Rozdział 2

Czy to właściwyprogram
terapeutyczny?

Cele

. Sprawdzić, czy ten program jest dla ciebie właściwy.

r Zwięks zyć moĘwację do uczestni czeniaw terapii.

Dla kogo jest terapia metod ą Przedłużonej

ekspozycji?

Nie wszystkie osoby, które doświadczyĘtraumy, potrzebują takiej terapii jak

przedłużona eksp orycja. Zvne|ubadan naukowych wynika, ze u wielu takich
osób z'achodzinaturalny proces zdrowienia. objawy PTSD i inne reakcje rwią-
7Ane z traumą odczuwa prawie lrażdy uczestnik czy świadek traumaĘcznego
zdarzenia, zvłłaszczabezpośredniopo nim. U wielu osób objawy stopniowo
słabną w ciągu roku, szczegó|nie w ciągu pierwszych trzechmiesięcy
Jeśliminął .o najmniej miesiąc od traumaĘcznego zdarzenia, aW wciąż
masz objawy PTSD, które utrudniają twoje Ęcie, czas pomyślećo podjęciu
terapii metodą ptzedłuŻonej ekspozycji. opierając się na własnej praktyce
i naukowej obserwacji setek ofiar traumaĘcznych doświadczeń,zalecamy
przedłużoną eksp ozycję w następujących prz1padkach:

o jeślicierpisz na PTSD i inne problemy (depresję, chroniczny lęh złość,

gniew i poczucie wsĘdu) w następstwie traumy;
Ż4 odzyskaj życie po traumie. Przedłużona ekspozycja w terapii PTSD. Poradnik pacjenta

* jeśliPamięta sz ptzebieg traumatyczn ego zdarzenia (zdarzen) na tyle

dokładnie, że potrafisz je odtworzyć w wyobraźni i opisać ustnie bądź
pisemnie w opowieści mającej początek, rozwinięcie i zakończenie.

oto przykłady sytuacji, w których nie zalecamy ci terapii metodą przedłużo-

nej eksp ozycji:

c jeślimasz nasilone myślisamobóicze i/lub planujesz odebranie sobie

życia, przejawiasz agres)rwne zachowania w stosunku do innych ludzi.
Wiele osób cierpiących na PTSD ma myślisamobójcze lub podejmuje
takie działania czy próby,jeśli jednak masz takie myślilub plany obecnie,
zalecamy ci poddanie się najpierw odpowiedniej terapii ich doĘczącej.
Dzięki badaniom naukowym wiadomo, że przedłużona ekspozycjała-
godzi objawy PTSD i depresj ę, trzebajednak czuć się wystarczająco sil-
ilYm, by osiągnąćkorzyściz terapii. }eślimasz jakieśwątpliwości czy
obawy co do tego, podziel się nimi z terapeutą, byściemogli wspólnie
ustalić, na czymleczenie powinno być skoncentrowane i kiedy rozpo-
cząć przedłużoną eksp ozycję;
l jeśliprzejawiasz zachowania samouszkadzaiące. Niektóre osoby
z PTSD celowo się samookaleczajQ, na przykJad tną lub przypaLają. Ta-
kie przypadki nie na\ezą do rzadkości. Jeśliaktualnie zadajesz sobie ból
w jakikolwiek sposób, nie powinieneśrczPoczynaćptzedłużonej ekspo-
zycji, dopóki nile zapanujesz nad tFmi impulsami. )eślibył to twój sposób
radzenia sobie ze bólem emocjonul''y- w przeszłości,to podczas terapii
moŻesz poczuć silniejszą chęć sprawienia sobie bolu. Ale poddanie się
tym impulsom nie jest rozwiązaniem w trakcie terapii. Celem przedłu-
żonej ekspozycji jest zronJmlenie, że nie musisz się okaleczać i że jesteś
w stanie znieśćnegaĘwneemocje, które miną bez prób ich ignorowania
czy unikania lub zajmowania swojej uwagi czymśinnym;
r jeślidoświadc7aszprzejawów agresji lub nadużycia (np. ze strony part-
nera' kogośbliskiego lub innej osoby, która fizycznie cięWzywdzi).Ie-
żeli aktualnie jesteś w sytuac ji Życiowej, w której doświadczasz bicia,
Przemocy seksualnej lub grożą cipoważne uszkodzenia ciała, to pomoc
powinna doĘczyć najpierw tych problemów. Najważniejszejest twoje
bezpieczeństwo. Przedłużonąekspozycję ikażdą inną terapię potrau-
matycznąnależy podjąć dopiero wtedy, gdy ustaną aktualne zagtożenia;
 Czy towłaściwyprogram terapeutyczny? 25

r jeślinie pamiętasą co się wydarryło podczas traumaĘcznego zdatze.

