Ch¬ng 1.

tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

Ch¬ng I
Tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét
chiÒu
I. §¨c tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu
I.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu
Hiện nay, trong công nghiệp đều đang sử dụng điện xoay chiều là
chủ yếu vì kết cấu đơn giản, giá thành hạ. Tuy nhiên nhược điểm là
không dùng được những phương pháp và thiết bị đơn giản để điều
chỉnh tốc độ trong phạm vi rộng và bằng phẳng hơn nữa tiêu thụ công
suất lại lớn làm hệ số cosФ của lưới điện thấp. Trong khi ®ộng cơ điện
một chiều thÓ hiÖn tÝnh u viÖt cña nã h¬n h¼n. Do đó, máy ®iÖn
hiÖn ®¹i ®ßi hái yêu cầu cao về điều chỉnh tốc độ như c¬ cÊu n©ng
h¹, cÇu trôc, cán thép, hầm mỏ, giao thông vận tải…sÏ sö dông ®éng
c¬ ®iÖn mét chiÒu.
Động cơ điện 1 chiều gồm:
Động cơ điện một chiều kích từ động lập và kích từ song song.
Động cơ điện một chiều kích từ nối tiếp.
Động cơ điện một chiều kích từ hỗn hợp
I.2. Kh¸i niÖm vÒ ®Æc tÝnh c¬
§Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn lµ mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é vµ
m«men cña ®éng c¬: ω = f(M). Ph©n lo¹i:
* Ta cã ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn nÕu ®éng c¬ vËn hµnh ë chÕ ®é
®Þnh møc (®iÖn ¸p, tÇn sè, tõ th«ng ®Þnh møc, vµ kh«ng nèi thªm
®iÖn trë, ®iÖn kh¸ng vµo ®éng c¬), trªn ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn ta cã
®iÓm lµm viÖc ®Þnh møc cã gi¸ trÞ M®m, ω®m
* Ta cã ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o khi thay ®æi c¸c tham sè nguån
hoÆc nèi thªm c¸c ®iÖn trë, ®iÖn kh¸ng vµo ®éng c¬ (U ≠ U®m hoÆc
Rp ≠ 0 hoÆc Φ ≠ Φ®m)
§Ó ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh ®Æc tÝnh c¬ ta cã kh¸i niÖm ®é cøng
®Æc tÝnh c¬ β ®îc tÝnh b»ng sai lÖch ΔM so víi Δω

β=

- §Æc tÝnh c¬ tuyÖt ®èi cøng β = ∞: Khi m«men thay ®æi th×
tèc ®é kh«ng thay ®æi, cã ë ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu ®ång bé.

NguyÔn ngäc t©n 1 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

- §Æc tÝnh c¬ cøng β lín: Khi m«men thay ®æi th× tèc ®é Ýt thay
®æi, cã ë ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp.
- §Æc tÝnh c¬ mÒm β nhá: Khi m«men thay ®æi th× tèc ®é thay
®æi nhiÒu, cã ë ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp.

ω
ω
®­êng1

Δω2
®­êng2
Δω1
®­êng3

H.1.1. §é cøng ®Æc tÝnh c¬

Trong ®ã: (1): ®Æc tÝnh c¬ tuyÖt ®èi cøng, (2): ®Æc tÝnh c¬
cøng, (3): ®Æc tÝnh c¬ mÒm.
Víi ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu, ngoµi ®Æc tÝnh c¬ ta cßn dïng
®Æc tÝnh c¬ ®iÖn biÓu diÔn quan hÖ gi÷a tèc ®é vµ dßng ®iÖn: ω
= f(I).
Tèc ®é c¬ b¶n cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp vµ
hçn hîp lµ tèc ®é kh«ng t¶i lÝ tëng ω0, víi ®éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp
lµ ω®m.
TrÞ sè ®iÖn trë c¬ b¶n: R

R=

I.3. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu

Nguån ®iÖn mét chiÒu cã c«ng suÊt v« cïng lín vµ ®iÖn ¸p
kh«ng ®æi khi m¹ch kÝch tõ thêng m¾c song song víi m¹ch phÇn
øng, lóc nµy ®éng c¬ gäi lµ ®éng c¬ kÝch tõ song song.

