1

ADI: Songül Genç

NO: 030121023

GRUP NO: FİZİK 1. Lab. 21-22 FİZ-103-2

DENEYİN ADI: ESNEK VE ESNEK OLMAYAN ÇARPIŞMA

DENEYİN YAPILIŞ TARİHİ: 08/12/2021

 2

ESNEK VE ESNEK OLMAYAN ÇARPIŞMA

Amaç:
İlk durum momentumu ve enerjisi sabit olan bir sistemde; çarpışma sonrası her
bir kütlenin sahip olduğu momentum ve enerjinin ve sistemin toplam momentumu ile
toplam enerjisinin
1) Esnek çarpışmalarda,
2) Esnek olmayan çarpışmalarda,
kütlelerin oranına bağlı bir fonksiyon olduğunun bulunması ve esnek olmayan çarpışmalarda
kinetik enerji kaybının kütleler oranıyla ilişkisinin tespiti.

Teori
Kütleleri m1 ve m2 olan parçalardan oluşan bir sistemde esnek çarpışmada kinetik
enerji ve momentum korunur.

(Enerjinin korunumu)

(Momentumun korunumu)

Burada P1 ve P2 çarpışma öncesi momentum vektörleri ve P'1 , P'2çarpışma sonrası

momentum vektörleridir.
P2 =0 için mükemmel bir esnek çarpışmada,

elde edilir.

Esnek olmayan çarpışma türlerinde enerji korunmaz sadece momentum korunur.

Çarpışan arabalar çarpışma sonrası beraber hareket ettiklerinden bu tür çarpışmalar tamamen
esnek olmayan çarpışma türüne girer ve hızları çarpışma sonrası aynı olur. Sonuç olarak son
momentumları arasındaki ilişki:

ve buradan

olarak bulunur.
 3

Esnek çarpışma: parçaların çarpışma sonrası enerjilerinin kütleleri oranına bağlı eğrisi
(teorik)

Esnek çarpışma: parçaların çarpışma sonrası momentumlarının kütleleri oranına bağlı eğrisi
(teorik)
 4

Tablo 1 Esnek çarpışma için ölçüler.

m1(gr) m2 (gr) m1/m2 t1(s) t2’(s) v1=s/tı (m/s) v2’ =s/t2’ (m/s)

400 800 0,5 0,161 0,942 0,621 0,106

400 600 0,67 0,160 0,560 0,625 0,178
450 600 0,75 0,168 0,560 0,595 0,178
450 560 0,80 0,169 0,513 0,591 0,194
400 400 1,0 0,160 0,386 0,625 0,259
440 400 1,1 0,167 0,394 0,598 0,253
480 400 1,2 0,175 0,396 0,571 0,252
520 400 1,3 0,184 0,406 0,543 0,246
560 400 1,4 0,193 0,409 0,518 0,244
600 400 1,5 0,202 0,425 0,495 0,235
800 400 2 0,230 0,448 0,434 0,448

P1 = m1 v1 .kg.m/s E1 =(1/2)m1 v12 J, P2' = m2 v2’ kg.m/s E2’ =(1/2)m2 v2’2 J

Tablo 2 Esnek çarpışma için momentum ve enerji

m1/m2 P1=m1 v 1 '

P2=m2 v 2
' '
P1 + P2 E1 E2
'
E1+E2'
kg m/s kg m/s kg m/s J J J
0,5 0,248 0,0848 0,3328 0,0771 0,0022 0,0793
0,67 0,250 0,1068 0,3568 0,0781 0,0063 0,0844
0,75 0,267 0,1068 0,3738 0,0796 0,0071 0,0867
0,80 0,265 0,1086 0,3736 0,0785 0,0084 0,0869
1,0 0,250 0,1036 0,3536 0,0781 0,0134 0,0915
1,1 0,263 0,1012 0,3642 0,0786 0,0128 0,0914
1,2 0,274 0,1008 0,3748 0,0782 0,0140 0,0922
1,3 0,282 0,0984 0,3804 0,0766 0,0152 0,0918
1,4 0,290 0,0976 0,3876 0,0751 0,0157 0,0908
1,5 0,297 0,0940 0,391 0,0735 0,0166 0,0901
2 0,347 0,1792 0,5262 0,0756 0,0165 0,0921
 5

