Szkoła Skryptorów Marcela Fabiańczyka

WstępUJ do prawoznawstwa 2023

Dla nauki prawa fundamentalne znaczenie mają pojęcia prawa i systemu prawa (duh)

Jaki system prawa wariacie?

● stanowiony (civil law) - hierarchiczna koncepcja, źródłem obowiązującego prawa jest
ustawa. Niemcy, Francja, Polska.
● precedensowy (common law) - źródłem obowiązującego prawa są ustawy i precedensy.
Anglia, Stany Zjednoczone, Australia.
● mieszany - obowiązują normy prawa stanowionego i precedensy, oba systemy wzajemnie
się uzupełniają.

system prawa krajowego to część systemu prawa globalnego (które nie obowiązuje
powszechnie)
Modele kształcenia prawniczego
1. kontynentalny - metoda formalno-dogmatyczna, pozytywistyczny model nauki - teorie,
wykłady, ćwiczenia, nudy.
2. amerykański - case method (analiza kazusów - konkretnych przypadków), edukacja
kliniczna (praktyki - udzielanie porad prawnych)

Filozofia prawa
czyli połączenie najgorszych cech filozofii i prawa

Prawo natury/naturalne
● też prawo naturalne, zawiera w sobie elementy metafizyczne
● prawo i moralność NIE są rozdzielone
● powszechność i ogólność prawa
● prawo jest pozytywne jest odkrywane a nie tworzone - wywodzone z norm prawa natury,
prawo pozytywne sprzeczne z naturalnym nie obowiązuje

Cyceron (prawo naturalne to rozumne poczucie sprawiedliwości),

św. Augustyn, św. Tomasz (Lex iniusta non est lex, prawo boskie i wola Boga), Grocjusz
Immanuel Kant wymyślił imperatyw kategoryczny - powinniśmy postępować według
takich reguł, co do których chcielibyśmy, żeby były powszechnie obowiązującym prawem

Koncepcje prawa natury:

❖ substancjalne (materialne) - normy są wywodzone z pewnego rodzaju bytu (wartości)
np. John Finnis
❖ proceduralne (formalne) - zmienność prawa natury, źródłem jest rozkaz/rozporządzenie
rozumu (np. imperatyw kategoryczny)
np. Leon Fuller - minimalne warunki zaistnienia prawa:
➔ musi być dostatecznie ogólne,
➔ opublikowane/ogłoszone/udostępnione adresatom,
➔ formułowane w sposób zrozumiały,
➔ nie może działać wstecz,
➔ nie może być sprzeczne,
 ➔ nie może być niemożliwe do przestrzegania,
➔ nie może być ciągle zmieniane, musi mieć pewną trwałość,
➔ musi istnieć zgodność między prawem ustanowionym i urzeczywistnionym.

Gustav Radbruch
● krytyk pozytywizmu, przyczynił się do renesansu prawa natury.
Pozytywizm nie jest w ogóle w stanie własną mocą uzasadnić możliwości prawa,
● autor artykułu Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo, w którym
● opracował formułę Radbrucha - Lex iniustissima non est lex (prawo najbardziej/rażąco
niesprawiedliwe nie jest prawem) - jest to topika prawnicza.
➔ związek pomiędzy prawem i moralnością - prawnik powinien oceniać prawo z
moralnego punktu widzenia
➔ wykorzystana w procesach norymberskich i strzelców przy Murze Berlińskim

POZYTYWIZM
(kontynentalny)
● istota prawa - pojęcie normy/reguły
● proces wykładni i stosowania prawa ma charakter logiczny -> sylogizm prawniczy,
● rozstrzygnięcia prawne i interpretacja są dokonywane wyłącznie w oparciu o normy
(reguły) obowiązującego prawa stanowionego - jedynym źródłem prawa jest ustawa,
● normy i reguły muszą być tworzone przez organ kompetentny - prawo musi być ogłoszone
oraz ustanowione przez suwerena
● sędzia jest tylko ustami ustawy - nie może jej twórczo interpretować,
● rozdział prawa i moralności - może być minimum moralne, ale nie musi
● metoda formalno-dogmatyczna