NguyÔn ngäc t©n 2 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

*S¬ ®å nguyªn lÝ:

Uö
Uö

Rf
§
I
Ikt CKT Rkt
Ikt CKT Rkt
Rf
§ Ukt
I

Hình 1.2. Động cơ một chiều kích từ Hình 1.3. Động cơ một chiều kích từ
song song độc lập
Trong sơ đồ :
Đ: động cơ
Rf , Rkt: điện trở phụ phần ứng động cơ, điện trở kích từ
Uư , Ukt: điện áp phần ứng, điện trở kích từ
Khi nguån ®iÖn mét chiÒu cã c«ng suÊt kh«ng ®ñ lín th× m¹ch
®iÖn phÇn øng vµ m¹ch kÝch tõ m¾c vµo hai nguån mét chiÒu ®éc
lËp víi nhau, lóc nµy ®éng c¬ gäi lµ ®éng c¬ kÝch tõ ®éc lËp.
I.3.1. Ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch
tõ ®éc lËp
Khi nguồn điện một chiều có công suất không đủ lớn thì mạch kích
từ và mạch phần ứng được mắc vào hai nguồn điện một chiều độc lập
với nhau khi đó ta có động cơ kích từ độc lập.
Đặc tính cơ được biểu thị bằng mối quan hệ giữa tốc độ quay và
mômen n = f(M).
Theo sơ đồ H.1.2 va H.1.3, có thể viết phương tr×nh c©n b»ng
®iÖn ¸p nh sau:
U = E + (R +Rf)I ( 1.1)
Trong ®o: +U :®iÖn ¸p phÇn øng, V
+E :søc ®iÖn ®éng phÇn øng, V
+R :®iÖn trë phÇn øng, Ω
+Rf :®iÖn trë trong m¹ch phÇn øng, Ω

NguyÔn ngäc t©n 3 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

+I :dßng ®iÖn m¹ch phÇn øng, A.

MÆt kh¸c, søc ®iÖn ®éng phÇn øng ®éng c¬ ®îc x¸c ®Þnh theo
biÓu thøc sau:

E =  (1.2)

Trong ®ã: +p : sè ®«i cùc tõ chÝnh

+N: sè thanh dÉn t¸c dông cña cuén d©y phÇn øng
+a: sè ®«i m¹ch nh¸nh song song cña cuén d©y phÇn
øng
+Φ: tõ th«ng kÝch tõ díi mét cùc tõ, Wb
+ω: tèc ®é gãc, rad/s

K= :hÖ sè cÊu t¹o cña ®éng c¬

(1.1) vµ (1.2) => KΦω = U –I.(R+ Rf) ta suy ra :

Phương trình đặc tính cơ điện: ω = f(I)
ω = - Iư (1.3)
MÆt kh¸c, m«men ®iÖn tõ cña ®éng c¬ ®îc x¸c ®Þnh bëi:
M®t = K.Φ. I. (1.4)

=> I =

Phương trình đặc tính cơ: ω = f(M)

ω = - Mđt (1.5)

D¹ng ®å thÞ:
§iÖn ¸p phÇn øng ®îc bï ®ñ, tõ th«ng Φ = const, th× ph¬ng tr×nh
®Æc tÝnh c¬ (®iÖn) lµ tuyÕn tÝnh. §å thÞ lµ nh÷ng ®êng th¼ng.

