziemniaków i ja -
rzyn z dodatkiem surowych soków jarzynowych oraz herbatę
ziołową czy wodę mineralną.
W pierwszych 2—3 dniach, po ukończeniu postu, stosuje
się ostrożną dietę: pierwszy ranny posiłek po zakończeniu po -
stu powinien składać się z 1 szklanki zsiadłego mleka, które na-
leży przyjmować łyżką, dobrze je mieszając ze śliną. Na obiad
zjeść można 1—2 ziemniaki gotowane w łupinach z dodatkiem od-
robiny borówek i 1 szklankę zsiadłego mleka. Kolacja oraz
obiad może zawierać gotowany na wodzie ryż i borówki jako
dodatek. Po 2—3 dniach takiej diety „ostrożnej" czyli regene -
rującej przejść można na zwykłą dietę mleczno-jarską.
Reasumując ten rozdział można stwierdzić, że post przy-
czynia się do przedłużenia życia. Dla zapobiegania przedwczes-
nemu, starzeniu się, przy skłonności do tycia i wadliwej prze -
mianie materii 1—2 dniowe „głodówki" w formie dnia „jarzy-
nowego" lub „owocowego", przynoszą świetne rezultaty. Po-
twierdziły to badania ostatnich lat. Np. w górach Albanii
żyją ubodzy ludzie, którzy dożyli 138 lat w pełnej sprawności
fizycznej i umysłowej. Ciekawą jest rzeczą, że ci ludzie przez
długie okresy w ciągu roku uprawiali ze względów religij -
nych surowe posty, w czasie których nie jedli ani mięsa, ani
tłuszczy (niektórzy nawet mleka).
Czy lecznicze posty są zatem wynalazkiem naszych cza-
sów? Bynajmniej! Doprowadzenie organizmu do równowagi
przez redukowanie funkcji trawiennych jest nieomal tak stare,
jak świat. Zdrowie ludzkie zawsze było przedmiotem wielkiej
troski i to tak dalece, że znalazło to swój wyraz we wskaza -
niach religii, a nowoczesna medycyna potwierdza mądrość tych
nakazów czy zakazów. Wszystkie religie ustanowiły posty
i to nieraz dość surowe, czyli coś w rodzaju głodówek. Zy-
skują one obecnie pełną rehabilitację we współczesnej nauce.
A jakie jest w tej sprawie stanowisko Kościoła Adwen-
tystów Dnia Siódmego?
Powiedzieliśmy już w poprzednich rozdziałach, że lud
adwentowy, przygotowujący się na powtórne Przyjście Pań -
skie, wcześniej czy później powinien zreformować swój sto -
sunek do pokarmów, które zdecydowanie wpływają na ducho-
we usposobienie, i wyeliminować ze swoich jadłospisów po-
karmy mięsne.
„Dla niektórych rzeczy poleca się i zaleca post i modlitwę",
pisze Ellen G. White — „są one w ręku Bożym środkiem oczysz-
czającym serce i umysł. Otrzymujemy odpowiedź na nasze
modlitwy, ponieważ upokarzamy nasze dusze przed Bogiem."
Nie jest konieczne całkowite wstrzymanie się od jedzenia, lecz
powinno się jeść mało i najprostsze potrawy. A dalej poucza
nas, że „Lud Boży aż do końca czasu powinien być poważny,
rozsądny, nie powinien ufać własnej mądrości, lecz mądrości
swego Przywódcy. Należy wyznaczyć dni postu i modlitwy..."
„Od nas nie wymaga się abyśmy pościli 40 dni.-Pan odbył na
pustyni ten post za nas. Taki post nie miałby żadnego zna -
czenia, znaczenie posiada krew Chrystusa."
„Dla niektórych wstrzymywanie się od jedzenia 1—2 dni
w tygodniu byłoby większym dobrodziejstwem, aniżeli środki
lekarskie. Post stałby się dla nich nieobliczalnym dobrodziej-
stwem." (E. G. White). Naturalnie, nie bądźmy tutaj fanatyka -
mi i niczego nie czyńmy na pokaz „aby nas ludzie widzieli",
ale bądźmy o tym wewnętrznie przekonani, że odpowiednia
dieta, umiarkowanie i w miarę potrzeby — post, w dniach
ostatecznych będą miały duże- znaczenie w przygotowaniu
„ducha, duszy i ciała" na powtórne Przyjście Pańskie.
7. WPŁYW WODY NA USTRÓJ
Bez wody nie ma życia!
Ten tak bardzo powszechny, a równocześnie tak niezwy -
kły płyn stanowi większą część wszystkich żywych organiz -
mów. Ludzki organizm np. zawiera 2/3 wody (ok. 70%). „Prze-
pływa" przez niego stale strumień wody, który pobierany
w postaci napojów i pokarmów wydalany jest przez nerki,
jelito grube i skórę. Wstrzymanie dopływu wody oznacza dla
organizrri śmierć w ciągu paru dni. Woda wchodzi także
w skład wszystkich komórek żywych ustrojów. Dobowe zapo-
trzebowanie wody wynosi dla człowieka dorosłego 2,5 1. Dla
utrzymania młodości i zdrowia korzystne może być picie zwy -
kłej wody — o ile nie jest zanieczyszczona ściekami przemy-
słowymi lub chlorowana — w ilości 1/2 1 na czczo. Takie picie
wody lub herbaty ziołowej (kiedy dobra woda nie jest osiągal -
na) ma decydujący wpływ na prawidłową przemianę ma -
terii.
Aby dokładnie uzmysłowić sobie ważność picia wody
i herbaty ziołowej, należy powiedzieć kilka słów o gospodarce
płynami w organizmie ludzkim. Organizmowi nie wystarcza
codzienne doprowadzanie określonej ilości wody — ważną
sprawą jest, także aby ta ilość wody została również wydalona
z ustroju. Jest to ważny problem fizjologiczny. Nerki powinny
dziennie wydzielać około 1 litra płynu w postaci moczu. Tym
samym zdrowe nerki są naturalną przesłanką dla prawidłowej
równowagi płynów w organizmie.
Krew i płyny ustrojowe odgrywają również dużą rolę
w gospodarce wodnej, przywracając automatycznie równowagę
między ilością wypitej wody a tą, którą wydalamy. Krew- jest
między innymi „nośnikiem" rozdzielającym ją do poszczegól -
nych organów, które — aby pracować bez zarzutu — potrze -
bują koniecznie dostatecznej ilości płynów. Komórki ustroju,
zatruwane ustawicznie autotoksynami, „wołają" formalnie
o wodę podobnie, jak usychająca roślina, której zwiędłe liście
pragną deszczu.
Często bywa tak, że nie wszystkie narządy wydzielania
pracują zadowalająco. Są np. ludzie, którzy mogą jedynie
przez nerki wydalić nadmierną ilość wody, którą piją.
Innymi słowy, pozostałe ich narządy wydzielania, jak płuca,
skóra, śluzówki, wątroba i jelita, posiadają zmniejszoną wy-
dolność czego powodem jest niewłaściwy tryb życia danego
człowieka. W takim przypadku nerki zmuszone są do przejęcia
całej pracy wydalania płynów. Charakterystyczną cechą tych
ludzi jest to, że ich mechanizm cieplny jest także zachwiany:
marzną im palce i czubek nosa, nie mogą się nigdy dostatecz -
nie rozgrzać i są w chłodnej porze roku zawsze „przemarznię -
ci" — stan taki sprzyja m. in. chorobom przeziębieniowym.
Jak więc uchronić się przed przeziębieniem? W jaki spo -
sób picie wody lub herbaty ziołowej uchroni nas od przezię -
bienia? Sposób jest bardzo prosty. Kiedy komórki naszego
ciała tracą częściowo odporność naturalną, osłabione przez
„przepływające" przez nie trujące resztki produktów przemiany
materii, otwierają drogę drobnoustrojom. Resztki te usunąć
można drogą biologicznej diety, „wentylacją" płuc, dostateczną
ilością ruchu oraz przez post lub'przez picie dostatecznej iloś ci
wody czy herbaty ziołowej, przy pomocy której „wypławić"
można najszybciej toksyny z ustroju. Dlatego zaleca się też
przy zaziębieniach picie większej ilości herbaty ziołowej (z do-
datkiem świeżego soku owocowego).
Skóra i śluzówki zawierają ok. 90% wody. W przypadku
zmniejszonej dostawy wody do organizmu, wydajność pracy
śluzówek obniża się, śluz zagęszcza się, tworzy grudki, a co
najgorsze — nabiera nieprzyjemnego zapachu. Stwierdzamy
to najlepiej przy oddechu. W takim przypadku śluzówki nie
są już w stanie sprostać swemu zadaniu „łowców bakterii",
przeciwnie, stają się zbiornikiem mikrobów.
Laboratoryjne badania moczu wykazały, że picie wqdy
przyczynia się do wzmożonego wydzielania z ustroju trucizn.
Udowodnił to już w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia,
profesor patologii przy Akademii Francuskiej w Paryżu, ge -
nialny Jacąue Bourchard. Doświadczalnie wykazał on, że
ilość resztek przemiany materii w moczu wzrasta w za -
leżności od wydzielanego moczu. I tak np. osoba, wydzielająca
w ciągu doby 1/2 1 moczu wraz z określoną ilością metaboli -
tów, mogłaby wydzielić podwójną ilość toksyn, gdyby ilość
oddawanego moczu wynosiła 1 1 poprzez zwiększony dopływ
wody lub herbaty do ustroju.
Warto jeszcze wspomnieć o chorobach reumatycznych.
Niedopałki, powstające przy przemianie materii osiadają prze-
ważnie w stawach, powodując tam bolesne obrzędki. Przez
obfitsze doprowadzanie płynów do organizmu cierpieniom tym
można ulżyć. Stać się to może zwłaszcza przez picie płynów
z wywarów jarzynowych np. z marchwi i selera, i wywarów
z ziemniaków, które neutralizują kwas moczowy. Dodatek
świeżych »soków z liści pokrzywy i liści brzozowych potęgują
działanie „oczyszczające". Lecznicze działanie antyreumatyczne
posiada także herbata ziołowa ze skrzypu polnego i mieszanka
ziołowa „Reumosan". Reasumując, można powiedzieć, że obfi -
te picie wody czy herbaty ziołowej mobilizuje narządy wy -
dalania do najwyższej wydajności przez co zapobiega się gro-
madzeniu w organizmie substancji toksycznych. Picie wody
jest zatem ważnym czynnikiem w walce z inwazją drobno -
ustrojów z chorobami reumatycznymi.
Wszyscy ci, którzy dotychczas nie mogli zdecydować się
na zmianę diety, winni dokładnie zastanowić się nad znacze -
niem picia wody i herbaty ziołowej, i wyciągnąć odpowiednie
dla siebie wnioski. Organizm należy stopniowo przyzwyczajać
do przyjmowania większej ilości wody — płynów. Konse -
kwentne przyjmowanie większej ilości płynów musi z rezulta -
cie wpłynąć dodatnio na stan ogólny ustroju. Nagrodą będzie
dobre samopoczucie, wzrost fizycznych i duchowych sił, wo da
jest bowiem ściśle z nimi związana. Nie należy się zatem
dziwić, że również Biblia używa wody jako symbolicznego
składnika duchowego wzrostu i odrodzenia. W 1 Księdze Moj -
żesza II rozdz., wiersz 6—7 czytamy, że Duch Boży unosił się
nad wodami, z których wyłoniła się ziemia. Prorok Jeremiasz
II, 13 podaje, że Bóg jest źródłem wód żywych, a ludzie cys-
ternami. Księga Izajasza 55,1 zawiera zaproszenie dla spragnio-
nych duchowo do skorzystania z wody życia.
W Nowym Testamencie apostoł św. Jan (IV, 14) informuje,
iż wodą życia jest Jezus, a w Apokalipsie pisze (22,1), iż wi -
dział rzekę życia, lśniącą jak kryształ wypływającą z tronu
Bożego, przy której wybawieni znajdą odpocznienie.
Woda jest też ważnym elementem przy chrzcie, czyli przy
odrodzeniu duchowym, będąc symbolem oczyszczenia.
Im bardziej więc rozważamy zagadnienia związane z wodą,
tym bardziej dochodzimy do wniosku, że posiada ona właści-
wości nadzwyczajne i — że nie powstała przez przypadek.
8. ZNACZENIE PICIA WODY I HERBATY ZIOŁOWEJ
Niewielu ludzi zdaje sobie sprawę, jak ważną rolę odgry-
wa woda w naszym organizmie. Prawidłowe funkcjonowanie
wszystkich narządów uwarunkowane jest ilością wody, którą
codziennie wprowadzamy do ustroju pod postacią pożywienia
i płynów. Obfite picie wody lub herbaty ziołowej jest dla orga-
nizmu o wiele ważniejsze, niż spożywanie dużej ilości pokar -
mu. Drogą eksperymentalną stwierdzono, że można żyć przez
wiele tygodni bez jedzenia, bez płynów natomiast tylko kilka
dni.
Ciało ludzkie składa się w ok. 70% z wody. Płyn ten
stanowiący 2/3 naszego ciała, ulega nieprzerwanie zanieczysz-
czaniu przez
— resztki produktów przemiany materii, które muszą
być wydalane z organizmu m. in. przy pomocy płynów
ustrojowych,
— wdychanie zanieczyszczonego powietrza (gazy przemy
słowe, wyziewy ludzkie etc).,
— spożywanie, przez większość ludzi, podniecających ar
tykułów takich, jak kawa, tytoń, alkohol i w nadmia
rze sól kuchenna.
Wszyscy jesteśmy, w większym lub mniejszym stopniu,
narażeni na tego rodzaju zanieczyszczenia. Uwidaczniać się
one mogą w różny sposób: może to być sucha, blada, zwiot -
czała skóra twarzy czy ciała, niemiły zapach z ust (wystę -
puje także przy próchnicy zębów i dolegliwościach żołądko-
wych), obłożony język, zagęszczona ślina, przykry zapach potu
nóg, niewytłumaczalne zmęczenie, zawroty głowy, dzwonienie
w uszach' etc. Są to objawy wskazujące na wewnętrzne sa-
mozatrucie, spowodowane zbyt małą ilością przyjmowanych
płynów. U osób starszych, cierpiących przeważnie na chro-
niczny niedosyt wody, objawy te występują jeszcze wyraźniej.
Zmarszczki na twarzy, całkowicie zwiotczałe ciało, biała, pra-
wie przezroczysta skóra, mała odporność na przeziębienie —
są to skutki „zasuszania" ustroju.
Dokładne badania wykazały, że przy siedzącym trybie życia
dobowe wydzielanie wody z ustroju wynosi 2,5—3 litrów. Ilość
ta wydzielana jest poprzez nerki, jelita, płuca i skórę. Jest
zatem rzeczą zrozumiałą, że prawidłowa wymiana płynów
nastąpić może tylko wtedy, kiedy bilans wodny ustroju jest w
równowadze, a mianowicie: ilość płynów wydalanych z
ustroju równać się musi ilości płynów wprowadzanych. Za-
niedbując tę sprawę, metabolity przemiany materii pozostają
w organizmie i gromadzą się w ciągu lat, doprowadzając auto-
matycznie do systematycznego zatruwania całego ustroju —
z wszystkimi katastrofalnymi następstwami w postaci ciężkich
schorzeń, które przygotowują i przyśpieszają zagładę jednostki.
Pijąc mało, hamujemy sami narządy przy wykonywaniu
swych funkcji, rezultatem czego jest twardy stolec, skąpa ilość
moczu, cuchnąca i silnie zabarwiona; śluzówki w jamie ustnej,
w nosie i drogach oddachowych wysychają, wydzielanie śliny
zmniejsza się, utrudnione jest wchłanianie pokarmów. Oddy-
chanie jest szybkie i powierzchowne, szybciej wpada się w za-
dyszkę.
Zatem kiedy i ile należy pić wody i herbaty ziołowej?
W diecie jarsko-mlecznej zawartość płynu wynosi ok. 1,5 1.
Należy więc w ciągu dnia dodatkowo wprowadzić do ustroju
wodę w ilości ok. 1,5—2 1. Ilość ta powinna być pita między
posiłkami, ma ona bowiem na organizm nadzwyczaj ożywiają -
cy wpływ i przyczynia się do „przetransportowania" zawartości
żołądka i jelit. Picie podczas posiłków natomiast rozcieńcza
soki żołądkowe, co w konsekwencji powoduje złe trawienie
pokarmów. Przy okazji należy zwrócić uwagę na fakt, że mle -
ko nie jest zaliczane do napojów lecz jest pokarmem. Głoszo na
jest teoria, iż należy pić tylko wtedy, kiedy jest pragnie nie.
Tak jednak nie jest. Organizm potrzebuje określonej iloś ci
płynów i muszą one być dostarczane niezależnie od tego, czy
jesteśmy spragnieni, czy też nie. Na odruch ten czekać nie należy,
gdyż często zdarza się, że byliśmy spragnieni lecz nie mieliśmy
możliwości napicia się — potem pragnienie ustało. Kilkakrotnie
opanowane pragnienie potrafi je „zagłuszyć". Należałoby zatem
to początkowe uczucie pragnienia „obudzić"
na nowo. Lecz — uwaga! Nie należy przyjmować jednorazowo
większej ilości wody, zwłaszcza wtedy, kiedy nie jest się do
tego przyzwyczajonym. Byłoby to za dużym obciążeniem dla
pracy serca. Organizm potrzebuje czasu, aby przyzwyczaić się
znów do zwiększonego dopływu wody. Jedna dodatkowa
szklanka wody dziennie niż dotychczas, starczy na początek.
Stopniowo zwiększa się ilość aż do ok. 1,5 1 dziennie.
Jeszcze kilka słów o temperaturze napoju. Jeśli płyn, któ ry
pijemy jest chłodniejszy od temperatury ciała, organizm
musi sam wyrównać różnicę temperatur, co powoduje znaczną
utratę kalorii. Dlatego też instynktownie nie mamy ochoty na
picie zimnej wody zimą, i to jest może między innymi powo -
dem zmniejszonego przyjmowania płynów o tej porze roku.
Aby temu zapobiec, należy nagrzać wszystkie płyny do tem -
peratury ciała. Latem natomiast, zapotrzebowanie ustroju na
płyny wzrasta z powodu zwiększonej perspiracji ciała; dlatego
też należy dostarczać organizmowi płynów do ok. 2 1 dziennie.
9. „NAPÓJ PORANNI"
Najodpowiedniejszym okresem na „oczyszczenie" organiz-
mu z toksyn jest ranna pora dnia. Potrzebne są do tego płyny
i ruch. Dzień rozpocząć należy wypiciem „porannego na -
poju", który prz ygotować można w sposób następujący:
100 g ziemniaków, 50 g marchwi, 50 g selera i pietruszki sta -
rannie oczyścić, umyć i drobno pokroić lub poszatkować, go-
tować 10—15 minut pod przykryciem w 1/2 1 nieosolonej wo -
dy (marchew dodaje łagodnego, przyjemnego i lekko słodka-
wego smaku). Wszystkie składniki przecedzić, uzupełnić wodą
straty powstałe przy gotowaniu. Do 1/2 1 "napoju porannego"
(jest to porcja dla jednej osoby) dodać 2 łyżki otrąb pszen -
nych i 2 łyżki całego lub mielonego siemienia lnianego. Wszy -
stko odstawić do następnego ranka (pod przykryciem w chłod -
nym miejscu). Następnego dnia „napój poranny" lekko pod -
grzać i powoli wypić. Zaleca się przy reumatyzmie co drugi
dzień (zamiast „napoju porannego") 1/2 szklanki soku z ko -
rzeni i liści mniszka lekarskiego (Taraxacum offic.) rozcieńczo-
nego wodą w stosunku 1:1. Dlaczego stosować należy właśnie
ten napój? Odpowiedź jest prosta. Człowiek potrzebuje właś -
nie rano pewnej ilości płynu pobudzającego narządy wydzie -
lania do pracy. Napój taki nie służy do ugaszenia pragnienia,
pragnienia bowiem człowiek cywilizowany może nie odczu-
wać — tak samo, jak może nie odczuwać potrzeby codzien-
nego opróżniania jelit. „Zasuszeni" osobnicy posiadają zwykle
„skurczony" żołądek, powinni oni zatem systematycznie zwięk-
szać ilości przyjmowanych napojów, przyjmując je łykami
w ciągu dnia, co po niedługim czasie spowoduje znów uczucie
pragnienia.
Płyny przyjmowane rano winny posiadać 3 właściwości:
1. powinny być wolne od substancji toksycznych jakie po
siadają np. kawa, alkohol, herbata naturalna,
1. powinny zawierać pewną ilość soli mineralnych i witamin,
2. powinny posiadać właściwości' alkalizujące i pobudzające
perystaltykę jelit.
Bogaty w alkalia jest ziemniak; w połączeniu z marchwią,
selerem, pietruszką oraz dodatkiem siemienia lnianego i otrąb
pszennych, składniki te neutralizują tendencje organizmu ludz-
kiego do nadkwasoty. Zalecony powyżej napój poranny działa,
jak antidotum na resztki produktów przemiany materii, zapo-
biegając równocześnie zaparciom (obstruckji). Herbata z ziół,
przyjmowana rano, nie wywiera na ustrój takiego wpływu,
jak to czyni napój poranny.
10. „POŻYTEK" — WYSOKOKALORYCZNA POTRAWA
DIETETYCZNA
U wszystkich narodów cywilizowanych, mimo zmian w oce-
nie poszczególnych gatunków zbóż w ciągu wieków, ziarno
pszeniczne stanowiło od tysiącleci podstawę pożywienia. Rów-
nież sposób przyrządzania zbóż uległ różnym zmianom. Kie-
dyś, podstawą pożywienia ludności były gotowane kasze i plac ki
wypiekane ze śrutowanych zbóż, dziś — chleb. Placki zbożowe
znane są nam jedynie w postaci „chleba chrupkiego"
sporządzonego z pełnoziarnistej mąki.
Do najważniejszych zbóż — należących do rodziny szla-
chetnych traw (Graminae) — zaliczamy przede wszystkim
pszenicę i żyto, jak również jęczmień, owies, proso i kukury -
dzę. Ogólnie rzecz biorąc, służą człowiekowi od niepamięt -
nych czasów tylko nieliczne gatunki roślin do przyrządzania
z nich mąki, kaszy, chleba, etc.
W ostatnim czasie przypomniano sobie ponownie o war-
tości kiełków zbożowych, gdyż stwierdzono, że narody spoży-
wające w dużej ilości chleb, a w szczególności ten, sporządzo -
ny z białego przemiału, cierpią w większym stopniu na pa-

