คลื่ น กล

MECHNICAL WAVE
คลื่น คืออะไร
คลื่น เป็นปรากฏการณ์ทเี่ นือ
้ สารถูกรบกวน ณ จุดใดจุดหนึง
่

การรบกวนนีจ้ ะถูกส่งต่อไปยังจุดอืน
่ รอบ ๆ ทุกทิศทาง พร้อมกับพา
พลังงานไปด้วย จากทีห
่ นึง
่ ไปยังอีกทีห
่ นึง
่ โดยทีอ
่ นุภาคของเนือ
้ สารทีถ
่ ก
ู
รบกวนไม่ได้เคลือ
่ นทีต
่ ามไปกับการถ่ายโอนพลังงาน
 อนุภาคของตัวกลาง
เคลื่อนที่ไปพ อมกับคลื่น
หรือไ อ างไร ?
ม่
ย่
ร้
 ประเภทของคลื่น สามารถพิจารณาการแ งไ ดังนี้

1. แ งตามการใ ตัวกลางในการเคลื่อนที่
1.1 คลื่นกล (mechanical wave) เ นคลื่นที่ องอาศัยตัวกลางในกลางเคลื่อนที่
เ น คลื่น คลื่นเสียง คลื่นในเ นเชือก คลื่นแ นดินไหว เ น น

คลื่นในเ นเชือก
คลื่น

คลื่นแ นดินไหว คลื่นเสียง

ช่
น้
ผ่
ำ
บ่
ส้
น้
ำ
ช้
ส้
ป็
ต้
ผ่
ป็
ต้
บ่
ด้
 ประเภทของคลื่น สามารถพิจารณาการแ งไ ดังนี้

1. แ งตามการใ ตัวกลางในการเคลื่อนที่ ( อ)
1.2 คลื่นแ เหล็กไฟ า (electromagnetic wave) เ นคลื่นที่ไ องอาศัยตัวกลาง
ในการเคลื่อนที่ เ น คลื่นวิทยุ คลื่นไมโครเวฟ รังสีอินฟราเรด แสง อัลตราไวโอเลต
รังสีเอ็ก รังสีแกมมา
บ่
ซ์
ม่
ช่
ฟ้
ช้
ป็
ต่
ม่
ต้
บ่
ด้
 ประเภทของคลื่น สามารถพิจารณาการแ งไ โดังนี้

2. แ งตามลักษณะการสั่นของอนุภาคตัวกลาง
บ่
บ่
ด้
 ประเภทของคลื่น สามารถพิจารณาการแ งไ โดังนี้

2. แ งตามลักษณะการสั่นของอนุภาคตัวกลางกับทิศการเคลื่อนที่ของคลื่น
2.1 คลื่นตามยาว (longitudinal wave) อนุภาคของตัวกลางสั่นในแนวเดียวกับทิศทางการ
เคลื่อนที่ของคลื่น เ น คลื่นเสียง คลื่นในสปริง

2.2 คลื่นตามขวาง (transverse wave) อนุภาคของตัวกลางสั่นในแนวตั้งฉากกับทิศทางการ

เคลื่อนที่ของคลื่น เ น การสะบัดปลายเชือก คลื่นแ เหล็กไฟ าทุกชนิด คลื่นในเ นเชือก
บ่
ช่
ช่
ม่
ฟ้
บ่
ส้
ด้
 วน าง ๆ ของคลื่น

1.ความยาวคลื่น (wavelength, λ ) คือ ระยะความยาวของลูกคลื่น 1 ลูก หรือระยะ างระห าง

สันคลื่นกับสันคลื่นที่อ ติดกัน หรือ องคลื่นกับ องคลื่นที่อ ติดกัน
ส่
ต่
ยู่
ท้
ท้
ยู่
ห่
ว่
ตัวอ าง
คลื่นที่เกิดขึ้นมีแอมพลิจูดและความยาวคลื่นเ นเ าใด
ย่
ป็
ท่
 วน าง ๆ ของคลื่น
2. คาบ (period, T) คือ เวลาที่คลื่นเคลื่อนที่ ครบ 1 ลูกคลื่น มีห วยเ น วินาที

