Wykłady 16.10.

1. NAUKA to zespół czynności i sposobów postępowania

prowadzący do pozyskania wiedzy oraz rezultat tego procesu, na
który składa się wiedza naukowa.

Nauka składa się z 2 elementów:

NAUKA

BADANIA NAUKOWE WIEDZA

NAUKOWA

2. BADANIA NAUKOWE I ICH RODZAJE.

Słowo „badania naukowe” jest wieloznaczne. Ma bowiem szerokie

zastosowanie w mowie potocznej.

BADANIE NAUKOWE
Jest to zespól czynności związanych z czymś, mający na celu uzyskanie
odpowiedzi.
Jest to zespół czynności zmierzający do poznania i wyjaśniania zjawisk
będących przedmiotem badań oraz udzielenie odpowiedzi na ostawione
badanie badawcze.

3. RODZAJE BADAŃ NAUKOWYCH.

1. Badania teoretyczne
2. Badania praktyczne
3. Badania diagnostyczne
4. Badania weryfikacyjne
5. Badania opisowe
6. Badania wyjaśniające.

Ad.1.
BADANIA TEORETYCZNE -
Maja one podstawowe znaczenie dla rozwoju samej nauki. Nauki jako
nauki.

Celem tych badań jest::

• Wzbogacenie istniejącej już wiedzy o nowe informacje, teorie, prawa,
zasady.
• Wyjaśnienie zjawisk i procesów związanych z daną nauką.
• Określenie związków i zależności między badanymi zmiennymi.
• Przewidywanie wynikających z badań następstw oraz formułowanie
praw , twierdzeń, prawidłowości i teorii.
Ad. 2.
BADANIA PRAKTYCZNE.
Mają na celu wdrażanie istniejącej teorii do praktyki. Ich celem jest
wdrażanie rozwiązań teoretycznych do konkretnych rozwiązań
praktycznych. Wdrażanie eksperymentów i innowacji oraz weryfikowanie
teorii.

Ad. 3
BADANIA DIAGNOSTYCZNE (diagnosis).
Mają na celu rozpoznanie pewnych faktów, zjawisk czy stanów rzeczy.
Z diagnoza mamy do czynienia wówczas, gdy jakichś stan rzeczy
uznajemy za niezadawalający albo budzący niepokój.
Dokonujemy wówczas:
 Opisu
 Wyjaśnienia
 Oceny stanu rzeczy

Ad. 4
BADANIA WERYFIKACYJNE (weryficatio - sprawdzenie)
Maja na celu sprawdzenie skutków wdrożonych lub wprowadzonych w
danej instytucji zmian technicznych, organizacyjnych, prawnych lub
innych.
Weryfikacja polega na sprawdzeniu dwóch stanów:
1. Stanu po wprowadzeniu zmian
2. Stanu przed wprowadzeniem zmian.

Weryfikacja powinna udzielić odpowiedzi na 2 pytania:

1. Jak jest?
2. Dlaczego jest tak jak jest?

Ad. 5
BADANIA OPISOWE
BADANIA WYJAŚNIAJĄCE

Są albo badaniami teoretycznymi bądź praktycznymi

Albo diagnostycznymi bądź weryfikacyjnymi.

3. WIEDZA NAUKOWA
Poprzez nią rozumiemy efekt badań naukowych.
Model opierający się na badaniach naukowych przyjmuje pewne założenia.

• Podstawowym założeniem w nauce jest założenie o istniejącym

porządku w swiecie.
Zakłada się, że zjawiska bądź zdarzenia nie pojawiają się przypadkowo,
losowo lecz pojawiają się z pewną regularnością.
• Drugie założenie.
Wszystkie zjawiska mają swoje przyczyny lub można wskazać na inne
zjawiska, które te przyczyny wywołują.
W podejściu naukowym odrzuca się działanie sił ponadnaturalnych,
w związku z tym podejście znajduje się w opozycji w stosunku do religii,
magii, wróżb, poglądów fundamentalistycznych.

• Trzecie założenie.
Nic nie jest w nauce dowiedzione samo w sobie.
Prawdziwość nauki musi być udowodniona. Naukowcy nie mogą polegać
tylko na wyczuciu, zdrowym rozsądku, domniemaniach lecz musza je
poznać, wyjaśnić, zrozumieć.

• Założenie czwarte.
Wiedza naukowa jest wyprowadzana z nabytego doświadczenia. Niektóre
twierdzenia opierają się na dedukcji (na rozumieniu logicznym).

Podstawowa różnica między wiedza potoczną a wiedzą naukową jest ta, że

wiedza potoczna informuje człowieka o danym zjawisku lecz nie wyjaśnia
jego przyczyn.

Wiedza naukowa wyjaśnia dane zjawiska wskazując na jego

przyczyny wystepowania danego zjawiska czy procesu.
Różnica między wiedza naukową a wiedza potoczną jest taka, że wiedza
naukowa ma zawsze charakter bardzo ogólny. Oznacza to, ze dotyczy ona
wszystkich zjawisk czy procesów niezależnie od miejsca i czasu
występowania.
Wiedza potoczna ma charakter szczegółowy, gdyż odnosi się do
pojedynczego zjawiska, pojedynczego procesu, do czegoś konkretnego.
Wiedza naukowa ma zawsze charakter teoretyczny. Oznacza to, że
odnosi się ona zarówno do zjawisk obserwowalnych jak i do tych, które nie
dają się bezpośrednio zaobserwować.
Wiedza potoczna ma charakter praktyczny, gdyż odnosi się do
zjawisk bezpośrednio obserwowalnych (do praktyki).
Wiedza naukowa jest ścisła, pełna, dokładna, a tym samym
wiarygodna.
Wiedza potoczna jest wieloznaczna, mało precyzyjna, mało
dokładna, a tym samym mało wiarygodna.