NguyÔn ngäc t©n 4 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

 
0  0

 ®m  ®m

Mc Mnm M Ic Inm I
Hình 1.4. Đặc tính cơ cña Hình 1.5. Đặc tính cơ điện cña
®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ
tõ ®éc lËp ®éc lËp
Từ đồ thị trên ta thấy :
Khi Iư = 0 (M = 0) => ω = ω 0 ( ω0: tốc độ không tải lý tưởng cña
®éng c¬ )
Khi ω0 = 0 => Iư = Inm,
Vµ M = KΦInm,
Inm, Mnm gäi lµ dßng ®iÖn ng¾n m¹ch vµ
m«men ng¾n m¹ch
Ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh (1.5) ®îc viÕt ë d¹ng:
ω = ω0 – Δω (1.6)
(Δω = Mđt :th«ng sè ®¸nh gi¸ vÒ ®é cøng cña ®Æc tÝnh
c¬ )
ω

ω0
Δω

H.1.6. §é sôt tèc ®é øng víi gi¸ trÞ cña m«men

NguyÔn ngäc t©n 5 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

Nhận xét:
- Khi mômen của phụ tải tăng từ 0 đến M đm thì tốc độ động cơ
giảm dần từ ω0 về ωđm
- Ứng dụng: trong động cơ tàu điện, máy mài…
I.3.2. Ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch
tõ nèi tiÕp
Động cơ điện một chiều kích từ nối tiếp có kích từ mắc nối tiếp với
mạch phần ứng
S¬ ®å nguyªn lÝ ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp ®îc vÏ trªn
H1.7. V× dßng kÝch tõ còng lµ dßng phÇn øng nªn tõ th«ng cña ®éng
c¬ biÕn ®æi theo dßng ®iÖn phÇn øng.
Ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ (1.5) ®îc viÕt ë d¹ng:
- Phương trình đặc tính cơ:

- Phương trình đặc tính cơ điện:

Trong ®ã : k’ : hÖ sè tØ lÖ
Sơ đồ nguyên lý:

CKT
Rf
§
Ikt
Hình 1.7. Động cơ một chiều kích từ nối tiếp

NguyÔn ngäc t©n 6 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

Dạng đồ thị :
 

 ®m  ®m

Mc M Ic I

Hình 1.8. Đặc tính cơ Hình 1.9. Đặc tính cơ điện

* Nhận xét :
- Khi Mc = 0 (Ic = 0 ) tốc độ động cơ vô cùng lớn. Do vậy, động
cơ không thể hoạt động trong tình trạng không tải vì khi đó sẽ gây hại
cho hệ truyền động của động cơ.
- Từ thông phụ thuộc vào dòng phần ứng, khi tải tăng không ảnh
hưởng đến sụt áp của lưới điện.
- Ứng dụng: Ở máy nâng vận chuyển, máy cán… Do động cơ một
chiều kích từ nối tiếp thích hợp làm việc quá tải và yêu cầu mômen
lớn.
II. ¶nh hëng ®iÖn ¸p phÇn øng ®èi víi ®éng c¬ ®iÖn mét
chiÒu
Tõ ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ (1.5)
ω = - Mđt (1.5)
Ta thÊy cã 3 tham sè ¶nh hëng ®Õn ®Æc tÝnh c¬: tõ th«ng ®éng
c¬ Φ, ®iÖn ¸p phÇn øng U vµ ®iÖn trë phÇn øng ®éng c¬
II.1. ¶nh hëng cña ®iÖn trë phÇn øng R
Muốn thay đổi điện trở mạch phần ứng ta nối thêm điện trở phụ R f
vào mạch phần ứng với các cấp điện trở khác nhau.
Giả thiết: Uư = Uđm = const; Ф = Фđm = const
=> ω0 = const
Độ cứng β = var

NguyÔn ngäc t©n 7 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu


Rf1 < Rf2 < Rf3 < Rf4

0 Rf1 = 0: Ứng với đường

Rf1
đặc tính cơ tự nhiên.
Rf2
Rf2; Rf3 ; Rf4 : Các cấp
Rf3 điện trở ứng với đường đặc
tính cơ nhân tạo.
R4

