Kunstgeschiedenis vanaf 1900

13/02: Les 1 DEEL1 INTRO (Liesbeth Decan)

Beeldende Kunsten (schilderkunst, beeldhouwkunst, fotografie, installatiekunst, …)

EXAMENVERDELING + LESVERDELING
Liesbeth Decan Beeldende Kunsten
Pascal Vandelanoitte: Audiovisuele Kunsten, muziek
Sandy Claes: Design (grafische vormgeving, product design, architectuur, beeldverhaal, …)

6 Hoofdstukken van +/- 2 deccenia

- Ppt les
- Introductietekst socio-politieke tekst en kunsten van deze periode

Het begrip “kunstgeschiedenis” problematiseren

- Pioneers: allemaal witte mannen, decolonisatie
- Tijdsgeest van deze periode over wat als kunst beschouwd kan worden
- Valt samen met de Westerse “canon”
o Pablo Picasso was een pioneer (1881-1973)
 Blauwe periode, roze periode, demoiselle d’avignonSamen met
bracque specifieke stijl
o Samen met bracque specifieke stijl
o Hij beantwoordt eurocentrisch bepaalde criteria
 Oriinaliteit: vernieuwer
 Groot en divers oeuvre
 Mannelijke witte kunstenaar
 Werkte in Parijs/ Europa

- De “canon”
o idee van centraal verhaal
o idee van universaliteit, men denkt dat het onafhankelijk van tijd en plaats
geldig is
o claimt neutraliteit en representativiteit
o de canon is overal, bijvoorbeeld in boeken, musea, exposities, de kunstmarkt,
cultuurbeleid, populaire cultuur (in films, series, sitcoms, enz.)
- maar eig representeerd ‘de canon’ slects een fractie van de kunstproductie
- als we van een feministische of decoloniserende perspectief naar picasso zijn werk
kijken dan kunnen we ons afvragen wat voor een beeld naar voor schuift, zijn
inspiratie van afrikaanse maskers en beelden (culturele appropriatie)
- veel avanguardisten: soort van primitisme beeld van de afrikaanse kunst en cultuur
als zuiver niet besoedert door de moderniteit.

Naar een andere kunstgeschiedenis….

- Herbekijken van conventionele concepten en opvattingen zoals de centrum-periferie
tegenstelling, het idee van avant-garde en vernieuwing versus traditionele kunst, enz
- Onthullen van blinde vlekken: vrouwelijke kunstenaars, critici en handelaars,
internationale beweging die moderne kunst vormgaf wereldwijd, enz
 - Focus op minder voor de hand liggende protagonisten: kunstcritici, diplomaten,
politici, handelaars, veilinghuizen, onafhankelijke kunstorganisaties, enz. => sociale,
politieke en economische kanten van de kunstgeschiedenis
- Licht werpen op andere soorten objecten
- Bewust zijn van de positie van waaruit je schrijft, kijkt, leest, werkt, …
- Laatste jaren: onstan van ‘nieuwe kunstgeschiedenissen” (digitale databanken) met
o.M. meer aandacht voor vrouwelijke kunstenaars en kunst uit zgn ‘perifere
gebieden’ bv: Wikipedia, Europeana, Google Arts& Culture (dit os nog steends enkel
een ‘selectie’

DEZE LES TOCH Hierarchie kunsten proberen doorbreken + andere perspectieven dan de
westerse kader ookal basis nog steeds de westerse kader want we studeren hier want het
blijven belangrijke referentiepunten

HOOFDSTUK 1: ca 1900-1920: ontstaan van allerlei avant-garde stromingen (-ismes’)

Fauvisme, cubism, dadaisme, futurism, constructivisme, expressionisme

 Heel verschillend, maar ook gemeenschappelijke kenmerken:

o Breken met de academische conventies van de 19de eeuw
 In dat ‘breken met artistieke conventies’ bouwen de avant-gardisten
ten delen voort op het “post-impressionisme”, met o.a. Paul Cézanne,
Georges Seurat, Vincent Van Gogh, Paul Gauguin
 Deze kunstenaars zullen een grote invloed uitoefenen op de
ontwikkeling van de (westerse kunst aan het begin van de 20ste eeuw)
 Paul Gauguin: Het visioen na de preek/ Jacob met de engel 1888;
Manao Tupapau 1892 (vorm van abstractie waarneembaar, die hier
ook staat voor religie – mysogene verbeelding van de vrouw,
zoektocht naar een verloren oorspronkelijkheid; puur vanuit opbouw:
symboliek wordt belangrijker dan realisme)
 Paul Cézanne (bekend voor fruit en landschappen; wat doet hij ten
opzichte van de traditie van het realisme: hij gaat de wereld
vervlakken; objecten reduceren tot hun geometrische basisvorm;
andere benadering van de diepteweergaven, verschillende
perspectieven in 1 schilderij; hij verandert de kijkervaring, dit zal
verder worden geduwd door de kubisten)
 Geroges Seurat (bekent voor pointillisme; ipv van korte strepen van
imporessionisme, hij baseert zich veel op kleurtheorie dat 2 kleuren
naast elkaar elkaar beinvloeden
 Vincent Van Gogh (lijn en kleur zijn emotioneel geladen:
expressionisme)
o Individuele kunstdisciplines staan in relatie tot en meer alomvattend project
van Totale Kunst
 Verschillende kunstenaars werken in verschillende disciplines
 Kunst en leven moeten samen komen
o Manifesten
 die ze schrijven over hun kunststromingen waaraan kunstenaars actief
aan deelnamen (met ruzie maar gemeenschappelijk project)
 Beïnvloedt door WW1; geen werkmateriaal, geen communicatie,

invloed op subject
o Gemengde reacties van het publiek
 Verwachten actieve participatie van het publiek; verwachting van
onmiddellijke reactie
 Sommige fantastisch, sommige rommelig en niet nodig
 Ambitie om het leven zelf te transformeren