WIEDZA NAUKOWA opiera się na ściśle określonych metodach,

sposobach postępowania i narzędziach pomiarowych.

WIEDZA POTOCZNA opiera się na zdrowym rozsądku, na

przypuszczeniach, domysłach.
Zasadnicza różnica między wiedzą naukową a wiedzą potoczną polega na
tym, że wiedza naukowa ciągle się doskonali, jest coraz pełniejsza,
wiarygodniejsza, a wiedza potoczna stoi w miejscu, nie zmienia się.

Wykłady 30.10

I. CELE BADAŃ NAUKOWYCH

CEL- dążenie, punkt do którego zamierzamy dotrzeć lub efekt, który

zamierzamy osiągnąć.
Bez jasno określonego celu działanie jest chaotyczne, pozbawione sensu.

II. CELE W NAUCE DOTYCZĄ:

• Formułowanych w swoich badaniach celów jakie musicie osiągnąć
• Mają wpływ przede wszystkim na rodzaj formułowania problemów
badawczych
• Mają wpływ na dobór zmiennych do badań
• Mają wpływ na dobór metod, technik i narzędzi badawczych
• Mają wpływ na rodzaj przeprowadzonej analizy oraz rodzaj
wnioskowania.

Podstawowym celem nauki, w tym i nauk społecznych, jest dostarczenie

dającej się zweryfikować wiedzy.
Wiedza ta pomaga wyjaśnić, zrozumieć i przewidzieć interesujące
nas zjawiska społeczne.(zjawiska, zdarzenia, procesy).

III. Badania dzielimy na:

1. Badania wyjaśniające.
Zmierzają one przede wszystkim do próby udzielenia odpowiedzi na
pytanie:
„Dlaczego jest tak jak jest?”, „Jakie są przyczyny danego stanu rzeczy?”,
albo zmierzają do badania związków i zależności między badanymi
zjawiskami.

Wyjaśnić komuś jakieś zjawisko to tyle, co uczynić zrozumiałym coś,

czego się przed tym nie rozumiało.
Wiele zjawisk nie potrafimy wyjaśnić, nie na wszystkie pytania potrafimy
udzielić odpowiedzi, wówczas podejmujemy badania naukowe, celem
których jest ich wyjaśnienie.
Wyjaśnienie można podzielić na 2 rodzaje:

• Wyjaśnienie dedukcyjne
 • Wyjaśnienie indukcyjne.

AD.I
Wyjaśnienie dedukcyjne.
O wyjaśnieniu dedukcyjnym mówimy wówczas, gdy jedno zjawisko jest
wyjaśnione za pomocą drugiego zjawiska poprzez odwołanie się do tzw.
Praw ogólnych.

Niezbędnym warunkiem prawa ogólnego jest to, że dotyczyć ono musi

wszystkich możliwych przypadków.
Oznacza to wtedy i tylko wtedy, gdy przesłanki są prawdziwe to i
wyprowadzane na tej podstawie wnioski będą prawdziwe.
Jeżeli jednak przesłanki nie będą prawdziwe, to i wnioski z nich
wyprowadzone będą także nieprawdziwe albo będą fałszywe.

1.W każdej grupie społecznej odsetek samobójstw zależy wprost

proporcjonalnie od stopnia indywidualizmu.
2. Stopień indywidualizmu zależy od zasięgu wpływu protestantyzmu.
3. Zatem odsetek samobójstw zależy od zasięgu protestantyzmu.
4. Zasięg protestantyzmu w Polsce jest mały.
5. Wniosek, iż w Polsce odsetek samobójstw na tym tle jest mała.

Ad. II
Wyjaśnienie indukcyjne
Nie każde wyjaśnienie naukowe opiera się na prawdzie ogólnej. Istnieje
wiele zjawisk i zdarzeń, które nie opierają się na prawdzie ogólnej. Dzieje
się tak przede wszystkim w naukach społecznych, w tym i w pedagogice.
W naukach społecznych nie ma praw ogólnych. Istnieje kilka praw
(generaicji) ogólnych, więc opieramy to na innych…..?

Prawo wartości
Prawo popytu i podaży
Prawo Josto

Mamy tu do czynienia z prawdopodobieństwem występowania danego

zjawiska.

W wyjaśnieniu indukcyjnym zakładamy, ze w określonych warunkach

zjawisku X towarzyszy zjawisko Y z określonym stopniem
prawdopodobieństwa.

X ---------Y ( z określonym stopniem prawdopodobieństwa)

IV. ROZUMIENIE
Jest używane w dwóch znaczeniach
• Jako rozumienie oparte na empatii, czyli oparte na uczuciu,
• Jako rozumienie oparte na predykcji.
Przyczyną dwóch sposobów rozumienia tego terminu jest o, ze
przedmiotem badań w naukach społecznych nie są rzeczy i obiekty lecz
człowiek (dziecko, uczeń), który jest jednocześnie tym, który prowadzi
badania na temat zachowania lub postępowania człowieka.
Rozumienie oparte na empatii polega na wczuwaniu się w dany stan.

Rozumienie oparte na predykcji w przeciwieństwie do rozumowana

opartego na empatii zakłada, że:
• Można zjawiska społeczne zbadać i zmierzyć stosując w nich
metody wykorzystane w badaniach przyrodniczych. Metody te
polegają na zliczaniu danych zjawisk i procesów i poddawaniu ich
analizom matematyczno-statystycznym.

V. PRZEWIDYWANIE

Jest podstawową cechą myślenia naukowego. Charakteryzuje się ono

poszukiwaniem w miarę trafnej prognozy dotyczącej biegu wydarzeń w
okresie przyszłym.

