Telefoni Celulare

Telefoni celulare
Telekom-_XII1-2021/22
Temat
Tema1. Rrjetet celulare pa tela
Tema 2. Parimi i punës së sistemeve celulare
Tema 3. Funksionimi i telefonisë celulare
Tema 4.
Tema 6 Parimi i punës së telefonit celular

"Kur aplikohet rrjeti pa tel të përkryera , e gjithë toka do të
shndërrohet në një tru të madh, i cili në fakt është, të gjitha gjërat
janë grimca të një tërësie të vërtetë dhe ritmike. Ne do të jemi në
gjendje të komunikojmë me njëri -tjetrin në çast, pavarësisht nga
distanca. Jo vetëm kjo, por përmes televizionit dhe telefonisë ne
do ta shohim dhe dëgjojmë njëri -tjetrin në mënyrë të përsosur
sikur të ishim ballë për ballë, pavarësisht distancave të ndërhyrura
prej mijëra kilometrash; dhe instrumentet përmes të cilave do të
jemi në gjendje të bëjmë të tijat do të jenë jashtëzakonisht të
thjeshta në krahasim me telefonin tonë të tanishëm. Një burrë do
të jetë në gjendje ta mbajë një në xhepin e jelekut të tij.
Frekuencat per komunikim
Percuesi i Kablloja koaksiale Transmetimi optik
ciftuar
1 Mm 10 km 100 m 1m 10 mm 100 m 1 m
300 Hz 30 kHz 3 MHz 300 MHz 30 GHz 3 THz 300 THz
VLF LF MF HF VHF UHF SHF EHF Infra te kuqe Drita e UV

dukshme
VLF = Very Low Frequency UHF = Ultra High Frequency
LF = Low Frequency SHF = Super High Frequency
MF = Medium Frequency EHF = Extra High Frequency
HF = High Frequency UV = Ultraviolet Light
VHF = Very High Frequency
Frekuenca dhe gjatesia valore:

 = c/f
Gjatesia valore , shpejtesia e drites c  3x108m/s, frekuenca
• Rrezatimi elektromagnetik që transmetojnë antenat dhe
telefonat celularë bën pjesë në rrezatimet jo – jonizuese.
Rrezatimet jo – jonizuese nuk mund të shkaktojnë jonizim të
atomeve dhe të thyejnë lidhjet kimike që mbajnë të lidhur
trupat e ndryshëm, përfshi këtu dhe ata njerëzorë, pasi nuk e
zotërojnë një energji të tillë. Rrezatimi elektromagnetik i
telefonisë celulare nuk është rrezatim radioaktiv. Rrezatimi
radioaktiv është rrezatim jonizues dhe me energji të lartë.
• Rrezatimi jo - jonizues është edhe pjesë e rrezatimit të
diellit dhe shumë pajisjeve elektrike dhe elektronike që
perdorim çdo ditë, si llampa, televizori, tharësja e flokëve,
ekranet e
kompjuterave, telefonat pa tel, lavatriçet etj.
Rrjetet celulare pa tela
Rrjetet celulare pa tela.
Shfrytëzimi i shumëfishtë I frekuencave.
Rritja e kapaciteteve.
1.Hyrje
Telefonat pa tela i shpiku Terry Pool në vitin 1965. Ata përbëhen
prej stacionit bazë i cili me kabël është i lidhur me telefoninë fikse.
Kjo shfrytëzuesve u mundëson ta bartin dëgjuesen pa stacionin
bazë, në kuadër të arritshmëris të këtij stacioni bazë. Stacionit bazë i
duhet energjija elektrike për të komunikuar me dëgjojsen e
bartëshme, kështu telefoni pa tela në parim nuk funksionon pa
rrymë elektrike. Telefonat pa tela në fillim kanë përdorur
frekuencën prej 1.7 MHz për komunikim të bazës me dëgjojsen. Që
të përmirësohet kualiteti dhe dhe tejkalimin e problemeve të
kufizimit të arritjes, kjo më vonë është ndryshu ashtu që është
përdor FM dhe transmetimi digjital në frekuenca të larta(49 MHz,
900 MHz, 1,9 GHz, 2,4 GHz dhe 5,8 GHz). Telefonat të cilët
punojnë në në frekuencën 2,4 GHz shpeshë mund të përzihen me
rrjetat mobile me protokolle (802.11b/g) pasi përdorin të njëjtën
frekuencë. Në ditët e sotme arrishëria e telefonave mobil është disa
qindra metra.
Telefoni mobil(mobitel ose mobili). Është paisje elektronike e
bartëshme për komunikim. Funksioni kryesor i komunikimit
është komunikimi me zë, por funksionet janë shtuar kohët e
fundit si: mesazhe të shkurta tekstuale(SMS) si dhe mesazhe të
shkurta me figura(NMS). Për vendosjen të lidhjes së zërit me
telefonat mobil të tjerë lidhja bëhet pa tela me rrjetin e
stacioneve bazë. Stacionet e tilla të para janë paraqitur në vitin
1980 dhe ishin analog(1G), gjenerata e dytë(2G ose GSM në
Evropë) përdor sinjal digjital. Gjenerata e tretë(3G) ka
mundësura thirrje pamore, ndërsa më e reja (4Gm përfshirë
edhe LTE) shpejtësi më të madhe të të dhënave.
Secili telefon mobil ka IMEI të ndryshëm, shkurtes nga
komponimi International Mobile Equipment Identity që
paraqet numër unik ( numër 15 shifror) që u ndahet secilit telefon
mobil((GSM, WCMDA, iDEN) si dhe telefonit satelitor. Numri
IMEI përdoret si numër identifikues në rrjetat GSM, me të cilin
operatori e lejon ose e ndalon përdorimin e rrjetit mobil. Nëse
operatori i rrjetit ndalon qasjen numrit IMEI të veçant atëherë
telefoni i till edhe pse ka kartel SIM të vleshme nuk mund të
përdoret. Pajisja mobile shpesh e ka aplikacionet për pranim të
postës elektronike përmes internetit, regjistrin e kontakteve,
kalkulatorin, orën, alarmin për zgjim, lojra, programe për
repredukim të muzikës e video etj. Konceptet bazë para telefonisë
mobile janë shpikur në Bell Labs 1947. Telefonat celularë me
ekran me prekje dhe veçori të tjera shtesë quhen telefona të
mençur.
Disa nga prodhuesit më të mëdhenj (markat) e telefonave
celularë janë: Alcatel, Apple, BlackBerry, HTC, Huawei,Lenovo,
LG, Motorola, Nokia, Samsung, Sony dhe ZTE.
Në ditët e sotme provajderët mobil mundsojnë qasje në rrjetin

telefonik pothuajse kudo dhe sigurojnë qasje në rrjetin publik për
transmetim të të dhënave ose Internetit. Dekadën e fundit
telefonat mobil janë bërë pajisje komunikuese të pa
zëvensueshme dhe aparate interneti. Në të njëjtën kohë rrjetet
lokale pa tela janë zhvilluar dhe janë pranueshme nga kompanit
dhe publiku. Në ditët e sotit shumica i kanë rrjetet e veta LAN pa
tela
Rrjetet celulare pa tela
Radio celulare është teknik e zhvilluar për qëllim që të rritet
kapaciteti të servisit telefonik mobilë radio .
Esenca e rrjetit celular telefonik përbëhet në shfrytëzimin të
një numri të madhë të dhënësve(transmiterve) të fuqisë së vogël,
të rendit 100W ose më pak
Duke marrë parasysh se brezi e mbulimit të këtyre dhënësve
është vogël, sipërfaqe të caktuar gjeografike (teritori) mund të
ndahen në qeliza,
ku secila pjesë e teritorit mbulohet nga ana e një antene, d.m.th
dhënësi
Secilës qeli i ndahet një brez ferkuencor përkatës.
Nga aspekti i servisit, një qelizë shërbehet nga ana e një
stacioni bazë.
 Stacionin bazë e përbën një dhënës, marrës dhe njësisa e
kontrollit.
Me qëllim që i iket interferimit dhe përgjimit secilës
qelizë i ndahen frekuenca të ndryshme.
Qelizat të cilat ndodhen në largësi të mjaftueshme nga
njëra tjetra mund të përdorin brezin të njëjtë
frekuencorë.
Gjeometria celulare
Detyra parë e projektantëve tek projektimi i rrjeteve celulare është
në formimin të formës së qelizave të cilat mbulojnë territor të
caktuar.
Qelizat kuadratike matricë, fig 1.a) ndoshta kanë formë më të
thjeshtë.
Megjithatë kjo gjeometri nuk është ideale.
Nëse gjerësi e qelisë është d,

atëherë qeliza ka 4 distanca
fqinje d dhe 4 në distancën
1.414d
Gjeometria celulare-vazhdim
Kur shfrytëzuesi mobil lëvizë nëpër kufijtë e qelizës më së miri
është që të gjitha-antenat fqinje të jenë në distanca ekvidistaciale.
Me një qasje të tillë lehtësohet teknika e komutimit të

shfrytëzuesit në antenën fqinje, si dhe zgjedhjen e antenës.
Forma heksagonale mundëson ekvidistancë të antenave.
për rreze të heksagonit,

R, distanca ndërmjet
qendrës së qelizës si dhe
të qendrës së qelizës
fqinje është d= R0.33)
Višestruko
Shfrytëzimi korišćenje frekvencija
i shumëfishtë i frekuencave
Tek sistemi celular secila qelizë ka dhënës-marrës bazë të
vetin.
 Fuqia transmetuese e dhënësit me kujdes kontrollohet me
qëllim që frekuencës së dhënë rrezatuese ti siguron
komunikim të besueshëm, por në të njëjtën kohë të kufizoj
fuqinë rrezatuse të transmetuesit në atë frekuencë në mënyrë
që të mos vije deri te pengesa në pranim përgjatë rrezatimit
të transmetuesve në qelizat fqinje.
 Qëllimi është që në ndonjërën prej qelizave fqinje të
shfrytëzohet e njëjta frekuencë me çka sigurohet kushti që në
atë në të njëjtën kohë të bëhet numër më i madh i bisedave
Në praktikë, varësisht nga trafiku i pritshëm secilës qelizë i
ndahen 10 deri 50 frekuenca.
Forma të ndryshme të shfrytëzimit të frekuencave të
shumëfishtë , janë të mundshëm. Fig 2, tregon tregon disa prej
tyre.
Višestruko korišćenje frekvencija
Nëse formën(klaster) e përbëjnë N qeliza, dhe secilës qelizë i
ndahet numër i njëjtë i frekuencave, atëherë secila qelizë ka k/N
frekuenca, ku k numri total i frekuencave që i ndahet sistemit
Parametrat në bazë të të cilave përcaktohet shfrytëzimi i
shumëfishtë i frekuencave janë:
oD- distanca minimale ndërmjet qendrave të qelizave të
cilat përdorin brezin e njëjtë frekuencor (quhen edhe ko
kanale)
od-distanca ndërmjet qendrave të qelizave fqinje (d = R
0.33)
oN- numri i qelizave në formë(klaster ) që përsëritet (

secila qelizë në formë ka brez frekuencorë unik) të cilin e
quajmë faktorin e shumëfishtë të shfrytëzimit (reuse
factor)
ModeliVišestruko
i ripërdorimit të frekuencës
korišćenje frekvencija
Model ripërdorimi i të njëjtës frekuence / klaster/ modeli mbulimit është

një bashkesi qelizash me një rregullim frekuence të përcaktuar rreptësisht
në to. Bashkesia më i vogël i tillë që varet nga parametrat e zhvendosjes (i
dhe j) është 3
Zgjedhja e vlerës N(K)
Višestruko
Modeli korišćenje
i ripërdorimit frekvencija
të frekuencës
Parametrat e zhvendosjes (i dhe j) përcaktojnë pozicionin e qelizës me të

njëjtën frekuencë. Nëse përdoren 7 qeliza për mbulim (klaster), atëherë i = 2
ndersa j = 1 (dmth. i = 1 a j = 2).
Distanca në të cilën mund të
përdoret e njëjta frekuencë
Distanca minimale në të cilën mund të përdoret përsëri e njëjta
frekuencë varet nga shumë faktorëtë tilla si:
• numri i qelizave me të njëjtën frekuencë në mjedisin të qelizës së
vëzhguar
• konturet gjeografike të terrenit
• lartësia e antenës
• fuqia në të cilën stacioni bazë transmeton sinjalin
Distanca D mund të përcaktohet nga:
ku K përfaqëson një model të

përsëritjes të së njëjtës
frekuencë
Distanca në të cilën mund të
përdoret e njëjta frekuencë
 Nëse të gjitha qelizat emitojnë sinjal me të njëjtën fuqi, atëherë K
rritet dhe distanca në të cilën mund të ripërdoret me të njëjtën
frekuencë rritet .
 Teorikisht një numër i madh në modeli/klasterin (K) është i
dëshirueshëm. Megjithatë total_numrit të kanaleve është fiks. Kur
K është shumë i madh, numri i kanaleve të caktuara për secalin nga
K ¢elija bëhet e vogël.
 Detyra që imponohet është pra të përcaktohet numri më i vogël K
që do të kënaqëperformanca e kërkuar.
 dhe vlera e K është 3, dhe arrihet duke vendosur parametrat i=
1 dhe j = 1 në formuli:K = i2 + i.j + j2
Skema e shfrytëzimit të sërishëm të
frekuencave për N=4
3
4 2
3 1 2
4 2 4 3
1 2 1
4 3
2 1 2
4 3 4 3
1 2 1
4 3
 D 1
Skema e shfrytëzimit të sërishëm të
frekuencave për N=7
2
2 7 3
7 3 1
1 6 4
6 4 5 2
5 2 7 3
2 7 3 1
7 3 1 6 4
1 6 4 5
6 4 5 2
5 2 7 3
7 3 1
 D 1 6 4
6 4 5
5
Skema e shfrytëzimit të sërishëm
të frekuencave për N=19
Qelizat e zeza shënojnë shfrytëzimit të serishëm të frekuencave për N=19