ตัวอ าง
คลื่นขบวนหนึ่งมีลูกคลื่นจ นวน 5 ลูก ใ เวลาเคลื่อนที่ 10 วินาที คลื่นขบวนนี้มีคาบเ าไร
ส่
ย่
ต่
ำ
ช้
น่
ป็
ท่
 วน าง ๆ ของคลื่น
3.ความถี่(frequency, f ) คือ จํานวนลูกคลื่นที่เคลื่อนที่ในเวลา 1 วินาที มีห วย
เ น รอบ อวินาที หรือเฮิรต (Hz)

ตัวอ าง
คลื่นขบวนหนึ่งมีลูกคลื่นจ นวน 5 ลูก ใ เวลาเคลื่อนที่ 10 วินาที คลื่นขบวนนี้มีความถี่เ าไร
ส่
ป็
ย่
ต่
ต่
ำ
ซ์
ช้
ท่
น่
 วน าง ๆ ของคลื่น
4.อัตราเร็วคลื่น (speed of wave ; v)
คือ ระยะทางที่คลื่นเคลื่อนที่ไ ในเวลา 1 วินาที มีห วยเมตร อวินาที
ส่
ต่
ด้
น่
ต่
 ตัวอ าง
แห งก เนิดคลื่นใ คลื่นความถี่ 40 เฮิรต ความยาวคลื่น 6 เมตร คลื่นที่เกิดมีอัตราเร็วเ าใด

ตัวอ าง
แห งก เนิดคลื่นป อยคลื่นที่มีความยาวคลื่น 7 เมตร มีอัตราเร็ว 63 เมตร อวินาที แห ง
ก เนิดมีความถี่เ าไร
ำ
ล่
ล่
ำ
ำ
ย่
ย่
ท่
ห้
ล่
ซ์
ต่
ล่
ท่
 สมบัติของคลื่น

การสะ อน การหักเห การเลี้ยวเบน การแทรกสอด

Re ection Refraction Diffraction Interference
เ มื่ อ ค ลื่ น เ ค ลื่ อ น ที่ ไ ป เมื่ อ คลื่ น เคลื่ อ นที่ านรอย เมื่อคลื่นเคลื่อน านมุมหรือ เมื่อคลื่นสองขบวนเคลื่อนที่
กระทบสิ่งกีดขวาง หลัง อระห างตัวกลาง 2 ชนิด ขอบของสิ่งกีดขวาง วน มาพบกันบนตัวกลาง
ก า ร ก ร ะ ท บ ค ลื่ น จ ะ ที่ มี ค วามหนาแ น างกั น ของคลื่นบริเวณใก มุมของ เดียวกันจะเกิดการรวมกัน
เ ค ลื่ อ น ที่ ก ลั บ ม า ใ น ทิศการเคลื่อนที่ของคลื่นจะ สิ่ ง กี ด ขวาง จะเบนทิ ศ การ หรือการแทรกสอดกัน
ตัวกลางเดิม มีการเปลี่ยนแปลง เคลื่อนที่ อม านมุมของสิ่ง
กี ด ขวางไปปรากฏอ าน
หลังสิ่งกีดขวาง
ต่
fl
ว่
อ้
ท้
ผ่
ผ่
น่
ผ่
ล้
ต่
ยู่
ด้
ส่
 การสะ อน [ Re ection]

กฏการสะ อน
1.มุมตกกระทบเ ากับมุมสะ อน
2.รังสีตกกระทบ รังสีสะ อนและเ นปกติอ บนระนาบเดียวกัน
ท้
ท้
ท่
fl
ท้
ท้
ส้
ยู่
กิจกรรม 4.1 การสะ อนของคลื่นบนขดลวดสปริง (ห า 127)