radontozę i próchnicę zębów niż te, w których jadłospisie
przeważają kasze gotowane. Kleiki z kasz przyrządzane są
z dodatkiem mleka, co wyrównuje znakomicie niedobór w zbo -
żach witaminy A, C i wapnia.
Jednakże większe walory odżywcze posiada mieszanka zbo-
żowa, gdyż w niej uzupełniają się poszczególne składniki. Po-
winno się zatem powrócić do starej tradycji, w której cała
rodzina spożywała rano talerz odżywczej kaszy, a nie, jak to
się obecnie w większości domów praktykuje, białe bułeczki
z marmoladą i kawą. „Pożytek", którym się zajmujemy, jest
potrawą podstawową diety wegetariańskiej. Jest posiłkiem
pełnowartościowym, bogatym w witaminy i sole mineralne,
wzmaga siłę i energię w organizmie oraz przyczynia się do
utrzymania prawidłowej perystaltyki jelit. Należałoby tu pod-
kreślić ze szczególnym naciskiem, że jest on czynnikiem ułat-
wiającym człowiekowi cywilizowanemu, cierpiącemu na chro-
niczne zaparcia, powrót do tzw. „rytmu Hipokratesa" pole-
gająceg na kilkukrotnym w ciągu doby wypróżnieniu jelit.
„Rytm Hipokratesa" ma fundamentalne znaczenie dla prawi -
dłowego funkcjonowania organizmu, gdyż wydalanie ekskre-
mentów i metabolitów następuje szybko, co nie zezwala na
ponowne przenikanie tych ostatnich do krwioobiegu, a tym
samym samozatruwaniu ustroju.
Ten idealny rytm osiągnąć można przez „Pożytek,, skła-
dający się z 4 podstawowych gatunków zbóż: pszenicy, żyta,
jęczmienia i owsa. Najważniejszymi składnikami tych zbóż są
ich otręby i kiełki stanowiące dla jelit szczególnie ważne
właściwości zdrowotne. Posiadają one bowiem, dzięki zawar-
tości celulozy, zdolność „wsysania" w siebie wody, co znako-
micie nawilża jelito grube, przyczyniając się do łatwego prze -
suwania się w nim ku ujściu, przetrawionych pokarmów. Po -
nadto otręby i kiełki — stymulując perystaltykę jelit — po -
siadają bogaty wachlarz witamin i składników mineralnych, jak
kwas krzemowy, siarkę, żelazo, jod, potas, magnez, fosfor, za-
wierają ponadto aminokwasy w postaci lecytyny i fosfatydów,
bez których żaden organizm ludzki czy zwierzęcy prawidło -
wo funkcjonować nie może. Przygotowuje się go w sposób na-
stępujący:
Zmieszać i ześrutować w młynku do mielenia kawy 2 łyż -
ki poszczególnych w/w zbóż. Dodać 2 łyżki otrąb pszennych,
rodzynki lub siekane skórki pomarańczowe. Gotować 5 mi -
nut w 1/2 1 wody. Zdjąć z ognia, zawinąć szczelnie w kilka
gazet i koc. Po 2 godzinach „pęcznienia" potrawa gotowa jest
do spożycia. Powinna być gęsta i spożyta na ciepło. Odpowied -
nimi dodatkami do niego są różnego rodzaju kompoty, naj -
lepsze z jabłek, marmolada i słodkie mleko, siekane orzechy,
migdały, czarne jagody, maliny, figi, daktyle.
Jednakże, człowiek cywilizowany, nie przyzwyczajony do
pokarmów prostych, przechodząc na nową dietę, powinien za-
chować ostrożność, by stopniowo odciążać jelita, zwiotczałe
podczas diety „cywilizowanej". Należy dostarczać organizmowi
małe porcje tego pokarmu zwiększając je stopniowo.
W fazie początkowej można sobie również przyrządzić inną
potrawę „Smakosz". Jest to potrawa łatwostrawna i lekko
laksydująca, specjalnie zalecana wrażliwym żołądkom: Goto -
wać 5 minut łyżkę mąki „Grahama" (mąka pszenno-razowa),
2 łyżki otrąb pszennych, 1 łyżkę rodzynek i 3 figi w 1 szkl.
wody. Zdjąć z ognia, dodać 1 łyżkę mielonego siemienia lnia-
nego. Po kilku minutach dodać wrzące mleko, kompot, lub
owoce suszone uprzednio moczone w wodzie. Ze względu na
indywidualne reakcje poszczególnych osób na różnego rodzaju
potrawy, powinien każdy sam zadecydować o ich wyborze.
a. ŚNIADANIE , OBIAD , KOLACJA — WZOREM NASZYCH
PRZODKÓW
Wielu ludzi sądzi naiwnie, że jedzenie wymyślne musi
być również zdrowe, uważając, że drogie specjały mają ko-
rzystny wpływ na dobre samopoczucie. Oczywiście pogląd to
z gruntu fałszywy.
Lekarze skarżą się, że większość pacjentów kierowanych
do szpitali nie uległa przecież nagłemu atakowi choroby, lecz
hodowała swe cierpienie wiele lat przez błędne, nierozsądne
odżywianie. Naukowcy wszystkich krajów cywilizowanych,
zajmujący się sprawami żywienia doszli do wniosku, że w co-
dziennym żywieniu dominować powinny środki odżywcze „ży-
we" (porównaj teorię inż. Simonetona, część II, punkt 4), a
nie ..martwe" produkty pożywienia. Do tych ostatnich należą
więc artykuły spożywcze, które z jakichkolwiek powodów
zostały przerobione, zakonserwowane lub rafinowane. Należą
tu: zupy w kostkach, margaryna, biała mąka, cukier rafinowany,
peklowane oraz wędzone mięsa i ryby solone, marynowane i
sztucznie zakwaszane produkty, wszelkiego rodzaju konserwy i
więk-szosc delikatesów. Słowem, przy prawidłowym odżywianiu
Koniecznym organizmowi dla zdrowia i sprawności, należy
przede wszystkim dawać pierwszeństwo produktom natural-
nym i „żywym", jakimi są np. zboża, orzechy, owoce, mleko,
świeże mięso i ryby, jaja, jarzyny. Po odpowiedniej przerób-
ce, nie niszczącej ich wartości, z tych produktów naturalnych
powstają: razowa mąka (otręby), płatki zbożowe, olej (majo-
nez), masło, twaróg, moszcz, kiszonki (kapusta, ogórki) itd.
Rozłożenie posiłków w ciągu dnia zależy w czasach obec-
nych od rodzaju pracy, trybu życia, charakteru wspólnoty
rodzinnej, itp. Trudno tu ustalić ogólnie obowiązujące prze-
pisy; każdy powinien sam wypróbować, co mu najlepiej służy.
Na ogół lekarze naturaliści uważają, że dzień należy rozpo-
cząć wypiciem płynu, czy to w postaci wody, herbaty ziołowej
wzgl. wywaru z jarzyn („Napój poranny"). Śniadanie powinno
składać się bądź ze zbóż pełnowartościowych w postaci „Po-
żytek" z dodatkiem mleka i kompotów wzgl. chleba razowego,
twarożku, cebuli, zieleniny. Poleca się także tzw. „śniadanie
poprawiające umysł" w/g dr. Bircher-BENNER polegające na
starych zasadach na nowo odkrytych: 1 łyżkę ziarna pszenicz-
nego i 1 łyżkę siemienia lnianego śrutować w młynku do mie -
lenia kawy, dodać 1 łyżkę otrąb, 1 łyżkę płatków owsianych.
Wieczorem wsypać na głęboki talerz i zalać szklanką wrzątku.
Rano dodać gorące mleko, 1 tarte jabłko, 3—4 łuskane i po-
krojone orzechy włoskie, ewent. łyżkę miodu. Zamiast jabłek
można dodać kompot lub owoce suszone, po rozmoczeniu ich
w wodzie.
Doświadczalnie stwierdzono, że np. dzieci, otrzymujące na
śniadanie powyższą mieszankę wyraźnie poprawiły swoje wy-
niki w nauce. Między posiłkami pić należy wodę lub herbatę
ziołową i soki surowe owocowe lub jarzynowe — lecz w pew-
nych odstępach czasu.
Najlepszym „aperitivem" przed obiadem jest szklanka so-
ku z jarzyn, składających się w równych częściach z suro -
wych ziemniaków, marchwi i czerwonych buraków. Po takim
wstępie spożywać można ziemniaki gotowane w łupinach ze
świeżym masłem i dodatkiem surówek, zsiadłego mleka, sałaty
lub jarzyn w zależności od pory roku. Obiad może zawierać
tylko jedno gorące danie, a więc w niektóre dni tygodnia zu -
pę, w inne tzw. „drugie danie". Ale owoce czy surówki z ja -
rzyn należy dołączyć codziennie.
W przypadku, gdy obiad składa się z „Pożytku", mleka
słodkiego, rodzynek i gotowanych czy suszonych owoców,
należy „zrównoważyć" ceralia przy następnym posiłku, np.
przy kolacji, przez potrawy roślinne (jarzynowe).
Odnośnie ilości posiłków obowiązywać powinna pewna to-
lerancja. Niektórzy lekarze naturaliści twierdzą, że najzdrowiej
jest jadać 2 razy dziennie: śniadania ok. godziny 10—11
i obiad, zastępujący jednocześnie kolację, o godz. 17.
Należy także pamiętać o tym by ograniczyć do minimum
spożycie tłuszczów (do ok. 50 g na dobę i osobę) i cukru. Spoży -
cie białka nie powinno przekroczyć 1 g na kg żywej wagi da -
nego osobnika. Pamiętajmy, że 1 1 mleka dostarcza około 35 g
pełnowartościowego białka zwierzęcego, ok. — 20 g tłuszczu
i ok. 50 g cukru mlekowego (laktozy). Zapotrzebowanie na
mleko większe jest u dzieci, młodzieży i kobiet w ciąży; w wieku
dojrzałym i starszym natomiast, nie należy pić więcej niż 2
—3 szklanki dziennie mleka zsiadłego (dla zwalczania pro-
cesów gnicia w jelicie grubym) lub słodkiego. Kardynalną
zasadą jest: w miarę starzenia się, zmniejszać należy stopnio -
wo jedzenie, zwłaszcza kaloryczne i obfitujące w białko.
Osobom, które przejścia na nową dietę dokonać chcą
ostrożnie z powodu swoich dolegliwości żołądkowych czy wą-
trobowych i które początkowo nie znoszą dobrze diety surów-
kowej, zaleca się stosowanie zup jarzynowych, maślankę, zsia-
dłe mleko i jogurt, które dobrze harmonizują z surówkami.
Jednakże nie należy mleka i zup traktować jako napój, poły-
kając je szybko, lecz przyjmować je trzeba małymi łykami, do-
brze mieszając ze śliną. Soki surowe należy także przyjmować
początkowo w małych ilościach i stopniowo zwiększając objętość
do kilku szklanek dziennie.
Na zakończenie pamiętać należy, że zdrowa długowiecz-
ność jest tylko tam, gdzie przy pracy fizycznej, z dala od aglo-
meracji miejskich, stosuje się umiar w jedzeniu, rzadko jada
mięso i w małych ilościach, zastępując je dietą mleczno-roślin-
ną i — zachowuje pokój ducha modląc się i dziękując Bogu za
każdy łyk wody i każdy kęs życiodajnej strawy.
12. CZYM JEST RÓWNOWAGA KWASOWO-ZASADOWA?
Zapewne niewiele osób wie, na czym polega „równowaga
kwasowo-zasadowa" ustroju. Nawet w kręgach lekarskich po-
święca się za mało uwagi temu zagadnieniu. A przecież utrzy-
mywanie ustroju w równowadze kwasowo-zasadowej jest jed-
n
ym z podstawowych warunków jego prawidłowego funkcjo-
nowania, a co za tym idzie — zdrowia.
Otóż: w zależności od rodzaju pożywienia, składniki mi-
n
eralne mogą wykazywać właściwości zasado- lub kwasotwór-
 cze. Dieta, zawierająca produkty zwierzęce, jak mięso, jaja, ry-
ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W 100 G by oraz produkty zbożowe, jak chleb, bułki, ciasta kasze —
POSZCZEGÓLNYCH PRODUKTÓW « ma działanie zakwaszające ustrój, gdyż produkty te zawierają
duże ilości siarki, fosforu i chloru. Natomiast produkty roślin-
Zasado- ne, jak jarzyny i owoce, zawierające potas, wapń i sód powo-
Na K Mg P S -kwaso- dują alkalizację ustroju. Spośród produktów zwierzęcych jedy-
Wyszczególnienie Cl nie mleko posiada właściwości alkalizujące ze względu na .du-
mg mg mg mg mg mg twórczość
HC1 żą zawartość w nim wapnia i potasu.
cm1 O.ln By móc utrzymać równowagę kwasowo-zasadową ustroju,
Kasza jęczmienna 2,6 123 20,2 206 107,2 105,0 175 należy spożywać trzykrotnie więcej produktów alkalizujących
niż zakwaszających. W przypadku zaś spożywania dużych iloś-
Makaron 25,6 217 57,3 152 95,0 31,4 38 — ci mięsa, ryb, jaj (z wyjątkiem mleka) i produktów zbożowych,
Płatki owsiane 33,4 368 113,0 380 155,0 73,0 132 a równocześnie usuwając z diety jarzyny i owoce, następuje
Ryż 6,3 113 31,1 99 78,5 27,0 76 zakwaszenie ustroju, gdyż jego równowaga kwasowo-zasadową
Ser tylżycki 612 116 46,9 545 230,0 106,0 54 zostaje naruszona.
Jaja 135,0 138 12,3 218 173,0 159,0 162 Ze względu na stałe przesunięcia równowagi kwasowo-za-
Mleko 50,0 160 14,0 95 29,0 98,0 27 sadowej ustroju, bądź w kierunku kwaśnym, bądź zasadowym
Wołowina 74,0 350 25,0 200 215,0 74,0 137 (przez spożywanie bądź kwasotwórczych, bądź zasadotwórczych
Cielęcina 95,0 370 25,0 200 208,0 98,0 124 produktów żywnościowych), jego regulacja zabezpieczona zo-
Wieprzowina 66,0 308 22,6 363 253,0 83,0 286 stała wieloma mechanizmami regulującymi: otóż na straży jej
Dorsz 100,0 360 20,6 242 212,0 120,0 162 stoją przede wszystkim płuca i nerki oraz układy buforowe
Siedź 130,0 317 31,7 272 191,0 122,0 115 krwi i tkanek. Płuca i nerki odgrywają tu rolę czynną w sen-
Czarne porzeczki 2,7 372 17,1 43,2 33,1 14,8 88 sie eliminowania z ustroju końcowych produktów przemiany
Agrest 1,9 210 7,1 33,9 15,9 6,5 41 materii, natomiast układy buforowe krwi odgrywają raczej
Cytryna 6,0 163 11,6 20,7 12,3 5,1 85 rolę bierną neutralizując kwaśne produkty przemiany ma-
Gruszki 2,3 129 9,3 9,9 5,6 1,0 36 terii." Jednakże prawidłowa funkcja układów (także układ
Śliwki 1,7 188 7,2 16,3 3,5 1,0 48 dwuwęglanowy) jest ściśle zależna od nienaruszonej czynności
Truskawki 1,5 161 11,7 23,0 13,4 17,5 35 nerek i płuc. Przy zmniejszonej wentylacji płuc, np. przebywa-
Fasola sucha 43,2 1160 183,9 309,0 166,0 1,8 255 nie w pomieszczeniach zamkniętych, brak ruchu, dochodzi do
Buraki 64,0 350 16,9 36,6 22,1 75,5 89 zatrzymania dwutlenku węgla w ustroju (CO* ma właściwości
Kapusta 22,5 263 19,5 67,7 88,0 22,3 26 zakwaszające) i powstania tzw. kwasicy gazowej. Ta z kolei
Marchew 95,0 224 12,0 21,0 6,9 68,5 90 pobudza ośrodek oddechowy do wzmożonej wentylacji płuc, co
Ziemniaki 6,5 568 24,2 40,3 34,6 78,5 103 z kolei powoduje uruchomienie mechanizmów kompensacyj-
Sałata 3,1 208 9,7 30,2 11,8 39,5 38
nych i wydalanie jonów zakwaszających (wodorowych) przez
Cebula 10,2 137 7,6 30,0 50,7 19,5 5
nerki.
Pomidory 3,8 288 11,0 21,3 10,7 51,0 56 Przy prawidłowo działających płucach, wytwarzany dzien-
Ogórki 13,0 141 9,1 24,1 11,0 24,5 32 nie dwutlenek węgla nie wpływa ujemnie na funkcjonowanie
ustroju. Jednakże zażywanie środków farmakologicznych, jak
(Liczby odpowiadają 0,ln kwasu solnego lub O.ln wodorotlenku sodowego np. morfina i jej pochodne oraz barbituranów (środki uspoka-
w stosunku od 100 g popiołu z danego produktu) jające, uśmierzające) mogą spowodować zaburzenia czynności
toPi" P a } T z : K ° k . o t F -> Kuska J. „O równowadze kwasowo-zasado-™ P J
w stanach fizjologii i patologii człowieka", Warszawa 1968, passim.
41
Patrz Z. Wysokińska „Ogólne podstawy nauki o żywieniu". War -
szawa 1972, pasśim.
ośrodka oddechowego, powodując kwasicę oddechową, a tym kwassanie ustroju. Następstwem tego stanu może być przej -
samym zakwaszenie ustroju.* 5 Widzimy więc, jaką rolę od- ściowe wydalanie moczu zasadowego na szczycie trawienia żo-
grywa prawidłowa praca pluć i nerek we wzajemnie uzupeł- łądkowego.
niającej się pracy i funkcjach regulujących. Jednakże przy nadmiernym wydzielaniu- przez żołądek
Przy cukrzycy, na skutek nieprawidłowego spalania tłusz - kwasu solnego, np. przy nadkwaśności, następuje zatrzymanie
czów, w wyniku wadliwej przemiany materii, dochodzi do two- dwutlenku węgla we krwi (w/g Hendersona i Hasselbacha)
rzenia się dużych ilości pochodnych kwasów tłuszczowych co i prężność CO2 we krwi wzrasta. W takiej sytuacji zasoby za -
w następstwie powoduje wybitne zmniejszanie się zasobu za - sad we krwi wzrastają, a przy niedokwaśności żołądka, ma -
sad we krwi i — kwasicę. Jeśli mechanizmy wyrównujące stają leją."
się niewystarczające, powstaje śpiączka kwasiczna, z której Jeśli chodzi o współudział wątroby w utrzymywaniu rów-
chory może się nie obudzić. nowagi kwasowo-zasadowej ustroju, to w przypadku kwasicy»
Do kwasicy prowadzą także choroby nerek, wątroby, stany wytwarza ona większe ilości amoniaku (silna zasada), a w przy-
gorączkowe, niekiedy nieprawidłowa ciąża. padku zasadownicy — większe ilości mocznika (kwas).
Dla lepszego zobrazowania tej „fabryki chemicznej" jaką Wreszcie pewną rolę odgrywają również jelita z powodu
jest nasz ustrój, podaję poniżej mechanizm jej działania wytwarzania zasadowego soku trawiennego, a szczególnie duże
w skrócie (równowaga kwasowo-zasadowa): ilości zasad zawiera sok trzustkowy.
Pomimo wytwarzania się, w wyniku przemiany materii
i przedostawania się wraz z pożywieniem, znacznych ilości RÓWNOWAŻNIKI KWASOWE I ZASADOWE ROŻNYCH
POKARMÓW «»
kwasów lub zasad do ustroju; stężenie jonów wodorowych
(pH) płynów ustrojowych jest zawsze stałe. Równo- Równo- Nadmiar
Dwutlenek węgla wydalany jest przez płuca pod postacią 100 g pokarmu zawiera: ważnik ważnik kwasu —
CO2 przy ścisłym współudziale nerek. zasadowy + kwasowy zasady +
Inaczej przedstawia się natomiast neutralizacja kwasu —
siarkowego, fosforowego, mlekowego etc. (po spożyciu np. pro- Mięso wołowe + 16,47 — 39,98 — 23,51
duktów zwierzęcych). Tylko niewielka ich część może być Wątroba cielęca + 15,15 — 29,83 —14,68
zneutralizowana przez wytworzony w jelitach, zasadowy sok Sandacz gotowany + 10,21 — 33,39 — 23,18
trawienny i trzustkowy) dlatego w przypadku chorej trzustki Jajka + 14,88 — 39,35 — 24,37
może także dojść do kwasicy ustroju). Przeważnie kwasy te są Mleko krowie + 13,08 — 11,39 + 1,69
zobojętniane przez tzw. ciała buforowe ustroju, znajdujące się Chleb Grahama + 19,39 — 25,52 — 6,13
w osoczu. Jednakże, gdyby zneutralizowane w ten sposób Bułka biała + 7,49 — 19,88 — 11,59
kwasy zostały z ustroju wydalane w postaci połączeń z bufo- Ziemniaki (w łupince) + 16,45 — 9,74 + 6,71
rami osocza, doszłoby szybko do wyczerpania tychże rezerw Buraki + 15,68 - 4,31 + 11,37
buforowych. Dlatego też nerki wkraczają w tę akcję neutrali - Marchew + 16,64 — 6,10 + 9,54
zacji kwasów czy zasad utrzymując równowagę biologiczną. Rzodkiewka + 10,30 — 4,25 + 6,05
Posiadają one bowiem zdolność zatrzymywania dużych ilości Sałata + 21,30 — 7,17 + 14,13
zasad, a w przypadku zagrażającej ustrojowi nadmiernej alka- Szczaw + 17,68 — 11,52 + 6,16
łizacji, nerki mogą wydalać nadmiar zasad, zatrzymując z ko- Pomidory + 20,72 — 7,05 + 13,67
lei w ustroju produkty kwaśne. Zatem zdrowe nerki są między Pomarańcze + 12,46 — 2,85 + 9,61
innymi gwarantem równowagi biologicznej ustroju. W regula - Jabłka + 3,55 — 2,17 + 1,38
cji równowagi kwasowo-zasadowej ustroju udział biorą także
wątroba, żołądek i jelita. Żołądek, wskutek wydzielania kwaś- 48
nego soku żołądkowego powoduje niejako fizjologiczne od- Patrz: H o r s t A. „Fizjologia patologiczna" Warszawa, 1959, pas-
sim.
« j.w. " Patrz: Prof. Jan Muszyński „Ziołowa apteczka domowa", Warsza-
wa, 1951, passim.
 Reasumując powyższe dane, należy zwrócić szczególną
uwagę na prawidłowe łączenie produktów żywnościowych.
Przede wszystkim należy unikać łączenia produktów zawiera-
jących w dużych ilościach ten sam składnik i mających te
same właściwości. Jeżeli poszczególne posiłki są zestawione
prawidłowo, dochodzi w ustroju do równowagi działania za -
kwaszającego i alkalizującego.
Analizując powyższe dane, można także samemu ukła -
dać jadłospis z odpowiednim bilansem mineralnym.
100 g mięsa lub kiełbasy________________________— 23,51
100 g białej bułki________________________________— 11,59
1 jajko (waży ok. 50 g)-------------------------------------_ — 12,15
razem — 47,25
równoważników kwasowych.
100 g marchwi __________________...._______________+ 9,54
100 g sałaty zielonej ______„_______......._____. .. , m + 14,13
100 g buraków czerwonych________________________ + 11,37
200 g ziemniaków________________....._________________ + 13,42
razem + 48,36
równoważników zasadowych.
A więc: dla zobojętnienia 250 g produktów kwasotwór-
czych należałoby zjeść ok. 500 g produktów zasadotwórczych.
■CZĘŚĆ III
Każdy może stać się
lekarzem dla siebie
WSTĘP
W pielęgnowaniu zdrowia, będącego podstawą urody, pra-
widłowe odżywianie odgrywa równie ważną rolę, jak higiena
i odpoczynek. Istnieją pokarmy lekkostrawne i ciężkostrawne.
Umiejętnie je zestawiając, zdrowy człowiek korzystać może
zarówno z jednych, jak i z drugich. Nie trzeba żyć samymi
surówkami, by zapewnić organizmowi witaminy. Jednakże ja-
rzyna, która najpierw moczy się godzinami, potem parzy się
wrzątkiem w celu usunięcia ostrego lub kwaśnego smaku
(np. z kiszonek kapusty), a wreszcie gotuje godzinami —
(z przestarzałych książek kucharskich wyczytać można takie
recepty) — czy zalewa do gotowania nadmierną ilością wo -
dy (np. przy gotowaniu ziemniaków, fasolki, kalafiora etc) zle-
wając ją potem do kanalizacji, taka jarzyna jest nic nie war ta.
Dlaczego? Bo witaminy i sole mineralne zostały wymoczo ne,
wygotowane i oddzielone. To, co pozostało wypełnia
wprawdzie żołądek, lecz nie zawiera już składników potrzeb-
nych organizmowi dla zdrowia i urody ciała. Często kładzie
się też większy nacisk na ilość, niż na jakość, choć to jest
równie błędne gdyż wszystko, co się je i pije, dostaje się nie
tylko do żołądka, lecz do mięśni i krwi. Dla ogólnego dobrego
samopoczucia jest i pozostaje najważniejszą zasadą: pożywie -
nie zdrowe, umiarkowanie obfite, lecz regularne. Oto dla orien -
tacji podstawowe prawidła: 1. Naturalne pokarmy powinny
być podstawą pożywienia.
To znaczy, że jadłopis powinien zawierać o każdej porze
roku świeże jarzyny i owoce. Konserw używać tylko
w ostateczności.
 2. Wszelkie jarzyny gotować należy krótko i w małej ilości
wody (np. do obranych ziemniaków nalać tylko tyle wrząt
ku, by nie potrzeba było odlewać wody po ich ugotowa
niu, lub użyć jej pozostałość do przyrządzania zup i sosów).
3. Sałatki z drobno siekanej kapusty nie .należy parzyć, od
lewając wodę. Sałatki warzywne z utartych jarzyn, przy
rządzane z harmonizujących ze sobą składników smakują
nie gorzej, niż sałatki z gotowanych i parzonych jarzyn.
Opierając się na doświadczeniach lekarzy naturalistów,
nie należy łączyć ze sobą „tego, co rośnie na drzewie
z tym, co rośnie pod ziemią (wyjątek stanowi sok cytry
nowy). I tak np. przyrządzając sałatkę jarzynową nie na
leży do niej dodać surowych jabłek a przyprawiając su
rówkę z kiszonej kapusty, łączyć można cebulę i marchew
lub cebulę i jabłko. Niektórzy wprawdzie uważają, iż
także jabłka stanowią wyjątek, lecz to powinien doświad
czyć każdy sam na sobie, obserwując po spożyciu takiej
mieszanki, własne samopoczucie.
4. Świeża ryba lub mięso, krótko duszone z plasterkami
cebuli są znacznie zdrowsze, niż peklowane, marynowane
czy wędzone, a następnie moczone godzinami i przetrzy
mywane na ogniu.
5. Gdy w dni świąteczne spożywamy mięso i ryby, należy
1/2 godziny przedtem wypić 1 szklankę surowego soku
z jarzyn lub owoców, a nie filiżankę tłustego bulionu.
6. Ilość posiłków należy rozłożyć tak, by zasiąść do stołu
z uczuciem lekkiego głodu. Rozpocząć posiłek modlitwą,
która wpływa kojąco na układ nerwowy.
7. Nie śpieszyć się przy jedzeniu, wyłączając nieprzyjemne
myśli. Ułatwia to trawienie.
8. W jedzeniu zachować umiar. Przepełniony żołądek źle
wpływa na samopoczucie, gdyż nie daje sobie rady z nad
miarem dostarczonego mu pożywienia. Skutkiem tego są
dolegliwości trawienia, zrazu przejściowe, później zaś
stałe.
9. Nie należy popijać każdego kęsa herbatą czy innym pły
nem. Podczas jedzenia nie powinno się w ogóle pić, naj
wyżej przed jedzeniem i kilkanaście minut po nim, gdyż
płyny rozcieńczają soki trawienne.
10. Nie jadać ciężkostrawnych (kaczka, gęsina itp.) potraw ani
obfitych posiłków na krótko przed snem.
11. Nie należy jadać między posiłkami, gdyż powoduje to nie-
strawność.
12. W przypadku silnej gorączki wstrzymać się od jedzenia
na rzecz zwiększonej ilości płynów. Jednakże lekarz po-
winien zadecydować o długości takiego postu, by orga -
nizm nie osłabł.
Opisane wyżej reguły odnoszą się do diety zwykłej, sto -
sowanej w większości domów. Lecz skoro my, jako lud adwen -
towy mamy przygotować się na powtórne przyjście Pańskie,
powinniśmy zreformować nasz stosunek do pokarmów, które
decydująco wpływają na zachowanie naszego ciała jako Świą -
tyni Ducha Świętego (1 Kor. III, 16—17). Chcę przytoczyć tu
słowa Ellen G. White, która wskutek charyzmatu proroczego,
jakim ją obdarzył Bóg, trafnie oceniała sprawy, o których
pisała i które miały związek z doczesną i wieczną pomyślnoś -
cią człowieka. „Mięso nie było nigdy najlepszym pokarmem,
lecz obecnie używanie go jest podwójnie godne nagany, po-
nieważ choroby zwierząt raptownie wzrastają. Zwierzęta cho-
rują coraz bardziej i nie potrwa długo, a potrawy mięsne bę -
dzie odrzucało wielu spoza adwentystów dnia siódmego",
„...zboże, owoce, orzechy i jarzyny tworzą dietę wybraną dla
nas przez Stworzyciela. Pokarmy z tych produktów przygo -
towane w sposób prosty i naturalny są najbardziej pożywne
i zdrowe, dają siłę, wytrzymałość i bystrość umysłu, co nie
zostanie osiągnięte przy niewłaściwej i podniecającej diecie."
A dalej poucza nas, wyprzedzając poniekąd epokę oraz
nadchodzące wydarzenia, mówiąc: „Nadejdzie czas i nie będzie
rzeczą bezpieczną jadać mleko, śmietanę, masło i jajka, to
Bóg to objawi. Nie należy stosować żadnych skrajności w tej
dziedzinie. Sprawa spożywania mleka, masła w swoim czasie
się rozwiąże, lecz poselstwo brzmi, że nie musicie sprowadzać
na siebie czasu ucisku przedwcześnie i w ten sposób zamęczać
się na śmierć. Zaczekajcie, aż Pan utoruje drogę przed wami."
...„Wiele zapytuje: „Co mam jeść i jak mam żyć, aby mieć
najwięcej przyjemności w życiu? Obowiązek i prawo pomija
się dla chwilowego zadowolenia. Jeśli chcemy mieć zdrowie,
musimy żyć dla niego. Jeśli chcemy udoskonalić nasz chrześ-
cijański charakter, musimy odpowiednio żyć. Zawsze o tym
mówię, by zapobiec nieporozumieniu, że adwentyści dnia
siódmego to jakaś organizacja o skrajnych poglądach. Niech
Pan nas zachowa od skrajności i eksperymentów. Niech nikt
nie proponuje skrajnych poglądów na temat tego, co mamy
jeść i co mamy pić. Pan dał światło. Niech lud nasz przyjmie
to światło i chodzi w nim. Potrzebna jest znajomość Boga
i Jezusa Chrystusa. Ta znajomość jest życiem wiecznym"
(E. G. White).
Niech będzie Bogu chwała, że poselstwo zdrowotne repre-
zentowane przez ruch adwentystyczny znajduje dziś oddźwięk
wśród ludzi bez względu na ich światopogląd. Coraz częściej
świat nauki, zajmujący się tą problematyką, zaczyna przyzna -
wać słuszność ideom zdrowotnym głoszonym przez ruch ad-
wentystyczny na całym świecie.
1. SYSTEM OD2YWIANIA W/G WAERLANDA
I DRA BIRCHER-BENNERA
Wśród dietetyków „reformatorów" lat trzydziestych na -
szego stulecia najbardziej niekonwencjonalnym był Bircher--
Benner, lekarz ze Szwajcarii, twórca metody leczenia dietą
jarską: surówkowo-mleczną. Stworzył on interesującą teorię
odżywiania, opierając ją na fakcie fotosynte*^ Zwrócił on
bowiem uwagę na fakt, że zielone części rosmi są źródłem
procesów energetycznych, a energia ta zostaje przez rośliny
częściowo zużyta, a częściowo zmagazynowana w złożonych
związkach chemicznych, jak białka, tłuszcze i węglowodany
odkładane w liściach, korzeniach, bulwach, nasionach i owo -
cach. Organizmy ludzkie i zwierzęce nie mają zdolności wią -
zania energii słonecznej i czerpać ją muszą pośrednio —
z roślin.
Dr Bircher-Benner, wychodząc z powyższego założenia
uważał, że chcąc zachować zdrowie powinno się skorzystać
z jak największej ilości energii słonecznej, ukrytej w rośli -
nach. Uważał on, że powinno się 50*/o codziennego pożywie -
nia przyjmować w postaci surowych roślin, gdyż przez zabiegi
kulinarne, polegające na oddziaływaniu wysokiej temperatury
na te produkty, tracą one swe właściwości odżywcze. W swym
sanatorium w Zurichu, wysiłki lecznicze kierował na przyczynę
choroby, a samą chorobę traktował jako rzecz drugorzędną. Dr
Bircher-Benner udowodnił, jak pisze w swojej książce
„Ernahrungskrankheiten" z roku 1931 — na podstawie listów
tysięcy ludzi wyleczonych oraz na podstawie własnych do-
świadczeń sanatoryjnych z chorymi, że przyczyną bardzo wielu
rozpowszechnionych chorób są błędy w odżywianiu. Doszedł on
do wniosku, że zbyt wysokie spożycie pokarmów kwaso-
twórczych, jak białka, i produkty mączne, z jednoczesnym nie-
doborem witamin, soli mineralnych i pokarmów zasadotwór-
czych. (jarzyny i owoce), są przyczyną różnych dolegliwości.
Ustrój bowiem zatracił swą biologiczną równowagę kwasowo--
zasadową przez nieodpowiedni stosunek jednych pokarmów
do drugich (prawidłowy stosunek pokarmów zasadotwórczych
do pokarmów kwasotwórczych powinien być 1:2 na korzyść
pokarmów zasadotwórczych).
Leczenie dietą rozpoczynano bez względu na charakter do-
legliwości zawsze od kilku dni postnych podając choremu wy-
łącznie małe ilości surowych soków owocowych i warzywnych,
i .zwiększając te ilości stopniowo w ciągu kilku tygodni, dołą-
czając potem również surówki oraz mleczko migdałowe, które
posiada właściwości podobne do mleka zwierzęcego. Po tym
okresie pacjent przechodził na normalną dietę jarską z dużą
ilością surówek, owoców, razowego chleba, potraw jarskich
gotowanych, mleka zwierzęcego i jego przetworów. Dużą wagę
przykładał także do stanu psychicznego chorego, uspakajając
go przy pomocy metod psychoanalizy.
Z biegiem czasu jego efekty lecznicze nabrały rozgłosu
światowego i stał się on nie tylko uzdrowicielem tysięcy ludzi,
ale również „rewolucjonistą" w dziedzinie medycyny szkolnej.
Choć posiadał dyplom lekarski, stał się ciągłym obiektem ata -
ków ze strony „kolegów po fachu", którzy zazdroszcząc mu
sławy i efektów terapeutycznych uznali go za szarlatana, kie -
rującego się „nienaukowymi" metodami. Atakowano przede
wszystkim jego twierdzenie o teorii kaloryczności. Uważał on
bowiem, iż nie można w jednostkach ciepła wyrazić wartości
energetycznej pokarmu, gdyż doświadczalne spalanie pokar -
mów w kalorymetrze zachodzi gwałtownie i w wysokiej tem-
peraturze. W organizmie żywym natomiast, warunki spalania
są odmienne, przemiany skomplikowane, przy czym źródłem
ich jest nie tyle ciepło, ile energia świetlna.
Źródłem życie — wg Bircher-Bennera jest właśnie to słoń-
ce, ta energia, która ukryta w roślinach, przechodzi wraz z ich
spożywaniem do naszego organizmu, utrwalając w nim „słoń-
ce". Udowodnił on także bezużyteczność teorii kaloryczności:
np. ryż polerowany, mąka czy cukier rafinowany, są przecież
też pokarmem wysoce kalorycznym, lecz pozbawione własnych
Witamin, wręcz szkodliwe.
Dieta „radiacyjna" dr Bircher-Bennera potwierdzona zo-
stała obecnie przez naukę (na mocy międzynarodowego poro-
zumienia wprowadzono na miejsce miary energii kalorii, jed-
nostki Joule, które są ekwiwalentem między energią mecha -
niczną i ciepłem).
 System odżywiania szwedzkiego dietetyka Are Waerland
(1876—1955) oparty jest na zasadach podobnych do głoszo-
nych przez dr Bircher-Bennera i znalazł w Szwecji 1/2 mi -
liona zapalonych zwolenników. Nauka Are Waerlanda opiera
się na założeniu, że właściwym pokarmem człowieka jest po-
karm roślinny. Wszystkie choroby — mówił Waerland, podob-
nie jak to głosił dr Bircher-Benner, są objawami braków lub
zatruć powstałych wskutek nieprawidłowego odżywiania. Jego
zdaniem, organizm nie znosi nagromadzenia drobnoustrojów
gnilnych, które rozwijają się w olbrzymich ilościach wskutek
pobierania pokarmów pochodzenia zwierzęcego. Natomiast do-
maga się bakterii fermentacyjnych, które mają sprzyjające
warunki rozwoju podczas rozkładu produktów żywnościowych
pochodzenia roślinnego. Głównymi składnikami jego diety to
świeże jarzyny, owoce, zielone liście, kasza, przyrządzana
z czworakiego ziarna zbożowego oraz mleko w każdej postaci.
Potrzebną ilość płynów zapewnia organizmowi woda mineral-
na, napary ziołowe i wywar z jarzyn. Pożywienie, wg Waer-
landa powinno pochodzić z naturalnej gleby, tzn., że nie po-
winno się używać sztucznych nawozów, arii trujących środków
chemicznych do zwalczania szkodników. Kto decyduje się na
dietę Waerlanda, musi zrezygnować z mięsa pod każdą posta-
cią, z ryb, jaj, kawy, herbaty, kakao, alkoholu i tytoniu. Are
Waerland odrzuca także cukier rafinowany, gdyż przez „pro-
ces uszlachetniania" otrzymuje on zbyt wiele substancji che-
micznych, a ponadto pozbawiony jest witamin i soli mineral -
nych. Sól stosuje bardzo oszczędnie, natomiast przyprawia po-
karmy obficie cebulą i czosnkiem. System Waerlanda oparty
jest na 8 regułach:
1. Dzień rozpocząć należy „eliksirem zdrowia" w postaci
1/2 1 wywaru z jarzyn (wypija się tylko wodę, w któ
rej gotowano ziemniaki, marchew, seler, pietruszkę —
bez soli).
2. Rano należy brać zimny lub zmienny, tzn. ciepło-zim-
ny prysznic wg metody ks. Kneippa. Potem szczotko
wanie ciała „na sucho" przy pomocy szczotki włosianej.
Następnie trochę gimnastyki porannej, szybki spacer
lub krótki bieg na świeżym powietrzu.
3. Śniadanie lekkostrawne w postaci zsiadłego mleka z do
datkiem laktozy (cukier mlekowy), siekanej cebuli,
2 łyżek mielonego siemienia lnianego, 2 łyżek otrąb
pszennych i 1 łyżeczki sproszkowanej pokrzywy. Po
tem soczyste owoce: jabłka, gruszki, jagody etc.
4. Wystrzegać się należy surowych owoców w połączeniu
z chlebem, potrawami zbożowymi, ziemniakami, jarzy
nami i warzywami liściastymi, gdyż połączenia takie
powodują wzdęcia i nadmierną fermentację w jelitach.
5. Nie popijać w czasie posiłków, gdyż rozcieńcza się
w ten sposób soki trawienne żołądka, co utrudnia jego
pracę.
6. Zważać należy na dobry nastrój przy jedzeniu, wyłą
czając w czasie posiłków wszelkie nieprzyjemne myśli,
należy skupić uwagę na dobrym żuciu.
7. Posiłek obiadowy (można go wymieniać z kolacją) po
winien składać się z „Pożytku" z dodatkiem musu ja
błkowego lub z innym kompotem czy suszem owo
cowym i mlekiem. Wszelkie inne dodatki są niewska-
zane.
8. Regułą powinno być uzupełnianie produktów żywnoś-
ciowych przez ich wymienialność. Jeśli np. w skład
obiadu weszły produkty zbożowe, to kolacja powinna
składać się z jarzyn, surówek, ziemniaków i mleka —
lub odwrotnie.
Liczba zwolenników diety Are Waerlanda rośnie z roku na
rok, gdyż doświadczają oni na sobie zbawienne rezultaty tej
diety, która tak, jak system dr Bircher-Bennera oparta jest
zupełnie „bezwiednie" i samoczynnie na starych wypróbowa -
nych w ciągu wieków, zasadach biblijnych, które okazały się
być „drogą ku żywotowi".
2. CHOROBA WRZODOWA ŻOŁĄDKA I DWUNASTNICY
(niedokwaśność)
Niedomagania i schorzenia przewodu pokarmowego,
a w szczególności choroby żołądka, stały się, zwłaszcza w ostat-
nim czasie, poważnym problemem społecznym. Setki tysięcy
pracogodzin poświęca lecznictwo tym schorzeniom, a miliony
roboczogodzin traci corocznie przemysł. Ogół społeczeństwa nie
docenia roli i znaczenia układu trawiennego w organizmie
i nie widzi źródła zaburzeń czynnościowych żołądka i jelit
w nieprawidłowym odżywianiu się i niewłaściwym trybie
życia.
Zbyt obfite w kalorie pokarmy, nadmierna konsumpcja
tłuszczy i mięsa, dieta jednostronna, uboga w surówki, jarzy-
 ny, owoce i soki, jak również pośpieszne i niedokładne żucie
pokarmu oraz nadużywanie alkoholu, tytoniu i kawy są często
przyczyną choroby i cierpienia. Również czynnik psychiczny
odgrywa tu doniosłą rolę. Niezależnie od zajmowanego w tej
kwestii stanowiska, rzeczą niezaprzeczalną jest, że zarówno
procesy fizyczne ustroju, jak i psychiczne stanowią funkcjo-
nalną całość. Znaczy to, że funkcje fizyczne i psychiczne po-
wiązane są ze sobą tak ściśle, że wkroczenie w jedną z jej
sfer pociągnęłoby za sobą z pewnością zmiany w drugiej sfe-
rze. Pogląd ten znajduje swe odbicie w życiu.
Pierwszymi sygnałami nieprawidłowego funkcjonowania
przewodu pokarmowego są wzdęcia, odbijania, nudności, zga-
ga, brak łaknienia. Najczęściej stosuje się w takich przypad-
kach środki dla zlikwidowania objawów, nie troszcząc się o źró-
dło powstałego zła. W ten sposób dopuszcza się do powstania
zmian patologicznych w organizmie i do trudnych do leczenia
chorób.
Z punktu widzenia lecznictwa biologicznego cierpienie to
jest związane z ogólnym schorzeniem ustroju, a więc z wadli-
wą przemianą materii, a metody leczenia chemikaliami w celu
neutralizowaniu kwasów oraz przywrócenia ustrojowi równo-
wagi zasadowo-kwasowej nie dają rezultatów. Zalecane często
przez lekarzy niewolnicze stosowanie tzw. „diety" jednostron-
nej mleczno-kaszkowo-kleikowej, zawierającej bardzo mało
witamin, składników mineralnych i substancji bodźcowych dla
ruchu robaczkowego jelit, pogarsza w większości przypadków
stan choroby. Błędy dietetyczne niejednokrotnie prowadzić mo-
gą do ostrego zapalenia błony śluzowej żołądka, wrzodów i no-
wotworów. Dlatego też na uwadze należy mieć wzmocnienie
całego organizmu ze szczególnym uwzględnieniem układu ner-
wowego — przez właściwe odżywianie, bogate w sole mine-
ralne, witaminy i pierwiastki katalizujące procesy biochemicz-
ne (tzw. mikroelementy).
Zatem dieta powinna składać się przede wszystkim z pro-
duktów roślinnych: surowych soków owocowych, szpinaku, so-
ków warzywnych, zup i przypraw roślinnych, miodu itp. Na
czas kuracji należy wyłączyć z jadłospisu tłuszcze zwierzęce
(oprócz świeżego masła w małych ilościach), mięso, ryby
i jajka; natomiast intensywnie doprowadzać witaminę C
i B, szczególnie w postaci drożdży (zalać wrzątkiem i zago-
tować).
Ogólną zasadę dietetyczną przy wszelkich niedomaganiach
przewodu trawiennego można sformułować następująco: jeść
mało, regularnie, powoli. Pokarmy rozdrabniać dobrze w ja-
mie ustnej pamiętając, by były dobrze wymieszane ze śliną
przed połknięciem. Należy również dbać o stan uzębienia. Sól
kuchenna nie ma znacznego wpływu na wydzielanie kwasu
solnego przez gruczoły żołądkowe, natomiast goryczki zawarte
w ziołach wywierają regulujący wpływ na wydzielanie soku
żołądkowego i jego prawidłowy skład (Pawłów).
Również gimnastyka, ćwiczenia oddechowe, umiejętnie
stosowane, dają niekiedy dobre rezultaty. W celu pobudzenia
gruczołów wydzielania wewnętrznego do pracy, dostarczamy
organizmowi na pewien czas tj. od 5—30 dni wyłącznie potra-
wy półpostne.
Dieta półpostna
Rano: pić ciepły wywar tzw. „Napój poranny" bez dodatku
siemienia lnianego w ilości 1—2 szklanek lub herbatę owo-
cowo-ziołowa..
Rp. Ribes nigrum czarna
porzeczka
Rosa canina
dzika róża
aa 25,0
Sambucus nigra bez
czarny
Vitis idaeae borówka
brusznica
Sposób przyrządzania: 3—4 łyżki na 1 1 zimnej wody, ma-
cerować 10 godzin (np. przez noc), podgrzać do wrzenia i od-
stawić na 10 minut. Wypić w ciągu dnia po każdym posiłku
(Po 1/2 godz.).
Ś n i a d a n i e : Zsiadłe mleko nie za kwaśne o temperaturze
pokojowej z dodatkiem otrąb pszennych lub płatków kuku-
rydzianych czy tarte jabłko z dodatkiem 1 łyżeczki glukozy.
Poleca się też mieloną pokrzywę, herbata ziołowa.
°biad: Do wyboru — „Smakosz" (sposób przyrządzania
Patrz pod „Pożytek") lub ziemniaki pure ze świeżym masłem,
surowe soki z marchwi lub świeżej pokrzywy i mniszka le
karskiego rozcieńczone wywarem z jarzyn, jednodniowe zsia -
dłe mleko, herbata ziołowa.
K o l a c j a : Do wyboru: zupa mleczna (1/2 1 mleka wrzącego
rozcieńczonego wodą 1:1) z dodatkiem 2—3 łyżek otrąb pszen-
nych i płatków kukurydzianych, sucharki, pszenne, masło lub
ziemniaki purś albo ryż na wodzie. Jako dodatek mus jabłko -
wy, herbata ziołowa.
W pierwszym dniu diety półpostnej wypić rano 1/2 ciepłej
wody z rozpuszczonymi w niej 2 łyżkami soli gorzkiej (siar -
czan magnezu). Ilość tę wypija się małymi łykami w ciągu
20 minut. Zwykle, po 2 godzinach następuje rozwolnienie po-
wodujące oczyszczenie jelit. Przy stałej obstrukcji stosuje się
1/2 litrowe lewatywy: rano i wieczorem (z odwaru rumianku).
Lewatywy te stosować aż do uregulowania stolca do 2—3 wy-
próżnień na dobę.
Zaleca się ćwiczenia gimnastyczne, rano szczotkowanie ca-
łego ciała „na sucho". Szczotkowanie należy rozpocząć od stóp.
Po 3 tygodniu diety półpostnej zezwala się na spożywanie
„chleba chrupkiego", który należy dobrze mieszać ze śliną i żuć,
gotowany i przetarty szpinak, młodą sałatę także cykorię. Po mie -
siącu surówki z jarzyn korzennych, ziemniaki purś z zaprawą
z czerwonych borówek. Zwiększyć należy ilość przyjmowanych
soków jarzynowych i owocowych, jednakże wystrzegać należy
się w dalszym ciągu kwaśnych owoców i cebuli. Po 5 miesią -
cach włączyć należy do diety „Pożytek" i chleb razowy.
W przypadku wrzodów żołądka czy dwunastnicy włącza się
do diety sok z czarnych porzeczek w postaci kisielu, odwaru
lub soku. W celach profilaktycznych stosować zwykłą dietę
mleczno-jarską.
Wprost znakomitym środkiem przy wszelkich dolegliwoś-
ciach i zaburzeniach trawiennych, zastarzałych i trudnych do
wyleczenia jest tatarak (Acorus calamus). Lecznictwo ludowe
zaleca palaczom przy kuracji odwykowej żucie kłączy tataraku.
Efekty są ponoć znakomite i dają poza tym podwójną ko -
rzyść: pomagają zwalczać nałóg i pobudzają wydzielanie so -
ków trawiennych żołądka; poza tym są wspaniałym lekiem
przy depresji, wrzodach przewodu trawiennego i krwawych
stolcach. Herbatę z kłączy tataraku przyrządza się przez ich
macerację w zimnej wodzie, gdyż gotowanie lub mocne pod-
grzewanie niszczą składniki lecznicze: Do jednej szklanki wo-
dy dodać 1 łyżkę rozdrobnionych kłączy i pozostawić przez
noc. Rano lekko podgrzać wstawiając szklankę do ciepłej wo-
dy. Pić1 po 1 łyku przed i po jedzeniu tj. 6 łyków dziennie, nie
więcej.
Dr A. Cz urc zak-Szaj owa w Szpit alu Miej ski m Nr 1
w Bielsku Białej, stosowała — w latach sześćdziesiątych —
w 122 przypadkach wrzodów żołądka i dwunastnicy: kłącza
tataraku (Rhiz. Calami) + kwiat rumianku (Fl. Chamómil-
lae) + korzeń żywokostu (Rad. Symphyti), uzyskując w 50%
przy wrzodach żołądka (ulcus ventriculi) i w 42% przy wrzo -
dach dwunastnicy (ulcus duodeni) zanik nisz wrzodowych
w obrazie rentgenowskim po 3—5 tygodniowym podawaniu
w/w ziół.
Można także sporządzić aromatyczną nalewkę z:
50 g kłączy tataraku 5 g
goździków naturalnych
Zalać 1 1 czerwonego wina. Postawić w ciepłym miejscu
na 10 dni. Wstrząsać. Pić 3 X dziennie po 1 łyżce przed i po
jedzeniu. Innym dobrym tonicum działającym wielostronnie,
jest arcydzięgiel (Archangelica officin.). Tonizuje on środki
naczyniowo-ruchowe, układ trawienny i moczowy, leczy ga-
stropatie wszelkiego pochodzenia, dyspepsje z niedostatecznym
wydzielaniem soków żołądkowych (Kroeber). Zaleca się także
w przewlekłych zatruciach nikotyną, alkoholem itp. Podawa -
ny bywa również w stanach wyczerpania nerwowego w celu
wzmocnienia energii życiowej. Arcydzięgiel, wykazały to naj-
nowsze badania naukowe, może śmiało konkurować z szeroko
reklamowanym, importowanym z Azji, „korzeniem życia",
słynnym żeń-szeń, jest on bowiem jego krajową namiastką.
Młode pędy i ogonki liściowe arcydzięgla używa się jako do -
datek do aromatyzowania i dekoracji ciast i tortów, a świeże
korzenie i kłącza oraz młode liście dodać można do surówek.
Herbatę z arcydzięgla sporządza się w naparach lub mace-
ratach na zimno. Dawka dzienna: 2 szklanki przez 3—4 ty-
godnie.
Herbata z tysiącznika (Hb. Centauri) wpływa także dobrze
na wydzielanie soków żołądkowych. 1 łyżkę ziół na 1 szklankę
zimnej wody, macerować 6—8 godzin. Pić 3 X dziennie przed
posiłkiem po 1 szklance tego bogatego w goryczki maceratu,
który wybitnie zwiększa wydzielanie się soku żołądkowego ob-
fitującego w pepsynę i kwas solny (Pawłów).
1
Patrz: Maria Treben: „Gesundheit aus der Apotheke Gottes",
A-4400 Steyr. 1979, passim.
 Przy niedostatecznym wydzielaniu soków trawiennych
i ogólnej atonii przewodu pokarmowego stosuje się również
z dobrym efektem drapacz lekarski (Cnicus benedictus). Jako
środek ogólnie tonizujący („vim vitalem excitans") znajduje
zastosowanie w przewlekłych chorobach wyniszczających orga-
nizm. 1 łyżkę ziela drapacza macerować kilka godzin w szklan ce
zimnej wody, podgrzać, pić 3—4 X dziennie po 1 szklance
przed jedzeniem. 2
Medycyna ludowa zaleca następujący przepis: 20 g korze-
ni drapacza lekarskiego zalać winem (1 1). Macerować 10 dni,
wstrząsając. Zażywać 3 X dziennie po 1 łyżce przed i po je-
dzeniu.
Surówka z 5—7 liści nasturcji ogrodowej (Tropaeolum Ma-
jus), przyprawiona łyżeczką tartego chrzanu, odrobiną oli -
wy i 2—3 łyżkami zsiadłego mleka, konsumowana 2—3 X
dziennie, skutecznie leczy niedokwaśność żołądka.
Mieszankę soków składających się ze świeżych liści babki
zwyczajnej (Plantago major) i mniszka lekarskiego (Taraxa-
cum offic.) przepisuje się przy nieżytach żołądka z niedokwaś-
nością. Zalecany jest również chorym cierpiącym na chorobę
wrzodową żołądka i dwunastnicy z normalną lub obniżoną
kwaśnością (przeciwskazany przy nadkwaśności). 8
Świeży sok z kapusty jest doskonałym środkiem gojącym
owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Zawiera bowiem przeciw-
wrzodową witaminę U. Stosowany jest również z dobrym
skutkiem przy nieżycie żołądka z niedokwaśnością, zapaleniach
okrężnicy oraz atonii jelit. 4 Kurację rozpoczyna się od 1 szklanki
surowego soku wypitego łykami w ciągu dnia (1/2 godz.
przed posiłkami), zwiększać dawki soku co tydzień o 1 szklan -
kę, dochodząc w ciągu miesiąca do 4—5 szklanek dziennie.
Następnie zmniejsza się ilość wypitego soku, wracając w spo -
sób analogiczny, kończąc kurację 1 szklanką soku dziennie.
Surowy sok z tzw. „kwaśnej zajęczej koniczyny" (Oxakis
acetosella) zalecany jest przy podejrzeniu o nowotwór. Co
godzinę zażywa się 3—5 kropli soku rozcieńczonego herbatą
ziołową, składającą się z naparu świeżego lub suszonego zie la
pokrzywy i nagietka lekarskiego. Herbatę taką należy pić
łykami w ciągu dnia (co godzinę). Równocześnie stosować w
* dr E. S c h n e i d e r „Nutze die heilkrdftigen Pflanzen", Hamburg,
1980, str. 109.
* Patrz: Maria Treben, passim.
4
P. Czikow, J. Ł a p t i e w „Rośliny lecznicze bogate to wita -
miny" Warszawa, 1982, s. 92.
okolicy żołądka częste ciepłe okłady z ziela skrzypu (Eąuise-
tum arvense). 5
Dla pobudzenia ruchu robaczkowego jelit, w przypadku
nieregularnych i twardych stolców, zaleca się przyjmować
przed snem odwar mieszanki ziołowej „Normosan" — „Herba-
polu".
3. CHOROBA WRZODOWA ŻOŁĄDKA I DWUNASTNICY
(nadkwaśność)
Aby proces trawienia mógł normalnie przebiegać, cały
przewód trawienny powinien harmonijnie współpracować. Ro-
dzaj i jakość wydzielanych soków i enzymów trawiennych za -
leżą od składu przyjmowanego pokarmu, a cały proces trawie-
nia związany jest ściśle z prawidłową czynnością układu ner-
wowego. Dlatego też przy stosowaniu każdej terapii schorzeń
narządu trawienia, trzeba — oprócz odpowiednich zaleceń die-
tetycznych i fitoterapeutycznych — uwzględnić stan nerwowy
pacjenta. Zaburzenia te mogą mieć wielorakie podłoże. Mię -
dzy innymi przyczyniają się do nich: nadużywanie tytoniu,
alkoholu, a w miejszym stopniu herbata i kawa, drażniąc
nerwy.
Według poglądów zwolenników tzw. medycyny psychoso-
matycznej, przyczyną choroby wrzodowej bywają czynniki
emocjonalne i uczucia stłumione. 6 Należy więc w pierwszym
rzędzie zapewnić spokojne warunki bytowania. Ograniczyć
wysiłek fizyczny i nerwowy, ułożyć odpowiednią dietę i regu-
lować trawienie. Na uwadze należy mieć doprowadzenie do-
statecznej ilości witamin i soli mineralnych. Najodpowiedniej -
szą jest dieta bezmięsna, mleczno-jarzynowo-surówkowa. Po-
łożyć należy nacisk na dobre przeżuwanie przyjmowanych po-
karmów.
W stanach ostrych (krwawieniach i bólach) zaleca się sto-
sowanie przez kilka dni ścisłej głodówki, w czasie której pa -
cjent przyjmuje tylko łykami odwary I i II, herbatę ziołową,
surowy sok z marchwi. Celowe jest też mieszać soki owocowe
z mleczkiem lnianym (nasiona świeżo mielonego siemienia
lnianego macerować wrzątkiem).
Po ustąpieniu miejscowych podrażnień, można ostrożnie
5
Patrz: Maria Treben, j.w.
'Patrz: L. Levi „Stress, Kórper, Seele und Krankheit", Gottin-
gen, 1964, passim.
przejść na dietę surówkową, dobrze rozdrobnioną, dokładnie K o l a c j a : Ryż gotowany na wodzie i mus jabłkowy lub
przeżuwaną przez chorego. Można np. podawać kilka rozdrob- ziemniaki purć, mleko zsiadłe, masło, chleb chrupki, su-
nionych ziemniaków i warzyw. W końou dieta pełna, jarska charki, świeży twarożek.
z szerokim uwzględnieniem wszelkiego rodzaju surówek, Moż -
na też 1 raz w tygodniu wprowadzić 1 dzień odżywiania się P r z e d snem: Herbata ziołowa lub wywar z owocu borówki
tylko surówkami. czernicy. Rano i wieczorem 1/2 litrową lewatywę z na -
paru kwiatu rumianku (1 łyżka ziół na 1/2 1 wrzątku).
Dieta ścisła
Zaleca się lekkie ćwiczenia gimnastyczne, rano szczotko-
Pacjenci przyjmują dziennie od 1,5—2,5 1 płynu w postaci wanie całego ciała „na sucho".
„Napoju porannego" i wywaru z ziemniaków gotowanych
w łupinach. W pierwszym dniu diety ścisłej wypija się (przy Uwaga: Nie łączyć surowych owoców z surowymi jarzynami.
obstrukcji) rano 3/4 1 ciepłej wody z rozpuszczonymi w niej Również nie należy jadać surowych owoców równo-
3 łyżeczkami soli gorzkiej (siarczan magnezu). Ilość tę wypija cześnie z produktami zbożowymi. Do surówek stoso-
się w ciągu 20 minut. Po ok. 2 godz. następuje wypróżnienie. wać wyłącznie mleko zsiadłe, a nie słodkie. Surówki
Przyrządzanie odwarów: Odwar I (patrz pod „Napój po- dobrze mieszać ze śliną, by nie powodowały wzdęć
ranny"), Odwar II: 1/2 kg ziemniaków, nieobranych, dobrze i niestrawności.
umyć, pokroić w plasterki, zalać 1,5 1 wody i gotować 15—20
minut pod przykryciem bez soli. Odcedzić wodę do naczynia, W leczeniu choroby wrzodowej nie można pomijać ukła -
ziemniaki wyrzucić. du nerwowego. Dlatego zaleca się mieszankę ziołową Herbapo-
Odwary I i II zmieszać i postawić w chłodnym miejscu. lu „Nervosol".
Powyższą mieszankę chory. powinien przyjmować przez 5—7
dni co 2 godziny, od 8—20-ej w ilości: 3/4 szklanki odwaru +
1/4 szklanki soku z marchwi. O godzinie 14 i 18 dodatkowo Zioła działające przeciwbólowo i przeciwskurczowo:
1/2—1 szklanki zsiadłego nie za kwaśnego mleka o tempera - Rp. Korzeń prawoślazu (Rad. Althaeae) 30,0
turze pokojowej.
Korzeń żywokostu (Rad. Symphytl) 20,0
Po ukończeniu diety ścisłej, 2 dni diety ostrożnej, wstęp - Korzeń waleriany (Rad. Valerianae) 20,0
nej do diety zwykłej mleczno-jarskiej. Mech islandzki (Lichen Islandicus) 20,0
R a n o : 2 5 0 m l o d w a r u I i I I w r ó w n yc h c z ę ś c i a c h p o
1/2 godzinie: Rp. Korzeń lukrecji (Rad. Glycyrrhizae) 20,0
300 ml wywaru z owocu borówki czernicy (Vaccinium Kora kruszyny (Cort. Frangulae) 60,0
Myrtillus): 2 łyżki stołowe suszonego owocu czarnej ja-
Ziele srebrnika (Hbae Anserinae) 10,0
gody zamoczyć w 1 1 wody i pozostawić przez noc, rano
gotować ok. 20 minut do objętości 1/2 1. Liście melisy lekarskiej (Fol. Melissae) 10,0