Interferenca
Ri-përdorimi i së njëjtës frekuencë mund të rrisë në mënyrë
drastike efikasitetin e spektrit, por nëse sistemi nuk dizajnohet
mirë probleme serioze mund të shkaktojë interferenca .
Ekzistojnë tre lloj të interferencave
Interfereneca e Kokalaleve – Interferenace e shkaktuar nga
përdorimi i të njëjtit kanal nga numri i madh i përdoruesve, në
qeliza të ndryshme. Është faktori që më së shumti duhet mbajtur
llogari në planifikimin e rrjetit celular. Ndikimi i interferencës
kokanaleve(kanaleve të njëjta)
vlerësohet nga raporti i nivelit të bartësit të sinjalit të dobishëm
dhe nivelit të sinjalit të pengues të frekuencës së njëjtë dhe
shënohet me C / I. Vlera numerike e këtij raporti në sistemin në
GSM duhet të jetë të jetë më i madh se 12 dB nëse nuk përdoren
hopping frekuencorë dhe nëse përdoren më e madh se 9 dB.
Interferenca nga kanalet fqinje – gjithashtu paraqet
interferencë nga kanalet e mbetura, kanalet frekuenca të tjera. Kjo
nuk është e një lloji dhe nuk llogaritet si një o ndërhyrja e njëjtë
kanal në procesin e planifikimit të qelizave. Ndikimi i saj
perceptohet përmes marrëdhënieve
niveli i sinjalit të dobishëm dhe pengesë dmth. C / I. Vlera
numerike e këtij raporti në sistemin GSM duhet të jetë më i madh
se -9dB.
Ndërhyrja Near and far end( e afërt dhe e largët) - gjithashtu
paraqet ndërhyrje nga kanalet e të tjerë. Ajo, në stacionin bazë,
shkakton sinjale të fuqishme të stacioneve mobile që janë shumë
afër stacionit bazë . Për të shmangur këtë lloj ndërhyrje, nevojitet
një ndarje prej pesë gjerësive të kanaleve të midis dy bartësve
fqinjë, të cilët përdorin të njëjtën qelizë. Kjo është arsyeja pse
një qelizë në një Sistemi GSM mund të përdorë deri në 24 kanale
për bartës.
...........................
1.3 Rritja e kapacitetit
 Me kalimin e kohës, gjithherë kemi rritje të shfrytëzuesve

të cilët e përdorin sistemin.
Në trend të rritjes së trafikut, në një çast trafiku bëhet i
dendur dhe vije në situatë kur ekzistojnë numër i pa
mjaftueshëm i frekuencave të cilat mund ti ndahen qelizave.
Që të dilet me sukses nga kjo situatë në disponim janë
qasjet(zgjidhjet) si në vazhdim:
−Shtimi i kanaleve të rijë

−Huazimi i frekuencave
− Ndarja e qelizave(cell spliting)
−Qeliza të sektorizuar
− Mikrroqelizat
Shtimi i kanaleve të ri
 Zakonisht kur në rajonin e dhënë futet sistemi nuk
shfrytëzohen të gjitha kanalet.
 me rritjen dhe zgjerimin e sistemit futen edhe ato kanale të
cilët në rend të parë nuk janë shfrytëzuar.
Huazimi i frekuencave
 është i mundshëm huazimi i i frekuencave prej qelizave
fqinje me të cilat mund të vijnë deri te përplasja (congested
cells)
 Huazimi zakonisht është dinamik.
Ndarja e qelizave(cell spliting) –
Arsyeja e ndarjes së qelizave është përmirësimi i efikasitetit të
përdorimit të spektrit.
 Kur sasia e trafikut në qelizë arrin një vlerë që kanalet e
frekuencës nuk munden sigurojnë numër të kënaqshëm
telefonatash (humbjet janë më të mëdha se sa lejohet)celula
origjinale mund të ndahet në qeliza më të vogla.
 > Ekzistojnë dy lloje të teknikave të ndarjes së qelizave:
• ndarje e përhershme
• Ndarje dinamike
Ripërdorimi i së njëjtës frekuencë është një koncept i rritjes së
kapacitetit të sistemit dhe ndarja e qelizave është një koncept
tjetër
 Distrubicioni i trafikut dhe vetit topografike të qelizë
në shumicën e rasteve nuk janë uniformë, gjë që kërkon
rritjen e kapacitetit.
 Zgjidhja është se qelizat ku ekziston trafik i dendur të
ndahen (fig 1.3).
 Zakonisht vëllimi qelizës prej 6.5 deri në 13 km,
dërsa qelizat e vogla vëllimi 1.5 km.
Përdorimi i qelizave të vogla kërkon edhe zvogëlimin e
fuqisë rrezatuese.
 Siç dhe lëvizin shfrytëzuesit mobil nga njëri vend në
tjetrin, ato kalojnë nga një qelizë në tjetrën, e kjo kërkon
bartjen e thirrjes(sinjalit) nga një stacion bazë në tjetrin.
Ky proces quhet handoff, dhe është më i shpeshtë sa
më të vogla të jenë qelizat.
Ndarja e qelizёs nё pёrmasa mё tё vogla
Rritja e kapacitetit
Sektorizimi i qelizave
qelizat i ndajmë në numër të madh të sektorëve, ku
secilit sektor i ndahen një bashkësi kanelesh përkatës.
Standard përdoren 3 deri në 6 sektore për qeliz
Mikroqelizat
Me zvogëlimin e madhësisë së qelizës antenat
zhvendosen nga majet e kodrave ose ndërtesave të larta
në ndërtesa më të vogla dhe në këtë mënyrë formohen
mikroqelizat.
Me zvogëlim të volumit të qelizës zvogëlohet edhe fuqia
rrezatuse e transmetuesit.
Mikrroqelizat janë të dobishme për mbulim të rrugëve në
qytete të mëdha, gjatë autostradave, ose brenda
ndërtesave të mëdha publike.
Parametrat e qelizave makro- dhe
mikro
Makroqeliza Mikroqeliza
Rrezja e qelizës 1-20km 0.1-1km
Fuqia transmetuse 1-10W 0.1 deri 1W
Vonesa mesatare e 0.1-10 µs 10-100 ns

shpërndarjes
Shpejtësia maksimale e 0.3 Mbps 1Mbps

bitit
Nëse kërkesa për intensitet të trafikut edhe më
tutje rritet, mikroqeliza(të rrugëve) edhe më tutje
zbërthehet indor pikoqeliza( ndërtesa të
airodrumeve, stacione hekurudhe dhe struktura të
ngjashme.
Përmbledhje e kategorive kryesore të qelizave të licencuara me
karakteristikat e definuar
Femto Piko Mikro/Metro Makro
Brenda/Jashtë Brenda Brenda ose Jashtë Jashtë

(indoor- jashtë
outdoor)
Numri i 4-16 32-100 200 200-1000+
përdoruesve
Fuqia dalëse 20-100mW 250 mW 2-10 W 40-100 W
Max
Rrezja 10-50m 200m 2km 10-40km
maksimale e
qelizës
Gjerësia e 10MHz 20MHz 20, 40MHz 60-75MHz
brezit
Teknologjia 3G/4G/Wi-Fi 3G/4G/Wi-Fi 3G/4G/Wi-Fi 3G/4G
MIMO 2X2 2X2 4X4 4X4
Backhaul DSL,kabllo,fije Mikrovalë,mm Fije , mikrovalë Fije , mikrovalë
Qelizat femto
Qelizat femto (Femtocells) janë pikat për qasje pa tela të fuqisë dhënëse të
vogël të cilat punojnë në pjesën e licencuar të spektrit dhe lidhin aparatet
mobil me rrjetin mobil me përdorimi të DSL ose me qasje broadband
kabllorë
Këtu për shkak tënevojës offloadm të rritjes eksponencionale të trafikut të
dhënave mobile dhe për qëllim të përmirësimit të mbulimit indoor
Parimi i punës së sistemeve
celulare
Bllok skema e sistemit
celular
bllok skema e sistemit celular

Blloqet ndërtuese të sistemit celular
Përafërsisht në mes të secilës qelizë është e lokuar stacioni

Bazë(BS). Strukturën e BS e përbën antena, kontrollori, dhe të një
numri të madh marrëdhënës të cilët komunikojnë përmes kanaleve
që iu janë ndarë asaj qelize. Në një moment të caktua, shumica e
shfrytëzuesve mobil mund të jenë të aktivizuar dhe të lëvizin në
kuadër të qelizës duke komunikuar me BS.
Secila BS është e lidhur qendrën komutusese të

telekomunikacionit mobil(MTSO-mobile telecommunications
switching Office). Një MTSO i shërben një numri të madhë BS-ve.
Zakonisht lidhja ndërmjet BS dhe MTSO është me tela por është e
mundshme edhe patela. MTSO ka për detyrë të realizon lidhjen
ndërmjet njësive mobil. MTSO është gjithashtu është e lidhur me
telefonin publike, ose rrjetin telekomunikues dhe realizon lidhjen
ndërmjet parapaguesve fiks dhe mobil. Secilës thirrje MTSO ndan
kanal bisede, bën handoff dhe mbykqyer thirrjet për qëllimtë
tarifimit.
Vendosja e lidhjes
Lidhja ndërmjet njësisë mobile dhe BS vendoset
sipas dy tipeve të kanaleve:
oKanali i kontrollit-përdoret për këmbim të

informacionit i cili ka të bëjë me vendosjen dhe
mbajtjen e lidhjes si dhe të përcaktimit të raportit
ndërmjet njësisë mobile dhe BS-ës më të afërt
o Kanali për trafik- përdoret për transmetim të

zënit dhe të dhënave ndërmjet përdoruesve.
Hapat tipikë
 Hapat e zakonshëm ndërmjet të dy shfrytëzuesve
mobil të kontrolluar nga ana MTSO janë
oInicializimi i njësisë mobile

oThirrja e inicializuar nga ana e njësisë mobile
oPaging
oPranimi i thirrjes
oOngoing call
oHandoff
Inicializimi i njësisë mobile
 Kurnjësia mobile kyçet ajo analizon dhe zgjedh kanalin e kontrollit
më të fortë për nevoja të vendosjes së lidhjes(setup channel)
M
T monitorimi për sinjal më të
S fortë
O
Qelizat në breze frekuencash të ndryshme repetitivisht emitojnë

(brobcast) informacion të gjithëve mbi kanale të ndryshme për mes së
cilëve mund të vendoset lidhja.
Marrësi zgjedh kanalin më të fortë “setup” dhe e mykqyr atë
kanal.Efekti i kësaj procedure është që njësia mobile automatikisht
zgjedh antenën e BS të asaj qelize për mese së cilës ajo do të punon.
Inicializimi i njësisë mobile/1
 Pasë kësaj pason procedura handshake ndërmjet

njësisë mobile dhe të MTSO e cila realizohet
përmes BS në qelizë.
Me procedurën Handshake identifikohet
shfrytëzuesi dhe regjistrohet lokacioni i tij.
Përderisa njësia mobile të jetë e kyçur
procedura e analizës përsërite periodikisht.
Nëse njësia mobile kalon në qelizë të re ajo
selekton BS-ën e re.
Thirrja e inicializuar nga ana e njësisë mobile
 Njësia mobile inicion thirrje duke dërguar numrin e njësisë të
cilën e thërret përmes kanalit setup të selektuar më parë
M
T Kërkes për lidhje
S
O
Marrësi në njësin mobile së pari provon nëse është kanali setup

në në gjendjen idle duke testuar informacionin në kanalin
forward(kanali prej BS kah njësia mobile).
Kur e detekton gjendjen idle njësia mobile mund të jep përmes
kanalit reverse përkatës(kanal prej stacionit mobil kah BS).
 BS pas kësaj dërgon kërkesën kah MTSO
Paging
MTSO pas aktiviteteve të më parshme përpiqet ta vendos lidhjen
ka njësia e thirur.
MTSO dërgon mesazhin paging kah BSë të e caktuara në vartësi
prej numrit të thirrur mobil.
M
T
S Paging
O
 Secila BS dërgon sinjalin paging përmes kanalit të tij

setup
Pranimi i thirrjes
 Njësiamobile e thirrur e njeh numrin e vetë në mbykçyrje të kanalit
setup dhe përgjigjet kësaj BS-je e cila më pas dërgon thirrjen kah
MTSO.
MTSO më pas vendos lidhjen ndërmjet BS-ëve të thirrur dhe
thirrëse.
Në të njëjtën kohë, MTSO zgjedh kanalin në disponim për
transmetim të zërit në kuadër të secilës qeliz të BS dhe lajmëron
secilën BS e cila pas kësaj lajmëron njësinë mobile.
M
T
S Pranimi i thirrjes-
O
Të dyja njësit mobile vendosen në kanalet e ndara përkatëse.

Ongoing call
 Përderisa ekziston lidhja njësia mobile shkëmben
sinjale zanore ose të dhëna përmes BS-ëve përkatës dhe
MTSO
M
T
S
Thirrja në rrjedhë
O
6.Handoff
 Kur stacioni mobil gjatë mbajtjes së lidhjes kalon nga
një qelizë tjetrën kanali i trafikut duhet të ndryshoj ashtu
tani e realizon përmes BS-së tjetër e cila i takon qelizës
së re .
M
T
S
Handoff
O
 Sistemi ekzekuton këtë ndryshim pa ndërprerjen e

