ASİT ve BAZLAR

Asit ve Baz Tanımları

• Arrhenius tanımı;

– Asit: Bir madde suda çözündüğünde, hidrojen (H +)iyonu

derişimi artar.

– Baz: Bir madde suda çözündüğünde, hidroksit (OH-)

iyonu derişimi artar.

• Brønsted–Lowry tanımı;

– Asit: Verebileceği asidik bir protonu olan maddelerdir.

– Baz: Sahip olduğu bağ yapmayan elektron çifti ile

proton alan maddelerdir.
 ...amfiprotiktir.

CO32- HCO3− H2CO3

SO42- HSO4− H2SO4

Eğer her ikisi olursa …

 Lewis Asitleri

 Lewis asitleri elektron-çifti alabilen

maddelerdir.
 Boş değerlik orbitaline sahip atomlar Lewis
asidi olabilirler.
 Lewis Bazları

 Lewis bazları elektron-çifti verebilen

maddelerdir
Asit Suda Çözündüğünde Ne Olur?

 Su, Brønsted–Lowry
bazı gibi davranır ve
asitten bir proton
(H+) alır.
 Sonuç olarak, asidin
konjuge bazı (Cl-) ve
hidyonyum iyonu
(H3O+) oluşur.
Eşlenik (Konjuge) Asit ve Bazlar

Asit ve bazlar arasındaki tepkimeler

sonucu daima eşlenik asit ve bazlar oluşur.
Asitin konjuge bazı oluşurken , bazın da
konjuge asiti oluşur.
Asit ve Baz Kuvveti

 Kuvvetli asitler suda

tamamen iyonlarına
ayrışır.
◦ Bunların konjuge
bazları çok zayıftır.
 Zayıf asitler suda
kısmi ayrışır.
◦ Bunların eşlenik bazları
kuvvetli bazlardır.
 Asit-baz tepkimelerinde, denge protonu zayıf
baz oluşturacak tepkimeleri tercih eder .

HCl(aq) + H2O(s) → H3O+(aq) + Cl−(aq)

H2O, Cl− den daha kuvvetli bazdır, bu nedenle

denge sağ tarafa gider.

CH3COOH(aq) + H2O(s) H3O+(aq) + CH3COO−(aq)

Asetat(CH3COO−), H2O dan daha kuvvetli bazdır,

bu yüzden denge sol tarafa kayar.
 Su İyonları Çarpımı
 Su amfoterdir.
 Saf suda, bir kısım su molekülü baz gibi ve bir
kısımı da asit gibi davranır. Bu olaya suyun kendi
kendine iyonlaşması denir.
H2O(l) + H2O(l) H3O+(aq) + OH−(aq)

 Suyun iyonlaşma denge eşitliği

Kc = [H3O+] [OH−]
 Bu denge sabiti suyun iyon çarpımı sabiti olarak
adlandırılır, Kw
 25°C de, Kw = 1.0 × 10−14
 pH
pH, hidronyum iyonu derişiminin negatif
logaritması olarak tanımlanır.

pH = −log [H3O+]

 Saf suda,

Kw = [H3O+] [OH−] = 1.0 × 10−14

 Saf suda [H3O+] = [OH−] olduğundan,

[H3O+] = (1.0 × 10−14)1/2 = 1.0 × 10−7

• Bu yüzden, saf suda,
pH = −log (1.0 × 10−7) = 7.00

• Asitler saf sudan daha yüksek [H3O+] derişimine

sahiptir, böylece pH 7den küçüktür ( <7).

• Bazlar saf sudan daha düşük [H3O+] derişimine sahiptir,

böylece pH yediden büyüktür ( >7).
Bazı bilinen
sıvıların pH
değerleri
 Diğer “p” Skalaları
• pH taki “p” miktarın logaritmasının negatif
değerini gösterir (örneğin, hidrojen iyonları).

• Bazı bilinen örnekler

pOH −log [OH−]

pKw − log Kw
Açıklama!