Begriffsjurisprudenz - jurysprudencja pojęciowa - smutni Niemcy pozytywiści

John Austin - rozkazowa teoria prawa

● pozytywizm anglosaski- ustawa nie jest jedynym źródłem prawa, a porządek prawny nie
jest stanowiony! (bo przecież common law)
● rozdział prawa i moralności
● prawo to rozkaz suwerena de facto (władcy/najwyższego podmiotu polityczny)
nakładający obowiązki -> źródłem prawa jest fakt polityczny
● rozkaz ma być ogólny, wydany przez suwerena i opatrzony sankcją
● zachowania zgodne z prawem wynikają z nawyku posłuchu wobec suwerena

prawo we właściwym sensie - prawo pozytywne

prawo w niewłaściwym sensie - reguły etykiety

Jeremy Bentham - utylitaryzm

Hans Kelsen - normatywizm

CZYSTA TEORIA/nauka PRAWA, czysta teoria/metoda normatywna, Reine Rechtslehre -
teoria prawa wolna od naleciałości ideologicznych/politycznych oparta na (neo)kantyzmie.
● prawo to hierarchiczny system norm(atywny)
● norma to element systemu prawa i czysta powinność
● norma podstawowa - Grundnorm (jedynie założenie, jest
pomyślana/sfingowana)
● rozdział prawa i moralności
● silny dualizm bytu i powinności - krytykuje empiryczne
koncepcje prawa uznające prawo za fakt społeczny (błąd
naturalistyczny - wywodzenie powinności z bytu)

Systemy prawne wg Kelsena, czyli rozważania o normie

najwyższej (charakter powiązań):
❖ statyczny - charakter inferencyjno-treściowy (i logiczny) -
norma niższa wynika z treści normy (naj)wyższej, która
wyznacza/określa jej treść inferencyjnie.
❖ dynamiczny - charakter formalno-kompetencyjny - norma
bezpośrednio wyższa zawiera kompetencje do wydania
niższej i stanowi podstawę jej obowiązywania, a norma
najwyższa pochodzi od podstawowej.
❖ mieszany

Herbert L. A. Hart - miękki pozytywizm

● przedstawiciel oksfordzkiej szkoły języka potocznego, krytykował Austina,
● autor Pojęcia prawa - wyłom w metodzie formalno-dogmatycznej - prawo powinno
zaspokajać elementarne ludzkie potrzeby, reguła nie determinuje decyzji sędziego, język
prawny charakteryzuje otwarta tekstowość, wyróżniał wewn. i zewn. aspekt reguł.
● adresat reguły musi przyjąć wobec niej postawę krytyczno-refleksyjną, wewnętrzny
punkt widzenia pozwala na odróżnienie prawa od zwyczaju.
● niepełny rozdział prawa i moralności - prawo pozytywne powinno spełniać minimum treści
prawa natury, ale NIE jest to wymagane do obowiązywania prawa.

System prawny = prawo wg Harta i jest zbiorem:

➔ reguł pierwotnych - wyznaczających powinności
➔ reguł wtórnych (meta-reguł) - odnoszących się do pierwotnych. Są trzy:
1. uznania lub rozpoznania (rozpoznawania) - jakie reguły pierwotne należą do
systemu prawa.
2. orzekania lub rozstrzygania (rozstrzygnięcia) - ustalenie treści i sposobu
zastosowania reguł pierwotnych.
3. zmiany - zmiany reguł pierwotnych, zmniejszają statyczność systemu.

NIEPOZYTYWIZM
Ronald Dworkin - trzecia droga
Krytyka pozytywizmu - prawo to nie tylko normy, nie da się oddzielić go od moralności.
Na prawo wg Dworkina składają się:
➔ reguły prawne - znajdują się w aktach prawnych, obowiązują na zasadzie wszystko
albo nic - w przypadku kolizji dwóch obowiązuje jedna lub druga (derogują się), są
wspomagane zasadami prawnymi.
 ➔ standardy, podzielone na:
1. principles lub zasady prawne/prawa - są normami (należą do systemu prawnego),
mogą być sprzeczne z regułami, mają przed nimi pierwszeństwo i wymiar wagi -
można je spełnić w różnym stopniu, a zastosowanie jednej nie powoduje utraty
mocy (derogowania) drugiej. Przykłady: in dubio pro reo, nikt nie może odnieść
korzyści z wyrządzonego zła, ex iniuria non oritur ius.
2. policies lub zasady/wymogi polityki prawa - cele społeczno-ekonomiczne.

Ronald podawał przykłady dwóch sędziów:

● sędzia Herbert - obarczony wadami pozytywizmu, stosuje reguły (Dworkin nie lubił Harta)
● sędzia Herkules - wzór
sędziego idealnego, który ma
prawo polegać na swoich
przekonaniach i odnosić się do
sprawiedliwości.

Mogą pojawić się hard cases,

które mają właściwe
rozwiązanie, jedyną poprawną
odpowiedź - right answer, a
w ich rozwiązaniu sędzia
Herkules ma odnieść się do
principles i policies.