M®m M
Hình 1.10. Đường đặc tính cơ
của động cơ điện một chiều

* Nhận xét:
Khi Rf lớn, β càng nhỏ, đặc tính cơ càng dốc nên tốc độ càng
giảm đồng thời Inm và Mnm cũng giảm.
Do vậy, ta sử dụng phương pháp này để hạn chế dòng điện và
điều chỉnh tốc độ động cơ dưới tốc độ cơ bản.
II.2. ¶nh hëng cña tõ th«ng

Фđm < Ф1 < Ф2

0 Giả thiết :
Uư = Uđm = const;
2 Rư = const
1 Muèn thay ®æi tõ
 2
th«ng ta thay ®æi dßng
0 ®iÖn kÝch tõ Ikt ®éng
 1
c¬. => ω0 = var
 ®m
Độ cứng β = var
0
M®m M

Hình 1.11. Đường đặc tính cơ của động cơ điện một chiều ở những từ
thông khác nhau

* Nhận xét :
Khi giảm từ thông thì ω0 tăng dẫn đến β giảm. Do đó, đường đặc
tính cơ mềm đi.Vậy khi giảm từ thông Ф thì tốc độ động cơ tăng lên

NguyÔn ngäc t©n 8 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

Ta nhËn thÊy r»ng khi thay ®æi tõ th«ng:

Dßng ®iÖn ng¾n m¹ch Inm = var
M«men ng¾n m¹ch Mnm = K.Inm .Ф = var.
II.3. ¶nh hëng cña ®iÖn ¸p phÇn øng

0 Uđm > U1 > U2 > U3

U®m Giả thiết :
1
U1 Ф = Фđm = const;
2 Rư = const
U2
3 => ω0 = var
U3 Độ cứng β = const
0
M®m M
Hình 1.12. Đường đặc tính cơ của động cơ điện một chiều ở những điện áp
trên phần ứng khác nhau
* Nhận xét :
Khi thay đổi điện áp đặt vào phần ứng động cơ (gi¶m ®iÖn ¸p
phÇn øng) ta được một họ đặc tính cơ song song với đặc tính cơ tự
nhiên. Khi t¨ng ®iÖn ¸p phÇn øng, ®éng c¬ sÏ dÔ bÞ ch¸y.
Khi giảm U®c < U®c®m thì Inm, Mnm giảm và tốc độ động cơ cũng
giảm với một phụ tải nhất định (M®c =const).
C«ng suÊt P® tû lÖ víi tèc ®é kh«ng t¶i ® gi¶m