Vandaag: Fauvisme en expressionisme

Fauvisme

- Fauvisme vertrekt van het pointillisme

- in 1904 Henri Matisse ontmoet Paul Signac (belangrijke pointillist naast Seurat) in
Saint Tropez; Signac leert aan matisse de divisionistische schildertechniek
(verschillende kleuren niet mengen maar onmiddellijk op het doek brengen zodat ze
naast elkaar die kleur naar voor brengt)
- Matisse maak ter gevolge een schilderij gebaseert op Les Fleurs du Mal de Charles
Baudelaire: luxe calme et volupté: niet gemaakt uit puntjes maar uit kleine streepjes
+ hij brengt ook bepaalde contourlijnen aan, strikte regels van het pointillisme
worden overtreden, het schilderen gaat verder weg van realisme; het werk van
matisse en andere fauvisten (scheldnaam=> naam van beweging)
- De fauvisten gebruiken vaan ook kleuren die niet overeenkomen met de realitet +
vervorming realiteit
- Op salons 1905, stelden enkele fauven hun stukken voor o.a. Femme au Chapeau
1905; onnatuurlijke kleuren, geen duidelijk achtergrond, mikpunt van publiek; pot
verder in het gezicht van het publiek, mensen kochten het werk; la raie verte werd
als choquerend ervaart, het kleurgebruik brengt oop een emotionele geladen
- André Derain (1880-1954) andere belangrijke fauvist: le séchage des voiles 1905;
charing cross bridge 1906 (geen conventionele kleuren, met perspectief spelen
- Emilie Charmy is kunstenaar geworden tegen de aanvaarde normen; heel
decoratieve nature morte en bloemen maar ook La Loge 1902 (kamer vol
prostituees) ze gaat van postimpressionist werk naar fauvist werk (meer en meer
abstract); kimono vrouw van Matisse; soort van exotisme (Japanse mode)
- Rik Wouters (Belgisch fauvist), vrouw nel Les Rideaux Rouges 1913; Fauvisme als heel
optimistisch kleurrijke stroming
- Uit Servië Nadezda Petrovic 1905
- Soms wordt fauvisme uitgerekent tot : … een van de expressionismen

Expressionisme(n)
- Niet één groep/beweging, maar verschillende
o In gemeen: in revolte tegen alle voorafgaande tendensen in schilderkunst om
de realiteit te willen simuleren, en tegen de kunst die en wereld buiten de
schilderaar zelf wilden oproepen (symbolisme; tafereel bv)
 Surrealisme bestaat niet binnen expressionisme
- Uiten heel expliciet HUN subjectief gezichtspunt, van waaruit ze de wereld
(vervormd) weergeven, dmv groteske overdrijving en een heel levendig, dynamisch
 gebruik van vormelijke elementen (ook al geen school met strikte regels zoals de
traditie is)

- Ook zekere coherentie thematiek: destructieve krachten (oorlog, geweld, de gevaren

van het leven in de stad, ondergang van de beschaving) of verlossende krachten
(liefde, verlangen, religie, natuur, krankzinnigheid, dronkenschap)

- Geassocieerd met Duitstalige Europa/ Duitse expressionistische groep

1) Die Brücke
- °1905
- Door vier architectuurstudenten in Dresden: Fritz Bleyl, Erich Heckel, Ernst Ludwig
Kirchner en Karl Scmidt-Rottluff
- Naam > friedrich Nietzsche, Also Sprach Zarathustra 1883-1892, “demens is een
koord, gespannen tussen dier en Ubermensch – een koord boven een afgrond, is hij
een brug en niet een einde”
- Wilden tehen de heersende academische stijl een nieuwe manier van artistieke
expressie vinden, die de brug zou slaan tussen verleden (Dürer, cranach,
houtsnijkunst) en heden
- Ook brug tussen leven en kunst ( via een meer instinctieve, natuurlijke manier van
leven en kunst
- Ontbonden in 1913
- Erst Ludwig Kircher: ipv architecuur aan kunst wijden; wilden een nieuwe
kunstexpressie vinden die en brug zou slaan en verbinden met hedendaagse
thematieken + nationale identiteit door bv houtsnijkunst zie Nackte Tanzerinnen en
Bathers Throwing reeds -> jongeren die als tegenreactie meer naar natuurlijke reactie
in tegen de nieuwe urbanisatie en imperialistische politiek in Duitsland; Street 1908
Kircher (roze, rood, giftige groen, drukke straat, maskerachtige gezichten van de 2
vrouwen die naar onz toe kijken, kind met oren dichthouden die doet denken aan de
Schreeuw van Munig, vervormde ruimte, sterke vervlakking: angstaanjagend beeld)
o Zoals fauvisme: kleurgebruik, vervlaking, etc
o Soort blazé attitude tov omgeving en burgers; paradoxale alienatie die hen
verbindt: metropolitan type
- Traditionele technieken maar met hedendaagse thema’s; ze hadden een atelier,
naaktheid en vrijheid staan centraal, symboliseert een maatrschappij die ver was van
de hedendaagse moderniteit, urbanisatie, …

14/ 02: Les 2 INTRO DESIGN Sandy Claes

Wat is Design?
- Design als heel breed concept, kritische kijk
- Design direct gelinkt aan meubels, dure dingen
- “Design is to design a design to produce a design”
o Noun general concept of the field
o Verb action or process
o Noun idea or proposal
 o Noun some finished product actual result
- Design is terug te vinden in heel veel disciplines (book Ulrich…)
- Schema Four orders of Design (Buchanon)

