Rodzaje literackie

EPIKA

Instytut Lingwistyki Stosowanej

Wstęp do literaturoznawstwa
2022/2023
dr hab. Ewa Kalinowska
 Epika
= jeden z 3 rodzajów literackich
< epikós = epicki, od épos = słowo, opowieść
Obejmuje dzieła w których
1. świat przedstawiony ma charakter fabularny
(v. fabuła)
2. podmiot literacki jest umieszczony (zasadniczo)
na zewnątrz świata przedstawionego (v. narrator)
3. podstawową formą wypowiedzi literackiej
jest narracja
 Kalliope
Muza poezji epickiej
oraz filozofii i retoryki
▪ źródła epiki jako rodzaju: formy ludowej narracji
oralnej dot. przeszłości – historycznej
i legendarnej – grup etnicznych
▪ najbardziej pierwotne formy - mity, podania,
baśnie
 Epika - formy przekazu
1. Epika wierszowana
- epos (epopeja), poemat epicki, poemat
heroikomiczny, poemat dygresyjny, powieść
poetycka (…)

2. Epika prozą
- anegdota, powieść, nowela, opowiadanie,
pamiętnik / dziennik (…)
 Epika – długość, rozmiar
1. duże / długie formy epickie:
- epos, powieść
2. mniejsze / krótkie formy epickie:
- anegdota, nowela, opowiadanie

Długość utworu to pojęcie bardzo

względne, ulegało znacznym zmianom
w różnych okresach literackich.
Epika – czas świata przedstawionego
vs. czas powstania dzieła
1. Epika współczesna (okoliczności współczesne
pisarzowi), np. powieść społeczno-obyczajowa
2. Epika historyczna (akcja - w czasach
wcześniejszych), np. powieść historyczna
3. Epika fantastyczna (akcja - w legendarnej/
wyobrażonej przeszłości/przyszłości
lub w „bezczasie”), np. baśń, science-fiction
 Epika – struktura
dwupłaszczyznowa
• sytuacja narracyjna: z narratorem w centrum,
• akcja / intryga = dzieje przedstawionych postaci
+ ramy miejsca i czasu akcji (duża różnorodność
typów fabuł, zespołów postaci, zwartości
kompozycji, przedstawiania miejsc i czasu akcji)

Epika klasyczna rygorystycznie rozdzielała

te dwie płaszczyzny.
W epice współczesnej – struktura luźna.
 Akcja
Różne stopnie złożoności:
anegdota (jeden wątek) → powieść (wiele wątków
– głównych, ubocznych, ew. równorzędnych)

Przewaga różnych elementów:

• psychologia postaci / zdarzeniowość
• niezmienność / przekształcenia (postaci,
miejsca…)
• przebieg chronologiczny / inwersja czasowa
 Narracja
Opowiadać / Opisywać
Kto opowiada i jak?
Narrator
ujawnia swoją obecność, zwraca się do czytelnika /
pozostaje w ukryciu, ukrywa swą obecność
➢ narrator wszechwiedzący, wszechobecny
➢ narrator świadek
➢ narrator postać
➢ narrator kamera…
 Narracja - fokalizacja
1. Fokalizacja zero
– narrator wszechwiedzący, wie i widzi wszystko
2. Fokalizacja zewnętrzna
– narrateur jest obiektywnym obserwatorem
3. Fokalizacja wewnętrzna
– akcja / jej etapy są ukazywane z punktu widzenia
którejś z postaci
 Czas
- czas fabuły = jeden z wymiarów czasowych
dzieła liter.
- rozpiętość czasowa – określona mniej lub bardziej
dokładnie;
- może rozwijać się chronologicznie lub nie (inwersja
czasowa)
- czas fabuły jest uzależniony od czasu narracji
- w utworach przyjmujących formę monologu
wewnętrznego, czas fabuły i czas narracji nakładają
się
 Miejsce
- określone lub nie
- opisane mniej lub bardziej dokładnie
- funkcja miejsca akcji
- symbolika miejsca akcji
 Postaci
Postaci mniej lub bardziej
• postaci główne - dokładnie opisane
bohaterowie (wygląd, postępowanie,
• p. drugoplanowe wypowiedzi, myśli):
/ uboczne • rozbudowane portrety
• p. epizodyczne psychologiczne w dłuższych
i wielowątkowych utworach
• postaci aktywne • postaci obecne
• postaci pasywne w jednowątkowych utworach
w jednorazowych sytuacjach
Arthur Conan Doyle
- od Studium w szkarłacie
(A Study in Scarlet)
1886-1887
Alexandre Dumas
- Hrabia Monte Cristo
(Le Comte de Monte-Cristo)
1844
Pierre Souvestre,
Marcel Allain
Fantomas
(fr. Fantômas)
od 1910-1911:
32 powieści
David Morrell,
Pierwsza krew
(First Blood)
1972
Dziękuję
Państwu
za uwagę