nia. Przedłużonej ekspozycji nie powinno się stosować w celu odzyskania
pamięci o przeż1Ąej traumie. Co prawda częśćpacjentów przypomina
sobie więcej szczegółów w trakcie terapii, ale stanowczo odradzamy tę
metodę Pracy z osobami, które tylko mają wrazenie lub domyślają się,
Że doznaĘ traumy, podczas gdy w ich pamięci nie pozostał żaden ślad
po urazie. Jeślito doĘczy ciebie, zalecamy ci omówienie swoich odczuć
z terapeutą. Specjalista moze ci pomóc poradzić sobie ztymiuczuciami,
ale nie powinien stosować ekspozycji wyobrażeniowej w celu odzyskania
twoich wspomnień.

Dalej przedstawiamy koIejne zagadnienia, według których możesz ocenić,

czy przedłużona ekspozycja jest dla ciebie.

Nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków oraz uzależnienie

Rozp oczynaj ąc b adania, zwykle wykluczałyśmyo soby, które vłykazywaĘ

objawy nadużywania alkoholu bądź narkoĘków lub uzależnienia, zalecając,
by najpierw podduły się leczeniu problemów z tW związanych i dopiero
potem zaczęĘ terapię skoncentrowaną na traumie. |ednak w ostatnich latach
zmieniłyś-ypodejście i obecnie proponujemy przedłuŻoną eksp ozycję
o s om do świadczaj ącym stresu p ourazowego i nadużyw ającym alkoholu
ob
lub narkoĘków. Wstępne wyniki trwające go jeszcze badania są bardzo op-
tymisĘczne iwskazują, że osoby cierpiące na PTSD iuzaleŻnione od alko-
holu mogą czerpać korzyści z terapii metodą ptzedłużonej ekspozycji,
uczestnicząc równocześnie w terapii odwykowej. Cho c uza|eżnienie od al-
koholu czy narkoĘków można lznać zaformę unikania' gorąco zachęcamy
klientów do porzucenia nałogu dzięki udziałowi w spotkaniach Anonimo-
wych A1koholików lub Anonimowych Narkomanów i skorzystania z Ln-
nych dostępnych rodzajów wsparcia. W toku terapii monitorujemy nad-
uzywanie alkoholu i narkotykó*' zwracając szczególną uwagę na to, czy
pacjent nie traktuje Ęh substancji jako środkana złagodzeniebądźunik-
nięcie lęku i innych bolesnych uczuć.
Prawdopodobnie wiesz, czy traktujesz alkohol lub narkoĘki jako środki
służącedo zagłuszenia niepokoj ących odczuć i myśli zvńązanych z przeĄĄą
26 odzyskaj życie po traumie. Przedłużona ekpozycja w terapii PTSD' Poradnik pacjenta

traumą. Pewnie wiesz tal<ze, iż nadubYwanie tych substancji moze z czasem

przysporzyc wielu innych Ęciowych problemów. Ieślizamierzasz poddać
się przedłużonej ekspozycj i i
zaradzić w ten sposób komplikacjom, juki.
w twoim ryciuwywołała trauma, musisz rozstrzygnąć, czy sięganie po alko-
hol i/lub narkoĘki słuzy unikaniu bolesnych myśli,i omówić tę kr,vestię zte-
rapeutą. MoŻeszteżposzukać dodatkowej pomocy w walce z nałogiem.