thirrjes ose ndryshimit të shfrytëzuesit
Funksione të tjera të cilat kryhen
nga ana e sistemit janë:/7
7. Call bllocking- nëse gjatë thirrjes të gjithë kanalet të
parapar për trafik kah BS-ja më e afërt janë të nxënë
njësia mobile përpiqet të vendos sërish lidhjen, dhe pas
një numri të caktuar të pasuksesshëm të thirjeve kthen
sinjalin e zënsisë të lidhjes
8. Call termination- kur një shfrytëzues ndërpret lidhjen
MTSO lajmëron për këtë dhe të dyja kanalet tek BS
lirohen.
9.
Funksione të tjera të cilat
kryhen nga ana e sistemit janë:/8
9. Calldrop- gjatë bisedës për shkak të interferencave
ose të sinjalit të dobët mund të ndodhë të vie deri te
ndërprerja e lidhjes. Nëse BS nuk mund të mban nivelin
minimal të sinjalit për period të caktuar kanali kah
shfrytëzuesi ndërkrehet dhe për këtë lajmrohet MTSO.
10. Calls to/from fixed and remote mobile subscriber-
MTSO siguron lidhjen kah rrjeti telefonik komutues. Kjo
do të thotë që MTSOmund ta vendos lidhjen ndërmjet
parapaguesit të lidhur në rrjetin fiks dhe atij mobil
4.Parimi i punës së sistemeve celulare-1G
Brezi i transmetimit i stacionit 869MHz - 894MHz
Rrjetet e para telefonike bazë
celulare u bazuan në
Brezi i transmetimit i stacionit 824MHz-849MHz
transmetimin analog të
sinjalit. Një nga sistemet më mobil
të famshme të këtij brezi hapësira midis kanalit 45MHz
është AMPS (Advanced transmetuesit dhe pranues
Mobile Phone Service) e Brezi i kanalit 30kHz
zhvilluar nga AT & T. ky Numri i kanaleve të kontrollit 42
sistem është ende standard në dupleks të plotë
në Amerikën e Veriut. Siç
Numri i kanaleve të bisedës në 790
tregohet në figurën 5.1.
përdoren dy breze -të me dupleks të plotë
gjerësi prej 25 MHz te Fuqia maksimale e njësisë 3W
AMPS, një për transferimin mobile
nga BS në njësin mobile Madhësia e qelizës, rrezja 2-20 km
(MS) në brezin 869 deri 894 Modulimi i kanalit të zërit FM 12KHz devijimi pik
MHz dhe tjetri për
Modulimi i kanalit të kontrollit FSM 8kHz devijimi pik
transmetim nga MS në BS
në brezin 824 deri 849 MHz Shpejtësia e transferimit të të 10kb/s
dhënave
Kodim për kontrollimin e BCH( 48, 36.5) i ( 40, 28.5)
gabimeve
Parametriat e AMPS-ë.
struktura globale e sistemit
1G
Parametriat e AMPS-ë.
Karakteristikat e llojeve të tjera të rrjeteve
celulare 1G
+Gjenerata e dytë e rrjeteve
celulare 2G
Rrjeti celular 1G, siç është AMPS, u bë shumë së shpejti popullor,
gjë që çoi në nevojën për një sistem me kapacitet më të madh.
Sistemet 2G janë zhvilluar me qëllim të sigurimit të cilësisë më të
mirë të sinjalit, norma më të larta të transferimit për shkak të
mbështetjes së shërbimeve digjitale dhe kapacitetit më të lartë.
Dallimet kryesore midis sistemeve 2G dhe 1G janë:
a) Për 2G ka kanale për transmetim digjital
b) Për 2G ka kodim të të dhënave të përdoruesit
c) Për 2G ekziston aftësia për të zbuluar dhe korrigjuar gabimet
d) qasje në kanale - në sistemin 2G ka numër më të madh kanalesh
për çdo qelizë, por secili kanal dinamikisht ndahet për një numër
më të madh të përdoruesve duke përdorur qasje TDMA dhe CDMA.
Karakteristikat themelore të
sistemeve celulare 2G të
ndryshme
2.3. Rrjetet celulare të gjeneratës së
tretë (3G)
Pak më vonë lajmërohet një përmirësim i HSPA (Access High
Speed Packet Access) e cila është në të vërtetë një kombinim i dy
protokolleve HSDPA (High Speed Uplink Packet Access) dhe HUSPA
(High Speed Uplink Packet Access). Mundëson shpejtësinë prej
14.4Mbit / s për upload dhe download 5.75Mbit / s, duke rritur kështu
performancën e rrjeteve celulare 3G ekzistues. Me zhvillimin e
mëtejshëm të standardeve 3GPP, HSPA + (Evolved High Speed Packet
Access) që lejon zbritjen 42.2Mbit / s dhe 22Mbit / s përpjetë, që është
dy herë më shumë nga përmirësimet e mëparshme. Me zhvillimin HSPA
+ si futja e modulimit më të madh (64QAM) dhe MIMO (Multiple-Input
Multiple Output) që lejon bandwidth më të madhe dhe distancë pa pasur
nevojë për të rritur brezin frekuencor është e mundur me një shpejtësi
teorike prej 168Mbit / s në douwnload dhe 22 Mbit / s upload. Për fat të
keq, këto përmirësime nuk erdhën në përdorim të gjerë sepse filloi të
zhvillohej një standard 4G që ofron shpejtësi më të larta sesa
përmirësimet nga 3G.
Figura 3.1. tregon arkitektura e UMTS dhe lidhjet ndërmjet
ndërfaqeve individuale.
RNS - (Radio Access Network) është elementi themelor i
arkitekturës UTRAN dhe në të njëjtën kohë ekuivalente me
nënsistemin e stacionit bazë në GSM. Një ose më shumë
nyje B me radio marrësi është i përbërë nga RNS.
Lidhshmëria e rrjetit bazë kryhet edhe mbi ndërfaqen
komunikimi me RNS tjera mbi ndërfaqen Iur.
UTRAN – pjesa për qasje e për përdoruesit
NodeB – pjesa radioje transmetues/marrës
Iu-CS - pjesa për komutim të kanalit
Iu-PS - pjesë për komutimit të paketës
W- WCDMA (UMTS)
Ndërlikushmëria e sistemit W- W-CDMA mund të shiqohet
nga shumë kënde të ndryshme: ndërlikushmërisë së secilit
algoritëm të veçant, ndërlikushmëria e tërë sistemit dhe
ndërlikushmëri i kompjuterit pranueses.
Gjerësia e kabalit 5Mz
Dupleks mod FDD and TDD
Struktura downlink RF
Brez gjerë i plotë
kanalit
Shpejtësia e
3.84 Mbps
semplimit(mostrimit)
Gjerësia e frejmit 10 ms
QPSK (downlink) i balancuar
Dual-channel QPSK(uplink)
Modulim brezëgjerë Kompleksno {irokopojasno kru`enje
Rrethor kompleks i brezit të gjerë
QPSK (downlink)
Modulimi i të dhënave
BPSK (uplink)
Kodimi i kanaleve Konvolucional dhe turbo kod
Koha e përcaktuar nga përdoruesi
Detektimi Koherent pilot i shumëfishtë (downlink dhe uplink),
pilot i përbashkët në downlink
Multipleksim në kohë i kanaleve të kontrollit
Multipleksim i dhe të dhënave.
kanaleve në downlink-
Multipleksim i Multipleksim në kohë i pilot dhe kanaleve
kanaleve në uplink- të kontrollit I&Q multipleksimi për pilot dhe
kanale kontrollit.
Ndryshueshmëria e brez i gjerë i ndryshueshëm dhe
shpejtësisë multicode
Faktori brez i gjerë 4–256 (uplink), 4–512 (uplink)
OVSF sekuenca për ndarjen e kanaleve,
sekvenca e artë prej 218-1 për celulë dhe
ndarje të shfrytëzuesit ( period a jo e
brez i gjerë (downlink) plotë prej 10 ms)
brez i gjerë (uplink) OVSF sekvenca, sekuenca e artë 241 për
ndarjen e përdoruesit (kohë të ndryshme
të zhvendosjes s për kanalet I dhe Q,
Perioda jo të plota 10 ms)
Dërgimi i butë
Dërgimi Dërgim mesfrekuencor
Karakteristikat e të stacioneve mobil për disa
sisteme 3G
UWC-136
UWC-
DMA- CDMA- (TDMA)
136 WCDM
2000 2000 GPRS/ED
(TDMA)
GE
Distance e 1.25 3.75
30 kHz 200 kHz 5 MHz
bartësit MHz MHz
Fuqia e
100 mW 100 mW 100 mW 100 mW 100 mW
transmetuesit
Amplifikimii
0 dBi 0 dBi 0 dBi 0 dBi 0 dBi
antenës
Lartësia e
1.5 m 1.5 m 1.5 m 1.5 m 1.5 m
antenës
sisteme 3G
UWC-
UWC- 136
DMA- CDMA-
136 (TDMA) WCDM
2000 2000
(TDMA) GPRS/E
DGE
Humbjet 0 dB 0 dB 0 dB 0 dB 0 dB
Metoda e
CDMA CDMA TDMA TDMA CDMA
qasjes
Rrjedha e të 144 384 30 i 40 384 384
dhënave kbit/s kbit/s
kbit/s kbit/s kbit/s
4-
QPSK/B QPSK/B GMSK
Tip modulimit DQPSK QPSK
PSK PSK 8-PSK
8-PSK
sisteme 3G
Gjerësia e
emetimit
kanala
0.03 0.18
-3dB 1.1 MHz 3.3 MHz 3 GPP
MHz MHz
0.03 0.22
-20dB 1.4 MHz 4.2 MHz MHz MHz TS25.10
-60dB 1.5 MHz 4.5 MHz 0.04 0.24 1
MHz MHz
Niveli i
zhurmës së 9 dB 9 dB 9 dB 9 dB 9 dB
pranuar
-113 -109 -109
Niveli I
dDma dDma -121 -113 dBm
sisteme 3G
Gjerësia e
pranimit të
kanaleve
1.10 3.30 0.03 0.18
-3dB ?
MHz MHz MHz MHz
0.04 0.25
-20dB 1.6 MHz 4.7 MHz ?
MHz MHz
0.09 0.58
-60dB 3.7 MHz 11 MHz ?
MHz MHz
Eb /Npri pe =
6.6 dB 6.6 dB 7.8 dB 8.4 dB 3.1 dBf
10-3
Ndjeshmëria c)
e -107 -103 -113 -104 -106
sisteme 3G
Ndjeshmëria c)
e -107 -103 -113 -104 -106
interferencave dBm dBm dBm dBm dBm
në pranim
d)
S’është e
Pragu -119 -115 -127 -119
obliguesh
iinterferencave dBm dBm dBm dBm
me
S’është e
-104 -100 -111 -103
Prage) obliguesh
dBm dBm dBm dBm
me
sisteme 3G
UWC-
UWC- 136
DMA- CDMA-
136 (TDMA) WCDM
2000 2000
(TDMA) GPRS/E
DGE
Distance e 1.25 3.75
30 kHz 200 kHz 5 MHz
bartësit MHz MHz
Fuqia e
100 mW 100 mW 100 mW 100 mW 100 mW
transmetuesit
Amplifikimii
0 dBi 0 dBi 0 dBi 0 dBi 0 dBi
antenës
Lartësia e
1.5 m 1.5 m 1.5 m 1.5 m 1.5 m
antenës
sisteme 3G
Humbjet 0 dB 0 dB 0 dB 0 dB 0 dB
Metoda e
CDMA CDMA TDMA TDMA CDMA
qasjes
Rrjedha e të 144 384 30 i 40 384 384
dhënave kbit/s kbit/skbit/s kbit/s kbit/s
4-
QPSK/B QPSK/B GMSK
Tip modulimit DQPSK QPSK
PSK PSK 8-PSK
8-PSK
Gjerësia e
emetimit
kanala
0.03 0.18
MHz MHz
sisteme 3G
0.03 0.18
MHz MHz
0.03 0.22
-20dB 1.4 MHz 4.2 MHz MHz MHz TS25.10
-60dB 1.5 MHz 4.5 MHz 0.04 0.24 1
MHz MHz
Niveli i
zhurmës së 9 dB 9 dB 9 dB 9 dB 9 dB
pranuar
-113 -109 -109
Niveli I
dDma dDma -121 -113 dBm
zhurmës
-105 -100 dDma dDma na 384
termike
dBmb dBmb kbit/s
sisteme 3G
Gjerësia e
pranimit të
kanaleve
1.10 3.30 0.03 0.18
-3dB ?
MHz MHz MHz MHz
0.04 0.25
-20dB 1.6 MHz 4.7 MHz ?
MHz MHz
0.09 0.58
-60dB 3.7 MHz 11 MHz ?
MHz MHz
Eb /Npri pe =
6.6 dB 6.6 dB 7.8 dB 8.4 dB 3.1 dBf
10-3
Ndjeshmëria c)
e -107 -103 -113 -104 -106
sisteme 3G
Ndjeshmëria c)
e -107 -103 -113 -104 -106
interferencave dBm dBm dBm dBm dBm
në pranim
d)
S’është e
Pragu -119 -115 -127 -119
obliguesh
iinterferencave dBm dBm dBm dBm
me
S’është e
-104 -100 -111 -103
Prage) obliguesh
dBm dBm dBm dBm
me
SHKOLLA MESME PROFESIONALE
"FERIZ GURI DHE VËLLEZËRIT
ÇAKA"
KAÇANIK-ISMAIL DASHI
TELEFONI CELULARE
TELEKOM-XII1
GJYSMËVJETORI II-TË/2020_21_1
Sisteme transmetuese Ars

75
Ismail Dashi
Temat:
Tema1. Rrjetet celulare pa tela
Tema 2. Parimi i punës së sistemeve celulare
Tema 3. Funksionimi i telefonisë celulare
Tema 4. Vetitë e rrjetit GSM
Tema 5. Shërbimet GSM
Tema 6 Parimi i punës së telefonit celular
Gjenerata e katërt i rrjeteve
celulare (4G ose LTE)
4G është brez i katërt që trashigon 3G rrjetit celular[1].
Krahasuar me 3G, 4G sjell cilësi më të mirë shërbimeve,
duke përfshirë internetin më të shpejtë celular. Shpejtësitë
teorike janë deri në 150 MB / s (download) dhe 50 MB /
s((upload) si dhe 1GB/s për lokacione të palëvizëshe.
Gjithashtu shërbimet e listuara duhet të përmbushin QoS
(Quality of Service). Detyra kryesore e QoS është të sigurojë
prioritet të lëshimit të rrjetit (bandwidth-i)t dhe kontroll
variacionet në latente (Jitter) [11]. Mekanizmat e
lartpërmendur janë të domosdoshëm për t'i bërë
funksionimin e aplikimeve fluide.
Disa prej tyre janë:
 Televizioni me definicion të lartë (HD- High
Definition Television))
 Digital Broadcasting Video
 Telefonia IP
 Audio në kohë reale
 Konferenca video
 Cloud kompjuter
 Bandwidth i lartë i trafikut të rrjetit
Shumica dërrmuese e operatorëve kanë treguar
interes në përdorimin e gjeneratës së re të ciklit
shpejtë i zhvillimit standardit të ri rezultoi vetëm
5 vjet. Për herë të parë, ka mbijetuar një
standardi global i telekomunikimeve. Figura 4.1.
tregon pranimin të LTE teknologji global e si
evolucion i rrjeteve ekzistuese. Operatorët nga e
gjithë bota që e përdorin këtë teknologji nga 3GPP,
pasi SHBA dhe Azia gjithashtu miratojnë këtë
standard të ri.
Figura 2.x. Pranimi i LTE si një standard global
Qëllimet kryesore shikuar në përformancë dhe mundësit që
LTE duhet të përmbushë janë transmetimi me shpejtësi të
lartë, zvogëlimi i pritjeve , efikasiteti i lartë i spektrit,
thjeshtimi i arkitekturës dhe fleksibiliteti i përdorimit të
brezave të ndryshëm të frekuencës. Një rol të rëndësishëm
për implementimin e teknologjisë LTE është edhe brezi që
është lëshuar ashtu që transmetimi TV analog kalon në
digjitale. Gjegjësisht, brezi 790-862MHz është shumë
interesantë sepse mundëson një mbulim më të mirë dhe të
gjitha për shkak të frekuencës së ulët që përfundimisht
rezulton në nevojën më të paktët stacioneve bazë për
mbulimin territorial, veçanërisht në zonat rurale.
Për mënyrën e punës FDD në dispozicion është 30MHz
çiftëzohet për downlink me brezin 791-821MHz dhe 832-
862MHz për uplink. Mënyara e punës TDD ka një brezë prej
797- 862MHz d.m.th 65Mhz jo të çiftëzuar
Rrjeti i bazuar në teknologji që ne kemi definuar më
parë në të vërtetë formon EPS (Sistemi Evoluar Paketash-
Evolved Packet System). Përbëhet nga EPC (Evolved
Packet Core) dhe UTMS të evoluar, pra E-UTRAN
(Evolved UTRAN). [12]
EPC (eng. Evolved Packet
Core)
S-GW (eng. Serving Gateway)

