DERS KİTABI

İmal Usulleri Mikell P. Groover, Fundamentals of Modern Manufacturing,

Wiley&Sons, 3rd Ed, 2007

Doç.Dr.Ali Gökşenli

goksenli@itu.edu.tr

İMALATA GİRİŞ VE GENEL BAKIŞ İmalat Nedir?

1. İmalat Nedir? İmalat terimi, iki Latince sözcükten manus (el) ve factus
2. İmalatta Malzemeler (yapma) oluşur; bileşiminin anlamı “el yapımı” dır
3. İmal Usulleri ▪ “El yapımı” (İngilizcesi “Manufacture”) sözcüğü M.Ö.
4. Üretim Sistemleri 1567 yılında ilk kez önem kazandığında kullanılan
imalat yöntemlerini tanımlamıştı.
5. Ders Notlarının Yapısı
▪ Çoğu modern imalat işlemleri, çalışan insanlar
tarafından denetlenen mekanize veya otomatik
ekipmanlarla gerçekleştirilmektedir

İmalat Önemlidir İmalat – Teknolojik Açıdan Önemlidir

▪ Teknolojik açıdan Teknoloji – Topluma ve üyelerine ihtiyaç duydukları
▪ Ekonomik Açıdan veya istedikleri şeyleri sağlamak için bilimin
▪ Tarihsel Açıdan uygulanması
▪ Teknoloji toplumumuza ve üyelerine, daha iyi
yaşamalarına yardım eden ürünleri sağlar
▪ Bu ürünlerin ortak yönleri nelerdir?
▪ Tümü imal edilir
▪ İmalat teknolojiyi mümkün kılan temel faktördür

1
 İmalat – Teknolojik Açıdan İmalat – Ekonomik Açıdan
Parça veya ürün yapmak amacıyla, başlangıç Malzemelerin, bir veya daha fazla imalat ve/veya
malzemesinin geometrisini, özelliklerini ve/veya montaj işlemi aracılığıyla daha yüksek değere
görünüşünü değiştirmek için fiziksel veya kimyasal sahip parçalara dönüştürülmesi
işlemlerin uygulanmasıdır. ▪ İmalat, malzemeye şeklini veya özelliklerini
▪ İmalat, montajı da kapsar değiştirerek veya başka malzemelerle
▪ Çoğu, belirli bir işlem sırası halinde uygulanır birleştirerek artıdeğer katar
İmal
Usulleri
Şekil 1.1 (a) Şekil 1.1 (b)
Teknik bir Başlangıç İşlenmiş Ekonomik bir Katma
değer YTL
işlem olarak malzemesi parça işlem olarak
İmal
İmalat Usulleri İmalat
Başlangıç İşlenen İşlenmiş
malzemesi malzeme parça
Hurda veya
atık

İmalat Sanayileri İmalat Sanayileri - devam

Sanayi (endüstri) mal ve hizmet üreten veya
sağlayan kuruluş veya organizasyonlardan
oluşur,
▪ Sanayi aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:
1. Birincil sanayiler – tarım, madencilik gibi
ulusal kaynakları ortaya çıkaran veya
gerçekleştirenler
2. İkincil sanayiler – birincil sanayilerin
çıktılarını alan ve tüketici veya sermaye
mallarına dönüştürenler - imalat temel
aktivitedir
3. Üçüncül sanayiler – hizmet sektörü
▪ İkincil sanayiler imalat, konstrüksiyon ve
elektrik enerjisi üretimini içerir
▪ İmalat, ürünleri bu kitapta ele alınmayan örn.
Aparat, tüketim, kimyasallar ve gıda işleme
gibi değişik sektörleri de içerir
▪ Bizim açımızdan imalat, teknik ekipmanların
üretimi anlamına gelmektedir
▪ Cıvata ve perçinler, dövme ürünler,
arabalar, uçaklar, dijital bilgisayarlar,
plastik parçalar ve seramik ürünler

Üretim Miktarı Q Fabrika Operasyonlarında P - Q Değişimi

Bir fabrika tarafından yapılan Q ürün miktarı, işgücü,
üretim araçları ve prosedürlerin organizasyon
şekli üzerine önemli bir etkiye sahiptir
Ürün değişikliği