Można powiedzieć, że istnieje związek pomiędzy przyczynami jakiegoś

zjawiska oraz ich następstwami. Znając relacje między zjawiskami można
przewidywać ich stany oraz zachowanie jednostki w okresie przyszłym.
Jeśli natomiast WIEDZA jest niedostateczna, to PRZEWIDYWANIE jest
niemożliwe.

Przewidywanie opiera się na tezie:

Jeżeli zjawisko X powoduje zajście zajścia zjawiska Y, to w przypadku

zajścia zjawiska X można przewidywać zajście zjawiska Y.

Jeżeli to założenie jest nieprawdziwe, fałszywe lub jest źle zinterpretowane,

wówczas niemożliwe jest poprawne przewidywanie przyszłych zjawisk.
 METODOLOGIA I JEJ POWIĄZANIA Z INNYMI NAUKAMI

METODOLOGIA
METODOLOGIA łączy wszystkich naukowców.
Jest to system określonych zasad, reguł i procedur postępowania
stosowanych w badaniach naukowych.
Metodologia jest nauką o nauce.

NAUKA

BADANIA WIED
NAUKOWE ZA

Metodologia to nauka o nauce.

Metodologia
 Metodologia szczegółowa Metodologia
ogólna
Odnosi się do konkretnej nauki Odnosi się typowo
do wszystkich nauk

METODOLOGIA OGÓLANA
Dostarcza informacji o ogólnych zasadach badawczych stosowanych we
wszystkich naukach. Jej przedmiotem badania nie są konkretne metody
badawcze lecz formułowanie wspólnych dla wszystkich nauk reguł dotyczących:
• Definiowania pojęć,
• Tworzenia teorii,
• Tworzenia definicji,
• Wyjaśniania zjawisk w oparciu o istniejące zjawiska, prawa ogólne lub
wyjaśnienia indukcyjne (probelistyczne) – prawdopodobne.
• Dążenia do sposobów wyjaśnienia indukcyjnego i dedukcyjnego
• Wnioskowania
• Weryfikowania hipotez
• Budowania teorii.

METODOLOGIA SZCEGÓŁOWA
Informuje o typowych dla danej dyscypliny naukowej regułach i
procedurach badawczych.
Dotyczą one:
• Czynności związanych z planowaniem i organizowaniem badań
• Określanie czynności związanych z formułowaniem problemów oraz
odpowiadającym im hipotez roboczych.(dochodzi do konkretnego
działania).
• Doboru metod, technik, opracowania narzędzi badawczych.
• Czynności związanych z opracowaniem materiałów badawczych,
analizowaniem zebranych materiałów badawczych oraz ich
uogólnieniem i budowaniem teorii.

Metodologia badań spełnia kilka funkcji:

FUNKCJA- zespól czynności, które my wykonujemy w związku z czymś.

FUNKCJE METODOLOGII BADAŃ:

1. Umożliwia wykorzystanie we własnych badaniach metod
stosowanych w innych naukach- w psychologii, socjologii, statystyce,
co sprzyja doskonaleniu własnego warsztatu metodologicznego.
2. Umożliwia porównywanie wyników badań własnych z wynikami
badań innych badaczy, co umożliwia eliminowanie nieufności wobec
własnych wyników badań.
3. Dostarcza reguł do komunikowania się.
Metodologia to nauka, która pomaga ślepcowi zrozumieć.
4. Dostarcza reguł do wnioskowania.
Wyniki badań muszą być uporządkowane i powiązane w logiczną
całość. Głównym narzędziem badawczym jest logika wnioskowania.
PODSTAWOWE POJĘCIA STOSOWANE W NAUCE.

Wszelkie badania naukowe odnoszą się do dwojakiego rodzaju zjawisk:

1. Zjawisk występujących w naukach przyrodniczych, próbując wyjaśnić
te zjawiska poprzez ich zliczanie i mierzenie, a następnie poddanie
tych wyników analizom matematyczno-statystycznym po to, aby
udzielić odpowiedzi na postawione pytania, ustalić związki między
badanymi zjawiskami, tj. między zmiennymi niezależnymi, a
związkami zależnymi oraz do określania praw, bądź prawidłowości
odnoszących się do badanej rzeczywistości.
2. Zjawiskami w naukach społecznych, w których to badaniach nie
dążymy do wykrycia praw i prawidłowości lecz do zrozumienia
zjawisk i motywów kryjących sięga takim, a nie innym
postępowaniem człowieka. Zatem przedmiotem badań w naukach
przyrodniczych są obiekty, rzeczy oraz towarzyszące im zjawiska,
procesy czy inne zdarzenia.
Natomiast przedmiotem badań w naukach społecznych jest człowiek
oraz towarzyszące mu stany albo osobowe albo psychiczne, które to
są zjawiskami albo obserwowalnymi albo nieobserwowalnymi.

PRZEDMIOT BADAŃ

Badania nauk przyrodniczych Badania nauk

społecznych

Odnoszą się do człowieka Zjawiska obserwowalne

Zjawiska nieobserwowalne
w sensie rzeczy, obiektu

Wykłady 13.11.2010

W nauce występują dwie tradycje uprawiania badań naukowych.

1. Starsza
Arystotelesa – teologiczny sposób podejścia do tematu (teologia).
Galileusz – badania naukowe mają na celu wykrywanie związków i
zależności między badanymi zjawiskami, wyjaśnianie tych zjawisk
oraz wyprowadzanie na tej podstawie wniosków (przewidywanie).
Aż do XIX w. do narodzin nowych nauk społecznych opierano się na
założeniu Galileusza.
W XX w. następuje konflikt miedzy dwoma orientacjami.
Zwolennicy metod przyrodniczych byli zdania, że podstawą prowadzenia
badań są metody ilościowe, które sprowadzają się do mierzenia i liczenia
zjawisk, oddawanie tych wyników operacjom
matematyczno-statystycznym i wyprowadzaniu na tej podstawie wniosków
i uogólnień (budowanie praw, teorii, zasad postępowania).