- Verschil tussen design en vormgeving: vormgeving is een onderdeel van design,

vormgeving is meer gefocust op iets mooi maken, design om iets op te lossen
- Context kan niet losgekoppeld worden van de context van de maatschappij, vooral
voor design die gericht is om problemen op te lossen
o Sears Catalogus 1899 (ontwerp cover: overweldigend/ too much, …); je mist
de boodschap
o Context voor lessenreeks komen uit Sparke P (2013, An introduction to design
and culture: 1900 to the present

Hoofdstuk 1: Design in de periode 1900-1920

Naar design als discipline

- Bewegingen die ervoor zorgden dat design als een discipline werd beschouwt.
- Context: industriele revolutie: machinale productie, minder ambachtelijke werken,
loondienst, ontwerp had nog niet een rol, niet losgekoppelt van de hele
productieprocess
o De producten hadden dus geen achterliggende basis, het gebruiksgemak en
aantrekkelijkheid werd geen aandacht aan besteed
- ‘Arts & crafts’ was een beweging (geen designstroming want stromingen hebben een
vormgevingskwaliteit en processkwaliteiten) die voor een ideologie ston om meer
aandacht te besteden aan het concept achter de productieprocessen
- Beweging geleidt door William Morris ( & john Rusky)
- William Morris: Integere Productie
 o “Geen slaven van de machines”: de makers, de loonslavers & de consument
de verkoper di daar geld voor gaat geven die zijn ook slaaf, ze hebben geen
smaak
o ‘Toegepaste kunsten’ als naam voor design
o Heeft een bedrijf; hij wou meer schoonheid in het leven; in dagelijkse
objecten smaak brengen naar de consumenten; eerlijke handel voor maker
en consument
o Innerlijke Conflict: duur als er tijd in een object gestoken werd; maar dat
betekent dat objecten niet betaalbaar zijn voor de grote massa >< industriele
revolutie heeft consumptie voor de massa mogelijk gemaakt
o Alles wat je in huis had moest mooi zijn ook al had je niet veel; wanneer je je
omringt met mooie dingen dan ga je beter
- Sussex Chair designed door Phillip Web, Borduurwerk door May Morris: meer
aandacht voor vrouwen in design, juweelkunst: een gild met enkel 100tal vrouwen
- Ethiek in Design: respect voor de energie die erin gestoken is om na te denken in de
vooraf moment; niet enkel zichtbaar in productieprocess: meer ethische houding /
respect voor deze objecten MAAR kritiek: de betaalbaarheid
- Gordon Russel: Betaalbaarheid
- Ook kritiek op morris omdat hij een elite bedrijf heeft waardoor hij commerciële
bedrijf, de rol van kosten-efficientie maakt ook deel van design, om dingen
betaalbaar te maken moet het inzicht in de kostenefficientie tellen
- In die tijd werd arts & crafts nog niet gelinkt aan knutselen

Arts and Crafts in America

- Simpeler, minder gedecoreerd
- Meer verleid door het sociale idee en het ethische idee die aanhangen aan de arts en
crafts
- Louis Comfort tiffany 1899
- Frank Lloyd Wright: westerse en oosterse invloed 1893;
o Fallingwater 1935 (organic design architectuur)
o Horizontaliteit van het oosterse
o Larkin gebouw 1904-1906: office building met open space, je moet al een
goed concept hebben van wat je wilt; andere sociale omgeving, niet enkel
over schoonheid maar over sociale interacties
- Arts and crafts heeft invloed op vele stromingen zoals art nouveau

Art Nouveau

- Kenmerken
o Natuurlijke vormen
o Sierlijk
o Victor Horta (Hotel Tassel – 1893); Belgische architect
o Van waar komt die plotse interesse in Art nouveau?
 Van de wetenschappen
 Ernst Haeckel: report on the Siphono…
 Karl Blossfeldt, Phacelia Tanacetifolia Wild heliotrope
  Emile Gallé: Vazen (niet enkel architectuur)
- Als het economisch goed gaat: veel uitbundigere stijlen, decadent, luxueuze
materiaalgebruiken
- Winsor McCay: Little strip nemo in slumberland 1905: andere manier om een
sequentie van beelden op te bouwen
- Arthur Nelissen
- Antoni Gaudi: Casa Battlo 1906: natuurlijke vormen erg overdrijft, hij verdrijft die
zoektocht in alle aspecten
- Hector Guimard Metro 1906: art nouveau werd ook gebruikt in de straattaal:
esthetische kwaliteiten met de mechanische, de utilitaire; in de jaren 60 terug een
esthetische waardering hiervoor

Design, vormgeving & nieuwe technologie

- Technologie: er is vaak angst rond technolohie; hoe grafisch, visueel technologie
aantrekkelijk maken voor consumptie
- Stofzuiger: Moderl O – 1908
- Door art nouveau een toegevoegde waarde aan technologische objecten geven, ook
via design van advertentie voor die objecten van verlangen

Functionalisme
- Esthetiek die rationeler, simpeler is dan art-nouveau
- Een stijl die zich meer toelaat voor industriele productie, meer gefocust op wat de
machines al kunnen en hoe kunnen we dat functioneel maken?
- Die spanning tussen decoratie en functionalisme zit doorheen heel de geschiedenis
(ook modernisme en post-modernisme) bundigheid vs het meer rationele
- Adolf Loos schreef een manifest; hij was een metzer in de bouw die zich heeft
bijgeschoold als architect, voor die tijd de ‘simpelere cafe museum’, kreeg bijnaam
nihilismus (weinig decoratie
- De manifest: ‘Ornament und Verbrechen’/ ‘Misdaad & Ornament’ 1908
o Hij beschrijft het ornament als misdadig
o Hetzelfde idee als in arts and crafts: hij wilt de ambachtslieden, de
vakbondslieden naar voor brengen maar hij vindt dat ornamenten, een
verlies van tijd is, ze zouden beter hun tijd in iets functioneel zetten, iets dat
goed werkt dan uit de pure krullen
o Ruzie want loodrecht op wat art nouveau voor staat
o Het word pas in 1921 wanneer het in de tijdschrift lesprit nouveau
gepubliceert wordt opgepikt.
o Daarmee ligt de basis voor de modernisme die gaat komen
- Le Corbusier: Villa Savoye 1928-1931; aandacht besteden aan constructies die heel
minimaal zijn, die een constructie kunnen dragen, veel geometrische stijl structuur
bouwen (ook kritiek op want mensen waren niet altijd goed in die huizen)
o “waarom ga je flessen stoelen en manden decoreren?” “ zijn bruikbare
objecten, luxe zit in het gebruiksgemak, moderne decoratie heeft geen
decoratie” gedecoreerd in zijn beleving niet zijn esthetiek” decoratie zou in de
kunsten moeten blijven
21/02/23: Les 3 EXPRESSIONISME(N)