Hermeneutyka prawnicza - rozumienie prawa

Nie ma prawa przed interpretacją - jest rezultatem procesu interpretacji, są 2 nurty:
❖ metodologiczny/epistemologiczny - Dilthey, Schleiermacher, Larenz, Betti
❖ filozoficzny/ontologiczny/fenomenologiczny - Kaufmann (prawo - indywidualny akt
rozumienia), Gadamer, Esser, Heidegger
4 główne idee rozumienia (cechy tego procesu):
1. Językowość
2. Historyczność
3. Przedrozumienie
4. Koło hermeneutyczne (struktura cyrkularna)

Richard Posner - Ekonomiczna Analiza Prawa (EAP)

Wywodzi się z utylitaryzmu (Bentham) i racjonalizmu, operuje następującymi pojęciami:
➔ efektywność - prawo powinno być przede wszystkim efektywne ekonomicznie
➔ teoria racjonalnego wyboru (racjonalność: maksymalizacja użyteczności)
➔ homo oeconomicus - koncepcja człowieka (ludzkie działania są ekonomicznie
racjonalne)
➔ twierdzenie Coase’a
➔ rachunek użyteczności, alokacja dóbr, maksymalizacja bogactwa

Critical Legal Studies (CLS)

Ruch lewicowy, rewolucyjny, antyformalistyczny, przeciwny EAP, odrzucał metodologię
prawa
 Robert Alexy - teoria dyskursu
● dyskurs prawniczy - szczególny przypadek dyskursu argumentacyjnego o charakterze
praktycznym, dotyczy uzasadnienia wypowiedzi normatywnych
● prawo jest rezultatem przeprowadzenia dyskursu praktycznego
● w dyskursie może brać udział każdy, ale musi twierdzić zgodnie z własnymi przekonaniami
i nie może sobie przeczyć
● dyskurs cechuje racjonalność, praktyczność, ogólność.

Sonderfallthese - teza o przypadku szczególnym, opisana w Special Case Thesis

Chaim Perelman - teoria argumentacyjna (retoryka)

Dyskursywna natura prawa, z którą wiążą się cztery pojęcia:
➔ partykularne audytorium - wystarczająco wykształcona część społeczeństwa
➔ namowa - wizja praktyczna
➔ uniwersalne audytorium - idealny zbiór wszystkich racjonalnych jednostek
➔ przekonanie - wizja utopijna

Viehweg - topos, topiki (również teoria argumentacyjna)

John Langshaw Austin

Nie mylić z Johnem Austinem. Analizował prawo językowo, wyodrębnił:
➔ konstatywy - wypowiedzi opisujące rzeczywistość, mają warunek prawdziwości
(są prawdziwe lub fałszywe)
➔ performatywy - wypowiedzi dokonujące zmian w świecie rzeczywistym, mają
warunek fortunności (są udane lub nieudane) np. ogłaszam was mężem i żoną,
mianuję cię na rycerza.
Później podzielił akt mowy na trzy kategorie:
1. lokucyjny - tworzenie i artykułowanie wypowiedzi
2. illokucyjny - intencjonalność (obietnice, ostrzeżenia, prośby) - efekt w świecie
3. perlokucyjny - wywołanie reakcji u odbiorcy - efekt psychologiczny

Realizm prawny/prawniczy
Prawo daje się zredukować do psychologicznych/socjologicznych faktów empirycznych -
jest faktem i trzeba je badać jako fakt -> naturalizacja prawa. Odrzucenie prawa natury i
metafizyki jako źródła prawa pozytywnego, ale NIE naturalizmu (inne pojęcia)!
Ważne jest prawo w działaniu – należy badać co czynią sędziowie. Podział na 2 nurty:
❖ skandynawski - Alf Ross, Karl Olivecrona - naturalistyczny, psychologiczny.
❖ amerykański - Karl Llewellyn, J. Frank, Gray, Roscoe Pound - prawo podlega
nieustannym zmianom (wykładnia dynamiczna), reguły są nieprzydatne, prawo jest
sposobem osiąganie celów społecznych i należy odróżnić jakie jest od jakiego być
powinno, nie ma rozróżnienia bytu i powinności (kosa z Kelsenem). Podział prawa:
➢ prawo w księgach (law in books) - ustanowione przez suwerena i martwe
➢ prawo w działaniu (law in action) - prawem jest co, co robią sędziowie
 Oliver Wendell Holmes
Najwybitniejszy realista amerykański, autor The Path of Law
➔ istota prawa: przewidywanie co zrobią sędziowie
(analiza prawa to analiza decyzji sędziowskiej)
➔ prawo z perspektywy złego człowieka
➔ law in action > law in books