P-GW (eng. Packet Gateway)
E-UTRAN (eng. Evolved

UTRAN)
e-Node B, eNB
Fig () arhitektura e sistemit EPS

EPC - Ofron qasje në rrjetet e të dhënave të
jashtme , shërbimeve dhe menaxhimin veçoritë e
sigurisë dhe informatat e parapaguesit, faturimin e
duhur dhe lëvizshmërinë si dhe terminalet joaktive
E-UTRAN - puna e tij është ti kryej të gjitha
funksionet e radio për terminale aktive.
MME – (eng. Mobility Management Entity ) nyje
logjike në planin e kontrollit
S-GW - (Serving Gateway) nyje logjike në planin e
përdoruesit
Stacionet e radios paraqesin nyjet e eNB. Disa
nga karakteristikat që përfshijnë janë:
Kontrollin e qelizave dhe mbështetjen e e
bashkësisë MME
Kontrollimin e mobilitetit
Shifrimi (Encryption)
Menaxhimin e ri-transmetimit
Alokimi i përdoruesve
Automatizimin e punës dhe mbikëqyrjes
Ndërfaqja e ajrore të teknologjisë LTE bazohet në përdorimin
e multipleksimit ortogonal me ndaje të frekuencave
(OFDMA, Orthogonal frequency-division multiple access) së
bashku me qasjen e shumëfishtë në lidhjen downlink
(OFDM, eng. Orthogonal Frequencydivision Multiplexing) me
qasjen e shumëfishtë shpërndarjen e frekuencave në një
bartës (SC-FDMA, Single Carrier Frequency Division
Multiple Access) për lidhjen uplink. Përveç kësaj,
implementimi zgjidhja me shumë antena në pajisjen e
plotë është thelbësore që ne arrijmë me MIMO (Multiple-Input
Multiple Output). Njashtu edhe teknikat transmetuese dhe
marrëse (TX / RX) dhe menaxhimi i diagrameve të
rrezatimit të antenës (eng
Interfejsi ajrorë i teknologjisë LTE bazohet në përdorimin
e multipleksimit ortogonal me ndarje të frekuencave
(OFDMA, Orthogonal frequency-division multiple access) së
bashku me qasjen e shumëfishtë në lidhjen downlink
(OFDM, eng. Orthogonal Frequencydivision Multiplexing)
me qasjen e shumëfishtë me ndarjen e frekuencave në
një bartës (SC-FDMA, Single Carrier Frequency Division
Multiple Access) për lidhjen hyrëse. Përveç kësaj,
implementimi zgjidhja me shumë antena në pajisjen e
plotë është thelbësore që ne arrijmë me MIMO (Multiple-
Input Multiple Output). Njashtu edhe teknikat transmetuese
dhe marrëse (TX / RX) dhe menaxhimi i diagrameve të
rrezatimit të antenës (eng. Beamforming)
Përparësitë e teknikave të modulimit OFDM janë mundësia e
transmetimit jo drejtuar ose grupuar, rezistentë në
Interferenc ndërsimbolike (ISI- Inter Symbol Interference) dhe
dobësim selektiv të frekuencave (Fading), gjithashtu plotëson
kërkesën për efikasitetin e spektrit të definuar nga ITU. Të
gjitha teknikat e mësipërme të modulimit OFDM janë ideale për
mjediset urbane. Përdoren tre lloje të modulimit QPSK (=
QAM), 16QAM dhe 64QAM, ndërsa të tjerët nuk janë të
pranueshëm për shkak të zhurmave të mëdha dhe pengesave .
[12]
Fig ()Krahasimi Downlink dhe Uplink

Teknika e modulimit OFDMA është e pranueshme për lidhjen
dalëse , por lidhjen hyrëse është e nevojitet përdorimi e SC-
FDMA (Single-Carrier FDMA). reduktimi i kapacitetit të
baterisë avantazh për shkak të raportit të fuqisë maksimale më
të ulët dhe fuqisë mesatare të SC-FDMA e bëjnë e
dëshirueshme për përdorim. Figura 4.3. tregon një krahasim të
teknikave të modulimit në fjalë.
Qëllimi i performancës mund të realizohet me kombinimin e të
gjitha këtyre teknikave të interfejsit LTE. Realizimi i shpejtësisë
maksimal së transmetimit hyrëse / dalëse varet ekskluzivisht
nga konfigurimi. Rritja e brezit, me përdorimin modulimit të
rendit të lartë dhe kombinim të më shumë dy antenave
dhënëse/marrëse është mundshme shpejtësia prej 1Gbps dalëse
500Mbit / s për hyrëse . Gjithë që u përmendën LTE-së aktuale
shtrihen në LTE-Advanced. Figura 4.4. paraqet rrugën zhvillim
LTE kah LTE-A me kombinime të ndryshme që janë zhvilluar për
një kohë të caktuar.
Figura 4.4. RFruga e Zhvillimit LTE kah LTE-Advanced
Internet gjërat ose pajisjet (nternet of Things, IoT është
tehnologija e rrjetit që duhet përmirësoj dhe lehtësoj
jetën e përditshme. Koncepti është krijimi i pajisjeve
të rrjetit të cilat do të mundë të komunikojnë mes
veti dhe të cilët do të mund të menaxhojmë kurdo
herë, dhe kudo. [IOT]
Mundësit janë:
Matjet inteligjente (rryma, lënda djegëse, ujë)
Locimi (njerëz, kafshinja, gjëra)
Kontrolli dhe automatizimi (ndriçimi, ngrohja)
I ndajmë në tre lloje komunikimi i gjërave dhe njerëzve,
midis gjërave, mes pajisjes (Machine to machine, , M2M)
Fig ()Mundësitë IoT
NB-IoT (Narrow Band-Internet of Things) është standard i definuar nga
3GPP i cili bazohet në LPWAN (Low Power Wide Area Network)) me qëllim
që të mundësojë palet të gjerë të pajisjeve të rrjetit dhe serviseve. Fokus
është në çmim të ulët, përdorimin në ambiente të mbyllura ju do të keni një
bateri të përsosur të pajisjes së rrjetit tuaj. Brezi frekuencor prej 180KHz
përdoret për komunikim, teknika e modulimit OFDM për lidhjem e dalëse
ndërsa SC-FDMA për hyrëse . Shpejtësi e transmetimit të të dhënave janë
50kbit / s dalëse dhe 20kbit / s në për hyrëse dhe më tutje rriten [16]
LPWAN kërkesat [17]:
Hopi nga 2-5km për zonat urbane
Hopi nga 10-15km për zonat rurale
 Shpenzimeve të vogla në ndërtim
Çmim i ulët për shfrytëzuesin fundor
zhvillim të lehtë
mbështetje për numr masiv e pajisjeve
Në të ardhshme afërme është parashikuar një zhvillim i madh i pajisjeve IoT,
si dhe zhvillimi i rrjetit mobil 5G Rrjeti i cili duhet të mbështesë plotësisht të
gjitha kërkesat për lidhje të plotë me pajisjet IoT, gjithashtu shumica telekom-
eve është për futjen e standardeve strikte IoT sepse nuk kërkon investime të
mdha dhe të rrezikshme.
Stacioni bazë WiMAX me antenë
sektori dhe modem
Antena mikro qelizore që mbulojnë një sipërfaqe prej rreth 2 km
Brezi i pestë i rrjeteve celulare (5G)
Gjenerata e pestë e rrjeteve celulare ende nuk është në
përdorim komercial, por kërkimore dhe testimi bëhet
intensivisht. Zhvillimi i një rrjeti të ri duhet të përmirësojë
kapacitetin e rrjetit, stabilitetit, përgjigjëgjjen dhe
disponueshmërisë (Figura 5.1). Të gjitha këto që u dhanë
realizohet baza për internetin gjërave (IoT). E gjithë
Infrastruktura duhet të bashkohet e me këtë edhe
efekisatiteti[18].
Disa nga funksionalitetet e pritura janë:
Vonesa prej më pak se 1 ms
Shpejtësia deri në 10Gbit / s
Mbulim 100%
Disponueshmëria 99% e sistemit
 Deri në 100 x më shumë pajisje të lidhura
Reduktimi i përdorimit të energjisë
Aftësia mbushjes së telefonit pa tela
Figura 5.1. Krahasimi i rrjeteve celulare 4G dhe 5G
Risitë të tilla si valët millimetërike do të mundësojnë më shumë
hapësirë në brezin e frekuencur për pajisje të reja, megjithatë
rritja e frekuencave sjell edhe problem. Valët milimetër nuk
mund të mbulojnë sipërfaqe të mëdha gjeografike, por një
zgjidhje do të jetë përdorimi i shumë stacione të vogla bazë. që
komunikimi të mund të zhvillohet duhen shumë antena
marrëse dhënëse d.m.th metoda MIMO. Vetëm metoda nuk
është e mjaftueshme sepse nëse kemi shumë valë milimetër në
të njëjtën kohë pa kontroll të trafikut, shpejtë vie deri te
ngulfatja( mbingarkesa). Zgjidhja është në menaxhimin
diagramin të rrezatimit të antenës (Beamforming)
Në fund të risis është komunikimi i plotë dupleks(Full duplex),
i cili nuk ka qenë në dispozicion deri më sot edhe në
gjeneratat e mëparshme. Teknologjitë si NFV (Network
Functions Virtualization) tashmë janë lëshuar punojnë dhe
do të vazhdojnë të evoluojnë drejt hiper-lidhjes në hap me
zhvillimin e 5G. Koncepti NFVa është krijimi i funksioneve të
rrjetit por softuerikisht me qëllim që ekzekutohet në
serverë, në këtë rast nuk ka nevojë të instaloni harduer
shtesë. Përfitimet nga një sistem i tillë janë zvogëlimi i kostos
e pajisjeve dhe energjisë, fleksibilitet më të madh, më pak
kohë dhe rrezik për aplikimin e shërbimeve të reja në sistem
[18]
2.6. PËRFUNDIM
Zhvillimi i teknologjisë gjatë shekullit të kaluar, dhe sidomos brenda
disa dekadash, arriti nivele që ishin më parë të paimagjinueshme. Një
nga faktorët e çelësit suksesit i teknologjisë mobile është aftësia për të
ofruar një gamë të gjerë shërbimesh. Sot rrjetet arrijnë mbulim të lartë
dhe u sigurojnë përdoruesve akses të lehtë, komunikim të shpejtë dhe
efikas dhe qasje të lehtë në internet.
Shoqëria e sotme e informacionit po bëhet gjithnjë e më e
automatizuar. Aplikacionet mobile si dhe teknologjitë e tjera të
komunikimit, kërkojnë lidhshmëri në rritje dhe bandwidth të rrjetit.
Sistemet që i lejojnë përdoruesit të ofrojnë këto shërbime janë:
teknologjitë GSM, GPRS, UMTS dhe LTE. 3G që janë të pranishme për
më shumë vite, por gjithnjë e më shumë janë zëvendësuar nga 4G.
Dallimi themelor midis gjeneratës 3 dhe 4 është shpejtësia e e
transferimit të të dhënave, metoda e kodimit dhe transmetimit,
teknologjinë për qasje në rrjet, interfejsi kompatibil i ndërfaqes me
rrjetin kurizor , QoS dhe siguria, pra mbrojtja.
Rrjeti 4G ka qenë në rritje në kërkesën për përmbajtjen e paketës
që nuk është pjesë e telefonisë klasik zanore. Me avancimin e rrjetit,
duhet të ketë një zgjedhje gjithnjë e më të madhe të shërbimeve që do
të plotësonin nevojat në rritje të përdoruesve fundor.
Gjenerata e pestë e rrjeteve mobile tashmë është zbatuar në fazën e
testimit në fusha të caktuara. Disa nga karakteristikat që na
mundësojnë janë shpejtësi më të larta transmetimi i të dhënave,
vonesa e zvogëluar e sinjalit, rritja e mbulimit dhe mbështetja e
madhe e numrit të përdoruesve në zona të vogla.
Çfarë do të na sjellë gjenerata e ardhshme e rrjeteve celulare është
e vështirë të parashikohet sepse në 5G ende nuk është aplikuar
plotësisht. Deri më tani, çdo gjeneratë e re është zhvilluar në mënyrë
që të rritet shpejtësia e transmetimit të dhënave dhe sasia e pajisjeve
që mund ti qasen rrjetit, pasi ne ende nuk e dimë mangësitë e rrjetit
5G në praktikë, është e vështirë të parashikohet përmirësime
gjenerata e ardhshme.
Funksionimi i telefonisë
celulare
Evolucioni i rrjeteve mobile
(2G-4G)
Standardet – Evolucioni 3GPP
standardit
3.1. Hyrje
HSCSD
1G
AMPS
NMT GSM EDGE UMTS
......
GPRS
HSDPA 4G
Duke pasur parasysh se sistemet mobile të gjeneratave

të reja (3G dhe 4 G() bazohen në bazë të sistemit të
gjeneratës 2G ne do të shpjegojmë shkurt GSM si
përfaqësues si sistemeve mobile të gjeneratës së dytë
Rrjeti GSM
GSM fillimisht u zhvillua si një rrjet i bazuar në
komutim të kanaleve ngjashëm si Public Switched
Telephone Network (PSTN)
Fig 3.2.Matrica komutuese në qendrën komutuese

Parapagusi i linjës fikse menaxhimi i parapagusit
dhe kontroll i thirrjes celular
menaxhimi i mobilitetit
kontrolli i thirrjes
…………………….. …………………
 softueri ikomutimit dhe softueri ikomutimit dhe
sinjalizimit sinjalizimit
sistemi operativ i sistemi operativ i

qendrës komutuese qendrës komutuese
Fig 3.3 Ndryshimet e nevojshme për përshtatje të

qendrës komutuese PSTN për rrjetin pa tel
Shpejtësia e transmetimit
DS-0 është shpejtësia më e vogël në rrjetet e
komutimit të kanalave me 64 kbit / s.
 kanali i tillë u përdor për të transmetuar të folur dhe
të dhëna.
Shfaqja e standardeve E1 (Evropë) dhe T1 (SHBA).
 për shpejtësi më të larta të transmetimit Përdoren
standarde STM-N
Nënsistemi GSM
GSM është I organizuar në tre segmente kryesor. Këta janë:
MS (mobile station), stacioni mobil ose njësia mobile
BSS – nësistemi i stacionit bazë (base station subsystem)
NSS – nësistemi i rrjetit dhe komutimit (network and
switching subsystem)
Fig 3.4 Arkitektura referente e GSM

Pamja tjetër e arkitekturës
referente e GSM
Arkitektura e sistemit GSM:
Arkitektura e sistemit GSM:
Fig 3.4 matrica komutuese në qendrën komutuese