[H3O+] [OH−] = Kw = 1.0 × 10−14 dır;

Biliyoruz ki

−log [H3O+] + −log [OH−] = −log Kw = 14.00

veya, diğer deyişle,

pH + pOH = pKw = 14.00 olur.

pH nasıl ölçülür?

Kesinliği az ölçümlerde,
– Turnosol kağıdı
o~pH = 8 in üzerinde
“kırmızı” kağıt maviye
döner.
o~pH = 5 in altında
“mavi” kağıt kırmızıya
döner.
– Belirteç
Daha kesin ölçümlerde, pH metre kullanılır. pH
metre çözeltideki gerilimi ölçer.
 Kuvvetli Asitler
 Yedi kuvvetli asit vardır; HCl, HBr, HI, HNO3,
H2SO4, HClO3 ve HClO4.

 Bunlar kuvvetli elektrolitlerdir ve sulu

çözeltilerinde tamamen iyon halinde bulunurlar.

 Tek protonlu kuvvetli asitlerde,

[H3O+] = [asit].
 Kuvvetli Bazlar
 Kuvvetli bazlar çözünebilen hidroksitlerdir,
bunlar alkali metal ve ağır toprak alkali metal
hidroksitlerdir (Ca(OH)2, Sr(OH)2, ve Ba(OH)2 ).

 Bu maddeler suda tamamen iyonlaşırlar.

Ca(OH)2 Ca2+ + 2OH-
 İyonlaşma Sabitleri
• Asitlerin genel olarak iyonlaşmalarında,
denge eşitliği aşağıdaki gibi yazılır;
HA(aq) + H2O(s) A−(aq) + H3O+(aq)
• Denge eşitliği asit iyonlaşma sabiti olarak
ifade edilir, Ka

[H3O+] [A−]
Ka =
[HA]
Ka değeri ne kadar büyük ise asit o kadar kuvvetlidir.
 pH dan Ka Hesaplama
 0.10 M formik asit (HCOOH) çözeltisinin pH sı,
25°C de 2.38 dir. Bu sıcaklıkta formik asidin Ka
sını hesaplayınız.
 Biliyoruz ki
HCOOH HCOO- + H3O+
[H3O+] [HCOO−]
Ka =
[HCOOH]
 Ka yı hesaplamak için iyonlaşma eşitliğindeki tüm
türlerin denge derişimlerini bilmeliyiz.
 [H3O+] derişimini pH tanımından bulabiliriz, bu
da [HCOO−] derşimine eşittir.
pH = −log [H3O+]
[4.2 × 10−3] [4.2 × 10−3]
2.38 = −log [H3O+] Ka =
[0.10]
−2.38 = log [H3O+]
4.2 × 10−3 = [H3O+] = [HCOO−]
Ka = 1.8 × 10−4

[HCOOH], M [H3O+], M [HCOO−], M

Başlangıç 0.10 0 0
Değişim −4.2 × 10-3 +4.2 × 10-3 +4.2 × 10−3
Dengede 0.10 − 4.2 × 10−3 4.2 × 10−3 4.2 × 10−3
= 0.0958 = 0.10
 Yüzde İyonlaşma Hesaplaması
[H3O+]denge
 Yüzde iyonlaşma = × 100
[HA]baş

 Bu örnekte

[H3O+]denge = 4.2 × 10−3 M

[HCOOH]baş. = 0.10 M

Yüzde iyonlaşma = 4.2 × 10−3

× 100 = 4.2%
0.10
 Ka dan pH Hesaplama
25°C de 0.30 M asetik asit(CH3COOH), çözeltisinin
pH sı nedir?