Leon Petrażycki
Realista, ale nie należał do żadnego nurtu. Opracował psychologiczną teorię prawa:
➔ normy prawne to przeżycia psychiczne
➔ uczucia są pasywne, akty woli są aktywne
➔ emocje obowiązku (przeżycia etyczne) dzielą się na:
◆ emocje moralne - imperatywne (jednostronne)
◆ emocje prawne - imperatywno-atrybutywne (dwustronne)

i inni

Fryderyk von Savigny - prawo jest produktem ducha narodu

Szkoła wolnego prawa

Kantorowicz, Geny

Analityczna filozofia prawa - bezpośrednie zastosowanie logiki

Schopenhauer - metody erystyczne

❖ uogólnianie argumentów przeciwnika (takie tezy łatwiej zaatakować),
❖ zadawanie wielu obszernych pytań na raz (zbicie przeciwnika z tropu),
❖ domaganie się uzasadnień oczywistych twierdzeń,
❖ petitio principi (błędne koło), argumentum ad hominem,
❖ dywersja – jeśli przegrywa się w dyskusji należy zacząć mówić o czymś innym,
jak gdyby miałby to być argument przeciwny.
Sofizmat - fałszywe twierdzenie o pozorach prawdziwości, próba dowodzenia własnych
racji bez względu na logiczną poprawność argumentacji -> korzysta z tego sofistyka.

Spór o metodę prawniczą:

★ nie istnieje żadna - Julius H. von Kirchmann,
★ istnieje specyficzna tylko dla prawa metoda,
★ prawo korzysta z metod wypracowanych przez inne nauki.

Metody badania prawa:

➔ analiza ekonomiczna -> EAP
➔ analiza logiczna -> analityczna filozofia
➔ analiza językowa -> John L. Austin
➔ hermeneutyka
analiza może być też miękka, twarda

Retrybutywne uzasadnienie kary - kara odpłatą za zło.

 A teraz coś z zupełnie innej beczki…
Przepis prawny - wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu
normatywnego i wyodrębniona w adekwatny dla aktu normatywnego sposób. Przepisy
mogą być konkretne, odsyłające do innych wewnątrzsystemowo lub pozasystemowo oraz
blankietowe - odsyłające do nieistniejących (jeszcze) przepisów.

Norma prawna
Reguła postępowania zrekonstruowana na podstawie przepisów prawnych (lub po prostu
przepis prawny - spór w doktrynie). Szczególny typ wyrażenia językowego (na gruncie
lingwistycznej teorii mowy) - wyrażenie dyrektywalne i preskryptywne (dyrektywa
stanowcza). NIE jest opisowa, deskryptywna.
Normy są heteronomiczne i chronione przez sankcje skupione. Części normy:
1. Hipoteza - określa adresata (zakres podmiotowy) i okoliczności (zakres
przedmiotowy), czyli zakres zastosowania normy
2. Dyspozycja - określa zakres normowania - wzór powinnego zachowania
NAKAZ, ZAKAZ lub DOZWOLENIE (mocne - istnieje/słabe - brak zakazów),
ale NIE zalecenia, rekomendacje, prośby (bo to dyrektywy niestanowcze).
3. Sankcja - określa dolegliwość - konsekwencje w przypadku niezastosowania się do
normy prawnej (może być, ale nie musi).

Modele norm
➔ dwuelementowa H - D / H - S
➔ trójelementowa H - D - S
➔ sprzężone - funkcjonalnie ze sobą powiązane:
1. sankcjonowana H1 - D1
Nikt w żadnych okolicznościach nie powinien zabijać innych ludzi
2. sankcjonująca H2 (zaprzeczenie D1) - D2/S (zależy kogo spytasz)
Kto zabije człowieka podlega karze..

Normy są:
➔ indywidualne lub generalne (H - co do adresata lub okoliczności)
➔ konkretne lub abstrakcyjne (D - zachowanie jednorazowe/powtarzalne)
Normy abstrakcyjno-generalne to normy ogólne (ustawy/konstytucja).

kognitywizm - normy mają wartość logiczną (są prawdziwe lub fałszywe), bo są to

zdania w sensie logicznym.
nonkognitywizm - normy NIE mają wartości logicznej (nie są ani prawdziwe ani fałszywe),
bo są to emotywy (emotywizm) - odnoszą się do sfery powinności, a nie bytu.
➔ dylemat Jorgensena - sprzeczność (istnieje logika norm, chociaż nie są logiczne).

ius cogens - norma bezwzględnie obowiązująca (przepisy imperatywne), nie może być
zmieniona przez umowę między stronami.
ius dispositivum - norma względnie obowiązująca (może ją zmienić umowa).
Sankcje dzielimy na:
★ represyjne/karne/penalne - pozbawienie dóbr. Mogą być oznaczone bezwzględnie,
alternatywnie (jeden ze sposobów do wyboru) lub względnie (rodzaj i granice kary).
○ Kary to pozbawienie wolności, ograniczenie wolności, grzywna.
○ Środki karne to np. zakaz wykonywania zawodu.
★ egzekucyjne - przymuszenie do wykonania/unicestwienie korzyści.
★ nieważności - unieważnienie czynności prawnej.