Zwolennicy nauk społecznych zakładali, ze przedmiotem badań w naukach

społecznych nie jest wyjaśnianie lecz rozumienie zjawisk, przy czym
badania w naukach społecznych powinny mieć charakter holistyczny-
całościowy, powinny objąć całą populację, aby w ten sposób poznać,
zrozumieć motywy zachowania lub postępowania człowieka.

Różnice w badaniach nauk społecznych, a nauk przyrodniczych polega na

tym, że nauki przyrodnicze dążą do wyjaśniania zjawisk, zaś nauki
społeczne dążą do zrozumienia zjawisk oraz, że istnieje różnica w
przedmiocie badań.

PRZEDMIOT BADAŃ.
Przez przedmiot badań rozumieć będziemy osoby, rzeczy, obiekty w sensie
dosłownym, jak i towarzyszące im zjawiska, zdarzenia i procesy w
odniesieniu do których chcemy prowadzić badania.
Przedmiotami badań mogą być np. uczniowie szkoły, studenci,
nauczyciele, pracownicy itp.

Zjawiska: narkomanii, frekwencji, alkoholizmu…..

W odniesieniu do badań pedagogicznych przedmiotem badań jest proces

wychowania, na który to proces składają się czynności związane z
nauczaniem, wychowaniem i opieką oraz wszechstronnym rozwojem
dziecka (osoby uczącej się).

Specyfiką badań społecznych jest to, ze badacz porusza się w dwóch

powiązanych ze sobą, aczkolwiek różnych procesach badawczych, tj.
1. Proces empiryczny- charakteryzuje się tym, że odnosi się
on do zjawisk i procesów, które są bezpośrednio
obserwowalne.
2. Proces teoretyczny – zjawiskami, które nie dają się
bezpośrednio zaobserwować, np. postawy studentów, poglądy,
wiara, iloraz inteligencji, uczucia.

Zjawiska, które nie dają się bezpośrednio zaobserwować są oznaczone przez

pojęcia.

POJĘCIE- jest abstrakcją , jest symbolem przedmiotu, reprezentuje dany

przedmiot.
Każda nauka posiada zbiór pojęć specyficzny dla danej nauki, tj. grupa społeczna,
demokracja, władza, biurokracja, autokracja, to typowe pojęcia stosowane w
socjologii.
Dla pedagogiki typowymi pojęciami będzie: wychowanie, nauczanie,
kształtowanie itd.

Pojęcia pełnią w badaniach naukowych wiele ważnych funkcji:

1. KOMUNIKOWAME SIĘ – najważniejsza funkcja:
2. KLASYFIKOWANIE ZJAWISK (porządkowanie) według pewnych,
typowych dla danego przedmiotu cech lub właściwości.
Pojęcia najczęściej mają charakter bardzo ogólny i dlatego ich pojemność
zakresowa jest bardzo szeroka.
Możemy nie odróżniać czym różnią się np. sosna, świerk, klon, buk, ale wiemy, że
pod pojęciem „drzewo” wszystkie się znajdują.
3. INFORMACYJNA.
Z tego względu muszą one być w sposób jednoznaczny i precyzyjny
sformułowane. Wieloznaczność pojęć mogłaby prowadzić do negatywnych
następstw w nauce i w życiu człowieka.
4. Pojęcia są składnikami definicji, tworzą , budują daną definicję, aby
osiągnąć precyzję w stosowaniu pojęć naukowcy stosują dwojakiego
rodzaju definicje:
I. Definicje pojęciowe
II. Definicje operacyjne

Definicje pojęciowe to te, którymi posługują się naukowcy podczas badań.

Definicje operacyjne to te, które powstają (które tworzymy) prowadząc badania.

Dzieje się tak dlatego, że większość definicji jest ograniczona do ogólnych

twierdzeń. Brak w nich odniesienia do innych zjawisk lub zdarzeń, które mogą być
przedmiotem badań.

Szkic pracy.
Temat
Rozdział teoretyczny- definicje.
Czynniki
Tok postępowania badawczego

Każde działanie, w tym działanie naukowe charakteryzują się pewnymi

specyficznymi dla danej działalności czynnościami badawczymi.
Czynności te związane są z potrzebą zaplanowania i zorganizowania badań,
doborem środków i sposobów niezbędnych do wykonania danego działania,
doborem ludzi (próby badawczej) oraz wyprowadzania na podstawie
przeprowadzonych badań wniosków i uogólnień.

Czynności naukowe w podejmowanych badaniach składają się z etapów:

1. Sformułowanie problemów badawczych’
2. Dostosowanie do nich hipotez roboczych
3. Dobór zmiennych i wskaźników
4. Dobór próby badawczej
5. Dobór metod, technik, narzędzi badawczych’
6. Przeprowadzenie badań
7. Wniosek- uogólnienie- teoria-wyprowadzenie wniosków – budowanie
teorii
 WDRAZANIE DO PRAKTYKI. ZASTOSOWANIE W PRAKTYCE.

Motywy podejmowania działań

1. Motywy społeczne- które związane są z rozwiązaniem m.in. z
takimi zagadnieniami jak………..wzrastająca przestępczość,
wandalizm wśród dzieci młodzieży itp.
2. Motywy badacza- badacz, nauczyciel chcąc doskonalić swoją
wiedzę prowadzi badania, aby poznać przyczyny.
3. Motyw – chęć zweryfikowania niektórych teorii pedagogicznych.