CH3COOH(aq) + H2O(s) H3O+(aq) + CH3COO −(aq)

(Ka asetik asit, 25°C, 1.8 × 10−5)

Denge ifadesi
[H3O+] [C2H3O2−]
Ka =
[HC2H3O2]
 Çizelge hazırlandığında…

[C2H3O2], M [H3O+], M [C2H3O2−], M

Başlangıç 0.30 0 0
Değişim −x +x +x
Dengede 0.30 − x ≈ x x
0.30

0,30 değerinin yanında x’in çok küçük olacağını

varsayarsak, x’i ihmal edebiliriz.
Bu durumda,
(x)2
1.8 × 10−5 =
(0.30)
(1.8 × 10−5) (0.30) = x2
5.4 × 10−6 = x2
2.3 × 10−3 = x

pH = −log [H3O+]
pH = −log (2.3 × 10−3)
pH = 2.64
 Poliprotik Asitler
 Birden fazla asidik proton içerenler
 Birinci ve takip eden iyonlaşma sabitleri
değerlerinin oranları 103 ve daha fazla
olduğunda pH genellikle birinci iyonlaşmaya
dayanır.
 Zayıf Bazlar
Bazlar su ile tepkimeye girerek hidroksit iyonu
oluştururlar.

Bu tepkimenin denge ifadesi,

[HB] [OH−]
Kb =
[B−]

burada Kb , baz iyonlaşma sabiti.

Kb , [OH−] derişimini ve buna bağlı olarak pH
değerini bulmak için kullanılabilir.
 Bazik Çözeltilerin pH sı
0.15 M NH3 çözeltisinin pH sı kaçtır?

NH3(aq) + H2O(s) NH4+(aq) + OH−(aq)

[NH4+] [OH−]
Kb = [NH3] = 1.8 × 10−5

Çizelgeye veriler yerleştirildiğinde,

[NH3], M [NH4+], M [OH−], M
Başlangıç 0.15 0 0

Dengede 0.15 - x ≈ 0.15 x x

 (x)2 (1.8 × 10−5) (0.15) = x2
1.8 × 10−5 =
(0.15) 2.7 × 10−6 = x2
1.6 × 10−3 = x

Bu yüzden,
[OH−] = 1.6 × 10−3 M
pOH = −log (1.6 × 10−3)
pOH = 2.80
pH = 14.00 − 2.80
pH = 11.20
 Ka ve Kb

Ka ve Kb birbirleriyle ilişkilidir:
Ka × Kb = Kw
Bu nedenle, bunlardan birini bilirsek diğerini
hesaplayabiliriz.
 Anyonların Su İle Tepkimeleri

• Anyonlar bazdır.

• Su ile tepkimeye girdiklerinde hidroliz

tepkimesi gerçekleşir, OH− ve eşlenik
asitleri oluşur:

X−(aq) + H2O(s) HX(aq) + OH−(aq)

Hidroliz Çözeltilerinde pH Hesabı
Örnek: 0,05 M NaCN çözeltisinin pH değeri?
CN- + H2O ↔ HCN + OH-
0,05 M - -
-x +x +x

0,05-x M xM xM

Kb= Ksu/ Ka(HCN)= 1x10-14/6,2x10-10=1,6x10-5

1,6x10-5= x2 / 0,05
x= [OH-]=2,8x10-3
pOH=2,55 Acids
and
pH=11,45 Bases
 Katyonların Su İle Tepkimesi

 Asidik protonlu katyonlar

(örneğin NH4+) çözeltinin
pH sını düşürür.

 Pek çok metal katyonu suda

hidrate olur, çözeltinin pH
sını düşürür.
Katyon ve Anyonların Etkileri

1. Kuvvetli asidin eşlenik

bazı olan anyon pH ı
etkilemez.
2. Zayıf asidin eşlenik
bazının anyonu pH ı
artırır.
3. Zayıf bazın eşlenik asidi
olan katyon pH yı
düşürür.
Kuvvetli Arrhenius bazlarının katyonları pH ı etkilemez.

Diğer metal iyonları pH yı düşürür.

Bir çözelti zayıf asidin eşlenik bazını ve zayıf bazın eşlenik

asidini içerdiğinde, pH ya olan etki Ka ve Kb değerlerine
bağlıdır.
 Asit Kuvvetini Etkileyen Faktörler

 H-X bağı ne kadar polar veya H-X bağı ne kadar

zayıf ise bileşik o kadar asidik olur
 Asitlik periyot boyunca soldan sağa ve grup
boyunca yukarıdan aşağıya artar.
Oksi asitlerde, OH
grubunun bağlı olduğu
atom ne kadar
elektronegatif olursa,
asit o kadar fazla
asidik olur.