Ze względu na sankcję wyróżniamy:

➔ lex imperfecta - bez sankcji
➔ lex minus quam perfecta - sankcja represyjna
➔ lex perfecta - sankcja nieważności (np. niezachowanie odpowiedniej formy)
➔ lex plus quam perfecta - sankcja nieważności+represyjna

Nakaz alternatywnie oznaczony - adresat może wybrać jeden z kilku sposobów realizacji

Wykładnia prawa
inaczej: interpretacja prawa, proces ustalania znaczenia przepisów
zespół czynności intelektualnych na to pozwalający

Koncepcje wykładni:
Klaryfikacyjna - ustalenie znaczenia słów i zwrotów, rozstrzyganie niejasności.
clara non sunt interpretanda - przy jasności nie interpretujemy
Derywacyjna - rekonstruowanie/dekodowanie normy z przepisów prawnych.
omnia sunt interpretanda - ZAWSZE interpretujemy

Podział wykładni ze względu na zakres (i stosunek do wyniku wykładni językowej):

➔ literalna/deklaratywna (declarativa)
➔ rozszerzająca (extensiva)
➔ zawężająca (restrictiva)

Podział wykładni ze względu na podmiot dokonujący oraz moc wiążącą

autentyczna organ wydający przepis

organ upoważniony do interpretacji moc wiążąca

ogólna
(nie ma takiego w Polsce)
legalna
delegowana organ upoważniony w treści aktu

w toku stosowanie prawa wiąże w konkretnej

operatywna
(sądy, administracja) sprawie

doktrynalna/prywatna interpretacja prawa nie ma mocy wiążącej

Racjonalny ustawodawca/prawodawca
założenie kontrfaktyczne, domniemanie, że akt prawny to w danej sytuacji najlepsze
możliwe rozwiązanie, a ustawodawca posiada:
● doskonałą znajomość języka i reguł logiki oraz odpowiednią wiedzę,
 ● świadomość sformułowania tekstu prawnego,
● niesprzeczny zespół społecznie aprobowanych celów,
● odpowiednio dobrane środki do ich realizacji,
● intencję wywołania określonych skutków,
● oraz liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji.
CZYLI NIE stanowi norm: sprzecznych, zawierających luki, zbędnych.

Normatywne teorie/modele wykładni:

★ STATYCZNA - jak długo przepis formalnie obowiązuje, tak długo obowiązuje jego
znaczenie (~wola historycznego prawodawcy), pierwszeństwo wykładni językowej.
★ DYNAMICZNA - wykładnia może się zmieniać w zależności od potrzeb społecznych (~wola
aktualnego ustawodawcy), pierwszeństwo wykładni funkcjonalnej (realizm amerykański).

Kolejność wykładni
Podział wykładni ze względu na sposób jej dokonania (i kolejność tychże):
Każdy z tych sposobów ma określone dyrektywy interpretacyjne (zaznaczone kropkami).

Interpretatio cessat in claris - interpretacja powinna zatrzymać się na etapie jasności

tekstu, czyli nie zawsze należy zastosować wszystkie etapy wykładni
Clara non sunt interpretanda - niedopuszczalna wykładnia jasnych przepisów.

I. JĘZYKOWA/gramatyczna/lingwistyczna - znaczeniowe i konstrukcyjne reguły językowe

Kolejność (siła) zastosowania dyrektyw preferencji:
1) domniemanie języka prawnego - korzystanie z legalnych definicji
2) domniemanie języka prawniczego - korzystanie z orzecznictwa, nauki prawnej
3) domniemanie języka specjalnego - korzystanie ze specjalistycznego słownictwa
4) domniemanie języka potocznego - odwołanie się do definicji słownikowej
● zakaz wykładni homonimicznej - taki sam zwrot nie może mieć innego znaczenia
● zakaz wykładni synonimicznej - różne wyrazy nie mogą mieć tożsamego znaczenia
● zakaz per non est (interpretacji by przepisy okazały się zbędne), bo założenie
racjonalności prawodawcy
● Lege non distinguente nec nostrum est distinguere - interpretator nie może
wprowadzić rozróżnień których nie wprowadził prawodawca, bo założenie jego
racjonalności