Śniadanie: 3/4 szklanki zsiadłego mleka (nie za kwaśne) Prof. Muszyński zaleca przeciw wrzodom żołądka i dwu-
i 1/4 szklanki soku z marchwi. Po ok. 1/2 godzinie herbata nastnicy:
ziołowa (dobrać do rodzaju dolegliwości).
Rp. Korzeń arniki (Rad. Arnicae) 20,0
Obiad: 2—3 ziemniaki gotować w łupinach, obrać i utłuc,
dodać trochę świeżego masła. Sok z marchwi, zsiadłe Korzeń mniszka lekarskiego (Rad. Taraxaci) 60,0
mleko, sucharki lub chleb chrupki, płatki kukurydziane. Ziele jaskółcze (Hb. Chelidonii) 20,0
 Namiastką herbaty chińskiej, skutecznej przy chorobach
układu trawiennego, szeroko stosowanej w Niemczech, są liś-
cie malin i jeżyn: 2 części liści jeżyn 1 część liści malin
po zwiędnięciu zgnieść, spryskać wodą i zawinąć w ścierkę na
2—3 dni. Położyć w miejscu ciepłym. Przez fermentację po-
wstaje zapach „różany". Po suszeniu liści zapach ten zanika,
lecz występuje powtórnie po zaparzeniu herbaty (herbatę tę
należy trzymać w naczyniu szczelnie zamkniętym).
Znakomitą i pomocną herbatą przy nowotworach jest na -
par z kwiatu nagietka lekarskiego (Calendula Officinalis). Roś -
lina ta uchodzi za znakomity lek przeciwrakowy. 7 Pić 3—4 razy
dziennie po 1 szklance 1/2 godz. przed posiłkami.
Zgaga bywa często następstwem nieżytu żołądka, nad-
kwaśności i innych schorzeń. Dobrym środkiem przeciwko tej
dolegliwości jest sok surowych ziemniaków przyjmowany 3—4
razy dziennie po 1/4—1/2 szklanki. Sok ten stosowany jest
w lecznictwie ludowym do leczenia choroby wrzodowej żo -
łądka i dwunastnicy. Już na początku leczenia poprawia się
stan ogólny chorych, ustępują bóle, odbijanie, zgaga, mdłości
i wymioty.
Glikoalkaloid ziemniaka — tomatyna — jest wspomaga -
jącym środkiem przeciwnowotworowym i przeciwgrzybicznym,
odgrywa także pewną rolę przy leczeniu obwodowego i ośrod-
kowego układu nerwowego. 8
Soki surowe z ziela pokrzywy, krwawnika i mniszka le-
karskiego są nadzwyczaj pomocne przy leczeniu nowotworów
przewodu pokarmowego. Jeden łyk tego soku, zażywany co
godzinę, poprawia stan ogólny chorego. Już po krótkiej kuracji
ustępują mdłości i wymioty, a żołądek zatrzymuje podany po-
karm.
Hydroterapia zaleca 3 X tygodniowo szczególnie wzmac-
niające cały organizm, ciepłe kąpiele w macierzance (Herba
Serpylli): 200 g świeżych lub suszonych ziół macerować 18—
20 godz. w 1 wiadrze wody, potem zagrzać, wlać do wanny
i dopełnić ciepłą wodą. Woda w wannie nie powinna sięgać
powyżej okolic serca. Czas trwania kąpieli — 20 minut. Po
kąpieli nie wycierać ciała. Włożyć płaszcz kąpielowy i wejść
do łóżka n a 1 godzinę. 9
7
P at rz : P. C z i kow, J. Ł a p t i e w „R ośliny bogate w witaminy"
str. 237.
8
j.w.
• Patrz: Maria T r e b e n, dz. cyt, s. 51—53.
4. OTYŁOŚĆ
Zakłócenie równowagi między procesami przyswajanu
pokarmów i ich spalaniem, niezrównoważenie między ilością
przyjmowanego pożywienia, a rozchodem energii np. w for -
mie pracy fizycznej lub innych form ruchu mięśni, prowadzą
do otyłości.
Pracownicy umysłowi, nie pracujący fizycznie, nie uży-
wający sportu, a cieszący się doskonałym apetytem, zużywają
za mało energii na pracę mięśni i dlatego w ich tkankach od -
kłada się tłuszcz w nadmiernych ilościach.
Otyłość występuje też u dzieci przekarmionych, niejedno-
krotnie prowadzi ona do powstania cukrzycy.
W etiologii należy również brać pod uwagę przeżycia ner-
wowo-psychiczne, .powodujące u niektórych osobników wzmo -
żony apetyt, objawiający się nadmiernym i za bogatym w ka-
lorie odżywianiem się.
Znacznie rzadziej otyłość jest chorobą, będącą następ -
stwem nieprawidłowej pracy gruczołów wydzielania dokrew-
nego, przysadki, gruczołów płciowych, niedoczynności tarczycy.
Ponad 9C°/o przypadków otyłości leczy się poprzez zmianę
sposobu odżywiania się i zmianę trybu życia. W ten sposób
pobudza się leniwą przemianę materii powodującą obstrukcję
i zmusza organizm do szybkiego wydalania z organizmu szko-
dliwych produktów przemiany materii, przeróżnych jadów
(także bakteryjnych) oraz trucizn ustrojowych, gdyż bodźcowe
działanie na przewód pokarmowy wzmagające ruch robaczko-
wy jelita grubego, umożliwia pozbycie się nadmiaru tłuszczu.
Przy leczeniu wszelkich postaci otyłości podstawowe zna-
czenie ma dobra wola samego chorego, odpowiednio ustalony
system odżywiania, picie ziół, oraz stosowanie zabiegów hy-
dropatycznych. Poprzez dietę jarsko-surówkową następuje od-
kwaszanie organizmu i przywrócenie mu równowagi zasado-
wo-kwasowej, co z kolei powoduje powrót do normalnego ciś-
nienia osmotycznego w tkankach. Bezwzględny zakaz spo-
żywania słodyczy, cukru, miodu, czekolady, potraw z białej
mąki i poważne ograniczenie tłuszczów, muszą być respekto-
wane. Dzięki stosowaniu przeróżnych jednostronnych „kuracji
cud", polegających np. na spożywaniu dużych ilości mięsa, ryb,
jaj, można wprawdzie trochę stracić na wadze, lecz jednocześ-
nie zaszkodzić organizmowi. Nadmierna ilość białka i choleste-
rolu wprowadzana do ustroju wywiera bowiem ujemny wpływ
na system krążenia i trawienia.
 Najskuteczniejszym środkiem pozbycia się nadwagi jest
niezawodny post, a potem silne postanowienie zredukowania
ilości dotychczas konsumowanych produktów żywnościowych.
Jednakże przed przystąpieniem do kuracji odchudzającej nale-
ży bezwzględnie zasięgnąć porady lekarskiej.
Dieta postna od 5—7 dni
Rano: 1 szklanka herbaty ziołowej przeciw otyłości.
Śniadanie: 1/2 1 soku marchwi, po 30 minutach 1/2 1
„Napoju porannego", po 2 godz. 1 szklanka herbaty zio-
łowej.
Obiad: j.w., lecz bez herbaty ziołowej.
K o l a c j a : 1 szklanka „Napoju porannego"
Przy obstrukcji, wieczorem 1/2 litrową lewatywę z na-
paru kwiatu rumianku (1 łyżka stołowa na 1/2 1 wrzątku).
Po ukończeniu diety postnej — 2 dni diety ostrożnej „pół-
postnej" (potem przejście na dietę zwykłą jarską).
Rano: w dowolnej ilości „Napoju porannego", sok z mar -
chwi, po 1 godzinie szklanka hefbaty ziołowej.
Obiad: ziemniaki gotowane w łupinach, zsiadłe mleko, sok
z marchwi lub kasza krakowska gotowana na wodzie ze
świeżym masłem, mus jabłkowy, herbata ziołowa.
Kolacja: j.w. lub agar-agar: 1 łyżkę agaru zalać szklanką
wody, gotować 10—15 minut, pić w stanie ciepłym. Po-
żądany również sok z marchwi.
Wspaniała herbata przeciw otyłości:
Rp. Morszczyn pęcherzykowy 40,0
(Fucus vesiculosus)
Korzeń bzu czarnego 20,0
(Rd. Sambucus)
2-4 łyżek ziół zalać 1 1 wrząt-
Kora kruszyny 15,0 ku t macerO wać przez noc.
(Cortex Franguli)
Rano zagrzać, przecedzić. Pić
Owocszakłaku 15,0 powyższych zaleceń .
(Fructus Rhami)
Ziele dymnicy pospolitej 10,0
(Hb. Fumaria)
Z zabiegów fizykoterapeutycznych zaleca się: wstawanie
z łóżka natychmiast po obudzeniu się, gimnastykę lub pracę
fizyczną na świeżym powietrzu, pływanie, turystykę.
Leczenie dietetyczno-fitoterapeutyczne w połączeniu z hy-
droterapią powoduje w krótkim czasie utratę nadwagi. Zaleca
się także codzienną gorącą kąpiel ziołową z naparu macierzan-
ki (Herba Serpylli) — patrz poprzedni rozdział, z następują-
cym po niej zimnym prysznicem lub obmycie ciała w zim -
nej wodzie z dodatkiem octu. Polewanie zimną wodą dolnych
i górnych kończyn (patrz wodolecznictwo).
Jeśli otyłość połączona jest z cukrzycą, odtłuszczanie na-
leży przeprowadzać bardzo powoli, pod ścisłą kontrolą lekarza.
Jak wykazały niezbicie wyniki badań ostatnich lat, niska
zawartość włóknika w diecie może być m. in. przyczyną po-
wstawania cukrzycy, sprzyja również chorobom serca i na-
czyń krwionośnych.
5. CUKRZYCA
Cukrzyca zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych zwią-
zanych z wadliwą przemianą materii. Badania kliniczne wyka-
zały, ze chorzy powinni otrzymywać w pożywieniu duże ilości
włóknika. Duże znaczenie ma tu również hemiceluloza, wy-
stępująca w wodorostach morskich agar-agar. Celuloza i hemi-
celuloza stanowią budulcowo-strukturalną część roślin. W die-
cie człowieka funkcje poszczególnych składników włóknika są
różne. Celuloza i hemiceluloza np. są zdolne absorbować wodę,
pęczniejąc w przewodzie pokarmowym, drażniąc ściany jelit
zwiększają ich perystaltykę a tym samym przyśpieszają wyda-
lanie z organizmu resztek pokarmowych i produktów prze-
miany materii.10
Badania prowadzone od wielu lat w niektórych rejonach
Afryki, wykazały, że u prymitywnych p.emion, odżywiających
się pokarmami zawierającymi dużą ilość włóknika, natomiast
znikomą ilość cukru rafinowanego, cukrzyca jest chorobą nie-
znaną. Także obserwacje prowadzone podczas II wojny świa-
towej w Wielkiej Brytanii wykazały, iż zwiększenie zawartości
^ j
celulozy w pokarmach, np. dodanie otrąb do chleba, zmniejsza-
ło wyraźnie ilość zachorowań i przyczyniało się do poprawy
zdrowia chorych.
10
Patrz: Z i e m i a ń s k i S. „Fizjologia żywienia ludzi w wieku
podeszłym" Wrocław, 1980, passim.
 Przy cukrzycy zaleca się znakomitą herbatę, obniżającą jak np. zaburzenia czynności jajników, napięcia atoniczne lub
poziom cukru we krwi i pobudzającą pracę trzustki: hypertoniczne.
Rp. Kłącza kuklika pospolitego 30,0 Wspólną cechą wszystkich postaci choroby gośćcowej są
Rhiz. Gei urbani zmiany w organizmie ludzkim, umiejscawiające się przede
Liście czarnej jagody 10,0 wszystkim w tkance łącznej poszczególnych narządów.
Fol. Myrtilli 1 łyżka ziół' na 1 szklanką Ponieważ dolegliwości reumatyczne i artretyczne są cho-
wrzątku. Pić 3 X dziennie robami całego organizmu ludzkiego, leczenie polega na przy-
wróceniu ustrojowi jego normalnego stanu biochemicznego. Już
1 szklankę po posiłkach. Hipokrates twierdził (Kampferer: „Die Werke des Hipokra-
Liście jeżyn 10,0 tes"), że choroba gośćcowa jest uzależniona od przemiany ma -
Fol. Rubi fructicosi terii. Określił on ponadto powstanie i przebieg każdej choroby
jako zależnej od stopnia obciążenia organizmu przez szkodliwe
Pięciornik gęsi (srebrnik) 30,0 dla ustroju wytwory przemiany materii („organische Schlac-
Hb. Anserinae ken").
Strąki fasoli 20,0
Pericarpium Phaseoli Przyczynom powstawania i zatrzymywania się w ustroju
szkodliwych produktów przemiany materii sprzyjają:
Liście czarnej jagody (borówka czernica) należy zbierać 1. nadmierne spożycie mięsa, ryb, jaj, tłuszczów itp., co
przed owocowaniem. Zawierają wtedy najwięcej myrtiliny, sprzyja nagromadzeniu się w organizmie resztek pro
środka obniżającego znakomicie poziom cukru, a zarazem le- duktów przemiany białkowej,
czącego trzustkę.
Zaleca się również picie soku z czarnej porzeczki w ilości 2. nadmierne gromadzenie w ustroju szkodliwych metabolitów
3 X dziennie 1 szklankę przed jedzeniem. przemiany materii. Dotychczasowe badania pozwoliły na
Chorym na cukrzycę zaleca się także sok ze świeżych stwierdzenie całego szeregu szkodliwych związków, wystę
ogórków, który, zawierając insulopodobne substancje, obniża pujących we krwi i moczu chorych osobników, jak np.: nad
znakomicie zawartość cukru we krwi. Ponadto bardzo dobrze miar kwasu moczowego, kreatyny, amoniaku i innych pro
znoszony jest przez chorych. 11 duktów niedostatecznego spalania przy przemianie białko
Także picie rozcieńczonego soku z kiszonej kapusty, soku wej. Kwas moczowy jest wprawdzie normalnym składni
z selera + marchwi, spożywanie cebuli, czosnku, szparagów kiem przy purynowej przemianie, lecz jego nadmiar wy
i porów sprzyjają pracy trzustki wspomagając przemianę wę- dzielający się w tkankach jest zjawiskiem patologicznym
glowodanową ustroju. 12 i przyczyną powstawania różnych chorób (dr Bircher-Ben-
ner „Harnsaure als ein Faktor bei der Entstehung von
krankheiten"). Stwardniałe tkanki, (szkoła niemiecka na
6. REUMATYZM I ARTRETYZM zywa je gelozą) świadczą o zahamowaniu normalnej pracy
w organizmie i o nadmiernym obciążeniu tkanki łącznej,
Choroby gośćcowe (reumatyczne) obejmują pewien zespół co staje się przyczyną zwyrodnienia.
chorobowy, objawiający się jako ciągnące, niezlokalizowane
bóle o zmiennym charakterze i nasileniu. 3. niedostateczne wydalanie.
Ostry gościec stawowy jest chorobą wywoływaną bezpo- Dr Bircher-Benner udowodnił, że możność wydalania kwa -
średnio przez zakażenie drobnoustrojami, zaś gościec przewle - su moczowego z organizmu przez jelita i skórę waha się
kły i zniekształcający wymaga uwzględnienia innych przyczyn w granicach od 0,3—0,5 g dziennie, a pierwotną i najważ-
niejszą przyczyną reumatyzmu są zaburzenia w czynnoś-
"dr E. S c h n e i d e r „Nutze die Heilkraft unserer Nahrung", ciach narządów trawienia i wydalania.
Hamburg, 1980, s. 203.
11
Patrz: dr. E. Schnę i der: „Nutze die Heilkraft unserer Nah~
rung", s. 173—175.
 Częstym błędem terapii z punktu widzenia biologiczno-- Schemat diety przeciwreumatycznej (stan ostry).
medycznego jest jednostronne leczenie miejscowe poprzez na-
cierania, diathermie, kąpiele, okłady etc. Tak samo w chemio- Rano: „Napój poranny"
terapii ogólnie przyjęta metoda leczenie salicylanami przedsta-
wia typowy obraz zwalczania objawów chorobowych, a nie Ś n i a d a n i e : Zsiadłe mleko z otrębami, mielonym siemie-
leczenia przyczynowego (Vogel). niem lnianym, laktozą (cukier mlekowy), sproszkowaną
Ostateczne wyniki leczenia chorób gośćcowych dają. tylko pokrzywą i mielonym owocem dzikiej róży. Soki surowe,
naturalne leki roślinne, albowiem tylko one mogą poprawić lub 1—2 surowych tartych ziemniaków dodać do 3/4 1
w sposób biologiczny wadliwą przemianę materii. Są one też, wrzącej wody i gotować 1—2 minuty. Zdjąć z ognia i do-
dzięki zawartości witamin i soli mineralnych uzupełnieniem dać 1 szklankę soku z marchwi. Po 1—2 godz. herbata
naszej, najczęściej jednostronnej diety i udzielają organizmo- ze skrzypu polnego (Eąuisetum arvense) (gotować 15—20
wi należytej pomocy przy usuwaniu szkodliwych produktów minut) lub inna herbata przeciwreumatyczna.
przemiany materii.
W Polsce bardzo dużo ludzi cierpi na choroby gośćcowe Obiad: Surówki (z wyjątkiem cebuli, chrzanu, pora). Dużo
i reumatyczne. Pomijając dokuczliwe stany bólowe, miliony
roboczogodzin przepracowanych jest przy zmniejszonej wy- ziemniaków gotowanych w łupinach. Zsiadłe mleko,
dajności pracy jednostek cierpiących, a przecież można by twarożek, masło. Surowe soki, szczególnie z selera i mar-
zmienić ten stan rzeczy, uświadamiając społeczeństwo, że pra- chwi, „chleb reumatyków" Po 1—2 godzinach herbata
źródło tej choroby tkwi w błędach dietetycznych. Przez zmia- ziołowa.
nę dotychczasowego odżywiania, ziołolecznictwo i hydrotera-
pię osiągnąć można ulgę w cierpieniu lub zupełne wyleczenie. K o l a c j a : Jak obiad lub dla urozmaicenia „Smakosz" za-
Stosować należy dietę bogatą w zasady. Wykreśla się nato- prawiony czerwonymi borówkami, mus jabłkowy, słodkie
miast z jadłospisu sól kuchenną, mięso, jaja, rybę i wszelkie mleko. Zabrania się spożywania chleba zwykłego i kasz.
używki, jak kawę, herbatę, alkohol, słodycze, czekoladę i ty - Po 1—2 godzinach herbata ziołowa.
toń.
Z powodu ustroju „przekwaszonego" reumatykom nie wol- Herbata „antyartretyczna" przy zniekształcającym gośćcu
no jadać chleba zwykłego, tylko chleb specjalnie przyrządza- stawowym:
ny. Oto sposób przyrządzania: Gotowane w łupinach ziemniaki
utrzeć i zmieszać z mąką pszenno-razową, śrutem pszennym Rp. owoc dzikiej róży 50,0
lub otrębami pszennymi, by nadać ciastu odpowiednią konsy- Fruct. Rosae
stencję — jak np. do klusek „kopytek" — i dodać trochę tar- owoc czarnej porzeczki 15,0
tej, surowej marchwi. Ciasto rozwałkować i wycinać cienkie
okrągłe krążki, piec na patelni bez tłuszczu. Fruct. Ribis nigri
Z chwilą, gdy objawy chorobowe znikną, powrócić można kwiat więzówki błotnej 15,0 2—3 łyżki ziół zalać wrzątkiem
znów do chleba „Grahama" i do surowych owoców, które za- Flor. Spiraeae ulmariae (1 1) zakryć i macerować przez
kazane są również w stanach ostrych. Nie należy też nigdy kora wierzby 20,0 noc
- Rano zagrzać, pić na
spożywać chleba równocześnie z owocami. Wyjątek stanowić
może tu jabłko, lecz zależy to również od predyspozycji danej Cort. Salicis wg powyżsych zaleceń
osoby i każdy powinien doświadczyć sam na sobie skutków owoc jałowca 20,0
takiego łączenia produktów żywnościowych. Fruct. Juniperi
liście brzozy 30,0
Fol. Betulae
 Herbata stosowana przy reumatyzmie, artretyźmie: łązkami. Całość gotuje się w 3 1 wody po czym wlewa do
wanny. Temperatura kąpieli 36—39°C. Również kąpiele w
Bp. liście brzozy 30,0 otrębach pszennych i słomie owsianej (w równych
Fol. Betulae częściach) często dają dobre wyniki. W tym celu należy
ziele skrzypu 20,0 w dużym garnku zalać wodą wszystkie składniki,
Hb. Eąuiseti gotować 10 minut i zlać płyn przez sito do gorącej wody
w wannie. Kąpiele stosować 2—3 razy tygodniowo.
ziele krwawnika 10,0 2 —3 łyżki ziół zalać 1 1 wrzą-
Hb. Millefolii cej wody> przykryć i riiacero. Okłady: z gliny lub torfu należy stosować bezpośrednio na
ziele złotej rózgi 10,0 wać przez noc- Rano 2agrzać, bolące miejsca. W tym celu rozrabia się glinę na papkę
Hb. Solidaginis virg. pić m ciepłQ w/g powyższych przy pomocy herbaty ziołowej z tymianku (Hb. Thymi)
ziele pokrzywy 10,0 i
za ecen lub wody. Grubość nałożonej papki 1—2 cm. Nakryć
Hb. Urticae ściereczką i chustką wełnianą. Zdjąć po 1—2 godzinach,
owoc jałowca 10,0 nakremować skórę. Można również do gliny dodać 1/12
Fructus Juniperi część wagową sproszkowanej gorczycy. Bardzo pomocne są
wilżyna ciernista 10,0
także zawijania w świeże liście brzozy. W tym celu należy
Fol. Ononidis
rozłożyć grubą warstwę liści, najlepiej majowych, na
prześcieradła i owinąć się nim tak, by liście dotykały
Ks. Kneipp zaleca picie herbaty z żółtej prymulki (Primula ciało dookoła. Zakryć kocem i pierzyną. Leżeć w
offic.) i perzu (Triticum repens). Pić należy przez dłuższy zawijaniu ok. 1 godzinę, potem wytrzeć ciało ściereczką
czas 1—2 szkl. odwaru. Prymulka i perz mają działanie zwilżoną w wodzie z octem. Pozostać w łóżku.
„oczyszczające" krew i pomagają skutecznie przy wydalaniu
z organizmu trujących produktów przemiany materii. Wcieranie nalewką bursztynową (patrz pod bursztyn) lub
Bardzo skutecznym lekiem jest wino aloesowe (patrz pod wodą chrzanową przynoszącą ulgę.
aloes) lub Biostymina. Sporządzanie wody chrzanowej polega na zalaniu szklan -
Również sok z czarnej porzeczki, stosowany 2—3 razy ką zimnej wody 1 łyżki roztartego chrzanu. Mieszankę pozo-
dziennie leczy skutecznie reumatyzm. stawić ńa 2—3 godz. potem odcedzić i tą wodą nacierać bo -
Szerokie zastosowanie ma również leczenie fizykalne. Sto- lące miejsce.
suje się gorące kąpiele do temperatury 40°C z dodatkiem gor - Rosjanie stosują do wcierań 1 część nafty i 3 części tłusz-
czycy czarnej, kąpiele solankowe, igliwowe, saunę, okłady tor - czu lub gliceryny. Francuzi używają z dobrym efektem ole -
fowe i z gliny. jek terpentynowy, spirytus kamforowy i amoniak w równych
K ą p i e l e : 250 g gorczycy czarnej (Semen Sinapis nigrae) częściach.
zemleć, włożyć do płóciennego woreczka i zawiesić
w wannie z gorącą wodą. Przy wszystkich kąpielach po -
ziom wody nie może sięgać powyżej okolic serca. Prze- 7. NADCZYNNOSC I NIEDOCZYNNOSC TARCZYCY
bywać w wodzie 15—20 minut, po czym położyć się na
1 godzinę do łóżka. (Pocenie). Wytrzeć ciało ściereczką Przyczyny przede wszystkim należy szukać w zaburzeniu
moczoną w zimnej wodzie z dodatkiem octu. W celu układu nerwowogo i złej przemianie materii.
przyrządzania kąpieli solankowej o temperaturze 37—
40°C należy dodać do wody w wannie ok. 1 kg soli Rozróżniamy dwie postacie tej choroby:
kamiennej lub leczniczej wzgl. sody. Kąpiel igliwiową 1. nadczynność — m. in. choroba Basedowa
sporządza się z ok. 1 kg igliwia z ga- 2. niedoczynność inaczej wole niedoczynne.
 Nadczynnośó tarczycy objawia się niepokojem, mocnym
biciem serca, drżeniem rąk, nadwrażliwością na światło sło-
neczne. Prawidłowe rozpoznanie jest utrudnione ze względu na
podobne objawy przy tzw. „nadczynności wegetatywnej" ukła-
du nerwowego; dlatego należy opierać się na badaniach labo-
ratoryjnych przeprowadzonych przy pomocy radiojodu-testu.
Ponieważ chorobie tej towarzyszy niedobór witaminy A,
bardzo dobre efekty lecznicze osiągnąć można kuracją mar-
chwiową. Pić 3 X dziennie 1 szklankę soku, dobrze mieszając
ze śliną każdy łyk.
Zaleca się również pokarmy zawierające witaminę B
(drożdże) i E (chleb razowy, owsiankę, kiełki pszenne, otręby),
sok z pokrzywy i mniszka lekarskiego. Stosować dietę jarską
zwykłą. Jedynie przy niedoczyności tarczycy należy dodać do
„Napoju porannego" 1 łyżkę Agar-Agar (jod).
Schemat diety zwykłej
Rano: 1/21 „Napój poranny", potem prysznic, suche szczot-
kowanie ciała, gimnastyka, spacer.
Śniadanie: Zsiadłe mleko słodzone miodem lub cukrem
mlekowym (laktozą) z dodatkiem siemienia lnianego mie-
lonego, otrąb lub kiełków pszennych. Dodać można również
siekaną cebulę, sproszkowane zioła np. pokrzywę. Świeże
owoce, herbata ziołowa.
Obiad: Surówki, sałata przyprawiona olejem i zsiadłym mle-
kiem. Zsiadłe mleko z ziemniakami gotowanymi w łupi-
nach. Soki jarzynowe, zupy jarzynowe, sałatki. Herbata
ziołowa.
K o l a c j a : „Pożytek" lub „Smakosz" (może też być zamiana
jadłospisu z obiadem). Chleb razowy, masło, twarożek,
cebula, czosnek, zioła kuchenne eta, herbata ziołowa.
Uwaga: Przy obstrukcji, po kolacji lewatywa. W stanach
wczesnych nad- lub niedoczynności tarczycy stosować
można 4 X tygodniowo zimne obmywania górnej części ciała
(Kneipp) i 2 X w tygodniu ciepłą kąpiel nóg czy całego ciała w
odwarze z igliwia sosny z pączkami sosny i korzeniem
waleriany. (Do kąpieli gotować 500,0 g ziół 15 minut). Po
kąpieli zimny prysznic.
Przy nerwicach serca i niepokojach stosować 1—2 minut
chłodną kąpiel przedramion (patrz wodolecznictwo).
Wewnętrznie stosuje się z dobrym wynikiem:
Rp. kwiat lawendy 20,0
Fl. Lavendulae
liść mięty pieprz. 20,0 1
~ ł łyżki zi6ł zalać 1/2 I
Fol. Mentha pip. wrzącej wody, po 2—3 godz.
korzeń waleriany 30,0 P° d S« ać . P ić 2 ~ 3 * dzienn ie
Radix Valerianae 1 szklanką.
kwiat rumianku 30.0
Fl. Chamomillae
Na niedoczynność tarczycy wskazywać mogą takie obja-
wy, jak: stałe uczucie zmęczenia, senność, bóle i zawroty gło-
wy, częste przeziębienia, lenistwo fizyczno-psychiczne, ozię-
błość płciowa, obstipacja. Zewnętrzne oznaki to sucha skóra,
kruche paznokcie, łamliwe, rzadkie włosy, tzw. „worki" pod
oczami.
Ponieważ chorobie tej towarzyszy niedobór w organizmie
jodu i witaminy A, dlatego też zaleca się pobyt nad morzem,
dietę i herbatę ziołową obfitujące w te brakujące składniki.
Dobre efekty lecznicze osiągnięto po kuracji sokiem rze-
żuchy ogrodowej (wit. A, E, jod) i marchwi.
Głębokie płukania gardła kilkakrotnie w ciągu dnia od-
warem Galium asparine lub Galium verum — przytulia
właściwa — z dodatkiem ślazu dzikiego (malva silvestris) po-
wodują ponoć zanik wola. Podczas płukań należy od czasu do
czasu połykać łyk odwaru."
Pani Maria Treben zaleca również okłady z tych ziół (naj-
lepiej świeżych) z dodatkiem mąki jęczmiennej (całe ziarna
lub kaszę jęczmienną zemleć w młynku' do mielenia kawy).
Także chłodne okłady z gliny — glinę rozrobić na papkę
w odwarze w/w herbaty — przynoszą dużą ulgę.
Kuracja, przy której należy pozostać w łóżku polega na
stosowaniu 2—godzinnych okładów ze skrzypu oraz 4-godzin-
nych okładów z „ziół szwedzkich" oraz piciu 3 X dziennie na-
stępującej herbaty z dodatkiem 1 łyżeczki „ziół szwedzkich"
1/2 godziny przed jedzeniem i 1/2 łyżeczki po jedzeniu:
18
Patrz: Maria Treben, dz. cyt., s. 32.
 8. ZŁA PRZEMIANA MATERII — CHOROBĄ NASZEJ CYWILIZACJI
Rp. siemię lniane 50,0
Semen Lini Brak zębów sęczkowatych, właściwych zwierzętom mięso-
morszczyn Fuci 60,0 żernym wskazuje poza wszelką wątpliwość na to, że człowiek
vesiculosi jest raczej istotą roślinożerną. Prace K. Funka, Mendela, Os-
owoc dzikiej róży 20,0
borna, Hopkinsa i innych badaczy stwierdziły niezbicie, że
Fructus Rosae
organizmowi ludzkiemu potrzebne są do prawidłowego furK
kcjonowania — obok białek, węglowodanów i tłuszczów —
przetacznik leśny 20,0 pewne osobliwe pierwiastki tzw. mikroelementy, chlorofil
Hb. Veronicae (zielone liście), karoteny (jarzyny, zioła), flawony, garbniki,
mech islandzki 20,0 1 — 2 łyżek ziół zaparzyć w goryczki, śluzy itp. będące składnikiem jarzyn, warzyw, owo-
Lichen islandicus ców, przypraw i większości ludowych ziół leczniczych. Stąd
1/2 1 wody. też nasuwa się nieodparty wniosek, że w/w składniki pokar-
liście orzecha włoskiego 20,0 mowe muszą zawierać jakieś niezbędne dla ustroju związki,
Fol. Juglandis będące uzupełnieniem naszej codziennej diety.
ziele hyzopu 20,0 Należy podkreślić, że liście i soczyste pędy roślin są tym
Hb. Hyssopi cudownym laboratorium, w którym roślina przy pomocy
malwa dzika (korzeń)
energii słonecznej buduje z kilku najprostszych związków nie-
Radix Malvae silv. organicznych nieskończoną ilość związków organicznych, nie-
60,0 zbędnych nie tylko dla rośliny lecz i dla naszego ustroju, któ-
nrzvtulia właściwa
ry nastawiony jest na pokarm roślinny.
Hb. Galium aparine lub verum50,0 Pokarm mięsny natomiast różni się składem soli mineral-
nych od składu soli występujących w roślinach. Poza tym
Wyłączyć należy konflikty psychiczne oraz nadmierny wy- ustrój nasz nie potrafi całkowicie „spalać" i wykorzystywać
siłek fizyczny. Nie należy jadać potraw pochodzenia zwierzę- białek zwierzęcych, wskutek czego w ustroju powstają szkodli-
cego, zrezygnować należy z wszelkich używek. we „resztki". (Muszyński, Bircher-Benner, Waerland). Po-
Doświadczenia, dotyczące stosowania kuracji z wodą mor- nieważ wątroba jest w naszym ustroju filtrem oczyszczającym
ską, przeprowadzone przez niemieckich uczonych »* dowiodły, przetrawione w przewodzie pokarmowym soki odżywcze, przeto
że metoda ta daje bardzo dobre efekty przy niedoczynności ona pierwsza zazwyczaj pada ofiarą zbyt jednostronnego i
tarczycy (jod), cukrzycy, chorobach przewodu pokarmowego, niewłaściwego pożywienia. Gdy filtr wątrobowy nie potrafi
chorobach alergicznych i skóry, wadliwej przemianie ma- już zatrzymać i zobojętnić szkodliwych resztek pokarmo-
wych, zaczynają się one przedostawać do ogólnego krwiobie-
Podczas kuracji wypija się 3—i X dziennie powoli, ma- gu, zatruwając kolejno serce, stawy i nerki. W ten sposób
łymi łykami 1 szklankę (150—200 ml) wody morskiej, roz- powstaje niezmiernie urozmaicony łańcuch niedomagań i cier-
cieńczonej pół na pół wodą słodką. W zależności od upodoba- pień, który nazywamy chorobami przemiany materii.
nia można pić ciepłą lub zimną. Kuracja powinna trwać 3—4 Czynnikiem powodującym zaburzenia w przemianie ma-
miesiące. Woda morska do celów kuracyjnych powinna być terii jest nierównowaga kwasów i zasad w ustroju. Taka cho-
pobierana na pełnym morzu 50—60 km od brzegu). robliwa dysproporcja może doprowadzić do zatrzymania cał-
kowitego lub częściowego rozpadu produktów, szczególnie
białka i do gromadzenia się w poszczególnych komórkach tok-
sycznych substancji (Górski).
W. Roberts stwierdził, że w ustroju ludzkim istnieje pe -
"Patrz: dr E. Schneider „Nutze dłe HeilkrUfte der Natur 9 , wien rytm w przemianie materii. W/g uczynionych przez niego
Hamburg, 1980 s. 153—159.
testów, kwasy dominują w ustroju od około godziny 11 do 23.
Natomiast od godziny 23 do 11 decydująca przewaga znajduje
się po stronie zasad, przy czym największe ich nasilenie wy-
stępuje około godziny 9-ej. Jakakolwiek nieregularność w tej
cykliczności powoduje zaburzenia w spalaniu, wymianie, ma-
gazynowaniu związków komórko-twórczych i energetycznych,
w stopniu zagęszczania różnych soli mineralnych i witamin
we krwi, czynności obronnej ustroju i przyjmowaniu prze-
wodnictwa impulsów.
Odżywianie ma przeto ogromny wpływ na przebieg prze-
miany materii. Przyjmowanie nadmiernej ilości albo zbyt ka-
lorycznych pokarmów, szczególnie wtedy, kiedy nie uwzględnia
się dopływu właściwej ilości witamin i soli mineralnych, pro-
wadzi do najrozmaitszych schorzeń (Górski).
Rodzaj, czas trwania, objawy i schorzenia są zależne od
konstytucji ustroju i wielu innych czynników. Mogą one obja-
wiać się otyłością, bólami stawów, kości, mięśni i nerwów, bra-
kiem snu lub sennością, cukrzycą, zaburzeniami czynnościo-
wymi gruczołów o wewnętrznym wydzielaniu innymi.
Brak ruchu powoduje zwolnienie przemiany materii. Pra-
ca lub gimnastyka na świeżym powietrzu jest w wielu wy-
padkach doskonałym, od dawna znanym lekarstwem przeciw-
ko zaburzeniom w przemianie materii. Również hydroterapia
jest doskonałym środkiem pomocniczym. Przy nadmiernym za-
kwaszeniu ustroju (pot o wyraźnie kwaśnym i nieprzyjem-
nym zapachu) stosuje się oprócz diety i ziół 2—3 kąpiele ty-
godniowo z dodatkiem 1—3 szyszek kąpielowych „Herbapo-
lu" lub odwaru igliwia (500 g na wannę), które w znacznym
stopniu przyśpieszają leczenie.
Stosuje się także:
kłącza tataraku 150,0
Rhiz. Calami Całość gotować 1/2 godziny.
Odwar dodać do właściwej
kąpieli.
ziele tymianku 150,0
Hb. Thymi
nasiona gorczycy 50,0
Semen Sinapis
Również kąpiele w odwarze słomy owsianej i prószu sia-
na dają dobre rezultaty15 przy bólach typu' gośćcowego (500,0
gotować 1/2 godziny). . We wszystkich przypadkach choro-
15
Patrz: Vademecum Fitoterapii, Warszawa, 1959, s. 440.
bowych spowodowanych zaburzeniem w przemianie materii
zaleca się dietę ubogą w sól, białko, tłuszcze. Należy przejść
na pokarmy roślinne, surówki, owoce, jarzyny, przetwory
mleczne i zbożowe pełnowartościowe.
Oto wyśmienity przepis na wypiek chleba pełnoziarnis-
tego:
100 g drożdży piekarniczych,
300 g mąki krupczatki lub
150 g krupczakti + 150 g mąki śrutowej
150 g płatków owsianych
150 g otrąb pszennych
100 g kaszy jęczmiennej
1 łyżka soli kamiennej
1—2 łyżek cukru
Z drożdży, cukru ok. 1/2 szklanki mleka i kilku łyżek mąki
zrobić rozczyn, i postawić w ciepłym miejscu do wyrośnięcia.
Potem dodać pozostałe składniki i dobrze przerobić ciasto (nie
może być za ścisłe). Powtórnie postawić do wyrośnięcia,
następnie włożyć do wysokich, wąskich foremek, które wysma-
rowano oliwą i posypano otrębami. Pozwolić na powtórne wy-
rośnięcie do 3/4 objętości formy. Piec na wolnym ogniu w pie-
karniku lub w prodiżu (podgrzewać od dołu) ok. 45 minut.
Przepis na irlandzki chleb domowy:
1 1/4 kg śrutu pszennego
30 g drożdży
1 łyżka soli kamiennej
1 1/4 1 ciepłej wody
55 g stopionej margaryny.
Mąkę włożyć do naczynia i dodać rozpuszczone w wodzie
drożdże, sól i margarynę. Wyrabiać ciasto ok. 15 minut, po-
czym zakryć je wilgotną ściereczką i pozostawić na 1—11/2 go-
dziny do wyrośnięcia. Uformować 3 okrągłe bochenki i włożyć
je na wysmarowaną oliwą blachę dwukrotnie lekko ukośnie
nacinając ciasto na wierzchu. Piec 15 min. przy temperaturze
220°C. Potem 20—25 minut przy ok. 190°C. 10 minut przed za-
kończeniem pieczenia, posmarować wierzch mlekiem, by nadać
chlebkom połyskującą, chrupiącą skórkę.
 Właściwa dieta powinna być małokaloryczna (35—
40 Kal/kg wagi), małosolna. Ilość płynów ograniczyć. Surowe
owoce, jarzyny, sałatki, ziemniaki w łupinach powinny trzy-
krotnie przewyższać wagowo kasze, potrawy mączne, jarzyny
strączkowe. Ma to na celu nie tylko utrzymanie niskiej kalo-
ryczności pożywienia, lecz przede wszystkim odkwaszanie
organizmu i przywrócenie mu równowagi mineralnej. W od-
kwaszonym organizmie ciśnienie osmotyczne w tkankach wra-
ca do normy. Bezwzględny zakaz spożywania słodyczy, oraz
bardzo poważne ograniczenie tłuszczów i potraw mącznych
muszą być respektowane.
W wielu przypadkach przy przejściu na taki rodzaj od-
żywiania, pogarsza się niekiedy samopoczucie danego osobni-
ka. W/g niektórych autorów (Waerland, Treben) ma to być
sygnałem dostatecznego oczyszczenia ustroju — lecz po pew-
nym czasie powraca dobre samopoczucie i uczucie lekkości.
9. CHOROBY NOWOTWOROWE
W ostatnich latach wielu ekspertów w różnych częściach
świata układało listy podstawowych zagrożeń cywilizacyjnych
stanowiących przyczynę przedwczesnych zgonów. Aktualny ze-
staw, sporządzony w 1971 r. przez Sosa i innych uwidacznia
kolejność śmiertelnych zejść spowodowanych chorobami cywi-
lizacji: 16
— miażdżyca i jej konsekwencje w postaci zawałów i wyle
wów krwi do mózgu w coraz młodszym wieku,
— choroby nowotworowe, pojawiające się coraz częściej u osób
młodych, największy odsetek raków u kobiet przypada na
narządy płciowe i sutki (30,5% i lS^/o). U mężczyzn zaś
na żołądek i przewód pokarmowy,
— choroby zawodowe,
— choroby alergiczne i metaboliczne (otyłość, kamica itp.),
— choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
— nerwice, choroby psychiczne, trudności wychowawcze mło
dzieży, czego następstwem są narkomania, alkoholizm, prze
stępczość etc.
Również w Polsce choroby cywilizacyjne i nowotworowe
stanowią dziś drugą w kolejności liczbowej przyczynę zgonów,
po chorobach układu krążenia. Znaczy to, że na 5 zejść śmier-
lł
Patrz: „Czynniki rozwoju człowieka", praca zbiorowa, Warszawa
1981, passim.
telnych średnio jedno spowodowa' jest chorobą nowotwo-
rową.
Co to jest rak? Etymologicznie rak — jest polskim tłuma-
czeniem antycznej nazwy kancer, po grecku karkinos, którą do
medycyny wprowadził sam Hipokrates. Określenie „rak" po-
chodzi zapewne od pewnej postaci tej choroby, w której pro-
mieniście rozchodzące się zgrubienia mogły w wyobraźni przy-
pominać kończyny raka.
„Nowotwory" — to nazwa wprowadzona przez XIX-wiecz-
nych histopatologów. W niektórych krajach używa się ogólnej
nazwy łacińskiej „tumor" (guz), po grecku „onkos". Stąd on-
kologia.
Rozróżnia się guzy dobrotliwe albo łagodne (angielskie
określenie benign, od łacińskiego przymiotnika benignus) i gu-
zy złośliwe (ang. „malignant"), co w języku lekarskim wska-
zuje na prognozę rokującą małą nadzieję dla chorego.
Podział guzów na łagodne i złośliwe nie jest niezmienny.
Coraz częściej bowiem w medycynie opisywane są przypadki
przemiany początkowo łagodnego nowotworu w nowotwór zło-
śliwy.
W ostatnich latach coraz więcej badaczy wyraża pogląd, że
choroby nowotworowe nie są schorzeniami lokalnymi, lecz
całego organizmu i, że na ich powstanie składa się wiele czyn-
ników, zarówno natury fizycznej, jak i psychicznej. Również
warunki ekologiczne mają duży wpływ na powstanie chorób
nowotworowych.
Jest interesujące z punktu widzenia ekologii, że w mieście
częściej stwierdza się nowotwory, co potwierdza tezę o ich
stresogennym charakterze i związkiem z zanieczyszczeniami
środowiska. Zmiana działania jakiegokolwiek czynnika środo-
wiskowego wywołuje w organizmie proces przystosowawczy,
którego celem jest zachowanie równowagi (homeostazy) śro-
dowiska wewnętrznego, a przebieg tego procesu sterowany jest
przez układ nerwowy i hormonalny. Stąd też działanie poszcze-
gólnych czynników na ustrój należy rozpatrywać w powiąza-
niu ze środowiskiem17. Sytuacja stresująca, która przekracza
siły obronne organizmu, doprowadza do zmian patologicznych
ustroju, zwłaszcza u osób o bardziej pobudliwym układzie ner-
wowym.
Lecz mimo wytężonych badań w kierunku zgłębienia ta-
jemnicy powstania raka, etiologia nowotworów nie została do-
" Patrz: „Czynniki rozwoju człowieka", passim.
tychczas w zupełności wyjaśniona i zbadana. Jedni twierdzą,
że wirusy są przyczyną powstania tej strasznej choroby, inni
widzą przyczynę w genach, dziedziczności lub zmniejszonej
odporności organizmu. Lecz mimo rozbieżności w poglądach,
są dane wskazujące na istnienie bezpośredniego związku ze
sposobem odżywiania. Także równowaga psychiczna i warunki
ekologiczne mają ogromne znaczenie, co pozwala sformułować
następującą zasadę: submolekularny świat komórek i płynów
organizmu ludzkiego odbija się w makroorganiźmie stosunków
międzyludzkich i jest z nim sprzężony zwrotnie. 18
Na podkreślenie zasługuje również fakt, że wśród adwen-
tystów dnia siódmego choroby nowotworowe występują znacz-
nie rzadziej, niż u pozostałych populacji. Stwierdzono, że za-
chorowalność na raka jest u nich około 3—4 krotnie niższa,
niż u ludzi wyznających inną doktrynę religijną. 19 Wielu uczo-
nych wiąże niską zachorowalność na nowotwory wśród tej
społeczności religijnej z unikaniem środków pobudzających
(alkohol, kawa, tytoń, narkotyki), z przeważnie jarskim odży-
wianiem oraz z równowagą psychiczną wypływającą ze ścisłe-
go przestrzegania zasad biblijnych.
Towarzystwo Naukowe Akademii Nauk w Waszyngtonie
opublikowało raport, w którym stwierdza, że istnieje związek
między codziennym jadłospisem a przypadkami zachorowań na
raka. Również klasyczna już publikacja Światowej Organizacji
Zdrowia z 1968 r. Nr 57, przedstawia zdrowotne skutki zabu -
rzeń cyklu: pożywienie — zakażenie — odporność. 20 Jest to
także zgodne z badaniami prowadzonymi w Klinice Hematolo-
gicznej Akademii Medycznej w Krakowie. Zdaniem tych nau-
kowców, brak w pożywieniu np. biopierwiastków, jak magnez
(Mg), selen (Se), wapń (Ca) i wielu innych oraz niedobór ja -
rzyn i owoców wpływa na obniżenie mechanizmów obronnych
ustroju, których celem jest przemiana i eliminacja substancji
toksycznych, jakie zostały wchłonięte do ustroju. 21
Nowojorscy naukowcy twierdzą, iż spożywanie dużych
ilości tłuszczów może uaktywnić choroby nowotworowe, co
potwierdzają eksperymenty przeprowadzane na zwierzętach.
18
K. Aleksandrowicz „Nie ma nieuleczalnie chorych", War-
szawa, 1982, s. 22—38.
w
Patrz: J. E. EnstrSm „Cancer Morality among Mormons", Can-
cer 1975, Nr 36. Por. Znaki Czasu, nr 5—6 1985, passim.
"J. Aleksandrowicz: „Nie ma nieuleczalnie chorych", pas-
sim.M
Patrz: Praca zbiorowa, „Czynniki rozwoju człowieka", passim.
Należy również unikać pokarmów konserwowych, produk-
tów wędzonych, wszelkich używek oraz zrezygnować z pale-
nia tytoniu i picia alkoholu. Natomiast najbardziej korzystnym
dla zdrowia środkiem profilaktycznym są owoce, jarzyny i pro-
dukty zbożowe, zwłaszcza te, które zawierają, poprzez kiełko-
wanie ziarna, duże ilości witaminy A i C. Prawidłowo zesta
wioną racja pokarmowa człowieka winna zatem dostarczać
około 50—60°/o kalorii z węglowodanów, 25—30*/« tłuszczów
oraz około 10—15°/o białka.28
W leczeniu nowotworów łagodnych poważne sukcesy od-
nosi ziołolecznictwo, sprzężone z dietetyką, gdyż, jak ukazują
doświadczenia ubiegłych stuleci, pewne rośliny posiadają wy-
raźne właściwości antyrakowe. W starym piśmiennictwie
XVIII i XIX wieku można znaleźć liczne opisy skutecznego
leczenia nowotworów skóry i narządów wewnętrznych. Nie-
stety, w większości przypadków ówczesne metody leczenia zio-
łami tych chorób otaczane były tajemnicą. Dlatego też posia-
damy skąpe wiadomości co do ustalania dawek i zestawów
poszczególnych roślin. Tym niemniej wiadomo, że do roślin
„antyrakowych" zaliczyć należy: cebulę, czosnek, jaskółcze zie-
le, arcydzięgiel, drapacz lekarski, liście czarnej jagody, kwiat
nagietka, pokrzywę, łopian, rutę, pietrasznik plamisty, mniszek
lekarski, czerwoną koniczynę, jałowiec etc. oraz guz brzozy
(Innonotus obliąuus), hubę modrzewiową (Agricus albus) oraz
młodą korę dębową (ks. Podbielski).
Wspomnieć tu także trzeba o polskich badaniach przepro-
wadzonych z przetworami guza brzozy (Poria obliąua „EP"),
które podobno już dały wiele interesującego materiału. Guz
brzozowy i huba modrzewiowa są tradycyjnymi lekami ludo-
wymi stosowanymi w leczeniu choroby rakowej. Znachorzy
wiejscy stosują odwary huby modrzewiowej przy nowotwo-
rowych schorzeniach przewodu pokarmowego i wątroby. 13 Le-
kiem przeciwrakowym stosowanym w medycynie ludowej
ZSRR jest także odwar z grzyba brzozowego (Innonotus obli -
ąuus). Badania kliniczne prowadzone w tym kierunku wyka -
zały niezbicie, że długotrwale podawany wodny wyciąg uzy-
skany z tej narośli może chorym na raka przedłużyć życie
i to mimo zaawansowanej chorby nowotv\>rowej. Zmniejszenie
skłonności do przerzutów oraz wyraźne zahamowanie wzrostu
tkanki nowotworowej są efektem skutecznego działania wy-
28
j.w.
" Patrz: prof. J Musz yński „Ziołolecznictwo i leki roślinne".
Warszawa, 1951, a. 46—47.

ciągu 2 grzyba brzozowego stosowanego w medycynie oficjal -
nej ZSRR pod nazwą „Czaga". 24
Ludowy sposób przyrządzania herbaty: wypróbowany z do-
brym rezultatem). Grzyb utrzeć na tarce jarzynowej.
Rp. 2 łyżki utartego grzyba brzozowego
Z łyżki ziela skrzypu polnego, g°tować Pod Pokryciem
15 — 20 minut.
1,5 1 wody (porcja na 2 dni),
dodać:
1 iyżkę jaskółczego ziela
1 „ pokrzywy
3/4 I tej herbaty pić w ciągu
dnia.
1 „ nagietka lekarskiego
Po 6 tygodniach zrobić przerwę 10 dniową, pijąc wyłącz -
nie odwar z grzyba brzozowego, poczym wrócić do mieszanki
ziołowej podanej wyżej. Powtarzać cyklicznie aż do wyraźnej
poprawy samopoczucia i ustąpienia objawów chorobowych.
Opierając się na badaniach przeprowadzonych w najpo-
ważniejszych Instytutach amerykańskich, zaliczyć można do
grupy słabiej działających ziół antyrakowych: krwawnik, tasz-
nik, czerwoną koniczynę, dynię, ostróżkę, skrzyp, grykę, dziu-
rawiec, rumianek, macierzankę i szereg innych. Dane powyż -
sze ogłoszone zostały w Journal of the National Cancer Insti-
tute.
Medycyna naturalistyczna zaleca przy dolegliwościach
krtani płukanie gardła ciepłym odwarem dzikiego ślszu (Mal-
va silvestris). Przygotować należy całodzienną rację w ilości
2,5 1. 50,0 g ziół (kwiat -f liście) zalać chłodną wodą. Macero-
wać przez noc, rano lekko podgrzać i wlać do termosu. Pić
w ciągu dnia 4 szklanki maceratu powoli, małymi łykami.
Resztę herbaty zużyć do płukania gardła. Z pozostałych po
herbacie roślin robić ciepłe okłady na gardło dodając do nich
mąkę jęczmienną. Okłady stosować na noc.* 8 Działanie to
wzmaga dodatek przytulii (Galium verum) lub Galium Aspa-
rine. Z rośliny tej przyrządza się również krem do nacierania
guzów nowotworowych. Sporządzenie takiego kremu polega na
** Patrz: Inż. E. W i s z n i e w s k a , Zakład Biologii i Botaniki
Ogród Roślin Leczniczych Akademii Medycznej we Wrocławiu. ,,Brzn~ za —
symbol szczęścia"i powodzenia" art. publ. w „Wiadomościach Zielarskich"
Nr 8/1983.
28
Patrz: Maria T r e b e n, s. 30.
dodaniu soku tej rośliny do niewolonego raasła ? 5 R-jr^ata
a przytuli (Galium v<evum) ma ln;;ie zastosowanie przy no-
wotworach skóry i języka.
Rośliną o wprost znakomitym działaniu jest tatarak (Aco-
rus calamus). Niestety, od kilku lat jest on w sklepach „Iłer-
bapolu" nieosiągalny. Należy go więc poszukać we własnym
zakresie. Rośnie nad stawami, rowami i na mokradłach. Uży -
wa się jego aromatyczne kłącza.
Już w starożytności tatarak uważany był za ziele „prze-
dłużające życie". Pani Treben twierdzi, że przy pomocy tata -
raku wyleczyć można prawie każdą chorobę traktu trawien -
nego, łącznie ze schorzeniami wątroby, śledziony, pęcherzyka
żółciowego i trzustki; pobudza on bowiem wydzielanie soków
trawiennych i poprawia krążenie krwi, co w naturalnym na-
stępstwie przyczynia się do likwidacji zaburzeń przemiany
materii, przywracając ustrojowi utraconą równowagę biolo -
giczną.
W swojej książce pt. „Gesundheit aus der Apotheke Got-
tes" podaje fakty wyleczenia pacjentów ze stanów przedrako-
wych jelita grubego i płuc. Ponieważ rak płuc występuje
w większości przypadków u palaczy tytoniu, żucie suchego
korzenia tataraku przyczynia się do zwalczania tego nałogu.
Już po kilkakrotnym stosowaniu palacz odczuwa niechęć do
papierosów, z powodu lekkiego uczucia nudności.
Przy podejrzeniu o raka płuc zaleca p. Treben żucie kłą -
czy tataraku i picie — rano i wieczorem — maceratu wod -
nego z krwawnika (Herba + Flos Millefolii). Po półrocznym
stosowaniu ziół u pacjenta nie stwierdzono zmian chorobo -
wych.
W przypadku schorzeń traktu trawiennego, wątroby, pę-
cherzyka żółciowego, trzustki lub śledziony (np. przy białaczce),
należy pić macerat z kłączy tataraku. W tym celu zalewa się
1 łyżeczkę drobno posiekanego tataraku 1 szklanką zimnej
wody i pozostawia pod przykryciem przez noc. Przed każdym
użyciem lekko podgrzać, wstawiając szklankę z herbatą do
gorącej wody. Pić 1 łyk przed i 1 łyk po każdym posiłku tzn.
6 łyków dziennie. Nie więcej.
Stałym objawem białaczki limfatycznej jest silne powięk-
szenie węzłów chłonnych obwodowych, a śledziona i wątroba
są przeważnie powiększone; pojawiają się również nacieki lim-
fatyczne na skórze oraz na błonach śluzowych. W tym przy-
* j.w.
padku zaleca się na te miejsca oraz na okolicą śledziony kom - Rp. (Kneipp)
presy ze świeżego ziela majeranku (Hb. Majoranae) na prze - ziele skrzypu
mian z „ziołami szwedzkimi". Z braku świeżego surowca moż- Hb. Eąuiseti
na stosować suszony. W tym celu zalewa się ok. 50 g ziół 1/4 1
oliwy nicejskiej lub olejem słonecznikowym lub sojowym ziele jemioły
i pozostawia w ciepłym miejscu na 10 dni. Otrzymanym w ten Hb. Visci
sposób olejkiem majerankowym naciera się powiększone wę - ziele krwawnika
zły chłonne przykładając ponadto na te miejsca roztarte i roz- Hb. Millefolii
wałkowane liście babki (Plantago major.) lub ziele nagietka
(Calendula offic). Miejsce chore należy zabandażować. Stoso- których głównym objawem są obfite i bolesne krwawienia
wać okłady 2—3 razy dziennie, również na noc. Chory sam miesięczne, trwające nawet 14 dni, można z dobrym skutkiem
powinien zadecydować, jakie zioła z w/w stosować (jakie lepiej stosować środki wstrzymujące krwawienia.
działają). Smarować można również węzły chłonne sokiem
kwaśnej koniczyny, zwanej także koniczyną zajęczą. (Oxalis
acetosella). Osiągnięto także rewelacyjne wyniki terapeutyczne
stosując kurację buraczaną. (Patrz pod burak czerwony).
Rp. korzeń łopianu 50,0
Rd. Bardanae
kwiat czerwonej koniczyny 50,0 8 łyżek ziół zalać 2 1 wrzątku,
Flores Trifolii pratensae pozostawić przez noc pod przy-
kryciem. Zagrzać, pić małymi
łykami w ciągu dnia. Do 3
szklanek ziół dodać można po
1 łyżeczce „ziół szwedzkich".
Tę mieszaninę wypić należy
1/2 godz. przed i 1/2 godz. po
każdym posiłku.
kwiat nagietka lekarskiego 50,0
Flores Calendulae offic.
guz brzozowy (grzyb brzozy) 150,0
(Innonotus obliąuus)
mech islandzki 50,0
Lichen islandicus
ziele jaskółcze 100,0
Hb. Chelidonii majus
korzeń mniszka lekarskiego 50,0
Cortex Taraxaci

Zaleca się dietę surówkowo-jarsko-mleczną. Unikać należy

kwaśnych owoców, jak bp. cytryn, pomarańczy, czerwonych
porzeczek etc. Kompot z jabłek i jabłka słodkie zaleca się
w każdej ilości. Wskazane jest również codzienne kąpiele w na*
parze tymianku. Przy schorzeniach macicy lub jajników, przy
 20,0 Napar z łyżki ziół na szklankę
wody. Z tego 2—3 łyżki co 15
20,0 minut (przy krwawieniach).
Pić należy dziennie 1,5—2 li-
10,0 trów.

Zaleca się także poranne półkąpiele w naparze krwawnika

i kory dębowej, i powrót do łóżka. Przy silnych dolegliwościach
stosuje się ponadto na podbrzusze kompresy z „ziół szwedz -
kich" lub okłady z letnią papką ziołową skrzypu (Hb. Eąuiseti)
lub chłodne kompresy z gliny. Ks. Kneipp twierdzi, że już
po 1—2 dniach krwawienia ustają.
Rp. „Vagosan" — Herbapolu na zmianę z innymi zestawami do irygacji
(płukania wewnętrzne) stosować dłuższy czas.