PROBLEMY BADAWCZE

PROBLEM – TRUDNOŚĆ- PRZESZKODA.

Problemem badawczym nazywać będziemy zbiór pytań lub uporządkowany zbiór
pytań według ich własności, że udzielenie odpowiedzi na pytania bardziej ogólne
wymaga wcześniejszych odpowiedzi
Na pytania bardziej szczegółowe.

Problemy badawcze zawsze odnoszą się do pewnych przedmiotów, którymi są

ludzie, obiekty, rzeczy, zjawiska, a które znalazły się w polu zainteresowania
badającego.
O problemie badawczym mówimy wówczas, gdy poziom wiedzy jest taki, iż nikt
nie potrafi udzielić odpowiedzi na sformułowany problem badawczy.

Jeżeli dana wiedza istnieje lecz my jej nie znamy, to nie mamy do czynienia z
problemem badawczym tylko z problemem niewiedzy, czyli problemem
dydaktycznym.

W zależności od celu zadań problemy badawcze możemy podzielić

na:

PROBLEMY

PROBLEMY GŁÓWNE PROBLEMY

SZCZEGÓŁOWE
Zawsze odnoszą się do tematu pracy Dopełniają,
uszczegóławiają problem główny

Nigdy bowiem nie jest tak, że dana problematyka badawcza jest zawarta w
jednym pytaniu.
Można powiedzieć, że problem główny podlega dekompozycji na problemy
szczegółowe.

Problemy badawcze odnosić się mogą do właściwości przedmiotu oraz do relacji

miedzy zmiennymi.
Właściwościami przedmiotu mogą być CECHY ILOŚCIOWE np. liczba uczniów,
Jak i mogą odnosić się do CECH JAKOŚCIOWYCH np. płeć, poziom
wykształcenia, poglądy.

Problemy badawcze mogą odnosić się do relacji między zmiennymi (zmiennymi

niezależnymi, a zmiennymi zależnymi).

Zn –są najczęściej cechy społeczno- zawodowo- demograficzne osób badanych.

Zz – w przypadku badań pedagogicznych jest efekt kształcenia i wychowania.

Problemy badawcze są zawsze wyrażone w formie pytań. Pytania te można

podzielić w zależności od:
• Celu badań
Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia.
Pytania rozstrzygnięcia zaczynamy od partykuły: „Czy..?”

Odpowiedzi na takie pytanie są ograniczone od odpowiedzi TAK i NIE.

Czy?
 TAK NIE

Pytania dopełnienia - od Zimków i przysłówków pytajnych oprócz partykuły

„Czy?”

Biorąc pod uwagę formę pytań można pytania badawcze podzielić na :

1. Otwarte
2. Zamknięte
3. Pół zamknięte

Pytania otwarte – nie sugerują żadnej odpowiedzi pozostawiając badanemu

całkowitą swobodę w jej udzielaniu, np.
Jaki jest pana stosunek do wdrożonych zmian?

Pytania zamknięte – liczba alternatyw odpowiedzi jest z góry określona, a

zadaniem respondenta jest wybranie tej z nich, które najbardziej odzwierciedla
jego poglądy, postawy lub wiedzę, np.
Jaki jest pana poziom wykształcenia?
a) Niepełne
b) ……
c) ………

To w rzeczywistości pytanie zamknięte mające dodatkowy punkt „inne, czyli

jakie?”
Wtedy kiedy formułujemy pytania oczekujemy odpowiedzi.

Odpowiedzi na sformułowane pytania dzielimy na:

a. Właściwe: mogą być fałszywe i prawdziwe
b. Niewłaściwe

Hipoteza robocza
Skuteczność badań naukowych wymaga oprócz sformułowanych problemów
badawczych wysunięcia hipotez.
Stanowią one stwierdzenia, co do których istnieje duże prawdopodobieństwo, że
są trafną odpowiedzią na sformułowane problemy badawcze.
Są one zawsze świadomie przyjętymi przypuszczeniami, czy założeniami co do
końcowego rezultatu badań.
Hipoteza jest pewną racją, którą zakładamy nie wiedząc, czy jest prawdziwa czy
fałszywa.
Dopiero badania pozwalają potwierdzić bądź zanegować przyjęte przez nas racje,
przypuszczenia.

Niezależnie od tego, czy dane założenie potwierdzamy w badaniach, czy je

odrzucamy ich wartość jest taka sama.

HIPOTEZA - przypuszczenie, to pewne domniemywanie, to zakładana przez

badacza wstępna i niesprawdzona odpowiedź na sformułowany problem
badawczy.
HIPOTEZA jest zawsze odniesiona do problemów badawczych, które dotyczą
związków i zależności między badanymi zjawiskami.
Zawsze stawiamy hipotezę.
Hipoteza może być sformułowana „czy?”
W odniesieniu do pozostałych problemów badawczych hipotezy dzielimy na:
a. H. główne (złożone)
b. H. szczegółowe

W relacji:
Pr1 H1 P2 H2 P3 H3 P4 H4 itd.

W rzeczywistości formułujemy tyle hipotez, ile mamy problemów

badawczych.

Np.
Problem główny:
Jakie są przyczyny niepowodzeń szkolnych uczniów?
- cechy indywidualne
- rodzinne
- ekonomiczne czynniki środowiskowe
- pedagogiczne

HIPOTEZA ( W taki sposób należy zacząć formułowanie hipotezy)

W odniesieniu do problemu głównego zawartego w pytaniu:
Jakie są przyczyny niepowodzeń szkolnych uczniów autorka zakłada, że
głównymi przyczynami niepowodzeń szkolnych są:
- Biopsychiczne wyposażenie uczniów w cechy osobowe oraz środowisko
rodzinne.