0.4

0.35

0.3

0.25

0.2
P1

0.15

0.1

0.05

0
0.3 0.35 0.4 0.45 0.5 0.55
P1+P2’

0.2
0.18
0.16
0.14
0.12
0.1
P2'

0.08
0.06
0.04
0.02
0
0.3 0.35 0.4 0.45 0.5 0.55
P1+P2’
 6

0.018

0.016

0.014

0.012

0.01
E1+E2'

0.008

0.006

0.004

0.002

0
0.078 0.08 0.082 0.084 0.086 0.088 0.09 0.092 0.094
E2' (J)

0.082

0.08

0.078
E1+E2'

0.076

0.074

0.072

0.07
0.078 0.08 0.082 0.084 0.086 0.088 0.09 0.092 0.094
E1(J)
 7

Esnek olmayan çarpışma için:

Tablo 3 Esnek olmayan çarpışma için zaman ve hız

m1 m2 m1/m2 t1 t’(s) v1=s/tı vs =s/t’

(gr) (gr) (s) (m/s) (m/s)
400 800 0,5 0,160 0,279 0,625 0,358
400 600 0,67 0,160 0,225 0,625 0,444
450 600 0,75 0,169 0,222 0,591 0,450
450 560 0,80 0,170 0,207 0,588 0,433
400 400 1,0 0,160 0,174 0,625 0,574
440 400 1,1 0,167 0,387 0,598 0,258
480 400 1,2 0,176 0,175 0,568 0,571
520 400 1,3 0,183 0,177 0,546 0,564
560 400 1,4 0,192 0,183 0,520 0,546
600 400 1,5 0,279 0,278 0,358 0,359
800 400 2 0,230 0,193 0,434 0,230

P1=m1 v1 kg.m/s, E1 =(l/2)m1 v12 J, P’= (m1+m2) vs .kg.m/sn E’ =(l/2)(m1+m2)vs2

Tablo 4 Esnek olmayan çarpışma için momentum ve enerji

- P1 P’ E
'
E = E1 – E’ P = P1 - P'
m 1 / m2
kg m/s kg m/s J J kg m/s
0,5 0,250 0,429 0,0768 0,0013 -0,179k
0,67 0,250 0,444 0,0985 -0,0204 -0,194
0,75 0,265 0,472 0,1063 -0,0278 -0,207
0,80 0,264 0,437 0,0946 -0,0169 -0,173
1,0 0,250 0,459 0,1317 -0,0536 -0,209
1,1 0,239 0,216 0,0279 0,0507 0,023
1,2 0,272 0,502 0,1434 -0,066 -0,23
1,3 0,283 0,518 0,1463 -0,0688 -0,235
1,4 0,291 0,524 0,1430 -0,0673 -0,233
Teorik olarak
1,5 0,214 0,359 0,0644 -0,026 -0,145
2 0,347 0,276 0,0317 0,0436 0,071
beklediğim grafikleri elde ettim.

Sorular
1. İki cismin kinetik enerjileri eşitse momentumları da her zaman eşit midir?
Açıklayınız.
2. Biri durgun halde olan iki cisim çarpışırsa, çarpışma sonrası her iki cisminde
durgun halde olması mümkün müdür? Birinin çarpışma sonrası durgun halde
olması mümkün müdür? (sürtünmesiz ortam) Açıklayınız..
 8

3. Esnek olmayan çarpışmalarda kinetik enerji neden kaybolur? Ve bu kayıp enerji

nerede harcanır?
4. Sistemin bütün kinetik enerjisinin kaybolduğu bir çarpışma mümkün müdür?
Eğer mümkünse örnek veriniz.

1. İki cismin kinetik enerjileri eşit ise momentumları eşit olmayabilir .