Tèc ®é kh«ng t¶i gi¶m: 0 = ,

 = .M = const

Do vậy, viÖc gi¶m ®iÖn ¸p phÇn øng được sử dụng để gi¶m ¸p vµ

cho ra nh÷ng tèc ®é c¬ b¶n

III. C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu
III.1. Ph¬ng ph¸p chØnh lu
III.1.1. ChØnh lu b¸n dÉn

NguyÔn ngäc t©n 9 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

Trong hÖ truyÒn ®éng CL- §, bé biÕn ®æi ®iÖn lµ c¸c m¹ch

chØnh lu ®iÒu khiÓn cã suÊt ®iÖn ®éng E ® phô thuéc vµo gi¸ trÞ
cña pha xung ®iÒu khiÓn. ChØnh lu cã thÓ dïng lµm nguån ®iÒu
chØnh ®iÖn ¸p phÇn øng hoÆc dßng ®iÖn kÝch thÝch ®éng c¬.
Tuú theo yªu cÇu cô thÓ mµ dïng c¸c s¬ ®å chØnh lu thÝch hîp. Ta cã
c¸c s¬ ®å chØnh lu nh sau:
+ Sè pha: 1 pha, 3 pha ….
+ S¬ ®å nèi: h×nh tia, h×nh cÇu, ®èi xøng vµ kh«ng ®èi xøng
+ Sè nhÞp: sè xung ¸p ®Ëp m¹ch trong thêi gian mét chu k× ®iÖn
¸p nguån.
+ Kho¶ng ®iÒu chØnh: lµ vÞ trÝ cña ®Æc tÝnh ngoµi trªn mÆt
ph¼ng to¹ ®é .
+ ChÕ ®é n¨ng lîng: chØnh lu, nghÞch lu phô thuéc
+ TÝnh chÊt dßng t¶i: liªn tôc, gi¸n ®o¹n.
ChÕ ®é lµm viÖc cña chØnh lu phô thuéc vµo ph¬ng thøc ®iÒu
khiÓn vµ vµo tÝnh chÊt cña t¶i, trong truyÒn ®éng ®iÖn t¶i thêng lµ
cuén kÝch tõ (L - R) hoÆc lµ m¹ch phÇn øng ®éng c¬ (L -R- E). §Ó
t×m hiÓu ho¹t ®éng cña hÖ CL-§ ta ph©n tÝch mét s¬ ®å chØnh lu
h×nh tia 3 pha.
ë chÕ ®é dßng liªn tôc: Khi dßng ®iÖn chØnh lu id lµ liªn tôc th×
cã thÓ dùng ®îc ®å thÞ c¸c qu¸ tr×nh dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p. SuÊt
®iÖn ®éng chØnh lu lµ nh÷ng ®o¹n h×nh sin nèi tiÕp nhau, gi¸ trÞ
trung b×nh cña suÊt ®iÖn ®éng chØnh lu ®îc tÝnh nh sau: Ed =

= Ed0.cos

 = e,  =0 – ( ), Ed0 = .

Trong ®ã : e:tÇn sè gãc cña ®iÖn ¸p xoay chiÒu

: gãc më van tÝnh tõ thêi ®iÓm chuyÓn m¹ch tù nhiªn
0: gãc ®iÒu khiÓn tÝnh tõ thêi ®iÓm S§§ xoay chiÒu b¾t ®Çu
d¬ng
p: sè xung ¸p ®Ëp m¹ch trong mét chu k× ®iÖn ¸p xoay chiÒu.

NguyÔn ngäc t©n 10 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

a b c

U2a U2b U2c

~ ~ ~ E
+

§ Ed L
-

L R

H.1.13. S¬ ®å nèi d©y vµ s¬ ®å thay thÕ cña chØnh lu tia 3 pha

Ph¬ng tr×nh vi ph©n m« t¶ m¹ch thay thÕ (H.1.21)

U2m .sin(+0) =E +R.id +L. ,

Víi s¬ kiÖn khi  = 0 th× id = I0 cã nghiÖm sau:
id = [RI0+ E –U2m.cos.sin(0- )].e-(-0)cotg -
[ E –U2m.cos.sin(-)]

Trong ®ã:  = arctg

U2a U 2b U2c U 2a

0 t
t 1 t 2 t 3 t 4 t 5 t 6 t 7 t 8

2 p
i 

0
 t

H1.14.§Æc tÝnh ®iÒu chØnh vµ ®å thÞ thêi gian

NguyÔn ngäc t©n 11 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

NÕu gãc dÉn cña van lµ  th× cã thÓ tÝnh ®îc thµnh phÇn mét
chiÒu cña dßng ®iÖn chØnh lu, chÝnh lµ thµnh phÇn sinh m«men
quay cña ®éng c¬:

I= =

Cßn gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng ®iÖn chØnh lu th× ®îc tÝnh bëi
biÓu thøc ®¬n gi¶n h¬n

Id = .

III.1.2.ChØnh lu tiristo
* XÐt chÕ ®é dßng liªn tôc.
Dßng ®iÖn chØnh lu Id chÝnh lµ dßng ®iÖn phÇn øng ®éng c¬
®iÖn. Dùa vµo s¬ ®å thay thÕ viÕt ®îc ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh:

=

= .