Leczenie operacyjne polega bądź na usunięciu macicy

i jajników częściowo lub w całości, w zależności od stanu cho -
rej. Całkowite usunięcie powoduje wystąpienia nadciśnienia,
zawrotów, uderzenia krwi do głowy itp. i to nawet, jeżeli po -
zostawi się jajniki.27
Zabrania się dźwigania połączonego ze schylaniem. Nie
wolno używać alkoholu, nikotyny, przypraw korzennych, ka -
wy. Dieta winna być mleczno-jarsko-surówkowa.
Picie 1,5—2 1 ziół dziennie znoszone jest w każdym przy-
padku dobrze, gdyż kilka łyków płynu przyjmowanych w od-
stępach 15 minutowych dobrze jest wchłaniane i przyswajane
przez ustrój
Przy paraliżu połowy twarzy i oka osiągnąć można po -
prawę stanu chorego przez regularne i nieustanne stosowanie
kompresów z „aloesowej wody" (patrz pod aloes), i okładów
z ziołowej papki świeżego skrzypu i babki szerokolistnej (Plan-
tago major).
Do wewnątrz zaleca się herbatą przeciwnowotworową
s. 116). Po 10—14 dniach polepsza się wyraźnie stan cho -
rego.
Rozwój raka piersi (sutka) w I stopniu klinicznym — do
3 cm — powstrzymano stosując miód pokrzywowy (enzymy

17
Patrz: Yademecum Fitoterapii, Warszawa, 1959, s. 542.

pszczele + pokrzywa), do którego poz- .normalnie wprowadzo-
nym sokiem pokrzywy dodawano zmiksowane liście pokrzy -
wy i orzecha włoskiego.28
Pastor Felke, zwany „pastorem gliny" (Lehmpastor) za -
leca na różne dolegliwości okłady z giiny. Szczególnie zaleca
takowe przy guzach umiejscowionych na piersi i przy po-
większonych gruczołach. Stosuje się w tym przypadku co 2—3
godziny chłodne okłady z papki glinianej. Z chwilą pęknięcia
wrzodu, należy stosować ciepłe okłady z gliny (glinę należy
rozprowadzić w odwarze ze skrzypu polnego) lub ciepłe okła -
dy z siemienia lnianego czy kozieradki (Foenum graecum). Po
„oczyszczeniu się" rany należy powrócić do chłodnych okła -
dów z gliny rozcieńczonej herbatą ze skrzypu. Stosować aż
do zasklepienia się rany. Nie należy zrażać się wystąpieniem
bólu podczas tosowania okładów.29
Zaleca się także okłady z rozwałkowanych liści kapusty
włoskiej na przemian z okładami z gliny.
Miazga marchwi używana jest w lecznictwie ludowym
jako środek przeciwbólowy, przeciwzapalny leczący niegojące
się rany, wrzody i hemoroidy. Paulicki w „Medycynie dla Lu -
du", Wilno 1885 r. pisał „Kataplazm z marchwi na raka.
Oskrób świeżą marchew, utrzyj na tarce, miazgę ogrzej, przy-
łóż i okryj ciepłą chustą. Kataplazm ten okazał się być sku-
tecznym we wrzodach złych rakowatych, łagodził bóle, zmniej-
rzał ropienie i smród. Trzeba go kilka razy zmieniać, a wrzód
zawsze wymywać herbatą ziołową."
Istnieją dowody, że kwiat nagietka lekarskiego (Calendu-
la offic.) hamuje procesy chorobowe przy nowotworach złośli-
wych, 30 a wyciągi z ruty (Ruta graveoleus) stosowane zewnę-
trznie i wewnętrznie, hamują rozwój komórek nowotworo -
wych skóry. (Uwaga, niektóre osoby mogą być uczulone na
preparaty z ruty). 31
W lecznictwie ludowym stosowano ziele ruty (okłady,
maści) między innymi przeciw nowotworom odbytu, piersi
i skóry. Intrakt ze świeżego ziela ruty — Intractum Rutae
„Herbapol", sporządzony ze świeżego ziela, wywiera działanie
właściwe dla tej rośliny. Dawka 20—30 kropli w kielisźTtu
wody 3 X dziennie.
28
a
Patrz: „Wiadomości zielarskie" Nr 3/82.
Pat rz : A. M e y e r - S c h l a t t e r „Ne u es Le h mbu ch "
s. 15—19, 63.
80
Patrz: P. Czikow, J. Ł a p t i e w, s. 237.
81
Patrz: „Wiadomości Zielarskie" Nr 3/1982.
I
Dr Podbielski, leczący przy pomocy mikroelementów,
opisuje przypadek wyleczenia się z raka stosując u chorego
nalewkę z aloesa i mikroelementy.
W „Zielarskim Biuletynie Informacyjnym" Nr 10/1960
opublikowano artykuł dr. H. Kałużyńskiego opisujący doświad-
czenia z jaskółczym zielem przeprowadzone przez prof. chi-
rurgii A. M. Aminiewa. Otóż, w czasopiśmie „Wraczebnoje
Dieło" (czerwiec 1960 r.) A. Aminiew, profesor chirurgii In-
stytutu Medycyny w Kujbyszewie, ogłosił nowy sposób lecze-
nia polipowatości jelita grubego, żołądka i brodawczaków pę-
cherza moczowego przy pomocy jaskółczego ziela (Hb. Cheli-
donii maius). Stosuje się dawki świeżego, roztartego w moź -
dzierzu ziela w ilości 15—50 g na 0,5 1 wody schłodzonej do
temperatury ciała. (Dawka dość silna). Dwie godziny przed le-
watywą leczniczą stosuje się zwyczajną, oczvs7.czającą jelito
grube. Pacjent powinien zatrzymać lewatywę leczniczą przez
ok. 30 minut, później wypróżnić się. Prof. Aminiew podaje, że
„doświadczenie wykazało, że po drugiej, trzeciej lewatywie
leczniczej (przeprowadza się ją raz na 2 doby) odchodzi więk-
sza ilość rozpadających się polipów. Po czwartej lewatywie
polipy zwykle nie pozostają w jelicie, co się potwierdza re-
ktomanoskopią i rentgenografią kontrolną".
Autor uważa, że brodawczaki pęcherza moczowego powin-
ny poddawać się podobnemu leczeniu. Profesor dochodzi rów -
nież do przekonania, że niszczącemu działaniu jaskółczego zie -
la ulegają także polipy żołądka. W tym celu podawał doustnie
30,0—50,0 g świeżego jaskółczego ziela roztartego na miazgę
w połowie szklanki nieco zalkalizowanej przegotowanej wody.
Jednakże użycie nadmiernej ilości Chelidonium maius może
wywołać zapalenie krwotoczne błony śluzowej żołądka i jelit
z następczą zapaścią krążeniowo-naczyniową. Dlatego też dawki
50,0 g ziela dziennie na osobnika dorosłego o wadze 80,0 kg nie
należy przekraczać. 32
Jaskółcze ziele dostępne jest prawie przez cały rok, gdyż
jest również zielone pod śniegiem.
Także sok z mniszka lekarskiego (Taraxacurn Offic.) ma
duże właściwości hamujące rozwój nowotworów. W celach
leczniczych należy pić 3 X dziennie po 1/2 szlanki
(rozcień-:zyć ciepłą wodą lub herbatą ziołową) w stosunku
1:1 przez 4---0 tygodni 1/2 godziny przed jedzeniem powoli,
Zu nc h,
małymi ły-
18
Patrz: J, A ! e k s a n d r o >-v U: ?., ^~zek'6j Nr 1882/80.
 r
Wg teorii Are Waerland, słynnego szwedzkiego lekarza
medycyny naturalistycznej, rak powstaje wtedy, kiedy toksy-
ny, zatruwające organizm osiągnęły pewien określony pułap,
a szwajcarski uczony J. Striebel dowiódł istnienie zaburzeń
metabolizmu wapniowo-magnezowego u ludzi chorych na róż-
nego typu nowotwory. Także badania przeprowadzone w Kra-
kowskiej Akademii Medycznej dowodzą, że u ludzi chorych
na białaczkę występuje obniżony poziom magnezu i wapnia
w moczu.33 Okazuje się, że dietą „cywilizowaną" można wy-
zwolić mięsaki limfatyczne i białaczki u szczurów.
Dlatego chorzy na raka powinni stosować post „kilkuna-
stostopniowy" w celu oczyszczenia organizmu z toksyn oraz
uzupełnienia brakujących mikroelementów surówkami. Post
kilkustopniowy polega na:
1. Tydzień postu.
2. Tydzień zwykła dieta jarska.
3. Dwa tygodnie postu, dwa tygodnie dieta zwykła jarska.
4. Cztery tygodnie postu.
W pierwszym cyklu przeprowadza się post, pijąc surowe
soki.
W drugiej fazie: 1 tydzień wodę mineralną, 1 tydzień su-
rowe soki.
W czasie postu 4-tygodniowego soki surowe.3*
Przepis na „post „surowosokowy".
Pacjent powinien przyjmować dziennie 2—2,5 1 płynów, z tego:
Rano: 1/21 wywaru z jarzyn,
Ś n i a d a n i e : surowe soki z zielonych liści (mniszek lekarski,
O b i a d : pokrzywa etc) i soki z jarzyn korzeniowych (marchew,
seler,
K o l a c j a : pietruszka). Soki rozcieńczyć wywarem z jarzyn
w stosunku 3 części soku + 1 część wywaru.
Rano i po
południu:
herbata ziołowa.
88
Patrz: J. A l e k s a n d r o w i e z, Przekrój Nr 1862/80. u E.
A. W a e r l a n d „Waerland Kost", ZUrich, 1952, s. 16.
Chorzy na serce i choroby nerek powinni przyjąć jedno-
razowo mniej płynów, ale za to częściej.
Jeśli chory z powodu starości lub słabego serca nie może
pościć, można stosować dietę półpostną z takim samym rezul-
tatem — tylko na wyniki czekać trzeba dłużej.
JADŁOSPIS DLA CHORYCH
Dieta postna
Rano: wywar z jarzyn „Napój poranny'.
I śniadanie: zsiadłe mleko z owocami (coctail), otręby,
siemię lniane, cukier mlekowy, gronowy lub miód, kiełki
pszenne, suszone i sproszkowane pokrzywy. Składniki
dodać do coctailu w dowolnych ilościach.
II ś n i a d a n i e : herbata ziołowa
obiad: różne surówki, soki surowe (rozcieńczyć;, dużo cebuli
(trzeba wypróbować), ziemniaki gotowane w łupinach,
zsiadłe mleko, potem 1 kawałek razowego chleba z ma-
słem i twarogiem lub bryndzą.
po południu: herbata ziołowa
k o l a c j a : jak obiad lub „Smakosz": 1 łyżkę kiełkowanej
i śrutowanej pszenicy, 2 łyżki otrąb pszennych, 2—3
siekane figi, 2 łyżki rodzynek. Gotować w 1/2 1 wody
5 minut, dodać 2 łyżki mielonego siemienia lnianego.
Smakosz może być serwowany ze słodkim mlekiem, kom-
potem z jabłek, zaprawionymi borówkami, chlebem razo-
wym, z masłem i twarożkiem.
W przerwach międzypostnych — raz dziennie wieczorem
lewatywa z 1/2 1 naparu rumiankowego. Post ścisły zakoń-
czyć należy w sposób następujący:
l-siy dzień po poście:
Rano: wywar z jarzyn „Napój poranny",
ś n i a d a n i e : tylko zsiadłe mleko, powoli zjadane,
obiad: ziemniaki gotowane w łupinach obrać, zgnieść widel-
cem, do tego kompot z borówek czerwonych.
k o l a c j a : jak wyżej lub „Napój poranny".
 Między posiłkami tylko herbata ziołowa, surowe soki ja-
rzynowe tylko w czasie głównych dań.
Z. dzień po poście:
Ostrożne stosowanie zwykłej diety mleczno-jarskiej.
Ostatnie badania zdają się wskazywać, że chemioterapia
onkologiczna powinna być stosowana w przypadkach, w któ-
rych inne metody lecznicze zostały już wyczerpane, gdyż pra-
wie wszystkie leki chemiczne są toksyczne w stosunku do
układu krwionośnego oraz komórek płciowych. We wczesnym
stadium choroby dobre nieraz wyniki terapeutyczne daje le-
czenie operacyjne. Używając terminologii lekarzy można po-
wiedzieć, że wykrycie nowotworu o jeden stopień klinicznie
wcześniej, zwiększa szansę wyleczenia chorego średnio o 25%.
Obecnie około trzecia część wszystkich chorych na nowotwory
i ponad 50Vo chorych leczonych operacyjnie, zostaje uratowa-
na.38 Jednakże należy o tym pamiętać, że nawet po zabiegu
operacyjnym zdarzają się częste nawroty choroby. By tym
nawrotom przeciwdziałać, by pomóc organizmowi w swej walce
z tą straszną i groźną chorobą — a wreszcie — by utrzymać
ustrój w równowadze biologicznej, która jest gwarantem
zdrowia, należałoby skorzystać z podanych w tej książce wska-
zówek.
** Patrz: prof. T. Koszarowski „Bez cudów i bez tajemnic",
Przekrój Nr 1796/79.
CZĘŚĆ IV
Porady praktyczne
z „apteki Bożej,,
Ludzie korzystają z pomocy ziół, kiedy zachodzi ku temu
potrzeba. Jedni używają je do uzdrawiania chorych, inni zaś
do upiększania ciała, względnie do poprawiania urody.
Okazało się też, że nie tylko zioła rosnące w przyrodzie
w stanie dzikim, lecz także warzywa i przyprawy kuchenne,
polepszające smak potraw, mają duże właściwości lecznicze.
Zapewne wywodzi się z tego powiedzenie: „Naszym środkiem
leczniczym ma być nasze odżywianie, a odżywianie ma stać się
środkiem leczniczym". A zatem droga do zdrowia powinna
przede wszystkim prowadzić do kuchni lub do spiżarni: „Po -
każ mi swoje zapasy żywnościowe, a ja ci powiem, jakie po-
siadasz zdrowie". Takie jest przysłowie i w nim tkwi wielka
mądrość ludowa. Słowem, przy prawidłowym odżywianiu, ko-
niecznym dla zdrowia i sprawności organizmu należy dawać
pierwszeństwo produktom naturalnym, w których działają jesz-
cze ich własne fermenty lub fitohormony, bardzo podobne do
hormonów produkowanych przez gruczoły wydzielania we-
wnętrznego w organizmach zwierzęcych, także w organizmie
człowieka.
Nauka udowodniła, że rośliny lecznicze zawierają obok
witamin uzupełniające substancje odżywcze i związki mineral-
ne, jak: wapń, potas, fosfor, siarkę, magnez, krzemionkę i wie le
innych w ilościach śladowych. W zależności od danej rośliny
występują w składzie chemicznym, obok dużego wachlarza
witamin, także pewne ilości skrobi, cukrów, białka, tłuszczów,
olejków eterycznych, glikozydów, garbników, żywic, goryczek
etc. A dzięki zawartości wielu mikroelementów są ważnym
czynnikiem remineralizującym ustrój.
 Poczynione przez naukowców obserwacje świadczą, że te
właściwości roślin można wykorzystać w poprawie ogólnego
stanu zdrowia. Działają one wprawdzie wolno, lecz za to bar -
dzo skutecznie — a nie są podstępne — jak niektóre leki che -
miczne. Poza tym trudno je przedawkować, są dobrze wchła-
niane przez ustrój i rzadko wywołują alergię. Lecz i tu powin -
na obowiązywać generalna zasada: należy zawsze korzystać
z wskazówek osób kompetentnych w lecznictwie naturalistycz-
nym, gdyż nieznajomość działania pewnych roślin może nawet
doprowadzić do bardzo groźnych dla zdrowia powikłań, a na -
wet śmierci. I tak przestrzega się np. przed nadmiernym do-
ustnym stosowaniem arniłu. gdyż takowa wywołać może sil ne
stany zapalne przewodu pokarmowego. Również nadmierne
stosowanie jemioły, wspaniałego środka, bardzo pomocnego
przy wysokim ciśnieniu krwi, powoduje zaburzenia wzroku,
a przedawkowany poczciwy dziurawiec, zwłaszcza zażyty w po-
staci nalewki spirytusowej, uczula skórę na promienie ultrafio-
letowe. W efekcie, hiperyzyna zawarta w nim, powoduje tak
silne porażenie słoneczne u osobnika przebywającego np. na
plaży, że tylko natychmiastowa pomoc lekarska uratować go
może od ciężkiej choroby, a nawet śmierci.
Zachodzi więc pytanie: czy zioła są pomocne przy wszy -
stkich dolegliwościach? Otóż z pewnością tam, gdzie występu ją
schorzenia przewlekłe, które nakazują ostrożność w przyj-
mowaniu dużej ilości lekarstw, również w przypadku kobiet
w ciąży, gdzie wszelka „chemia" jest absolutnie nie wskazana.
Także u dzieci, szczególnie wrażliwych na różnego rodzaju stany
zapalne, jak i ludzi w podeszłym wieku, u których wystę pują
przeróżne nieżyty, miażdżyce, niedomagania serca i wątroby.
Natomiast tam, gdzie potrzebna jest pomoc natychmiastowa, czy
to w przypadku ukąszenia przez żmiję, wściekłego zwierzęcia,
przy ostrych zatruciach czy zakażeniu krwi wkroczyć powinna
chemia. Z pewnością rośnie gdzieś w przyrodzie ziele, które
posiada właściwości pomocne w w/w stanach chorobowych, a nie
zostało jeszcze odkryte. Przecież w ostatnim czasie coraz
więcej roślin bądź zapomnianych, bądź nowych przybywa do
zielników, nad którymi trwają wciąż badania naukowców.
Potwierdza tę hipotezę też stare ludowe niemiec kie przysłowie,
które mówi: „In Gottes Apotheke ist fur jede Krankheit ein
Kraut gewachsen" — w „Bożej aptece" wyrosły zioła leczące
każdą chorobę.
Trzeba zatem stwierdzić, że historia ludzkości jest rów-
nież historią zawarcia przymierza tejże z rośliną. Podczas gdy
świat roślinny mógłby egzystować bez obecności zwierząt
i człowieka, odwrotność tej sytaacji oznaczałaby wyrok śmier -
ci dla całej populacji. Człowiek związany jest więc z roślin-
nością od tysiącleci. Nie zrządził to zapewne przypadek, że za-
warte w roślinach substancje posiadają specyficzne działanie
na żywe komórki ludzkie i na tkanki, a ponadto są w zadziwia-
jącej harmonii z występującymi w organizmie ludzkim związ-
kami, układami, że potrafią przywrócić mu równowagę czyn-
nościową, czyli zdrowie.
W przyrodzie nic nie dzieje się przypadkowo, nic nie jest
bez sensu, a to zmusza nas do refleksji. Każda martwa rzecz
na tym świecie posiada stwórcę, który daną rzecz obmyślił, wy-
konał i która odzwierciedla jego intencje i inwencje twórcze.
Dlaczego więc ta sama zasada nie mogłaby mieć zastosowania
w przypadku stworzenia świata? Przyroda urzeczywistnia
przecież ideo, idee jej Stwórcy. Lecz jaką potęgę musiał dys -
ponować Ten, który umieścił w roślinach tylko odrobinkę swej
siły twórczej? Zaiste, zadziwić musi nas ten Stwórca, który
wyposażył mały kwiatek czy listek w taką moc uzdrawiającą!
A że tak jest, o tym zapewniają nas prastare znaleziska arche-
ologiczne, na których w kamieniu wyciosano, na tabliczkach
glinianych utrwalono lub na papirusach zapisano wiadomości
dla potomnych o tym, że istnieje Stwórca Wszechrzeczy.
Świadczyć o tym może też stary zapis z II wieku przed Chr.
utrwalony na papirusie:
„Od Najwyższego jest uzdrowienie jak
od króla otrzymuje się podarki..i"
oraz
„Pan stworzył z ziemi lekarstwa, a człowiek
mądry nie będzie nimi gardził. Przez nie się
leczy i ból usuwa, ■przez nie aptekarz
sporządza leki, aby się nie kończyło Jego
działanie i życie bez chorób, które od Niego
pochodzi, było po cułej ziemi.
Si/nu, w chorobie swej nie odwracaj się od Pana, ale
módl się do Niego, a On cię uleczy".
Apteka Boża sto; otworem. Korzystajmy więc z zaprosze -
n i a i zaleceń Stwórcy Nieba i Ziemi, gdyż tak mówi Pan:
„...Ja, Jahwe, chcę być twym lekarzem..." 1
1
II Mojżesz. XV,20.
1. „ZIOŁA SZWEDZKIE" — LEK WSZECHSTRONNY
Jego receptura oryginalna składa się z 11 ziół. Odnalezio -
no ją wśród spuścizny piśmiennictwa słynnego szwedzkiego le-
karza dr Samsta. Dr Samst umarł w 104 roku życia, a to wsku -
tek upadku z konia podczas przejażdżki. Jego rodzice i dziad-
kowie osiągnęli również patriarchalny wiek. Z tajnych zapi -
sów uczynionych przez tego lekarza dowiadujemy się, o za-
dziwiającej skuteczności „ziół szwedzkich". Można by nawet
stwierdzić, że nie ma takich dolegliwości, przy których nie
osiągnęłoby się wyleczenia lub przynajmniej polepszenia stanu
chorego. Jego zestaw ziołowy może ponadto być bazą wyj -
ściową lub fundamentalną podczas każdego leczenia, co po-
twierdziły badania laboratoryjne poczynione w tym kierunku.
W starych zapisach, przekazywanych z pokolenia na poko-
lenie, ujęto w punktach zastosowanie tinktury „Ziół Szwedz-
kich", oto wyjątki z tego dokumentu: 3
1. Zwilżona w tinktuize lniana śrierec.zka często przykłada-
** na na czubek głowy wzmacnia pamięć i usprawnia fun
kcje mózgu; działa skutecznie przeciw zawrotom i bólom
głowy, wzmacnia,
2. słaby wzrok, pomaga przy zaczerwienieniach i zapaleniach
oczu, kiedy widzialnu.ść je.->t zamazana ■•- w lakim przy
padku nawilż powieki tinkturą lub nałóż na zamknięte
oczy, po uprzednim natłuszczeniu powiek, lnianą ścit-
reczką zwilżoną w tejże. Skutecznie zapobiega też powsta
waniu jaskry.
3. leczy wszelkiego rodzaju krosty i wypryski znajdujące się
gdziekolwiek na ciele,
4. uśmier/.a skutecznie boi zęba. Rozcieńcz łyżkę tinktury
wodą i płucz nią jamę ustną przetrzymując, ją tani na
chwilę,
5. ...przy bólach gardła i przy zapaleniu migdałków weź rano,
w obiad i wieczorem kilka kropli i zaśliniając je połknij
je powoli. Na pewno ulecz;) ci dolegliwości i gorączkę.
6. ...przy bólach żołądka i kolkach weź 1 łyżkę tinktury po
każdym ataku, połykając ją powoli a ulży ci od razu.
7. ...uzdrawia przy wzdęciach, dolegliwo.ściaLli przewodu po
karmowego, jelit, obstrukcji i boLch woreczka żółciowego.
2
Pa tr z : M ai ia Ti u b e n , s\ O-
Weź codziennie rano i wieczorem 1 łyżeczkę, a wieczorem
zrób sobie okład na bolące miejsce.
8. Puchlina wodna zniknie, jeśli przez 6 tygodni będziesz
zażywał rano i wieczorem 1 łyżkę stołową tych kropli
rozcieńczonych białym winem.
9. ...przy bólach ucha lub przy „szumieniu" w uchu zwilż
watkę i włóż do ucha — ponoć przywraca nawet słuch.
10. ...podczas ciąży, w ostatnich 14 dniach przed porodem
zażyj rano i wieczorem 1 łyżkę tinktury, a będziesz miała
lekki poród.
11. ...po urodzeniu dziecka przyśpieszycz bezbolesne „wyjście"
łożyska, jeśli co 2 godziny zażyjesz 1 łyżeczkę tinktury.
12. ...kiedy masz „zastój" pokarmu i zapalenie piersi, zrób
okład wilgotny z tych ziół, a pomoże ci na pewno.
13. ...ślady po wietrznej ospie znikną szybciej, gdy zwilżysz
kroplami strupki.
14. ...wypędzisz tasiemce i inne pasożyty przewodu pokarmo
wego u dzieci i dorosłych, jeśli zawiążesz na pępku zwil
żoną w lekarstwie tym ściereczkę i zmienisz okład na
nowy, gdy wyschnie.
15. Żółtaczka znika bardzo szybko, gdy zażyjesz 2 X dziennie
1 łyżkę stołową lekarstwa i zrobisz sobie okłady na wą
trobę.
16. ...pomocne są przy hemoroidach. Nałóż watkę zwilżoną
kroplą tinktury i zażyj przed snem 1 łyżkę stołową le
karstwa, ustąpi wtedy przykre swędzenie i palenie.
17. Depresja i melancholia znikają, głowa przestanie boleć,
jeśli zażyjesz 3 X dziennie 1 łyżkę lekarstwa i zwilżysz
kroplami skronie i czubek głowy.
18. ... leczą niestrawność, zawroty głowy i gorączkę. Po nie
długim czasie ciepłota ciała wraca do normy a puls będzie
normalny.
19. Dobre rezultaty leczenia osiągniesz przy chorobach nowo
tworowych, kurzajkach, ropiejący h ranach z „dzikim
mięsem". Wymyj ranę białym winem, potem nałóż lnianą
ściereczkę zwilżoną w tinkturze. Ustępują bóle, zniknie
„dzikie mięso" i rana zacznie się goić.
20. Tinkturą pilnie przykładana na miejsce urazu leczy wszel
kie rany kłute, szarpane lub uderzeniowe, uśmierzając
ból.
21. ...wszelkie ślady pooperacyjne lub powypadkowe znikną,
kiedy zwilżać będziesz je przez 6 tygodni codziennie kil
kakrotnie tinkturą.
 22. oparzenia spowodowane gorącą wodą, tłuszczem lub
ogniem goją się szybko. Zastosuj lekarstwo zaraz po wy
padku, a nie będzie pęcherzy. Jeśli już są, znikną po nie
długim czasie, gdy pilnie będziesz je zwilżał kroplami.
23. ...są bardzo pomocne przy guzach pourazowych i podskór
nych wylewach krwi. Przykładaj pilnie na chore miejsca
-— lniane ściereczki, zwilżane w tinkturze. (jAJ Bóle
reumatyczne znikną, gdy rano i wieczorem zażyjesz *■
krople po łyżce i zrobisz okłady na bolące miejsca.
25. Zwilżona w tinkturze ściereczka przyłożona przez noc na
odmrożone ręce lub nogi przyniesie ci dużą ulgę.
26.Bolące odciski „wypadną" same lub zmiękną do tego stop
nia, że będziesz mógł wyłuskać je z łatwością, gdy przez
3 dni przykładać będziesz watkę z tinkturą, utrzymując
to miejsce zawsze w stanie wilgotnym.
27. ...przy dżumie i zaraźliwych chorobach zażywaj tinkture,
często podczas dnia, leczy ona wypryski dżumy nawet wte-
s-\ dy, kiedy są już trudności przy połykaniu pokarmów.
(28y Kto cierpi na bezsenność, niech zażyje tinkture na noc
i zrobi sobie okład na serce z rozcieńczonych ziół. 29. Kto
zażyje tinkturę rano i wieczorem, nie potrzebuje żadnych
innych lekarstw, gdyż zioła te wzmacniają cały organizm,
„odświeżają" krew i nerwy.
Jednym słowem „Zioła Szwedzkie" wpływają dodatnio na
wszelkie schorzenia, ciało pozostaje jędrne do późnej starości,
a twarz będzie młodzieńcza i piękna."
Tyle mówi stary zapis. Istnieje również zmodyfikowany
i poszerzony przepis „Ziół Szwedzkich" w/g zaleceń Marii
Treben 3. Składa się on z większej ilości ziół i stosowany jest
obecnie z jeszcze lepszym skutkiem:
Rp. Aloe ferox26,0 g Cinnamon camph.
Rhizoma Rhei 18,0 Rhiz. Tormentillae
Theriak venezian 18,0 Rhiz. Galangae
Commiphora 13,0 Fung. Laricis
Rhiz. Zedoariae 9,0 Crocus Sativus
Terra sigulata Fer 5,0 Flores Myristicae fragr.
Radix Gentianae 7,0 Cassia angustifolia
Radix Angelicae 7,0 Rhiz. Calami
Carlina vulgaris 4,0 Fruc. Myristicae fragr.
3
„Zioła Szwedzkie" można kupić w Austrii, Szwecji i Niemczech
Zachodnich — w aptece pod nazwą „Sehwedenkrauter". Mieszanki są
gotowe i kosztują 20 DM.
Sposób przyrządzania:
Zioła należy rozetrzeć w moździerzu, wsypać do butelki
z ciemnego szkła i zalać 11/4 1 czystej wódki 38—40°. Posta -
wić w ciepłym miejscu i dziennie kilkakrotnie wstrząsnąć. Po
10 dniach przelać do innego naczynia i osad zalać powtórnie
11/4 L wódki. Postąpić jak wyżej. Po 10 dniach zlać klarowną
część, a osad przefiltrować przez gazę. -Zmieszać oba ekstra -
kty i zlać do butelek z ciemnego szkła. Esencję przechowywać
w miejscu ciemnym i chłodnym. Zdatna jest do użytku kilka
lat.
Sposób uż ywa nia w/ g „ star ego za pis u":
Profilaktycznie zaleca się 1 łyżeczkę tinktury rano i wie -
czorem, rozcieńczoną wodą lub herbatą ziołową.
Przy różnego rodzaju niedomaganiach — 3 łyżeczki dzien-
nie. W razie poważniejszej choroby — 2—3 łyżki stołowe le -
karstwa dziennie w sposób następujący: Każdą łyżkę tinktury
należy przed zażyciem rozcieńczyć w 1/2 szklance herbaty zio-
łowej, podzielić na 2 części i pić 1/2 godziny przed i 1/2 godz.
po każdym posiłku.
Okłady:
Miejsce, na które zamierzamy położyć kompres z „Ziół
Szwedzkich" musi być zawsze przedtem natłuszczone, najle -
piej maścią żywokostową (Symphytum offic.) lub nagiet-
kową (Patrz pod „nagietek"). Potem zwilżyć kawałek waty,
ligniny lub Lnianej ściereczki w tinkturze i przyłożyć na cho -
re miejsce. W celu utrzymania należnej wilgotności, nałożyć
2,0 na okład ceratkę lub papier pergaminowy i zawinąć banda -
2,0 żem. Po 2—i godz. zdjąć i przypudrować pudrem dla niemo-
2,0 wląt. Jeśli pacjent się nie uczuli, można kompres pozostawić
5,0 przez noc, lecz w razie podrażnienia naskórka należy skrócić
2,0 czas lub przerwać leczenie na pewien okres, ewentualnie sto-
2,0 sować maść żywokostową lub nagietkową. Osoby uczulone
2,0 nie powinny stosować ceratki lub papieru pergaminowego.
18,0 W żadnym przypadku nie wolno zapomnieć o natłuszczeniu
35,0 skóry, także wokół rany.
Skuteczność działania tego wprost rewelacyjnego lekar -
stwa poprzeć można mnóstwem przykładów:
Krowa kopnęła kobietę w udo. Uderzenie było bardzo
silne i powstał olbrzymich rozmiarów krwiak. Po zastosowa -
niu „Ziół Szwedzkich" i maści nagietkowej ból ustąpił po kil -
ku minutach, a po 2 tygodniowej kuracji nie było śladu po
tym poważnym urazie.
Również upadek ze schodów, przy którym uszkodzono
kość piszczelową o żelazne okucia, skończyło się szczęśliwie
po zastosowaniu okładów. Zranienia tego typu są zawsze po -
ważne, gdyż w większości przypadków powstają komplikacje.
Pomogły tu także „Zioła Szwedzkie" i maść żywokostowa.
Komplikacji nie było, a po 3 tygodniach noga była zdrowa.
Prawdziwym „eliksirem zdrowia" są „Zioła Szwedzkie" w po-
dróży. Niekiedy zmiana kuchni wpływa niekorzystnie na sa-
mopoczucie, w tym przypadku czynią one cuda. Należy 1/2 ły-
żeczki tinktury rozcieńczyć wodą i natrzeć skronie, czoło, po-
wieki i miejsca za uszami, resztę wypić. Momentalnie odczuwa
się dużą ulgę, znika zmęczenie i ustępuje uczucie „pełności"
w okolicach żołądka.
Dobre rezultaty lecznicze osiągnięto również przy ropnym
zapaleniu szczęki i niegojących się ranach. Pomocne są również
przy ukłuciach przez owady. „Zioła Szwedzkie" czynią rów-
nież cuda przy „odklejeniu się" siatkówki oka. Codzienne go -
dzinne okłady na zamknięte powieki są bardzo pomocne,
wzmacniają wzrok i chronią przed grożącą ślepotą.
Pomagają nawet przy chorobach nowotworowych. Młoda
kobieta, matka pięciorga dzieci cierpiała na nowotwór jelita
grubego i lekarze nie rokowali jej nadziei na wyzdrowienie.
Zaczęła stosować okłady z „Ziół Szwedzkich" na okolice esicy,
zażywała je też do wewnątrz, rozcieńczając je wodnym wycią-
giem z kłączy tataraku, naparem z kwiatu nagietka, liści po-
krzywy i ziela krwawnika (patrz pod rak). Piła 2 litry tej
mieszaniny dziennie w ciągu dnia. Po niedługim czasie stan
chorej poprawił się tak dalece, że mogła sama zająć się pro-
wadzeniem gospodarstwa domowego i dziećmi. Istnieje duże
prawdopodobieństwo zupełnego powrotu do zdrowia.
Jak wynika ze „starego zapisu", „Zioła Szwedzkie" przy-
wracają ponoć słuch. Otóż 80-letnia kobieta miała duże trud -
ności przy porozumiewaniu się, gdyż nie dosłyszała. Stosując
porady natłuszczała pilnie ucho olejkiem kamforowym i na-
wilżała tinkturą, maczając mały palec w lekarstwie wprowa -
dzała go jak najgłębiej do ucha. Nawilżała również powieki,
skronie, czoło i miejsca za uszami. Po pewnym czasie powrócił
jej słuch, a twarz nabrała świeżego i młodzieńczego wyglądu.
Uwaga:
Do użytku wewnętrznego należy „Zioła Szwedzkie" zaw-
sze rozcieńczyć wodą lub herbatą ziołową.
Przy zewnętrznym stosowaniu trzeba zawsze przed kom-
presem naskórek natłuścić, a po zdjęciu okładu skórę przypu -
drować pudrem leczniczym lub dziecięcym. Tinktury do
kompresów na ogół nie rozcieńcza się.
2. PROPOLIS CZYLI KIT PSZCZELI I JEGO
ZASTOSOWANIE
Propolis, zwany też kitem pszczelim jest produktem po-
chodzenia naturalnego i posiada ogromną moc bakteriobójczą.
W skład jego wchodzi cała gama cennych mikroelementów
tworząca wraz z witaminami, proteinami, glikozydami poży-
teczny komponent dla naszego organizmu.
O jego wspaniałych właściwościach leczniczych krążą
wprost fantastyczne wieści. Wielu lekarzy przekonało się „na-
ocznie", że kit pszczeli poprawia wzrok, leczy stany zapalne
jelit i przewodu pokarmowego, łagodzi stany nerwowe, popra-
wia samopoczucie, pamięć i sprawność fizyczną, wpływa po-
mocnie na wszelkiego rodzaju oparzenia skóry, odleżyny,
owrzodzenia żylakowate i egzemy. Jednym słowem jest prepa-
ratem o cudownych nieomal właściwościach leczniczych!
Do badań nad propolisem zapalili się naukowcy z Aka -
demii Medycznej w Krakowie. Śląska Akademia Medyczna
opatentowała nawet sposób otrzymywania ekstraktu z „kitu
pszczelego", który jest czystą substancją komponentu biopier-
wiastków zwaną EEP (etanolowy ekstrakt propolisu). Lecz
aktywny ten ekstrakt powinien być stosowany pod nadzorem
lekarza.
Domowe recepty, sporządzone na bazie kitu pszczelego,
kupionego wprost od pszczelarza lub na rynku, krążą z rąk do
rąk z równie dobrym efektem.
Do użytku wewnętrznego zaleca się:
1. Propolis na mleku.
2. Propolis na spirytusie.
3. Propolisową emulsję wodno-spirytusową.
ad. 1. Propolis na mleku zaleca się przede wszystkim dzie-
ciom, osobom starszym i wszystkim tym, którzy pragną prze-
 prowadzić kurację 4—6 tygodniową profilaktyczną lub w ce-
lach terapeutycznych.
Propolis na mleku stosuje się przy astmie, bronchitach
i depresjach.
Sposób przyrządzania: (5»/» — 10°/t)
Do 1 1 wrzącego pełnotłustego mleka dodać 500—100 g do-
kładnie rozdrobnionego kitu pszczelego. Mieszać ok. 10 minut
drewnianą łyżką, potem przefiltrować przez poczwórną gazę
do słoika szklanego. W czasie stygnięcia tworzy się na powie-
rzchni mleka warstwa wosku, którą należy usunąć. Otrzymany
produkt gotowy jest do użytku. (Jest to 5%> lub 10%
propolis). Przechowywać w lodówce. Zażywa się 2—3 razy
dzienniej po jednej łyżce stołowej 1/2— 1 godz po posiłkach.
ad. 2. Propolis na spirytusie stosowany jest w medycynie
najczęściej pod tą postacią, gdyż jest bazą wyjściową dla róż-
nego rodzaju komponentów.
Propolizat alkoholowy ma zastosowanie przede wszystkim przy
wszelkiego rodzaju owrzodzeniach, ropiejących ranach, odleży-
nach, przy zapaleniu gardła i uszu, anginie, przeziębieniach.
Sposób przyrządzania: (20*/o)
Do 1/2 1 spirytusu 95% dodać 100,0 g rozdrobnionego propoli-
su i butelkę zakorkować. Postawić na 10—14 dni w ciepłym
i ciemnym miejscu. Wstrząsać kilkakrotnie w ciągu dnia. Na
dno opadają różne domieszki kitu pszczelego, płyn natomiast
znad osadu jest przeźroczysty, posiada brązowo-złocisty kolor
i ma zepach specyficzny, żywiczy. Po 14 dniach można na-
lewkę zlać i przefiltrować do butelki z ciemnego szkła, gdyż
używa się tylko płyn znad osadu dla celów leczniczych. Prze -
chowywać w ciemnym miejscu.
Przy anginie zażywa się 3—4 razy dziennie w ciągu dnia 30—
40 kropli po jedzeniu. Przedtem należy gardło wypłukać napa-
rem szałwii (Salvia offic). Krople należy dobrze zmieszać ze
śliną i powoli połknąć—potem nie jeść i nie pić przez 1—2 godz.
ad. 3. Propolizatem wodno-spirytusowym o stężeniu 0,2%
leczy się wykwity skórne, płucze ropiejące rany, ma zastoso -
wanie przy zaziębieniach, nieżytach błon śluzowych, katarach,
używa się do kompresów.
Sposób przyrządzania: (0,2*/*)
Zmieszać: 10 ml roztworu spirytusowego propolisu (20%)
z 60 ml przegotowanej i ostudzonej wody. Otrzymany
roztwór ma kolor mleczno-kremowy. Przy nieżytach błon
śluzowych nosa propolizat wodno-spirytu-sowy przynosi
znakomitą ulgę. Przy katarze zakrapia się do nosa kilka razy
dziennie po 3—4 krople.
Do użytku zewnętrznego zaleca się maść propolisową: ma
ona zastosowanie przy wszelkiego rodzaju oparzeniach, odmro-
żeniach, ranach, wrzodach, hemoroidach, żylakach, odleżynach.
Sposób przyrządzania: (10*/* — 15*/o)
70,0 g euceryny (lub wazeliny)
20,0 g lanoliny roztopić w naczyniu emaliowanym, dodać: 10
—15 g kitu pszczelego i wstawić do naczynia większego z
gorącą wodą. Mieszać ok. 10 minut drewnianą lub szklaną
bagietką. Przecedzić przez podwójną gazę do słoiczka, gdy za-
stygnie stanowi gotową maść.
Maść kładzie się 2 X dziennie cienką warstwą na chore miej-
sca i przykrywa 4 warstwami gazy i bandażem.
Na całym świecie szpitale nie mogą sobie dać rady z od-
leżynami i z gronkowcami. Propolis jest tym lekiem, który prze-
zwyciężył ten problem. Zupełnie rewelacyjne efekty daje także
leczenie kitem pszczelim tkanki kostnej i chrzestnej. Propolis
jednocześnie regeneruje ją, dezynfekuje — a nawet
uzupełnia ubytki kostne! Proces kostnienia przebiega równo,
a kość nasyca się równomiernie solami wapnia i fosforu; nie
wykazuje przy tym żadnych działań ubocznych. W oparciu
o doświadczenia własne i informacje z piśmiennictwa podej-
mowano próby leczenia preparatami propolisu różnych dolegli-
wości, które nie poddawały się leczeniu konwencjonalnymi
metodami.
Przykładowe przypadki kliniczne tu omówione, poprzedzo-
ne były dokładnymi badaniami i przebieg leczenia był kontro-
lowany przez lekarzy: *
« E. S i t a r s k a „Propolis jako lek", Wiadomości Zielarskie, Nr
1—2 1982.