II. SYSTEMOWA - umiejscowienie przepisu w danym systemie prawa

subsydiarna wobec językowej - stosujemy tylko gdy wynik budzi wątpliwości
● domniemania zgodności i nakazy interpretacji zgodnie:
○ z zasadami prawa
○ z Konstytucją i hierarchią aktów
○ z zasadami prawa UE
○ z zasadami prawa międzynarodowego
● nakaz respektowania hierarchii aktów normatywnych
● zakaz wykładni prowadzącej do sprzeczności między normami (niesprzeczność)
● zakaz wykładni prowadzącej do luk w prawie (zupełność)
● argumentum a coherentia - normy mają być spójne z innymi obecnymi w systemie
 ● argumentum a rubrica - bierzemy pod uwagę miejsce przepisów w systematyce
zewnętrznej i wewnętrznej aktu prawnego/systemu prawa.
● wyjątków od reguł ogólnych nie należy interpretować rozszerzająco

III. FUNKCJONALNA lub CELOWOŚCIOWA/teleologiczna

subsydiarna wobec językowej i systemowej (uwagi do tej drugiej)
● Ratio legis - cel regulacji prawnej (tego dotyczy CELOWOŚCIOWA)
● Powołanie się na zasady: moralności, słuszności, sprawiedliwości
● argument z konsekwencji - patrzymy na konsekwencje społeczne i ekonomiczne
różnych interpretacji (wybieramy tą najmniej niekorzystną)
● argumentum ad absurdum - odrzucamy interpretację o absurdalnych lub
niemożliwych konsekwencjach
Poniższe dyrektywy są uznawane też za oddzielne wykładnie:
● SUBIEKTYWNA - zgodnie z wolą historycznego prawodawcy
● OBIEKTYWNA - zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy
● KOMPARATYSTYCZNA/PORÓWNAWCZA - zasady interpretacji podobnych przepisów
w innych krajach lub kiedyś (HISTORYCZNA)

Dyrektywy wykładni - I stopnia

Dyrektywy preferencji - II stopnia - wolą je teorie dynamiczne

SPRZECZNOŚCI
● formalne:
○ normy sprzeczne analitycznie - jedna zakazuje, a druga nakazuje
Zjedz jabłko vs. Nie jedz jabłka
○ normy konfliktowe - nie da się ich wykonać równocześnie
Pisz egzamin o 10:00 w czwartek vs. Graj w Tomb Raider o 10:00 w czwartek
● (niezgodność) prakseologiczna - wykonanie jednej niweczy skutki drugiej
Włącz komputer vs. Wyłącz komputer

w obliczu sprzeczności stosujemy reguły kolizyjne/derogacyjne (dyrektywy II stopnia)

wymyślone przez mądrych ludzi:
● lex superior derogat legi inferiori (hierarchiczna)
nadrzędna > podrzędna
● lex posterior derogat legi priori (chronologiczna)
późniejsza > wcześniejsza
● lex specialis derogat legi generali (merytoryczna)
szczegółowa > ogólna
ale lex posterior generalis non derogat legi priori speciali
wcześniejsza szczególna > późniejsza ogólna

LUKI
Rzeczywiste (konstrukcyjne, zamierzone przez ustawodawcę):
● techniczne - proceduralna niekompletność regulacji (np. nie ma określonej
procedury odpowiedzialności konstytucyjnej, chociaż taka jest przewidziana)
● swoiste - brak przepisów, które powinny zostać wydane według innych przepisów
(np. nie ma rozporządzenia do ustawy)
Pozorne (ocenne, aksjologiczne) - ujemne oceny:
● contra legem - jest przepis, którego nie powinno być - istnienia regulacji
● extra legem - nie ma przepisu, który powinien być - braku regulacji
● intra legem - nieprecyzyjności regulacji - za pomocą norm kauczukowych

brak niezgodności norm - system SPÓJNY

Wnioskowania prawnicze
ich regułami są quasi-logiczne REGUŁY INFERENCYJNE
(wyprowadzanie nowych norm w imię logicznej spójności prawa)

argumentum a fortiori
(jeżeli A to tym bardziej B) - 2 podstawowe formy:
❖ a maiori ad minus (z silniejszego na słabsze) - normy dozwalające i nakazujące
(wolno więcej -> wolno mniej)
❖ a minori ad maius (ze słabszego na silniejsze) - normy zakazujące
(zakazane jest mniej -> zakazane jest więcej)

dają odwrotne rezultaty:

argumentum a contrario - rozumowanie z przeciwieństwa (prawo karne i podatkowe)
argumentum a simile (per analogiam) - rozumowanie z analogii (prawo prywatne)
➔ analogia legis – z ustawy - jeżeli mamy lukę, to stosujemy do niej przepisy
odnoszące się do podobnego, uregulowanego stanu rzeczy
➔ analogia iuris – z prawa - jeżeli mamy lukę, to formułujemy nową normę na
podstawie domniemanych preferencji ustawodawcy/ogólnych założeń systemu
prawa. NIE MOŻNA stosować na niekorzyść oskarżonego, podatnika, do norm
kompetencyjnych i lex specialis.

