EEM104 Olasılık ve Rastgele

Değişkenler
2. Hafta Ders Notları

Bahar 2020

Prof. Dr. Özgül SALOR-DURNA salordurna@gazi.edu.tr

https://websitem.gazi.edu.tr/site/salordurna
Elektrik ve Elektronik Müh. Böl., Gazi Üniversitesi
Elektrik ve Elektronik Müh. Böl., KTMÜ
 EEM104 Probility and
Random Variables
Lecture Notes, Week - 2

Spring 2020
Prof. Dr. Özgül SALOR-DURNA salordurna@gazi.edu.tr
https://websitem.gazi.edu.tr/site/salordurna
Dept. of Electrical and Electronics Eng., Gazi University
Dept. of Electrical and Electronics Eng., Kyrgyz-
Turkish Manas University
 Combinations and Permutations

The mathematical theory of counting is also known as combinatorial analysis.

 Kombinasyon ve Permütasyon (Katışım ve Devrişim)
Analizleri
Örnek problem: Düz bir çizgi üzerine yerleştirilen iletişim antenlerini
düşünelim. Sistemin doğru çalışması için (gelen sinyalleri kaçırmaması için)
yanyana iki antenin bozuk olmaması gerekli.

n adet antenin içinde m tanesi bozuk olsun. Bu durumda sistemin doğru

çalışma olasılığı nedir?

Örneğin: m = 2, n = 4 olsun. Bozuk antenleri 0 ile, sağlamları 1 ile gösterelim.

Bütün olası sıralamalar:

Buradan sistemin %50 olasılıkla doğru çalışacağı söylenebilir.

Bu şekilde bir olayın olma olasılıklarını sayarak yapılan hesaplama
işlemlerinde sayma teorisi kullanılır. Sayma teosine ‘katışımsal
analiz’ (combinatorial analysis) adı verilir.
Basic Principle of Counting
 Temel Sayma Prensibi
İki deney yapılacağını düşünün. Birinci deneyin m olası sonucu olsun, ikinci
deneyin de n adet olası sonucu bulunsun. Bu durumda her iki deney birlikte
yapıldığında, ikisinin birlikte mn olası sonucu olacaktır.

Bunu kanıtlamak için iki deneyin olası bütün çıkışları birlikte yazılabilir.
Basic Counting Examples
 Temel Sayma Örnekleri
Örnek 1: Küçük bir grupta 10 kadın ve her kadının da üç çocuğu vardır.
Eğer bu gruptan bir kadın ve onun bir çocuğu yılın annesi ve çocuğu
seçilecekse, bu kaç şekilde yapılabilir?

Çözüm: 10 kadın ayrı ayrı seçilip 3 çocuğu da ayrı ayrı seçilecekse, bu

10x3 = 30 seçenek demektir.

Örnek 2: Bir üniversitenin bir topluluğunda 3 tane 1. sınıf, 4 tane 2.

sınıf, 5 tane 3. sınıf ve 2 tane son sınıf öğrencisi vardır. Bu topluluğun
her sınıfından birer öğrenci seçilerek dört kişilik bir grup kurulacaktır. Bu
grup kaç şekilde oluşturulabilir?

Çözüm: Her sınıftan bir kişi seçileceğine göre bu iş 3x4x5x2 =

120 şekilde yapılabilir.
Basic Counting Examples
 Temel Sayma Örnekleri
Örnek 3: Yedi basamaktan oluşan bir plaka, 3 harf ve 4 rakamdan
oluşmaktadır. Kaç farklı plake oluşturulabilir?

Çözüm: 26x26x26x10x10x10x10

Örnek 4: Değerleri sıfır ya da bir olabilen noktalardan n tanesiyle kaç

farklı fonksiyon oluşturulabilir?

Çözüm: 2x2x…x2 = 2n

Örnek 5: 3. örnekte eğer harf ve sayı tekrarlamalarına izin verilmeseydi,

kaç farklı plaka yapılabilirdi?

Çözüm: 26x25x24x10x9x8x7
Permutations
 Permütasyonlar
a, b, c harflerini kaç farklı şekilde sıralayabiliriz?

abc, acb, bac, bca, cab, cba şeklinde 6 farklı şekilde sıralanabilir.
Bunların her birine permütasyon adı verilir. Yani 3 objesi olan bir kümenin
6 olası permütasyonu vardır. Bu şekilde sıralamak yerine şöyle de
düşünülebilir: ilk harfi 3 seçenek içiden, ikinci harfi kalan 2 seçenek içinde,
son harfi de son kalan olarak seçebiliriz. Bu durumda bütün olasılıklar
3x2x1 şeklinde hesaplanır. Eğer n adet harf olsaydı, bu hesap şöyle
yapılırdı: n(n-1)(n-2)…2x1 = n!

n adet elemanın, n! (n faktöryel) kadar permütasyonu vardır.

Örnek 4: a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ harfleri kaç farklı şekilde sıralanabilirler?

