Professional Documents
Culture Documents
03 Samotnosc W Swietle Teorii Przywiazania
03 Samotnosc W Swietle Teorii Przywiazania
03 Samotnosc W Swietle Teorii Przywiazania
net/publication/335972786
CITATIONS READS
0 497
1 author:
Marta Karbowa-Płowens
Adam Mickiewicz University
8 PUBLICATIONS 3 CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Marta Karbowa-Płowens on 22 September 2019.
Dla udokumentowanych badaniami związków pomiędzy stylem przywiązania osób dorosłych a samot-
nością (obiektywną i subiektywną) można wskazać kilka istotnych mediatorów, tj. jakość wewnętrznych
modeli operacyjnych przywiązania, style regulacji emocjonalnej czy kompetencje społeczne. Badań nad
tymi mediatorami jest jednak zdecydowanie mniej niż hipotez możliwych do wyprowadzenia z teorii.
Poniższy tekst stanowi próbę przedstawienia teoretycznych ustaleń dotyczących powiązań pomiędzy
stylem przywiązania a samotnością i osamotnieniem, zarysowuje czynniki pośredniczące w tych zależ-
nościach oraz prezentuje wyniki wybranych badań weryfikujących część z przedstawionych propozycji
teoretycznych.
Słowa kluczowe: styl przywiązania, samotność, osamotnienie, wewnętrzne modele operacyjne, kompe-
tencje społeczne
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
28 Dr Marta Karbowa
terze przywiązania nie jest realizowany lub jest (Perlman, Peplau, 1984). Dyskomfort i negatyw-
realizowany, ale nie chroni przed poczuciem ny afekt związany z byciem samemu może być
osamotnienia. Koncepcja przywiązania udziela tak silny i chroniczny, że przybiera postać kli-
odpowiedzi na te pytania korzystając z pojęcia nicznie zdefiniowanej depresji (Cacioppo, Hu-
różnic indywidualnych w przywiązaniu. Styl ghes, Waite, Hawkley, Thisted, 2006; Erozkan,
przywiązania w dorosłości jest jedną ze zmien- 2011). Wśród innych zaburzeń współwystępują-
nych wykorzystywanych do wyjaśnienia osobo- cych z samotnością wymienia się np.: zaburze-
wościowego podłoża zjawiska samotności i osa- nia osobowości (zależnej, borderline), psychozy,
motnienia. tendencje (ideacje) samobójcze, nadużywanie
substancji psychoaktywnych, zaburzenia odży-
SAMOTNOŚĆ – USTALENIA DEFINICYJNE wiania (Ernst, Cacioppo, 1999). Badania poka-
zują, że samotność sprzężona jest nie tylko z za-
W polskiej literaturze naukowej funkcjonu- burzeniami psychicznymi. Wiąże się ona także
ją dwa, językowo zbliżone do siebie terminy: ze zwiększonym ryzykiem zapadnięcia na cho-
samotność i osamotnienie, które jednak niosą roby krążenia czy problemy ze snem (Cacioppo
ze sobą różne znaczenia. Terminom tym odpo- Hawkley, Crawford, Ernst, Burleson, Kowalew-
wiada inny podział - na samotność obiektywną ski, Malarkey, VanCauter, Bernston, 2002). Tak
(fizyczną) i subiektywną (psychologiczną), od- szeroki zakres powiązań pomiędzy samotnością
powiednio. Według Elżbiety Dubas (2000, s. 19) a dobrostanem psychicznym i fizycznym można
samotność obiektywna oznacza: ,,…pozostawa- potraktować jako argument na rzecz uznania sa-
nie samemu ze sobą, często bez jakichkolwiek motności za jednostkę chorobową (Booth, 2000).