ท้
น้
กิจกรรม 4.1 การสะ อนของคลื่นบนขดลวดสปริง (ห า 127)

ท้
น้
การสะ อน [ Re ection]
การสะ อนของคลื่นบนบนเ นเชือก
ท้
ท้
fl
ส้
 การสะ อน [ Re ection]

การสะ อนของคลื่นบนบนเ นเชือก

าปลายเชือกมัดไวแ น คลื่นสะ อนจะมี าปลายเชือกมัดหลวม คลื่นสะ อนจะมี

ลักษณะตรง ามกับคลื่นตกกระทบและมีมุม ลักษณะเหมือนกับคลื่นตกกระทบและมีมุม
เปลี่ยนไป 180 องศา เ าเดิมหรือมีมุมเปลี่ยนไป0 องศา
ถ้
ถ้
ท่
ท้
ท้
ข้
น่
fl
ท้
ท้
ส้
 การหักเห [ Refraction ]

การหักเหของคลื่นเกิดขึ้นเมื่อคลื่นเคลื่อนที่ านรอย อระห าง

ตัวกลางที่มีสมบัติ างกัน จะท ใ อัตราเร็ว ( v ) และความยาวคลื่น (λ)
เปลี่ยนไป แ ความถี่ ( f ) เ าเดิม
ต่
ต่
ท่
ำ
ห้
ผ่
ต่
ว่
การหักเห [ Refraction ]

กิจกรรม 4.3 การหักเหของคลื่น

น้
ำ
การหักเห [ Refraction ]

กิจกรรม 4.3 การหักเหของคลื่น

น้
ำ
การหักเห [ Refraction ]
 การเลี้ยวเบน [ Diffraction ]

เมื่อคลื่นเคลื่อน านมุมหรือขอบของสิ่งกีดขวาง วนของคลื่นบริเวณใก มุม

ของสิ่งกีดขวาง จะเบนทิศการเคลื่อนที่ อม านมุมของสิ่งกีดขวางไปปรากฏอ
านหลังสิ่งกีดขวาง
ด้
ผ่
อ้
ผ่
ส่
ล้
ยู่
การเลี้ยวเบน [ Diffraction ]

กิจกรรม 4.4 การเลี้ยวเบนของคลื่นผิว

น้
ำ
 การเลี้ยวเบน [ Diffraction ]

ค ถาม ายกิจกรรม
1.คลื่น เมื่อ านขอบแ นกั้นจะสามารถพบคลื่น านหลังขอบแ น
กั้นหรือไ อ างไร
2.คลื่นที่เคลื่อนที่ าน องเ ดมีความก าง อยก าระยะ างระห าง
สันคลื่น มีลักษณะอ างไร และแตก างจากคลื่นที่ าน องเ ดมี
ขนาดก างขึ้นหรือไ อ างไร
ำ
น้
ำ
ว้
ม่
ท้
ผ่
ย่
ผ่
ช่
ย่
ม่
ผ่
ย่
ปิ
ต่
ว้
น้
ด้
ว่
ผ่
ช่
ห่
ปิ
ผ่
ว่
 การเลี้ยวเบน [ Diffraction ]
โดยหลักของการเลี้ยวเบน คือ ทุก ๆ ห าคลื่นหมายถึงแห งก เนิดให ของคลื่นนั้น และใน
แห งก เนิดนั้นคลื่นจะมีลักษณะเ นวงกลม ดังนั้น เมื่อคลื่นเดินทาง าน องแคบ ๆ จะท ใ
แห งก เนิดคลื่นมีเพียงแห งเดียว คือคลื่นที่ าน องแคบนั้นมาไ และคลื่นที่ าน องแคบ
มาจะท ห าที่เ นแห งก เนิดคลื่นให ซึ่งมีห าคลื่นเ นรูปครึ่งวงกลม ดังนั้นทิศทางของ
การเคลื่อนที่ของแนวคลื่นจึงเปลี่ยนไป ดังภาพ