Życie lub praca W środowisku wysokiego ryzyka

Pytanie o to, czy przedłuzona ekspozycjamoŻe pomóc osobie mieszkającej

w niebezpiecznej okolicy lub wykonującej pracę zvńązaną ze znacznym ry-
zykiem, jest w pełni uzasadnione. Pruykładów podobnych sytuacji jest aŻ
nadto : mieszkanie w miej scu zagrożonym atakiem terrorysĘc znp, lokal-
nymi wojnami i zamieszkami, mieszkanie w ubogich dzielnicach, gdzieprze-
moc i agresja są na porządku dziennym, uczestnictwo w misjach wojennych.
Czy terapia meto dą przedłużonej ekspozycji może pomóc osobom na-
rażonym na traumaĘczne doświadczeniaw ptzyszłościbądźnawetw trak-
cie terapii? Na podstawie naszych doświadczen (zebranych w StanachZjed-
noczonych i innych krajach) przekonaĘ.śmy się, ze w wielu przypadkach
można odpowie dzieć twierdząco na to pytanie. |eślimasz PTSD, to charak-
terysĘczne dla tego zaburzenia lęk i unikanie wynikaj ąw znacznej mierze
z tego, co przytrafiło ci się w Przeszłości.Zdarza się, ze przeświadczenie
o aktualnym niebezpieczeństwi e cryniów strach jeszcze dotHiws Tffi, ale rwy-
kle potwierdzasię tez odwrotnazależność:objawy PTSD mogą byćprzyczy-
ną wzrostu lęku przed skrzywdzeniem w codziennym życiu. Zaburzenie
stresowe pourazowe sprawia, że ludzie bardzo się boją życia.Wraz z tera-
peutą zaplanujesz odpowiednie ekspozycje in vivo, które pomogą ci odzy-
skać równowagę psychiczną, ale nie będą się wiązĄ z dużymryzykłem czy
nieb e zpieczeństwe m. D zięki złago dzeniu obj awów PT S D b ędziesz Ży ć bar -
dziej komfortowo pomimo codziennych stresów izagrożen.

Podsumowanie

Większośćosób doświadczających zespołu stresu pourazowego' które pamię-

tają traumaĘczne zdarzenie (zdarzenia), kwalifikuje się do terapii metodą
 Czytowłaściwyprogramterapeutyczny? 27

przedłużonej ekspozycj i. Z chtonicznym PTSD współwystępuje wiele innych

zabvrzen' a dodatkowo towarzyszą mu rózne problemy Ęciowe (np. bezro-
bocie i trudności finansowe' przewlekłe problemy zdrowotne, kłopoĘ ro-
dzinne i małzenskie, izoLacja społeczna Ę. ). Być może również doświadczasz
podobnych problemów. JeśliPTSD towarzyszą inne zaburzenia stanowiące
zagroŻenie dla rycialub wywołujące inne trudności,zalecamy zajęcie się ni-
mi przed podjęciem przedłuŻonej ekspozycji.

Wzmacnianie motywacii do uczestniczenia w terapii

Osobom dotknięĘm zespołem stresu Pourazo\Mego niełatwo przychodzi

konfrontacja z traumaĘcznymi wspomnieniami i wszystkim, co ptzypo-
mina o traum ie. Liczba pacj en tów r ezy gnuj ących z ter apii ekspozy cy1nej
jest zbliżona do Licńy osób rezygnujących z innych form terapii poznaw-
czo-behawioralnej PTSD - około 20_30o/o konczy terapię przedwcześnie.
Unikanie jest częściąPTSD i pacjenci często zmagają się z pragnieniem
uniknięcia terapii. Ty tak<ze możesztego doświadczać,ale pamiętaj, Że tera-
peuta to rozumie, a nawet spodziewa się podobnych zachowan. Zapewne
będzie o tym ztobą rozmawiał i pomoŻe ci opano\Mać chęć unikania sesji,
jeślitaka chęć się pojawi.
IeżeLi zastanawiasz się nad t'l.m, CZY warto podjąć próbę uwolnienia się
od PTSD i wyeliminować skutki traumy, atak<ze nie potrafisz rozstrzygnąć,
czy właśnieteraz chcesz podjąć terapię według proPonowanego w Ęm po-
radniku programu, to spróbuj odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