więzi fizycznych i styczności z innymi ludźmi…’’ W ujęciu tym zawarty jest postulat normatywny,
(s.19). Jest to więc stan faktyczny, zdefiniowany zgodnie z którym tworzenie relacji interpersonal-
niezależnie od odczuć podmiotu, polegający na nych jest bardziej adaptacyjne niż pozostawanie
pozbawieniu bezpośredniego kontaktu z ludź- samemu. Podobną tezę zawierają teorie akcentu-
mi. Odczucia leżą natomiast w centrum definicji jące znaczenie trwałych (emocjonalnych) więzi
samotności subiektywnej. Zdaniem Olearczyk z innymi, znaczącymi dla jednostki ludźmi dla
(2008, s. 95): ,,Osamotnienie dotyczy indywidu- jej zdrowia psychicznego i prawidłowego roz-
alnych odczuć jednostki, jej wrażliwości, potrzeb, woju (patrz np. Baumeister, Leary, 1995). Szcze-
to niewystarczający kontakt psychiczny z drugą gólnie ważne miejsce pośród nich współcześnie
osobą nawet pomimo obecności fizycznej, który zajmuje teoria przywiązania.
powoduje zachwianie równowagi wewnętrznej, Autorzy wskazujący na pozytywne ko-
dyskomfort psychiczny, poczucie marginalizacji notacje samotności podkreślają tymczasem,
w rodzinie czy innej grupie społecznej’’. że sprzyja ona np. twórczości, odkrywaniu
W świadomości społecznej oraz w obiegu własnych potrzeb i jako taka może być war-
naukowym ,,zadomowił się’’ negatywny sposób tością samą w sobie, stymulantem rozwoju
rozumienia samotności. Bierze się on m. in. z re- osobistego, katalizatorem pracy twórczej
lacji osób samotnych, które doświadczają swojej (DePaulo, 2006; Perlman, Peplau, 1984).
samotności jako stanu subiektywnie przykrego, Tym niemniej, czerpanie korzyści rozwojo-
któremu towarzyszy m. in. lęk, smutek, przy- wych (lub radości) ze stanu samotności nie
gnębienie, poczucie nieszczęścia, wewnętrznej wydaje się być wystarczająco silnym dowo-
pustki, beznadziei, przeświadczenie, że jest się dem podważającym istnienie naturalnej po-
bezwartościowym i nieakceptowanym (Booth, trzeby budowania bliskich związków z inny-
1996), innym od reszty, odizolowanym od niej mi osobami.
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
Samotność w świetle teorii przywiązania 29
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
30 Dr Marta Karbowa
Model Kim Bartholomew i in. (Bartholo- na jest z negatywnym modelem self. Niski wynik
mew, Horowitz, 1991; Griffin, Bartholomew, na tej dymensji wskazuje na wysokie, niezależne
1994) zakłada klasyfikację opartą o charaktery- od zewnętrznych potwierdzeń poczucie własnej
stykę wewnętrznych modeli operacyjnych sie- wartości (pozytywny model self). Z kolei wy-
bie (self) i innych. W modelu self zapisane są miar unikania intymności określa stopień zaanga-
informacje o tym, na ile osoba uznaje siebie za żowania w budowanie bliskich relacji z innymi
godną miłości i wsparcia innych, a więc stano- wynikający z oczekiwania negatywnych konse-
wi on odzwierciedlenie poziom poczucia własnej kwencji (np. odrzucenia czy zranienia lub ogra-
wartości (self-worthiness). Przekonania zawarte niczenia własnej niezależności), a więc związany
w modelu innych odnoszą się natomiast do spo- jest z negatywnym modelem innych. Niski wynik
strzegania ich jako zasługujących na zaufanie na tej dymensji wskazuje na dążenie do bliskości
oraz dostępnych, akceptujących i responsywnych w relacjach, a wysoki na utrzymywanie dystansu
lub odrzucających i zawodnych w potrzebie. Jak emocjonalnego i podkreślanie własnej autonomii.