1. Wrzód żołądka i dwunastnicy — przypadki wieloletnie
z częstymi nawrotami — stosowano krople propolisu na na
parze z siemienia lnianego. Obserwowano ustąpienie bólu
bezpośrednio po zażyciu leku. Efekty wyleczenia stwierdzo
no po 3—5 tygodniach kuracji. Nawroty nie nastąpowały
w okresie kilkunastu miesięcy.
2. Żylaki odbytu — trwające wiele lat z okresowymi krwa
wieniami — stosowano maść na eucerynie, czopki na maśle
kakaowym. Stwierdzono uczucie ulgi natychmiast po zasto
sowaniu leku. Wyleczenie nastąpiło po 1—3 tygodniach.
3. Żylaki podudzi, grzbietu stopy z owrzodzeniami — stoso
wano roztwory alkoholowe. Nasycono propolisem w roztwo
rze 20 X spirytusu lniane kawałki płótna, suszono je na
stępnie w warunkach sterylnych i przykładano na uprzed
nio przemyte 0,2°/o propolizatem wodnym, rany. Bandażo
wano. Stosowano również zawiesiny propolisu w linomagu
i maści. Wyleczenie uzyskiwano po 3—10 tygodniach.
4. Nadżerki szyjki macicy — trwające po kilka lat. Kon
trolowane ginekologicznie i bakteriologicznie, leczono glo
bulkami na maśle kakaowym. Po 10—14 dniach leczenia
stwierdzono blizny po nadżerkach i wyraźne zmniejszenie
stopnia zanieczyszczenia bakteryjnego.
5. Przetoka pooperacyjna — po usunięciu wyrostka robacz
kowego 12 miesięcy bezskutecznie leczona metodami kon
wencjonalnymi. Leczenie preparatami propolisu trwało oko
ło 4 tygodni. Stosowano do przetoki: roztwory alkoholowe,
zawiesinę na linomagu, maść na eucerynie.
Doustnie: krople propolisu z naparem siemienia lnianego.
6. Ropiejące, rozległe ubytki w jamie ustnej po napromienio
waniu. W pierwszej fazie leczenia stosowano płukanie za
wiesiną wodną, następnie pędzlowanie zawiesiną na lino
magu. Całkowite wyleczenie uzyskiwano po 6 tygodniach.
7. Na ropnie, trądzik, okołopaznokciowe zakażenia gronkow-
cem złocistym, grzybice — stosowano roztwory alkoholowe
i maści.
8. Ropne zapalenie migdałków — stosowano pędzlowanie
i płukanie różnymi stężeniami propolisu. Uzyskiwano po
prawę w ciągu — 3 dni.
9. Głębokie odleżyny u obłożnie chorych leczono roztworem
alkoholowym, zawiesiną na linomagu, maścią na eucerynie.
Uzyskiwano szybki efekt oczyszczania ran i ziarninowania.
Całkowite wyleczenie uzyskiwano po 3—6 tygodniach w za-
leżności od stanu ogólnego chorych, głębokości i rozległości
odleżyn.5
Z powyższego wynika, że przy trudnych do leczenia scho-
rzeniach propolis jest skutecznym lekiem, a zwłaszcza tam,
gdzie zawodzą sulfonamidy i antybiotyki kit pszczeli daje wy -
niki fantastyczne. Propolis ma również zastosowanie w sto-
matologii. Obserwowano gojenie się wnętrza zęba, czyli miaz -
gi. Nastąpiła znakomita reaktywizacja tkanek!
Przy trudnych do leczenia zapaleniach uszu, zapaleniach
gardła na tle bakteryjnym — zwłaszcza gronkowca złociste -
go — przy ropniach i przetokach, propolis jest właściwym
środkiem terapeutycznym.
Uzyskano również dobre wyniki z geriatrii. Po miesięcznej
kuracji ekstraktem kitu pszczelego wzrastała u osiemdziesię-
ciolatków zdolność zapamiętywania. Testy te przeprowadzono
w sanatorium w Bystrej Śląskiej. Wstępne wyniki rokują do -
bre perspektywy na przyszłość w tej dziedzinie nauki i na
pewno nie są przypadkowe.
Wiadomo, że propolis to znakomity lek, lecz do tej pory
właściwie nie wiadomo, co jest powodem jego tak wszechstron -
nego działania. Dopracowano się wstępnej sugestii: kit pszczeli
ponoć pobudza w komórkach syntezę kwasów nukleinowych
i syntezę różnego rodzaju protein. Przy pomocy mikroskopu
elektronowego „dopatrzono" się, że mechanizm korzystnego
działania propolisu polega prawdopodobnie na fizjologicznym
pobudzeniu procesu białek w narządach. Lecz czym jest właś-
ciwie ten — u nas w Polsce — ostatnio tak propagowany kit
pszczeli?
Otóż pszczoły są producentami tego specyfiku. Sporządza-
ją one go z soków roślinnych, z kleistych substancji drzew
liściastych lub iglastych, dodają pyłki kwiatowe i własną „śli -
nę" w celu przeróbki na wspaniały lek bakteriobójczy.
Pszczołom potrzebny jest kit do uszczelniania „gniazda".
Jest również czynnikiem zabezpieczającym ich przed choroba -
mi. Pomaga także przy utrzymywaniu stanu sanitarnego ula:
wszelkich większych intruzów „balsamuje" się kitem szczel -
nie, by nie dopuścić do infekcji domostwa wskutek rozkładu
nieproszonego gościa.
Jedna pszczela rodzina nie wytwarza więcej niż 300 g kitu
w sezonie. Dlatego też cena jego jest dość wysoka.
• i.w.
 Choć propolis nie jest panaceum na wszystko — a ma
jedynie ogromny zakres działania, to jednak warto spróbować.
Napewno nie zaszkodzi, gdyż nadwrażliwość na kit pszczeli wy-
stępuje niezmiernie rzadko, najczęściej z miejscowym ognis -
kiem zapalnym przy smarowaniu skóry. Jednakże w piśmien -
nictwie nie znaleziono danych o uczuleniu po doustnym zaży-
waniu propolisu, gdyż tą drogą kit nie uczula. 6
Uwaga: „Herbapol" produkuje krople i maść propolisową pod
nazwą „Propolan". „Linomag" zamówić można w
aptece.
3. TAJEMNICA BURSZTYNU
Na temat bursztynu jest w Encyklopedii Powszechnej tyl -
ko niewielki zapis, który brzmi: „Bursztyn, jantar, kopalna
żywica drzew iglastych z trzeciorzędu; barwa głównie żółta,
niekiedy zawiera zatopione owady i szczątki roślin; głównie
u wybrzeża Morza Bałtyckiego; użyr any do wyrobu biżuterii,
ozdób." »
O właściwościach leczniczych natomiast encyklopedia mil-
czy. A przecież w ostatnich latach krąży po całym kraju po -
głoska o cudownych właściwościach leczniczych bursztynu.
W celu jego zdobycia kupcy rzymscy, egipscy i greccy podej-
mowali uciążliwe wędrówki nad Morze Bałtyckie, by nabyć
polski jantar. Do niedawna sądzono, że ze złotego bursztynu
wyrabiano tylko piękną biżuterię dla bogatych dam, lecz wy-
kopaliska archeologiczne w miejscach prastarych osiedli ludz -
kich i znaleziska w grobowcach starożytnych nie potwierdzają
tej tezy, gdyż bardzo rzadko napotykano na biżuterię burszty-
nową. Natomiast często widywano kawałki bursztynu umiej-
scowione pod skórą mumii egipskich. Być może miały one być
dodatkowym środkiem konserwującym zwłoki przed rozkła -
dem.
Najnowsze badania archeologiczne odsłoniły rąbek tej ta-
jemnicy, dowiodły bowiem, że „wyprawy jantarowe", wio -
dące* „szlakiem bursztynowym" nad Bałtyk, nie miały li tylko
zadania zdobycia go w celach zdobniczych. Bursztyn uważany
6
Patrz: Z Grzywa „Możliwość alergii w leczeniu kitem pszcze
lim",7 Wiadomoici Lekarskie, zeszyt 12/1983.
Patrz: Mała Encyklopedia Powszechna, PWN 1970, Warszawa,
hasło: bursztyn.
był raczej za pewnego rodzaju panaceum. Jak wynika ze sta-
rych zapisów, sporządzano z niego lekarstwa, które skutecznie
leczyły choroby. Egipcjanie nazwali go „kamieniem życia
i zdrowia", a piękne Rzymianki uważały, że kontakt z burszty-
nem zapewni im młody wygląd.
Dziś wiemy, że bursztyn emanuje ujemne jony, które do-
broczynnie odziałowują na ustrój ludzki. Wprawdzie „medy-
cyna oficjalna", opierając się na chemicznej analizie jantara,
która poza węglem, wodorem, tlenem, terpenami i żywicą nie
znalazła niczego nadzwyczajnego, odrzuca go jako lek, trzeba
jednak pamiętać, że żadna analiza w żadnym związku che -
micznym nie potrafi wykryć absolutnie wszystkiego co dany
związek w sobie kryje nieuchwytnego.
Już sama niespotykana odporność bursztynu na niszczy-
cielskie czynniki wody morskiej (sole i nieustanny ruch wody),
może świadczyć o jego niezwykłej radiowitalności; przetrwał
bowiem w piasku morskim tysiące lat niezniszczalny zachowu-
jąc swój piękny blask i aromat (po ekstrakcji) — a przecież to
produkt roślinny.
O dobroczynnym oddziaływaniu bursztynu na ustrój moż -
na przekonać się osobiście. Faktem jest, że w czasie grasującej
grypy można zabezpieczyć się przed nią, wypijając codziennie
rano szklankę herbaty, do której dodano 3 krople nalewki
bursztynowej, a nacieranie nalewką pleców i piersi obniża sku-
tecznie temperaturę przy stanach podgorączkowych i przynosi
ulgę przy zapaleniu płuc i oskrzeli. Stwierdzono również, na
podstawie licznych pozytywnych wyników w leczeniu burszty-
nem, że wszelkie niedomagania sercowe i krążeniowe, jak osła-
bienie mięśnia sercowego, arytmia, bóle głow^ etc. zmniejsza ją
się doraźnie przez nacieranie bolących miejsc nalewką
bursztynową lub z braku takowej, zwykłym kawałkiem
bursztynu.
W przypadku zmęczenia lub bólu głowy potrzeć kark,
nadgarstek i skronie kawałkiem bursztynu w miejscu, gdzie
wyczuwalny jest puls a jedna kropla nalewki bursztynowej
wtarta w nadgarstek orzeźwia i poprawia samopoczucie.
Przy astmie bierze się kilka kropli tinktury rozcieńczonej
w niewielkiej ilości herbaty ziołowej.
Fama głosi także, że bursztyn posiada właściwości prze-
ciwnowotworowe. Zabezpieczyć przed tą chorobą można się
ponoć, nosząc na szyi naszyjnik bursztynowy o kształtach wie-
lobocznych, w których załamują się promienie świetlne, kiero-
wane poprzez skórę do wnętrza ustroju.
Sposób przyrządzania nalewki bursztynowej
Do sporządzenia nalewki bursztynowej nadaje się wyłącz -
nie bursztyn surowy tzn. taki, który nie był szlifowany, to -
piony czy w jakikolwiek inny sposób obrabiany. Przed uży -
ciem (do sporządzenia nalewki) należy go rozkruszyć młot -
kiem lub rozdrobnić w moździerzu:
50,0 g bursztynu zalać
1/2 1 spirytusu 96°/o (nie denaturatem).
Postawić w ciepłym miejscu i często wstrząsać. Po 2 .ty-
godniach nalewka jest zdatna do użytku. Bursztyn nie roz -
puszcza się w spirytusie całkowicie, wydziela do niego jedy -
nie substancje, które zabarwiają alkohol na kolor żółty i po-
siadają moc uzdrawiającą.
4. ALOES — KAKTUS LECZNICZY
Aloes (Aloe ferox) niesłusznie nazywany jest kaktusem,
należy on bowiem botanicznie do rodziny liliowatych (Liliaceae
Juss). Rośnie on w krajach południowych, w klimacie suchym
i gorącym, głównie na sawannach Afryki, na Półwyspie Arab -
skim, na Antylach, w Meksyku i w rejonie Morza Śródziem -
nego.
Lecznicze właściwości wysuszonego soku aloesu, zwanego
aloną, znane były przed przeszło 3300 laty; posługiwali się ni -
mi Hindusi, Grecy, Rzymianie. Do Europy przywieźli ten śro -
dek Arabowie. Odparowany, zagęszczony i stwardniały sok —
Alonę — stosuje się do wewnątrz przy zaparciach atonicznych.
Ten rodzaj zaparcia — kiedy brak jest parcia na zwieracz od -
bytu — występuje najczęściej u osób w wieku podeszłym
oraz u otyłych. Pomocne w tym przypadku są gotowe prepa -
raty „Herbapolu": „Extr. Aloes siec", „Tinct. Aloes" lub dra -
żetki „Alax".
Świeże liście 3—5 letnich roślin służą do otrzymania wod -
nych wyciągów, zawierających tzw. „biogenne stymulatory".
Substancje te nie są jeszcze w dokładnie chemicznie zbada -
ne — przeniesione do organizmu ludzkiego w postaci soku,
miąższu lub preparatów uaktywniają tkanki całego ustroju
wspaniale regenerując go po wyniszczającej chorobie. Nastę -
puje wtedy pobudzenie czynności enzymów ustrojowych. Pod
wpływem tych „biologicznych stymulatorów" poprawia się
przemiana materii w poszczególnych tkankach, a jednocześnie
następuje przywrócenie w nich naruszonej równowagi. 8
Wyciągi lub miazgę ze świeżych liści aloesu stosuje się
doustnie w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, choro -
bie wrzodowej, zanikowym nieżycie błony śluzowej żołądka,
owrzodzeniu okrężnicy i odbytnicy.
Aloes podawany może być również w formie zastrzyków.
Produkowane są one przez „Herbapol" i występują pod nazwą
„Biostymina". Aloes, pod tą postacią, najczęściej podawany
bywa rekonwalescentom po zabiegach chirurgicznych i długo-
trwałych chorobach, lub po wyczerpaniu nerwowym.
Sposób domowy przyrządzania i używania nalewki aloeso-
wej jest prosty. Do sporządzenia takowej należy używać rośli -
ny 3—5 letnie. Przed ścięciem rośliny, nie należy jej podle -
wać przez ok. 2 tygodnie, potem mokrą watką oczyścić z ku -
rzu, ściąć i położyć w ciemnym, chłodnym i przewiewnym
miejscu na 5 dni. Chodzi o uaktywnienie stymulatorów.
Sposób przyrządzania nalewki aloesowej
500,0 g liści lub całą rośliną zemleć w maszynce do mięsa,
dodać
500,0 g miodu pszczelego w stanie płynnym (miód pod-
grzać do 50—60° w łaźni wodnej) oraz 1 butelkę
czerwonego wina. Mieszankę wlać do naczynia z
ciemnego szkła, dobrze zakorkować i pozostawić na okres 5
dni w chłodnym miejscu. Po tym okresie lek jest go towy
do użytku.
Przyjmuje się go w następujący sposób:
1. tydzień — 3 X dzień, po 1 łyżeczce 1 godz. przed posiłkiem.
2. tydzień — 3 X dzień, po 1 łyżce stół. „ „ „ „
Kuracja trwa 2—3 tygodni lecz lepsze efekty są przy za-
żywaniu leku przez okres 1—2 miesięcy.
Mieszankę aloesową o tych samych dawkach stosuje się
przy gruźlicy płuc, wrzodach żołądka, zaparciach.
Obecnie stosuje się powszechnie wodne wyciągi z biosty-
mulowanyeh liści kaktusów przy wielu chorobach ocznych, jak:
zmętnienie ciałka szklistego, zmiany barwnikowe tkanki łącz -
nej, zapalenie spojówek, zwyrodnienie rogówki i siatkówki,
8
Patrz: P, Czikow, J. Ł a p t i e w, s. 38—40.
zanik nerwu wzrokowego. (Fiłatow). Stwierdzono, że wodny
wyciąg aloesu działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie.
W lecznictwie ludowym stosuje się go do wewnątrz przy
neuralgiach, bólach głowy, gruźlicy płuc, reumatyzmie i zapa-
leniu nerwu kulszowego, a zewnętrznie, przy źle gojących się
ranach, przy oparzeniach, także rentgenowskich, ponadto przy
wysypkach alergicznych i ropnych, ukłuciach przez insekty,
zapaleniu śluzówek jamy ustnej, nieżycie nosa i zapaleniu
zatok obocznych nosa (wkraplanie, przemywanie).
Wrzody lub skaleczenia opatrzyć można bezpośrednio liś-
ciem aloesu, przeciętym wzdłuż. Na ranę przyłożyć należy su -
rową miazgę. Tinc. Aloe używa się do pędzlowania egzem.
Nie należy stosować większych dawek czystego aloesu niż
0,5—1,0 g dziennie na osobę, gdyż może on spowodować pod-
rażnienie jelit i poronienie u kobiety ciężarnych.
Preparatów aloesu nie wolno stosować przy krwotokach,
zapaleniu pęcherza moczowego i kłębków nerkowych, ciąży.
Z dobrym efektem terapeutycznym zalecał ks. Kneipp
chorym aloes — i to pod różną postacią w zależności od dole-
gliwości.9
Przy zaparciach:
1 liść aloesu (lub szczyptę Alony) 1 łyżka kwiatu bzu
czarnego (Fl. Sambucci nigri) 1 łyżeczka kozieradki
(Sem. Foenum graecum) 1 łyżeczka kopru włoskiego (Sem.
Foeniculi). Składniki zalać 2 szklankami wrzątku, pić w
ciągu 2 dni po 1 szklance. Wypróżnienie następuje po 12
—30 godzinach w postaci obfitej (nie ma rozwolnienia).
Przy chorobach oczu: „woda aloesowa".
szczyptę Alony (kupuje się w aptece) lub 1 świeży liść
(umyć, posiekać) zalać 1 szklanką wrzątku, gotować 5—
10 min.
Letnią „wodą aloesową" przemywać oczy 3—4 X dziennie,
najlepiej przy pomocy kieliszka do płukania oczu (kupuje
się w aptece).
Nie należy zrażać się lekkim szczypaniem i pieczeniem
oczu podczas zabiegu.
• Patrz: Sebastian Kneipp „Meine Wasserkur" Verlag der Jos.
Kóselschen Buchhandlung, 1891 Kempten, Bayern, s. 344.
„Woda aloesowa" ma również zastosowanie przy ropieją-
cych, cuchnących źle gojących się ranach. W wodzie tej należy
zwilżyć lnianą ściereczkę i przyłożyć do rany.
Ks. Kneipp zaleca Alonę jako zasypkę. Stosuje się ją 1 X
dziennie, gęsto zasypując tym proszkiem wrzodziejące miejsce.
Alona sproszkowana ma właściwości antyseptyczne i wysusza-
jące. Pod powstałym strupem odnawia się bardzo szybko na -
skórek.
Przy jaskrze, zmętnieniach ciałka szklistego, zwyrodnieniu
rogówki i siatkówki etc. ks. Kneipp zaleca 3 rodzaje wód do
płukania oczu:
1. wodę aloesową,
2. wodę ałunową,
3. wodę miodową.
Pierwszy etap kuracji polega na 3—5 krotnym przemywa -
niu w ciągu dnia oczu „wodą aloesową", która posiada właści -
wości rozpuszczające toksyny, lecznicze i oczyszczające.
Drugi etap, to „woda ałunowa", którą przemywa się oczy
3—4 X dziennie.
Ałun ma właściwości żrące i oczyszczające:
2 szczypty (czubek noża) sproszkowanego ałunu zalać 1
szklanką wody. Ałun kupuje się albo w aptece jako proszek,
albo w drogerii w postaci sztyfcika. Ałunowy sztyfcik używa ny
bywa do tamowania krwi podczas golenia.
„Wodą miodową" zakańcza się kurację. Posiada ona właś-
ciwości rozszerzające naczynia krwionośne i antyseptyczne.
1/2 łyżki miodu gotować 5 minut w 1/4 1 wody.
Oczy przemywać 3—5 X dzienie.
Przy żółtaczce zaleca się 2 X dziennie po 1 łyżce stołowej
nalewki aloesowej.
Rozdrobniony liść aloesu, gotowany ok. 5 minut w 1/4.1
wody z dodatkiem 1 łyżeczki miodu i przyjmowany w małych
porcjach w ciągu dnia, pomocny jest przy gorączce, szczegól -
nie wtedy, kiedy pojawiły się pęcherze na podniebieniu. Woda
ta nadaje się również do przemywania piekących oczu.
Liść aloesu w połączeniu z łyżeczką piołunu, gotowany ok.
5 minut w ćwiartce wody ma zastosowanie przy puchlinie wod-
nej. Wypić w ciągu dnia małymi porcjami. 10
10
Patrz: Sebastian Kneipp, s. 167—170.
 Mieszankę ziołową o następującym składzie należy pić
5. ZIOŁA STOSOWANE PRZY CHOROBACH SERCA przy nerwicowym zaburzeniu układu krążenia oraz w wieku
przekwi tania:
W miarę postępu cywilizacji choroby układu krążenia sze- Rp. liście melissy 20,0 g
rzą się w zastraszający sposób. Jak wykazują statystyki, co Fol. Melissae
trzeci człowiek umiera z powodu niewydolności krążenia, lecz
rzadko kto wie, gdzie tkwi prawdziwe źródło tej choroby. liście rozmarynu 20,0
Otóż stresy, przepracowanie, pośpiech, coraz większa kon- Fol. Rosmarini 1 łyżkę stołową ziół zalać 1/41
sumpcja używek, jak alkohol, kawa, tytoń i — nieprawidłowe korzeń waleriany wody i pozostawić przez noc.
odżywianie się (za dużo tłuszczów, mięsa, jaj i soli kuchennej) Rhiz. Valerianae
są przyczyną wielu chorób, a przede wszystkim układu 30,0 Rano zagrzać. Pić małymi ły-
krążenia. W konsekwencji nieprawidłowego odprowadzania ziele dziurawca kami w ciągu dnia.
z ustroju produktów metabolicznych następuje tzw. „samoza- Hb. Ilyperici
30,0
truwanie się" organizmu, a to z kolei prowadzi do zaburzeń
ukrwienia niektórych narządów i kończyn. Zaburzenia zaś
w automatyzmie komórek bodźcowotwórczych powodują aryt- Herbata obniżająca ciśnienie krwi, mająca dodatni wpływ
mię serca. na ogólny stan nerwowy:
Przyczyną choroby nadciśnieniowej są z Kolei schorzenia Rp. korzeń waleriany 20,0 g
nerek lub takie czynniki, jak miażdżyca, stan napięcia ośrod- Rhiz. Valerianae
kowego układu nerwowego i inne. Lecz wszystkie te schorzenia
kwinty i owoce głogu 20,0
mają wspólne podłoże: wadliwą przemianę materii z powodu
Flos et Fructus Crataegi
wadliwego trybu życia i nieprawidłowego odżywiania się. 1 łyżkę ziół zalać 2 szklankami
Konieczne jest więc wyeliminowanie pokarmów i napojów wrzątku. Pozostawić przez noc
szkodliwych dla zdrowia, zmniejszenie ilości produktów o du- pod przykryciem, rano zagrzać,
żej kaloryczności i przejście na dietę jarską z uwzględnieniem
soków, owoców, surówek i ziół. W cięższych przypadkach soki pić 2 X dziennie po szklance.
warzyw i owoce ułatwiają, i przyśpieszają leczenie. Ponadto ziele krwawnika 30,0
uregulowanie wypróżnienia i zwalczanie wzdęć jest ważnym Hb. Millefolii
czynnikiem przy leczeniu zaburzeń układu krążenia. Nieraz
z korzyścią zalecane bywa stosowanie ćwiczeń oddechowych korzeń tataraku 10,0
i lekkich ćwiczeń gimnastycznych. Kliiz. Calami
Hydroterapia ma także duże znaczenie. Wprost nadzwy- korzeń rauwolfia lub barwinek
czajnym środkiem są chłodne kąpiele kończyli górnych w/g posp. Fol. Vin<.-ae 20,0
metody ks. Kneippa (patrz pod hydroterapia). Kąpiele takie Hd. raufolfia
są bardzo pomocne przy różnych dolegliwościach układu krą-
żenia oraz przy bezsenności, złym samopoczuciu i zmęczeniu. Wyciągi z nasion marchwi i kopru ogrodowego mogą zna-
Stosowane przez dłuższy okres czasu polepszają w zadziwia - leźć praktyczne zastosowanie w leczeniu schorzeń krążenia,
jący sposób stan zdrowia chorego, a niekiedy dolegliwości ustę- a w szczególności w lekkich przypadkach choroby wieńcowej.
pują zupełnie. Z wymienionych surowców sporządza się napary z 1/2—1 łyżki
Oprócz diety i hydroterapii należy również stosować zioła. rozdrobnionych nasion na szklankę gorącej wody. Taki napar
Podstawowymi lekami stosowanymi w chorobach krążenia są wypija się po 1/2 szklanki 2—3 X dziennie po posiłkach. 11
glikozydy nasercowe występujące w niektórych roślinach, np. Ludowe zalecenia głoszą, że woreczek z nasionami gorczy-
w naparstnicy, nasionach strofantusa, w konwalii, miłku wio - cy noszony w okolicach serca zabezpiecza przed zawałem. Rów-
sennym, w liściach oleandra. nież kuracja gorczyczna jest bardzo wskazana przy wszelkich
dolegliwościach trawiennych jak: kwaśne odbijanie, bóle żo-

11
Patrz: E. S c h n e i d e r „Nutze die heilkr&jtigen Pjlanzen", 1981,
pas:;im.
 łądka, zgaga, katar żołądka, choroby wrzodowe żołądka i dwu -
nastnicy, dolegliwości wątroby i pęcherzyka żółciowego, ob-
strukcja, katar kiszek, robaczyca. Także zalecana jest przy wszy-
stkich chorobach spowodowanych samozatruciem poprzez jeli-
ta, jak np. przy zawrotach głowy i bólach głowy, dolegliwoś-
ciach sercowych, uczuciu zmęczenia.
3 X dziennie, godzinę przed posiłkami, należy zażyć 1 ły-
żeczkę nierozdrobnionych nasion białej gorczycy, popijając kil-
koma łykami wody. W następnych dniach dawkę tę należy
zwiększyć, ewent. do 3 łyżeczek 3 X dziennie, aż do spowodo -
wania lekkiego rozwolnienia.
Przy tej dawce należy pozostać przynajmniej 1 tydzień,
po czym następuje powrót do dawki wyjściowej tj. do 3 X
dziennie po 1 łyżeczce. Kurację tę stosować można przez kilka
tygodni.
Świeże soki z mniszka lekarskiego (Taraxacum offic.)
i krwawnika (Achillea millefolium) regulują krążenie krwi.
1 kieliszek soku rozcieńcza się herbatą ziołową, wodą lub ma -
ślanką i pije 3 X dziennie.
Z innych preparatów ziołowych charakteryzujących się
działaniem nasercowym wymienić należy soki dawkowane
kroplami, produkcji „Herbapolu" jakimi są hp. Neocardina
lub Cardiol.
W skład Cardiolu C wchodzi nalewka z miłka wiosennego,
konwalii, głogu, kłączy waleriany z dodatkiem wyciągu zarod-
ków Kola. Preparat ten działa uspokajająco w przypadkach
nerwicy oraz podnosi ciśnienie tętnicze. Zażywa się 20—30
kropli 2—4 X dziennie.
Neocardina zawiera mieszankę nalewek z głogu, konwalii,
waleriany, jemioły i dzikiej róży. Obniża ciśnienie krwi i leczy
zaburzenia czynnościowe serca na tle nerwicowym. Dzienna
dawka wynosi 20—40 kropli.
W swojej książce „So heilt Gott" — „Tak leczy Bóg" —
opublikował dr Gottfried Hertzka przepis na „wino sercowe"
zaczerpnięty z receptury zakonnicy Hildegardy von Bingen.
Żyła ona w latach 1098—1179 i pozostawiła w spadku mnó -
stwo przepisów zielarskich między innymi też sposób przyrzą -
dzania „wina sercowego". Skuteczne jest ono nawet przy Angi-
nie pectoris, uśmierza również „kłucie" w sercu i wzmacnia
mięsień sercowy.
P r z e p i s y na „wino sercowe":
10 łodyg zielonej pietruszki wraz z liśćmi dodać do
1 1 wina gronowego, dodać
1—2 łyżek octu winnego i gotować 10 minut (uwaga,
szumi).
Dodać 300 g miodu pszczelego i gotować 4 minuty. Zaraz
odcedzić do czystych butelek i zakorkować.
Przy dolegliwościach sercowych i zdenerwowaniach pić
2—3 łyżki dziennie.
Dobrym środkiem profilaktycznym, zabezpieczającym
przed zawałem jest codzienne spożywanie 1 gorzkiego migdała,
który przez swoją zawartość cyjanku wywiera zbawienny
wpływ na podtrzymywanie prawidłowego napięcia elektrosta-
tycznego w naczyniach krwionośnych. 12
6. ZIOŁA STOSOWANE W CHOROBACH WĄTROBY I DRÓG
ŻÓŁCIOWYCH
Do dość często występujących w ostatnich latach chorób
człowieka zaliczyć można schorzenia dróg żółciowych i wą-
troby.
Wątroba to największy gruczoł organizmu spełniający rów-
nocześnie funkcję magazynu dla materiału pokarmowego ustroju
(glikogenu), jak też precyzyjnej fabryki chemicznej ustroju,
włączonej między dwa układy — trawienia i krążenia.
Zaburzenia w działaniu tego skomplikowanego mechaniz-
mu są przyczyną licznych schorzeń, z których przede wszy -
stkim należy wymienić: niedomagania i schorzenia przewodu
pokarmowego i narządów krążenia, szczególnie serca. Istnieje
bowiem sprzężenie zwrotne między czynnością wątroby,
a sprawnością układu trawienno-krążeniowego. Długotrwałe
niedożywianie, odżywianie niewłaściwe, jednostronne, nadmier-
ne objadanie się pokarmami bogatymi w tłuszcze, białka, nad-
używanie alkoholu, używek, ostrych przypraw, silnie solonych,
jak również pośpieszne i niedokładne rozdrabnianie pokarmów
w jamie ustnej — pośrednio wpływają na zaburzenia czynności
wątroby i pęcherzyka żółciowego, powodując zmniejszenie pro-
dukcji żółci, zaburzenia w jej spływie, nieprawidłowe zagęsz-
« Patrz. E. S c h n e i d e r : „Nutze die Heilkrajt inserer Nahrung",
s. 120.
 ziele tysiącznika 25,0
czenie, którego rezultatem jest tworzenie się kamieni przez Hb. Centauri
krystalizację żółci.
Wątroba nazywana jest popularnie „filtrem" dla krwi, ziele skrzypu 50,0
Hb. Equiseti
gdyż pobiera ona z krwi i przerabia chemicznie składniki po-
karmowe zaczerpnięte w jelitach. W wątrobie następuje też korzeń mniszka lekarskiego 50,0
neutralizowanie trucizn znajdujących się w ustroju, które Radix Taraxaci offic.
w postaci związków nieszkodliwych są wydalane wraz z mo -
czem. Komórki wątroby wytwarzają żółć, która ścieka do pę-
cherzyka żółciowego, gdzie ulega zagęszczeniu. W czasie trawie-
nia pokarmów, żółć wypływa i w dwunastnicy bierze udział
w emulgowaniu tłuszczów pokarmowych.
Wczesne rozpoznanie i leczenie zaburzeń czynnościowych
wątroby, i dróg żółciowych pozwoli uniknąć wtórnych kompli-
kacji ze strony przewodu pokarmowego. Środki roślinne, dieta
i hydroterapia odgrywają w tym przypadku bardzo ważną rolę.

Zalecane jest picie naparów z:

Rp. (J. Schulz)
liść bobrka trójlistnego 25,0 g
Fol. Menyanthidis
kora kruszyny 100,0
Cortex Franguli 4 łyżki ziół zalać 3 szklankami
wrzątku, pozostawić przez noc
pod przykryciem. Rano za-
grzać .trzymając na malutkim
ogniu i nie dopuszczając do
wrzenia ok. 10—15 minut. Pić
3 X dziennie 1/2 godziny przed
posiłkami. Działanie terapeu-
tyczne tej mieszanki wypróbo-
wane zostało przez wiele lat
z nadzwyczajnym skutkiem.
owoc jałowca 50,0
Fructus Juniperi
ziele krwawnika 50,0
Hb. Millefolii
ziele rdestu ptasiego 50,0
Hb. Polygoni avicularis
liść pokrzywy 50,0
Fol. Urticae
 Stosowanie świeżych soków z ziół wpływa bardzo dodat -
nio na przemianę materii zasilając przy tym organizm w cen ne
witaminy i sole mineralne. Należy pamiętać o takiej kuracji
szczególnie wiosną.
Jak wykazały nowoczesne badania, ziele i korzenie mnisz ka
lekarskiego (Taraxacum offic.) zawierają oprócz soli mineralnych
— 10—12°/o — tzw. kwas foliowy, zaliczany do witamin
krwiotwórczych. Brak tej witaminy powoduje anemię złośliwą,
a ta jest zawsze związana z niedomogą i zaburzeniami czynności
wątroby. Otóż środkiem wprost rewelacyjnym w leczeniu (i
wyleczeniu!!) tej niebezpiecznej choroby układu krwiotwórczego
jest sok z całej rośliny mniszka lekarskiego, zbieranej w dni
słoneczne, przed kwitnięciem (patrz pod mniszek lek.). Sok ten
ma również właściwości bakteriostatyczne i wpływa hamująco
na rozwój nowotworów.
Sześciotygodniowa kuracja sokiem z czarnej rzodkwi
(Raphanus sativus niger) stosowana jest w medycynie ludo -
wej jako środek żółciopędny i rozpuszczający kamienie żół -
ciowe (z wyjątkiem kamieni nierozpuszczalnych tym sposobem;
w takim przypadku pomóc może tylko operacja). Po dokona -
niu badań klinicznych i farmakologicznych potwierdzono słusz-
n o ś ć m e d yc yn y l u d o w e j w l e c z e n i u s c h o r z e ń w ą t r o b y
i dróg żółciowych czarną rzodkwią. Kurację rozpoczyna się
rano na czczo 100 ml soku z czarnej rzodkwi, zwiększając
w ciągu 3 tygodni dawki, dochodzi się do objętości 400 ml
dziennie. W ciągu następnych 3 tygodni zmniejsza się dawki,
aż do wyjściowej ilości 100 ml.
Równie skutecznym środkiem jest tzw. „kuracja oliwna".
Przyśpiesza ona rozkruszanie kamieni w pęcherzyku żółciowym!
Codziennie przed snem wypić łyżkę surowej oliwy z oliwek
i zaraz potem sok z całej cytryny zmieszany z oliwą. Prak -
tykować tak przez 7—9 dni. Podczas kuracji należy zachować
ścisłą dietę, wyłączając z jadłospisu używki, mięsa, jaja oraz
pokarmy wywołujące wzdęcia.
Sposób na „wypędzenie" mniejszych kamieni lub piasku
z pęcherzyka żółciowego: przez 3 dni rano na czczo należy pić
100—200 ml oliwy z oliwek. Kuracji nie należy stosować przy
ostrych zapaleniach pęcherzyka żółciowego. Dotyczy to również
poprzednich, i następującej: Utrzeć żółtko z łyżeczką cukru,
1 łyżeczką soku cytrynowego i 1 łyżeczką koniaku. Dodać
stopniowo 150 ml oliwy z oliwek. Tę miksturę wypić małymi
łykami w ciągu 1/2 godz. Następnie należy położyć się na
ok. 1 godzinę na prawy bok. Kamienie powinny odchodzić bez-
boleśnie do przewodu trawiennego i wydalane są wraz z ka- zabezpieczając okład przed wystygnięciem. Nie może być uczu-
łem.13 cia chłodu.
Innym skutecznym środkiem przy ciężkich zaburzeniach Przy schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego stoso-
wątrobowych jest wino z jaskółczego ziela (Chelidonium wać trzeba koniecznie dietę. Odżywianie powinno być bogate
maius). Znaleźć to ziele można na rumowiskach i przycha- w zasady (alkalia). Dlatego też bardzo ważnym jest wprowa -
ciach, a charakterystyczną jego cechą jest pomarańczowy sok dzenie do diety soków, wywarów z warzyw i ziół, które obfi -
mleczny wypływający z rośliny po jej zerwaniu, zielona jest tują w zasady, jak np. sok z marchwi, buraków czerwonych,
również pod śniegiem. mniszka lekarskiego.
W celu przyrządzenia z niej lekarstwa, należy 30,0 g świe- Należy również szeroko uwzględnić owoce i soki owocowe,
żego ziela wraz z korzeniami moczyć 2—3 godziny w 1/2 1 bia- unikając wzdymających jarzyn, grochu i fasoli. Całkowicie
łego wina, wycisnąć i pić kilkakrotnie małymi łykami w ciągu wykluczyć trzeba napoje alkoholowe, kawę, ostre przyprawy
dnia. Wino to pomocne jest przy żółtaczkach." (oprócz chrzanu). Unikać należy mięsa, ryb i jaj. Białko uzu-
pełnić trzeba mlekiem zsiadłym i twarogiem, które są źródłem
Pomocną nalewką przy kolce wątrobowej i kamieniach aminokwasów i wapnia. Z thiszczów dozwolone jest w małych
żółciowych jest „wino ziołowe" o następującym składzie: ilościach świeże masło, olej sojowy, słonecznikowy lub oliwa
Rp. Biedrzyniec mniejszy z oliwek. Jednakże przy ostrym zapaleniu pęcherzyka żółciowego
Pimpinella saxifraga nie wolno używać żadnych tłuszczów. Niektórzy chorzy od -
żywiają się produktami mącznymi (biała mąka, kaszki) i go-
bluszcz towanymi kompotami. Taka dieta nie może odnowić schorza -
3 ł zki zi61 zalać
Hedera helix y * 1 wina lub łych i poniekąd zniszczonych tkanek. Należy stosować odży-
. .. moszczu jabłkowego. Podgrzać wienie składające się z produktów zbożowych pełnowartościo-
Humulus lupul. az d0 w
"enia i wlać do ter- wych (otręby, mąka razowa) surowych jarzyn i owoców przy
.. aa 20,0 g mosu. 8 — 9 razy w ciągu dnia pomocy których uzdrowić można schorzałe tkanki.
zaz ć 1 ł żkf
Mentha piper. y >' * stołową ciepłego
., płynu, 7. ZIOŁA STOSOWANE W CHOROBACH NEREK I PĘCHERZA
piołun
Artemisia absinthium Nerki wykonują ogromną pracę, gdyż przez kłębuszki ner-
rzepik pospolity kowe filtruje się codziennie 100—120 1 płynu, z których tylko
Agrimonia eupatoria 1,5 1 wydala się jako właściwy mocz, reszta płynów ulega
chłonięciu lub wyparowuje przez skórę. Mocz właściwy prze-
dostaje się moczowodem do pęcherza moczowego, pełniącego
Leczenie pomocnicze przy dolegliwościach wątrobowych rolę zbiornika. Przyjmowanie dużej ilości płynów wpływa na
i marskości wątroby polega na stosowaniu ciepłych okładów zwiększenie się ilości moczu i na częstotliwość jego wydalania.
z ziela skrzypu polnego (Eąuisetum arvense) i „ziół szwedz -
kich". Okłady z „ziół szwedzkich" należy stosować 4 godziny
dziennie, a okłady ze skrzypu 2 X dziennie 2 godz. i na noc -r- Zaburzenia w czynności nerek spowodować mogą zatrucia
na okolice wątroby. Do kompresów ze skrzypu używa się całe z powodu niewydaląnia poza organizm ubocznych produktów
ziele. W tym celu należy zagotować wodę w garnku, zawiesić przemiany materii np. mocznik, kwas moczowy itd. Spośród
nad parą w sitku zioła i przykryć. Po jakimś czasie wyjąć najczęściej spotykanych chorób narządów moczowych należy
ciepły skrzyp, włożyć na gazę i przyłożyć w ciepłym stanie wymienić:
na chore miejsce. Zakryć wełnianym kocykiem i poduszką 1. ostre zapalenie nerek, spowodowane często przez choroby
** Patrz: Maria Treben, s. 73. u zakaźne, zaziębienie, przemoczenie ciała itp.
j.w.
 2. przewlekłe zapalenie nerek, powstające przeważnie jako Korzeń żywokostu 20,0 2 łyżki ziół zalać 11 wody i go-
niewyleczonego ostrego zapalenia nerek, zaziębienia w okre Radix Symphyti offic. tować 15 minut. Pić 1 — 3 X
sie ozdrowieńczym, nadmiernego używania napojów alko nawłoć pospolita 10,0
holowych itp. Mocz jest zwykle mętny, o barwie ciemno dziennie.16
Hb. Solidaginis
czerwonej, zawiera białko, krwinki.
3. nerczyce — powstają wskutek uszkodzenia cewek nerko ziele krwawnika 10,0
wych i kanalików krętych. Hb. Millefolii
2. zapalenie miedniczek nerkowych i pęcherza. korzeń lukrecji 10,0
4. kamica dróg moczowych, miedniczek nerkowych i pęcherza. Łyżkę ziół zulać rano szklanką
Radix Glycyrrhizae
W moczu tworzą się osady składające się z różnych soli, najczę wody, wieczorem podgrzać do
ściej wapnia, które umiejscawiają się jako kamienie moczowo- wrzenia, odcedzić, wypić na
dowe, miedniczkowe lub pęcherzowe w układzie moczowym. Herbata odtruwająca ustrój z produktów rozpadu bakterii,
5. stany zapalne pęcherza moczowego charakteryzują się sil bogata w garbniki i związki śluzowe zalecana jest także przy
nym parciem na mocz, zjawiającym.się nawet co kilka mi ostrym zapaleniu nerek i pęcherza:
nut oraz podwyższoną temperaturą.
Choroby układu moczowego zakłócają zatem normalny Rp. ziele dziurawca 40,0 g gorąco przed snem."
przebieg procesów życiowych całego organizmu i wytrącają Hb. Hyperid
go z równowagi biologicznej. nasienie lnu 40,0
Nerkom przypisuje się też dodatkową funkcję regulacji Sem. Lini
ciśnienia krwi. Dlatego też należy pomóc organizmowi w wy- korzeń żywokostu 40,0
dalaniu moczu wprowadzając do ustroju niedrażniące i nie-
szkodliwe środki odkażające w postaci herbat ziołowych. Stary, Rad. Symphyti
wypróbowany przepis niemiecki zaleca: kłącza pięciornika (kurze ziele) 20,0
Rp. korzeń pietruszki 25,0 g Fłhiz. Tm mentillae
Rad. Petroselini kwiat wiotyczu 10,0
2. łyżki ziół gotować 1/2 godz.
wilżyna ciernista 25,0 Flor. Tanaceti
Rad. Onanidis w 1 litrze wody. Pić 2 szklanki
herbaty 1/2 godz. przed śnia- Rp. ziele rdestu ptasiego
lukrecja gładka 25,0 Przy kamicy szczawianowej często daje efekt przyjmowa -
Radix Glycyrrhizae daniem, w ciągu dnia następne
nie w ciągu dnia 1 1/2 1 naparu z:
dwie.15 Hb. Poligunii ;ivic.
owoc jałowca
120,0 6 czubatych łyżek ziół zalać
Fructus Juniperi jaskółcze ziele
25,0 6 szklankami ciepłej wody na
Hb. Cheli kmii
2'J.U noc, rano zagrzać, nie dopusz-
Mocniejsza w działaniu herbata składa się z: kwiat krwawnika czając do wrzenia. Odstawić na
Flor. Millefolii 20 0 )5
minut, odcedzić, przyjmo-
30,0 g
wać łyżkami w ciągu dnia."
20,0

Rp. liście brzozy ••Patrz: £ S c h n ę id er „Nutz^ die heilkraftigeh Pflanzen",

Fol. Betulae 278.
" Vademecum fitoterapii, Warszawa 1959, a. 270. 1 !>
j
ziele skrzypu w.
Hb. Eąuiseti

lł
Patrz: Das Deutsche Arzneibuch (DAB 6), Species diureticae.
 Przed snem oależy wypić 1 szklankę odwaru „Normo- Także stosowanie diety leczniczej wywiera niewątpliwie
sanu" — „Herbapolu" (1 łyżka ziół na 1 szklankę wody). dodatni wpływ na przebieg choroby i przyśpiesza proces wy-
W razie udanej kuracji, w moczu pojawią się duże ilości leczenia. Największe znaczenie w leczeniu wszystkich postaci
osadu, a po 6—8 tygodniach leczenia wychodzą kamienie. Par- chorób narządów moczowych ma dieta jarska. Rozporządza
cie na mocz, podrażnienie pęcherza są objawami posunięcia się ona bowiem środkami neutralizującymi trujące produkty me -
kamienia do pęcherza. Zalecanym przez urologów sposobem tabolizmu i możliwia ich szybkie wydalanie z ustroju.
zapobiegawczym kamicy nerkowej oraz sposób na „wypędze- Jednakże szablon stosowania diety jednakowej przy wszel-
nie" kamieni są tzw. „kuracje płuczące", polegające na dzien - kich schorzeniach nerek został zarzucony, ponieważ zależy on
nym przyjmowaniu 1 1/2 1—2 1/2 1 płynu w postaci herbaty od stanu czynnościowego nerek, od zawartości chlorków, mocz-
ziołowej, wody mineralnej („Dąbrówka" lub „Jana"). Tym nika, białek i krwinek w moczu chorego. Np. przy ostrym za-
sposobem dzienne wydalanie moczu wynosi ok. 2 1. paleniu nerek stosowanie diety mlecznej jest niewskazane,
gdyż mleko zawiera zbyt wiele soli kuchennej i białka. Nale ży
Mieszanka ziołowa zalecana przy kamicy moczanowej: przede wszystkim w ciągu 5—7 dni stosować głodówkę
Rp. słupki kukurydzy 30,0 g (Waerland). W tym czasie chory przyjmuje tylko płynne poży-
Stigm. Maudis wienie w postaci wywaru z ziemniaków (0,5 1), herbatę ze
jaskółcze ziele 30,0 g skrzypu, pokrzyw i mleczu (1 1).
Hb. Chelidonii Również „kuracja gruszkowa" jest bardzo pomocna. Stosu-
je się ją podczas wyżej wspomnianej głodówki. Jeść można
złota rózga 30,0 Odwar z 1 łyżki ziół na szklan- nieograniczone ilości słodkich, soczystych gruszek.
Hb. Solodaginis kę wody 3 X dziennie.»• Głodówkę należy poprzedzić pobudzeniem jelit roztworem
nasiona ostropestu plamistego 20,0 „Normosan" j.w. Magnesium sulphuricum (sól gorzka) w ilości 3 łyżeczek na
Sem. Cardii mariani szklankę ciepłej wody oraz lewatywą z dodatkiem kwiatu ru-
mianku.
kora berberysu 20,0
Po 5—7 dniach głodówki, dieta półpostna, potem jarska.
Cort. Berberidis
W zależności od ilości białka w moczu, uzupełnić twarogiem,
Przy kamicy fosforanowej i węglanowej: zsiadłym mlekiem, serwatką, by nie dopuścić do ubytku białka
w ustroju. Po głodówce można włączyć odwar z owocu róży
Rp. ziele bratka polnego 30,0
(Fruct. Rosae), napary z ziela rdestu ptasiego (Hb. Poligonii
Hb. Violae tricoL avic.) i liści brzozy (Fol. Betulae). Surowe soki z: liści pokrzywy
ziele skrzypu polnego 30,0 — 1 łyżka
Hb. Eąuiseti rzeżuchy ogród. — 2 łyżki
Odwar z 1 łyżki ziół na 1 dodane do wywaru z korzeni pietruszki — 1 szklanka — po -
budzają znakomicie przemianę materii i funkcje nerek.
10—15 minut, potem odstawić Niewielu ludzi wie, że ozdobna pospolita w ogródkach
ziele dziurawca 25,0 na
, , ,„ nasturcja (Tropaeolum maius) uprawiana także na kwietni -
Hb. Hyperici °k-1/2 godz)- Pić ciePły od" kach i balkonach posiada wprost rewelacyjne właściwości lecz -
war 3—4 X dziennie*
korzeń mniszka lek. 25 0 nicze i bakteriostatyczne. Potwierdziły to badania naukowe
Radix Taraxaci „Normosan" j.w. ostatnich lat. I tak sałatka z kilku świeżych liści (10—20 g),
korzeń żywokostu 25,0 przyprawiona odrobiną oliwy z cytryną, konsumowana co-
Radix Symphyti dziennie, leczy w bardzo szybkim czasie infekcje dróg moczo -
wych na tle bakteryjnym 21 .
M
Patrz: Vademecum, s. 267. 10 j.w. a
Patrz: E. S c h n e i d e r „Nutze die Heilkraft unserer Pflanzen",
s. 268.
s. 107.

Kamienie moczanowe rozpuścić można przy pomocy kura-
cji cytrynowej lub soku z czerwonych porzeczek. Spożywa się
3 X dziennie 1/2 szklanki soku z czerwonych porzeczek lub
1 szklankę całych owoców.
Podczas kuracji cytrynowej wypija się rano na czczo po -
woli sok z 6 cytryn. Chory powinien pozostać w łóżku i dobrze
się przykryć (pocić).
U chorych na nerki należy również pobudzać wydalanie
przez skórę. Znakomitym lekarstwem są okłady z kapusty
włoskiej. Należy kilka liści rozwałkować butelką lub wałkiem
drewnianym, usunąć części twarde, zagrzać nad parą i przy -
łożyć na okolice nerek, uprzednio kremując skórę. Zabanda -
żować. Zmieniać okłady rano i wieczorem, w razie potrzeby
częściej. Po każdej zmianie opatrunku należy skórę umyć, wy-
trzeć i natłuścić. Wkrótce po nałożeniu liści wydziela się płyn
ustrojowy i na skórze pojawiają się pęcherzyki z ropą. Są one
oznaką rozpoczynającego się procesu rekonwalescencji. Brązo-
wiejące liście wskazują na żrący skład wydzielin.
Przy wysokim ciśnieniu i obrzękach stosować cięte bańki,
a nawet upust bezpośredni krwi na ok. 200—400 ml, dla od-
ciążenia nerek. Hydroterapia jest również ważnym czynni -
kiem uzdrawiającym. Poprawia ona ukrwienie naczyń skóry
i nerek, i przyczynia się do wydalania poprzez skórę toksyn
metabolizmu.
Częściowe i pełne kąpiele w temp. do 40°C, zawijanie
w prześcieradło zmoczone w gorącym naparze z liści brzozy,
a następnie w koc i pierzynę (patrz pod wodolecznictwo) —
powodują silne pocenie się, odciążające znakomicie nerki. Jed-
nakże przy zabiegach wodoleczniczych należy mieć na uwadze
stan serca i krążenia.
Podczas napadu kolki dużą pomocą są gorące nasiadówki
(37—48°C w ciągu 40 minut), często zmieniane gorące kom-
presy na odpowiednią stronę lędźwi i brzuch lub mokre, go -
rące zawijania od ramion do kolan (patrz pod wodolecznictwo).
W czasie nasiadówki pić na gorąco 1 litr naparu z 10,0 g
kwiatu lipowego (Flor. Tiliae). Mocz utrzymać jak długo tylko
można, by oddać go przy dużym ciśnieniu. Powtarzać kilka -
krotnie.
Przy zatrzymaniu moczu, dopóki istnieją obrzęki, nie po-
dawać więcej płynów, niż wydala się z moczem. Jeśli stan
pacjenta na to pozwoli, należy pobudzać wydalanie przez skó -
rę, stosując ciepłe kąpiele (35—3&°C) 1/2 godzinne kąpiele
w naparze liści z brzozy (2 X w tygodniu) oraz mokre zawi-
jania od ramion do kolan w celu wywołania potów. Zawijania
stosować można tylko leżąc w łóżku. Można stosować je o każ -
dej porze dnia i nocy. Sposób wykonania zawijania: patrz pod
wodolecznictwo.
W tej sytuacji często daje efekt podanie rano na czczo
Rp. ziele złotej rózgi
Hb. Solidaginis
ziele bratka polnego
Hb. Viola tricol.
jaskółcze ziele
Hb. Chelidonii
liście brzozy
Fol. Betulae
1 1/2 1 naparu z:
Napar Ł kopiastej łyżki ziół na
1 1/2 1 wrzątku Wypić rano
na czczo małymi łykami w
aa 20,0 g
ciągu 1/2 godz., gorący.
W potrzebie można powtórzyć
w następnym dniu, jeśli nie ma
obrzęków.
Przy zapaleniu pęcherza, kiedy są trudności z oddawaniem
moczu lub odczuwa się ciągłe i bolesne parcie na pęcherz zna-
komitym środkiem są nasiadówki na parze:
Cegłę lub kamień zagrzać mocno na ogniu, włożyć do wia-
dra emaliowanego i nalać wodę z octem rozcieńczoną w sto -
sunku 1:1. Nakremować pośladki, narządy rodne i uda.
Usiąść na wiadrze, zakrywając się wokoło wełnianym kocem.
Po 10—15 minutach wytrzeć się ręcznikiem do sucha i zaraz
pójść do łóżka. Dolegliwości ustępują już po 1—3 zabiegach.
Nieco odmienna jest terapia dla chorych na przewlekłe
schorzenia nerek i nerczyce. Zależy ona od poziomu mocznika
we krwi oraz wielu innych badań laboratoryjnych. ^ Zwykle
stosuje się dietę roślinno-mleczną ze znacznym ograniczeniem
białka zwierzęcego, ostrych potraw i soli. Wystrzegać się nale ży
oziębień kończyn dolnych i podbrzusza. Uregulować należy
trawienie przy pomocy diety jarskiej, herbaty ziołowej (np.
„Normosan") i wód lecznicyzch mineralnych „Jana".
Jeszcze kilkanaście lat temu tylko 3% przypadków chorób
układu moczowego zaliczyć można było do kamicy nerko -
wej. Jednakże procent ten wzrósł do 30°/» po II wojnie świa -
towej. Za przyczynę przyjmuje się odmienny tryb życia i die ty
z nadmierną konsumpcją tłuszczy. Podczas wojny i w obo zach
jenieckich, kiedy pożywienie składało się z produktów ubogich
w białko i tłuszcze, a obfitowało w pokarmy płynne, stwierdzan o
kamicę nerkową tylko sporadycznie.* 2
** Patrz: E. S c h n e i d e r „Nutze die Heilkraft unserer Nahrung",
passim.
Uwaga: Vademecum Fitoterapii podaje, że połączenie wilżyny ne potrawy, wyłączając na ten czas zupełnie białka zwierzęce
ciernistej (Ononidis Spinosa) z owocami jałowca (Fruc- (powodują wzrost ciepłoty ciała), jak mleko, mięso, jajka, sery.
tus Juniperi) zwiększa o 100% wydalanie chloru Podawać natomiast dużą ilość płynów w postaci soków z świe-
i azotu. żych owoców lub jarzyn (sok z marchwi + buraków + sok
z selera: 2 części marchwi, 1 część buraków, 1 część selera).
Wszystkie soki należy rozcieńczyć wodą w stosunku 1:1 i pić
8. ZIOŁA PRZECIWGORĄCZKOWE powoli, małymi łykami, zaśliniając, by nie spowodować wzdęć.
Można dawać osłodzone miodem wodne rozcieńczenia soków
Lekarze stosujący w swej praktyce zioła, niejednokrotnie z czarnej porzeczki, sok malinowy, sok z czarnego bzu, herbatę
mieli możność stwierdzenia korzystnego działania tychże przy z cytryną, żurawiną, wodę z miodem i mieszanki ziołowe
przeziębieniach, stanach gorączkowych lub grypie. Są one nie- przeciwgorączkowe.
zastąpionym lekiem, wywołującym poty i obniżającym gorącz- Po ustąpieniu gorączki, podawać przez kilka dni jarskie
kę, a tym samym działają korzystnie zarówno objawowo jak potrawy z czosnkiem i cebulą, gdy chory je dobrze znosi.
i hamująco na dalszy rozwój choroby.
Wielowiekowe doświadczenia świadczą o tym, że stosowa- Napój w chorobach gorączkowych.
nie np. przy grypie takich środków napotnych, jak odwar z su- Rp. kwiat lipowy 20,0 g
szonych malin, napary kwiatu lipowego, kwiatu z dzikiego Flor. Tiliae
bzu eta, wywierają wybiórcze działanie na ośrodek termore- kwiat brzu czarnego 20,0 g
gulujący, powodując spadek ciepłoty ciała oraz wydalanie wraz Flor. Sambuci
z moczem i potem substancji toksycznych. Napój pić gorący po 1/2 szklan-10,0 gki
„W przewlekłych stanach gorączkowych wpływają na po- kwiat rumianku co godz., przebywając w
prawę samopoczucia chorego. W zbyt wysokich gorączkach, Flos. Chamomillae
łóżku.
grożących porażeniem ośrodków mózgowych i porażeniem kora wierzby Cort, 25,0 g
mięśnia sercowego ratują niekiedy życie choremu. Środki prze- Salicis conc.
ciwgorączkowe pobudzają komórki układu nerwowego współ- owoc malin
czulnego w ośrodku termoregulującym, powodując rozszerzenie 25,0 g
naczyń skórnych, obfite wydzielanie potu oraz oddawanie wo- Fruc. Rubi Idaei
dy z tkanek do krwi" (Prof. Supniewski — Farmakologia). W „Herbapolu" kupić można mieszankę gotową pod nazwą
Do ważniejszych chorób spowodowanych zakażeniem śluzówek „Pyrosan". Posiada on działanie napotne, moczopędne, prze-
dróg oddechowych należy zaliczyć grypę (influenza). Grypa ciwzapalne, obniża gorączkę, a tym samym wpływa korzystnie
jest chorobą zakaźną, wirusową, szerząca się przez zakażenie zarówno objawowo, jak i hamująco na dalszy rozwój choroby.
kropelkowe (kichanie, kaszel) i wykazuje poważne cechy cho- Zastosowanie ma nie tylko przy przeziębieniach, grypie, ka-
roby przeziębieniowej. Ogólną cechą dla cięższych postaci gry- tarze i stanach gorączkowych, ale także przy rwie kulszowej
py jest zajęcie układu nerwowego i naczyniowo-sercowego i bólach mięśniowych.
(bóle głowy, wymioty, zamroczenie świadomości, łamanie
w kończynach). Grypa, ze względu na to, że jest chorobą epi- W skład tej mieszanki wchodzą następujące zioła:
demiczną, dająca często powikłania, wymaga bezwarunkowej rumianek — lek przeciwzapalny, kojący
interwencji lekarza. Anthonium Chamomillae bóle, wiatropędny.
Leczenie grypy i anginy niepowikłanej jest przede wszy- malina — obniża gorączkę, działa na-
stkim objawowe, zalecane są środki przeciwkaszlowe, napotne, Fruct. Rubi Idaei potnie,
regulujące stolec, oraz polega na przebywaniu w zupełnym pączki brzozy — działa moczopędnie, odka-
spokoju w łóżku w dobrze przewietrzonym pokoju. Podczas Gemma Betulae żająco, przeciwgośćcowo,
gorączki nie podawać stałych pokarmów. Podawać lekkostraw-
kwiat czarnego bzu — właściwości przeciwgorącz-
Flos Sambuci kowe i moczopędne
kwiat lipy — obniża gorączkę, działa na-
Flos TilUe potnie, odtlegmia
kora wierzby __działa przeciwgorączkowo
Cortex Salicis i przeciwgośćcowo
kwiat tawuły (wężówki błotnej)
— posiada właściwości prze-
Flos Ulmariae ciwgorączkowe" i przeciw-
goćścowe
Doświadczenia uczą, że mieszanki ziołowe mają silniejsze
działanie, zarówno lecznicze, jak i profilaktyczne, niż pojedyn-
cze rośliny, zwłaszcza w przypadkach, gdzie należy energicz-
niej działać. Nacieranie klatki piersiowej i pleców mieszanką
spirytusu salicylowego + spirytusu kamforowego + olejek
terpentynowy — w równych częściach — działa rozgrzewająco
i poprawia krążenie krwi.
Również „nalewka bursztynowa" i „zioła szwedzkie",
zwłaszcza przy zapaleniu płuc, czynią cuda, tudzież stawianie
baniek.
Ksiądz Kneipp zaleca przy stanach gorączkowych mokre
zawijania w lniany ręcznik od kolan pod ramiona w celu wy-
wołania potów, obniżenia gorączki, poprawy cyrkulacji krwi
i wydalania trucizn poprzez rozszerzone pory skóry.
Zawijania łydek znakomicie „ściągają" gorączkę i stoso-
wane są przy grypowych infekcjach, zaziębieniach, zimnych
stopach, początkowych stanach zapalenia stawów. Technika za-
wijań — patrz pod wodolecznictwo.
Wydaje się bardzo celowe podawanie przy bezsenności
i stanach podniecenia mieszanką ziołową uspokajającą (patrz
pod zioła uspokajające) lub gotową „Nerwosan" — Her-
bapolu. Dbać o regularne wypróżnienia (obniża gorączkę!),
w razie potrzeby lewatywa lub ziołowe środki pobudzające
perystaltykę jelit, jak: aloes (patrz pod aloes) albo „Alax" lub
„Normosan" Herbapolu.
9. ZIOŁA PRZECIWKRWOTOCZNE
Podczas wojny i po wojnie, kiedy brak było innych leków
hemostatycznych, używano niezmiernie modny, stary ludowy
lek krwiotamujący — tasznik (Herba Burrsae Pastoris).
126
Wielu autorów stwierdza dobre działanie tasznika przy
krwotokach macicznych, a prof. Muszyński relacjonuje naocz-
ny fakt: „Osobiście widziałem na wsi wśród ludu wypadki za-
trzymania się obfitych krwotoków macicznych po 2—3 łyżkach
świeżo wyciśniętego soku tasznika." Gotowanie ziela niszczy
jego działanie tamujące krew, dlatego należy stosować wyciągi
na zimno, lecz pewniejsze wyniki dają wyciągi ze świeżego
ziela (Itracta) lub świeży sok (succus recens).28 Przy krwoto-
kach płucnych jednak tasznik przeważnie zawodzi.
Rp. sok z ziela tasznika Zażywać po łyżeczce co 3 go-
Succi Bursae pastoris dziny
Rp. ziele tasznika 40 g Pozostawić na 4—5 godz. po-
Hb. Bursae pastoris tem pić 1/2 szklanki co 2 go-30,0
ziele pieprzu wodnego dziny.
Hb. Hydropiperis
zalać zimną wodą 500,0 ml
Znany angielski zielarz Jethro Kloss twierdzi, że krwawie-
nia z płuc opanować można łatwo przy pomocy pieprzu turec-
kiego i hydroterapii. Pacjenta umieszcza się w parówce, rów-
nocześnie aplikując ok. 1 g pieprzu tureckiego (Capsicum an-
nuun) — może być w postaci tinktury — lek popić 1—2 szklan-
kami gorącej wody. Te sposoby terapeutyczne powodują „od-
ciążenie" płuc przez zmniejszenie napięcia osmotycznego
w przerwanych2 naczyniach krwionośnych, powodując tam
koagulację krwi. *
Według dr Kałużyńskiego wyciągi z jemioły (łyżka ziela
na szklankę wody) są dobrym środkiem tamującym krwotok,
szczególnie przy nowotworach macicznych. Wyciągi wodne na-
leży przygotować na zimno. Najlepsze są jednak przetwory ze
świeżej rośliny lub alkoholowy wyciąg jemioły czy succus
recens.25
Rp. ziele jemioły 20,0 g Pozostawić na 4—5 godzin. Pić
Hb. Visci 3—4 łyżek stoŁ dziennie.
zalać zimną wodą
200,0 ml
*» Patrz: prof. J. Muszyński „Ziołolecznictwo i leki roślinne".
Warszawa
24
1951, s. 149.
Patrz: Jethro K l o s s „Black to Eden" Coalmont, Tennessee,
1971, wydanie XXVIII, passim.
* Patrz: prof. J. Muszyński, s. 177.
Rp. alkoholowy wyciąg jemioły 50,0 D.S. 25 kropli 3 razy dziennie. Rp-. wyciąg alkohol, z ziela krwawnika D.SPIĆ po łyżeczce w kieliszku
Alkohol. Visci Intracti Millefolii wody 3 X dziennie.