Rrjeti/sistemi GSM përbëhet prej tre nënsistemeve
oNësistemi i stacionit bazë (BSS)-Base Station Subsystem
• Po ashtu quhet "rrjet radio"( „radio network”),
domethënë një rrjet aksesesh që lidh përdoruesin me
në pjesën tjetër të rrjetit
oNësistemi i rrjetit dhe komutimit(NSS) (network and
switching subsystem)
• Quhet edhe rrjeti i bërtham , i cili përmban të gjitha
nyjet dhe funksionalitetin e kërkuar për komutim i
thirrjeve, menaxhimi e parapaguesve dhe
lëvizshmërinë
oIntelligent Network Subsystem (IN)
• Përdoret për të ofruar shërbime me vlerë të shtuar siç
është rimbushja e llogarisë me parapagim(prepaid)
oStacioni mobil ose njësia mobile (MS) (mobile station),
Stacioni Mobil
Stacioni mobil mund të jetë pajisje dore, terminal
portabel ose paisjen mobile(celulari)
E përbëjnë dy elemente ndërtuese:
 ME (Mobile Equipment) të cilës i shoqërohet
identiteti i pajisjes mobile ndërkomtarë(IMEI -
International Mobile Equipment Identity)
 SIM (Subscriber Identity Module) ka numrin unik
të identifikimit të parapaguesit IMSI
(International Subscriber Identity Module).
IMEI dhe IMSI janë të pavarur dhe për këtë arsyeje u
mundësojnë liri shfrytëzuesit (pronarit të kartelës SIM) të
përdorë terminale të ndryshme mobile. Kartela SIM pos
numrit IMSI përmban informacionin mbi llojin e
parapagimit, serviseve shtesë, kufizimet e serviseve, çelsin
për autorizim Ki, numrin personal të identifikimit (PIN -
Personal Identifikation Nubmer), çelësin për deblokimin e
PIN (PUK - PIN Unblocking Key). Dhënia 3 herë e PIN gabim
MS bllokohet dhe zhbllokimi bëhet me PUK. Gjithashtu në
kartelën SIM edhe çelësi për kriptim(shifrim) Kc numri
përkohshëm i identifikimit të përdoruesit (TMSI - Temporary
Mobile Subscriber Identity) dhe identifikatori i zonës ku
ndodhet MS (LAI - Local Area Indentification).
ME -stacionit mobil
ME paraqet harduer të cilin shfrytëzuesi e blen prej produesit
ose dilerit.
 Hardver ME- e përbëjnë komponentat të domosdoshme për :
Implementim të protokollit me të cilin realizohet interfejsi i
stacionit mobil me shfrytëzuesin
 Interfejsi pa tela me a BSS-
ME Përmban:
 Altuparlant
 mikrofon
 tastatur
modem radio
SIM e stacionit mobil
 SIM, kartela inteligjente të cilën e blen parapaguesi, ndërsa përdoret për qëllim
të identifikimit të specifikimit të shfrytëzuesit që kan të bëjnë me adresën e tij
tipin e shërbimit me të cilin shërbehet (d.mth tipin e servilin me të cilin ai mund
të përdor)
 Thirrjet te GSM orientohen ka SIM , e jo kah terminali.
 Mesazhe të shkurta gjithashtu mund të memorizohen në kartelën SIM.
Kartela SIM përmban të dhëna personale për secilin shfrytëzues e cila siguron
që të realizon një numër të madhë të aplikacioneve të shfrytëzuesit
Shfrytëzuesit të cilët vizitojnë vende të ndryshme në të cilat ekziston sistemi GSM,
ndërsa nuk dëshirojnë ta thërasin numrin e shtëpisë së tij për shkak të tarifave të
larta, mund të blejnë SIM kartela të vendit që e vizitojnë. Në këtë mënyr i ikin
tarifave të larta të cilat duhet paguar për shkak të roaming-t si dhe hargjime të larta
të zgjedhjes dhe vendosjes së lidhjes.
Duke pasur parasysh se kartelat SIM ruajnë informacionet private mbi shfrytëzuesin,
e kanë të implementuar mekanizmin e sigurisë së kartelës i cili përfshin futjen e
numrit katërshfror PIN (Personal Identification Number) informacion që njihet në
kartel ose i qasshëm vetëm për shfrytëzuesin i cili e din këtë numër.
Nënsistemi i rrjetit dhe
komunikimit(NSS)
Nënsistemi i rrjetit dhe komutimit (NSS) është Zemra e
sistemit GSM . NSS lidhë rrjetën mobile me rrjetin e
telefonisë publike (PSTN), kryen handoverin ndërmjet BSS të
ndryshëm, kryen funksionin e locimit të shfrytëzuesit mobil
dhe mbështet tarifimin dhe roaming ndërmjet operatorëve
të ndryshëm në vende të ndryshme. Sistemi NSS përbëhet
prej :
Një bllok ndërtimi hardware MSC -Qendrës mobile të
komutimit (MSC-Mobile swiching center), dhe
Katër elemente softuerik dhe ato janë VLR (Visitor Location
Register), HLR (Home Location Register), EIR (Equipment
identification register) i AUC (authentication center).
Nyjet dhe interfejsi në NSS
komunikimit - MSC
Mobile Switching Center (MSC) është pjesa kryesore e
rrjetit telekomunikues mobil (Public Land Mobile
Network)
MSC përbëhet prej :
MSC Server
MSC Gateway
Aktivitetet në lidhje me krijimin dhe mirëmbajtjen e një
lidhje janë pjesë e Call Control CC) -Kontrollit të Thirrjeve
(CC) protokollit , roli i të cilit është:
Regjistrimi i parapaguesve celular
 Vendosja dhe orientimi telefonatave ndërmjet dy
parapaguesve
Dërgimi i mesazhe SMS (short message service)
MSC është gjithashtu përgjegjëse për Menaxhimin e
Lëvizshmërisë:
Autentifikimi i përdoruesit
Përditësimi i vendndodhjes së përdoruesit
 Handover
BSS lidh parapaguesit në rrjetin bërtham përmes
ndërfaqes Ai cili përbëhet prej lidhjeve E-1 (2 Mbit / s, E1
= 32 kanale).
pasi në praktikë kërkohen shumë lidhje E-1, përdoret
transmetimi STM-1.
 Rrjeti GSM përbëhet nga dhjetra MSC të pavarura të
cilat lidhen përmes E-ndërfaqe
 MSC është e lidhur me Home Location Register (HLR)
përmes ndërfaqes C
komunikimit (NSS)
Fig 3.5 Nyjet dhe interfejsi në NSS

Fig 3.6. Digjitalizimi i sinjalit analog të zërit
Visitor Location Register (VLR)
VLR është softuer i tipit baza të dhënave i cili ruan

gjurmët e lokacionit të parapaguesit në kuadër të zonës
të cilën e mbulon MSC, d.m.th lëvizjen e tij.
Përdoret kryesisht për të zvogëluar sinjalizimin e
nevojshëm midis MSC-ve dhe HLR
Home Location Register (HLR)
HLR është softuer i tipit baza të dhënave i cili manipulon me
azhurimin (përditësimin) e llogarisë të parapaguesit mobil. Ky
softuer ruan të dhënat mbi adresën e parapaguesit , tipin e
shërbimeve, lokacionin aktual, gjendjen e llogarisë e etj.
– secili përdorues ka International Mobile Subscriber
Identity (IMSI)
– IMSI ruhet në kartelën Subscriber Identity Modul (SIM)
– IMSI përbëhet prej :
 Mobile Country Code (MCC)
 Mobile Network Code (MNC)
 Mobile Subscriber Identification Number (MSIN)
Home Location Register (HLR)/1
Fig 3.7 Struktura e numrit International

mobile subscriber identity (IMSI)
Mobile network codes in ITU region
2xx (Europe) Kosovë – XK
References and
MCC MNC Brand Operator Status Bands (MHz)
notes
GSM 900 / Previously the
Telecom of Operati GSM 1800 / Monaco
221 01 Vala
Kosovo J.S.C. onal UMTS 900 / MCC/MNC 212-01
LTE 1800 was used.
Previously the
GSM 900 /
Slovenian
Operati GSM 1800 /
221 02 IPKO IPKO MCC/MNC 293-41
onal UMTS 900 /
was used. Used by
LTE 1800
MVNO D3 Mobile.
Previously the
Z Dardaphone.Net Operati Monaco
221 06 MVNO
Mobile LLC onal MCC/MNC 212-01
was used.[
Dukagjini
D3 Operati
221 07 Telecommunicat MVNO
Mobile onal
ions LLC
HLR-shërbimet Bazë GSM
Telefoni
Short Message Service
FAX
Home Location Register -
AuthenticationCenter (AuC)
HLR- AUC (Authentication Center) ruan ruan
algoritme të ndryshme të cilët përdoren për identifikim
dhe shifrim të parapaguesit; AUX përmban të
ashtuquajturin Individual Key per Subscriber (Ki) e cila
është kopje e çelsit Ki që ndodhet në kartelën SIM të të
parapaguesit
Ki përdoret për shumë veprime (punë) në rrjetë,
përfshirë edhe vendosjes së thirrjes ku Ki
Fig .3.8. Gjenerimi

Signed Response (SRES).
Short Messaging Service
Center (SMSC)
SMSC përdoret për të ruajtur dhe përcjellë mesazhe
të shkurtra.
SMS u implementua katër vjet pas rrjetit të parë GS
M të vënë në veprim
Fig 3.9 Procesi i dërgimit të

mesazhit SMS
Equipment Identity Registar
(EIR)
EIR përmban një listë të numrave të pajisjeve IMEI
Gjithashtu përmban të ashtuquajturat. "Listat e zeza"
që përmbajnë pajisje që mund / nuk mund të përdorë
shërbimet e rrjetit.EIR (Equipment Identity Register)
është softuer i tipit baza të dhënave i cili kontrollon
identifikimin e pajisjes mobile nga aspekti i prishjeve
dhe të vjedhjes së njësisë mobile
Nënsistemi i stacionit bazë
BSS- Base Station Subsystem
Brezi e frekuencor
 Në Evropë, GSM fillimisht u përdor në mes 890-
915 MHz (uplink) dhe 935-960 MHz (Downlink)
 Badnwidth 25 MHz është i ndarë në 125 kanale
me nga 200 kHz secila
 Për shkak të mungesës së kanaleve në dispozicion,
GSM gjithashtu i ishte caktuar një brez prej 1710-
1785 MHz (uplink) dhe 1805-1880 MHz (downlink)
-> bandwidth më i madhë (75 MHz = 375 kanale
shtesë
BSS-Brezi e frekuencor
Nënsistemi i stacionit bazë
Fig 3. 10. Brezi GSM

uplink dhe downlink në
spektrin 900 MHz
Fig Brezat e frekuencave GSM.

Base Transceiver Station (BTS- zëvendëson lidhjen e telit
te përdoruesi me një lidhje patel.
Radiusi i mbulimit të stacionit bazë , në teori, është deri
në 35 km. kjo zonë quhet edhe qelizë.
Radiusi i qelizës mund të ndryshojë dhe varet nga numri i
përdoruesve:
 3-4 km në zona rezidenciale / biznesit
 <100 m në zona me përqendrim të lartë të
përdoruesve (p.sh. qendrat shoping, qendra e qytetit,
etj)
 <15 Km në zonat rurale pasi që është një faktor
kufizues dhe fuqia e antenës së pajisjes celulare (1 - 2
W)
 Në një rrjet GSM, qelizat fqinje veprojnë në frekuenca
të ndryshme për të parandalojnë interferencat
BTS - antena zakonshme e
stacionit bazë GSM
Fig 3.11. Struktura qelizore e një rrjeti GSM
Fig 3.12. Konfigurimi sektorial i qelizave
Nënsistemi i stacionit bazë-
GSM Air Interface
GSM Air Inteface – sipas specifikimit GSM paraqet rrugën
transmetuse ndërmjet BTS dhe pajisjes mobile
Që stacioni bazë të mund të komunikojë me disa
parapagues në të njëjtën kohë
Përdoren dy metoda:
– 1) Frequency Division Multiple Access (FDMA)
– 2) Time Division Multiple Access (TDMA)
GSM, duke përdorur FDMA, ndan brezin 25 MHz në
124 kanale 200 kHz
Secili stacion bazë GSM përdor TDMA për të ndarë një
kanal të tillë në 8 kanale kohore((engl. Time slot) për
dërgimin dhe pranimin e të dhënave (jo në të njëjtën
kohë!).
GSM përdor modulimin Gaussian Mining Shift Keying
(GMSK)
Kontrollori i stacionit Bazë BSC
(Base Station Controller )
BSC është një element i rrjetit që lidh pajisjet mobile
me rrjetin; është e lidhur me BTS përmes interfejsit
Abis.
Nëse parapaguesi dëshiron të bëjë thirje , dërgon
SMS, etj., pajisja mobile dërgon kërkesën pë kanal
BSC-ës.
Detyra e BSC është të vendos një kanal trafiku, një
kanal sinjalizimi dhe mbajtjen / shkëputja e
konekcionit(lidhjes).
 Për më tepër, BSC kontrollon fuqinë e transmetimit
duke matur cilësinë sinjalit (çdo 1-2 sekonda) për
secilën konekcion.
Kompresimi i zërit – TRAU
Transcoding and Rate Adaption Unit (TRAU-
kompresimi dhe dekomresimi i të dhënave të zërit
Për transmetim të \[rit përdoret kanali TCH
Gjatë thirrjes , MSC dërgon sinjalin PCM 64kbit/s ka
rrjeti për qasje(radio) ku TRAU e komprimon në 12.2
kbit/s
Në drejtimin dalës, TRAU konverton sinjalin përsëri
në 64 kbit / s.
Fig 3.13 Kompresimi i zërit në GSM
Figura 3.14. Kompresimi i zërit me raport aspekt 4: 1
në TRAU
Procedura e përpunimit të sinjalit
të zërit
Procedura e përpunimit të
sinjalit të zërit
 Sinjali analog i bisedës kufizohet në frekuencë në brezin i cili i përgjigjet
sinjalit telefonik të zakonshëm, prej 300Hz deri 3400Hz. Mostrimi I këti
sinjali bëhet në frekuenc prej 8 kHz, ndërsa kuantizimi bëhet në 13 bita
për mostër. Shpejtësia e bitëve e këtij sinjali është 104 kbit/s dhe nuk
është e përshtatshme për transmetim.
 Sinjali i digjitalizuar më pas ndahet në segmente(korniza) me kohëzgjatje