EN Ka
Oksiasit serilerinde, asitlik oksijen sayısı
arttıkça artar.
Karboksilik asitlerin eşlenik bazlarının rezonansı
bazı karalı yapar ve bu durum eşlenik asidin daha
asidik olmasını sağlar.
 ASİT BAZ
ve
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGELERİ
 ORTAK İYON ETKİSİ

 Asetik asit çözeltisini ele alalım:

HC2H3O2(aq) + H2O(s) H3O+(aq) + C2H3O2−(aq)

 Çözeltiye asetat iyonu eklenirse, Le

Châtelier göre denge sola kayar.

“Bir zayıf elektrolitin iyonlaşma derecesi,

çözeltisine ortak iyon oluşturacak kuvvetli bir
elektrolitin ilavesi ile azalır.” Acids
and
Bases
Örnek: 0.20 M HF ve 0.10 M HCl içeren
çözeltideki florür iyonunun derişimini ve
çözeltinin pH sını hesaplayınız. (Ka (HF) =
6.8 × 10−4)
HF(aq) + H2O(s) H3O+(aq) + F−(aq)

[H3O+] [F−]
Ka = = 6.8 × 10-4
[HF]
Acids
and
Bases
 HF(aq) + H2O(s) H3O+(aq) + F−(aq)

HCl, kuvvetli asit olduğundan, [H3O+]

başlangıç derişimi 0 değildir, 0.10 M dır.

[HF], M [H3O+], M [F−],

M
Başlangıç 0.20 0.10 0
Değişim −x +x +x
Dengede 0.20 − x ≈ 0.20 0.10 + x ≈ x
0.10
 (0.10) (x)
6.8 × 10−4 =
(0.20)
(0.20) (6.8 × 10−4)
=x
(0.10)

1.4 × 10−3 = x

 Bu yüzden, [F−] = x = 1.4 × 10−3 M

[H3O+] = 0.10 + x = 0.10 + 1.4 × 10−3 = 0.10 M

 Böylece, pH = −log (0.10)

pH = 1.00
Acids
and
Bases
tamponlar

 Zayıf eşlenik asit-

baz çifti
çözeltileridir.
 pH değişimlerine
karşı dirençlidirler.
(Kuvvetli asit veya
baz ilavesi dahil)
Eş molar HF ve NaF içeren çözeltiye az
miktarda hidroksit eklendiğinde, örneğin, HF
asit OH− ile tepkimeye girer ve F− ile su oluşur.
Eğer asit eklenirse, F− iyonu hidronyum iyonu

ile tepkimeye girer ve HF ile su oluşur.

TAMPON HESAPLAMALARI

Zayıf asidin suda iyonlaşmasını

gösteren denge sabiti ifadesini ele
alalım, HA:
HA + H2O H3O+ + A−

[H3O+] [A−]
Ka =
[HA]
Acids
and
Bases
 Denge sabitini tekrar düzenlediğimizde,

[A−]
Ka = [H3O+]
[HA]

Her iki tarafın negatif logaritması alındığında,

baz
[A−]
−log Ka =−log [H3O+] -log
[HA]
pKa
asit
pH
Acids
and
Bases
Henderson–Hasselbalch Eşitliği
[baz]
pKa = pH−log
[asit]

[baz]
pH = pKa+log
[asit]

Acids
and
Bases
Örnek:

0.12 M laktik asit, HC3H5O3, ve 0.10 M

sodyum laktat içeren tampon çözeltinin
pH sını hesaplayınız ? (Ka (laktik asit)= 1.4 × 10−4)
[baz]
pH = pKa + log
[asit]
(0.10)
pH = −log (1.4 × 10−4) + log
(0.12)

pH = 3.85 + (−0.08)

pH = 3.77
Acids
and
Bases
 pH ARALIĞI

 Her tampon sisteminin etkin olarak

çalışabildiği pH aralığı vardır.