§Æc tÝnh c¬ cã ®é cøng  = , tèc ®é kh«ng t¶i phô

thuéc vµo gãc ®iÒu khiÓn .

0 = (*)

1 Thay ®æi gãc ®iÒu khiÓn  tõ 0 - , suÊt ®iÖn ®éng chØnh

lu biÕn thiªn tõ Ed0 -Ed0vµ ta ®îc mét hä ®Æc tÝnh song song nhau
n»m ë nöa bªn ph¶i cña mÆt ph¼ng to¹ ®é, do c¸c van kh«ng cho
dßng ®iÖn phÇn øng ®æi chiÒu.

2 Khi t¨ng gãc ®iÒu khiÓn tõ 0 ®Õn bé biÕn ®æi lµm viÖc ë
chÕ ®é chØnh lu, ®éng c¬ cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é chØnh lu,
®éng c¬ cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é ®éng c¬ nÕu E cßn d¬ng vµ chÕ
®é h·m ngîc nÕu E ®æi chiÒu.

3 Khi t¨ng gãc ®iÒu khiÓn tõ ®Õn max th× Ed vµ E ®Òu

®æi dÊu. NÕu s®® ®éng c¬ lín h¬n gi¸ trÞ trung b×nh cña s®® cña
bé biÕn ®æi th× dßng ®iÖn phÇn øng sÏ ch¶y theo chiÒu cò, ®éng c¬
lµm viÖc ë chÕ ®é h·m t¸i sinh, díi t¸c dông cña s®® ®éng c¬ mµ c¸c
van tiristo sÏ dÉn dßng trong thêi gian nña chu k× ©m cña ®iÖn ¸p líi.

NguyÔn ngäc t©n 12 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

Gãc pha cña dßng ®iÖn xoay chiÒu lín h¬n , bé biÕn ®æi lµm
viÖc ë chÕ ®é nghÞch lu phô thuéc, biÕn c¬ n¨ng cña t¶i thµnh ®iÖn
n¨ng xoay chiÒu, cïng tÇn sè líi vµ tr¶ vÒ líi ®iÖn. Dßng ®iÖn trung
b×nh cña m¹ch phÇn øng vµ ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh tèc ®é lµ:

I= , =

§iÒu kiÖn lµm viÖc an toµn cña nghÞch lu phô thuéc lµ:
max =  - min
Thay gi¸ trÞ nµy vµo ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh tèc ®é vµ ®Ó ý
r»ng:

Ta t×m ®îc gi¸ trÞ tèc ®é tèi ®a cho phÐp hÖ CL-§ lµm viÖc ë
chÕ ®é nghÞch lu phô thuéc:  =

Khi m«men t¶i t¨ng do dßng qua c¸c van lín, lµm gãc chuyÓn m¹ch
t¨ng theo, nªn ®Ó an toµn cÇn ph¶i t¨ng gãc th«ng sím min , ®iÒu nµy
lµm gi¶m s®® bé biÕn ®æi vµ do ®ã lµm gi¶m tèc ®é cùc ®¹i cho
phÐp.

Biª n liª n tôc


2

5
6

gií i h¹ n  max

H.1.15. §Æc tÝnh c¬ cña hÖ chØnh lu CL-§

NguyÔn ngäc t©n 13 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

III.2. Ph¬ng ph¸p xung ¸p.