▪ Yıllık üretim miktarları üç kademede

Düşük
sınıflandırılabilir:
Üretim hızı Yıllık Miktar Q Orta

Düşük üretim 1 - 100 birim Yüksek

Orta üretim 100 -10,000 birim
Yüksek üretim 10,000 - milyonlar Üretim miktarı

Şekil 1.2 P-Q ilişkisi

2
 İmalattaki Malzemeler
Çoğu mühendislik malzemeleri, üç temel
kategoride sınıflandırılabilir:
1. Metaller
2. Seramikler
3. Polimerler
▪ Kimyaları birbirinden farklıdır
▪ Mekanik ve fiziksel özellikleri farklıdır
▪ Bu farklar, bunlardan ürün elde etmek için
kullanılabilecek imalat yöntemlerini etkiler
1. Metaller
En az biri metalsel olan, iki veya daha fazla
elementin bileşimi olan genellikle alaşımlar
▪ İki temel grubu:
1. Demir esaslı metaller – dünyada metal
tonajının yaklaşık % 75’ini oluşturan demir’e
dayanır:
▪ Çelik = Fe-C alaşımı (0.02 - 2.11% C)
▪ Dökme demir = Fe-C alaşımı (2% - 4% C)
2. Demirdışı metaller – tüm diğer metalsel
elementler ve bunların alaşımları:
alüminyum, bakır, magnezyum, nikel, gümüş,
kalay, titanyum, vs.
3. Polimerler
Çok büyük moleküller oluşturmak üzere
elektronlarını paylaşan, Mer denilen yapısal
ünitelerin tekrarlanmasıyla oluşan bileşiklerdir
▪ Üç kategorisi:
1. Termoplastik polimerler – moleküler
yapılarını değiştirmeden çok sayıda ısıtılıp
soğutulabilirler
2. Termoset polimerler – molekülleri kimyasal
olarak rijit bir yapıya dönüşmüştür
(sertleşmiştir) – tekrar ısıtılamazlar
3. Elastomerler – önemli elastik davranış
gösterirler
Ek olarak: Kompozitler
Başlı başına bir kategori olmaktan çok, diğer üç
temel türün homojen olmayan karışımlarıdır
Üç temel malzeme
türünün ve ayrıca
kompozitlerin Venn
şeması
2. Seramikler
Metalsel (veya yarı metalsel) ve metal dışı
elementleri içeren bileşikler.
▪ Tipik metal dışı elementler oksijen, azot ve
karbon’dur
▪ İmalat bakımından, seramikler gruplandırılır:
1. Kristalin seramikler – aşağıdakileri içerir:
▪ Geleneksel seramikler, örn. Kil (sulu
alüminyum silikat)
▪ Modern seramikler, örn. alümina (Al2O3)
2. Camlar – çoğu silika’ya dayanır (SiO2)
4. Kompozitler
Bileşenlerininkine göre daha üstün özelliklere
ulaşmak için ayrı ayrı işlenen ve bir araya
getirilen iki veya daha fazla fazdan oluşan
malzeme
▪ Faz – bir katı metaldeki aynı birim hücre
yapısının taneleri gibi, homojen malzeme
kütlesi
▪ Genel yapı, ikincil bir fazın içine karıştırılan,
bir fazın elyaf veya parçacıklarından oluşur
▪ Özellikleri, bileşenlere, bileşenlerin fiziksel
şekillerine ve son malzemeyi oluşturmak için
hangi yolla birleştirildiklerine bağlıdır
3
 İmalat Yöntemleri
İki temel türü:
1. İşleme operasyonları – bir parçanın
malzemesini, tamamlanmış bir yapıdan, daha ileri
bir aşamaya dönüştürme
▪ Başlangıç malzemesinin geometrisini,
özelliklerini veya görünüşünü değiştiren
operasyonlar
2. Montaj operasyonları – yeni bir parça
oluşturmak için iki veya daha fazla bileşenin
birleştirilmesi

İmalat yöntemlerinin sınıflandırılması

İşleme Operasyonları Şekillendirme Yöntemleri – Dört Kategori

Değer katmak için bir malzemenin şeklini, 1.
fiziksel özelliklerini veya görünüşünü
değiştirirler
▪ İşleme operasyonlarının üç kategorisi: 2.
1. Şekillendirme operasyonları –
başlangıç parça malzemesinin 3.
geometrisini değiştirir
2. Özellik-geliştirici operasyonlar –
şeklini değiştirmeden fiziksel 4.
özelliklerini iyileştirir
3. Yüzey işleme operasyonları –
parçanın dış yüzeyini temizlemek,
işlemek, kaplama veya malzeme
yığmak için
Katılaştırma yöntemleri (DÖKÜM) –
başlangıç malzemesi sıvı veya yarı sıvı
hale ısıtılır
Toz Metalurjisi – başlangıç malzemesi
tozlardan oluşur
PŞV (Plastik Şekil Verme) yöntemleri –
başlangıç malzemesi sünek bir katıdır
(genellikle metal)
Talaş kaldırma yöntemleri – başlangıç
malzemesi sünek veya gevrek katıdır