widać, modele te są mniej lub bardziej pozytyw- W zależności od konfiguracji wyniku pojedyn-
ne vs. negatywne. Alternatywnym sposobem ro- czej osoby na wymiarach odnoszących się bądź
zumienia dwóch zaproponowanych przez autorkę do modeli siebie i innych, których krańce opisują
dymensji jest ich interpretacja w kategoriach za- dwie wartości: pozytywne vs. negatywne, lub do
leżności (od aprobaty innych) i unikania (intym- ich rozumienia jako zależności i unikania, zosta-
ności). Zależność oznacza stopień uzależnienia je ona przypisana do jednej z czterech kategorii
poczucia własnej wartości od aprobaty innych lu- przywiązania: styl bezpieczny, zaabsorbowany,
dzi (ich opinii i ocen). Wysoka zależność związa- oddalająco-unikający lub lękowo-unikający.
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
Samotność w świetle teorii przywiązania 31
1
Empirycznie dymensje te korespondują z wymiarami wyodrębnionymi przez Bartholomew: unikanie z modelem in-
nych, lęk z modelem siebie.
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
32 Dr Marta Karbowa
i emocjonalnym dystresem oraz usilnymi stara- cze jedno pytanie: jak osoby, które przez dłuż-
niami odzyskania partnera. szy czas są samotne, radzą sobie z kwestiami
Szereg badań potwierdza, że związki miłos- przywiązania. W badaniach wspomnianych już
ne zawierane przez osoby o pozabezpiecznych Schachner, Shavera i Gillatha (2008) okazało
stylach przywiązania są krótsze i częściej kończą się, że ich hierarchia przywiązania jest skonfigu-
się rozwodem niż to ma miejsce w grupie osób, rowana odmiennie niż osób będących w związku
u których stwierdzono styl bezpieczny (Miku- miłosnym – na jej szczycie nie stoi partner, lecz
lincer, Shaver, 2007). Potoczna intuicja wskazy- inne znaczące osoby, takie jak rodzeństwo czy
wałaby na następujące wyjaśnienie tych wyni- przyjaciele. Osoby samotne realizują potrzeby
ków: im mniej satysfakcjonujący związek, tym przywiązaniowe w aktualnie dostępnym dla nich
większe ryzyko jego rozpadu. Osoby o dużym kontekście relacyjnym i nie oznacza to, że czują
natężeniu unikania są często niezadowolone ze się samotne. Zgodnie z doniesieniami empirycz-
swojego związku i równie często z tego powo- nymi, jeśli osoba przyznaje, że ma silną potrzebę
du inicjują jego zakończenie . Tymczasem oso- bycia z kimś w intymnej relacji, nie wskazuje to
by o wysokich wynikach na skali lęku są równie automatycznie na obecność poczucia osamotnie-
nieszczęśliwe w swoich związkach, ale mimo nia (Wiseman, Mayseless, Sharabany, 2006). Po-
to pozostają w nich, blokowane przez nadmier- twierdza to użyteczność wprowadzonego wcześ-
ną zależność od partnera, lęk separacyjny, oba- niej rozróżnienia na obiektywną i subiektywną
wę przed odrzuceniem i niewiarę w możliwości perspektywę patrzenia na samotność.
samodzielnego poradzenia sobie z wyzwaniami
rzeczywistości. STYL PRZYWIĄZANIA A POCZUCIE
Na uwagę zasługują też wyniki wskazujące OSAMOTNIENIA
na wystąpienie zmiany w statusie przywiązania
w zależności od tego, czy doszło do zerwania Jak pokazuje przegląd badań dotyczących re-
związku lub nawiązania miłosnej relacji w prze- lacji pomiędzy stylem przywiązania a poczuciem
rwie pomiędzy pomiarami (Kirkpatrick, Hazan, osamotnienia, przywiązanie dające poczucie bez-
1994). Na skutek rozpadu związku osoby bez- pieczeństwa działa jak czynnik chroniący przed
piecznie przywiązane rzadziej utrzymywały tę osamotnieniem (Mikulincer, Shaver, 2007).