III.2.1. Xung ¸p m¹ch ®¬n.
Nguyªn lÝ ®iÒu chØnh xung ¸p (XA - §), lo¹i A (bé b¨m xung lo¹i
A).Trong ®ã ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn ®éng c¬ u ® , i® chØ cã gi¸ trÞ d-
¬ng.
Khi kho¸ S th«ng, ta cã u® =un; i = in .
Khi kho¸ S ng¾t, in = 0; u® = 0 vµ i = id0
Do t¸c dông duy tr× dßng cña ®iÖn c¶m L. C¸c gi¸ trÞ trung b×nh
cña ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn phÇn øng U® , I va do ®ã s®® E cña
®éng c¬ khi ®ãng vµ ng¾t liªn tôc khãa S, sÏ ®îc x¸c ®Þnh nÕu biÕt
luËt ®ãng, ng¾t kho¸ vµ c¸c th«ng sè cña m¹ch. NÕu ®ãng ng¾t kho¸
S víi tÊn sè kh«ng ®æi th× ho¹t ®éng cña m¹ch t¬ng tù nh cña chØnh
lu mét pha nöa chu k×.qu¸ tr×nh dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p trong chÕ ®é
dßng liªn tôc :
-U§ + UL + UR + E = 0

1 T¹i thêi ®iÓm t = 0+, kho¸ S b¾t ®Çu th«ng vµ U § = UN , i =

Imin, nÕu coi s®® E kh«ng ®æi trong mét chu k× ®ãng ng¾t cña kho¸
S th× nghiÖm cña (*) lµ:

i=

0 < t <t®
T = L/R: h»ng sè thêi gian cña m¹ch phÇn øng
2 T¹i thêi ®iÓm t = t® khãa S b¾t ®Çu ng¾t

i= = Imax.

Lóc nµy u§ = 0 do van D0 dÉn nªn:

T¹i t’ = 0+, i = Imax vµ nghiÖm lµ :

i= , t® <t < T.

NguyÔn ngäc t©n 14 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

T¹i t’ = T - t®
NÕu S th«ng liªn tôc t® =T th× dßng ®iÖn trong m¹ch phÇn øng sÏ
kh«ng ®æi vµ b»ng

I = Imax = Imin =

NÕu thêi gian th«ng cña kho¸ S gi¶m ®Õn mét gi¸ trÞ tíi h¹n nµo
®ã t® = t®gh th× dßng ®iÖn Imin = 0 vµ hÖ thèng sÏ lµm viÖc ë tr¹ng
th¸i biªn giíi chuyÓn tõ chÕ ®é dßng ®iÖn liªn tôc sang gi¸n ®o¹n.
III.2.2. Xung ¸p ®¶o chiÒu lo¹i kÐp:
Víi bé biÕn ®æi c«ng suÊt trung b×nh ta dïng kho¸ ®iÖn tö lµ c¸c
bãng dÉn lìng cùc IGBT. Khi dïng van ®iÒu khiÓn IGBT cã kh¶ n¨ng
®iÒu chØnh ®iÖn ¸p vµ ®¶o chiÒu dßng ®iÖn phô t¶i. Trong c¸c hÖ
truyÒn ®éng tù ®éng thêng cã yªu cÇu ®¶o chiÒu ®éng c¬, do ®ã bé
biÕn ®æi xung ¸p dïng ®Ó cÊp nguån cho c¸c ®éng c¬ mét chiÒu
kÝch tõ ®éc lËp cÇn ®¶o chiÒu quay, hoÆc trong c¸c c¬ cÊu n©ng
h¹ b¨m xung ®Ó thay ®æi tèc ®é.
C¸c van IGBT T1 dÕn T4 ®Ó khãa kh«ng tiÕp ®iÓm. C¸c ®i«t
®Öm D0 ®Õn D4 ®Ó tr¶ n¨ng lîng ph¶n kh¸ng vÒ nguån vµ thùc hiÖn
h·m t¸i sinh.
* Bé biÕn ®æi cã 3 tr¹ng th¸i lµm viÖc:
Tr¹ng th¸i 1: E .  > ED
§éng c¬ lµm viÖc ë gãc phÇn t thø nhÊt. N¨ng lîng cÊp cho ®éng
c¬ ®îc lÊy tõ nguån th«ng qua van T1, T3 dÉn trong kho¶ng thêi gian
tõ 0 ®Õn t1. Trong kho¶ng thêi gian t1 ®Õn T, n¨ng lîng tÝch lòy trong
®iÖn c¶m sÏ duy tr× cho dßng ®iÖn ®i theo chiÒu cò vµ khÐp m¹ch
qua T3, D4. Dßng ®iÖn(H.) lµ ®êng nÐt liÒn.
Tr¹ng th¸i 2: E .  > ED
§éng c¬ lµm viÖc ë gãc phÇn t thø 2 (h·m). Trong kho¶ng thêi
gian tõ 0 ®Õn t1, ®éng c¬ sÏ tr¶ n¨ng lîng vÒ nguån th«ng qua D1 vµ
D3 ( ID1= ID3=It, It -®êng nÐt ®øt (H.)). Trong kho¶ng thêi gian t 1 ®Õn
T, dßng t¶i khÐp m¹ch qua T4, D3 (I D3 = IT4 = I t). Dßng t¶i cã d¹ng (H.)
Tr¹ng th¸i 3: E .  = ED
/Trong kho¶ng thêi gian 0 ®Õn t0: E .  < ED ®éng c¬ h·m tr¶ n¨ng
lîng vÒ nguån qua D1 vµ D3 (iD1 = iD3 = it)
/Trong kho¶ng thêi gian t0 ®Õn t1 E .  > ED ®éng c¬ chuyÓn sang
lµm viÖc ë chÕ ®é ®éng c¬. N¨ng lîng tõ nguån qua T1 vµ T3 ®îc cÊp
cho ®éng c¬ (iT1 = iT3 = it)