r Które obszary twojego życiaucierpiaĘ z powodu traumy i przestały .ię

saĘsfakcjonować?
I Co moŻesz zyskać dzięki terapii lub zmniejszeniu nasilenia objawów
PTSD, co w twoim życiu może się zmienić na lepsze?
r |akie przeszkody mogą ci utrudnić terapi ę i uczynić ją mniej efektywną
(np. trudnościz dotarciem na sesje, brak czasu na zadania domowe,
brak odpowiedniego sprzętu potrzebnego do odsłuchania nagrań z se-
sji, brak prywatnościpodczas odsłuchiwania nagrń)?
) C7.ego potrzebujesz, aby wzmocnić swoją moĘwację do podjęcia terapii?
28 odzyskaj życie po traumie. Przedłużona ekspozycja W terapii PTSD. Poradnik pacjenta

Ieżeli traumatyczne zdatzenie miało miejsce na tyle niedawno, że pa-

miętasz, jak wyglądało twoje Życie przed i po nim, spróbuj zastanowić się
nad t'r'm,w jaki sPosób PTSD kieruje twoim obecnym życiem. odpowiedz
sobie na kilka kolejnych pytań:

, Czy są jakieśrzecTy lub czynności,które twoim znajomym lub innym lu-

dziom nie sprawiają problemów, a których ty nie robisz teraz?
* Co chce sz zmienić w swoim życiu? Co chcesz móc robić po zakończe-
niu terapii lub zapółroku odteraz?
o Czy w przeszłościzdarzało ci się szukać pomocy z tego powodu? Na
czym ta pomoc polegała? Czy była przydatna? Ieślinie, to dlaczego? Co
sprawiało ci trudności podczas tamtej terapii? Jeślinie udało ci się wy-
trwać do końca, to co skłoniłocię do rezygnacji?
* Ńektóre osoby w trakcie przedłużonejekspozycji najpierw czają się go-
rzej, a potem lepiej, a ich objawy mogą się nasili ć, zanim zacznąustępo-
wać. Biorąc pod uwagę to, co wiesz o sobie, czy potraftsz ptzewidzieć
swoje reakcje? Ieżelisię tak zdarzy, co to dla ciebie będzie oznaczało? Czy
terapeutamoże ci jakoś ułatwić przetrwanie tego etapu przejściowego?
* Przedłużonaekspozycja wymaga czasu i wysiłku. |ej istotnymi elemen-
tami są zadania domowe. Czy cośmoż e ci przeszkadzać w ich wykony-
waniu?
* Czasami traumaĘczne doświad czenie przynosi pewną zmianę na lepsze
w określonym obszarze życia. Czy tobie się to prz1Ąrafiło, a jeśtitak, to
co konkretnie poprawiło się w twoim zyciu dzięki traumie?
* PrzedłuŻona eksp ozycjaczęsto naprawdę pomaga powrócić do dawne-
go życia, ale może równie żbyć stresując a, zabrać wiele czasu i zmuszać
do znacznego wysiłku. Zastanów się, czy trldodbycia tej terapii fakty-
cznie ma dla ciebie sens? |ak ułożysię twoje życie,jeślinie podejmiesz
terapii?

Niektóre osoby martwią się Ęrm, j"ki *płr* na terapeutę wywrze ich opo-
wieśćo strasznych doświa dczeniach, które staĘ się ich udziałem . Zastana-
wiają się' jak terapeut a zareaguje na ich historię. Taka troska jest chwalebna,
tyle Że w terapii nieprzydatna. Zapewniamy cię, Że terapeuta wysłucha
wszystkiego' o czp zechcesz mu opowiedzieć.Iego zadaniem jest zatrosz-
czenie się o ciebie. Przedłużonaeksp ozycjamożeniekiedy stanowić wyzwanie
 czy towłaściwyprogram terapeutyczny? 29

zarówno dla ciebie, jak i dla niego, ale dla obu stron jest równiez źrodłem
ogromnej saĘsfakcji. Wielu dawnych pacjentów odwiedza nas jukiśczas po
zakonczeniu terapii, by pochwalić się t}rm, że znów są tymi ludźmi, który-
mi byli przed traumą, choć nawet nie marzyli, Że to w ogóle jest możliwe.
Dzięki przedłużonej ekspozycji przekonaĘśmysię o sile ducha wielu ludzi.
I tej siĘ życzymy równieŻ tobie!