Zakaz analogii na niekorzyść niektórych podmiotów, prymat wykładni literalnej ->

prawo karne i podatkowe

wnioskowanie z celu na środki

dyrektywa instrumentalnego nakazu - nakazane jest czynienie wszystkiego, co prowadzi
przyczynowo do osiągnięcia celu/zachowania nakazanego przez normę.
dyrektywa instrumentalnego zakazu - zakazane jest czynienie czegokolwiek, co wyklucza
przyczynowo realizację celu/zachowania przewidzianego przez normę.

inne reguły inferencyjne (patrz do dyrektyw wykładni):

● argumentum a coherentia
● argumentum ad absurdum
● argumentum a rubrica
● argument z konsekwencji
 RÓŻNE INNE RZECZY
Topiki prawnicze - nielogiczne reguły postępowania przyjęte przez środowiska prawnicze,
jak paremie czy maksymy. Przydatne, ale nie NIEOMYLNE.

Domniemania interpretacyjne - reguły nakazujące przyjęcie pewnej tezy w procesie

interpretacji prawa - przenoszą ciężar dowodu, jeśli nie będzie udowodnione inaczej
(patrz do dyrektyw wykładni). Należy odróżnić je od:
● domniemań prawnych (wzruszalnych i niewzruszalnych),
● domniemań faktycznych.

Materiały interpretacyjne:
1. Akty normatywne
2. Orzecznictwo sądowe
3. Materiały przygotowawcze (stenogramy sejmowe, uzasadnienia projektów ustaw)
4. Doktryna prawnicza (podręczniki, monografie, glosy, artykuły)
5. Teksty uchylonych aktów normatywnych i związane z nimi orzecznictwo
6. Materiały komparatystyczne
7. Wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegłych
8. Wiedza specjalistyczna nieprawnicza

decyzja związana - decyzja zdeterminowana treścią norm, wartością jest pewność prawa
decyzja swobodna - stosowanie prawa to coś więcej niż mechaniczna aplikacja ustawy

związek walidacyjny między prawem a moralnością - obowiązywanie prawa

klauzula generalna - związek prawa i moralności
obowiązywanie prawa - kontekst relatywny i absolutny
koncepcje zupełności prawa - obowiązywania lub kwalifikacyjna
promulgacja - ogłoszenie aktu prawnego

GlobalCyrul
(aka Prawnik wobec wyzwań globalizacji, europeizacji i technologizacji prawa)

Specyfika obrotu międzynarodowego: rośnie rola prawnika jako negocjatora, arbitra.

Wielokulturowość obrotu gospodarczego i prawnego: znajomość języków obcych

Globalizacja i jej wymiary:

➔ techniczny
➔ gospodarczy -> wymiar pierwotny, ujednolicenie rynków -> ponadpaństwowy rynek
usług prawniczych
➔ polityczny -> organizacje międzynarodowe i międzynarodowe korporacje
➔ społeczno-kulturowy - scenariusze rozwoju kulturowej uniformizacji Ulf Hannerza:
◆ globalna homogenizacja - kultury lokalne zanikają na rzecz zachodniej kultury
dominującej,
◆ nasycenie kulturowe - przez kilka pokoleń (stopniowy, powolny proces)
eliminowane są lokalne wzorce kulturowe,
 ◆ deformacja kulturowa - dyfuzja - kultura zachodnia przyjmowana po
przefiltrowaniu, dostosowanie wzorców do lokalnych tradycji,
◆ amalgamacja kulturowa - kultura zachodnia wzbogacana o elementy kultur
peryferii, a te przyjmują jej wartości selektywnie, po lokalnej interpretacji.
Prawnik coraz bardziej kojarzy się z ekspertem dostarczającym usługi.

Europeizacja prawa:
➔ absorpcja - przyjęcie/nasiąknięcie dorobkiem europejskim,
➔ akomodacja - przystosowanie struktur, tożsamości do prawa i polityki UE,
➔ transformacja - przekształcanie struktur, tożsamości do prawa i polityki UE.
rodzaje procesów europeizacji:
◆ top-down - wertykalne i jednostronne oddziaływanie prawa UE na krajowe,
może mieć charakter obligatoryjny (stanowienie - np. implementacja dyrektyw
i stosowanie - jednolite w całej Unii) lub fakultatywny (dobrowolny).
◆ bottoms-up - wertykalne i jednostronne oddziaływanie praw krajowych na
prawo europejskie -> zależne od pozycji państwa w Unii,
◆ horyzontalna - poziome i wielostronne wzajemne oddziaływanie praw krajów,
◆ ad extra - oddziaływania prawa europejskiego na prawo krajów poza UE.