samą klasyfikację ponownie niż osoby, które nie Jednym z postulowanych mechanizmów po-
doświadczyły takiej straty. Osoby o wyjściowo średniczących w tych zależnościach są kompe-
unikającym stylu przywiązania, które znalazły tencje społeczne, których jakość, jak pokazują
partnera, częściej w porównaniu do osób o tym badania, jest częściowo powiązana ze stylem
samym stylu, które nie nawiązały nowej relacji, przywiązania (Dereli, Karakuş, 2011). Empi-
zmieniały kategorię klasyfikacyjną. Wskazywa- rycznie stwierdzono również, że poczucie osa-
łoby to na odwrócony kierunek zależności: to nie motnienia jest negatywnie skorelowane z kom-
styl przywiązania pozwala przewidzieć ryzyko petencjami społecznymi (Wei, Russel, Zakalik,
samotności, lecz sam fakt bycia w związku de- 2005).
terminuje styl przywiązania. Deborah Davis, P. Ronald E. Riggio (1986, za: Dereli, Karakuş,
Shaver i Michael Vernon (2003) zalecają ostroż- 2011) wyróżnił następujące wymiary pozwala-
ność przy formułowaniu takich wniosków, wska- jące wykreślić profil kompetencji społecznych
zując m. in. na badania Simpsona (1990), które jednostki:
przyniosły zgoła odmienne rezultaty. • ekspresywność emocjonalna – umiejętność
Eksplorując powiązania pomiędzy stylem posługiwania się niewerbalnymi środkami ko-
przywiązania a samotnością warto postawić jesz- munikacji podczas interakcji interpersonalnych,
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
Samotność w świetle teorii przywiązania 33
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
34 Dr Marta Karbowa
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
Samotność w świetle teorii przywiązania 35
cych aktualnie w związku miłosnym. Negatyw- skość i uwagę partnera, blokującym wszelkie
ny model siebie osób o tym stylu sprawia, że inni próby oddalenia się, które kojarzone są prze te
mniej chętnie przebywają w ich towarzystwie. osoby z zagrożeniem dla związku. Styl unikający
One same surowo oceniają swoje osiągnięcia, (wysokie unikanie) i charakterystyczna dla niego
także te społeczne, i jak się przypuszcza prowa- strategia hiperaktywacji przejawia się w mini-
dzi to do negatywnej interpretacji posiadanych malizowaniu i odsuwaniu od siebie wątpliwo-
kontaktów społecznych. W rezultacie uzyskują ści na temat własnej skuteczności i możliwych
one wysokie wyniki na skali osamotnienia. Wy- deficytów. Zamiast tego, osoby te przekonują
niki te wskazują na powiązania pomiędzy jakoś- siebie i innych, że są samowystarczalne i silne.
cią WMO self a osamotnieniem. Podkreślają własną niewrażliwość zawierającą
Pozytywne treści zapisane w modelu self wy- się w zdystansowaniu od innych czy w trosce
wodzącym się z relacji przywiązania osób o stylu o własne potrzeby. ,,Fiksacja’’ tych osób na bie-
bezpiecznym odzwierciedlają się przede wszyst- gunie przesadnej autonomii i niezależności, któ-
kim w poczuciu własnej wartości, samoakceptacji re wykluczają zwracanie się do innych w chwi-
odzwierciedlonej w poczuciu bycia kochanym, lach dystresu, w dość oczywisty sposób piętrzy
wartościowym, godnym opieki i miłości innych przeszkody w procesie formowania bliskich re-
oraz w przekonaniu o własnych kompetencjach lacji interpersonalnych. Zdolność do odkrywania
społecznych (Bowlby, 2007; Mikulincer, Shaver, własnych słabości przed drugą osobą jest bowiem
2007). Dzięki relacji z wspierającą niezależną zasadniczym budulcem intymności w relacji.