NguyÔn ngäc t©n 15 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

/Trong kho¶ng thêi gian t1 ®Õn t2: T1 bÞ kho¸, T4 më: n¨ng lîng
tÝch luü trong ®iÖn c¶m L sÏ cÊp cho ®éng c¬ vµ duy tr× dßng ®iÖn
qua D3 vµ D4 (iD3 = iD4 = it)
/Trong kho¶ng t2 ®Õn T: khi n¨ng lîng dù tr÷ trong ®iÖn c¶m hÕt,
s®® cña ®éng c¬ sÏ ®¶o chiÒu dßng ®iÖn vµ dßng t¶i sÏ khÐp m¹ch
qua T4 vµ D2 (iT4 = iD2 = it). Qu¸ tr×nh nµy t¹o ra tÝch luü n¨ng lîng
trong ®iÖn c¶m vµ khi T4 bÞ kho¸ th× UAB > E vµ qu¸ tr×nh lÆp l¹i
nh ban ®Çu.
MÆc dï dßng t¶i ®æi chiÒu, nhng cã sù tham gia cña T4 vµ D4
vµo qu¸ tr×nh lµm viÖc nªn trong kho¶ng thêi gian t1 ®Õn T, ®iÖn ¸p
t¶i (UAB lu«n = 0). Do ®ã, dßng ®iÖn ¸p trªn t¶i sÏ kh«ng bÞ biÕn
d¹ng vµ thµnh phÇn sãng ®iÒu hoµ bËc cao trong ®iÖn ¸p phô t¶i sÏ
lµ nhá nhÊt.
* §Æc tÝnh c¬: lµ c¸c ®êng th¼ng song song nhau ë c¶ 4 gãc
phÇn t cña mÆt ph¼ng [, M].


T1 T2

D1 D2

M
T4 T3

D4 D3

H.1.16. §Æc tÝnh c¬ cña bé biÕn H1.17. bé biÕn ®æi ®¶o

chiÒu.
®æi xung ¸p xoay chiÒu

NguyÔn ngäc t©n 16 líp c® t®h3 k49

Ch¬ng 1. tæng quan vÒ c¸c hÖ truyÒn ®éng mét chiÒu

U1

t
U4

U2

U3

Ut

t
It
t

It
t

It

t
H1.18. BiÓu ®å xung trong c¸c bé biÕn ®æi ®¶o chiÒu.

NguyÔn ngäc t©n 17 líp c® t®h3 k49