Katılaştırma Yöntemleri Toz İşleme Yöntemleri

Başlangıç malzemesi, bir sıvıya veya yüksek Başlangıç malzemeleri metal veya seramik tozlarıdır
derecede plastik hale dönüştürmeye yeterli ▪ Genellikle, tozların ilk olarak sıkıştırıldığı ve
derecede ısıtılır ardından birbirine bağlanmaları için ısıtıldığı,
▪ Örnekler: metal dökümü, plastik kalıplama presleme ve sinterleme içerir

4
 Plastik Şekil Verme Yöntemleri
Başlangıç parçası, malzemenin akma dayanımını
aşan kuvvetlerin uygulanmasıyla şekillendirilir
▪ Örnekler: (a) dövme, (b) ekstrüzyon
Montaj Operasyonları
İki veya daha fazla parça, yeni bir parça oluşturmak
için birleştirilir
▪ Montaj operasyon türleri:
1. Birleştirme işlemleri – kalıcı bir birleşim
oluşturur
▪ Kaynak, sert lehimleme, yumuşak
lehimleme ve yapıştırma
2. Mekanik montaj – mekanik yöntemlerle
birleştirme
▪ Dişli birleştiriciler (cıvatalar, somunlar ve
vidalar); sıkı geçme, genleşen birleştiriciler
Özellik Geliştirici Yöntemler
Parça malzemesinin mekanik veya fiziksel
özelliklerinin iyileştirmek için uygulanır
▪ Parça şekli değişmez (istenen durum hariç)
▪ Örnek: ısıl işlenmiş parçanın istenmeyen
çarpılması
▪ Örnekler:
▪ Metallerin ve camların ısıl işlemi
▪ Toz metal ve seramiklerin sinterlenmesi
Talaş Kaldırma Yöntemleri
İstenen geometrinin kalması için başlangıç
parçasındaki fazla malzeme uzaklaştırılır
▪ Örnekler: tornalama, delme ve frezeleme gibi talaş
kaldırma; ayrıca taşlama ve geleneksel olmayan
yöntemler
Şekillendirme Yöntemlerinde Atık
Parça şekillendirmede atığın en aza indirilmesi
istenir
▪ Talaş kaldırma yöntemleri, çalışma yöntemi
gereği atık oluşturan işlemlerdir
▪ Çoğu döküm, kalıplama ve parçacık işleme
yöntemleri, çok az malzeme atığı oluşturur
▪ En az atık oluşturan yöntemler için terminoloji:
▪ Net şekil yöntemleri – başlangıç
malzemesinin çoğu kullanılır ve sonraki
talaş kaldırmaya gerek duyulmaz
▪ Net şekle yakın yöntemler – en az miktarda
talaş kaldırma gerekir
Yüzey İşleme Operasyonları
▪ Temizleme – kir, yağ ve diğer kirlilikleri
yüzeyden uzaklaştırmak için kimyasal ve
mekanik işlemler
▪ Yüzey işlemleri – kum püskürtme gibi
mekanik ve difüzyon gibi fiziksel işlemler
▪ Kaplama ve ince film çöktürme – parçanın
dış yüzeyinin kaplanması
5
 A machining cell consisting of two horizontal machining centers
Temperatures are around 1650 0C. supplied by an in-line pallet shuttle

A robotic arm Metal chips fly in

performs unloading a high speed
and loading turning operation
operation in a performed on a
turning center computer
using a dual numerical control
gripper (photo turning center
courtesy of (photo courtesy
Cincinnati of Cincinnati
Milacron). Milacron).

Photomicrograph of the cross section of multiple coatings of A batch of silicon wafers enters a furnace heated to 1000°C
titanium nitride and aluminum oxide on a cemented carbide (1800°F) during fabrication of integrated circuits under clean room
substrate (photo courtesy of Kennametal Inc.). conditions (photo courtesy of Intel Corporation).

6
Two welders perform arc Automated dispensing of
welding on a large steel adhesive onto component
pipe section (photo parts prior to assembly
courtesy of Lincoln (photo courtesy of EFD,
Electric Company). Inc.).

Assembly workers on an Assembly operations

engine assembly line on the Boeing 777
(photo courtesy of Ford (photo courtesy of
Motor Company). Boeing Commercial
Airplane Co.).