 Tampon hazırlamak için seçilen asitin pKa

değerinin istenilen pH ya yakın olması
gerekir.
Acids
and
Bases
Tampona kuvvetli asit veya baz
eklendiğinde …

…tüm kuvvetli asit veya bazın harcandığı

varsayılır.
Örnek:

0.300 mol HC2H3O2 ve 0.300 mol NaC2H3O2 ın karıştırılarak

üzerinin suyla 1 L ye tamamlanmasıyla hazırlanan bir
tamponun pH sı 4.74 tür. Bu tampona 0.020 mol NaOH
eklenirse çözeltinin pH sı ne olur?

Tepkime öncesi,
mol HC2H3O2 = mol C2H3O2−

pH = pKa + log [baz]

[asit] sıfır
pH = pKa = 4.74
Acids
and
Bases
1. Nötralleşme reaksiyonunun
çözeltideki zayıf asit ve
eşlenik bazının miktarını
nasıl etkilediği önce
belirlenir.
2. Çözeltinin yeni pH sını
bulmak için Henderson–
Hasselbalch eşitliği
kullanılır.
0.020 mol NaOH 0.300 mol asetik asit ile
tepkimeye girer:

HC2H3O2(aq)+OH−(aq) →C2H3O2−(aq) + H2O(s)

HC2H3O2 C2H3O2− OH−

Tepkime öncesi 0.300 mol 0.300 mol 0.020 mol
Değişim -0.020 mol +0.020 mol -0.020 mol
Tepkime sonrası 0.280 mol 0.320 mol 0.000 mol

Henderson–Hasselbalch eşitliği kullanılarak yeni

pH hesaplanır:
(0.320)
pH = 4.74 + log
(0.280)
pH = 4.74 -0.058
pH = 4.68
Titrasyon

Bilinen derişimde asit

(veya baz), yavaş
yavaş baz (veya asit)
çözeltisine eklenir.
Bir titrasyon işleminde, miktarı ya da derişimi
tayin edilmek istenen maddeye (analit), derişimi
kesin olarak bilinen standart bir çözelti (titrant)
dikkatli bir şekilde büret yardımı ile kontrollü
hacimlerde ilave edilir. Standart çözelti diğer
çözeltilerin derişimlerini belirlemede kullanılır.
Dönüm noktasının belirlenmesi için genellikle
uygun bir indikatör kulanılır.
Eşdeğerlik noktası
asit miktarının
stokiyometrik
oranda baz
miktarına eşit
olduğu noktadır.

Eşdeğerlik noktası
pH metre veya
indikatör
kullanılarak
belirlenir.
 İndikatörler Renk Değişimi pH Aralığı

Timol Mavisi Kırmızı-Sarı 1,2-2,8

Bromofenol Mavisi Sarı-Mavi 3,0-4,6

Kongo Kırmızısı Mavi-Kırmızı 3,0-5,0

Metil Oranj Kırmızı-Sarı 3,2-4,4

Bromokrezol Yeşili Sarı-Mavi 3,8-5,4

Metil Kırmızısı Kırmızı-Sarı 4,8-6,0

Bromotimol Mavisi Sarı-Mavi 6,0-7,6

Krezol Kırmızısı Sarı-Kırmızı 7,0-8,8

Timol Mavisi Sarı-Mavi 8,0-9,6

Fenolftalein Renksiz-Kırmızı 8,2-10,0

Alizarin Sarısı Renksiz-Kırmızı 10,1-12,0

KUVVETLİ ASİTİN KUVVETLİ
BAZ İLE TİTRASYONU

Başlangıç
noktasından
eşdeğerlik noktası
öncesine kadar
pH yavaş yavaş
artar.
 Eşdeğerlik noktası
öncesi ve sonrası pH
hızlı bir şekilde artar.

Bu bölgede renk
değiştiren
indikatörlerden
herhangi biri bu
titrasyonda
kullanılabilir.