- kleur als betekenisdrager, geen realistische kleuren ; in gemeen met vincent van
gogh; blazé attitude aka metropolitan type, zich beschermen van omgeving en zich
dus afschermen door alienatie
- begin terug Die Brücke vorige les + Kirchner als soldaat, Nazisme: kunst wordt als niet
Duits beschouwd, groot deel weg en één tentoonsteling voor spot 6 kunstwerken
voorgesteld die ontaarde kunst en spot maakte met avantguadre kunst
o puppetlike, overweldigend, gestylyseerd
o levendig, hoekige vormen, scherp heel verticaal
o drukke compositie, verstikkend van de stad,
o nog meer vervormd dan vorige les
o figuren nog meer angstigst, nog meer blazé
o vrouwelijke figuren: prostitués en hun klanten (rijke mannen); bekritisering
vande bourgoisie in/ en de stad
o 1913: hoogtepunt carriere en inde die brücke
o Tegenin van academische schilderen, van artistieke conventies en bourgois
maatschappij
o Stad als bron van intrige en gevaar
- WW1: breuk in de kunstgeschiedenis
o Kunstenaars aan het front
o Heel veel kunst werd beoordeeld door de nazis
 Avant-guarde kunstenaars werden beoordeeld
 600 schilderijen van kirchner werden geconfisceerd
 25 schilderijen werden gepresenteerd in de “entartete kunst”
tentoonstelling in München in 1937 waar in tegenstelling ‘authentieke
Duitse kunst’ werd voorgesteld aan het publiek in de “Grösse
Deutsche Kunstausstellung
 Spottentoonstelling, gratis
 Bezocht door 2 milljoen mensen
 Propaganda goed gewerkt

DER BLAUE REITER

- Andere bekende kunstenaarsgroep
- 1911-1914
- Russische expats en enkele Duitse kunstenaars
- Opgericht door Wassily Kandinsky, Alexei von Jawlensky, Marianne von Werefkin,
Franz Marc, August Macke, en Gabriele Münter
- München
- Als reactie tegen “Neue Künstlervereinigung” die in 1909 was gesticht door kadinsky
naar aanleiding van (n.a.v. afwijzing van Kadinsky’s LAATSTE OORDEEl in 1911)
- Genoemd naar “Der Blaue Reiter” (1903), kunstwerk van Kadinsky
- Franz Marc, Blue Horse
- Blau = spiritualiteit, hoe donkerder hoe spiritueler
- Über das geistige in der kunst – Kadinsky –
o Boek : pleidooi voor sopiritualiteit en expressie van gevoelens boven de
naturalistische realiteit, boven het realisme
 o Nieuwe picturale categorieën; hij verbindt kunst en muziek: nieuwe termen
zoals ‘composities, improvisaties en impressies’ voor zijn werk gebruiken
o Focus op spirituele leidt tot abstracte kunst, wat we zien in het dagdagelijkse
leven neemt af in belang
o Reduceren van complexe gevoelens als impressies van simpele lijnen en
vormen
- Verschillende benaderingen en doelen per kunstenaar maar ze delen
gemeenschappelijke visies om
o Spirituele waarheden vie hun kunst naar voor te brengen en naar voor te
brengen
o Moderne klunst naar hoger niveau brengen
o Link tussen kunst en muziek
o Spirituele en symbolische associaties van kleuren
o Intuïtieve benadering van kunst weg van de realiteit proberen na-apen
- Realiseerden tentoonstellingen met afbeeldingen van hedendaagse kunst,
kinderkunst, werk van buitenlandse kunsten, maar ook van Gogh, …
- Evolutie naar abstractie, wat hij beschreef als ‘pure kunst’, puurheid
- Kadinsky geïnspireerd door art nouveau
- Een pure kunstwerk = een expressie bereikt door een behandeling van kleur vorm
vlak en lijn
- Hij heeft enorm gereisd: hij zag fauvisme, neo-impressionisme; hij leerde deze
stromingen door ze toe te passen om dan tot zijn eigen stijl te komen
- Zie kunstwerken around min 34
- Titels (compositie VII) ook abstract: helpt niet om werk te lezen, heel veel visuele
etudes
- Form itself, even if completely abstract, has its own inner sound. Link met iets
auditief (link muziek
- Impressies die spontaan tot stand komen maar wel realiteit als vertrekpunt heeft
maar heel snel intuitief verwerkt tot een schilderij
- Improvisations (moeilijk te onderscheiden van impressies): eerder uit het onbewuste
komen terwijl composities eerder vormelijke doel
- Spirituele leven van een mens, via kunst de mens naar spititualiteit brengen
- Onderscheid tussen warmen en koude kleuren
o Warme kleuren: geel naar aarde verwijst, moeilijke pijnlijke zaken
o Koude kleuren: concentrische, rust