Każda HIPOTEZA spełnia III warunki:

I. Musi wnosić coś nowego do istniejącej już wiedzy – powinna być
pewnym wkładem do istniejącej wiedzy lub teorii.
II. Każda hipoteza powinna być przypuszczeniem wielce
prawdopodobnym. Wiedza ta powinna mieć swoje uzasadnienie w
dotychczasowych badaniach w literaturze przedmiotu bądź w
praktyce edukacyjnej.
III. Hipoteza określa związki pomiędzy badanymi zmiennymi oraz
powinna okreslać ich kierunek (dodatni lub ujemny).

Zmienne w badaniach naukowych są próbą uszczegółowienia problemów

badawczych. Sa nimi pewne cechy, właściwości, symptomy typowe dla
danego przedmiotu, które odróżniają poszczególne przedmioty od siebie,
bądź różnicują te same przedmioty.
Np.
Uczniowie, studenci, pracownicy, nauczyciele (przedmioty- człowiek) mogą
różnić się od siebie pod względem płci, wieku, wykształcenia, środków
materialnych, itd.
Każda z tych cech może przybierać różne wartości. To te wartości to
zmienne. (pewne wartości).

Taka zmienna jak płeć może przybrać dwie wartości (kobieta, mężczyzna).
Taka zmienna jak wiek może przybrać n wartości w przedziale od n do N.
Inteligencja to także zmienna o wielu wartościach która różnicuje ludzi na
skali inteligencji. Indeks.

ZMIENNA to jest cecha, która charakteryzuje dany przedmiot.

ZMIENNE dzielimy na:

a. Z uwagi na przyjmowane wartości:
• Zmienne dychotomiczne (podwójność)
• Zmienne politomiczne

ZMIENNE DYCHOTOMICZNE (dwa) czyli takie, które w naturalny sposób

przyjmują dwie nwartości , np. płeć badanych: K i M , badani: obecni i
nieobecni, itp.

ZMIENNE POLITOMICZNE (wiele) to takie, które przyjmują wiele wartości ,

np. pozom wykształcenia, liczba województw, pochodzenie społeczne , itp.

b. Ze względu na właściwości jakie przyjmuje:

• Zmienne ilościowe
• Zmienne jakościowe

Zmienne ilościowe to takie, które poddają się pomiarowi, np.

liczba uczniów w klasie, staż pracy w latach.
Mogą mieć charakter ciągły oraz charakter skokowy. Gdy zmienna ma
nieskończoną liczbę podzmiennych to mówimy o zmiennej ciągłej.
Do cech zmienności ciągłej należy zaliczyć: czas, wiek, wzrost, waga,
objętość.

Jeżeli liczba wariantów danej zmiennej jest ograniczona to mówimy o

zmiennej skokowej, np. liczba dzieci w rodzinie to przykład zmiennej
skokowej, gdyż w rodzinie może być więcej dzieci niż 1,2,3,4,5, ale nie
może byś dzieci 3 1/2 .
O zmiennych jakościowych mówimy wówczas, gdy zmienne
te nie poddają się pomiarowi. Można jedynie stwierdzić fakt ich
występowania, np.. płeć, poziom wykształcenia, poglądy religijne,
uzdolnienia, itd.

c. Ze względu na znaczenie badań ( najistotniejsza):

• Zmienne niezależne
• Zmienne zależne
• Zmienne pośrednie

Zmienne za pomocą których badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach

drugiej zmiennej nazywamy zmiennymi niezależnymi.
Niekiedy w badaniach naukowych mówimy, że jest to zmienna
wyjaśniająca.
Zaliczamy tu: cechy społeczno-zawodowe i demograficzne badanych osób.
W pedagogice zmiennymi niezależnymi są wszelkie działa
dydaktyczno-wychowawcze nauczycieli powodujące zmiany w rozwoju
wszechstronnym osobowości dzieci.

Do zmiennych niezależnych można by zaliczyć:

• Formy i metody pracy nauczycieli
• Ich kompetencje zawodowe
• Wykształcenie
• Programy nauczania
• Materialne warunki w szkole
• Sposoby nauczania, itd.
Zmienna, której wartości liczbowe wpływają na wartości zmiennej zależnej
powodując w niej określone zmiany nazywamy zmiennymi
niezależnymi.
Jest ona zawsze określona lub oznaczona literką ”X” (niezależna)
Ona wpływa na zmienną zależną „Y”.

Zmienna, która jest przedmiotem badań i którą badacz chce wyjaśnić

nazywamy zmienna zależną.
Są nimi w badaniach pedagogicznych wszelkie skutki oddziaływań
dydaktyczno-wychowawczych nauczycieli, czy oddziaływań
pedagogicznych w szkole w ogóle.
ZMIENNE ZALEŻNE są powiązane z tematem pracy.
Zmienna, która jest przedmiotem badań i której wartości liczbowe rosną
lub maleją pod wpływem działania zmiennych niezależnych nazywamy
ZMIENNYMI ZALEŻNYMI.
Szczegółowymi zmiennymi zależnymi w badaniach pedagogicznych
będą:
• Uzyskiwanie oceny
• Poziom i zasób wiedzy
• Nabyte umiejętności i sprawności
• Poziom przygotowania do studiów, życia, pracy.

Zmienne w badaniach naukowych są wartościami, które przyjmuje badacz

(one są).
Z tego punktu widzenia zmienna zależna /zmienna niezależna w jednym
badaniu może być zmienną niezależną/ zależną w innym badaniu.
Ta sama zmienna w jednym badaniu w innym badaniu może mieć inną
wartość, np. kompetencje zawodowe nauczyciela.