(fenolftalein veya metil

kırmızısı)
 Eşdeğerlik noktasında,
mol asit = mol baz
Çözelti su ile tuz (bazın katyonu ve asidin
anyonu) içerir.
Bazın fazlası
eklendiğinde, pH
daki artış yatay
duruma gelir.
 ZAYIF ASİDİN KUVVETLİ BAZ
İLE TİTRASYONU

 Asidin eşlenik bazı

oluştuğu zaman pH yı
etkiler
 Eşdeğerlik noktasında pH
>7 dir.
 Fenolftaleyn bu
titrasyonlarda kullanılan
yaygın bir belirteçtir.
Eşdeğerlik noktası öncesi her noktada,
titrasyon esnasında çözeltinin pH sı o
andaki asidin miktarı ve oluşan eşlenik
bazının miktarı ile belirlenir.
Zayıf asit
titrasyonlarında,
başlangıç pH sı
daha yüksek olur
ve eşdeğerlik
noktası öncesi pH
değişimi daha az
olur.
ZAYIF BAZIN KUVVETLİ ASİT İLE
TİTRASYONU

Eşdeğerlik
noktasında pH < 7
dir.
 Genellikle metil
kırmızısı kullanılır.
POLİPROTİK ASİTLERİN
TİTRASYONU
Bu tip
örneklerde her
ayrışma için bir
eşdeğerlik
noktası olur.

Her bir
eşdeğerlik
noktası için
farklı
indikatörler
kullanılır.
 ÇÖZÜNÜRLÜK SABİTİ

BaSO4 ın sudaki doygun çözeltisinin

çözünürlük dengesini ele alalım:
BaSO4(s) Ba2+(aq) + SO42−(aq)

Dengenin denge sabiti

ifadesi

Kçç = [Ba2+] [SO42−]

Acids
çözünürlük çarpımı and
Bases
 Kçç çözünürlük ile aynı değildir.

 Çözünürlük genellikle 1 L çözeltide çözünenin

kütlesidir.

1 L çözelti (g/L)

100 mL çözelti (g/mL)

mol/L (M)
 ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER

 Ortak-iyon etkisi
Denge çözeltisindeki iyonlardan biri
çözeltide çözünmüş olarak var ise, denge
sola kayacaktır ve tuzun çözünürlüğü
azalacaktır.
BaSO4(s) Ba2+(aq) + SO42−(aq)

Acids
and
Bases
 pH etkisi

 Bir madde bazik

anyona sahip ise,
asidik çözeltide daha
fazla çözünecektir.

 Asidik katyonlu
maddeler bazik
çözeltilerde daha
fazla çözünürler.
 Kompleks iyon etkisi
◦ Metal iyonları Lewis asidi gibi davranırlar
ve Lewis bazları ile kompleks oluştururlar.

 Kompleks iyonların oluşumu bu tuzların

çözünürlüğünü arttırır.
 Amfoterlik
◦ Amfoterik metal oksit
ve hidroksitler
kuvvetli asit ve
bazlarda çözünürler,
çünkü onlar hem asit
hem de baz olarak
davranabilirler.
◦ Örnek katyonlar:
Al3+, Zn2+, ve Sn2+.
 Çökelek oluşur mu?

Denge çözeltilerinde Q kütleler etkisi

ifadesidir. Kçç gibi yazılır ancak kullanılan
derişimler çözeltideki başlangıç
derişimleridir.

Çözeltide,
 Q = Kçç ise sistem dengededir ve çözelti
doygundur.
 Q < Kçç ise Q = Kçç oluncaya kadar daha
katı çözünecektir.
 Q > Kçç, ise Q = Kçç oluncaya kadar tuz
çökecektir.
Acids
and
Bases
İYONLARIN SEÇİCİ OLARAK
ÇÖKTÜRÜLMESİ

Bir karışımdaki
iyonları ayırmak
için tuzların
çözünürlüklerinin
farklılığından
yararlanılır.
Örnek 1
Örnek 2
Örnek 3
Örnek 4