- Gabriele Münter, eerder onbekende figuur in Duitse expressionisme

- Woont met Kadinsky
- Gesteund door haar ouders, maar als ze sterven beslist ze om samen met haar zus
om een reis in the US; ze beslist om houtskunst, drukkunst
- Als ze terugkeert beslist ze om een vrouwenacademie te starten: kunstlerinnenverein
want in de gewone opleiding waren vrpuwen niet toegelaat
- Daara beslist ze om te studeren aan de falangsacademie opgericht door die russische
avant-guarde
- Zal in die context evolueren naar een samenwerking met kadinsky (liefdesrelatie 10
jaar); summer school in München die heel belangrijk was voor haar carrière: touche
de pinceau
 - Sterk beinvloed vanaf 1908 door matisse, fauvisme etc
- Landschappen en imaginatieve landschappen: interactie tussen natuur en mens
- Kadinsky zal Münter haar kleurengebruik overnemen
- In 1911, is Münter één van de eerste om met der blaue Reiter te exposeren

- Etsen en coaling: Käthe Kollwitz, woman with death child (1903), beroemd voor haar
afbeeldingen van het menselijk leed op arme mensen; oorlog op de mens

DEEL 2
Expressionistische beweging: niet alleen binnen de schilderkunst, tekenkunst, houtsnijkunst,
ets en sculptuur maar ook binnen de muziek, architectuur, dans en cinema.

Voorbeelden

Expressionistische cinema: Poster of Das cabinet des dr. Calgari in 1920 (al wat later)
- Verhaal van een hororfilm; een hypnostiseur die een slaapwandelaar gebruikt om
moord te plegen
- Kronkelende lijnen, scherpe lijnen, decor hoofdzakelijk geschildert, niet realistisch
meer zoals theater; heel invloedrijk in de horrorfilm genre (eerste), verzinsel van
patient uit ziekenhuis,
- Director: Robert Wiene, script: Hans Janowitz en Carl Mayer
- Set design: Walter Reimann & Walter Röhig

Expressionistische dans: vrije dans, Aussdruckdans, moderne dans, danstheater

- Nieuwe term rond 1900 die bestaat als reactie tegen klassieke ballet
(gewichtsloosheid, perfecte elegantie)
- Minder regels, vrijer
- 20ste eeuw, veel invloed op latere dansen (keesmaker bv)
- Isadora Duncan (1877/78-1927); blote voeten,
o Kunstenaar zal zelf haar gevoelens uitdrukken, eigen choreograaf eigen
emoties
o Artistieke creatie niet louter entertainment
o Minder gericht op technische virtuositeit, meer gericht op expressie emoties
o Inspiratie oude griekenland,
o Feministische dood: ze zat aan de stuur mdr
- Mary Wigman (1886-1973)
o Hexentanz; new german danz
o Danstherapie
o Nieuwe schoenen, geichtsloosheid was helemaal niet meer belangrijk

Expressonistische bewegingen in Bulgarije, Hongarije; ook in België:

- Paul van Ostayen (in antwerpen geboren) dichter aka flamigant en dandy
- Signaal dat de lezers oproept om voor een betere rechtvaardiger wereld leven te
leiden
- Hij moet vluchten naar Berlijn na de oorlog,
- Bekent voor zijn gedichtebundel die hij schreef in de gevangenis in Berlijn
- Typografisch expressionisme
KUBISME(N) (1907-1919)
- Verschillende uitingen
- Braque, Picasso

Kubisten
- Verwierpen het idee dat kunst de vormen, texturen, kleuren en ruimtes uit de
werkelijkheid moesten imiteren en omarmden idee dat schilderkunst een realiteit op
zichzelf kan verbeelden
- Verwierpen daarbij traditionele lineaire pespectief, naar voorbeeld van bv. Paul
Cézanne
- Deels gestuiurd door de opkomst van fotografie, meer in staat om de werkelijkheid
weer te geven
- Schilderkunst MOEST niet meer de realiteit weergeven, kon vrij zijn
- Met als gevolg een vervlakking van het schilderoppervlak, niet meer een
diepteweergave willen creeren, proberen op een vlak 1 ruimte weer te geven.
- Les demoiselles d’avignon: proto-kubistische periode; maskers gezichten,
o Cézanne invloed op picasso
o Picasso brengen naar (in samenwerking met George Braque)
 > analytisch kubisme (1907-1912), Three women, 1908
 Ook voor landschappen
 Portrait de daniel-henri Kahweiler 1910
 The portuguese (the emigrant) herfst 1911-begin 1912 door GEORGES
BRAQUE)
o > vanaf 1912: “synthetisch kubisme”: meer speels, simpelere kubisme
 Fruit dish and glass 1912
 Collage wordt geintroduceerd: mixed media, trompe-l’oeil effect;
eerste papier coller
 Picasso: still life with chair caning 1912 (synthetisch kubisme Picasso)
 Violin 1912, Picasso
o Marie Laurencin: section d’or aka le groupe de puteaux (c
 Group van dichters, kunstenaars, schrijvers die binnen het kubisme en
het morphisme werkten
 Ze hielden bijeenkomsten bij de duchamp brothers en woonden in
puteaux
 Group actief tussen 1911-1914
 Scandaal van controversiele expositie; salon de la section d’or, bracht
het kubisme naar een groter publiek,
 De belangrijkste kubistische expositie van voor de WWI
 Marcel duchamp ‘nu descendant un escalier’ n°2; hij werd uit
de group gesloten want het was niet genoeg kubistisch
(kubistisch futurisme)
 Kubisme word een dogma, met regels
 Overgang naar USA -> readymades
21/02/23: Les 4 Film van vertier tot kunst (Pascal Vandelanoitte)

Vandaag 1900-1920

Volgende lessen
Duits expressionisme
Jazz evolutie en revolutie
Nouvelle vague and new waves international
Video

Maatschappij op bewegenlijke jaren die film beinvloedt heeft

- Fin de siècle & vooruitgangsgeloof - Jazz

- Onrust in Balkan en Oost-Europa - WW1
- Grammofoon
- Russische revolutie

Pre-cinema & Vertier : fotografie an optische attracties (zoepraxiscoop, phenakistoscoop)

Voorgeschiedenis en prille cinema Wetenshappelijke Observatie (niet enkel speelgoed)

De geboorte van cinema – versie 1: Lumière

FR: Lumieres producenten van fotografische platen

1894: vraag films te maken kinetoscopen
 Maken eigen camera + projector
 Licht en draagbaar: Camera kon wereld rondreizen (snel ook gedaan piramides enz…)
 Eerste fillmpje, maart 1895: Workers leaving factory
In begin allemaal heel eenvoudig maar Kernwoord: registratie: camera op statief en dingen
registreren die zich buiten afspelen

Repas de bebe: marketing van camera voor de gewone mensen zodat ze hun eigen leven ook
kunnen documenteren.