20ms. Në secilën kornizë ndodhen 160 mostra, respektivisht 2080 bita.
Në bllokun i cili quhet koder i bisedës kryhet kryhet komresimi shumë
efikas të sinjalit. Në dalje të koderit fitohet sinjali shpejtësia e bitëve e të
cilve është 13knit/s dhe është tetë herë më e vogël se shpejtësia në
hyrje.
 Pas koderit të sinjalit të zërit vie në hyrje të koderit të kanali. Koderi i
kanalit sërish ndryshon shpejtësinë e bitëve me qëllim që të siguron
detektimin dhe korrigjimin e gabimeve në transmetim të sinjalit.
Pas shtimit të ashtuquajturve bitëve redudant ose mbrojtës,
të llogaritur në procedur speciale, sinjali në dalje të koderit
të kanalit ka shpejtësinë e bitave prej 22.8kbit/s. Sinjali i
cili transmetohet me transmetim radio duhet të jetë i
mbrojtur prej gabimeve në transmetim, por edhe më shum
prej përgjimeve(diafonisë). Pa u futur në detaje, duhet
thënë se sistemin GSM për mbrojtje përdoren koderët
konvolucional dhe përputhjeve të blloqeve ang Block
Interleaving).
 Secila korrnizë zgjat 20 ms pas kompresimit përmban
260 bita. Këta bit ndahen në tre grupe
 Klasa I-1: 50 bita (gabimet në transmetimn e tyre kanë
pasoja më të mdha
 klasaI-2: 132 bita (gabimet në transmetimin e tyre kanë
pasoja mesatarisht të mëdha)
klasaII: 78 bita (gabimet në transmetimn e tyre nuk kanë
pasoja të mdha)
grupa pre 50 bitave nga klasa I-1 kodohet ashtu që këtyre
u shtohen tra bita të cilët shërbejnë vërtetim të saktësisë në
transmetim. Nëse në anën marrëse zbulohet se ka ardhë
deri te gabimi, këta 50 bita zavendsohen me vlera të
dobësuar pak të bitave të fituaar në kornizën e më pashme.
Tani grupohen 50+3 bita së bashku me 132 bita nga klasa I-2
dhe të 4 bitave shtes në sekuencën prej 53+132+4 =189bita.
Sekuenca e till sillet në të ashtuquajturin koderin e
konvulucionit i cili në dalje jep numër të dyfisht të bitave,
pra 378.
Koderi konvolucion llogaritë dy vlera dalëse në bazë të
vlerës së secilit bit dhe të katër bitave hyrës të më parshëm.
Procedura është shumë kompleseke dhe nuk do ta
përshkruajmë në detaje. Me këtë sekuenc shtohen 78 bita
prej klaseII të cilët transmetohen të të pa mbrojtur.
Handover
Rrjeti GSM dallon tre skenarë të mundshëm të
kandoverit
– 1. Intra-BSC handover: qeliza aktuale dhe qeliza e

re janë të lidhura me të njëjtën BSC.
– 2. Inter-BSC handover: qeliza aktuale dhe qeliza e
re nuk janë të lidhura me të njëjtën BSC.
– 3. Inter-MSC handover: qeliza aktuale dhe qeliza e
re nuk janë të lidhura me të njëjtën MSC
Fig 3.15. Inter-MSC handover
Fig 3.16. Inter-MSC handover-i zingjirorë
Rrjeti UMTS
Universal Mobile Telecommunication System është
gjenerata e tretë (3G) sistemeve telekomunikacionit pa tel
UMTS kombinon vetitë e rrjetit komutimit të kanaleve
dhe paketave
 UMTS bazohet shumë në GSM dhe GPRS
 UMTS përdor High-Speed Packet Access (HSPA) ) për
qasje në të dhëna
Rrjetet mobil ndjekin trendet në rrjetet fikse por me një
vonesë mesatarisht pesë vjet
 Rritja e numrit e përdoruesve që përdorin shërbime
zanore dhe të dhënash (kryesisht me ardhjen e teknologjisë
me brez të gjerë)
 GPRS (afërsisht 50 kbit / s) është hapi i parë në rrjetet
mobiel sipas qajes brezgjerë në internet
Pason EDGE (rreth 150-250 kbit / s)
3GPP Release 99: The first UMTS
Access Network Implementation
Ai përmban të gjitha specifikimet për aplikimin e
parë të rrjetit UMTS
Përparimet kryesore në krahasim me GSM është
ridizajnuar plotësisht rrjeti i për qasje (UTRAN)
Përdorni Wideband Code Division Multiple Acess
(WCDMA) në vend të time- and frequency-multiplexing
GSM
Rritja e brezit(bandwidth) të kanalit që lejonte
dërgimin dhe pranimin e të dhëna me një shpejtësi
prej 384 kbit / s për përdorues.
Në praktikë, kjo ishte e kufizuar në 64-128 kbit / s
3GPP Release 99: The first UMTS
Access Network Implementation/1
Ai përmban të gjitha specifikimet për aplikimin e
parë të rrjetit UMTS
Përparimet kryesore në krahasim me GSM është
ridizajnuar plotësisht rrjeti i për qasje (UTRAN)
Përdorni Wideband Code Division Multiple Acess
(WCDMA) në vend të time- and frequency-multiplexing
GSM
Rritja e brezit(bandwidth) të kanalit që lejonte
dërgimin dhe pranimin e të dhëna me një shpejtësi
prej 384 kbit / s për përdorues.
Në praktikë, kjo ishte e kufizuar në 64-128 kbit / s
Deri në ditët e sotme , përdoren shumë breze të tjera,
versioni i azhuruar i të cilit ështër botuar në 3GPP TS 25.10
Fig 3.17
GSM/UMTS
arhitektura:
Release99
3GPP Release 4
Implementimi i Bearer-Independent Core Network
(BICN) (BICN)-në në rrjetin bërthamë bëhet me
transmetimin e IP protokollit
 Trafiku i zërit në vend të konekcionit E1 tani
transmeton përmes protokollit IP.
Prandaj, MSC është e ndarë në:
 Server MSC (MSC-S)
 Mobility Management (MM)
 Media Gateway (MG)
Arsyeja kryesore për futjen e risive të
lartpërmendura është konvergjenca
rrjeti i paketave dhe kanaleve në një rrjet të vetëm
Fig 3. 18. UMTS Release 4 (Bearer-Independent Core Network
3GPP Release 5
Një hap i mëtejshëm drejt një rrjeti të plotë IP është IP
Multimedia Subsystem (IMS) = themeli.
 Përdorimi i protokollit IP për të gjitha shërbimet –
end-to-end
Bërthama e IMS përbëhet nga një numër nyjesh dhe
më të rëndësishmet janë Call Session Control Function
(CSCF )dhe Media Gateway Control Function (MGCF)
 CSCF është në thelb një arkitekturë SIP e zhvilluar
fillimisht për VoIP fikse
sistemeve dhe është përgjegjës për kontrollin
/vendosjen e thirrjeve
 përmirësimi i harduerit në krahasim me rrjetin GSM
 Vazhdon TPII+1
Figura 3. 19. UMTS Release 5 – IMS arkitektura
Kufizimet e IMS penguan atë të shndërrohej në një
alternative të plotë Release 99 ose Release 9 Arkitekturë
MSC:
 IMS është krijuar si një platformë e përgjithshme e
pavarur nga shërbimet (thirrjet video, i nstant
messaging dhe presence ….). = sistem kompleks.
 IMS duhet të mundësojë handover efektiv kur
përdoruesi largohet nga zona UMTS.
 Klienti IMS duhet të jetë plotësisht i integruar në
pajisjen celulare.
 IMS është krijuar si një platformë për zhvillimin e
third party në mënyrë që të shërbimet IP të
integrohen në një mjedis të mobil.
3GPP Release 5/3
Funksionaliteti më i rëndësishëm i ri i prezantuar në
3GPP Release 5 ështëHigh-Speed Downlink Packet Access
(HSDPA)
Nga 384 kbit / s në Relase 99, HSDPA rriti shpejtësinë
për përdorues në disa megabit (p.sh. 14.4 Mbit / s)
 Shpejtësia maksimale e rrjetit mobil varet nga:
– 1) Gjerësia e brezit maksimale të pajisjes mobile
2) sofistikim i marrësit
3) mundësitë e rrjetit
4) Kushtet në vendin e përdorimit (niveli i sinjalit,
etj.)
5) Bandwidth i linkut midis stacionit bazë dhe
pjesës tjetër të rrjetit (i ashtuquajturi . backhaul link)
6) Numri i përdoruesve të tjerë në qelizë që në
mënyrë aktive shkëmbimin e të dhënave në të
njëjtën kohë
3GPP Release 6: High-Speed
Uplink Packet Access (HSUPA)
Evolucioni i mëtutjeshëm i HSPA rezulton në një rritje të
niveleve uplink që
që ishin të njëjta që nga Release 99 Mundësia e uplink
shpejtësisë në disa megabitëve në kushte ideale
HSUPA rrit gjithashtu numrin e përdoruesve që mund të
dërgojnë në të njëjtën kohë
të dhëna në të njëjtën qelizë
HSDPA + HSUPA = High-Speed Packet Access (HSPA)
3GPP Release 7: më e shpejtë se HSPA
futja:
 Continuous Packet Connectivity (CPC) - Ulja e konsumit të energjisë
(Bateri);
 Multiple Input Multiple Output (MIMO) (MIMO) –rritë shpejtësitë
e transmetimit ;
 Modulimi QAM - rritë shpejtësitë e transmetimit ;
 Shpejtësia maksimale deri në 21 Mbit / s (64 QAM) dhe 28 Mbit / s
(MIMO) nën
kushte ideale
 Rrezja qelizore prej disa kilometrash (<5 km) për shkak të
përdorimit frekuencave të lartë në lidhje me GSM dhe popullsitë e
mëdha
 Psh. në zonat rurale me një numër të vogël përdoruesish mund të
përdoret 850 MHz duke lejuar një zonë të madhe mbulimi
Multiple Input Multiple
Output
Fig 3.20. Multiple Input

Multiple Output (MIMO)
arhitektura
Koncepte rëndësishme të reja
të në rrjetin UMTS
Radio Access Bearer (RAB
 Kanali i transmetimit ndërmjet rrjetit dhe përdoruesit që duhet të
vendoset në mënyrë që transferimi (bartja) e të dhënave të ishte i
mundur.
 Në lidhje me GSM, RAB specifikon parametrat e kanalit të krijuar:
klasën e servisit , shpejtësia maksimale, shpejtësia e garantuar,
vonesa, gjasën e gabimit )
Access Stratum dhe Non-access Stratum
 Ndarja e funksionalitetit të rrjetit bërthamë nga rrjeti i qasjes për
të bërë të mundur
zhvillimi i tyre i pavarur
Common Transport Protocols t për komutim të kanaleve dhe
paketave
 Për dallim nga rrjeti GSM,ku transmetimi varet nga lloji i të
dhënave (p.sh. thirrjet zanore, të dhënat e sinjalizimit, komutimi ni
paketave) bëhet duke përdorur një Protokolli n unik RLC / MA
Code Division Multiple
Access (cont.)
Figura 3.21. Komunikimi i njëkohshëm i disa

përdoruesve me stacionin bazë në drejtimin upload
Code Division Multiple
Access (cont.)
Parimi CDMA mund të përshkruhet me shembullin e tre
skenarëve (nën kushte të caktuara):
 Komunikimi gjatë orës së mësimit - shumë njerëz në sallë
por më së shpeshti një person fol dhe duke zënë tërë
gjerësisë e brezit së kanalit të komunikimit.
 Komunikimi gjatë festimeve - përsëri, ka shumë njerëz
në sallë por tani të gjithë ata bisedojnë me njëri-tjetrin.
Pavarësisht bisedave të njëkohshme, ato mund të
ndryshojnë duke folur me njëri-tjetrin me kusht që folësit
t'i kushtojnë vëmendje intensitetit të zërit (vëllimit).
 Komunikimi Disco Club - zhurma në sfond, d.m.th.
muzika, është me zë të lartë dhe paaftëson çdo
komunikim.
Planifikimi i Frekuenca UMTS dhe qelizave
Near-Far Effect
 ndryshim i fuqis së transmetimit në varësi të afërsisë së
përdoruesit me stacionin bazë.
 Menaxhim më i mirë i energjisë i cili zgjat kohën e funksionimit
pajisjet mobile.
 Cell Breathing,, e ashtuquajtura "Frymarrrje" e qelizave
 Problemi i mundshëm për një numër të madh të përdoruesve
në një qelizë të vetme për shkak të interferencave (të gjithë
qelizat në të njëjtat frekuenca !!!) përdoruesi më i largët duhet
të transmetojë më fuqi më të lartë. Në të njëjtën kohë, një
përdorues i shtuar që gjendet më afër qendrës së qelizës
është duke u munduar të krijoi një lidhje për transmetim të
dhënash.
 Ndryshueshmëria në madhësinë e zonës gjeografike të
mbulimit të qelizave
 Analogji me mushkëritë e njeriut
Fig 3. 22. Princip „Cell breathing”
Planifikimi i Frekuenca
UMTS dhe qelizave/1
Për dallim nga rrjeti GSM, të gjitha qelizat mund
të përdorin të njëjtat frekuenca
për shkak të përdorimit të CDMA.
 Skalabiliteti i shumë më e mirë / më e lehtë i
rrjetit kur futrn qelizat e reja - nuk kërkohet
para-përpunim special, përveç zvogëlimit të
transmetimit në qelizat fqinje .
 Prandaj është e nevojshme të definohen dhe
kontrollohen siç duhet marrëdhëniet
midis qelizave fqinje
Avantazhet e rrjetit UMTS mbi GSM
Avantazhet e rrjetit UMTS mbi GSM
 shpejtësi më të larta bit duke përdorur HSPA (deri 42
Mbit / s teorike)
 administrimi i më e mirë i Frekuenca dhe qelizave duke
përdorur CDMA
oNear-Far efekt dhe
o Cell breating koncept
 Ndarja e funksionalitetit të rrjetit bërthamë dhe qasjes
(Access i Nonaccess stratum)
 Specifikimi i parametrave për krijimin e kanaleve
ndërmjet përdoruesve dhe përdorimit të rrjetit duke
përdorut (Radio Access Bearer )
 Bearer-Independent Core Network (BICN)
 Zbatimi i modulimeve QAM
Rrjeti LTE
3GPP Release 8: LTE, përmirësimi i
mëtutjeshëm i HSPA dhe femptoqelizat
Prezantimi i pasardhësve të UTRAN të quajtur eUTRAN dhe

arkitektura e re e bërthamë rrjeti quhet Evolution Packet
Core (EPC)
Rritja e shpejtësisë së brezit downlink - e mundur të
arrihet deri në 42 Mbit / s
In Case of Emergency (ICE)funksionimit – mundësia e
ruajtjes informacion në kartelën SIM që mund ti qasemi me
procedurë standarde në situata urgjente kur përdoruesi nuk
mund të paraqitet ose kontaktoni të dashurit tuaj
 Futja e femtoqelizave - qelizat me rreze të vogël mbulimi
që i shërbejnë sigurimi i aksesit celular në një mjedis biznesi
ose shtëpie.
Paraqitja e konceptit Self Organizing Network (SON) të
Rrjetit Vetë Organizues (SON) për vet mirëmbajtje,
administrim dhe optimizimi i rrjeteve mobile
3GPP Release 9: The digital
dividend
Primar përmban korrigjime dhe veçori që nuk janë
marr parasysh në prezantimin e par LTE
Zhvillimi i mëtutjeshëm i Self-Oganizing Network
(SON
 Rritni shpejtësinë e downlink-ut në 82 Mbit / s me
përdorimin e MIMO
Spektri frekuencor prej 900 dhe 2100 MHz (Evropë)
 Përdorimi spektrit frekuencor të përdorur më parë
për nevoja televizion analog.
Azhurnimi i sigurisë duke përdorur algoritmin e
kriptimit A5 / 4
3GPP Release 10 i 11: LTE-
Advanced
Paraqitja e Carrier Aggregation ose shoqërimi i
kanalit
Specifikimi MIMO (4x4 dhe 8x8)
 Specifikimi i metodave për planifikimin e
mëtutjeshëm të kapacitetit të rrjetit
duke plotësuar qelizat makro LTE
 Qelizat makro LTE mbulojnë një rreze prej disa
qindra metrash
me ndihmën e antenave të vogla me fuqi të ulët që
mbulojnë vetëm një pjesë të gjerësisë
zonës =Heterogenous Network Structure (HetNet)
3GPP Release 10 dhe 11:
LTE-Advanced /2
Fig 3.23 Parimi i agregacionit të kanalit