Zmienne w badaniach pedagogicznych są przede wszystkim próbą

uszczegółowienia przedmiotu badań, problemów badawczych oraz hipotez,
które zamierzamy potwierdzić lub obalić.
Zmienne dotyczą najczęściej cech lub ich właściwości cech, które mogą
być zmiennymi obserwowalnymi albo zmiennymi nieobserwowalnymi.

Zmienne nieobserwowalne ( w pojęciach), to takie których pojęcia to fikcje

abstrakcyjne, np:
• Atmosfera w klasie
• Inteligencja
• Poziom wiedzy
• Kryzys rodzinny, itd.

WSKAŹNIK
TO taka zmienna nieobserwowalna, która zostaje zamieniona na zmienną
obserwowalną.
Cechami, które odnoszą się do zmiennych nieobserwowalnych, a które
namierzają i wskazują na zmienne obserwowalne nazywamy
wskaźnikiem.

Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska „Z” jest takie zjawisko „W”, którego

zaobserwowanie pozwoli nam stwierdzić z dużym prawdopodobieństwem
albo z całkowitą pewnością, że zaszło zjawisko „Z”.

Wskaźnik jest zawsze zjawiskiem obserwowalnym, podczas gdy zmienna

może lecz nie musi być obserwowalna.

Wskaźniki dzielimy na III rodzaje:

I. Wskaźniki empiryczne
II. Wskaźniki definicyjne
III. Wskaźniki inferencyjne
I inne wskaźniki.

Wskaźniki empiryczne występują wtedy, gdy wskazane

przez nie zjawisko (zmienna nieobserwowalna) daje się łatwo i
bezpośrednio zaobserwować, np. posiadanie przez dziecko instrumentu
muzycznego może być wskaźnikiem jego zamiłowania do muzyki lub
jego zdolności muzycznych.

Wskaźniki definicyjne- mówimy o nich wówczas, gdy

wynikają one z definicji badanego zjawiska. Dobór wskaźnika wymaga
uprzedniego zdefiniowania pojęcia tego zjawiska, które wskaźnik ma
wyrażać, np.
Wskaźnikiem pozycji socjometrycznej gospodarza tej grupy jest ilość
uzyskanych wyborów podczas badania socjometrycznego.
 Wskaźniki inferencyjne odnoszą się bezpośrednio do zjawisk
nieobserwowalnych. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w
sposób pośredni,
tzn. inferujemy – opieramy się na pewnych ukrytych objawach,
które są nieobserwowalne, ukryte, ale mają szereg obserwowalnych
następstw z tego wynikających, np. trzęsące się ręce podczas egzaminu
można przyjąć za wskaźnik inferencyjny poziomu zdenerwowania.

Inne wskaźniki są kompilacją wymienionych uprzednio. Stosujemy

je wtedy, gdy za pomocą 1 wskaźnika nie jesteśmy w stanie dokonać
doboru zmiennej.

POMIAR W BADANIACH PEDAGOGICZNYCH

Badania można podzielić na : Jakościowe i ilościowe

BADANIA ILOŚCIOWE polegają na najbardziej ogólnym zarysie, na

mierzeniu i zliczaniu zjawisk, dokonywaniu zestawień tabelarycznych, liczb
zbiorczych itp.
Poddawanie ich analizom matematyczno- statystycznym i wyprowadzaniu
na tej podstawie wniosków i uogólnień, jak i określanie związków i
zależności występujących między badanymi zjawiskami (między
zmiennymi niezależnymi, a z. zależnymi).

Przedmiotem badań ilościowych jest wszystko co daje się zliczyć:

Łatwo policzalne i zliczalne są wszelkie przedmioty, które można dotknąć.
itd.
Trudniej policzyć i zmierzyć ulewę, śnieżycę, deszcz mimo, że zjawiska te
można zaobserwować i doświadczyć osobiście. Jeszcze większe trudności
sprawia pomiar pewnych właściwości przedmiotów, tj. czytanie ze
zrozumieniem, umiejętność rozwiązywania zadań.
Dla ich pomiaru zjawisk jakościowych należy zmienić na odpowiadające
tym zmiennym wskaźniki, które się dadzą pomierzyć.

BADANIA JAKOŚCIOWE polegają na ogólnym zarysie dokonywania

pomiaru jakościowego, który wyraża się w opisie badanych zjawisk oraz
próbie ich zrozumienia.
Wyniki tych badań są przedstawiane najczęściej w formie narracji, opisu
inscenicznego, reportażu.

PODSUMOWUJĄC
Badania ilościowe są powiązane z pomiarem, który stanowi ich
nieodłączną cechę.
Bez pomiaru badania ilościowe zatraciłyby swój sens, znaczenie, byłyby
niepełne i mało wiarygodne, tak samo jak bez opisu jakościowego, czy
próby zrozumienia zjawisk badania jakościowe.