การเลี้ยวเบนไ ของคลื่น จะเ นไป

ตาม หลักของฮอยเกน
ซึ่งก าว า “ ทุก ๆ จุดบนห าคลื่น
สามารถประพฤติตัวเ นแห งก เนิด
คลื่นให ไ ”
ล่
ล่
ล่
ำ
ำ
ำ
ม่
ว่
น้
ด้
ด้
ป็
ป็
ล่
ำ
น้
ล่
ล่
ป็
ำ
ส์
ป็
ม่
น้
ผ่
น้
ช่
ป็
ล่
ำ
ด้
ผ่
ม่
ช่
ผ่
ช่
ำ
ห้
การแทรกสอด [ Interference ]
เมื่อคลื่นสองขบวนเคลื่อนที่มาพบกันบนตัวกลางเดียวกันจะเกิดการรวมกัน หรือ
การแทรกสอดกัน เกิดรูป างของคลื่นรวมโดยอาจเ นการรวมแบบเสริมหรือแบบหัก าง
หลังจากที่คลื่นทั้งสองเคลื่อนที่ านกันไปแ วแ ละคลื่นจะกลับมามีรูป างแบบเดิมและ
เคลื่อนที่ในทิศทางเดิม

การแทรกสอด [ Interference ]
https://www.geogebra.org/m/e82j9eQ9
ร่
ผ่
ล้
ต่
ป็
ร่
ล้
 ค ถาม?
จากรูปคลื่นผิว ดัง อไปนี้ ใ ระบุพฤติกรรมของคลื่น และระบุบริเวณที่คลื่น
แสดง พฤติกรรมนั้น
ำ
น้
ำ
ต่
ห้
 ค ถาม?
จากรูปคลื่นผิว ดัง อไปนี้ ใ ระบุพฤติกรรมของคลื่น และระบุบริเวณที่
คลื่นแสดง พฤติกรรมนั้น
ำ
น้
ำ
ต่
ห้
 ค ถาม?
จากรูป คลื่นสองคลื่นก ลังเคลื่อนที่เ าหากัน ใ นักเรียนวาดรูป
คลื่นรวมเมื่อคลื่นสองคลื่นมาพบกันในขณะการกระจัดสูงสุดของคลื่นทั้งสองอ ใน
แนวเ นประและวาดรูปคลื่น เมื่อคลื่นทั้งสองเคลื่อนที่ านกันแ ว
ำ
ส้
ำ
ข้
ห้
ผ่
ล้
ยู่
 ค ถาม?
จากรูปเมื่อคลื่นสองคลื่นก ลังเคลื่อนที่มาพบกัน ใ นักเรียน
วาดรูปคลื่นรวม เมื่อคลื่นทั้งสองเคลื่อนที่มาพบและ อนทับกันพอดี
ำ
ำ
ห้
ซ้
 การสั่น อง
Resonance
พ้
 การสั่น อง (Resonance)
ความถี่ธรรมชาติ(natural frequency)
เมื่อวัตถุหรืออนุภาคแก งหรือสั่นอ างอิสระ เ น การแก งชิง าแ ว
ป อยใ แก งแบบอิสระ การดีดสายกีตา ใ สั่น เ น น
ความถี่ธรรมชาติ คือ ความถี่ที่วัตถุสั่นหรือแก งอ างอิสระซึ่งมี าขึ้นอ กับ
สมบัติบางประการของวัตถุ การสั่นหรือการแก งขึ้นอ กับ จจัยใด าง
ล่
ห้
ว่
พ้
ว่
ร์
ย่
ห้
ว่
ว่
ป็
ย่
ต้
ช่
ยู่
ปั
ว่
ค่
บ้
ช้
ยู่
ล้
กิจกรรม ความถี่ธรรมชาติของลูก ม
จุดประสง
1.หาความถี่การแก งของลูก มเมื่อเปลี่ยนความยาวเชือก และเปลี่ยนมวลของลูก ม
2.อธิบายความถี่ของลูก ม