Technologizacja (ICT)
● zmiana granicy między sferą prywatną i publiczną,
● wpływ na treść i formę czynności prawnych - podważanie dawnych instytucji,
● nowe dobra prawnie chronione,
● nowe formy przestępstw,
● nowe sposoby zapobiegania i zwalczania przestępczości.

Cyberprzestrzeń jako:
➔ rzeczywistość wirtualna (generowana przez komputery),
➔ przestrzeń informatyczna (internet)
➔ przestrzeń społeczna - wpływa na jednostkę na poziomie kognitywnym (percepcja),
behawioralnym (zachowania) i aksjologiczno-deontologicznym (preferencje, oceny).

BioSoniewicka
(Wpływ (bio)technologii na prawo - wyzwania bioetyczne bez wstępu historycznego)

Etyczne, prawne i społeczne aspekty nowych technologii (ELSI)

★ Nauka i technologia NIE są neutralne moralnie.

Regulacja AI
Wniosek - Akt w sprawie sztucznej inteligencji PE i KE 21.04.2021 (jeszcze nie przyjęty)
➔ Główne cele i zasady: bezpieczeństwo, zaufanie, przejrzystość, pewność prawa,
rozwój jednolitego rynku i konkurencyjność.
➔ Zakaz praktyk jak techniki podprogowe, punktowa ocena społeczna, identyfikacja
biometryczna
Genetyka
Obawa dyskryminacji genetycznej:
➔ zdrowie i system ubezpieczeń,
➔ zatrudnienie,
➔ adopcja,
➔ edukacja.
Amerykańska ustawa GINA: Genetic Non-Discrimination Act (2008)
zakaz dyskryminacji genetycznej w obszarze ubezpieczeń i zatrudnienia.

Ustawa z 11.09.2015 o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Polska)

Art. 37.1 - ubezpieczyciel może żądać badań lekarskich, ale NIE genetycznych.

Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie, Rada Europy 1997

Testy genetyczne WYŁĄCZNIE dla celów zdrowotnych lub badań naukowych
(podobny zakaz dyskryminacji - Powszechna deklaracja o genomie ludzkim i prawach
człowieka, UNESCO 1997)

Reprogenetyka (prokreacja medycznie wspomagana) - problemy etyczno-prawne:

➔ Status ontologiczny i normatywny gamet i zarodków,
➔ Dawstwo gamet i zapłodnienie post-mortem (pozaustrojowe, po śmierci dawcy
gamet) -> może prowadzić do problemów w prawie spadkowym.
➔ Rozporządzanie zarodkami w sytuacji rozwodu, ingerencje genetyczne,
➔ Surogacja - usługa reprodukcyjna, macierzyństwo zastępcze, ciąża kontraktowa -
kobieta rodzi dziecko w celu przekazania praw na rzecz innych osób.

Problem z definicją matki - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 61[9]:

Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (nieokreślony status surogacji w Polsce).

Selekcja genetyczna zarodków jest:

➔ przeprowadzana w celach terapeutycznych (dla zdrowia) lub pozaterapeutycznych
(ulepszanie człowieka, zakazana w Europejskiej Konwencji Bioetycznej),
➔ negatywna (screening-out) lub pozytywna (screening in)

Inżynieria genetyczna (redesigning, fixing up)

➔ klonowanie (reprodukcyjne/terapeutyczne),
➔ tworzenie chimer (organizmów z komórkami różniącymi się genetycznie) i hybryd
(organizmów z kodami DNA różnych organizmów) np. geep, tyglew, zonkey,
➔ transfer mitochondrialny (MTRs) - legalny w Wielkiej Brytanii od 2015 -> technologie
zastępujące wadliwe mitochondrialne DNA (dziedziczne ingerencje genetyczne),
➔ edycja genomu,
◆ metoda CRISPR/Cas9 - bardziej precyzyjny transfer genów, została zastosowana w
Chinach (Jiankui He - pierwsze dzieci zmodyfikowane genetycznie).

Ustawa z 25.06.2015 o leczeniu niepłodności (Polska)

Art. 25 - niedopuszczalne jest tworzenie zarodków w innym celu niż medycznie
wspomagana prokreacja, chimer, hybryd, dziedzicznych zmian w genomie i klonowanie.
Art. 26 - zakaz selekcji potomstwa ze względów pozamedycznych.