Dobre wyniki przy krwawiących hemoroidach i wewnętrz- Jagody czarnej porzeczki zaleca się przy krwawieniach
nych krwotokach dają tzw. stabilizowane wyciągi ze świeżej dziąseł, wrzodzie żołądka i dwunastnicy.
rośliny kasztanowca (Intracti Hipposastani): *6 Zdolność pokrzywy (Hb. Urticae) do tamowania krwawień
Rp. wyciąg z kasztanowca znana była Dioskuridesowi, Pliniuszowi oraz innym uczonym
Intracti Hippocastani Zażywać po 30 kropli 3 X aa 20,0 i lekarzom antycznego świata. Obecnie napar i sok z liści po-
wyciąg z pieprzu wodnego dziennie — przy krwotokach krzywy stosuje się jako Miodek tamujący krwawienia z ncsa,
Intracti Hydropiperis wewnętrznych. macicy, płuc, nerek i jelit." *•
Uwaga: Przy krwawieniach poważniejszych należy zawsze za-
Odwar z łupiny nasiennej kasztanowca stosuje się przy sięgnąć porady lekarza.
krwawieniach z macicy (płukanie).27
Ks. Kneipp zaleca przy wewnętrznych krwotokach, krwa-
wych wymiotach i krwawieniach z nosa, świeży sok ze skrzy- 10. ZIOŁA PRZECIWZAPALNE, ODKAŻAJĄCE I ODTRUWAJĄCE
pu polnego (Hb. Eąuiseti) lub jego odwar. Opisuje on fakt
zatamowania krwotoku w ciągu 4 minut.18 Kwiaty rumianku cieszą się ód niepamiętnych czasów za-
Ze względu na trudną rozpuszczalność zawartej w skrzy- służoną sławą jako lek o działaniu wybitnie kojącym, odka-
pie krzemionki, należy skrzyp gotować. Czubatą łyżkę skrzy- żającym i przeciwzapalnym. 'Jest również prawie niezbędnym
pu wygotowuje się z 2 szklankami wody do połowy objętości środkiem dietetycznym dla niemowląt. Poza tym jest nie-
Pić należy 1—3 szklanki dziennie. szkodliwy nawet w dużych dawkach. Jego wszechstronne
Przy krwotokach z nosa należy wciągnąć do nozdrzy świe- działanie znane było już w starożytności.
ży sok ze skrzypu lub jego odwar. Zewnętrznie stosuje się go między innymi na trudno go-
Świeży sok lub Intractum Millefolii — wyciąg z krwawni- jące się rany, zapalenie skóry, oczu, jamy ustnej i gardła,
ka — stosuje się przy cierpieniach przewodu pokarmowego: swędzenia i oparzenia. W tych przypadkach należy:
wrzodach żołądka i dwunastnicy, hemoroidach krwawiących,
krwotokach płucnych. Rp. 1 łyżkę rumianku zaparzyć 1 Pić 3 X dziennie po 1 szklance
szklanką wrzątku
Zioła przeciwko krwotokom hemoroidalnym:
Taki sam napar stosuje się do lewatyw.
Rp. ziele krwawnika 100,0 g Bardzo korzystne są kąpiele rumiankowe przy wyprys-
Hb. Millefolii kach i zapaleniach skóry. Dawka dla kąpieli wynosi ok. 200,0 g
ziele pieprzu wodnego 50,0 Zalać 1 1 zimnej wody. Pozo- na wannę.
Hb. Hydropiperis stawić na 4—5 godz. Pić 3—4 Parowania twarzy i wdychanie oparów rumiankowych za-
kora kasztanowca szklanki dziennie. lecane są przy trądziku, zapaleniu zatok, katarze. Po takiej
Cortex Hippocastani kuracji należy oczywiście pozostać w ciepłym pomieszczeniu.
50,0
Rozwojowi różnych stanów zapalnych jamy ustnej, gardła
i krtani sprzyja niewłaściwe, zbyt ciepłe ubieranie się, które
wydelikaca te narządy. Również palenie papierosów, naduży-
*• Patrz: prof. J. Muszyński „Ziołolecznictwo i leki roślinne",
s. 67.w
Patrz P. Czikow, I. Ł a p t i e w „Rośliny lecznicze i bogate w w
Patrz: P. Czikow, J. Łaptiew, „Rośliny lecznicze i bogcte
witaminy", s. 153. w loitaminy", s. 273.
* Patrz: S. Kneipp „Meine Wasserkur" s. 157.

I
wanie alkoholu i źle wietrzone pomieszczenia powodują zmie- S posó b prz y rz ą dz ania w ina z ko rz e ni om anu:
nione wydzielanie śluzu, które z kolei przyczynia się do po-
wstania przewlekłych nieżytów błon śluzowych. korzeń omanu Radix 20,0 g
Należyte odkażanie jamy ustnej ma tu duże znaczenie. Inulae Helenium
Szczególnie wskazane jest płukanie jamy ustnej naparem mie- owoc anyżu 20,0
szanki ziołowej o działaniu bakteriobójczym i przeciwzapal- Fructus Anisi Macerować 14 dni w 1,5 1 wina
nym. W sklepach „Herbapolu" nabyć można gotową mieszan- ziele tysiącznika 20,0 wytrawnego. Przyjmować po
kę pod nazwą „Septosan", która ma szczególne zastosowanie Hv. Centauri kieliszku 1/2 godz. przed posił-
przy ctryrn i przewlekł;*n: --.^i/hniu gardb, nieżycie jamy kami.
ustnej, zapaleniu dziąseł i migdałków, kokluszu, anginie ziele dziurawca 20,0
i wszelkich stanach ropnych jamy ustnej. Mieszanka ta skła- Hb. Hyperici
da się z 4 ziół, których działanie odkażające znane było już rodzynek 50,0
w starożytności:

liść mięty pieprzowej Aktywne związki odkażające Przy dolegliwościach dróg oddechowych stosuje, się napar
Folia Menthae piperitae tych ziół przechodzą do wod-
z korzeni omanu:
liście szałwii nych naparów i stosowane w 1 łyżeczkę rozdrobnionych suchych korzeni zalać 1
Fol. Salviae tej formie hamują wzrost bak- szklanką wrzącej wody, przykryć, naparzać pod przy-
ziele tymianku terii.
kryciem 15—20 minut i dodać
1—2 łyżki miodu. Przyjmować łykami wielokrotnie w cią-
Hb. Thymi gu dnia.
ziele macierzanki
Hb. Serpylli Znanym od dawien dawna, znakomitym środkiem przeciw
niestrawności i bólom żołądka, jest nalewka ze świeżych zie-
Podaję tu skład tej mieszanki, by w razie jej braku i lonych orzechów włoskich, którą sporządza się w sposób na-
w sklepie można było poradzić sobie we własnym zakresie. stępujący:
Kompresy z rozdrobnionego na tarce świeżego ziemniaka 12—15 sztuk zielonych orzechów włoskich (nie dojrzałe,
nie mające jeszcze twardej łupiny) drobno pokroić, wło-
używa się przy leczeniu poparzeń, zapaleniu powiek, a nawet żyć do butelki z ciemnego szkła i zalać 0,5 1 wódki.
przy egzemie. Parowe inhalacje ziemniaczane 10—15 minuto- Przy dolegliwościach żołądkowych pić 1 kieliszek powyż-
we (ziemniaki gotuje się w łupinach w nieznacznej ilości wo- szej nalewki; w razie potrzeby powtórzyć zabieg. Bóle ustę-
dy) stosuje się przy infekcjach dróg oddechowych, przy su- pują w bardzo krótkim czasie.
chym kaszlu. Jethro Kloss, słynny angielski zielarz zaleca przy nie-
Świetnymi środkami odkażającymi są ponadto „zioła strawnościach, zatruciach pokarmowych, dreszczach na tle za-
szwedzkie" i „propolis". truć — rozpuszczony w gorącej wodzie — węgiel aktywny
Przy nieżycie dróg oddechowych stosuje się także napar (drzewny), mający właściwości adsorbujące toksyny, oraz
z korzeni omanu (Inula helenium). Już w 3 stuleciu przed szklankę gorącej wody ze szczyptą pieprzu tureckiego (Cap-
naszą erą roślina ta cieszyła się dużą popularnością. Sławna sicum annuun).30
była zwłaszcza jej nalewka zwana „Vinum Enulatum" albo Znakomitą mieszanką odkażającą, przeciwzapalną i wy-
Potio Sancti Pauli. Podanie głosi, że św. Paweł zalecał stoso- krztuśną jest cebula z czosnkiem pokrojone w plasterki. Ukła-
wanie tego leku przeciw dolegliwościom żołądkowym. Cieszyło 10
Patrz: Jethro K l o s s , „Back to Eden", Coalmont, Tennessee.
się sławą swoistego panaceum przeciwko wszelkim chorobom edition XXVIII, 1971, passim.
zakaźnym z dżumą włącznie.
da się je warstwami na przemian z miodem pszczelim w słoiku
typu „twist", zakręca i pozostawia w ciepłym miejscu np. na
kaloryferze, na 2—3 godziny w celu wydzielenia się soku. Sy-
rop ten zażywa si£ łyżkami wielokrotnie w ciągu dnia. Nawet
najbardziej dokuczliwy, suchy kaszel i zapalenie gardła wy-
leczyć można tym sposobem w bardzo krótkim czasie.
Na podstawie danych, dostarczonych nam przez medycynę
ludową wiemy, iż niektóre surowce zielarskie posiadają właś-
ciwości odtruwające organizm. I tak np. kłącze perzu (Rhizo-
ma Graminis) mają między innymi zastosowanie w leczeniu
zatruć pokarmowych, są także „odtrutką" przy leczeniu anty-
biotykami i lekami chemicznymi.31 1—2 łyżki kłączy perzu zalać
2 szklankami gorącej wody i gotować 10—1& minut. Odce-
dzić do termosu. Pić 1/2—1 szkl. 2—3 X dziennie po je-
dzeniu.
Znanymi ludowymi lekami stosowanymi w celu unieczyn-
niania toksyn bakteryjnych i stanów nieżytowych wywoła-
nych m. in. zatruciami są korzeń i owoc arcydzięgla lekar -
skiego (Radix et Fructus Archangelicae), kwiat przelotu (Flo-
res Anthyllidis), liść babki lancetowatej (Fol. Plantaginis
lanceolatae), ziele dziurawca (Hb. Hyperici), ziele rdestu pta-
siego (Hb. Poligoni av.).
Stosuje się napary lub odwary z ziół w ilości 1 łyżki
na szklankę wody.
Nasienie lnu (Semen lini) i owoce borówki czernicy (Fruc-
tus Myrtilli), działają wiążąco na wiele jadów powstających
w organizmie człowieka przy złej przemianie materii i przy-
śpieszają ich wydalanie przez nerki.
Ukłucia przez owady (osy, pszczoły) leczy się nakładaniem
na opuchliznę roztartych świeżych liści babki (Plantago offic.)
lub szałwii (Fol. Salvae). Szybko i skutecznie działają również
chłodne kompresy z gliny czy okład z utartego świeżego
ziemniaka.
11. ZIOŁA PRZECIW GUZOM KBWAWNICZYM
Tworzeniu się guzów krwawniczych (hemoroidom) sprzyja
nieodpowiedni tryb życia, niewłaściwe odżywianie (twarde
stolce), zaparcia, za mało ruchu, ciężka praca fizycz-
* Patrz „Wtodomofci Zielarskie" Nr 8/1981
na, alkoholizm, siedzący tryb życia itp. Często przy oddawa-
niu stolca występują bóle, krwawienia, swędzenie, uczucie pa-
lenia w odbytnicy. Objawy te są często lekceważone przez
chorych, nie zdając sobie sprawy z możliwości groźnych na-
stępstw jak np. pęknięciem odbytu (fissura ani), rak odbytni -
cy (carcinoma rectum) itd.
Nawet w kołach lekarskich nie zwraca się należytej uwagi
na hemoroidy, które nie są tylko chorobą miejscową lecz
bezwzględnie są skutkiem zaburzeń w organizmie i w syste-
mie krążenia, ze szczególnym uwzględnieniem krążenia wą-
trobowego (żyły wrotne).
Niepomyślne częstokroć wyniki chemioterapii guzów
krwawniczych, skłaniają lekarzy do zaleceń stosowania za-
biegów chirurgicznych. Jednakże wybitni chirurdzy stosują
zabiegi operacyjne wyłącznie przy bardzo rozwiniętych gu-
zach i zalecają przede wszystkim leczenie zachowawcze, zapi-
sując leki ziołowe, które m. in. usuwają podłoże choroby. Fito-
terapia bowiem wpływa na przywrócenie normalnego funkcjo-
nowania organizmu.
Długoletnie obserwacje wykazały, że opanowanie nawet
ciężkich stanów guzów krwawnicowych, przy odpowiednio do-
branym zestawie leków roślinnych jest regułą: bowiem pobu-
dza krążenie, powodując lepsze ukrwienie całego organizmu,
usuwa przekrwienie w schorzałych odcinkach odbytnicy..
Już po stosunkowo krótkim stosowaniu leków roślinnych
(herbata, czopki, nalewki, lewatywy), zauważyć można tenden-
cję do powrotu do stanu prawidłowego chorej śluzówki jelita.
Po dłuższej kuracji następuje zanik nabrzmiałych guzów,
a powstają wiotkie fałdy skórne, które ulegają stopniowemu
zmniejszaniu się.
Fitoterapia hemoroidów w/g dr B. Fiałkowskiego polega
na stosowaniu środków roślinnych:
wewnętrznie — napar z ziół w postaci herbaty do picia, która
usuwa zaburzenia w naczyniach krwio-
nośnych,
zewnętrznie — odwar ziół do nasiadówek, usuwa stany za-
palne, rozprowadza nadmiar zgromadzonej
krwi w guzach,
doodbytniczo — odwar ziołowy, jako lewatywa lub wlewka,
która normuje ukrwienie śluzówki, usuwa
odczyn zapalny, wprowadza niektóre sub-
stancje roślinne do krwiobiegu.
 Stosowanie tych środków i zabiegów równocześnie lub Gotowa mieszanka ziołowa „Herbapolu" pod nazwą „Rek-
częściowo zależy od decyzji lekarza. W niektórych przypad - tosan" leczy również znakomicie ostre i przewlekłe stany gu -
kach wskazane jest równoczesne stosowanie czopków doodbyt- zów krwawnicowych, pęknięcie odbytu, ropnie okołoodbytni-
niczo np. „Hemorol" f-my „Herbapol" lub: cze, posiada ona odpowiednio „wyważony" zestaw ziół.

Mieszanka ziołowa do lewatyw, stosowana przez wiele lat

przy różnych stanach guzów krwawnicowych — z bardzo do-
brym efektem terapeutycznym:
Rp. (Muszyński) Rp. kora kasztanowca
Extr. fl. Chelidonłi 0,3 MJt. supposit Cortex Hippocastani 3 łyżki ziół macerować 5—6
Extr. Millefolii 0,3 D.t.d. Nr *II korzeń kobylaka 30,0 godzin w 1 1 zimnej wody, po-
Ol. Cacao 1,5 S. 2—3 czopki dziennie (za- Radix Hydrolapathi tem gotować 10—15 minut,
kłącze wężownika 10,0 odstawić na 1/2 godziny. Do
1 łyżkę ziół macerować w 1 Rhiz. Bistortae lewatyw używać 0,5 1
szklance zimnej wody 4—5 go- 10,0
klacze pięciornika chłodnego odwaru, do
dzin. Pić 2—3 X dziennie po Rhiz. Tormentillae kompresów także (zmieniać
1/2 — 1 szkL 30,0
korzeń żywokostu co 20 minut).
aa 10,0 g Rad. Symphyti
mówić w aptece).
20,0

Z reguły środki ziołowe stosowane przy hemoroidach są

dla wszystkich stadiów zachorowań jednakowe.
Rp. tasznik
Bursa pastoris
liście maliny
Rubus Idaeus
owoce wawrzynu
laurus nobil.M

Letnie lewatywy stosować z odwaru kory dębowej i liści owoc kopru włoskiego
maliny, aplikując płyn do jelita przy pomocy gumowej grusz ki Fruct. Foeniculi
— kilkakrotnie w ciągu dnia. (Zatrzymać płyn jak najdłu żej w ziele melissy
jelicie).88 Fol. Melissae
Rp. ziele krwawnika zażywać 3 X dziennie po 25
Hb. Millefolii Rp. Intr. Hippocastani
„Herbapol" kropli w kieliszku wody.
kora kruszyny łyżkę ziół na szklankę zimne)
Cortex Franguli aa 100,0 ** Patrz: Jethro K1 o s s „Back to Eden", passim.
wody, macerować 6 godzin po- •» j.w., passim.
tem zagrzać (10 minut). Pić •* Patrz: Vodemecum Fitoterapii, PWL Warszaaw 1959, passim.
2—3 razy dziennie.14
korzeń lukrecji Rad.
 W bolesnych stanach silnego nabrzmienia guzów, natych- 50,0 na wolnym ogniu ok. 10 mi -
miastową ulgę przynosi następujący zabieg: położyć się na nut. Odlać szklankę odwaru na
brzuchu, podłożyć wałek pod dolną partię unosząc wylot od -
bytnicy. Przez 5 minut stosować głębokie oddechy wciągając
przy każdym wydechu mocno wylot odbytnicy. Po tym za -
biegu zrobić wlewkę do odbytnicy z ok. 1 szklanki herbaty zio -
łowej o temp. 25°C. Wylot odbytnicy natłuścić, płyn zatrzy -
mać, gdyż po niedługim czasie zostanie wchłonięty przez je -
lito.
Przy guzach przewlekłych bardzo dobre wyniki daje sto-
sowanie chłodnych nasiadówek (Ks. Kneipp). Rozpoczyna się
od 30°C w ciągu 5—10 min. i systematycznie obniża tempera -
turę w następnych dniach do 18°C skracając czas do 1—3 mi -
nut. Stosować konsekwentnie, codziennie. 35
Rp. ziele rdestu ptasiego 50,0 g 2—3 łyżki stołowe ziół zalać
Hb. Polygonii av.
2,5 1 zimnej wody i gotować
ziele szałwii
Hb. Salvae

"Patrz: Sebastian K n e i p p „Meine Wasserkur", passim.

 Rp. c.d. Rp. korzeń pięciornika 40 g 3—i łyżki ziół zalać 1 1 zimnej
Radix Tormentillae WOdy i pozostawić na 4—5 go-
kwiat tawuly wlewka, resztę użyć do chłod-
liście i owoc czarnej jagody 20 g dzin, potem gotować 5—10
nej nasiadówki (25—30°C). Fol. et Fruct. Myrtilll minut.
50,0
Flos Ulmariae kora dębowa 30 Pić 3 X dziennie przed jedze-
kora kasztanowca Cortex Quercus ntem p0 1/2 szklanki.
kwiat rumianku
100,0 Flor. Chamomillae
Cortex Hippocastani
kora dębowa

100,0
Cortex Quercus
Jak już wspomniano wyżej, hemoroidy nie są chorobą suje zioła przeciw biegunce:
tylko miejscową. Z tego też powodu należy oprócz ziół także
uregulować dietę i przejść na jarzyny, owoce, chleb razowy,
mleko zsiadłe, twaróg. Ograniczyć trzeba do minimum tłusz -
cze, mięso, ryby, jaja, ser żółty (przy stanach ostrych wyłą -
czyć trzeba te produkty w ogóle); zrezygnować z alkoholu,
nikotyny, przypraw, czekolady, kakao.
Uprawiać sport, przede wszystkim pływanie.

12. ZIOŁA PRZECIWBIEGUNKOWE

Osobliwie groźny typ biegunek, wymagający natychmias -

towej interwencji lekarza, przedstawiają biegunki zakaźne
w rodzaju czerwonki i tyfusu lub paratyfusów. Tym nie -
mniej znajomość podstawowych zasad dietetyki w przypad -
kach zaburzeń trawiennych i znajomość środków ziołowych,
jakie zastosować należy — w zależności od rodzaju choroby —
jest pożądana.
Biegunki wywołane są głównie spożywaniem pokarmów
w złym gatunku lub niemytych (surowe owoce, jarzyny nad -
gniłe) i przedostanie się wraz z nimi do przewodu pokarmo -
wego bakterii obcych nie należących do normalnej flory bak-
teryjnej przewodu pokarmowego lub czynników wzmagają -
cych procesy gnilne i fermentacyjne w jelitach. Zachwianie
równowagi przewodu pokarmowego powoduje biegunkę z to-
warzyszeniem bólów kurczenia, przelewania się, wzdęć.
W przypadku pojawienia się w stolcu krwi lub ropy, na -
leży natychmiast zgłosić się do lekarza, który niekiedy sto -
 W biegunkach stosuje się dietę oszczędzającą jelita, nie
zawierającą czynników drażniących, bogatą w witaminy.
W skład jej wchodzą: herbata, herbaty ziołowe, sok z czar -
nych jagód, kisiele z czarnych jagód, żurawin, czarnych po-
rzeczek, galaretki z jagód, (do przyrządzania w/w potraw na -
leży używać tylko sam sok b e z nasionek).
Przy biegunkach fermentacyjnych — stolec ma zapach
kwaśny — ograniczyć należy węglowodany (kasze, chleb) na
rzecz galaretek, twarogu.
W postaci gnilnej natomiast zabrania się spożywania po -
karmów białkowych, a daje węglowodany (siemię lniane, ryż
gotowany na wodzie i przetarty przez sito), jarzyny (marchew
gotowana, przetarta przez sito), odwar z czarnych jagód, ki -
siele z żurawin, czarnych porzeczek (bez nasion).
Dobre wyniki w gnilnych nieżytach jelit daje leczenie su-
rowymi, świeżo utartymi — razem ze skórką, chyba że jest
za twarda — kwaśnymi jabłkami — 4—6 X dziennie. Trze-
ciego dnia są zwykle wyraźne oznaki po 1 mszenia stanu i można
przejść na dietę, jak w biegunce gnilnej, zachowując jednak 1
—2 porcje tartych jabłek dziennie.

13. ZIOŁA PRZECZYSZCZAJĄCE

Mięśnie jelita grubego pokryte są od wewnątrz błoną ślu-

zową, która nie posiada gruczołów trawiennych, ma tylko
gruczoły wydzielające śluz potrzebny do powlekania mas ka-
łowych. Mięśnie natomiast są unerwione i niezależnie od na -
szej woli wykonują powolne ruchy robaczkowe, przesuwając
w ten sposób masy kałowe w kierunku odbytnicy. Wadliwy
tryb życia — za mało ruchu — nieprawidłowe odżywianie
się — za dużo tłuszczów, mięsa, jaj, ryb, a za mało jarzyn, su-
 Rp. mielony koper włoski — 2 łyiki Wszystkie składniki dobrze
rowek, owoców oraz wrażliwość osobnicza na wewnętrzne Fruct. Foeniculi pulv. zmieszać i przechowywać w
bodźce nerwowe spowodować mogą zaburzenia czynnościowe
układu ruchowego czyli mięśni i unerwienia jelit, co w efekcie mielone owoce jałowca — 2 łyżki miejscu suchym.
daje zaparcia lub inne zaburzenia w oddawaniu stolca. A więc Fruct. Juniperi pulv. Środek ten działa po 12—30
cały proces trawienia związany jest ściśle z prawidłową czyn - mielone nas. kozieradki — 1 łyżkę. godz.
nością układu nerwowego. Również nadmierna otyłość, prze- Sem. Foenugraeci pulv.
jadanie się, jak też pośpieszne i niedokładne przeżuwanie po-
karmów, mogą być powodem zaparć, które z biegiem czasu mielony aloes — 1 łyżkę
spowodować mogą niedowład jelit. Wówczas masy kałowe za- Aloes pulv.
legają w rozszerzonych, słabo poruszających się jelitach przy-
czyniając się do powolnego zatruwania całego organizmu nie- 1 łyżeczkę proszku gotować 10—15 minut w 1 szklance
wydalonymi toksycznymi substancjami przemiany materii. wody, pić przed udaniem się na spoczynek nocny.
Przy pomocy odpowiednio dobranych ziół podrażnić moż - Drugi przepis ks. Kneippa polega na dodaniu do powyż -
na cały układ trawienny, a w szczególności błony śluzowe je- szego przepisu 3 łyżek mielonego korzenia bzu dzikiego (Sam-
lita grubego, co powoduje zwiększenie nasilenia ruchu robacz- bucus ebulus) oraz zwiększeniu dawki jałowca do 3 łyżek.
kowego jelit, a przez to wydalanie mas kałowych. Tak.i skład ziół pobudza dodatkowo czynności układu moczo-
10.0 g
wego i zapobiega puchlinie wodnej.* 7
Rp. liście senesu 1 łyżka ziół na 1 szklankę
Fol. Sennae wrzątku. Gotować 2 min., od- 14. ZIOŁA USPAKAJAJĄCE
20,0
kora kruszyny stawić na 10—15 minut, pić po W obecnej dobie pośpiechu i stresów wszelkiego rodzaju,
Cortex Franguli 1/2 — 1 szkl. przed śniadaniem, schorzenia układu nerwowego są dość powszechne i mają nie-
10,0
kwiat bzu czarnego obiadem i po kolacji. stety tendencje wzrostowe. Najbardziej podatni na tego ro -
Flos Sambuci dzaju schorzenia są ludzie o chwiejnym układzie wegetatyw -
10,0 nym, gwałtownie reagujący na podniety środowiska,
kwiat nagietka lek. skarżący się na wzmożoną pobudliwość nerwową.
Flor. Calendulae Zaburzenia układu nerwowego są bardzo
20,0
korzeń lukrecji zróżnicowane i dlatego nieraz trudno jest postawić właściwą
Radix Glycyrrhizae diagnozę. Przyczyny powstania tych chorób mogą być różne.
20,0 Wiele chorób układu nerwowego występuje na skutek przeżyć
ziele dziurawca Hb. psychicznych, zaburzeń w wydzielaniu gruczołów dokrewnych
Hyperici (Np. przy przekwitaniu u kobiet), przebytych zatruć, chorób
50,0 zakaźnych etc. Również nadużywanie tytoniu, alkoholu i kawy
ziele melissy
może wywołać zaburzenia w układzie nerwowym. Nieraz np.
Fol. Mclissae
poważna choroba organiczna może być powodem lękliwości,
niepokoju lub bezsenności. Dlatego też usunięcie objawów
Herbata ta wpływa regulująco na cały układ trawienny chorobowych jest uzależnione od usunięcia przyczyny
i nerwowy, i pozwala osiągnąć poprawę czynności jelit. wywołującej chorobę, co wymaga porady u lekarza
specjalisty.
Ks. Kneipp zaleca łagodnie działający proszek o następu- Wszelkiego rodzaju nerwice, stany podniecenia,
jącym składzie: M wyczerpania nerwowego, bezsenność, stany lękowe, histerie,
można skutecznie leczyć odpowiednio dobranymi lekami
ziołowymi za-
Patrz: Sebastian Kneipp „Meine Wasserkur", s. 155.
«7 j.w.
 ziele dziurawca 10,0
wierającymi wiele substancji biologicznie aktywnych, które
Hb. Hyperici
z kolei pobudzają siły obronne organizmu. Działają one wpraw-
dzie nie tak szybko, jak leki chemiczne, ale mają za to tę za -
letę, że leczą, a nie tylko uśmierzają. Nadmierne bowiem w
Patrz: H. M a r z e 11 „Neuet illustriertes Kr&uterbuch, Reutlin-
i stałe stosowanie leków syntetycznych nie pozostaje bez gen, 1923, s. 592.
ujemnego wpływu na ogólny stan zdrowia, a niekiedy może
nawet powstawać pewne uzależnienie od danego leku („lekoma-
nia"), co stanowi• dodatkowe poważne zagrożenie zdrowotne.
Ód dawien dawna posługiwała się medycyna ludowa roślinami,
które do dziś „królują" w mieszankach ziołowych naj-
sławniejszych nawet fitoterapeutów. Zalicza się do nich po -
wszechnie znaną walerianę (Rhizoma Valerianae), szyszki
chmielowe (Humuli Lupuli), kwiat lipy (Inflorescentia Tiliae),
kwiat lawendy (Flos Lavendulae), kłącze tataraku (Rhizoma
Calami), ziele dziurawca (Hb. Hyperici), korzeń arcydzięgla
(Radix Archangelicae) i wreszcie, znana już w starej Babi -
lonii — melisa (Melissa offic), której już wówczas przypisy -
wano nadzwyczajną moc leczniczą przez co uważana była za
swoiste „panaceum". Słynna też jest tzw. „Woda melisowa
Karmelitów" z XV wieku naszej ery (niem. „Karmeliter Me-
lissengeist"), która w prawie niezmienionym składzie produ-
kowana jest do dziś.* 8
Mieszanka uspokajająca, zalecana szczególnie bezsenności:
2—3 łyżki ziół zalać 1/2 1 go-
rącej wody, odstawić na 4 go-
dziny, połowę odlać do innego
naczynia, resztę zagotować,
zlać razem, pić ciepłe 2—3 X
dziennie po 1 szklance <rano,
przed snem).

Rp. korzeń waleriany 30,0 g

Radix Valerianae
ziele mięty pieprzowej 10,0
Hb. Menthae piper.
ziele melisy 20,0
Hb. Melissae
kwiat lawendy 10,0
Flores Lavendulae
kwiat kuklika pospolit. 10,0
Flores Geum urbanum
ziele pierwiosnka 10,0
Hb. Primuilae offic.
 Inna mieszanka uspokajająca, a zarazem — przez doda -
tek innego arcydzięgla — (który może być stosowany zamiast
słynnego azjatyckiego „korzenia życia" Zeń-Szeń) ••, i chmie -
lu — tonizujące układ trawienny i moczowy; oraz przez za-
wartość jemioły — wpływająca regulująco na układ krążenia
(wysokie ciśnienie).
Rp. korzeń waleiiany 20,0 g Sposób przyrządzania j.w. i u-
Radix Valerianae
żywanla j.w.
ziele melisy 20,0
Hb. Melissae
szyszki chmielu Flos 10,0
Humuli lupuli
kwiat wrzosu 10,0
Flos Ericae
jemioła 10,0
Hb. Visci
korzeń arcydzięgla 20,0
Radix Archangelicae
kwiat rumianku, 10,0
Fl. Chamomillae

Medycyna ludowa stosuje od niepamiętnych lat

wyciągi z kłączy tataraku (Rhiz. Calami) przy różnego rodzaju
niedo-maganiach nerwowych. Tatarak potęguje wytrzymałość
psychiczną i uśmierza nerwobóle, a kąpiel w odwarze ok,
300 g na wannę — wraz z liśćmi) działa bardzo uspokajająco
i kojąco na system nerwowy. Kąpiel taka z dodatkiem
macierzanki (Hb. Serpylli) zalecana jest także przy
bezsenności.
Dieta ludzi nerwowych powinna być lekkostrawna, nie
obciążająca dodatkowo organizmu. Należy spożywać duże iloś-
ci pokarmów bogatych w witaminy, jak surowych jarzyn, owo-
ców, soków jarzynowych, lub ziołowych np. sok z mniszka
lekarskiego. Ograniczyć należy bezwzględnie do minimum ilość
spożywanego mięsa, marynat, ostrych przypraw, tłuszcz. Zrezy-
gnować trzeba z picia kawy naturalnej, alkoholu pod każdą po-
stacią oraz z palenia tytoniu. Unormować czas przyjmowania
pokarmów i pory snu. Sypiać przy otwartym oknie. Ks. Kneipp
* Vademecum Fitoterapil, WPL Warszawa, 1959, s. 58.
 zaleca codzienne bose chodzenie po rosie i codzienne — nawet
kilkakrotnie — chłodne nasiadówki 1—2 minutowe (potem
zaraz do łóżka). Już po kilku dniach ustępują dolegliwości ner-
wowe, powraca sen.
P r z e p i s na wino t a t a r a k o w e :
100 g świeżych kłączy tataraku (lub 25 g suszonych)
dodać do 1 1. wina wytrawnego i pozostawić w ciepłym
miejscu na 3 tygodnie.
Wstrząsnąć od czasu do czasu. Po tym czasie nalewka
gotowa jest do użytku. Pić 6 X dziennie po 1/2 kieliszka tzn.
zawsze 1/2 godziny przed i 1/2 godziny po każdym posiłku.
Wino to wzmacnia i leczy układ nerwowy i trawienny.
(Patrz pod tatarak).
15. ZIOŁOWE PRZYPRAWI KUCHENNE
Nasze przyprawy kuchenne są właściwie lekami ziołowy-
mi, gdyż trudno jest ustalić między nimi ścisłą granicą.
Przyprawy stosowane były przez człowieka od najdaw-
niejszych czasów. Używano je do „uwypuklenia" dobrego smaku
w potrawach, a ponadto miały bezpośredni wpływ na
sprawniejszy proces trawienia. Przyprawy bowiem zawierają
olejki o silnym zapachu, jak np. czosnek, cebula, majeranek,
seler, pietruszka, koper, kminek itp., powodują już w jamie
ustnej większe wydzielanie śliny, następnie pobudzają wy-
dzielanie żółci i soków żołądkowych, aktywizują pracę wątro-
by, co powoduje lepsze trawienie pokarmów. Ponadto nie -
które przyprawy posiadają właściwości bakteriobójcze (np.
czosnek) i bakteriostatyczne wpływające dodatnio i regulująco
na florę jelitową. Szczególnie ważną rolę odgrywają przy -
prawy dodawane do potraw ciężkostrawnych i wywołujących
wzdęcie, jak groch, kapusta, fasola, tłuste mięsa itp.
Przyprawy zawierają ponadto pewne grupy witamin i so li
mineralnych w postaciach związków łatwo rozpuszczalnych i
przyswajalnych przez organizm ludzki. Wpływają również
pobudzająco na apetyt przez wydzielanie zapachu czy nada -
wanie barwy pokarmom. Wiadomo, że kolory czerwony, po-
marańczowy i żółty mają właściwości podniecające i draż -
niące zmysły, a tym samym wzmagają apetyt, a dodatek do
potraw przypraw aromatycznych lub ostrych podnosi wa -
lory smakowe pożywienia i ułatwia ustrojowi przyswajanie
pokarmów.
CEBULA — LECZY
Już 4000 lat przed Chr. znana była cebula w Mezopo-
tamii, w Persji, stamtąd sprowadzono ją do Egiptu i Grecji.
W „Rosyjskim Ludowym Zielniku" z 1871 r. określono
cebulę jako środek przeciwko najbardziej zaraźliwym choro -
bom i morowemu powietrzu". Wysoka zawartość fluoru wpły-
wa dodatnio i konserwująco na stan uzębienia.
Sok z wydrążonej cebuli, napełnionej solą morską, leczy
brodawki. Leczy doskonale kaszel i wszelkie stany przedgry-
powe (patrz pod zioła przeciwzapalne).
W kuchni cebula używana jest w stanie surowym, ugoto -
wanym, smażonym, zakonserwowanym np. z grzybkami i w po-
staci suszu. Jej suchych zewnętrznych łusek używać można do
farbowania jedwabiu, wełny, lnu i bawełny na kolor złoto-brą-
zowy, także włosów: Gotuje się
30 g suchych łusek cebuli w
200 ml wody i dodaje
5 g glicerny (ok. 1 łyżkę).
Włosy umyć i płukankę stosować codziennie, aż do otrzy-
mania pożądanego koloru.
Cebula zawiera wiele cennych wtiamin: 18 mg% „C",
50 J.E. „A", 0,033 mg«/o „B,", 0,028 mg<>/ 0 „B,", 0,13 mg«A. „B,",
0,2% „E", i soli mineralnych (potas, fosfor, żelazo, wapń
i inne).
Cebula występuje w różnych odmianach: cebula siedmio-
latka, cebula wielopiętrowa, por, szczypior, szalotka.
Uwaga: Jedynie przy narl ^ynności tarczycy cebula jest przy-
prawą niewskazar \.
CZOSNEK — WIELOSTRONNY POMOCNIK
Czosnek uprawiany jest, podobnie jak cebula, od za-
mierzchłych czasów i przypisywano mu wiele właściwości
leczniczych, jak np. chroniący przed dżumą, zatruciami, gruź -
licą, niestrawnością, nadciśnieniem, zaziębieniem, bezsennoś-
cią, bólami głowy etc.
W rosyjskim lecznictwie ludowym, czosnek uważany jest
za środek przeciwszkorbutowy, żołądkowy, moczopędny, prze-
ciwrobaczny, przeciwsklerotyczny i przeciwmalaryczny. Od-
warem z czosnku i ziemniaków w stosunku 1:1 leczy się nie -
żyt przewodu pokarmowego. 40
Czosnek ma bardzo szerokie zastosowanie jako przypra -
wa kuchenna. Najczęściej dodawany jest do potraw mięsnych
w szczególności do baraniny, dziczyzny, gęsiny lecz również
dodawany do zup — pomidorowej, fasolowej, jarzynowej, gro-
chowej, ogórkowej itp. i podnosi wybitnie ich walory sma -
kowe.
Ponadto jest nieodzownym składnikiem przy kwaszeniu
ogórków. Na Syberii gospodynie domowe nadziewają pierogi
pieczonym czosnkiem, gotują zupę czosnkową i kiszą czosnek
na zimę. Kiszony czosnek jako dodatek do chleba z masłem
lub twarogiem czy serem zaliczyć można do delikatesów
(można też kisić w wodzie po kiszonych ogórkach). Czosnek
zawiera cenne witaminy: C, A, B, Bi, PP, sole mineralne:
wapń, fosfor, magnez, siarkę, chlor, jod i inne i odznacza się
silnym działaniem bakterio- i grzybobójczym, hamuje wzrost
nowotworów.41 Czosnek ma kilka odmian: czosnek pospolity,
siatkowy (Syberia), niedźwiedzi (Kaukaz), wonny (Chiny, Ja -
ponia, Mongolia), wężowy (Korea, Chiny, Europa Zachodnia).
CHRZAN — POMAGA PRZY TRAWIENIU
Chrzan występuje w Polsce w stanie dzikim; jest także
uprawiany. Chrzan ma działanie przeciwszkorbutowe, a jego
wodne roztwory (sok rozcieńczony) zwiększają wydzielanie się
kwasu solnego w żołądku i skutecznie leczą jego nieżyt.
W lecznictwie ludowym ma zastosowanie przy puchlinie wod-
nej, kamicy moczowej, gośćcu, przy zapaleniu korzonków ner-
wowych, bólach mięśniowych w plecach, używa się do nacie-
rań miazgi z korzeni. Chrzan ma również działanie grzybo-
i bakteriobójcze.42
Tarty chrzan z cytryną, szczyptą cukru i wodą, jest zna-
komitym dodatkiem do dań mięsnych zimnych i gorących, do
ryb, zimnych nóżek, sosów, czerwonych buraków (ćwikła).
Surowy, tarty, z dodatkiem śmietany jest bardziej łagodny
i ma zastosowanie np. przy gotowanych jajkach. Korzeń, drob-
40
Patrz: P. C z i k o w, J. Ł a p t i e w, dz. cyt., s. 370, 89.
41
Patrz: E. Schneider „Nutze die Heilkrdfte unserer Nahrung"
s. 264.
*• Patrz: P. C z i k o w, J. Ł a p t i ew, dz. cyt., s. 96.
no krojony dodawany bywa przy kiszeniu ogórków, co wpły -
wa dodatnio na ich jędrność.
Chrzan zawiera dużo witamin: A, B ł, B|, C i soli mine-
ralnych: sód, potas, wapń, fosfor, żelazo. 48
JAŁOWIEC — ŚRODEK „CZYSZCZĄCY KREW"
Już w dawnych czasach używano jałowca do konserwo -
wania mięs w dymie z igliwia, gdyż jak wykazały obecne ba -
dania, posiada on silne właściwości bakteriobójcze. Lud używa
jałowca również przy chorobacn, do okadzeń (zabija drobno-
ustroje) i inhalacji, ponadto wybitnie leczy choroby przemia ny
materii poprzez pobudzenie metabolizmu. Dlatego też jałowiec
„czyszczący krew" ma swoje uzasadnienie.
Czarne owoce jałowca mają działanie moczopędne, popra-
wiające samopoczucie, wływają na cofanie się procesu gruź-
liczego,44 leczą niedomogi dny i gośćca, obrzęki pochodzenia
sercowego itp.
Ks. Kneipp zaleca znakomitą kurację „oczyszczającą naj-
bardziej zanieczyszczoną krew". W tym przypadku należy
zjeść (żuć):
1 dnia — 4 jagody jałowca
2. dnia — 5 jagód „
3 dnia — 6 jagód „ itd. aż do 12 dnia, po któr ym
należy zjeść 15 jagód jałowca, po czym należy znów zmniej -
szyć dawki o 1 jagodę dziennie, aż do 23 dnia, w którym
spożywa się 4 jagody. Kurację tę powtórzyć należy zależnie
od potrzeb 4—5 razy. Nie wolno zwiększać dawek!! Chorzy
ze stanem zapalnym nerek winni unikać jałowca.
Jako przyprawy — używa się owoców jałowca rozdrob-
nionych. Mają one zastosowanie jako dodatek do mięs (woło -
wina, baranina, dziczyzna), do zup np. do barszczu ukraiń -
skiego, żuru, zupy pomidorowej. Jałowiec bardzo poprawia
smak kiszonej kapusty. Dodaje się do kiszenia 50 g owoców
jałowca na 10 kg kapusty.
KMINEK — REGULUJE TRAKT TRAWIENNY
Kminek należy do najdawniejszych roślin, znalezionych
w osadach polowych.
«* E. Schneider, „Nutze die Heilkr&fte unserer Nahrung",
s. 212.
44
Patrz: Vademecum Fitoterapii, PWL Warszawa, 1959, s. 143.
 Służy on jako przyprawa do potraw, a równocześnie ma
zastosowanie w ziołolecznictwie.
Do celów leczniczych owoce kminku mają zastosowanie
przy atonii jelit, wzdęciach. Kminek działa żółciopędnie, ha-
muje procesy gnilne i fermentacyjne w jelitach wzmagając
czynność gruczołów trawiennych, poprawia apetyt. W lecz -
nictwie ludowym napar z nasion uważany jest za środek mle-
kopędny (dla matek karmiących), podaje się również zwierzę -
tom przy kolkach i wzdęciach brzucha.
W kuchni nasiona kminku używane są do aromatyzowa -
nia pieczywa i likierów, dodawane są do serów i twarogu, zup
np. jarzynowa, kapuśniak, ziemniaczana, do białej kapusty,
pieczonych ziemniaków (kroić grube plasterki, położyć na wy-
smarowaną olejem blachę, lekko posolić i posypać kminkiem,
piec w piekarniku 5—10 minut).
Ponadto kminek dodawany bywa przy kwaszeniu kapu -
sty (z jałowcem).
KOPER — POBUDZA APETYT
Koper to stara roślina uprawna Chin i Egiptu, wymienio -
na w papirusie Ebersa jako lekarstwo na ból głowy. W Polsce
nasiona kopru są ważnym lekiem w pediatrii. Niemowlętom
podaje się napar kopru przy wzdęciach wraz z rumiankiem
jako środek wiatropędny. W lecznictwie ludowym uchodzi na-
par z nasion kopru lub jego drobno posiekane listki za środek
pobudzający apetyt, moczopędny i mlekopędny.
W gospodarstwie domowym duże zastosowanie mają zie-
lone listki jako przyprawa do gotowanych ziemniaków, zup,
sałat, mizerii, mielonego mięsa, ryb. Wyśmienite są na chlebie
z pomidorem, na twarogu — można dodać czosnek i kminek,
który łagodzi wzdymające właściwości. Cała dojrzała roślina
kopru jest nieodzownym składnikiem przy kiszeniu ogórków
(wraz z czosnkiem i chrzanem).
Koper zawiera dużo witamin: C, Bi, B,, PP i soli mine -
ralnych: potas, wapń, fosfor, żelazo.
MAJERANEK — PRZECIW ZŁEMU TRAWIENIU
Używany był już w starożytnym Egipcie jako ceniona
roślina przypra\y§wa i lecznicza.
W lecznictwie ludowym majeranek używany bywa przy
nieżytach żołądkowych i układu pokarmowego. Ma także za-
stosowanie przy gośćcu, reumatyzmie i chorobach układu lim-
fatycznego (przy białaczce nacieranie gruczołów olejkiem).
W kuchni majeranek ma zastosowanie do zup (grochowa,
fasolowa, żurek), pierożków mięsnych, flaków i kołdunów
(wraz z czosnkiem), do nacierania drobiu (kaczki, gęsi) —
wraz z czosnkiem, kilka godzin przed pieczeniem.
GORCZYCA — POPRAWIA PRZEMIANĘ MATERII
Gorczyca znana i uprawiana jest na całej półkuli północ -
nej naszego globu. Posiada poza walorami smakowymi również
właściwości lecznicze; pobudza ona bowiem apetyt, zwiększa
wydzielanie soku żołądkowego i jest pomocna przy skłonnoś-
ciach do zaparć. Kuracja gorczyczna szczególnie zalecana jest
przy zakłóceniach funkcjonalnych przewodu pokarmowego tzn.
przy kwaśnym odbijaniu, bólach żołądka, zgadze, katarze
i wrzodach żołądka i dwunastnicy, niedomaganjach wątroby
i żółci, wzdęciach, katarze jelit, obstrukcji i robaczycy. Rów -
nież przy „samozatruciach" spowodowanych niewydolnością
jelit, objawiających się w postaci bólów i zawrotów głowy,
zmęczenia, dolegliwości sercowych etc.
W celu przeprowadzenia kuracji gorczycznej należy zażyć
3 X dziennie, godzinę przed posiłkiem 1 łyżeczką całych ziar-
nek gorczycy, popijając wodą. Ilość należy zwiększyć w na-
stępnych dniach, aż do spowodowania wypróżnienia, ewentual-
nie aż do 3 łyżeczek 3 X dziennie. Tę dawkę należy zachować
ok. 1 tydzień, po czym należy stopniowo powrócić do dawki
1 łyżeczki nasion 3 X dziennie. Tę dawkę stosować można
przez kilka tygodni.
Gorczyca stosowana jest w lecznictwie również do na-
cierań i zawijań (Kneipp), przy chorobach reumatycznych, za-
paleniu płuc (zawijanie w prześcieradło, moczone w gorącej
wodzie z zawartością 2—3 łyżek mąki gorczycznej) oraz w po-
staci plastrów.
W celach gospodarczych używa się gorczycy jako do -
datku do konserw, mięs, ryb, do konserwowych ogórków, so -
sów, zup i do wyrobu musztardy.
Odmian gorczycy jest kilka:
1. gorczyca sarepska — Brassia juncea — Nazwa pochodzi
od miasta Sarept w pobliżu Wołgogradu,
2. gorczyca czarna — Sinapis nigra,
3. gorczyca biała — Sinapis alba.
Wszystkie 3 gatunki gorczycy mają podobne zastosowa -
nie. W Polsce przeważnie stosowana jest gorczyca biała; jest
ona najbardziej łagodna w działaniu, gdyż nie drażni skóry
i błon śluzowych.
LUBCZYK — ŚRODEK MOCZOPĘDNY
Lubczyk — Levisticum officinale — znany jest również
pod nazwą „Maggi", gdyż dodawany Jest do kostek buliono -
wych jako środek aromatyzujący. W kuchni liście jego uży-
wane bywają do zup, rosołów, pieczeni mięsnych, drobiu i so-
sów. Ponieważ podczas gotowania aromat jego nie ulatnia się,
należy używać go umiarkowanie w postaci liści lub korzeni.
W lecznictwie ludowym ma zastosowanie przy lekkim za-
paleniu nerek, puchlinie wodnej, zapaleniu śluzówek żołądka,
przy niedokwaśności. Wierzenia ludowe przypisują lubczyko -
wi również moc nadprzyrodzoną, i bywa używany do przy-
rządzania „napoju miłości".
16. ZNACZENIE SOLI KUCHENNEJ
Ludzkość od zamierzchłych czasów związana jest z uży-
waniem soli. Była ona w niektórych krajach nawet środkiem
płatniczym, zwłaszcza tam, gdzie z powodu wysokiej tempe -
ratury środowiska, brak jej zagrażać wre.cz życiu (z powodu
nadmiernego wydalania soli wraz z potem).
Badania wykazały, że płyny ustrojowe człowieka mają
podobny skład biopierwiastków, jak sól naturalna i woda mor -
ska, co stanowi sprzężenie zwrotne z Hipokratesowską zasadą
jedności wszechrzeczy. (Aleksandrowicz). Hipokrates nauczał
także o wpływie gleby, wody i powietrza na zdrow.e ludzkie,
kładąc tym samym fundament pod wspólną naukę o środo -
wisku i przetrwaniu homo sapiens.
Współczesny, niebezpieczny dla zdrowia sposób odżywia-
nia się społeczności świata oraz dewastacja naturalnego śro-
dowiska, są w głównej mierze czynnikami odpowiedzialnymi
na niepokojące nasilenie tzw. chorób cywilizacyjnych. Świato-
wa Organizacja Zdrowia bije na alarm: W Biuletynie informa-
cyjnym z maja 1973 r. pisze: „Spożywanie skażonych che-
micznie produktów żywnościowych lub pozbawianie ich bio-
perwiastków poprzez różnorodną technologię powoduje cięż -
kie, i niekiedy nieodwracalne uszkodzenia narządów ciała,
choroby nowotworowe i niekiedy może wyzwalać uszkodzenia
następnej generacji."
Z biegiem lat światowa literatura medyczna nabrzmiała
od traktatów naukowych na temat wpływu czynników geoche-
micznych na stan zdrowia ludzi i zwierząt. Niekontrolowana in-
dustralizacja, nawozy sztuczne, którymi wyjałowiono gleby,
doprowadziły świat cywilizowany do progu katastrofy eko-
logicznej.
Jak więc naprawić szkodę? Czym można zapobiec kata-
strofie? W jaki sposób odnaleźć brakujące ogniwa w przerwa -
nym przez współczesną technologię, łańcuchu pierwiastków
śladowych a zarazem w odwiecznej cyrkulacji: gleba — roś-
lina — zwierzę — człowiek?
Otóż, jedną z dróg prowadzących do uzupełniania pozio -
mu biopierwiastków w ustroju jest naturalna sól „tzw. „szara"
lub „zielona", kopalniana lub morska, odparowywana z mórz
lub słonych jezior, sól podawana człowiekowi bądź zwierzę -
tom w postaci naturalnej i nie pozbawionej „zanieczyszczeń",
zawierających te właśnie dla życia niezbędne mikroelementy.
Wprawdzie sól miałka ma wygląd ładniejszy, lecz oczyszczana
ługiem sodowym, zawiera wyłącznie chlorek sodu (NaCl)
i resztki wodotlenku sodu (NaOH), a pozbawiona jest życio-
dajnych i zdrowotnych biopierwiastków.
Nauka współczesna dowiodła również, że niekiedy wita-
miny przyswajalne są przez ustrój wyłącznie w obecności ści -
śle określonych mikroelementów. Gdy więc w organizmie po-
wstaje niedobór jakiegoś pierwiastka, następuje choroba. Udo-
wodniono np. że zwierzęta przejawiały dużą biologiczną od-
porność na choroby i przybierały na wadze, kiedy dodawano
do ich pokarmów zestaw mikroelementów (Dr Podbielski).
Wieloletnie badania wyjaśniły także, dlaczego naturalna sól,
pozbawiona w sposób sztuczny biopierwiastków wywiera nie-
korzystne działanie na rozwój ludzi i zwierząt (miażdżyca,
nowotwory etc). Dowiódł tego niezbicie prof. dr Aleksandro-
wicz badaniami prowadzonymi nad tym zagadnieniem w Kra-
kowskiej Akademii Medycznej.
Jednakże przy soleniu produktów żywnościowych należy
zachować Umiarkowanie, gdyż wiadomo, że ludzie cierpiący na
wysokie ciśnienie, choroby nerek i wątroby powinni zreduko-
wać zużycie soli do minimum, uzupełniając, brakujące mikro-