ตอนที่ 1 หาความถี่การแก งของลูก มที่ความยาวเชือก และมวลคงที่

ตอนที่ 2 หาความถี่เมื่อความยาวเชือกเปลีี่ยนไป มวลคงเดิม
ตอนที่ 3 หาความถี่เมื่อมวลลูก มเปลี่ยนไป ความยาวเชือกคงเดิม
ค์
ว่
ตุ้
ตุ้
ว่
ตุ้
ตุ้
ตุ้
ตุ้
 กิจกรรม ความถี่ธรรมชาติของลูก ม
ตอนที่ 1 หาความถี่การแก งของลูก มที่ความยาวเชือก และมวลคงที่

https://phet.colorado.edu/sims/html/
pendulum-lab/latest/pendulum-
lab_th.html

ค ถาม ายกิจกรรม เมื่อมวลลูก ม าหนึ่ง และความยาวเชือก าหนึ่ง

ความถี่การแก งของลูก มแ ละครั้งเปลี่ยนไปหรือไ อ างไร
ำ
ท้
ว่
ตุ้
ว่
ต่
ตุ้
ค่
ตุ้
ม่
ย่
ตุ้
ค่
 กิจกรรม ความถี่ธรรมชาติของลูก ม
ตอนที่ 1 หาความถี่การแก งของลูก มที่ความยาวเชือก และมวลคงที่

https://phet.colorado.edu/sims/html/
pendulum-lab/latest/pendulum-
lab_th.html

ค ถาม ายกิจกรรม เมื่อมวลลูก ม าหนึ่ง และความยาวเชือก าหนึ่ง

ความถี่การแก งของลูก มแ ละครั้งเปลี่ยนไปหรือไ อ างไร
ำ
ท้
ว่
ตุ้
ว่
ต่
ตุ้
ค่
ตุ้
ม่
ย่
ตุ้
ค่
 กิจกรรม ความถี่ธรรมชาติของลูก ม
ตอนที่ 1 หาความถี่การแก งของลูก มที่ความยาวเชือก และมวลคงที่

https://phet.colorado.edu/sims/html/
pendulum-lab/latest/pendulum-
lab_th.html

ค ถาม ายกิจกรรม เมื่อมวลลูก ม าหนึ่ง และความยาวเชือก าหนึ่ง

ความถี่การแก งของลูก มแ ละครั้งเปลี่ยนไปหรือไ อ างไร
ำ
ท้
ว่
ตุ้
ว่
ต่
ตุ้
ค่
ตุ้
ม่
ย่
ตุ้
ค่
 จากกิจกรรม เราจะพบ า เมื่อป อยใ ลูก มแก งอ าง
อิสระ ลูก มจะแก ง อไป วยความถี่ าหนึ่ง ที่ขึ้นอ กับ
ความยาวเชือก แ ไ ขึ้นกับมวลของลูก ม ความถี่นี้เรียก
าความถี่ธรรมชาติของลูก ม
ความถี่ธรรมชาติ คือ ความถี่ที่วัตถุสั่นหรือแก ง
อ างอิสระซึ่งมี าขึ้นอ กับสมบัติบางประการของวัตถุ
เ น ลูก มแขวน วยเชือกจะมีความถี่ธรรมชาติ าหนึ่งขึ้น
อ กับความยาวของเชือกที่แขวน แ ไ ขึ้นอ กับมวลของ
ลูก ม การสั่นของสายกีตา ขึ้นอ กับความยาว ความตึง
และขนาด เ น น
ว่
ช่
ย่
ยู่
ตุ้
ตุ้
ตุ้
ป็
ต้
ค่
ด้
ต่
ว่
ม่
ต่
ว่
ยู่
ด้
ร์
ตุ้
ล่
ยู่
ต่
ห้
ม่
ค่
ตุ้
ตุ้
ยู่
ค่
ว่
ว่
ยู่
ย่
 การสั่น อง (Resonance)
การสั่น อง (Resonance) เกิดเมื่อวัตถุถูกกระ นจากแรงภายนอกที่มี
ความถี่เดียวกันกับความถี่ธรรมชาติของวัตถุนั้น วัตถุจะมีการสั่นหรือแก ง
วยแอมพลิจูดเพิ่มมากขึ้น เ น การแก งชิง า การสั่น องของลูก ม
เ น น
ด้
ป็
ต้
พ้
พ้
ช่
ว่
ช้
ตุ้
พ้
ตุ้
ว่
การสั่น อง (Resonance)
พ้
การสั่น อง (Resonance)
พ้
การสั่น อง (Resonance)