Pomiar- to przepisywanie liczb, cyfr, ale także symboli w postaci liter, słów,
znaków, kolorów poszczególnym przedmiotom bądź w taki sposób, aby
odzwierciedlały one (te liczby) zachodzące między tymi przedmiotami lub
zjawiskami różnice.
Pomiar można podzielić na:
1. bezpośredni
2. pośredni

Pomiar bezpośredni- polega na mierzeniu i zliczaniu przedmiotów za pomocą

wyskalowanego narzędzia, którym może być np. metrówka.
Pomiar ten odnosić się może do cech ilościowych i jakościowych. Jeżeli
przedmiotem pomiaru jest cecha ilościowa np. liczba uczniów, staż pracy w
latach, itp., to pomiar polega na ustaleniu wartości liczbowej tych zmiennych na
skalach liczbowych. Jeżeli przedmiotem badań jest cecha jakościowa
bezpośrednio niemierzalna wówczas pomiar sprowadza się do ustalenia wartości
liczbowych zmiennych wyrażonych w postaci symboli liter, znaków. Symbole,
znaki te przyjmują formę skali przymiotnikowej np. wysoki, średni, niski, zawsze,
często, nigdy itp.
Tak dokonany pomiar cech jakościowych nie jest pomiarem w ścisłym tego słowa
znaczeniu m.in. dlatego gdyż:
1. zależy od osoby dokonującej pomiar
2. pomiar jest mało precyzyjny gdyż trudno ustalić granice między poziomem
niskim a średnim, dostosowanym a niedostosowanym, z tych względów
pierwszeństwo w pomiarze należy oddać liczbom a nie symbolom czy znakom
umownym. W tym też rozumieniu pomiar w naukach społecznych jest „iluzją”
(fikcją).
Pomiar pośredni- polega na mierzeniu zjawisk bądź procesów nie wprost, lecz
za pomocą wskaźników oraz średnich.
Pomiar zmiennych nieobserwowalnych wymaga ich podmiany albo przełożenia na
zjawiska dające się zaobserwować. Do mierzenia tych zmiennych służą: ankiety,
testy, arkusze obserwacji oraz skale. Skala to logiczny ciąg stopni
umożliwiających dokonanie pomiaru danego przedmiotu, jego cech bądź
właściwości ilościowych jak i jakościowych. Skale pozwalają także porządkować
przedmioty wg. pewnego continuum od 0 do n.
W badaniach pedagogicznych znajdują zastosowanie następujące skale:
1. skale liczbowe
2. skale przymiotnikowe
3. skale mieszane

Skale liczbowe- charakteryzują się tym, ze stopnie na skali są oznaczone

odpowiednimi cyframi albo liczbami. Ilość przyjętych stopni jest różna i
uzależniona od celu badań (jak chcemy dokładnie coś zbadać to skal musi być
więcej).
W badaniach pedagogicznych najczęściej występują skale 3, 5, 7 stopniowe np.
przy czym 1 oznacza zawsze najmniejsze nasilenie cech a 5 lub 7 najsilniejsze
nasilenie cech.

Deferencjal Osgooda

aktywny pasywny

Skale przymiotnikowe- jest odmianą skali liczbowej. Stopnie nasilenia danej

cechy są wyrażane nie liczbowo, lecz w sposób słowny za pomocą przymiotników:
np. dobry, szybki itp. Ten rodzaj skali jest stosowany najczęściej do oceny
różnych zachowań uczniów, dzieci. W ramach tej skali można stosować skalę: 2
stopniową, 3, 5, 7 stopniową skalę.
Zbuduj 7 stopniową skalę dla przymiotnika zawsze:

W badaniach pedagogicznych bardzo często stosuje się skalę opracowaną przez

R. Likerta. Skala ta jest najczęściej stosowaną w badaniach kwestionariuszowych,
ankietowych. Zawarta jest w skali 5 stopniowej:
1. zdecydowanie nie zgadzam się
2. nie zgadzam się
3. częściowo się zgadzam
4. zgadzam się
5. zdecydowanie się zgadzam
Do tej skali można dawać inne przymiotniki np. zdecydowanie tak, tak itp.

Skale mieszane- niekiedy w badaniach pedagogicznych wykorzystuje się tzw.

skale mieszane: przymiotnikowo- cyfrowe.
Przygotowanie ucznia do lekcji

Próba badawcza i zasady jej doboru:

Koniecznym warunkiem rzetelnych i wiarygodnych badań oprócz sformułowanych
problemów i hipotez, doboru zmiennych i wskaźników jest dobór próby do badań.
Przez dobór próby należy rozumieć wyselekcjonowanie do badań pewnej liczby
jednostek wchodzących w skład populacji generalnej, albo populacji całkowitej
(czyli próby badawczej) w taki sposób aby na tej podstawie udzielić odpowiedzi
na problemy badawcze, przetestować hipotezy wyprowadzić wnioski.
Przeprowadzenie badań na całej populacji:
1. nie jest potrzebne
2. jest to niemożliwe
3. jest to bardzo kosztowne

Z tych względów podejmuje się badania na części populacji pod warunkiem, że

populacja ta będzie reprezentowała całą zbiorowość.

Całkowity zbiór jednostek objętych badaniem nazywamy populacją.

Populacja jest zbiorem wszystkich przypadków ludzi, rzeczy, cech, właściwości
itp. Zbiorem takim mogą być: np. wszyscy ludzie mieszkający w Polsce, wszyscy
studenci, ale także cała ludność mieszkająca w woj. pomorskim, wszyscy studenci
Ateneum.
Podzbiór danych pochodzących z populacji całkowitej (albo generalnej) i
stanowiącą podstawę do badań nazywamy próbą badawczą.
Próbą badawczą może być:
Część mieszkańców Polski
Część mieszkańców woj. pomorskiego

Wartość zmiennej, która charakteryzuje populację całkowitą (ogół mieszkańców.

Studentów) nazywamy parametrem.
Natomiast wartość zmiennej, która charakteryzuje próbę badawczą
estymatorem.
populacja całkowita- populacja
próba badawcza- estymator

Jeżeli w badaniach objęte są wszystkie jednostki danej zbiorowości mówimy o

tzw. badaniach pełnych.
Jeżeli natomiast badania oparte są na części zbiorowości ogólnej czyli na próbie
badawczej to wówczas mówimy o badaniach częściowych.
Dobór próby do badań powinien być taki aby w próbach badawczych znalazły się
wszystkie te cechy, które znajdują się w populacji generalnej.