elementy sokami jarzynowymi, owocami i otrębami, bowiem
już Paracelsius powiedział: „Wyłącznie' ilość decyduje o tym,
by rzecz ta nie stała się trucizną". Gdy np. podamy niemo -
wlęciu 1—3 g soli, reaguje natychmiast wzrostem tempera-
tury ciała tzw. gorączką solną.
Nasza współczesna dieta wielkomiejska odznacza się nad-
miarem spożywanego białka zwierzęcego i ubóstwem zasad
mineralnych; zaś niedostateczną ilość soli mineralnych w na-
szych pokarmach „dorabiamy" zazwyczaj chlorkiem sodowym
(solą kuchenną), dzięki czemu niektórzy ludzie za bardzo prze-
salają pokarm i muszą później uprawiać dietę bezsolną z po-
wodu zakłóceń funkcjonalnych tkanki łącznej, kataru jelit
i żołądka, zapalenia śluzówek, krwawienia hemoroidów, mi-
greny etc.
Zapotrzebowanie na sól dorosłego człowieka waha się od
2—6 g dziennie.45 Kollath udowodnił, że już poprzez dzienne
spożycie 300—400 g chleba pokrywamy zapotrzebowanie na
dzienną dawkę soli, gdyż chleb zawiera 2% tego związku.
Dziennie nie należy zatem w kuchni więcej używać soli niż 2
—3 g.
Wiadomo, że sól użyta w zależności od jej dawkowania
może stać się bądź lekarstwem, bądź trucizną. Należy zatem
we wszystkim stosować umiarkowanie.
Dla ciekawości podaję, że obecnie w Polsce produkuje
się w kopalni wielickiej 6 odmian wielickiego koncentratu mi-
neralnego pod nazwą „Wisol" — WI=(elicka)Sol: *•
Wisol BM — dla bydła mlecznego
Wisol OW — dla owiec
Wisol T — dla trzody chlewnej
Wisol N — dla niosek
Wisol K — dla brojlerów
Wisol H — dla koni
Badania wykazały, że sól kopalniana Wieliczki tzw. zie-
lona lub szara zawiera unikalny wprost zestaw mikroelemen-
tów i to w najbardziej przyswajalnej postaci dla organizmu
ludzkiego, jak i zwierzęcego. Wielickie odmiany koncentratów
mineralnych wzbogacono dodatkowo występującymi w halicie
a
Patrz: E. Schneider „Nutze die Heilkraft unserer Nahrung",
passim.
m
Patrz: Z. Turek „Pasjonaci zielonej soli" „Przekrój" Nr 1986/83.
wielickim makroelementami i różnymi ziołami tak, by były
dla zwierząt skuteczną, smakowitą, wzmagającą apetyt i uod-
pamiającą na choroby, przyprawą, dodawaną do pasz. Ponadto
Wisol BM poprawia smak mleka, a Wisol N „zażółca" jajka
i wzmacnia ich skorupki.
„Wisol" użyty w gospodarstwie domowym zapobiega nie-
korzystnym procesom fermentacyjnym kiszonych ogórków
i kapusty.
Jak już wspomniano wyżej, zapotrzebowanie na sól osoby
dorosłej waha się od 2—3 g dziennie, w zależności od warun-
ków środowiska.
W klimacie tropikalnym (wydalanie chlorku sodu może
dochodzić do 20 g na dobę), zapotrzebowanie na sól jest o wie-
le wyższe, niż w klimacie umiarkowanym, gdyż następuje
wzmożone wydalanie pierwiastków poprzez skórę — w szcze-
gólności sodu- (Na) i potasu (K).
W przypadku niedoboru w ustroju potasu, który jest od-
powiedzialny za regulację pH i ciśnienia osmotycznego pły-
nów ustrojowych, następuje spadek ciśnienia krwi, osłabienie
mięśni.
Sód natomiast reguluje równowagę zasadowo-kwasową
ustroju, a prawidłowo funkcjonujące nerki utrzymują w rów-
nowadze stosunek sodu do potasu, który wynosić powinien 4:3.
Niedobory chlorku sodowego (NaCL) powodują utratę łaknie-
nia, mdłości, wymioty, zaś w nadmiarze spożywany, spowo-
dować może choroby nerek, chorobę nadciśnieniową itp." "
U osób stosujących odżywianie mleczno-jarskie, zapotrze-
bowanie na sól jest bardzo małe, gdyż organizm czerpie ją
z roślin, które zawierają ją w dostatecznej ilości. Jednakże
minimalne dosalanie potraw — wyłącznie solą kamien -
ną — jest wskazane wtedy, kiedy wydalamy przez skórę
zwiększone ilości soli (przy upałach) a sól szara te braki uzu-
pełnia.
Stosujmy więc w naszej kuchni tylko sól biologiczną, tę
szarą, kopalnianą, tę, która w swoich kryształkach zasklepiła
tysiącletnie dzieje stygnących oceanów i morskiej flory. Jej
ogromną wartość doceniliśmy dopiero dziś.
« Patrz: H. Młodecki, L. P i e k a r s k i „Zagadnienia zdrowotne
żywności", Warszawa, 1982, passim.
17. JARZYNY LECZNICZE
W zasadzie nie można uczynić podziału na jarzyny lecz-
nicze lub pozbawione tych właściwości, lecz istnieją takie ich
grupy, których wartość biologiczna i zawartość związków bio-
logicznie aktywnych przeważa znacznie inne. Do takich na-
leżą niewątpliwie kapusta, burak czerwony, seler, pietruszka,
marchew.
Dużą rolę odgrywają tu między innymi niewątpliwie ich
składniki mineralne, śladowe, witaminy, związki bakteriosta-
tyczne, enzymy etc, które w postaciach łatwo przyswajalnych
przez organizm, oddziaływują silnie na cały proces trawienia.
Już Avicenna — lekarz, filozof arabski, żyjący na prze-
łomie X i XI wieku, mówił o „leczącym pożywieniu, a wy-
darzeniem przełomowym w obecnej dobie, było odkrycie
w r. 1912 przez polskiego badacza K. Funka związków, nazwa-
nych przez niego witaminami. Owe witaminy, jak powszech-
nie wiadomo, głównie zawarte są w roślinach, które dostar-
czają je organizmowi bądź w formie gotowej, bądź w postaci
związków, z których ustrój człowieka czy zwierząt może je
sam wytwarzać. Początkowo nie znano jeszcze dokładnie ich
właściwości i sposobu oddziaływania na organizm i określano
je najczęściej na podstawie ich działania np. przeciwkrzywicz-
ne, przeciwszkorbutowe etc, dopiero później określano je ko-
lejnymi literami alfabetu i poznawano dokładnie ich zbawien-
ny wpływ na różne schorzenia. Obecnie znamy 13 witamin,
a raczej grup witamin. By oznaczyć kilka związków o podob-
nym działaniu, dodawano do litery określenia cyfrowe, jak np.
B,, B2, B,, B« itp.
Znaczenie, jakie mają witaminy, składniki mineralne,
enzymy etc. na organizm ludzki czy zwierzęcy jest, jak obec-
nie powszechnie wiadomo, olbrzymie, gdyż są one niezbędne
do normalnego jego funkcjonowania. Niestety, coraz to „do-
skonalsza" technologia stosowana w przemyśle spożywczym,
przyczynia się do „wyprania** z żywności — często w celu
upiększania jej produktów — ich życiodajnych substancji, co
w konsekwencji prowadzi niechybnie do zachwiania równo-
wagi biologicznej ustroju i w rezultacie do choroby.
Obecnie większość witamin produkuje się syntetycznie, co
pozwala na wzbogacenie nimi środków spożywczych lub sto-
sowanie w lecznictwie. Lecz witaminy nie mogą konkurować
z zawartymi w postaci naturalnej w produktach żywnościo-
wych, gdyż te są lepiej i łatwiej przyswajalne przez organizm
i przede wszystkim nigdy nie mogą być przedawkowane, co
może mieć groźne następstwa przy nadmiernym stosowaniu
witamin syntetycznych.
Godnym uwagi spostrzeżeniem jest fakt, że u zwierząt,
żyjących w stanie dzikim, zasadniczo nie obserwuje się obja-
wów braku witamin, a tym samym braku odporności na cho-
roby, poronienia, zahamowanie wzrostu, krzywicy etc, gdyż
korzystają one z prastarych, dla nich do życia przeznaczonych
źródeł, danych im przez Stwórcę. Ludzie natomiast odstąpili
od wiekowych prawideł rządzących w naturze i dlatego też
nasilają się z roku na rok „choroby cywilizacyjne".
W ostatnich latach .szczęśliwie coraz więcej uwagi poświę-
ca sią lepszemu wykorzystaniu substancji pochodzenia roślin-
nego; zwrócono między innymi także uwagę na rolę błonnika
w diecie, jako substancji balastowej. Jak duże jest jego zna-
czenie przy metabolizmie wykazały wyniki badań ostatnich
lat. Na ich podstawie stwierdzono, że organizm, by zachować
zdrowie, powinien otrzymać w pożywieniu oprócz odpowied-
nich ilości białek, tłuszczy,48 soli mineralnych i witamin, rów-
nież większe ilości błonnika .
Podobne badania prowadzono także w Wielkiej Brytanii.
Wynika z nich również, że np. zwiększenie zawartości celu-
lozy pszennej w chlebie zmniejszyło wyraźnie ilość zachoro-
wań.
Czym jest błonnik? Błonnik jest podstawowym składni-
kiem wszystkich roślin i drzew. Pod względem chemicznym
stanowi mieszaninę celulozy, chemicelulozy, ligniny, pektyn,
śluzu i gum, a funkcje poszczególnych składników w diecie
człowieka lub zwierzęcia są różne. Związki celulozy np. wchła-
niając wodę, jak gąbka, pęcznieją w przewodzie pokarmowym,
wypełniając jelita, drażnią je, i działając, jak „szczotka do
zamiatania śmieci", przyczyniają się do zwiększenia ich pery-
staltyki, a tym samym do szybszego wydalania wraz z kałem
toksycznych substancji przemiany materii.
Powagę znaczenia błonnika w diecie, potwierdziły także
badania, prowadzone od wielu lat w niektórych rejonach Afry-
ki. U prymitywnych plemion tam żyjących i używających
w swej diecie dużo błonnika, choroby występują bardzo
rzadko.
« S. Z i e m i a ń s k i „Fizjologia żywienia ludzi w wieku pode-
szłym" Wrocław, 1980, passim.
 Największymi dostarczycielami błonnika i wszystkich ży-
ciodajnych substancji są, jak już wspomniano wszelkie rośli-
ny, do jednych z nich należy niewątpliwie:
KAPUSTA
Kapusta znana była w starożytności i już wtedy ceniono
ogromnie jej zalety odżywcze, smakowe i lecznicze.
Wzmianki o stosowaniu jej w celach leczniczych znajdu-
jemy w dziełach Pliniusza (I wiek przed Chr.), Katona (234—
149 przed Chr.) i Galena.
Starożytni rzymscy lekarze leczyli kapustą choroby płuc,
wątroby, stawów, wrzody, obstrukcję, choroby wrzodowe żo-
łądka i dwunastnicy, bezsenność. Rzymski lekarz Markus Katon
*9 wymienia w swoich traktatach, w których entuzjastycznie
wyraża się o właściwościach zdrowotnych i leczniczych
kapusty, całą listę chorób, które wyleczyć można przy jej po-
mocy. „Jeśli kapusta mu nie omoże, należy go zabić"... Taki
wypowiedziano werdykt w stosunku do niewolnika, bowiem
właściwości lecznicze kapusty uważane były jako „Najbardziej
sprzyjające zdrowiu, nie pozwalające na powstanie w orga-
nizmie niczego szkodliwego". Katon stwierdza: „...jeśli tli się
u ciebie jakaś choroba, kapusta wyleczy wszystko — ona wy-
pędzi bóle z głowy i z oczu, i całkiem wyleczy ciebie..."
Niewątpliwie tkwi w tych twierdzeniach wiele prawdy,
gdyż kapusta była i jest powszechnie stosowana w medycynie
ludowej.
Dziś, dzięki badaniom naukowym, wyłuszczono te czynni-
ki, które sprzyjają zdrowiu. Wiadomo bowiem, iż kapusta za-
wiera 16 wolnych aminokwasów, liczne fermenty, cukry (do
3,70%), jak glukoza, fruktoza, sacharoza, witaminy: C — ha-
mująca zmiany sklerotyczne, przyśpieszająca gojenie się ran,
A — poprawiająca wzrok, leczy rany i oparzenia czy od-
mrożenia, B1( B2, B, — witaminy tej grupy stosowane są m. in.
przy zaburzeniach systemu nerwowego, a B, w chorobie po-
promiennej, H — biotyna — wzmacnia nerwy, pomaga przy
trawieniu tłuszczów i węglowodanów, K — jest witaminą
krzepliwości krwi, a witamina P P — wzmacnia i „drenuje"
naczynia włoskowate krwi (kapilary). Witamina E — jest wi-
taminą młodości oraz U — która zawiera czynnik przeciw-
*> Patrz: B. S e y d a „Dzieje Medycyny w zarysie", Warszawa 1973,
passim.
wrzodowy. Ponadto zawiera kapusta mnóstwo substancji mi-
neralnych, jak potas, fosfor, magnez, sód, wapń, żelazo, man-
gan, posiada mikroelementy: srebro, cynę, ołów, tytan, molib-
den, nikiel, wanad oraz ma właściwości bakteriostatyczne
i dezynfekujące atmosferę (wydziela fitoncydy).
Wszystkie te składniki, w tym również celuloza (1—1,6%),
która działa przyśpieszająco na perystaltykę jelit — przyczy-
niają się niewątpliwie do „sławy" kapusty jako środka od-
żywczo-leczniczego.
Lecznictwo ludowe zaleca kapustę przy skazie limfatycz-
nej i mokrej egzemie. W tym przypadku ugotowane w mleku
liście miesza się z otrębami i przykłada na chore miejsca.
Przy wylewach krwawych, zwichnięciach, zapaleniach
stawów, wodzie w kolanie, bólach reumatycznych, wrzodach,
zapaleniu żył, stosuje się okłady ze świeżych liści kapusty
włoskiej. Liście należy rozwałkować butelką lub drewnianym
wałkiem." Przed nałożeniem tak przygotowanych liści (kilka
warstw), należy chore miejsca wokół rany nakremować. Zwy-
kle zmienia się kompresy 2—3 X dziennie, częściej w przy-
padkach poważniejszych. Liście powodują już w krótkim cza-
sie wydzielanie się płynów ustrojowych, co może przyczynić
się do początkowego pogorszenia się stanu chorobowego i wy-
stąpienia bólów, lecz jest to oznaką rozpoczynającego się pro-
cesu leczniczego. Szybko więdnące i czerniejące liście wska-
zują na wydzielanie przez ustrój „żrących wydzielin". W tym
przypadku należy kompres zmienić na nowy. Przy każdej
zmianie miejsca chore dokładnie umyć herbatą ziołową (patrz
pod zioła odkażające) i osuszyć. 89 Woda w kolanie zanika
szybko, gdy kompresy zakładane są na noc i zawinięte weł-
nianym szalem. Kompresy te gorąco zalecam, gdyż podczas
ihojej wieloletniej praktyki przyczyniły się niezliczone razy
do wspaniałych rezultatów leczniczych.
Rozcieńczony wodą, sok świeżej kapusty jest doskona-
łym środkiem gojącym przy owrzodzeniu żołądka i dwuna-
stnicy (witamina U), niedókwaśności i nadkwaśności — (w sta-
nie początkowym), chorobach dróg oddechowych i strun głoso-
wych, zapaleniach pęcherzyka żółciowego, chorobach wątroby
i śledziony, cukrzycy, atonii jelit, zapaleniach okrężnicy i nie-
doczynności tarczycy.81
rt
Patrz: Ebba Waerland „Die Waettandtherapie", ZOrich, 1956, s.
180.
« Patrz: P. C z i k o w, J. Ł a p t i e w, dz. cyt., s. 149.
 Zwykle rozpoczyna się kurację od podania — w
1. tygodniu 1—2 szklanki rozcieńczonego ciepłą wodą soku
1/2 godz. przed posiłkami.
2. tygodniu 2—3 szklanki „ „ „ „
3. „ 3—4 szklanki „ „ „ „
4. 4—.6 szklanek „ „ ,, „ opinie wypływają z nieznajomości rzeczy, gdyż badania ostat-
ti
i powrót do 1 szklanki.
Dr. Carnett Cheney (Stanford University) opublikował
w swych doniesieniach naukowych o wyleczeniu w ciągu ok.
14 dni chorych, cierpiących na owrzodzenia żołądka i dwuna-
stnicy — już po 5 dniach nie odczuwali bólu.
Lekarze szwajcarscy Strehler i Hunziker potwierdzili sto-
sowanie tej kuracji z wynikami pozytywnymi przy leczeniu
zapalenia śluzówki żołądka (gastritis) i wrzodu żołądka (ulcus
ventriculi), dwunastnicy (ulcus duodeni) i wrzodziejącym za-
paleniu jelita grubego (colitis ulcerosa). Jednakże zmodyfiko-
wali oni tę kurację dodając — oprócz 1 1 soku ze świeżej ka -
pusty — dodatkowo do lekkiej diety podstawowej mus ba-
nanowy (1 1) z minimalnym dodatkiem żółtka i śmietany." 52
Przeciwwskazaniem dla używania soku kapusty są objawy
„podrażnienia" żołądka i zaawansowana nadkwaśność, przy
której z kolei ze wspaniałym rezultatem stosuje się sok ze
świeżych ziemniaków (patrz pod nadkwaśność) oraz przy nad-
czynonści tarczycy —=- ci chorzy nie powinni w ogóle jadać
kapusty.
Odwar z nasion kapusty jest środkiem przeciwrobacznym,
a wraz z sokiem kapusty dobrym lekarstwem na bezsenność.
Miazga z liści kapusty z dodatkiem białka kurzego ma
zastosowanie przy leczeniu ropiejących ran, oparzeń, wrzo-
dów eta, fitoncydy bowiem zawarte w kapuście, niszczą gron-
kowce złociste, prątki gruźlicy i inne bakterie.
Kapusta poprawia pracę serca, gdyż sole potasu w niej
zawarte wzmagają wydalanie płynów z organizmu. 53
Kapusta byłą i jest dla człowieka bardzo ważnym pro-
duktem żywnościowym również ze względu na możliwość róż-
norodnego jej przyrządzania. Z naciskiem należy tu stwier -
dzić, że jarzyny, a w szczególności wszelkie gatunki kapusty:
biała, czerwona, włoska, brukselka, przyrządzane w sposób
*■ Patrz: E. Schneider, „Wtrtze die Heilkraft unserer Nahrung",
str. 390; s. 166.
» P. CzikoW, J. Łaptiew, dz. cyt, 5. 150.
naturalny i prosty były zawsze i być powinny podstawą zdro-
wego Odżywiania.
Często słyszy się, że „wszelkie kapusty" i jarzyny są cięż-
kostrawne, powodują wzdęcia, mają mało kalorii, są ubogie
w białko i obciążają niepotrzebnie jelito. Otóż te negatywne
nich lat wykazują coś wręcz odwrotnego. Potężna siła w po-
staci enzymów, hormonów roślinnych, substancji wzrostowych
i seksualnych zawarta jest właśnie w warzywach. Jednakże
przez długie gotowanie, przesolenie, odlewanie wody, w któ-
rej się jarzyny gotuje, robienie zasmażek, dodawanie ekstrak-
tów mięsnych i dużych ilości tłuszczów — zwłaszcza wieprzo-
wych — zalecanych przez „dobrą" kuchnię, jarzyny tracą swo-
je pierwotne właściwości odżywcze i lecznicze powodując nie-
strawności i wzdęcia.
Kapusty, przyrządzane natomiast częściowo jako surówka,
częściowo duszone krótko w małej ilości wody i oleju z do -
datkiem kminku, kilkoma owocami jałowca i czosnkiem (w za-
leżności od jarzyny i sposobu jej przyrządzania), spożyte
w umiarkowanych porcjach, są ważnym elementem profilak-
tycznym zarówno dla osób młodych, jak i starych.
W okresie jesienno-zimowym zaleca się szczególnie kapu-
stę kiszoną (z jałowcem i kminkiem) w postaci surówek z do-
datkiem tartej marchewki i cebuli. Surowy sok kiszonej ka-
pusty rozcieńczony wodą, poprawia apetyt, trawienie i obok
leczniczego oddziaływania na wątrobę, śledzionę, pęcherzyk
żółciowy, żylaki odbytu, reumatyzm, gościec i arteriosklerozę,
jest środkiem ogólnie wzmacniającym. Kiszona kapusta jest
ponadto tanim i skutecznym środkiem przeciwglistnym dla
dzieci.
Uczony rosyjski, prof. Mieczników stwierdził, że w oko-
licach, gdzie się jada duże ilości kiszonej kapusty, ludzie osią-
gają zaawansowany wiek w pełni zdrowia, bowiem kwas mle-
kowy powstający przy kiszeniu ma nie tylko właściwości bak-
teriobójcze ale także regenerujące ustrój.
Kiszona kapusta leczy także astmę. Doniósł o tym fakcie
dr Roemer*4: po przeprowadzeniu u pacjenta kuracji kiszoną
kapustą z domieszką cebuli i czosnku, zmniejszyły się ataki
astmy i po pewnym czasie zupełnie ustały. To samo dotyczyło
pacjenta z chronicznym zaparciem i zapaleniem nerwu kul-
54
Patrz: E. Schneider „Neutze die Heilkraft unserer Nahrung",
s. 175.
 szowego. Po kilkutygodniowej kuracji surówką z kiszonej ka -
pusty (1/2 kg dziennie w/w pacjent pozbył się dolegliwości.
Również cukrzykom zaleca się częste spożywanie kiszonej
kapusty, a alkoholikom jako środek przeciw zamroczeniu.
Jak zakisić kapustę i w czym?
Zawartość soli przy kiszeniu nie powinna przekroczyć
100 g/10 kg kapusty. Jako przyprawy należy dodać kminek
i owoce jałowca. Kapustę należy w fazie początkowej ubijać
w beczułce lub jakimś większym naczyniu emaliowanym czy
kamiennym. Tam powinna pod lekim przykryciem pozostać
3—5 dni w celu „gazowania" i wstępnej fermentacji. Po tym
czasie należy ją przełożyć do wecków lub twistów „ubijając"
ją możliwie najściślej i mocno zamykając gumką i sprężynką
wieczko. Kapusta bowiem zatraca swe właściwości lecznicze
i witaminy wtedy, kiedy stoi przez dłuższy okres odkryta
i wystawiona jest na utleniające działanie powietrza.
BURAKI CZERWONE
Wzmianki o uprawie buraka czerwonego sięgają IV wie ku
przed Chr. Już w tych odległych czasach miał on zasto sowanie
jako produkt żywnościowy, a zarazem stosowany był w
lecznictwie ludowym jako doskonały lek. Surowy sok bu raka
czerwonego, zmieszany pół na pół z miodem pszczelim
stosowano przy chorobie hadciśnieniowej, a jego odwar po -
dawano w schorzeniach jelit i żołądka (przy nadkwaśńości).
W postaci jarzynki lub sałatki wykorzystuje się jego właści -
wości tonizujące i lecznicze przy otyłości, zaparciach, dolegli-
wościach wątroby i nerek, poza tym burak czerwony posiada
wybitne właściwości antyrakowe.
Choć znany jest jego skład chemiczny, do dziś nie wiemy,
jakie substancje w nim zawarte mają największe znaczenie
terapeutyczne przy zwalczaniu nowotworów. Obok wysokiej
zawartości substancji alkalicznych w postaci sodu, potasu, ma-
gnezu, wapnia i innych składników, wykryto w nim obecność
dwóch rzadkich metali — Rubić . Gez — których znaczenie
terapeutyczne nie jest nam jeszcze bliżej znane. 8 *
O właściwościach buraka czerwonego „wypławiających"
kwas moczowy z organizmu, działaniu „krwiotwórczym**
i „oczyszczającym krew", możemy osobiście się przekonać,
» Patrz: Tamże, s. 163—177.
przyjmując 2 X dziennie przed jedzeniem 50—100 ml soku
(najlepiej rozcieńczonego ciepłą wodą). Pobudza on również
znakomicie krążenie krwi i jest bardzo pomocny przy złej
przemianie materii.
Dr. S. Ferenczi z Gyór (Węgry) potwierdził na przykła -
dzie 45 pacjentów nieuleczalnie chorych na nowotwory lecz-
nicze działania buraka czerwonego, podając im w fazie począt -
kowej leczenia kilkakrotnie w ciągu dnia 250 g tartych suro-
wych czerwonych buraków. Potem pili dziennie 300—500 ml
surowego soku. Jednakże niektórzy pacjenci, po dłuższym za-
żywaniu soku, nie znosili tak wielkiej ilości dobrze, dlatego
też kazał dr Ferenczi sok ten zagęścić — poprzez odparowy-
wanie — do ilości 50 ml. W rezultacie: 3 osoby nie reago -
wały w ogóle na tę terapię, podozas gdy u 16 zauważono
znaczną poprawę: zmniejszenie się czy też zanik tumoru, dobór
wagi od 5—15 kg, poprawa OB. M
Również niemiecki lekarz dr Siegmund Schmidt zauwa-
żył u 19 beznadziejnie chorych na raka podobną poprawę sta -
nu chorobowego. Dotyczyło to także 9 chorych na białaczkę.
Wszyscy przyjmowali w ciągu dnia sok z czerwonych bura -
ków (z 1 kg dziennie).
Dr Ferenczi i cały szereg niemieckich lekarzy zaobserwo-
wali działanie hamujące nowotwory u przeszło 300 pacjen -
tów. Stwierdzono także, iż czynnik hamujący wzrost nowo -
tworów, zawarty w buraku czerwonym, nie ulega zniszczeniu
przez gotowanie.57
SELER
Seler, ze swoją wysoką zawartością magnezu, zaliczany
jest także do roślin mających działanie antynowotworowe. Po-
za całą gamą różnorodnych witamin, zawiera również tę za-
gadkową witaminę U — tzw. Anti-Ulcus-Factor (występuje
ona także w kapuście, pietruszce, zielonej sałacie). Dr Cheney,
odkrywca tej witaminy, zauważył, że pod jej wpływem na -
stępuje szybkie i bezbolesne gojenie się wrzodów, poza tym,
nie wiadomo jakie jeszcze zawarte w niej czynniki mają dzia -
łanie lecznicze.
Seler wchodzi także w skład diety przy otyłości, reuma -
tyzmie, depresji (gdzie powodem może być „zakwaszenie"
M
Patrz. Tamże, s. 220.
w j.w.
 mięśni), wrzodach, zapaleniu wątroby, nerek, pęcherza moczo-
wego, pokrzywce alergicznej i zapaleniach skóry.
W przypadkach chorób skórnych, ropiejących ranach
i wrzodach stosuje się zewnętrznie, rozwałkowane liście lub
maść selerową na niesolonym maśle. 68
Świeży sok z selera stosowany jest przy artretyźmie, ma-
larii, migrenie, ma on również właściwości przeciwbólowe,
moczopędne i pobudzające przemianę materii.
W celach profilaktycznych przyjmuje się dziennie od
150—300 ml świeżgo soku, najlepiej z dodatkiem soku
z marchwi.
Dobry efekt leczniczy przy odmrożeniach dają kąpiele
z łodyg, bulw lub obierzyn selera. Bierzemy ok. 250 g części
rośliny na 1 1 wody i gotujemy ok. 15—20 minut. Kąpiel od-
mrożonej części ciała powinna być możliwie gorąca i stosowa-
na 2 X dziennie przez 10—15 minut.
250 g utartego selera moczonego w 1 1 wina wytrawnego
przez 2—3 dni, daje płyn o smaku „ananasowym" i wpływa
znakomicie na samopoczucie. Pić po kieliszku 3 X dziennie
przed posiłkami.
W lecznictwie ludowym zalecano seler szczególnie przy
oziębłości płciowej, bowiem olej zawarty w bulwach zawiera
hormony seksualne.
Do wybielania piegów używa się zielone liście selera,
które parzy się gorącą wodą i przykłada zaraz na „centkowa-ne"
miejsca skóry. Zawartość w bulwach selera insulino-po-
dobnych hormonów, obniża zawartość cukru we krwi i jest
z tego powodu zalecanym lekiem przy cukrzycy.
Liście selera, ze względu na wysoką zawartość soli mi neralnych
są znakomitym, poprawiającym smak, dodatkiem do
surówek, zup i sosów, a korzeń utarty na tarce z dodatkiem
tartej marchwi, kiszonych ogórków, cebuli, pietruszki, roz -
tartym solą ząbkiem czosnku, gotowanych w łupinach ziem-
niaków, wymieszany z łyżką stołową śmietany i majonezu
oraz zieloną nacią pietruszki i selera, stanowi pyszną sałatkę.
Aby nie utracić aromatu selera i witamin w nim zawartych,
należy pokrojone bulwy dodać do zup na krótko przed
ukończeniem gotowania. Seler gotowany jest łatwostrawny.
Surowy pokrojony seler uchronić można przed „zczernieniem"
przez pokrojenie go sokiem cytrynowym lub kwaskiem cy-
trynowym.
68
Patrz: P. C z i k o w, J. Ł a p t i e w, dz. cyt., s. 327.
PIETRUSZKA
Pietruszka wprawdzie nie ma bezpośredniego zastosowa-
nia w lecznictwie, lecz mimo to zaliczyć ją można do „roślin
cudownych", uodparnia ona bowiem organizm ludzki w naj-
wyższym stopniu przed schorzeniami, daje tężyznę, dobre sa-
mopoczucie i długie życie w zdrowiu. Szczególnie nać pie-
truszki jest bardzo bogata w witaminy. 2 łyżki stołowe zielo-
nej pietruszki wystarczają, żeby zapewnić człowiekowi 2/3
dziennego zapotrzebowania na wit. C, gdyż zawiera prawie
2 X więcej tej witaminy, niż cytryna. Zaopatruje również
ustrój w witaminę A i żelazo. Do gotowanych potraw dodaje
się nać pietruszki po ich ugotowaniu, by nie niszczyć zawar-
tych w niej witamin.
Zarówno korzenie pietruszki, jak i nasiona wywierają
wpływ pobudzający na drogi moczowe, poprawiają czynności
skóry oraz organów trawiennych, zwiększają wydalanie mo -
czu, uszczelniają naczynia krwionośne i obniżają napięcia
mięśni żołądka i jelit. Dlatego też pietruszka zalecana jest
przy „słabym sercu" i nieprawidłowej przemianie materii,
zwłaszcza wtedy, kiedy płyny ustrojowe gromadzą się w ja -
mie brzusznej, klatce piersiowej czy osierdziu. Zastosowa-
nie ma także przy chronicznej niewydolności nerek: 1 łyżeczka
nasion pietruszki zagotować w 1 szklance wody. Pić 3 X dzien-
nie. W przypadku, kiedy nie następuje wzmożone wydalanie
moczu, nie należy dawek zwiększać, gdyż spowodować to mo-
że podrażnienie kłębuszków nerkowych.
Sok ze świeżej pietruszki jest dobrym środkiem' przeciw
ukłuciom przez owady. W tym przypadku rozciera się między
palcami zielone liście pietruszki i smaruje sokiem ukłute
miejsce. Składnik olejku lotnego, zawarty w pietruszce —
Apiol — ma działanie antyseptyczne i „przyciągające" krew,
a przez wzmożony dopływ krwi, w miejscu natartym nacią,
następuje szybka neutralizacja jadu insektowego.
MARCHEW
Marchew zawiera składniki cenne dla zdrowia i urody
i dlatego ma zastosowanie wszechstronne: w lecznictwie,
w kosmetyce i kuchni.
 Działanie jej jest nieomal uniwersalne. Przypisuje jej się
także właściwości przeciwnowotworowe, co zostało potwier-
dzone badaniami.59
W lecznictwie ludowym leczy się sokiem z marchwi nie -
moc płciową, poza tym ma zastosowanie przy schorzeniach
skórnych: owrz*odzeniach, egzemach, liszajach, na które przy-
kłada się tartą marchew.
Sok z marchwi likwiduje ponadto ślepotę kurzą tzn. słabe
widzenie o- zmroku, leczy niedokrwistość, choroby układu ser-
cowo-naczyniowego, wątroby i nerek, a celuloza zawarte
w marchwi wydala cholesterol z ustroju.
W niepozornym korzeniu marchwi kryją się potężne siły
lecznicze, które oczyszczają i odkwaszają organizm. Ludzie
anemiczni, pijący ten sok, nabierają rumieńców. Pod wpły-
wem tej prostej i taniej kuracji zmęczenie znika, człowiek
czuje się młody i sprężysty. Sole potasowe i karoteny zawarte
w marchwi mają działanie przeciwrobaczne: w celu usunię -
cia glist przewodu pokarmowego należy w ciągu 24 godzin
nie przyjmować innego pokarmu prócz 1 kg surowej marchwi.
Owsiki usunąć można przez regularne spożywanie na
czczo i wieczorem przed udaniem się na spoczynek 1—2 mar-
chewek.
Przy biegunkach u niemowląt należy utrzeć 1/2 kg mar -
chwi i gotować ją w 1 1 wody przez 1 godzinę. Przetrzeć przez
sito i uzupełnić wodą. Aż do momentu zaniku biegunki nie
należy podawać żadnych innych potraw, następnie stopniowo
wprowadzać mleko.
Sok z marchwi wywiera regulujący wpływ na wydziela -
nie soków trawiennych żołądka: podwyższa zaniżone wartości
kwasu solnego lub obniża zawyżone. Regularne picie tego so -
ku zapobiega też powstawaniu kamieni nerkowych, usuwa za-
palenie zatok, leczy nadczynność tarczycy (m. in. chorobę Ba-
sedowa). Sok z marchwi zalecany jest przy stwardnieniu
tętnic i chorobie wieńcowej z objawami dusznicy.
Przez regularne pędzlowanie skóry rano i wieczorem
świeżo wyciśniętym sokiem z marchwi można jej nadać
jasnobrązowy kolor, tak, że nie będzie widać piegów. Trzeba
pozwolić skórze wyschnąć, po czym masować ją oliwką. Ku-
rację tę należy spotęgować piciem 1—2 szklanek soku dzien -
nie.
»» Patrz: Dr H. E. K i r s c h n e r ,£ywe soki", wydanie XXX,
1975, SDA. Migrant Centre, Melbourne, Australia.
Ogólnie można by powiedzieć, że bez marchwi trudno by-
łoby _ nam żyć w zdrowiu i urodzie. Wiedzieli o tym również
już starożytni Grecy i Rzymianie, uprawiając ją w swoich
osadach.
W starych niemieckich książkach zielarskich z ubiegłego
stulecia, napotyka się również na bardzo ciekawe opisy do -
tyczące leczniczych właściwości tej rośliny. Także angielskie
i rosyjskie publikacje wspominają o silnych antyseptycznych
właściwościach marchwi.
Dla ciekawości podaję tu przypadki bez precedensu, które
opisuje dr H. E. Kirschner w swej książce pt. „Żywe soki"
(Wyd. XXX, 1975 r.). Wyleczył on przy pomocy kuracji mar-
chwiowej niewiastę cierpiącą na białaczkę z niedomogami śle-
dziony: „Stan chorej był beznadziejny. Była tak-słaba i wy -
cieńczona chorobą, że nawet pokarmy płynne były natych -
miast zwracane. Nie rokowałem chorej żadnej nadziei. Ostat -
nią „deską ratunku" mogły tu jeszcze być „żywe soki".
W początkowej fazie kuracji przyjmowała sok z marchwi
t yl k o ma ł ymi ł yk a mi . St op ni o wo z w i ę k s z a no d a w kę d o
1 szklanki na dobę, dochodząc po pewnym czasie do 1 galo-
na dziennie! (1 galon = 4,5 1).
Po 18 miesiącach stosowania wyłącznie soku z marchwi,
chora powróciła do zdrowia." Dr Kirschner, opowiadając swo -
im słuchaczom o tym „cudzie" spotykał się z niedowierzaniem,
gdyż życie bez białka zwierzęcego wydawało się być niemożli-
wością. Poza tym zakwestionowano tę ilość. A jednak!
Przytacza on na dowód tego jeszcze inną historię o czło-
wieku odżywiającym się ok. 4 lata wyłączrtie sokiem z mar -
chwi. Człowiek ten" przy tym sposobie odżywiania się praco -
wał zawodowo!
Dr Kirschner opisuje ponadto przypadki wyleczenia nie-
mowląt i dzieci z białaczki, uczuleń na obce białko, różnych
chorób alergicznych i chorób przewodu pokarmowego, stosując
przez pierwsze 3 miesiące wyłącznie 2 1 soku z marchwi dzien-
nie. Po tym okresie włączono do diety jeszcze soki z selera
i buraków czerwonych, jarzyny i owoce, między innymi sok
z winogron. Miodu używano jako źródło energii. Dopiero po
6—8 miesiącach kuracji płynnej wprowadzono stopniowo do
diety gotowane jarzyny i sałatę zieloną. Nie używano żadnych
produktów zbożowych, ani mięsa.
Dr Kirschner zlikwidował sokiem z marchwi także ciężkie
przypadki artretyzmu, chorób nerek, stany przedrakowe etc.
Przy tych schorzeniach pito 1 1 soku z marchwi dzietmie z do-
datkiem 600 ml soku z selera (przy reumatyzmie i artretyżmie)
oraz 1 galon = 4,5 1 soku z marchwi i 1/2 galona = 2,25 1
soku z zielonych liści (nać pietruszki, liście mniszka lekarskie-
go — popularny „mlecz" (Taraxacum offic), liście buraka
czerwonego i rzeżuchy) — przy chorobach nowotworowych,
jak np. rak jelita grubego.
Po 6 miesiącach włączono stopniowo pokarm stały w po-
staci sałatki jarzynowej i świeżych owoców. Ponad rok nie
spożywano żadnych gotowanych pokarmów i żadnego mięsa,
nie przyjmowano również żadnych leków i zastrzyków.
Jednakże we wszystkich opisanych przez dr Kirschnera
przypadkach, zwraca on uwagę na początkowe pogorszenie
się stanu chorobowego w pierwszej fazie kuracji, co może być
reakcją organizmu na zmianę diety. Nieraz zdarzają się
w pierwszym etapie terapii przypadki polepszenia się stanu
chorego, potem pogorszenia, by w następnej fazie całkowicie
powrócić do zdrowia. W każdym bądź razie, pisze dr Kir-
schner, nie należy zrażać się tymi reakcjami organizmu, gdyż
dąży on w różnoraki sposób do uwalniania się od toksyn po-
wstałych przy wadliwym metabolizmie.
Widzimy więc, jak cudownym lekiem jest nasza pospolita
w kuchni marchew! Zilustrować może nam to jeszcze lepiej
wykaz jej najgłówniejszych składników: korzeń marchwi za-
wiera średnio 88,8% wody, 1,1% substancji azotowych, 0,2%
tłuszczu, 0,2% węglowodanów, żelaza 0,7 mg, fosforu 30 mg,
magnezu 21 mg, potasu 280 mg, sodu 45 mg, wapnia 35 mg,
siarki 6 mg, śladowe ilości jodu, miedzi, kobaltu, molibonu,
cynku, witaminy A do 25 mg°/o, BlF B2, B6) P, H, E, K i PP,
olejki eteryczne, sterole, lecytynę i enzymy — a więc po-
siada szeroki wachlarz bogactw różnorakich składników mi-
neralnych i witamin.
Jednakże mimo hymnów pochwalnych na jej cześć, nale-
ży sobie uzmysłowić fakt, że w dobie dzisiejszej cywilizacji
również korzeń marchwi nagromadził w sobie różne szkodliwe
substancje, jak środki ochrony roślin, trujące cząsteczki, ulat-
niające się z kominów i spływające wraz z deszczem do gle-
by, toksyny... Dlatego też należałoby przed rozpoczęciem ku-
racji zbadać źródło jej pochodzenia i użyć do tego celu wy-
łącznie produkt wyhodowany z dala od wielkich aglomeracji
miejskich, od spryskiwanych sadów i lasów.
18. ZIOŁA O NADZWYCZAJNEJ MOCY
NAGIETEK LEKARSKI — CALENDULA OFFICINALIS —
Nagietek należy do ziół o nadzwyczajnej mocy. W tym
żółtopomarańczowym kwiatku o lepkich i lekko owłosionych
listkach tkwi tak potężna siła lecznicza, że należy mu się
czołowe miejsce w terapii naturalistycznej. Zastosowanie ma
nieomal uniwersalne. Przede wszystkim należy podkreślić tu
fakt, potwierdzony badaniami przez uczonych radzieckich, że
nagietek posiada w sobie cenne właściwości hamujące wzrost
nowotworów przez zdolność wiązania toksycznych związków
przemiany materii, czym przyczynia się do wzmacniania sił
obronnych uslroju, potrzebnych do zwalczania tej groźnej
choroby.
W Związku Radzieckim wyprodukowano preparat leczni-
czy, zawierający:
0,25 g sproszkowanych koszyczków kwiatowych i 0,10 g
kwasu nikotynowego — inaczej: witamina PP, która
posiada właściwości rozszerzające naczynia krwionośne.
Tabletki te o nazwie KN mają działanie antytoksyczne
i stosowane są z dobrym skutkiem60 u chorych z nowotworami
przewodu pokarmowego i przełyku.
Amerykański uczony dr med. Drwey osiągając dobre efek-
ty lecznicze u pacjentów chorych na raka, uważa nagietek
również za doskonały środek profilaktyczny w okresie rekon-
walescencji, zwłaszcza po operacyjnym usunięciu nowotworu.61
Doustnie zażywa się napar z kwiatów nagietka przy scho-
rzeniach przewodu pokarmowego, puchlinie wodnej, schorze-
niach wątroby (szczególnie przy niedostatecznym wydzielaniu
żółci), żółtaczce zakaźnej, nowotworach złośliwych (hamuje
procesy chorobowe).6*
Bakteriobójcze, antybiotyczne działanie nagietka potwier-
dziło się w walce z gronkowcem złocistym (Staphylococus
aureus), paciorkowcami, paratyfusem i grzybicą.
Stare receptury lecznictwa ludowego, sięgające niekiedy
XII wieku podawane niekiedy z ust do ust, stosowane są z do-
M
Patrz: P. Czikow, J. Łapt ie w, dz. cyt., s. 237. M Patrz: M.
Treben „Gesundheit aus der Apotheke Cottes", s. 41.
•» Patrz: P. Czikow, J. Laptiew, dz. cyt., s. 237.
 brym skutkiem do dziś — co potwierdzają badania naukowe.
Kwiat nagietka stosuje się w różnej formie: w postaci iry-
gacji pomagają leczyć nadżerki macicy, stany zapalne spowo-
dowane przez rzęsistka, upławy.
W postaci: plastrów, wyciągów i maści, stosowany jest
zewnętrznie.
Doustnie: stosuje się napary z kwiatów nagietka w proporcji:
1 łyżka ziół na
1 szklankę gorącej wody.
Na ogół pije się 2—3 szklanki naparu w ciągu dnia, po-
woli małymi łykami. Już po stosunkowo krótkim czasie za-
uważyć można znaczną poprawę samopoczucia.
Maść nagietkowa sporządzona w/g receptury ks. Kneippa
ma zastosowanie przy egzemie, oparzeniach — również pro-
mieniami ultrafioletowymi i Roentgena — wszelkiego rodzaju
trudno gojących się ranach, gdyż posiada działanie antybio-
tyczne podobne do penicyliny. Maść nagietkowa przyśpiesza
także ziarninowanie i naskórkowanie, zalecana jest także przy
odleżynach, odmrożeniach, wrzodach i żylakach.
S p o s ó b p r z y r z ą d z a n i a maści: (Kneipp)
50,0 g świeżych kwiatów nagietka
150,0 g świeżego ziela nagietka 150,0
ml spirytusu i 5,0 ml amoniaku 10%.
Szczelnie zakryć. Po 12 godzinach przełożyć masę do
1000,0 g roztopionej maści woskowej i pozostawić 5—6 godzin
w temp. 50—60°C.63
Inny, prostszy sposób przyrządzania maści nagietkowej,
nadającej się także do kremowania twarzy, jest następujący:
(Schulz)
2 garści świeżych kwiatów nagietka dodać do
1/2 szklanki wrzącego oleju roślinnego (słonecznikowy,
sojowy, z oliwek) trzymać na małym ogniu 1 minutę,
dodać
61
Patrz: E. Shneider, „Nutze die heilkrtiftigen
163.
30,0 g lanoliny (kupić w aptece) lub z powodu braku —
1—2 tubki „Dermosanu" (kupić w drogeriach). Do celów
kosmetycznych dodać można 1 pudełko kremu „Nivea".
Zdjąć z ognia, przykryć i odstawić. Następnego dnia za-
grzać i przecedzić przez podwójną jałową gazę do słoiczków.
Przechowywać w lodówce.
Przy skaleczeniach, oparzeniach, dezynfekcji ran, do płu-
kania gardła przy anginie, stosuje się przeważnie alkoholom
-nalewkę tych kwiatów. Nalewka taka składa się z:
1 garści świeżych kwiatów, zerwanych przy słone* ej
pogodzie i (Nagietek hodowany bywa w ogródkach jako
roślina ozdobna)
1 litra wódki. Nalewkę postawić w ciepłym miejscu na
14 dni.
Po tym czasie gotowa jest do użytku.
Trudno gojące się rany i guzy nowotworowe wymywać
można równie skutecznie naparem z kwiatów nagietka i skrzy-
pu polnego, wziętych w równych częściach.
W dawnych czasach ludność wiejska uważała kwiat na-
gietka za pewnego rodzaju barometr. Kiedy o godzinie 7 rano
kwiatostany nie były jeszcze rozwinięte oznaczało to, że w tym
dniu spodziewać się można deszczu. Roślina ta służyła więc za
posiekać i ma- „zapowiadacza" deszczu.
cerować 12 go- Nagietek rośnie najlepiej na wilgotnych, otwartych, sło-
dzin necznych stanowiskach. Sieje się go jednocześnie z wczesnymi
warzywami. Kwiatostany zbiera się przez całe lato co 2—4 dni
przy słonecznej pogodzie — aż do późnej jesieni; najlepiej
wtedy, kiedy księżyc zbliża się do pełni, gdyż w tym okresie
wszelkie rośliny posiadają największą moc leczniczą. Suszyć
nie należy na słońcu, tylko w miejscu przewiewnym, rozkła-
dając kwiaty cienką warstwą np. na szafie, wzruszając je sys-
tematycznie i przewracając, by nie dopuścić do pleśnienia.
Rośliny nagietka często zakażane bywają szarym nalotem tzw.
mączniakiem. Kwiaty z takich (roślin nie nadają się do celów
leczniczych.
POKRZYWA — URTICA DIOICA
Pflanzen", s.
Do roślin o unikalnym wprost działaniu zaliczyć można
także pokrzywę. Występuje ona nieomal na całym świecie
(oprócz strefy tropikalnej), a w Europie znaleźć ją można po-
wszechnie w pobliżu domostw, na przydrożach, w zaroślach,
na polanach leśnych lub na wysypiskach — zawsze w pobliżu
człowieka.
Od wieków przypisywano pokrzywie empiryczne właści-
wości odżywcze i regulujące przemianę materii. Zdolność po-
krzywy do tamowania krwawienia — wzmożone działanie
osiągnąć można w połączeniu z zielem krwawnika — znana
była lekarzom antycznego świata. Pokrzywa była również naj-
częściej notowaną rośliną w zielnikach starożytnych.
Dziś badania naukowe potwierdziły, że ta pospolita rośli-
na, tępiona w ogródkach i polach, posiada wszechstronne właś-
ciwości lecznicze. Pokrzywa posiada działanie antybiotyczne,
co sprzyja gojeniu się ran i owrzodzeń np. przy gronkowcu
złocistym, na które przykłada się rozdrobnione, soczyste liś-
cie.84 Ma także substancje insulinopodobne, dlatego też napar
wodny tej rośliny podawany w umiarkowanych ilościach,
znacznie obniża poziom65cukru w moczu, jednakże większe
dawki znoszą to działanie.
Pokrzywa jest także niezwykle bogata w witaminy i sole
mineralne, tzw. mikroelementy, posiada ponadto „roślinną se-
kretynę" (hormony roślinne) rozpuszczalną w wodzie (stąd
celowość stosowania naparów), która pobudza czynności wy-
dzielnicze żołądka, trzustki, wątroby, jelit i wpływa korzy-
stnie na perystaltykę jelit. Doustne przyjmowanie pokrzywy
zwiększa zawartość hemoglobiny we krwi i liczbę czerwonych
krwinek. Fakt ten potwierdzłiy liczne obserwacje kliniczne.
Chlorofil, „Hemoglobina roślin", różni się od hemoglobiny
ludzkiej tylko nieznacznie — stąd uzasadnione jest zastosowa-
nie pokrzywy przy małokrwistości, przy spadku odporności
(grypa, odrą, krztusiec), w stanach uszkodzenia miąższu wą-
troby (poprawia czynonść komórek wątrobowych), co potwier-
dziły badania H. Kałużyńskiego (Farmacja Polska 1951 r.) oraz
w chorobach gośćcowych, kamicy nerkowej i w schorzeniach
wyniszczających ustrój. Stwierdzono także, że już ok. 0,1 g
chlorofiliny (Chlorofil otrzymywany z pokrzywy technologicz-
nie), przyjęty doustnie, usuwa przykry zapach potu pod pa-
chami lub nóg, przenikliwą woń po spożyciu czosnku czy
witaminy E, ponadto stosuje się ją w leczeniu choroby po-
promiennej.
Liczne badania, między innymi odkrycie prof. Sedlaka,
mówiące o łączeniu się w organizmie żywym enzymów zwie-
** Patrz: P. C z i k o w, J. Ł a p t i e w, dz. cyt., s. 274.
« Patrz: Vademecum Fitoterapii, WPL, Warszawa, 1959, s. 220.
rzęcych z mikroelementami pierwiastków, które to połączenia
pobudzają pole bioelektromagnetyczne ustroju, pomagając mu
stworzyć nowe zdrowe komórki w układzie patologkznym--
kancerogenny.nl, potwierdziły ludową famę o antyrakowych
właściwościach tej rośliny.
Także „Wiadomości Zielarskie" Nr 3/82 w artykule mgr
inż. J. Linkiewicza pt. „Właściwości lecznicze i metody stoso-
wania pokrzywy" donoszą o wprost rewelacyjnym działaniu
miodu pokrzywowego (enzymy pszczele + pokrzywa). Miód
ten, już po tygodniowym stosowaniu powstrzymał u kilku
chorych rozwój gruczolaka prostaty. Zahamowano także ro-
zwój raka sutka w I stopniu klinicznym (do 3 cm) stosując
miód pokrzywowy (miód + sok ze świeżej pokrzywy z dodat-
kiem zmiksowanych liści pokrzywy i orzecha włoskiego).
Miód pokrzywowy, stosowany nawet przez bardzo krótki
okres, obniża i wyrównuje ciśnienie tętnicze.
Maria Treben donosi w swojej książce o wyleczeniu z no-
wotworu żołądka staruszki; która piła codziennie napar ze
świeżej pokrzywy: 2—3 łyżki świeżej pokrzywy zalać 1 1
wrzątku, pić 3 X dziennie między posiłkami.
Przeciw chorobom skórnym stosuje się odwar z 30 g liści
na 1,5 1 wody, gotując do objętości 1 1. Pić kilka razy dziennie
po 1/2 szklanki.
Odmładzające działanie pokrzywy znane było już naszym
babkom. Kurację „odmładzającą" najlepiej przeprowadzać na
wiosnę, pijąc przez 3—4 tygodnie 3—4 łyżki soku z młodych
pokrzyw dziennie, rozcieńczając go wodą w stosunku 1:3.
Ks. Kneipp zaleca codzienne kilkuminutowe „bicie" miejsc
zreumatyzowanych wiechciem świeżych pokrzyw. Strach przed
tym niezwykłym „umartwianiem się" ustąpi już po niedługim
czasie uczuciu 66radości z powodu nadzwyczajnych wyników
leczniczych..." Także kąpiele „pokrzywowe" — 200 g suszu
na 1 wannę — są bardzo pomocne przy bólach reumatycz-
nych i zapaleniu korzonków nerwowych.
Pokrzywa ma także zastosowanie w kuchni. Z młodych
liści tej rośliny przyrządza się „szpinak", który zupełnie nie
różni się smakiem od tradycyjnego szpinaku. Liście gotuje się
ok. 2—3 minuty w niewielkiej ilości wody, odcedza i drobno
sieka. Do skrojonej cebuli, lekko duszonej na oleju dodaje
się masę pokrzywową, wodę w której ją gotowano, 1/2 ły-
żeczki cukru lub glukozy, 1/4 szklanki mleka z łyżką mąki
•• Patrz: S. Kneipp „Meine Wasserkur", s. 125.
 i odrobinę otartej gałki muszkatołowej. Gotować ok. 5 minut,
zdjąć z ognia, dodać drobno pokrojoną zieloną pietruszkę
i większy ząbek czosnku, roztarty solą.
Młode liście pokrzywy mogą być także dodawane do zup
np. do barszczu ukraińskiego czy do knedli. Mają one rów -
nież zastosowanie jako sałatka wiosenna. Najczęściej bierze
się młode liście pokrzywy, mlecza (mniszek lekarski), szczawiu
i krwawnika w równych częściach, dodając do tej mieszaniny
sos sałatkowy, winaigrette lub łyżkę majonezu i śmietany.
Pokrzywa ma także znaczenie gospodarcze. Używa się ją
w postaci kiszonki, jako dodatek do dobowej dawki paszy dla
bydła, zwiększając w ten sposób mleczność krów, a rozdrob -
nione ziele, podawane kurom, podnosi ich nośność.
Wodą, w której moczono pokrzywę skutecznie tępić moż -
na robactwo w ogródku, podlewając nią systematycznie rośli -
ny, zwłaszcza marchew. Zalecam środek ten jako skuteczny
i wypróbowany.
Pokrzywę używano w średniowieczu także w rękodzielnic-
twie. Wyrabiano z jej włókien grube tkaniny i materiały ubranio-
we oraz sita do cedzenia miodu i przesiewania mąki. Rybacy
z Kamczatki wiązali z włókna pokrzywy sieci, które były lekkie
i trwałe w użyciu, nie gniły i nie nasiąkały szybko wodą. 67
W kosmetyce ma pokrzywa także zastosowanie. Płukanie
włosów w herbacie pokrzywowej lub nacieranie skóry głowy
tinkturą pokrzywową, wzmacnia cebulki włosowe i pobudza
je do wzrostu. Systematyczne nacieranie tinkturą powoduje
puszystość włosów i nadaje im piękny połysk.
Tinkturę zrobić może każdy sam: Korzenie pokrzywy,
wykopane z ziemi na wiosnę lub jesienią, dobrze wyszczotko-
wać pod bieżącą wodą, drobno posiekać, włożyć do butelki
i zalać wódką (2 łyżki stołowe korzeni na 1/4 1 wódki). Po-
zostawić w ciepłym miejscu ok. 14 dni, po tym okresie tinkturą
gotowa jest do użytku.
SKRZYP — EQUISETUM ARVENSE
Obok paproci i widłaków, skrzyp jest jedną z najstarszych
roślin na świecie. W tych zamierzchłych czasach rósł on jako
potężne drzewo, by potem, po potopie (zmiana klimatu), za-
mienić się w roślinkę o wysokości zaledwie 40 cm.
Skrzyp rośnie na wilgotnych łąkach, na polach i w ogród-
kach, gdzie zbierać go można w celach leczniczych — a uczy-
«' Patrz: P. C z i k o w, J. Ł a p t i e w, dz. cyt., s. 273.
niono to już od niepamiętnych czasów. Skrzyp posiada bowiem
właściwości lecznicze „niezastąpione" i wartości „nie do za-
płacenia". Takimi słowami określił ks. Kneipp tę roślinę.
Zalecał on skrzyp przy: .....gnijących ranach i wszelkich
wrzodach, nawet nowotworowych. On wymywa, rozpuszcza
i równocześnie „wypala" wszelkie nieczystości. Ziele to uży -
wa się jako odwar do przemywań, zawijań lub w postaci kom-
presów przykłada się je na chore miejsca, bądź używa do pa-
rówek, kąpieli i nasiadówek". 68
Jako środek niezastąpiony zajął skrzyp swoje miejsce
przy powikłaniach kamicy nerkowej i pęcherzykowej, przy
krwawieniach ż dróg moczowych i zatrzymaniu moczu. W tych
przypadkach zaleca ks. Kneipp gorące, parówki z ziela skrzy -
pu, lub bardzo ciepłe nasiadówki oraz picie odwaru w ilości
1—2 szklanek dziennie (1 łyżkę suszu zalać 1 szklanką wody
i gotować 15—30 minut). Boleści towarzyszące tym dolegli-
wościom ustąpią po kilku minutach. 69
Przy silnych krwawieniach z nosa należy wciągnąć do
nozdrzy odwar ze skrzypu.
Przy wymiotach krwawych, należy natychmiast wypić
szklankę tego odwaru, już po 5—10 minutach następuje zaha-
mowanie krwawień. Przy krwawieniach z żylaków odbytu,
należy dodatkowo stosować nasiadówki z odwaru skrzypu.
Odwar ze skrzypu stosowany jest także przy zapaleniu
spojówek i egzemach (kuracja wewnętrzna i zewnętrzna). Po-
krzywę i skrzyp podaje się też jako lek pomocniczy przy gruź -
licy płuc.
Wielostronność działania skrzypu wynika z różnorodnej
gamy składników zawartych w nim, a przede wszystkim z du -
żej ilości (17%) soli mineralnych w postaci krzemionki. Krzem
ma znaczenie ogólnoustrojowe, gdyż wpływa na przemianę
materii, wzmacnia kapilary (naczynia wloskowate), zapobiega
miażdżycy, wzmacnia naskórek, włosy, paznokcie i kości.
Stwierdzono, że przez gotowanie w wodzie rozpuszcza się
kr ze mionka zawart a w skr z ypi e i łatwo wc hł ania na jest
w przewodzie pokarmowym, co pozwala zrozumieć, dlaczego
skrzyp jest tak pomocnym lekiem przy .chorobach nowotwo-
rowych. W chorobie nowotworowej następuje bowiem zabu -
rzenie w gospodarce krzemem i nagromadzenie tych związków
w tkance nowotworowem z równoczesnym ubytkiem tychże
w tkance zdrowej.
68
Patrz: S. Kneipp „Meine Waserkur", s. 156.
69
Patrz j.w. s. 45—46 i 79.
 Zastosowanie ma także sok ze świeżego skrzypu, który
należy rozcieńczyć w stosunku 1:3 i pić łyżeczkami 2—3 X
dziennie przy kuracji wiosennej, a jako środek przeciwkrwo-
toczny w 2—3 krotnie większych dawkach.
Uwaga: Przy dłuższym niż 3-tygodniowym zażywaniu skrzy-
pu, należy zrobić trzydniową przerwę, w następnych tygod-
niach zażywać tylko 3 X tygodniowo, gdyż może wystąpić
niedobór witaminy Bj (tiaminy). Tinktura ze świeżego skrzypu:
100 g ziela zalać
1/2 1 wódki i pozostawić w ciepłym miejscu przez 2 ty-
godnie. Tinktura ma szczególne zastosowanie przy pocą-
cych się stopach, które po myciu każdorazowo naciera się
tinktura.
MNISZEK LEKARSKI — TARAXACUM OFFICINALE
Przetwory z mniszka ułatwiają przepływ żółci, a ponadto
w wyniku bezpośredniego wpływu na wątrobę, zwiększają
wytwarzanie żółci. Już w starożytności uważano ten surowiec
jako skuteczny lek przeciwko cierpieniom wątroby, pęcherzyka
żółciowego i zaburzeniom trawienia. Badania farmakologiczne
doby obecnej potwierdziły słuszne zalecenia medyków daw-
nych epok. Wykryto związek — kwas cerotynowy — działa-
jący bakteriostatycznie na prątki gruźlicy. Stwierdzono także
korzystne działanie mniszka w początkach cukrzycy.
Ziele i korzenie mniszka zawierają także kwas foliowy,
zaliczany do witamin krwiotwórczych, a jego brak w orga-
nizmie spowodować może anemię złośliwą, która zaliczana
jest do chorób nieuleczalnych. Przy leczeniu anemii złośliwej
świeży sok z mniszka okazał się być jednak niezastąpionym
i wprost rewelacyjnie działającym lekiem! Otóż na tę chorobę
zapadła w r. 1937 moja żona. Jedynym ratunkiem dla niej
były wówczas „Campolony" (zastrzyki zawierające wyciąg
z wątroby cielęcej), lecz po 20-letnim stosowaniu tego leku,
organizm „zastrajkował" i odrzucał zastrzyki, reagując wrzo-
dami i wysoką gorączką, sięgającą 40°C. Sytuacja zagrażała
życiu, a bez Campolonów natomiast groziła śmierć. Rozpoczą-
łem więc poszukiwania rośliny, która mogłaby pomóc w tej
sytuacji, rośliny, która leczyłaby nie tylko nieżyty wątroby,
śledziony, niedomagania przewodu pokarmowego, ale zarazem
choroby układu krwiotwórczego. Tą rośliną był — mniszek
lekarski! Bóg wysłuchał mojej modlitwy o pomoc i wyleczył
przy pomocy soczystych zielonych liści mniszka moją żonę
całkowicie i trwale z tej strasznej, wyniszczającej organizm
choroby.
Kurację przeprowadzono dwukrotnie w ciągu 12 miesię-
cy: wiosną i jesienią. W obu przypadkach przyjmowano w cią-
gu 6 tygodni 3 X dziennie 1/2 szklanki soku mniszka rozcień-
czonego ciepłą herbatą pokrzywową — 1/2 godziny przed po-
siłkami. (Całe rośliny z korzeniami umyć, odsączyć i przemie-
lić przez maszynkę do mielenia mięsa. Wycisnąć sok).
Kilkakrotne badania morfologiczne potwierdziły prawdzi-
wość wyniku leczenia: po złośliwej anemii nie było już śladu!
To był prawdziwy cud! Dopomógł nam Bóg: braliśmy przecież
„leki z Jego Apteki". W celach profilaktycznych i leczniczych
także przy białaczce — najlepiej używać soku ze świeżego
ziela wraz z korzeniami, dopiero zimą korzystać z suszu lub
soku zakonserwowanego alkoholem: do butelki po winie wlać
150 ml wódki i dopełnić sokiem, zakorkować i wstawić do
piwnicy. Po pewnym czasie sok ten lekko skwaśnieje. Wy-
twarzający się podczas lekkiej fermentacji kwas mlekowy
podnosi jeszcze walory lecznicze tego soku. Kwas mlekowy
sprzyja bowiem zachowaniu witamin w produktach ukwaszo-
nych, ponadto zażyty wpływa dodatnio na procesy trawienia
i hamuje procesy gnilne w przewodzie pokarmowym. Dlatego
zaliczany jest do czynników antyrakowych.
Chorym (lub rekonwalescentom) na żółtaczkę zakaźną za-
leca się codzienne spożywanie 5—6 świeżych łodyg świeżych
z kwiatu mniszka, a cukrzykom — do 10 dziennie: Łodygę
wraz z kwiatem umyć, usunąć kwiat i powoli żuć. Łodyga
ma gorzkawy smak, jest chrupka i soczysta, jak liść endywii.
Kurację tę przeprowadzić 2—3 tygodnie.
Przepyszny syrop, nie ustępujący smakowo przy najlep-
szym miodzie, sporządzić można z kwiatów mniszka:
200 kwiatów mniszka (nie myć! — w celu usunięcia ro-
baczków, rozłożyć kwiaty na kilka minut na białym papie-
rze) zalać 1/2 1 zimnej wody, zagotować i macerować kwiaty
w tej wodzie przez noc. Następnego dnia przecedzić, wygnia-
tając kwiatki. Do przesączu dodać 0,5 kg cukru i 1—2 łyżki —
nie więcej — soku z cytryny lub kwasku cytrynowego.
Całość gotować bez przykrycia. Odparowywać wodę aż do
konsystencji syropu, który nie może być za rzadki (bo wtedy
fermentuje) i nie może być za gęsty (bo wtedy krystalizuje).
Syrop z mniszka jest smaczną, wspaniałą namiastką miodu
 biotyk, lub nawet lepiej, gdyż nie uczulają. Ponadto niszczą
bakterie oporne na antybiotyki, wiążą toksyny bakteryjne
i niszczą bakterie gnilne. Po spożyciu większej ilości czarnych
jagód, masy kałowe stają się bezwonne, co świadczy o ko -
rzystnym działaniu na przewód pokarmowy, a mianowicie
o usuwaniu szkodliwych produktów rozkładu treści jelitowej,
które przeważnie nadają masom kałowym nieprzyjemny za -
pach.
Owoce czarnej jagody działają także porażająco na robaki
jelitowe. Prof. Grott (Wiadomości Zielarskie, Nr 9/53) zaleca
leczenie robaczycy (owsiki) u dzieci domowymi przetworami
czarnej jagody. Także Klinika Uniwersytecka w Helsinkach
sprawozdawała o świetnych rezultatach odrobaczania dzieci,
którym przez 3 dni podawano wyłącznie przetwory z czarnych
jagód w postaci świeżych jagód z mlekiem, kompot, kisiel, sok
z wodą. Po 24 godzinach odchodziły wraz z kałem ogromne
ilości owsików. Po kilku miesiącach badano kał tych dzieci,
lecz nie stwierdzono w nim żadnych owsików.
Ks. Kneipp zaleca tinkturę z czarnej jagody, która po -
winna znajdować się w każdej aptece domowej. Tinktura ma
zastosowanie przy biegunkach, dyzenteriach i nawet czerwon -
ce bakteryjnej przy stolcach bolesnych i krwawych.
Rp. 2—3 garści jagód zalać 1/4 1 wódki.
Im dłużej nalewka stoi, tym lepsza jest w działaniu. Może
nawet stać kilka lat.
Przy krwawych stolcach rozcieńczyć 1 łyżkę tinktury
2 łyżkami wody. Po 8—10 godzinach powtórzyć kurację. Bar-
dzo rzadko się zdarza, że trzeba powtórzyć ją po raz trzeci.
Dozowanie nalewki zależy od stopnia nasilenia choroby.
Najmniejsza dawka wynosi od 10—12 kropli — na cukier —
średnia ok. 30 kropli i największa 1 łyżka nalewki rozcieńczo -
nej wodą j.w.
Przy czerwonce należy stosować ponadto kompres z octem
(ocet rozcieńczyć wodą w stosunku 1:3) na podbrzusze. 70
Jednakże należy pamiętać: całe jagody czernicy działają
regulująco na stolec — zaś sam sok czy odwar (przecedzony)
ma właściwości zapierające i stosowany jest przy biegunkach.
I jeszcze jedna uwaga: jagody należy zbierać jak najdalej
od szosy. Ostatnie badania laboratoryjne wykazały bowiem,
70
Patrz: S. Kneipp „Meine Wasserkur", s. 131—132.
iż czarne jagody, rosnące nawet w odległości 25 km od aglo-
meracji miejskich, zawierały znaczne ilości ołowiu — prze-
kraczające dopuszczalne normy.
19. UPRAWA ZIÓŁ W OGRÓDKU PRZYDOMOWYM"
W związku z nawrotem w lecznictwie do ziół i fitoterapii,
wzrosło także zainteresowanie społeczeństwa owym zagadnie-
niem. Coraz więcej osób poszukuje literatury dotyczącej zioło-
lecznictwa lub informacji o sposobach zbioru i uprawy roślin
leczniczych. Pada także pytanie, czy warto uprawiać zioła dla
własnych potrzeb w ogródku przydomowym. Otóż jak najbar-
dziej! Zioła w ogrodzie, to istna „skarbnica żywych witamin"
i mikroelementów. Mogą one ponadto być wykorzystywane
w gospodarstwie domowym w stanie świeżym, co przyczynia
się także znacznie do apetycznego wyglądu przyrządzanych
potraw. Lecz rzeczą najważniejszą jest to, że zioła posadzone
i „własnoręcznie wyhodowane pod czułym okiem" w ogródku w
mniejszym stopniu narażone są na czynniki zatruwające
środowisko, jakimi są spaliny samochodów (etylina + ołów),
nawozy sztuczne, środki chwasto- i owadobójcze — słowem —
na chemię.
Potrzeby jednej rodziny są niewielkie, a ziółka będą tym
sposobem zawsze w zasięgu ręki. Poza tym zajmują mało
miejsca, są niekiedy ozdobą ogródka skalnego (dziurawiec, la-
wenda, rozmaryn, rumianek), upiększają rabatki (szałwia, hy-
zop, tyrnian, rumianek) lub służą w postaci żywopłotu — jako
osłona przed wiatrem (lubczyk, arcydzięgiel), a po wysuszeniu
mogą być włączane do suchych bukietów (arcydzięgiel, la -
wenda).
Do uprawy w ogródku przydomowym najbardziej nadają
się zioła będące zarazem przyprawą kuchenną i odznaczające
się typowymi właściwościami leczniczymi. Do nich należą za-
równo rośliny jednoroczne (anyż, bazylia, majeranek, rumia -
nek, ogórecznik, koperek, gorczyca, czarnuszka, cząber, pieprz
turecki) jak i dwu- lub wieloletnie (arcydzięgiel, estragon,
kminek, lubczyk, mięta pieprzowa, chrzan, szałwia, czosnek,
71
Pa trz : C y b u l s k a H ., J a n i c k a H ., W i s z n i e w s k i J., Wy- s
o c k a A. „ U pr aw a i z bi ór zi ół " War sz a wa , 19 50 , pa s si m.
 tymianek, melisa lekarska, dziurawiec, koper włoski, la-
wenda).72 ,
Nasiona niektórych z w/w roślin nabywać można w skle-
pach „Herbapolu" w opakowaniach 5—10 gramowych. Nie-
kiedy sąsiedzi chętnie podzielą się rozsadą, która stać się może
zalążkiem „plantacji przydomowej". Nadmiar wysuszonego su-
rowca można obecnie łatwo odsprzedać terenowym jednostkpm
przemysłu zielarskiego po stosunkowo wysokich cenach, za-
silając tym samym własny budżet domowy.
Przystępując do uprawy ziół we własnym ogródku, należy
przede wszystkim przygotować dla nich odpowiednie stano-
wisko w zależności od ich wymagań, gdyż większość ziół
uprawnych pochodzi z klimatu ciepłego. (Lawenda, szałwia,
tymianek, majeranek, melisa lekarska).
Uprawiając rip. rumianek, którego często brak w aptekach
i sklepach zielarskich, należy wykorzystać te miejsca w ogro-
dzie, w których brak żyznej ziemi, rumianek bowiem nie lubi
gleb podmokłych i gliniastych. Pięknie kwitnie natomiast na
glebach tzw. „ziemniaczano-żytnich". Takie stanowisko np. po
wczesnych ziemniakach przygotować należy we wrześniu, gdyż
wtedy należy wysiewać rumianek w rzędy odległe od siebie
co 20—30 cm, przyklepując jedynie nasiona. Po kilku tygod-
niach widoczne są charakterystyczne pierzaste listki, które
dobrze znoszą zimę, nie wymarzają i odbijają już wczesną
wiosną by zakwitnąć w czerwcu. Wtedy, w miarę zakwitania,
zbiera się kwiaty stopniowo w dniu słoneczne i — rozkładając
je cienką warstwą na papierze lub siatce o drobnych
oczkach — suszy na przewiewie w cieniu.
Również dziurawiec powinien znajdować się w każdej
apteczce domowej, gdyż nie zawsze można go nabyć, poza
tym jest to roślina łatwa w uprawie. Wymagania glebowe są
takie same, jak przy uprawie rumianku. Wysiew następuje
także jesienią (najkorzystniejszy okres to październik—listo-
pad). W przypadku trudności nabycia nasion w „Herbapolu",
zebrać można je ze stanu naturalnego. Ponieważ nasiona te
są bardzo drobne, najlepiej zmieszać je z piaskiem w stosunku
1:3, co ułatwia równomierny wysiew. Nasion nie przykrywa
się ziemią a jedynie przyklepuje deseczką lub2 łopatą. Na po-
trzeby jednej rodziny wystarczy zasiać 2—3 m . Młode roślinki
ukazują się dopiero wczesną wiosną i wtedy należy zagonki
71
Patrz: Tyszyńsk a-K ownacka D. „Zioła na działce i
w ogródku przydomowym", 1978, passlm.
starannie oczyścić z chwastów aż do momentu, gdy tworzyć
będą jeden łan. Roślinki dziurawca, tak jak rumianek, lubią
dużo światła i słońca. Rosną w tym samym miejscu 2—3 lata
osiągając wysokość od 50—100 cm, w zależności od gleby, na
której wyrosły. Zbyt bujny wzrost nie jest wskazany, gdyż
wtedy więcej jest liści i łodyg, a mniej kwiatów.
Ziele dziurawca wraz z kwiatem zbiera się w początkach
kwitnienia (kwiaty rozkwitnięte + pąki kwiatowe) ścinając
pędy w dni słoneczne na wysokość ok. 10 cm nad ziemią by
umożliwić roślinie ponowne odrastanie. Suszyć należy dziura-
wiec w miejscu przewiewnym, ciepłym i zacienionym, rozkła-
dając go cienką warstwą na sitach czy papierze lub wiesza-
jąc w niewielkich pęczkach na strychu.
Arcydzięgiel i lubczyk tzw. „Maggi" mają podobne wy-
magania glebowe i dlatego mogą być uprawiane wspólnie.
Jednakże lubczyk jest rośliną wieloletnią, a arcydzięgiel tyl -
ko dwuletnią, która ginie w drugim roku uprawy po wydaniu
nasion.
Arcydzięgiel i lubczyk nie wymarzają zimą, gdyż są rośli-
nami naszego klimatu. Nie mają też specjalnych wymagań
glebowych. Jednak źle rosną na piaskach oraz terenach pod-
mokłych. Ziemię pod ich uprawę przygotować należy wczesną
jesienią (stanowisko słoneczne, głęboko przekopać), gdyż
w sierpniu należy wysiać zaledwie kilka nasion na potrzeby
jednej rodziny. Rośliny te bowiem wyrastają do 2 m wyso-
kości tworząc bujne krzewy; z tego też powodu należy za-
chować odstęp metrowy między poszczególnymi sadzonkami.
Nasiona wysiewa się rzędami na głębokość 1 cm nakry-
wając je ziemią. Wschodzą po 2—3 tygodniach. Roślinki roz-
sadza się na miejsce stałe, kiedy mają 2—3 listki w pełni wy-
kształtowane.
Korzenie lubczyku (Maggi) można wykopać jesienią dru-
kiego roku uprawy i po wysuszeniu dodać do zimowej włosz-
czyzny lub stosować jako lek moczopędny. Świeże liście uży-
wa się przez cały sezon do zup jarzynowych.
Korzeń arcydzięgla wykopany jesienią, suszony i utarty
ma zastosowanie przy sporządzaniu sosów, sałat i ryb, a w le-
cznictwie używany jest przy dolegliwościach żołądkowych, po-
prawiając przemianę materii i trawienie.
Młode listki, pędy i ogonki liściowe smażone w syropie
jak owoce kandyzowane, używa się do dekoracji tortów jako
dodatek do bakalii, przy wypieku keksów.
 Melisy lekarskiej, rośliny o cudownym cytrynowym za-
pachu, nieodzownego- leku stosowanego przy nerwobólach, ner-
wicy, depresji, migrenie, bezsenności itp. oraz mięty pieprzo-
wej, leku tak często poprawiającego samopoczucie przy dole-
kliwościach żołądkowych, nie powinno również brakować
w ogródku przydomowym.
Wymagania glebowe obu roślin są podobne: lubią ziemię
żyzną, zasobną w wilgoć i stanowiska w miarę słoneczne, gdyż
hodowane w cieniu wydają mniejszy plon.
Melisę lekarską rozmnażać można przez siew i przez dzie-
lenie krzaków na kilka sadzonek. Nasiona melisy wysiewa się
do inspektu w marcu, gdzie kiełkują w ciągu 20—30 dni lub
w maju wprost do ziemi w płytkie rowki, w odstępach 15 cm
przykrywając je lekko ziemią. Młode roślinki wysadza się
w odstępach 30X30 cm. Po zasadaeniu należy je podlać.
W okresie wegetacji ścina się 2—3 krotnie ulistnione ło-
dygi w początkach kwitnienia. Ostatniego zbioru nie powinno
się później przeprowadzać niż w końcu sierpnia, by rośliny
mogły odrosnąć do zimy. Po 2—3 latach zmienić należy miej-
sce uprawy i odnowić rośliny. Melisę wiąże się w małe pęczki
lub rozkłada cienką warstwą na siatce lub papierze i suszy
przy silnym przewiewie.
Miętę pieprzową rozmnaża się wyłącznie z sadzonek, gdyż
nasiona jej wydają surowiec mało wartościowy. Jedna roślina
mateczna wydaje po rocznym okresie hodowli 20—30 sadzo-
nek ukorzenionych. Rozłogi mięty wykopuje się wiosną i tnie
ostrym nożem na sadzonki tak, by każda posiadała 2—3 uko-
rzenione węzły. Roślinki wysadza się w odstępach 40—50 cm,
stosując odstępy między rowkami 20—30 cm.
Zbiór mięty pieprzowej i suszenie — jak melisy lekar-
skiej.
Lawenda zaliczana jest także do leków wpływających ko-
jąco na układ nerwowy i dlatego — zwłaszcza w naszych cza-
sach, cechujących się niepokojem i ciągłymi stresami — po-
winna być uprawiana w każdym" ogródku, by potem znaleźć
swoje miejsce w apteczce domowej i służyć w razie potrzeby
jako lek.
Suszony kwiat lawendy używano kiedyś w formie hafto-
wanych woreczków do napachniania szaf z bielizną i ubra-
niem. Przyjemna woń lawendy ponadto zabezpiecza przed mo-
lami — podobnie, jak powszechnie znana i stosowana w tym
celu roślina tzw. „bagno" — a suszone kwiatostany służyć mo-
gą jako dodatek do suszonych bukietów.
Lawenda jest rośliną krajów południowych i z tego wzglę-
du stanowisko jej uprawy powinno być osłonięte od zimnych
wiatrów i nasłonecznione. Dobrze rośnie na glebach lżejszych,
zasobych w wapno i próchnicę.
Lawendę rozmnożyć można z nasion lub sadzonek lub
jak np. chryzantemy lub pelargonie. Nasiona wysiewa się do
inspektu późną jesienią i zakrywa lekko liśćmi. W okresie
zimy przechodzą tam w sposób naturalny pobudzenie do kieł-
kowania tzw. stratyfikację. Gdy roślinki na wiosnę w inspek-
cie osiągną wysokość 6—8 cm trzeba je wysadzić do gruntu
w odległości 60—80 cm zachowując odległość między rzęda-
mi 25—30 cm.
Lawenda w pierwszym roku po posadzeniu rośnie bardzo
wolno, a dopiero w drugim roku kwitnie po raz pierwszy.
W pierwszych 2 latach można wykorzystać miejsce między
roślinkami sadząc paprykę lub majeranek. Pielęgnacja polega
na stałym spulchnianiu gleby i usuwaniu chwastów. W dru-
gim roku po wysadzeniu trzeba krzaczki przyciąć, by pobu-
dzić je do silniejszego krzewienia się. Na zimę lekko przykryć
liśćmi, by uchronić je przed wymarznięciem.
Lawenda korzeni się bardzo głęboko — ok. 2 m — i pozo-
staje na tym samym miejscu 6—10 lat.
Zbioru kwiatostanu lawendy dokonuje się kilkakrotnie
i to wtedy, kiedy większość pąków w kłosku już się rozwinęła
(druga połowa lipca). Ścina się je w dzień słoneczny i suchy,
w godzinach między 10—16, gdyż wtedy zawartość olejków
zapachowych jest najwyższa i suszy rozłożone na sitach lub
papierze w miejscu ciepłym, przewiewnym i zacienionym.
Lawendę przechowuje się w szczelnych pojemnikach, za-
chowuje ona wtedy swój aromat przez kilka lat.
Uprawę szałwii prowadzi się przez okres 3 lat. Wymaga
stanowiska osłoniętego i słonecznego, gleby wilgotnej i zasob-
nej w wapń. Szałwię rozmnaża się przez wysiew lub przez
dzielenie krzewu matecznego.-Siewu dokonuje się w czerwcu,
a młode roślinki przykrywa się na zimę lekko liśćmi. Wczesną
wiosną następnego roku wysadza się je na miejsce stałe po-
dobnie, jak tymianek (tymianek udaje się też na ziemi lżej-
szej, bogatej w wapń) w odstępach 40X40 cm.
Zbioru dokonuje się 2—3 krotnie w ciągu roku, zawsze
w dni pogodne po obeschnięciu rannej rosy, ścinając rośliny
około 10 cm nad ziemią. Ostatniego zbioru należy dokonać nie
później niż w drugiej połowie sierpnia, aby rośliny dostatecz-
nie wyrosły do zimy i stały się odporne na mrozy.
 Suszenie odbywa się, jak przy melisie i mięcie.
Ojczyzną majeranku jest Azja i północna Afryka. Dlatego
też hodowany w warunkach klimatycznych północnej Europy,
wymaga stanowiska słonecznego i osłoniętego. Gleby wyma-
ga ogrodowej, ciepłej.
Majeranek rozmnaża się z nasion, które wysiać można
w pierwszej połowie maja wprost do gruntu. Wschody nastę-
pują po 10—14 dniach. Gdy roślinki osiągną wysokość około
5 cm, przerywa się je lub przesadza, pozostawiając odstępy
10 cm.
W dni pogodne, po obeschnięciu rannej rosy przystępuje
się do pierwszego zbioru roślin i to wtedy, kiedy ukażą się
pączki kwiatowe — tuż przed ich zakwitnięciem. Rośliny ści-
na się ok. 5 cm nad ziemią, gdyż zbyt wysokie przycięcie pro-
wadzi do wytworzenia przez roślinę dużej ilości części zdrew-
niałych.
Drugiego zbioru majeranku dokonać można po 6 tygod-
niach, a przy sprzyjających warunkach atmosferycznych
otrzymać można nieraz trzeci zbiór.
Ziele wiesza się — w celu suszenia — powiązane w luźne
pęczki w miejscu ciepłym, zaciemnionym i przewiewnym —
na strychu. Otarty majeranek dość szybko wietrzeje i dlatego
przechowywać go należy w opakowaniu szczelnym.
20. JAK, KIEDY, GDZIE ZBIERAĆ ZIOŁA?
Zbieranie ziół dla własnych potrzeb stało się w ostatnich
latach dość modnym zajęciem. Jednakże zbierający nie zawsze
są do tej czynności dobrze przygotowani.. Przede wszystkim
trzeba dobrze znać rośliny, które się zbiera, trzeba zapoznać
się z ich szczegółowym opisem botanicznym, trzeba wiedzieć,
które części roślin mają znaczenie terapeutyczne i wreszcie
trzeba znać zalecenia dotyczące zbioru, suszenia i przecho-
wywania.
Zbieracza obowiązują także pewne zasady, które mają na
celu ochronę przyrody:
1. nie wolno zbierać roślin będących pod ochroną, jak np. —
podaję tu najbardziej znane — arnika, porost islandzki,
orlik, sasanka, miłek wiosenny, rosiczka, widłaki, bluszcz,
storczykowate, macierzanka wonna, pierwiosnek lek., zi-
mowit jesienny, tysiącznik, mącznica.
2. Zbierać należy tylko tam, gdzie są większe skupiska tych
samych roślin, pozostawiając część do rozmnożenia.
3. Korę wolno zbierać tylko ze ściętych, przez leśniczych, ga
łęzi.
4. Przy zbiorze nie wolno wyrywać roślin wraz z korzeniami.
Ponadto, zbierając zioła dla własnych potrzeb, czynić na-
leży to w sposób umiarkowany, by nie zmarnować cennego
surowca, który i tak już ucierpiał przez działalność człowieka
dążącego do opanowania przyrody oraz przez rabunkową eks-
ploatację roślin dziko rosnących, co przyczyniło się do ich co-
raz rzadszego występowania lub całkowitego wyniszczenia.
W konsekwencji wyniszczenia przez człowieka jednego
gatunku, zakłócona została równowaga w przyrodzie co spo-
wodowało zmianę układu między roślinami, rozmnażanie się
szkodników, a nawet niekorzystne zmiany klimatyczne.
Zatem, przystępując do zbierania tych, dla ludzkiego zdro-
wia tak cennych „leków z Bożej Apteki", pamiętajmy, że Bóg,
Stwórca Wszechrzeczy, powołał nas do tego, by gospodarować
rozsądnie i umiejętnie skarbami tej ziemi „bo zniszczy Bóg
tych, którzy niszczą ziemię" (Objaw. św. Jana XI,18).
Korę — zbiera się wczesną wiosną wtedy, kiedy
prowadzone są wyręby drzew lub wyci-
nanie gałęzi. Poza tym w początkach wege-
tacji drzew lub krzewów łatwo oddzielić
można korę od drewna.
K o r z e n i e — wykopuje się je jesienią lub wczesną wios-
i ną; najlepiej przy pomocy wideł amery-
Kłącza kańskich. Po oczyszczeniu korzeni i kłączy
z części nadgniłych i ziemi, najlepiej płu-
kać w wodzie bieżącej. Kłącza tataraku
zbierać można również latem.
Kwiaty — zbiera się na początku lub w czasie kwit -
nienia, delikatnie ujmując główkę końcami
palców, układa się je luźno w koszyczku.
Liście — zbiera się młode, zdrowe i układa luźno
w naczyniu, by zapobiec ich „zaparzaniu".
N a s i o n a — np. gorczycy, kopru, anyżu etc. zbiera się
w dni pochmurne, lecz bezdeszczowe, przed
 obeschnięciem rosy, bo wtedy nie osypują
się przy zbiorze.
Owoce — zbiór owoców mięsistych np. jarzębiny,
czarnego bzu odbywa się przy pomocy se-
katora lub nożyczek. Ścięte owoce układa
się w koszyczku i przenosi do suszenia. Po-
szczególne owoce obrywa się potem. Owoce
jałowca zbiera się późną jesienią i zimą
rozkładając pod krzakami czyste płachty i
otrzepując poszczególne gałęzie.
Pączki — zbiór np. brzozowych przeprowadza się
przez osmykiwanie gałązek. Większe
pączki, np. sosny, ścina się ostrym nożem
przy nasadzie.
Ziele — jego zbiór zależy od typu rośliny np. krwa-
wnik, dziurawiec, pokrzywę ścina się seka-
torem, nożycami lub nożem, ale zawsze tak,
by pozostawić najniższą jej część. Ziela
nigdy nie należy zrywać ręką, gdyż często
wyrywa się przy tym całe rośliny wraz
z korzeniami. Niektóre zioła zbiera się ra-
zem z korzeniami np. mniszek lekarski, ko-
pytnik itp. wycinając je w głębi ziemi ostrym
nożem. Te rośliny — po dokładnym
oczyszczeniu ich korzeni z ziemi, zgniłych
części i pożółkłych liści — należy umyć.
Sezon zbioru ziół trwa od wczesnej wiosny
do późnej jesieni.
Jeszcze kilka lat temu można by na tych zaleceniach za-
kończyć instrukcje dotyczące zbierania ziół. W dobie obecnej,
w miarę postępu cywilizacji, a więc i wzmożonego zanie-
czyszczania środowiska przez wielkie aglomeracje miejskie,
należy dodatkowo mieć na uwadze miejsce zbioru ziół.
Nie wolno zbierać roślin leczniczych w rowach i na po-
boczach szos, przy których odbywa się ruch samochodowy,
gdyż spaliny pojazdów zatruwające środowisko rakotwórczą
etyliną (ołów), wchłaniane są przez rośliny czyniąc je niezdat-
nymi dla celów terapeutycznych. Także łąki, lasy i bagna, znaj-
dujące się w pobliżu fabryk i zakładów przemysłowych, per-
namentnie zatruwane są pyłami i dymem z tych ośrodków.
Rośliny zaś, rosnące nad strumykami, czerpiąc wilgoć ze ska-
żonej wody, stają się również skażone.
Nie zawsze zbierać można też zioła z poboczy miedz i pól
uprawnych, gdyż te z kolei mogą być zatrute środkami ehwa-
sto- lub owadobójczymi.
Dlatego też zbierający zioła z dzikiego stanu powinni wy-
szukiwać miejsca odległe i jak najdalej położone od wielkich
miast i osiedli.
21. SUSZENIE I PRZECHOWYWANIE ZIÓŁ
Wartości lecznicze ziół zależą w dużym stopniu od sposobu
ich suszenia. Suszyć należy je jak najkrócej i jak najszybciej
po zbiorze, w warunkach naturalnych (powietrze, słońce) lub
w suszarniach ogrzewanych sztucznie.
W warunkach domowych zioła suszyć można na płytkach
kuchennych, na kaloryferach lub w piecykach, przestrzegając
podanej w „Kalendarzu zbierania ziół" — temperatur susze-
nia.
W zasadzie ziół nie można suszyć na słońcu, gdyż zmie-
niają barwę i tracą wartości lecznicze — dotyczy to przede
wszystkim ziela, liści i kwiatów. Natomiast kłącza, korzenie,
kory i owoce stanowią tu wyjątek.
Ciepło słońca natomiast przy suszeniu surowca liściaste-
go wykorzystać można rozkładając go cienką warstwą na
sitach umieszczonych na strychach, poddaszach i stodołach
(lub w izbach mieszkalnych). Stosować można suszenie w gir-
landach, które polega na nawlekaniu roślin na druty lub moc-
ny szpagat i zachowując pewną odległość między poszczegól-
nymi roślinami, rozwiesza się na strychu. Suszenie w pęcz-
kach nie daje tak dobrych efektów, gdyż schnięcie roślin od-
bywa się nierównomiernie, a niekiedy wewnątrz pleśnieją.
Na strychu, słońce, ogrzewając dach podnosi nieraz tempera-
turę do 40°C, szczególnie wtedy, kiedy dach kryty jest blachą
lub papą.
Pomieszczenia, w których się suszy zioła powinny być
przewiewne, gdyż powietrze szybko wchłania wilgoć i tym
samym przyśpiesza ich suszenie.
 Wysuszony surowiec trzeba jak najszybciej zapakować za-
chowując przy tym zasadę by zioła aromatyczne, zawierające
olejki lotne jak np. mięta, melisa, rozmaryn, szałwia etc. prze -
chowywać w szczelnie zamkniętych słojach np. w twistach)
lub metalowych pudełkach. Lecz zioła muszą być naprawdę do-
brze wysuszone by nie pleśniały.
Inne zioła przechowywać można w opakowaniach papie-
rowych lub woreczkach lnianych wzgl. bawełnianych szczelnie
zamkniętych.
Aby uniknąć pomyłek należy pamiętać, by do każdego
opakowania dołączyć etykietkę z nazwą ziela i datą zbioru.
KALENDARZ ZBIORU ZIÓŁ