Long Term Evolution (LTE)
Deri atëherë UMTS përdorte kanale 5MHz
 Problemi i multipath faring
 Paraqitja e LTE është një ndërfaqe krejt e re
ajrore(air interface) që përdor gjerësi më të vogla
kanale prej 180 KHz me përdorimin Orthogonal
Frequency Division Multiplexing (OFDM)
Në këtë mënyrë data streams ndahet në shumë data
stream-s më të vogla
 Rezultati është shpejtësi më e lartë e transmetimit
Arkitektura LTE
Arkitektura e përgjithshme është e ngjashme me
rrjetet GSM dhe UMTS
 Pajisja mobile LTE
 eNode-B
 Mobility Management Entity (MME)
 Serving Gateway (S-GW)
 PDN-Gateway
 Home Subscriber Server (HSS)
 Billing, prepaid dhe Quality of Service
Arkitektura LTE dhe interfejsi
Fig 3.24 Arkitektura LTE

Pajisja mobile LTE
Figura 3. 25. Pamja përmbledhëse e spektrit

frekuencorë LTE
eNode-B
Nyja më komplekse në rrjetin LTE është eNode-B

(stacioni bazë)
 e = evoluar
përbëhet nga tre elemente kryesore:
 Antena
Modulet e Radios - modulimi / demodulimi i
sinjaleve
 Modulet digjitale - përpunimi i të gjitha sinjaleve në
interfejsin ajrore (radio)
sipas rrjetit bërthamë
eNode-B /1
Detyrat kryesore e-nodeB:
 User management
 Sigurimi e Qos
 Mobility management
 Interference managemen
Risi i është se eNode-B mund të vendosë ta “dorëzojë” (hand
over) përdoruesin
e-Node fqinje Shpejtësitë maksimale që mund të arrihen varen
nga gjerësia e spektrit të frekuencës.
Kjo për shkak se LTE është fleksibël në shiqim për caktimin e
frekuencave të ndryshme. spektrit midis 1,25 dhe 20 MHz.
Me shpejtësi 20 MHz dhe 2 x 2 MIMO janë të mundshme
shpejtësi deri në 150 Mbit / s
Mobility Management Entity (MME)
Mobility Management Entity është përgjegjëse për:
 Autentifikimi - Kur përdoret për herë të parë që lidhet
me rrjetin LTE, eNode-B
komunikon me MME përmes ndërfaqes S1 për të
shkëmbyer të dhëna e nevojshme mbi pajisjen
celulare.
 Vendoset kanali për transferimin e paketave nga
pajisja celulare në Internet.
 Handover nëse nuk ka interfejs X2
 Lidhshmëria me rrjetet e tjera
 SMS dhe Voice Support(Mbështetje Zëri) - megjithëse
LTE është tërësisht një rrjet IP, nevojitet mbështetje
për shërbimet tradicionale
Serving Gateway (S-GW)
Ndërmjetësi midis eNode-B dhe Packet Data Network

Gateway (PDNGW), d.m.th. "dalja" në Internet
 Kryen rrugëzimin dhe dërgimin e paketave tek dhe
nga përdoruesit
 Shërben si një ndërmjetësues lokal për lëvizshmëri –
komuton në një tjetër eNodeB në rast të handoverit
Kontrollon QoS të ndryshme bazuar në DiffServ
PDN-Gateway (PDN-GW)
Në praktikë, kjo nyje është një gateway për nga
interneti.
Shpesh përdoret për të lidhur rrjetet e ndërmarrjeve
të mëdha përmes tunelit të kriptuar për të mbajtur
punonjësit e këtyre kompanive qasje direkte në rrjetet
e brendshme private.
 PDN-GW është gjithashtu përgjegjëse për ndarjen e
adresave IP në pajisjet e mobile
Kur një përdorues dëshiron të lidhet me Interent,
PDN-GW kontakton MME i cili pastaj autentifikon
përdoruesin dhe kërkon një adresë IP nga PDN-GW.
Ngjashëm si me rrjetin UMTS kur SGSN kërkon një
adresë IP nga GGSN
Home Subscriber Server (HSS)
LTE ndan bazën e të dhënave me të dhënat e
përdoruesit dhe me rrjetin GSM dhe UMTS (HLR).
Parametrat më të rëndësishëm të përdoruesit janë:
 International Mobile Subscriber Identity (IMSI)
 Informacione të nevojshmë për autentifikimin e
përdoruesit
 Numri i telefonit i etiketuar Mobile Subscriber
Integrated Services Digital Network (MSISDN)
 Access Points Names të Lejuar që përdoruesi mund
të përdorë
 ID e MSC aktuale që i shërben përdoruesit ashtu që
thirrje dhe mesazhe ardhëse siç duhet të drejtohen
Kontrolli e frekuencat - GSM
/ UMTS / LTE
4.1Si punon telefoni celular?
Miliona njerëz në mbarë botën përdorin telefonat
celularë((cell phone). Në këtë tekst do të listojmë
shkurtimisht parimet themelore të punës së tij.
Një nga parimet më interesante për telefonat celularë
është e lidhur ngushtë me parimin e transmetimit të radios.
Telefoni u shpik në 1875, nga ana Aleksandër Graham Bell,
rrënjët e komunikimit pa tel u trasuan(gjurmuan) nga vepra
krijuese në fushën e radios të kryer nga Nikola Tesla në 1880
dhe u prezantuan zyrtarisht në 1894 nga shkencëtari i ri
italian Gugliemo Marconi. Ishte e natyrshme të pritej që dy
teknologjitë kryesore një ditë do të kombinoheshin në një
teknologji unike-telefoni celulare .
Para shfaqjes të telefonit celular, njerëzit që realisht përdornin
mundësitë e komunikimit mobil instaluan telefonat në veturat e tyre.
Te sistemi radio-telfonik, ekziston një antenë qendrore e vendosur në
një ndërtesë shumëkatëshe brenda qytetit. Ky sistem ishte një
kapacitei prej 25 kanalesh. Zakonisht telefoni në makinë kishte një
transmetues të fuqishëm, distanca e të cilit ishte rreth 70 km. Numër
i vogël i kanaleve radio-telefonik kufizonte numrin e përdoruesve, gjë
që ishte dobësia kryesore e këtij sistemi.
 Risia kryesore në sistemin celular paraqet ndarjen e qytetit në
qeliza të vogla. Kjo lejon përdorimin e shumëfishtë të një frekuence të
transmetuesit në vetë qytetin, në mënyrë që më shumë njerëz të
mund të përdorin njëkohësisht telefonin celular. Për shembull, në
sistemin tipik analog qelizor që ekziston në SHBA ka rreth 800
frekuenca bartëse që mund të përdoren. Çdo qelizë zakonisht është
26 km2 (kilometra katrorë), dhe qelizat zakonisht janë të organizuara
si gjashtëkandshe (hexagons) dhe formojnë një rrjet të gjerë
gjashtëkëndor(heksagon) siç tregohet në Fig 4.1
4.1. Si punon telefoni celular?/2
Meqenëse telefonat celularë dhe stacionet bazë përdorin
transmetues të fuqisë të ulët , të njëjtat frekuenca mund të ripërdoren
në qeliza jo fqinje. Kështu, për shembull, qelizat gri në figurën 4.1 mund
të ri-përdorin të njëjtat frekuenca. Siç mund të shihet nga figura 1,
secila qelizë ka stacionin e saj bazë të vendosur në një shtyllë apo një
ndërtesë të vogël ku ndodhet pajisja-radio nevojshme.
Një qelizë në një sistem analog, vlen për 4.1., përdor të shtat kanale
dupleksave zanore të disponueshme. Kjo do të thotë se secila qelizë
(prej 7 në rrjetin gjashtëkëndor) përdor shtatë kanalet në dispozicion në
mënyrë që të përdorë një grup unik frekuencash dhe të mos ketë
kolezion:
832 frekuenca të ndryshme radio bartëse janë të lejushme në nivel
qyteti
Çdo telefon celular përdor dy frekuenca për një thirrje - kanal
dupleks - me një total prej 395 kanalesh zanore, ndërsa 42
frekuencat e tjera përdoren si bartës për kanalet e kontrollit
 Çdo qelizë, nga Figura 4.1, disponon 56 kanale zanore
Me fjalë të tjera, në çdo qelizë, 56 përdorues mund të flasin në të
njëjtën kohë duke përdorur një telefon celular. Nga ana tjetër, me
transmetimin digjital, numri i kanaleve në dispozicion rritet. Kështu,
për shembull, një sistem digjital i bazuar në TDMA mbështet tri herë
numrin e thirrjeve në krahasim me sistemin analog, d.m.th. secila
qelizë disponon rreth 168 kanale në disponim. Celularët kanë të
instaluar transmetues të fuqisë së vogël. Te shumica e telefonave
celularë, fuqia dhënëse mund të jetë 0.6 W dhe 3 W (krahasuar me
sistemin e transmetuesit radio me fuqi 4W). Stacioni bazë
karakterizohet gjithashtu nga një fuqi të vogël transetuese.
Transmetuesit e vegjël kanë përparësi si në vazhdim:
Transmetimi nga stacioni bazë dhe telefoni nuk ka
diapazon(distancë) më të madhe se kufiri i qelizës, ashtu siç mund të
shihet nga figura 4.1, të dyja qelizat gri mund të ripërdorin të njëjtat
56 frekuenca. Të njëjtat frekuenca mund të ri-përdoren nëpër qytet
përtej kasaj distance.
Disipacioni i energjisë i një telefoni celular është mundësuar nga
një bateri është relativisht i vogël. Fuqia e vogël do të thotë bateri
e vogël, duke e bërë telefonin më të vogël në madhësi, duke
manipuluar atë me dorë dhe duke bërë një pajisje bartëshme
Qasja celulare kërkon numër të madhë të stacioneve bazë në kuadër
të qytetit. Zakonisht në qytetet e mëdha mund të ketë qindra shtylla
antenash. Duke pasur parasysh numrin e madhë të njerëzve që përdorin
telefonin celular çmimi për shfrytëzus është relativisht e ulët. Në kuadër
të çdo qyteti e ekziston shërbimi qendror e cila quhet MTSO (Mobile
Telephone Switching Office). në kuadër të këtij shërbimi bëhem të
gjitha thirrjet telefonike për nga sitemi telefonik fiks ekzistues, dhe
gjithashu menagjohet me munën të gjitha stacioneve bazë në kuadër të
qytetit apo regjionit.
4.1 Prej qelize kah qeliza
Tani do të tregojmë në ate se çka ndodhë kur telefoni celular
zhvendoset nga njëra qelizë në tjetrën. Secili telefon celular ka kodin
specifik të tijë. Kodet përdoren për identifikim të telefonit, pronarit të
telefonit dhe të ofruesit të shërbimit(provajderit). Të themi keni
telefonin e juaj celular, e kyçni dhe dikush përpiqet që tju thërrs.
Secenar i ngjarjeve që e përcjellin thirrjen është si në vazhdim:
Kur për here të pare e kyçni telefonin ai dëgjon për pë SID në
kanalin e kontrollit. Kanaili i kontrollit është frekuencë speciale të
cilën e përdorin telefoni dhe stacioni bazë në mënyrë që(ndërmjet
veti të dakordohen “ për vendosjen e thirrëjes dhe ta ndryshojnë
kanalin. Nëse telefoni nuk mund ta gjejnë (dëgjojë) kanalin e tijë të
kontrollit ai e din se është jashtë diapazonit (out of range) dhe në
ekran shfaqë ''no service''.
4.1 Prej qelize kah qeliza/1
Kur e pranon SID. Telefoni e komparon SID të pranuar me SID
të programuar në telefonin e tij. Nëse vie deri te përpurhja e SID
, telefoni e dine se qeliza me të cilin komunikon i takon sistemit
të tijë dhe duhet ti ofrojë shërbime
Zbashku me SID, telefoni dërgon edhe kërkesën për regjistrim,
ndërsa MTSO e rune gjurmën mbi lokacionin e telefonit. Në
bazën e tij të dhënave dhe në këtë mirë MTSO e dinë se në cilën
qelizë ndodhet telefoni kur dikush dëshiron ta thërras telefonin
tuaj
MTS e pranon thirrjen, më pas përpiqet tju merr. Ajo kërkon
bazën e saj të të dhënave që ta konstatoj se në cilën celul
ndodheni
MTSO komunikon me telefonin e juaj perms kanalit të kontrollit
dhe i tregon se cilën frekuencë ta përdor, dhe pasi që telefoni dhe
shtylla e antenës kalojn(komutojnë) në këtë frekuencë realizohet
lidhja pasë kësaj mund të komunikoni me bashkëbiseduesin me
radio-lidhje në dy kahjet
Nëse gjatë bisedës zhvendoseni në skaj të qelizës, stacioni i juaj

bazë vëren se fuqia e sinjalit të pranua është e zvogluar. Ndërkohë
stacioni bazë në qelizën për nga lëvizni( e cila ndëgjon dhe mate
intenzitetin e sinjali në të gjitha frekuencat, e jo vetëm bë vetëm
shtatë që iu janë ndarë) sheh se fuqia nga telefoni i juaj është rritë.
Të dyja stacionet bazë kordinojnë punët ndërmjet tyre perms MTSO,
dhe në një qastë , telefoni i juaj e mere sinjalin perms kanalit të
kontrollit i cili i thotë ta ndroj frekufonin e encën. Ky hand off
komuton telefonin e juaj në qelizëne re. shih fig 4.2.
Komutimi i telefonit në qelizë të re
Fig()komutimi i telefonit në qelizë të re