Kesin bir yargıya varmak için her iki cismin kütleleri ile hızları
arasındaki bağıntıyı ayrı ayrı bilmemiz gerekir.
2. Hareketli cisim durgun cisme kuvvet uygular. çarpışma sonrası
iki cisiminde durgun olması için durgun cismin ağırlığının
hareketli cisimden çok daha fazla olması lazım. ama hareketli
cismin, ağır durgun cisme çarptıktan sonra geri tepme olanağı
da var.

3. Tamamen esnek olmayan çarpışmada, yani eski haline dönme katsayısı

0 iken, çarpışan cisimler birbirlerine yapışırlar. Bu tip bir çarpışmada, iki
cismin birbirine yapışmasıyla kinetik enerji kaybedilir. Bu birbirlerine
bağlanma enerjisi genellikle sistemde maksimum kinetik enerjinin
kaybedilmesiyle meydana gelir. iki cisimli sistemin momentumu
yalnızca yüzey sürtünmesizse korunur. Sürtünmeyle birlikte, iki cismin
momentumu birbirlerine çarptıkları noktadaki yüzeye aktarılır. Benzer
şekilde, eğer hava sürtünmesi varsa, cisimlerin momentumu havaya
aktarılır.

4. Elastik olmayan bir çarpışma, kinetik enerji kaybının

olduğu bir çarpışmadır. Elastik olmayan bir çarpışmada sistemin
momentumu korunur, ancak kinetik enerji korunmaz. .Bu tip bir
çarpışma tam elastik olmayan çarpışmadır, çünkü mümkün olan
maksimum kinetik enerji kaybedilmiştir.

Neticelerin değerlendirmesi ve yorumlar:

Dış kuvvet etkisinde olmayan iki cismin çarpışmasında momentum her zaman
korunur, momentumla birlikte kinetik enerji de korunuyorsa bu tür çarpışmaya
esnek çarpışma denir. Esnek çarpışmalara örnek olarak bilardo topu
çarpışmaları ve oda sıcaklığında hava moleküllerinin kendilerini çevreleyen
duvarlarla çarpışması verilebilir.
Momentumun korunduğu kinetik enerjinin korunmadığı durumlardaki
çarpışmaya ise esnek olmayan çarpışma denir. Bu çarpışmaya örnek olarak bir
lastik topun katı bir yüzeyle çarpışmasını verebiliriz. Lastik top çarpışma
esnasında şekil değiştirerek kinetik enerjisinin bir kısmını potansiyel enerjiye
dönüştürür. Bir diğer çarpışma ise, tam esnek olmayan çarpışmadır. Bu
 9

çarpışmada da esnek olmayan çarpışmada olduğu gibi momentum korunurken

kinetik enerji korunmaz.
 10

Deneyle meslek arasındaki ilişki:

Jiroskop; hava araçları için vazgeçilmez bir icattır. Daha sonradan günümüze kadar gelen bu
teknoloji, akıllı telefonlar üzerinde de sessiz beyinler adıyla anılmaktadır. Jiroskop, “DÜ
döner” olarak da bilinir. Yön bulmak ya da ölçmekte kullanılır. Bazı cihaz ve araçlarda denge
sağlayan parçalardır. Jiroskopların dönüş ekseni, yönünü özgür olarak seçebilir. Dönerken
açışla hızını koruyabilir. Ekseninin yönü, dönerken, dayanağın doğrulusunda bağımsızdır. Bu
sebeple devrilmez. Kütle merkezi sabit, her yöne dönme özelliği belirleme edilen bir kütle,
çark ya da tekerlek de denebilir. Ayrıca, çift dengeleme halkası kullanılan bir çark ya da
disktir. Geleneksel bir jiroskop, mekanik sistemlerde çalışma olarak aletlerde aşağı yukarıya
olarak bir eksen çerçevesinde dönmeye odaklanmış bir şekilde çalışmaktadır. Bu cihazın
proglanmasında bilgisayar mühendislerinin de görevleri vardır.