Çözüm: 9! = 362.880
Examples of Permutations
 Permütasyon Örnekleri
4 kadın ve 6 erkekten oluşan bir sınıf olsun. Bir sınav yapılıyor. Hiç
kimse diğeriyle aynı notu almıyor.
a) Öğrenciler not sıralamasına göre kaç şekilde dizilebilir?
b) Erkek ve kadın öğrenciler kendi aralarında sıralanacaksa, bu
sıralama kaç şekilde olabilir?

Çözüm:
a) 10 öğrenci 10! = 3.628.800

b) Kadınlar kendi aralarında 4!, erkekler kendi aralarında 6! şekilde

dizilebilirler. Dolayısıyla hepsi birlikte (4!)(6!) = 17.280 şekilde
dizilebilirler.
Examples of Permutations
 Permütasyon Örnekleri
Dört farklı konuda kitabı olan birisi kitapları konularına göre bir
arada, kaç şekilde rafa dizebilir? 4 matematik, 3 kimya, 2 tarih, 1 dil
kitabı olduğu durum için bulunuz.

Çözüm:

4! 4! 3! 2! 1! = 6912

Konu içi farklı dizilimler

Konuların kendi aralarında sıralanışı

Examples of Permutations
 Permütasyon Örnekleri
PEPPER sözcüklerinin harflerinin sıralamasıyla kaç farklı sözcük
üretilebilir?

Eğer harflerin hepsi birbirinden farklı olsaydı, 6! olurdu. Yani tekrar eden
harfleri şöyle adlandırsaydık:

Örneğin bunların hepsi PPEPER sözcüğü oluşturur.

Dolayısıyla bu olasılıkların hepsini bir taneye indirmeliyiz. P’ler kendi
içinde 3! Şeklinde sıralanır. E’ler kendi aralarında 2! farklı şekilde sıralanır.
Bunlara bölersek:
6!/(2!3!) = 60 farklı sözcük oluşturulabilir.
Examples of Permutations
 Permütasyon Örnekleri
Örnek: Bir satranç turnuvasında 10 yarışmacının 4 tanesi Rus, 3’ü
Amerikalı, 2’si İngiliz ve 1 tanesi Brezilyalıdır. Sonuç eğer yarışmacıların
sadece milliyetleriyle açıklanırsa, kaç şekilde sonuç çıkabilir?

PEPPER sözcüğündeki sıralama mantığının aynısı uygulanırsa:

Örnek: 4 beyaz, 3 kırmızı, 2 mavi bayrak varken, aynı renkteki bayraklar

birbirinin aynısı ise, bunlar bir çizgi üzerinde kaç farklı şekilde
sıralanabilir?
Combinations
 Kombinasyon
n adet elemanın olduğu bir gruptan, r adet bir grubu kaç değişik
şekilde seçebiliriz?

Örneğin n = 5, r = 3 olsun. A, B, C, D, E harflerinden kaç şekilde 3

adet harf bulunan bir grup oluşturabiliriz?

İlk seçim için 5, ikincisi için 4, üçüncü için 3 seçeneğimiz vardır, ancak
bunların bir kısmı kendi içinde aynı olacaktır: ABC, ACB, BCA, BAC, CAB,
CBA hep aynı grup olacağı için 5x4x3/6 yapmamız gerekir.

Yani:
Combination Terminology
 Kombinasyonun Tanımı

Yukarıdaki tanıma, n’nin r’li kombinasyonu adı verilir. n

büyüklüğündeki bir gruptan kaç farklı r adet elemanı olan bir
grup oluşturulabilir sorusunun cevabını verir. Bu seçilen
gruplarda, elemanların sıralanışı önemli değildir.
Examples of Combinations
 Kombinasyon Örnekleri
Örnek: 20 kişilik bir gruptan 3 kişilik bir grup kaç farklı
şekilde oluşturulabilir?

20’nin 3’lü kombinasyonu

Örnek: 5 kadın ve 7 erkek bulunan bir gruptan, 2 kadın ve 3

erkek bulunan bir komite kaç farklı şekilde oluşturulabilir?

İki erkek bir arada seçilmek istemiyorsa durum ne olur?

Erkeler için o iki kişinin bir arada oldupu grup sayısı:

Erkekler için tüm olasılıklar:
Farkı: 30
Kadınlar için tüm olasılıklar: Sonuç: 300
Examples of Combinations
 Kombinasyon Örnekleri
Örnek: n adet antenden, m tanesi bozuktur. Bunlar bir çizgi
üzerine sıralandığında, bozuk iki tanesi yanyana
gelmemelidir. Bunu sağlayacak şekilde kaç farklı anten
dizilimi oluşturulabilir?

Çözüm: 1 sağlam antenleri, ^ bozuk antenlerin durabileceği

yerleri göstersin:
Functional: sağlam
Defective: bozuk
Bozuk antenlerin durabileceği yer sayısı: n-m+1

Çözüm: