SAMENVATTING GESCHIEDENIS III

Studietips: verbeter je overhoringen

lees je overhoringen na

denk goed na over wat er belangrijk is in iedere les

leer essentiële begrippen en tijden uit het hoofd

zorg ervoor dat je de hoofdlijnen van iedere les in eigen woorden kan na vertellen (verhaal!)

zoek verbanden, verschillen en gelijkenissen tussen de lessen

maak een grote tijdlijn met daarop de belangrijke data van de verschillende lessen
(gelijktijdigheid/chronologie)

Allereerst zorg je ervoor dat je de volgende begrippen kent en kan toepassen:

Historisch referentiekader: tijd, ruimte, domein

Historische vraag: concreet, afgebakend, onderzoekbaar, domein

Standplaatsgebondenheid

Representatief

Bron <-> werk

Scharniermomenten

Primair <-> secundair

Bewerkt

Decennium, eeuw, millennium

 D4: KERK EN CHRISTENDOM: Kerk in verval HB 89 - 98
Derde stand: ‘hoe geraak ik in de hemel?’

Hulp nodig van de eerste stand (clerus/geestelijken)

Antwoord: processies, aflaten, relikwieën, bedevaarten

 Eigenlijk heel veel moeite doen en veel geld spenderen!

 De KERK wordt hierdoor heel machtig en rijk
 Hierdoor komen er WANTOESTANDEN

Personen die hun machtspositie misbruiken. In dit geval

corruptie misbruiken de hoge geestelijken hun macht om te profiteren van
de goedgelovigheid van de middeleeuwse gelovigen.
Hoge geestelijken die familieleden of vrienden aan hoge
nepotisme
functies/goedbetaalde beroepen helpen.
simonie Het verkopen van kerkelijke functies aan de hoogste bieder.
Geestelijken die niet aanwezig zijn in hun kerk, parochie,
absenteïsme
bisdom.
cumulatie van
Verschillende beroepen tegelijkertijd uitvoeren.
ambten
Geestelijken die samenleven met een vrouw. (Tegenovergestelde
concubinaat
van celibaat)
Niet kunnen lezen/schrijven = niet geletterd zijn. Geestelijken
konden geen Latijn (Bijbels waren enkel in het Latijn) of konden
analfabetisme
zelfs niet lezen of schrijven. Hierdoor konden de geestelijken de
Bijbel niet uitleggen aan de gelovigen.
Document dat je tegen betaling kon verkrijgen om bepaalde
aflaat
zonden kwijt te schelden. (=ticketje naar hemel).
Pausen die meerdere concubines (minnaressen) hebben en daar
Zondige pausen
ook kinderen mee hebben. Pausen die veel geld uitgeven aan
(Renaissancepausen)
feestjes, kunstwerken …

 Er komt KRITIEK op de KERK door Erasmus, Boccaccio, Savonarola, Hus

 REACTIE KERK: bloederig! (brandstapel, ophanging, boekenverbranding …)

 Gelovigen twijfelen aan de Kerk en zoeken naar andere oplossingen (zie later de les: Katharen)
 D4: KERK EN CHRISTENDOM: Katharen en inquisitie

Reactie op de WANTOESTANDEN in de KERK: KATHAREN

De leerstellingen van het katharisme zijn:

- De ZIEL is een stukje van het goddelijke
- Geen geloof in de SACRAMENTEN
- Aanvaarden het leiderschap van de PAUS niet!
- Aarde is de HEL (ziel bevrijden!)
 Heel simpel geloof: weinig moeite doen en kost geen geld. Het is allemaal heel duidelijk wat
je moet doen om in de hemel te geraken.
 Paus wil KATHAREN (en alle andere ketters) terug tot het ‘juiste’ geloof brengen.
 Paus richt INQUISITIE op (RK Kerk schaamt zich nu voor die periode!)
o Onderzoekt, beoordeelt en straft! (geen scheiding van de drie machten)
o Bedoeling: zoveel mogelijk ketters bekeren tot het rooms-katholicisme!
 Methodes: ondervragen, marteling, boetedoening
 E1A. DE NEDERLANDEN HB p. 130 - 136

VOLLEDIGE NAAM GRAAFSCHAP VLAANDEREN PRINSBISDOM LUIK HERTOGDOM BRABANT

BEHOORT TOT WELK GROTER
Franse koninkrijk + Duitse keizerrijk Duitse keizerrijk Duitse keizerrijk
RIJK?

Sterk (Fr. K. centraliseert zijn macht vanaf de

STERKE OF ZWAKKE LEENHEER? Zwak (zwak) Zwak (zelfstandig)
14de eeuw) (Duitse keizer was wel zwak)

INSPRAAK IN … STATEN SENS DU PAYS RAAD VAN KORTENBERG

CHARTER VAN KORTENBERG (opgesteld
IN WELK DOCUMENT VREDE VAN FEXHE (opgesteld na de
Na de Guldensporenslag doordat Hertog Jan II voelt dat zijn einde
VASTGELEGD? Sint-Maartensramp - 1312)
nadert en zijn zoon zwak is)

Belangrijke begrippen/gebeurtenissen:

1288: Slag bij Woeringen: Hertog van Brabant ‘wint’ de slag tegen de hertog van Limburg. Hij krijgt er gebied en invloed bij in de Rijnstreek. De hertog van Brabant krijgt
ook de handelsweg Brugge-Keulen nog meer onder controle.

Staten: standenvergaderingen (Clerus, adel, patriciërs (later pas ambachtslieden)) die belastingen/nieuwe wetten goed- of afkeuren.

Beden: vragen om nieuwe belastingen

Zorg er verder ook voor dat je alle gebieden op een kaart kan herkennen.
 E2. De Guldensporenslag + Onderzoek - HB p 137-143

Toestand einde van de 13de eeuw:

1. De macht in Frankrijk is gedecentraliseerd/verbrokkeld. De Franse koning Filips IV de Schone wil zijn macht
centraliseren (=terug naar het kroondomein/Parijs) halen. Zie kaart. De Vlaamse Graaf Gwij van Dampierre
weigert te luisteren naar de Franse koning.  FEODAAL CONFLICT (= politiek domein) tussen de Franse
koning en de Vlaamse Graaf.

2. De steden (onder leiding van de patriciërs) weigeren te luisteren naar de Vlaamse Graaf. Zij willen
zelfstandiger worden en zijn de bemoeizucht van de Vlaamse Graaf beu.  POLITIEK CONFLICT

3. De ambachtslieden willen meer geld verdienen met hun werk én meer inspraak in het bestuur van de
steden. De patriciërs onderdrukken de ambachtslieden.  SOCIAAL-ECONOMISCH CONLICT

Er ontstaan twee partijen! (zie schema rechtsboven) (Dit is géén taalconflict, dat is er later van gemaakt!)

Filips IV de Schone neemt Gwij van Dampierre gevangen, bezet het graafschap Vlaanderen en benoemt Jacques de
Chatillôn er tot landvoogd. De ambachtslieden hebben schrik dat hun toestand nog meer zal verslechteren en
besluiten in opstand te komen!

Nacht van 17 op 18 mei 1302  GOEDE VRIJDAGOPSTANDEN (Terreur, laf, nachtelijke aanval, schild en vriend), nu
bekend als BRUGSE METTEN

Reactie Franse koning: ‘Vlamingen straffen’  11 juli 1302: SLAG BIJ KORTRIJK (2500 Franse ridders, Vlaams
voetvolk met spiesen en goedendags, geen gevangen), later bekend als de GULDENSPORENSLAG.

Einde van het conflict? Nee!  Slag bij de Pevelenberg

 Vrede van Athis (Vlaanderen wordt uiteindelijk behoorlijk zwaar gestraft)

Later, in de tijd van de Romantiek, werd de Guldensporenslag geromantiseerd. In 1838 schreef Hendrik Conscience
een boek over de Guldensporenslag waarin de heldendaden van de Vlamingen flink overdreven werden. Het verhaal
neemt ook een loopje met de geschiedenis. Niet alles wat erin staat is historisch correct (denk maar
aan de gouden ridder bvb: dit was Robert van Bethune, de zoon van de Vlaamse Graaf. Zowel Robert
van Bethune als zijn vader waren ten tijde van de Guldensporenslag gevangen genomen door de
Franse koning en konden dus onmogelijk aanwezig zijn). Het boek gaf de Vlamingen wel een
gemeenschappelijke identiteit/geschiedenis, maar er werd een loopje met de geschiedenis
genomen.
 KIJK GOED HET ONDERZOEK NA EN ZORG ERVOOR DAT JE IN EIGEN WOORDEN KAN ANTWOORDEN OP ALLE VRAGEN!

E1B. De Nederlanden - De Bourgondische Nederlanden HB. P 130 - 136

Huwelijkspolitiek: Gf. Vlaanderen terug bij Frankrijk krijgen d.m.v. een huwelijk: broer van Franse koning trouwt met
dochter van de Vlaamse graaf. (Filips de Stoute trouwt met Margaretha van Male – kijk ook naar het miniatuur in je hb!)

Jan zonder Vrees (zoon Filips de Stoute) wordt vermoord door toekomstige koning van Frankijk. (particularisme)

Filips de Goede (zoon Jan zonder Vrees): stichter van de Nederlanden. Koopt en erft veel gebied! Hij voert een
centralisatiepolitiek (zie pwp – parlement van Mechelen, grote raad, rekenkamer van Mechelen). Hij voert een
gemeenschappelijke munt in. Hij sticht de Orde van het Gulden Vlies.

Karel de Stoute: 1477: Slag bij Nancy: hij wil de landen herwaarts en derwaarts met elkaar verbinden en daar keizer
van worden (cfr. het Middenrijk van keizer Lotharius van het verdrag van Verdun 843). Dit wordt een bevroren
droom voor hem.
Maria van Bourgondië (dochter van Karel de Stoute) volgt haar vader op na diens onverwachte dood. Ze krijgt ‘hulp’
van Maximiliaan van Oostenrijk (de zoon van de keizer van het HRR). Maximiliaan van Oostenrijk verslaat de Franse
koning bij de slag bij Guinegaete (1479). De gebieden van Maria van Bourgondië worden nu maar een uithoek in
het immense HRR.
 F1. DE WERELD VAN DE ISLAM (Hb. p. 146-151)

Arabisch schiereiland 6de eeuw (kaart) - géén eenheid op politiek en religieus niveau

- Mekka: oasestad, natuurgoden (polytheïsme - Kaäba – meteoorsteen),

welvarend

Mohammed: - welvarende handelsreiziger

- ° 570 + 632

- openbaring in 610: ‘er is maar 1 god en dat is Allah’

- profeet: doorverteller

 Boodschap viel niet in goede aarde in Mekka

 Mekka zou veel inkomsten verliezen!

622: HIDJRA: ‘de vlucht’ - Mohammed vlucht met zijn volgelingen naar Jahtrib (=> Medina) (grot/spin)

- start islamitische jaartelling (Hidjra is jaar 1) (standplaatsgebondenheid!)

- een islamitisch jaar is gebaseerd op de maan (maanjaar is +- 354 dagen, 11 dagen

korter dan bij RK)

622-630 - 5 zuilen (plichten & verboden); geloofsbelijdenis, ramadan, bedevaart,

aalmoes, 5x bidden

- ‘islam wordt een manier van leven’ (= je bent er altijd mee bezig)

630 - M. keert terug naar Mekka: vernielen van alle afgodsbeelden

- Kaäba krijgt een centrale plaats in het geloof van de moslims: ‘Huis van
Allah’

632 - Jihad: Heilige Oorlog: ‘bekeren van ongelovigen’ (kaart bundel!)

- Dood M. -> strijd om opvolging (soennieten <-> sjiieten)

711 - Moslims veroveren het Iberisch schiereiland (S+P)

- Al-Andalus (veel ‘oude’ wetenschap en wijsheid komt terug naar Europa

dankzij de Heilige Oorlog)

732 - Slag bij Poitiers (Arabische opmars wordt tegengehouden door Karel Martel
(opa van KdG)

1492 Einde van de Reconquista (Spaanse ‘zuivering’ van moslims en joden is

compleet in 1492. De val van Granada: de laatste moslims verlaten Spanje.
 F2. DE KRUISTOCHTEN NAAR HET MIDDEN-OOSTEN (Hb. p. 152-156)

Jeruzalem is een belangrijke stad voor de drie monotheïstische godsdiensten:

1. Verrijzeniskerk of Heilig Grafkerk (RK)

2. Al Aqsamoskee (I)
3. Klaagmuur (J)

Eind 11de eeuw zijn de Seldsjoeken (Turkse stam) de baas in Jeruzalem. Dat is een doorn in het oog van Pieter de
Kluizenaar die zelf heeft gezien hoe de Turken de rooms-katholieke pelgrims mishandelen. PdK zegt dit tegen de
nieuwe paus Urbanus II.

Paus Urbanus II wou graag de eenheid onder de christenen terug herstellen (1054: Oosters Schisma) én hij wou
graag beklemtonen dat hij een machtig man was.