การสั่น องของ สะพานทาโคมา(Tacoma) ในอเมริกา

พ้
พ้
 ชวนคิด
1.เมื่อเคาะระฆัง 1 ครั้ง ความถี่เสียงที่ไ ยินเ นความถี่
ธรรมชาติหรือไ เพราะเหตุใด
2. า องการ วยเพื่อนที่เ นชิง าอ ใ แก งไ
แอมพลิจูดมากขึ้น อง วยแก งชิง าใ มีความถี่ อย
ก า มากก า หรือเ ากับความถี่การแก งเดิมของชิง า
เพราะเหตุใด
3. าเพิ่มความยาวเชือกที่แขวนนอต 3 ตัวจาก 80
เซนติเมตร เ น 120 เซนติเมตร ความถี่ธรรมชาติใน
การแก งของลูก มเปลี่ยนไปหรือไ อ างไร
ถ้
ถ้
ว่
ต้
ว่
ว่
ช่
ป็
ม่
ตุ้
ต้
ท่
ช่
ล่
ช้
ว่
ยู่
ม่
ด้
ห้
ช้
ย่
ว่
ห้
ว่
ป็
ด้
น้
ช้
 4.สปริงบอ ดกระโดด มีประโยช อ
นักกีฬากระโดด อ างไร
5.ในการเดินขบวนพาเหรดของก มคนที่มี
การลงน้ําหนักเ าอ างเ นจังหวะพ อม
เพรียงกัน แ เมื่อเดินขึ้นสะพานทุกคนจะ
เปลี่ยนเ นเดินอ างอิสระไ เ นจังหวะ
พ อมเพรียงกัน เพื่อวัตถุประสง ใด
ร้
ป็
ร์
ต่
ท้
น้
ย่
ำ
ย่
ย่
น้
ำ
ป็
ม่
ป็
ค์
ลุ่
น์
ต่
ร้
 6.ลูก มAมีมวลมากก าลูก มBซึ่งแขวนไ วยเชือก
ความยาวเ ากันดังรูปเมื่อกระ น ลูก ม A ใ แก ง
อิสระ ลูก ม B จะเกิดการแก งแบบสั่น องกับลูก ม
A หรือไ เพราะ เหตุใด

7.ลูก ม A มีมวลเ ากับลูก ม B ซึ้งแขวนไ วยเชือก

ความยาวไ เ ากัน ดังรูปเมื่อกระ มลูก ม A ใ แก ง
อิสระ ลูก ม B จะเกิดการแก งแบบสั่น องกับลูก ม A
หรือไ เพราะเหตุใด

8.จากชุดลูก ม ดังรูป ากระ นใ แก ง

อ างอิสระ ลูก มใด างที่จะเกิดการ
สั่น องกัน เพราะเหตุใด
ย่
ตุ้
ตุ้
พ้
ม่
ม่
ตุ้
ตุ้
ม่
ท่
ตุ้
ท่
ท่
ตุ้
ว่
บ้
ถ้
ตุ้
ตุ้
ว่
ว่
ตุ้
ตุ้
ตุ้
ห้
ตุ้
พ้
ตุ้
พ้
ว่
ว้
ว้
ด้
ด้
ห้
ห้
ตุ้
ว่
ว่
ตุ้