eksplorację figurą przywiązania, osoby te wy-
kształciły zdrowe poczucie własnej skuteczności PODSUMOWANIE
i autonomii (Mikulincer, Shaver, 2007). Model
własnej osoby konstytuujący style pozabezpiecz- Nawiązanie relacji przywiązania dającej po-
ne jest negatywny, predysponuje do podważania czucie bezpieczeństwa stanowi jeden z kluczo-
własnych kompetencji i wspomnianej już kry- wych czynników zapobiegających poczuciu osa-
tycznej postawy wobec siebie. Jest także znie- motnienia. Style pozabezpieczne predysponują
kształcony przez obrony mające ochronić przed zaś do przeżywania osamotnienia . Warto pod-
poczuciem bezwartościowości i beznadziei. Styl kreślić, że osoby o stylu unikającym, które pró-
ambiwalentny (wysoki lęk) oparty o strategię bują zaprzeczyć lub zablokować swoje potrzeby
hiperaktywacji, skutkuje wyolbrzymianiem po- przywiązaniowe nie robią tego w pełni skutecz-
czucia podatności na zranienie czy opuszczenie nie, na co wskazuje ich poczucie osamotnienia
oraz nasila kwestionowanie własnej wartości (Mikulincer, Shaver, 2007). Brak uczuciowych
i skuteczności. Opisując siebie, osoby te skupia- więzi z innymi odczuwają subiektywnie jako
ją się na takich cechach jak: lękliwość, słabość, irytację, nudę, napięcie. Nie przypisują sobie
niezaradność, beznadziejność. Z jednej strony natomiast pragnienia nawiązania bliskich relacji
taki rodzaj autoprezentacji sprzyja opiekuńczym z innymi. Osoby wysoko lękowe z kolei wyol-
zachowaniom otoczenia społecznego jednostki, brzymiają swoją potrzebę stworzenia związku,
z drugiej strony, zwłaszcza w przypadku partne- co prowadzi do eskalacji psychologicznego bólu
ra o przywiązaniu unikającym, który krytycznie odczuwanego z powodu tęsknoty za relacją lub
odnosi się do tego typu postawy (zależnej, ma- niezadowolenia z powodu aktualnego niesatys-
nifestującej słabość i brak samodzielności), sta- fakcjonującego związku.
nowi ryzyko odrzucenia. Stawianie siebie w roli Analiza teoretyczna i empiryczna weryfikacja
potrzebującej pomocy, niezaradnej osoby bywa powiązań poszczególnych typów przywiązania
też środkiem kontroli zapewniającym ciągłą bli- pozabezpiecznego z poczuciem osamotnienia
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
36 Dr Marta Karbowa
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
Samotność w świetle teorii przywiązania 37
loneliness, and relationship satisfaction. Personal Perlman, D., Peplau, L. A. (1984). Loneliness re-
Relationships, 13, 19-36. search: A survey of empirical findings. [w]: L. A.
Feeney, J. A., Kirkpatrick, L. A. (1996). Effects of Peplau, S. Goldston (red.). Preventing the harmful
adult attachment and presence of romantic part- consequences of severe and persistent loneliness,
ners on physiological responses to stress. Journal (s.13-46). Government Printing Office.
of Personality and Social Psychology, 70, 255- Rholes, W. S., Simpson, J. A. (2004). Attachment
270. theory, basic concepts and contemporary ques-
Feeney, J. A., Noller, P. (1992). Attachment style and tions. [w]: W. S. Rholes, J. A. Simpson (red.).
romantic love: Relationship dissolution. Austra- Adult attachment. Theory, research, and clinical
lian Journal of Psychology, 44(2), 69-74. applications, (s. 3-16). New York/London: Guil-
Fraley, R. C., Shaver, P. R. (2000). Adult romantic ford Press.
attachment: Theoretical developments, emerging Rubinstein, C., Shaver, P., Peplau, L. A. (1979). Lone-
controversies, and unanswered question. Review liness. Human Nature, 2, 58-65.
of General Psychology, 4, 2, 132-154. Sarason, B. R., Pierce, G. R., Sarason, I. G. (1990).