Ułatwia przygotowanie się do zbioru surowców zielar -

skich. Jednakże dane w kalendarzu należy traktować orien -
tacyjnie obserwując rozwój roślin na łonie natury, gdyż w za -
leżności od przebiegu warunków atmosferycznych różnica przy
wzroście roślin może wynosić nawet kilka tygodni. A chodzi
przecież przede wszystkim o to, by uchwycić najwłaściwszy
okres zbioru.
Przy zbiorze bardzo ważna jest również pora dnia, faza
księżyca (najlepiej zbierać zioła w fazie przybierającej, przed
oraz w pełni księżyca) oraz pogoda. Nie wolno zbierać ziół
w czasie deszczu, jak również z rosą ranną lub wieczorną.
Tylko surowce łatwo osypujące się jak np. kminek, anyż, kioski
widłaku, należy zbierać w pogodę wilgotną — lecz nie
deszczową, lub rano z rosą. Ogólnie rzecz biorąc, należy zioła
zbierać tylko w dni słoneczne. Surowce zielarskie zawierające
olejki eteryczne, jak np. lawenda, tymianek, szałwia, mięta,
melisa etc. należy zbierać podczas słońca od 10 rano do 15 po
południu.
Przy zbiorze korzeni i kłączy pogoda i pora dnia nie maja
znaczenia.
KALENDARZ ZBIORU ROŚLIN
ZIELARSKICH
Oprać. wg. E. Schneider „ Nufec die heilkra|łigen P|lonzen" ,s't2^-23O