Démolition d’un mur: Manipulatie daarna creëren

De Geboorte van cinema – Versie 2: Edison

Kinetograaf 35mmm filmstrip

Kinetoscoop: kijkdoos
Beperkingen:
- Maximaal 20’’
- Logge camera, elektrisch aangedreven > zit vast aan studio waardoor kernwoord hier:
enscenering wordt: “kijkcafés, zakelijk model.

Serpentine dances
MAATSCHAPPELIJK CONTEXT

Tijd “rijp” voor cinema

- Evoluties in beelden en beeldtaal
- Publiek: tijd en geld nodig
- Urbanisatie
- Vooruitsgangsegloof
Betalende voorstellingen: lucratieve voorstellingen

Filmvoorstellingen

Eerste films:

Favoriete onderwerpen in het begin:

- Beweging filmen van mensen en of objecten
- Toeristische atracties
- Eerste pogingen wat meer spanning toe te voegen, bvb: demolition d’un mur

Heel snel gaat men verhalen vertellen: film en filmtaal evolueert zeer snel
- Beweging
- Closups
 Films worden complexer
- Vb: Williamson: the big swallow 1901: niet meer louter realiteit maar ook fantasie

Verhalen vertellen: verbeelding

- Méliès: toeval leidt tot ‘jump cut’: film stoppen maakt het mogelijk om personages
plots te laten verdwijnen of verschijnen
- Film meermaals belichten 2de mogelijkheid
o Un homme de têtes, 1898
o L’hhomme-orchestre, 1900
o Le mélomane, 1903
- Nog zeer theatraal, maar brengt fictie binnen
- Ondanks trucage; heel geloofwaardif met mengeling van animatie en live action
o Le voyage dans la lune, 1903
o Music elektri pop french group
- Weglaten van tijd en plaats, niet hetzelfde tijdsverloop als in de realiteit, de kijker zal
invullen

Andere elementen
Montage:
Edwin porter, life of an American filmen

Verschillende plaatsen voor acties; laat éénheid los van scène los, bvb
- Montage binnen= scène
- Meerdere shots voor 1 scène
 - Vertelde tijd niet = filmische tijd
 Op 10 jaar tijd worden alle parameters van hoe films gefilmd kunnen worden
evolueert heel snel en worden complecxer en langer


FILM ALS KUNST`

Statuut van film wijzigt: culturele dimensie groeit

The assassination o f the duc de guise (1908, Charles…

????

Van nickelodeon naar movie palace

Prestige groeit > Grotere en duurdere filmzalen

Langspeelfilm
1915 Birth of a nation (Griffith
- Historisch prestige
- Gekleurd (blank) perspectief
- Vervolmaking montage
- Italie Cabiria (1914
- - groot décor, veeel verschillende locaties
- Lengte 2u
- Koppeling met kunst: originele muziek; tussentitels van d’annunzio

WERELDOORLOG I

Ervoor gefocused op verhaal: wie wat waar wannneer, een literair verloop vzn de gang van
zaken

Edison had enorm veel gepattenteert, dit werd onhoudbaar omdat niemand iets kon doen
zonder zoveel geld aan edison te betalen ook al hadden ze hun eigen camera in elkaar
gestoken

1914-1918
Impact enorm: VS (hollywood) domineert; filmproductie in Europa staat stil
Europa na WO1: roep om eigen filmtaal
Implosie experiment jaren ‘ 20
Mee beinvloed door samenwerking met kunststromingen: expressionisme, impressionisme,
futurisme, sovjet constructivisme

Avant-garde in film jaren 20

- Artistieke en creatieve vernieuwing

 - Verzet tegen dominantere artistieke stijlen, talen ,vormen: dingen op een andere
manier doen
- Kong en expressief
- Dikwijls samenspel over disciplines heen
- Dikwijls korte bewegingen waarna velen hun eigen weg gaan.

Futuristisch Manifest
Waar men dat futurisme: de machine, moeilijk, alles wat de mens veel tijd vraagt odoor de
machine geregeld gaat worden

Na-oorlogse context:
Enerzijds een “conservatieve reflex”
Anderzijds een positieve reflex “nie mal wieder”: men wil niet dezelfde
???