Siç shihet nga fig 4.2. gjatë rrugtimit sinjali jepet prej njërës qelizë në
tjetrë. Do të tregojmë kuptimin e disa nocioneve kryesore që kanë të
bëjnë me kodet karakteristike tek telefoni celular.
ESN – Electronic Serial Number- numri unik 32 bitësh i cili

programohet në telefon kur ai prodhohet në fazën e fabrikimit.
MIN – Mobile Identification Number – numër 10 shifror i cili mirret
në bazë të numrit telefonik tuajin
SID – System Identification Code – numër pesëshifror unik i cili i
ndahet secilit përdorues nga ana e komisionit special. Përderisa ESN
konsiderohet është pjesë e pa mjaftueshme e telefonit, kodet MIN
dhe SID programohen në telefon në qastin kur ai aktivizohet.
4.2. Roaming
Nëse SID i kanalit të kontrollit nuk përputhet me SID të programuar
në telelefonin e juaj, atëherë telefoni e dinë se është roaming.
Qelizat MTSO së me të cilat jeni në roaming në kontakt me MTSO-në
juaj të sistemit parapagues(operatorit) vërteton bazën e juaj që SID e
telefonit të cilën ju e shfrytëzoni është i vleshëm. Në këtë rastë
sistemi çues parapagues verifikon telefonin në MTSO-në lokale dhe
e përcjellë telefonin e juaj se si zhvendoset nga njëra qelizë në
tjetrën. Ajo çka është më e rëndësishmja ështe se kjo ndodhë në
kuadër të disa sekondave.
4.3. Telefoni Celular dhe CB-Civil Band
Që të kuptojmë anën e mirë të telefonit celular e krahasojmë atë
me transmetimin CB radio ose me voki-toki-in (walkie-talkie):
dupleks i plotë në raport me gjysmë-dupleks – të dyja , voki-
toki dhe CB radio, janë pajisje të tipit gjysmëdupleks, kjo do të
thotë kur dy përdorues komunikojnë përmes CB radios këta
shfrytëzojnë të njëjtën frekuencë, ku në këtë rastë vetëm njëri
përdorues mund të flasë. Telefoni celular është pajisje e cila
përdor dupleks të plotë, që do të thotë s’mund të përdor njërën
frekuencë për bisedë, ndërsa tjetrën të ndryshme për dëgjim. Të
dy përdoruesit mund të bisedojnë në të njëjtën kohë.
kanalet – voki-toki zakonisht përdorin një kanal, ndërsa CB
radio përdor 40 kanala. Telefoni tipik celular mund të komunikon
mbi 1664 kanale ose më shumë.
brezi – voki-toki mund të transmeton në distancë
prej 1.6 km duke përdor në këtë rastë transmetues
0.25 W. CB radio duke mërrë paraysh se ka fuqi më të
madhe mund të transmeton në distancën prej 8 km
pasi përdor transmetuesin 5 W. Telefoni celular është
operativ në kuadër të qelizës dhe mund të komuton
prej qelize në qelizë siç zgjvensoset prej njërë në
tjetrës. Në këtë mënyrë qelizat i ofrojnë telefonit mobil
diapazon të pakufizuar. Dikush telefonin celular mund
ta vozisë me automjetin e tij në distancë prej 100 km,
dhe në në këtë bised të pa ndërprer përdor qasje të
organizimit qelizor.
Në radion
gjysmëdupleks
transmetuesi dhe
marrësi përdorin të
njëjtë frekuencë. Në një
çastë kohorë vetë njëra
prej tyre mund të jetë e
aktivizuar si transmetues
Telefoni celualr digjital përdor të njëjtën teknologji radio si
telefoni analog, por punon në mënyrë të ndryshme. Sistemet analoge
nuk shfrytëzojnë në plotni mundësit të cilat ekzistojnë në procesimin
të sinjaleve ndërmjet telefonit dhe rrjetit cellular, sipas kësaj sinjalet
analoge nuk mund të komprimohen, dhe me to të manipulohet lehtë
si bëhet me sinjalet digjitale. Kjo është edhe arsyeja për shkakë se
numri i madh i kompanive “kabllovike” po kalon në transmetim
digjita për arsyesje se numër më i madhë i kanaleve mund të
vendoset në kuadër të brezit lejues të dhënë.
Telefoni digjital konverton sinjalin e bisedës në informacion binar,
dhe më pasë bëhet kompresimi i tijë. Kompresimi mundëson që 3-10
thirrje të telefonave celular të zëjnë hapësirë si një thirrje në
telefonin analog.
Numër i madhë sistemve digjitale celulare përdorin FSK
(Frequency Shift Key) për transmetim të të dhënave në njërën dhe
tjetrën kahjeduke përdor AMPS (Advanced Mobile Phone Service).
FSK përdor dy frekuenca njëra për njishin digjital e tjetra pë për
zeron digjitale
Teknologjitë për qasje celulare
 Ekzistojnë tri teknologji standarde standarde të cilat përdoren te

rrjetat standarde celulare për transmetim të informacionit.:
 Frequency Division Multuple Access (FDMA)
 Time Division Multiple Access (TDMA)
 Code Division Multiple Access (CDMA)

Ndonëse këto teknologji mund të duken të vështira për të fituar
ndjenja të plota rreth tyre, nevojitet prë të sqaruar kuptimi i çdo fjale
që shfaqet në emër të tyre.
Fjala e parë tregon se cila metoda e qasjes(access method)
përdoret, fjala e dytë ndarje(divizion tregon se thirrjet ndahen në
varësi prej asaj se cila metodë e qasjes përdoret, si më poshtë:
në FDMA, një frekuencë(frequency) të veçantë i ndahet secilës
thirrje
në TDMA çdo thirrje iu ndahet pjesë të caktuar të kohës (time),
duke mos e ndryshuar frekuencën
në CDMA secilës thirrje i ndahet një kod(code) unik, i cili zgjerohet
në komplet brezin e frekuencave në dispozicion.
Pjesa e fundit e secilit emër ka të bëjë me qasjen e shumëfishtë

(mulpitle access). Kjo do të thotë që më shumë se një përdorues
mund të përdorë çdo qelizë.
FDMA e ndanë spektrin në kanale të ndryshme zanore përmes
ndarjes në pjesë të njëjta të brezit lejues(uniform chunks of
bandwidth).. Për të kuptuar më mirë FDMA do të analizojmë
funksionimin e radio stacioneve.
Çdo stacion transmeton sinjalin e tij në një frekuencë të
ndryshme brenda brezit në dispozicion. FDMA përdoret
kryesisht për transmetimin analog(analog transmission). Dhe
pavarësisht faktit se kjo teknikë mund të përdoret për të
transferuar informacionin digjital, FDMA nuk konsiderohet një
metodë efikase për transmetimin digjital.
FDMA
Çdo telefon përdor

frekuenca të
ndryshme për
transmetimin dhe
pranimin e sinjalit
TDMA
TDMA ndan
frekuenca në slote
kohore
Te FDMA Çdo telefon përdor frekuenca të ndryshme për
transmetimin dhe pranimin e sinjalit
TDMA është metoda e qasjes e përdorur nga ana Electronics
Industry Alliance and the
Telecommunications Industry Association për Interim Standard
54 (IS-54), dhe Interim Standard 136 (IS-136). TDMA përdor
një brezë të ngusht (narrow band) të gjerësisë 30 kHz dhe kohë
zgjatje 6.7 ms e cila hapësirëkohore ndahet në tri slote kohore
(three time slots).
Brezi i ngusht tregon "kanale" në kuptimin tradicional të fjalës.
Çdo bisedë përdor transmetimin radio për një të tretën e kohës.
Kjo është e mundur sepse të dhënat e zërit janë të konvertuara në
informata digjitale dhe të komprimuara kështu që transmetimi i
tyre kërkonë shumë më pak hapësirë për t'u dorëzuar.
Për shkak se TDMA ka kapacitet tre herë më të vogël se
sistemi analog i cili përdorur numër të njëjtë kanalesh.
Sistemi TDMA mund të punon në brezin frekuencor në 800 MHz
(IS-54) ose 1900 MHz (IS-136
GSM është një standard ndërkombëtar, në Evropë, Australi, dhe
shumica e Azisë dhe Afrikës. Në këto vende, përdoruesit e telefonit
celular mund të blejnë një telefon që do të jetë funksional në çdo
vend ku ky standard mbështet. Për t'u lidhur me një ofrues të
shërbimit (operator) në këto vende të ndryshme, përdoruesi i GSM
duhet të ndryshojë vetëm kartelën SIM (Subscriber Identification
Module). Kartelat SIM janë në thelb disqe të bartshme që mund të
futen dhe të hiqen nga telefonat celularë GSM. kta ruajnë
informacionin për të gjitha të dhënat që lidhen me lidhjen, si dhe
numrat e identifikimit të domosdoshëm për qasje në një ofrues të
caktuar të shërbimit pa tela (operator).
veprojnë në të njëjtin procesor, siç janë Windows dhe Linux të cilët
ekzekutohen në Intel Pentium 4. Sistemeve GSM përdor shifrimin
(encryption) për të bërë thirrje telefonike më të sigurta. GSM, në
Evropë dhe Azi, punon në brezin 900 MHz dhe 1800 MHz, dhe në
SHBA mbi 1900 Mhz..
Përdoret në telefonat celulare dixhitalë të bazuar në PCS (Personal
Communications Service-PCS). GSM gjithashtu paraqet bazën për
IDEN (Integrated Digital Enchanced Network), i cili është një sistem
të popullizuar i prezantuar nga Motorola
TDMA përdoret gjithashtu si teknologji tek GSM( Global Access for
Mobile Communications ). Megjithatë, GSM implementon TDMA
pak më ndryshe dhe jo kompatibile në krahasim me IS-136. Kjo
duhet të kuptohet se GSM dhe IS-136 janë dy sisteme operative që
GSM është një standard ndërkombëtar, në Evropë, Australi, dhe
shumica e Azisë dhe Afrikës. Në këto vende, përdoruesit e telefonit
celular mund të blejnë një telefon që do të jetë funksional në çdo
vend ku ky standard mbështet. Për t'u lidhur me një ofrues të
shërbimit (operator) në këto vende të ndryshme, përdoruesi i GSM
duhet të ndryshojë vetëm kartelën SIM (Subscriber Identification
Module). Kartelat SIM janë në thelb disqe të bartshme që mund të
futen dhe të hiqen nga telefonat celularë GSM. kta ruajnë
informacionin për të gjitha të dhënat që lidhen me lidhjen, si dhe
numrat e identifikimit të domosdoshëm për qasje në një ofrues të
CDMA
Për CDMA, çdo e

dhënë e telefonit ka
kodin e vet unik
CDMA përdor një qasje krejtësisht të ndryshme nga TDMA. CDMA pas digjitalizimit të të
dhënave, i përhap ato (spreads it out) në të tërë brezin lejues në dispozicion. Numri i
madhë i thirrjeve të mbivendosen (overload) ndërmjet veti për një kanal, ku çdo thirrje iu
është ndarë një sekuencë unike kodesh. (iunique seqvece code).CDMA paraqet një form të
spektrit të zgjeruar, që do të thotë se të dhënat dërgohen në paketa të vogla me ndihmën
e një numri më të madh të frekuencave në dispozicion në një çastë të caktuar në brezin
frekuencorë të specifikuar.
Të gjithë përdoruesit transmetojnë në të njëjtën pjesë të spektërit brezë-gjerë (wide-

band). Secili sinjal përdorusit shpërndahet në kuadër të gjithë brezit me ndihmën një
kodi unik për zgjerim (unique spreading code) Në pranimin e njëjti kod unik përdoret për
kthimin e sinjalit në formë origjinale. Duke patur parasysh sistemn CDMA duhet saktë në
kohë markon( shënon) çdo pjesë të sinjalit, për të informuar sistemin GPS mbi këto
ndryshimeve. krahasuar me AMPS, te CDMA, nga 8 deri në 10 thirrje të pavarura mund të
realizohet përmes kanalit të njëjtë. CDMA teknologjia është bazë për standardin Interim
95 (IS-95) i cili punon në brezin frekuencor prej 800 dhe 1900 MHz.
Në rast ideal teknikat TDMA dhe CDMA janë transparente njëri-tjetrin. Në praktikë CDMA
sinjalet fuqishëm e tejkalojnë mjegullimin e pragun e zhurmës, ndërsa TDMA sinjalet më
të fuqishëm mund të shkaktojnë mbingarkesë dhe punë të keqe të pranimit CDMA
Important Android Codes
Android Secret Codes
Samsung #Android Secret
Codes
Falënderit për
kontributin!

Telefoni Celulare

Uploaded by

Copyright:

You might also like

Telefoni Celulare

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Telefoni Celulare

Uploaded by

Copyright:

Telefoni celulare

Tema 6 Parimi i punës së telefonit celular

VLF LF MF HF VHF UHF SHF EHF Infra te kuqe Drita e UV

Frekuenca dhe gjatesia valore:

Në ditët e sotme provajderët mobil mundsojnë qasje në rrjetin

Nëse gjerësi e qelisë është d,

Me një qasje të tillë lehtësohet teknika e komutimit të

Forma heksagonale mundëson ekvidistancë të antenave.

për rreze të heksagonit,

oN- numri i qelizave në formë(klaster ) që përsëritet (

Model ripërdorimi i të njëjtës frekuence / klaster/ modeli mbulimit është

Parametrat e zhvendosjes (i dhe j) përcaktojnë pozicionin e qelizës me të

ku K përfaqëson një model të

Qelizat e zeza shënojnë shfrytëzimit të serishëm të frekuencave për N=19

 Me kalimin e kohës, gjithherë kemi rritje të shfrytëzuesve

−Shtimi i kanaleve të rijë

Fuqia transmetuse 1-10W 0.1 deri 1W

Vonesa mesatare e 0.1-10 µs 10-100 ns

Shpejtësia maksimale e 0.3 Mbps 1Mbps

Brenda/Jashtë Brenda Brenda ose Jashtë Jashtë

bllok skema e sistemit celular

Përafërsisht në mes të secilës qelizë është e lokuar stacioni

Secila BS është e lidhur qendrën komutusese të

oKanali i kontrollit-përdoret për këmbim të

o Kanali për trafik- përdoret për transmetim të

oInicializimi i njësisë mobile

Qelizat në breze frekuencash të ndryshme repetitivisht emitojnë

 Pasë kësaj pason procedura handshake ndërmjet

Marrësi në njësin mobile së pari provon nëse është kanali setup

 Secila BS dërgon sinjalin paging përmes kanalit të tij

Të dyja njësit mobile vendosen në kanalet e ndara përkatëse.

 Sistemi ekzekuton këtë ndryshim pa ndërprerjen e

Sisteme transmetuese Ars

S-GW (eng. Serving Gateway)

E-UTRAN (eng. Evolved

Fig () arhitektura e sistemit EPS

Fig ()Krahasimi Downlink dhe Uplink

Duke pasur parasysh se sistemet mobile të gjeneratave

Fig 3.2.Matrica komutuese në qendrën komutuese

sistemi operativ i sistemi operativ i

Fig 3.3 Ndryshimet e nevojshme për përshtatje të

Fig 3.4 Arkitektura referente e GSM

Fig 3.4 matrica komutuese në qendrën komutuese

Fig 3.5 Nyjet dhe interfejsi në NSS

VLR është softuer i tipit baza të dhënave i cili ruan

Fig 3.7 Struktura e numrit International

Fig .3.8. Gjenerimi

Fig 3.9 Procesi i dërgimit të

Fig 3. 10. Brezi GSM

Fig Brezat e frekuencave GSM.

 Sinjali i digjitalizuar më pas ndahet në segmente(korniza) me kohëzgjatje

– 1. Intra-BSC handover: qeliza aktuale dhe qeliza e

Fig 3.20. Multiple Input

Figura 3.21. Komunikimi i njëkohshëm i disa

Prezantimi i pasardhësve të UTRAN të quajtur eUTRAN dhe

Fig 3.23 Parimi i agregacionit të kanalit

Fig 3.24 Arkitektura LTE

Figura 3. 25. Pamja përmbledhëse e spektrit

Nyja më komplekse në rrjetin LTE është eNode-B

Ndërmjetësi midis eNode-B dhe Packet Data Network

Nëse gjatë bisedës zhvendoseni në skaj të qelizës, stacioni i juaj

Fig()komutimi i telefonit në qelizë të re