Guerrero, L. K., Jones, S. M. (2003). Differences in Social support: The sense of acceptance and the
one’s own and one’s partner’s perceptions of so- role of relationships. [w]: B. R. Sarason, G. R.
cial skills as a function of attachment style. Com- Pierce, I. G. Sarason (red.), Social support: An in-
munication Quarterly, 51, 3, 277-295. teractional view (s. 97–128). New York: Wiley.
Griffin, D., Bartholomew, K. (1994). Models of the Schachner, D. A., Shaver, P. R., Gillath, O. (2008).
self and other: Fundamental dimensions underly- Attachment style and long-term singlehood. Per-
ing measures of adult attachment. Journal of Per- sonal Relationships, 15, 479-491.
sonality and Social Psychology, 67, 430-445. Shaver, P. R., Brennan, K. B. (1991). Measures of de-
Hazan, C., Shaver, P. (1987). Romantic love concep- pression and loneliness. [w]: J. P.
tualized as an attachment process. Journal of Per- Stawicka, M. (2008). Autodestruktywność dziecięca
sonality and Social Psychology, 52, 511-524. w świetle teorii przywiązania. Poznań: Wydawni-
Hazan, C., Zeifman, D. (1994). Sex and the psycho- ctwo Naukowe UAM.
logical tether. [w]: K. Bartholomew, D. Perlman Wei, M., Russell, D. W., Zakalik, R. A. (2005). Adult
(red.), Attachment processes in adulthood. Ad- attachment, social self-efficacy, self-disclosure,
vances in personal relationships, (5), (s. 151–178). loneliness, and subsequent depression of freshmen
Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers. college students: A longitudinal study. Journal of
Hesse, E. (2008). The Adult Attachment Interview. Counseling Psychology, 52, 4, 602-614.
Protocol, metod of analysis, and empirical studies. Weiss, R. S. (1973). Loneliness: The experience of
[w]: J. Cassidy, P. R. Shaver (red.). Handbook of emotional and social isolation. Cambridge, MA:
attachment. Theory, Research, and clinical appli- MIT Press.
cations, (s. 552-598). New York/London: Guilford Wiseman, H., Mayseless, O., Sharabany, R. (2006).
Press. Why are they lonely? Perceived quality of early
Kirkpatrick, L. A., Hazan, C. (1994). Attachment relationships with parents, attachment, personality
styles and close relationships: a four-year prospec- predispositions and loneliness in first-year univer-
tive study. Personal Relationships, 1, 123-142. sity students. Personality and Individual Differ-
Mikulincer, M., Shaver, P. R. (2007). Attachment in ences, 40, 237-248.
adulthood. Structure, Dynamics, change. New Zeifman, Hazan, C. (2008). Pair bonds as attachments:
York/London: The Guilford Press. Reevaluating the evidence. [w]: J. Cassidy, P. R.
Olearczyk, T. E. (2008). Sieroctwo i osamotnienie. Shaver (red.). Handbook of attachement. Theory,
Pedagogiczne problemy kryzysu współczesnej ro- research, and clinical applications, (s.436-455).
dziny. Kraków: Ignatium. New York/London: Guilford Press.
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
38 Dr Marta Karbowa
Dr Marta Karbowa
Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu;
Institute of Psychology, Adam Mickiewicz University, Poznan
Body of research studies on relationships between loneliness (objective and subjective) and attachment style
among adults points to several important mediators, such as: quality of the internal working models, styles of
emotional regulation or social skills. Number of papers examining those mediators does not reflect an extensive
body of possible hypotetical explanations based solely on theory. This paper aims to present theoretical
assumptions about associations between attachment style, solitude and loneliness, it deals with its possibile
mediators and presents relevant empirical findings.
Key words: attachment style, solitude, loneliness, internal working models, social skills
Unauthenticated | 89.67.242.59
Download Date | 3/24/13 8:02 PM
View publication stats