Op het concilie van Clermont roept paus Urbanus II op tot een kruistocht (God wil het!) (zie toespraak)

Deze oproep kent veel succes:

- Volkskruistocht
- 1ste echte kruistocht (enige die succes kent – veel voorbereiding – veel moeilijkheden - verovering Jeruzalem
in 1099 – Godfried van Bouillon)

Saladin verenigt de moslims en slaagt er bij de Slag bij Hattin in 1187 in om de christenen te verslaan en Jeruzalem
terug in te nemen.

Nog veel kruistochten volgen, maar geen enkele is nog succesvol.

Gevolgen van deze kruistochten:

1. Gezag van de paus als leider van het westerse christendom wordt versterkt.
2. De economie wordt internationaler: Genua en Venetië beheersen de handel met het oosten.
3. Het westen leert de Arabische cultuur en levenswijze beter kennen.

KIJK GOED HET ONDERZOEK NA EN ZORG ERVOOR DAT JE DOCUMENTEN KRITISCH KAN VERGELIJKEN!
 SPREKER JAN VAES: GRAAFSCHAP LOON
Situeren in ruimte: graafschap Loon komt ongeveer overeen met het huidige Limburg

- Van + 1000 – 1366: autonoom (zelfstandig) gebied

- 1366 – 1789: leen van Prinsbisdom Luik
 leen van Heilig Roomse Rijk

Situeren in tijd: - ontstaan rond 1000

- In 1366 wordt het deel van het prinsbisdom Luik

Graaf van Loon:

- Heeft 80 leenmannen
- Leent de titel ‘graaf’ van de Duitse keizer
- Leent het gebied van de Luikse prins-bisschop

- Machtig dankzij: 1. Geheel van lenen (80)

2. grafelijke rechtbank

3. burchten (in Kuringen, Borgloon, Stokkem, …)

Loonse steden

- Hebben eigen bestuur en zijn geen eigendom van een heer

- Loonse graaf sticht 10 steden: Beringen, Bilzen, Borgloon, Bree, Hamont, Hasselt, Herk-de-Stad,
Maaseik, Peer, Stokkem

- Alle steden die deel uitmaken van het prinsbisdom Luik hebben voor het stadhuis het perron staan.

Perron Hasselt perron Luik perron Bilzen perron Herk-de-Stad

Huwelijkspolitiek

- Wapenschild verandert
- Rekening houden met gebiedsuitbreiding
 Rieneck (ligt op 400km van Borgloon)
- Toevoeging van Holland en Zeeland maar verliest de graaf van Loon terug snel
- Toevoeging van graafschap van Chiny (deels in België, deels in Frankrijk) maar verliest hij ook

- Graaf van Loon heeft ook een goede relatie met de Duitse Ridderorde (o.a. in Alden Biesen)
 Logisch want Loon ligt in Heilig Roomse Rijk
- Graven van Loon stichten kloosters (met extra grondgebied) in: Herckenrode, Averbode, Munsterbilzen

1361-1366

Geen erfgenaam1 bij de graaf van Loon

graafschap (ambt) Loon gaat terug naar de Duitse keizer MAAR het gebied blijft bij prinsbisdom Luik

prins-bisschop van Luik krijgt grond EN ambt van Loon

prins-bisschop van Luik wordt graaf van Loon

na 1366
1
Erfenis is niet voor vrouwen en niet voor oudere generatie
Bourgondische hertogen plaatsen familie op zetel van prins-bisschop MAAR Luik en Loon blijven horen bij het Duitse
Rijk

Loon is neutraal in de Nederlanden

Boerenschansen waren kleinschalige verdedigingswerken in de 16de en 17de

eeuw, die door de lokale bevolking in de opgericht werden om zich in onveilige
tijden terug te trekken voor plunderende legers, muiters en roversbenden.
Vanaf het begin van de Tachtigjarige Oorlog tot in de 18de eeuw waren vooral
de Zuidelijke Nederlanden geregeld het decor van strijdtoneel. Oorlogen en
plunderingen volgden elkaar op.
Schans in Zutendaal

1789: De staat wordt publiek Graafschap Loon en prinsbisdom Luik worden opgeheven tijdens Franse
Revolutie

1815: Loon wordt ingelijfd in departement Nedermaas dat deel uitmaakt van Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
De Nederlandse koning verandert de naam Nedermaas in Limburg.

2023: huidige koningen van België en Nederland, en groothertog van Luxemburg stammen af van graven van Loon.