Abstracte Film/ Cinéma Pur

Niet-narratieve film
- werken met vormen & objecten
- Abstractie
- Samenwerking/ Samenspel met ritme en/of muziek
Mee beinvloed door
- Abstracte schilderkunst,
- Nieuwe experimenten in forografie
- Muziek en muzikale composities

Hans Richter 1921

Walther Ruttman

DADAISME
= mengvorm van allerlei disciplines kunst poezie theater grafisch ontwerp
Irrationeel, weg van het verwachtingspatronen
Toeval en verbeelding
Internationale beweging
Over kunst heen

Marcel duchamp
Paul van ostaiijne

DADAISME in film
Rene clair
Entre’acte 1924
Narratieve fimen maar die wel het absurde, irrationele invalshoek aan bod komt/ gebruikt
wordt.
Dilm asls creatief spel met francis picabia en muziek van Erik Satie (licht pianomuziek)

Ballet méchanique fernand léger 1924 link presentative

Impact griwel WW1 voelbaar
Invloed constructivisme en dadaisme

SURREALISME
Wilden een revolutie teweeg brengen in de menselijke ervaring door
- De burgerlijke rationele benadering te verwerpen tvv het leven
- De waarde van de lichaam
Man ray, le violon d’ingres
Dora maarn (shell hand), 1934

Surrealisme in film
Un chien andalou
(luis nunuel, Salvador dali, 1929

Breuk met traditionele narratieve film

Helpt ook om “film als kunst” te versterken
Invloed op lange termijn zeer groot

LES 5 DEEL 1 FURURISME – Liesbeth Decan (27_02_2023)

1909-1930 jaren

- Weinig te maken met de toekomst, eerder om de fascinatie voor de dynamiek, de

snelheid en de rustloosheid van moderne machines en het stadsleven – hand in hand
met een afkeur van alle sporen van het culturele verleden.
- we willen de levendigheid van de moderne tijden capteren
- Terug te vinden in alle media/ disciplines (voor futurisme nog meer het geval van
alles)
o Zelfs in de gastronomie: MANIFEST 1930
 (in Italy la cucina futurista) No more pasta, as it causes tiredness,
pessimism, and a lack of passion
 Perfect meals require harmony, food aesthetics are important
 Abolition of knife and forks
 Use of parfumes to enhance experience
 Some foods just to look at, not eat; synesthesie (versch zintuigen op
hetzelfe moment ervaren)
 Kleine hapjes, snelheid van culinaire ervaring
 Political, poetry, music forbidden or controlled
 Perfect meals incorporate machines, vibrations of motors, location,
scientific equipments, UV light to activate vitamins etc,
o Le figaro; link massa media, de massa bereiken (MANIFE2:52 PM 1909 door
Marinetti
 Alles word openbaar gemaakt
 Ook in rusland futurisme, paar jaar later overal in Europa
 Officiele start van de beweging door publicatie in Le Figaro
  Link met de massa
 Alle technieken en strategien die werkzaam zijn in de
massaculturele productie ook werkzaam zijn in de avant-
guarde, ze geloven in de ontwikkelingen in de media van de
maatschappij voor de avantguarde kunst, ze zullen dus de
journalistieek, de massadistributie en de reclame wereld
; een samenwerking mee zoeken
 Versmelting zijn van versch praktijekn met geavenceerde
vormen van technologie
o Inherent dynamism
o Openbreken van een object (link kubisme)
o Licht als vernietiger van vormen ( visueel ook vertalen)
o Een snelrijdende moto is mooier dan de overwinning
van samothrake (oudgrieks sculptuur, algemeen
aanvaard als holinistische cultuur; voorkeur voor een
industrieel vervaagdig object)
 Citatie manifest
o 1 liefde voor energie, roekeloosheid
o 2 moed rebelheid en poesie
o 3 literatuur slaap wij willen aggresisieve, salto, snelle
blabla
o 4 grootheid van de wereld verbeterd door snelheid
o 5 hymne brengen
o 7 nog slechts schoonheid in de strijd
o 9 we willen de oorlog verheerlijken, enige hygiene van
de wereld, nationalisme, militarisme patriotisme,
minachting voor de vrouw
o 10 musea, academisch vernietigen, stoppen van
feminisme, van moraal
 Verleden voorafmaken, musea = kerkhoven
 Sterk mysogene stroming die de oorlog verheerlijkt; link tussen technologie en
oorlogsvoering
 Zich als enig avantguarde stroming die zich bij een extreem rechtste politieke
houding verleent
 CRITISCH aankijken, gaandeweg een opkoming vinden bij de opkomende fascisme (-
mussolini)

REACTIE van Valentine de Saint-Point

- Figure metacharique 1913-1923
- Performances uitvoerde waarin ze een soort hallucineerde figuur voorstelde zonder
emoties maar eerder geometrische vormen
- Vrouwbeeld vooruitschuift tegen marinettis beeld
- In haar MANIFESTO della donna futurista
o Claimt ze een gelijkheid tussen man en vrouw, een complete mens bestaat uit
zowel mannelijke als vrouwelijke elementen
 o Haar ideaal vrouwbeeld: verwijst ze naar vrouwelijke strijders van ervoor;
vcleopatra, de amazones, jeanne d’arc: women strijders, geen goeie moeders
of sentimentele jonge damens
 Lust is een drijfkracht

VERSCHILLENDE FUTURISTISCHE MANIFESTEN (aangaande schilderkunst, sculptuur,

fotografie – Anton Julio Braquia-, muziek, architectuur, kookkunst)

- In elk van hen worden de volgende 3 zaken benadrukt:

o Nadruk op synesthesie – verbreking van de grenzen tssn zintuigen (en
kinesthesie - beweging is noodzakelijk)
o Link tussen kunst en technologie (zelfs oorlogstechnologie)
o Tegen bourgois traditie – statische kunst; iphiervan beweging, tijdelijke
opneming/waardering (veroordeling van de kunst van het verleden en een
aanval op de erfelijkheid van de brgerlijke traditie)
- In Italie naast marinetti andere belangrijke schrijvers
o Geen klassieke typogravie maar een visuele poesie waarbij de typografie de
intensiteit, de volume de snelheid van HOE je de tekst moet lezen weergeeft
o Ze ontwikkelden een boektaal waarbij ze de klassieke syntaxisch vernietigen
en ipdaarvan soms wiskundige symbolen gebruiken en de parole in liberta,
woorden in vrijheid; om berichten te produceren met de snelheid van
elektriciteit
 In theater en performancekunst: Settimelli, Corra, Marinetti:
 Gecomprimeerde theaterstukken die niet langer dan 5 min
duurden
 Acties simultaan tonen in sober minimal décor; link met wat
voorafspiehelin in de jaren 60 : nonsensicale gebeurtenissen
met energie
 Giacomo Balla, Girl running in Balcony 1912, geinspireerd door
fotogragfische techniek van Etienne-Jules Marey – The running
lion tamer( ook dynamism of a dog)
 Boccioni, Unique forms of continuity in space, 1913; wind en
snelheid rond menselijke figuur
 VEEL ANDERE WERKEN SEE PPT, BENEDETTA CAPPA VOOR
MUSSOLINI (CONTEXT VAN HET POSTGEBOUW,
INFORMATIEOVERDRACHT; MODERNE TELECOMMUNICATIE
MIDDELEN, SNELHEID EN EFFICIENTIE)
 Vanuit pointillisme en kubisme evolueren ze naar meer
abstractie waar abstracte lijnen meer naar voor komen (toch
kubistische perspectieven werden nog gebruikt; uit versch
standpunten): fascinatie uitbeelden voor beweging,
modernisatie, verstedelijkheid, technologie en geweld
o Ook in fotografie = FOTODYNAMISME (van BRAGGLIA)
o LUIGI RUSSOLO; noise-art: bruitisme; snelle geluiden als nieuwe musicale
vorm
o In Rusland ook een antal futurismen
  In visuele kunst en poesie; kubo-futuristen (in vroege jaren 1910)
 Dichters zoals vladimir Mayakovski
 Beeldend kunstenaars, zoals Natalia Goncharova (Cyclist 1913),
liubov Popova, Kazimir Malevitch, mikhail Larionov
 KAZIMIR Malevich, BLACK SQUARE and THE KNIFE GRINDER
 Black square (1915): supprematisme waarbij hij poogde om via
basisch basisch geometrische vormen een puur artistiek gevoel
weer te geven

LES 5 DEEL 2 FUTURISME – Liesbeth Decan (27_02_2023)

DADA
- Waaraan de klas denkt: duchamp, promoten van nonsense, van osdaaien, object
trouvé, iets doen met gevonden voorwerpen
- Dada= ‘open’ woord; nulpunt van alle avant-guarde stromingen, komafmlaken met
alles
- Bgint in 1916: “cabaret Voltaire” in Zürich
o Met Hugo Ball, Emmy Hennings, Sophie Täuber, Tristan tzara e. marcel janco
o + schrijvers Richard Huelsenbeck en walter Serner, filmmakers Hans Richter,
en Viking Eggeling
o Collectieve performances & ander werk
o Met elementen uit expressionisme, futurisme, kubisme
 Uit expressionisme nemen ze de neiging tot abstractie en weggaan
van conventies
 Uit futurisme, bruitisme van russolo, anti-synthatixalisme (tegen
klassieke synthaxe)
 Uit kubisme nemen ze collage en assemblage mee en het idee vanhet
multi-perspectivisme
 NIEWE KUNST: breken met de kunst van voor de WW1
o Bv. In de poezie van hugo ball, pseudo-chanamistische klanken, gebrabbel, …
nonsensicale teksten
o Masker an Marcel Janco, Masque 1919
o Sophie Taeuber-arp, Dancing in costume, eigen costume ontwerp
o Verwante aanpak: MARCEL DUCHAMP en FRANCIS PICABIA
 Readymades: een object van het dagdagelijkse leven wordt in een
kunstcontext geplaatst
 Als kunstenaar bepaal ik wat kunst is, het instituut bepaalt wat kunst
is
 Anti-retinale kunst: anti-visuele kunst; kunst die niet puur op een
visuele ervaring berust maar op een intellectuele ervaring
 Barones Elsa von Freitag-Loringhoven
 Duchamp: The Bride Stripped Bare by Her Bachelors
 Vrouwelijk alterego; zelfportret
 Transport heeft het werk gebroken; toeval toelaten in het werk;
barsten in het glas
 Na WOI: ook dada in Duitsland (Berlijn, hannover, keulen) en Parijs
o Club dada 1918 in berlijn
 o Opening van de eerste internationale dada beurs in 1920; capitalistisch
systeem subverseren
o Dada Berlin feller en meer pollitiek dan anders: veelzijdige revolte tegen
degene die kunst verheven tot spirituele beleving voor de zogenaamde
gecultiveerde
 Voor hun is kunst en cultuur een dun laag geschilderd over moord,
vrede economische zelf-interest en exploitatie
 Tegen de oorlog, vanuit de verwoesting van de oorlog, op die ruines
zullen ze proberen verder te leven, ‘die zogenaamde verheven cultuur
heeft tot oorlog geleidt)
 Kunst maken die gepast is voor deze vernielde en vernielende wereld;
weg met het oude, maar ook vooruit door de grenzen van de mens te
accepteren; humor als bevrijdende kracht
 Bv. John Heartfield, Adolf the Superman 1932, te publiceren in
arbeiderskrant, om de arbeiders te laten zien - swallows gold
and sprouts junk - wat voor gevaar iemand als hitler voorstelt
in de politiek (heeft clearly not geholpen)
 Betekenis hitlergroei: geld die hitler krijgt van de grote
industrien (wapens, miljoenen cents niet mensen)
 = kritisch opstand tegen opkomende fascisme
o Omarmen populaire cultuur, niet de voorheffende kracht van de kunst maar
met dagdagelijkse objecten werken (grote collage hannah höch)
o Hielden van de paradox, Minachting voor de hiërarchie, en een durf om de
wereld die gek was geworden aan te klagen, Grote interesse in toeval
o Paul joostens, Paul citroen

CONSTRUCTIVISME(N)
- Ontstaan in Rusland
- Midden jaren 1910
- Abstracte sculptuiren van Vladimir Tatlin: ijzer, glas, afval
- Deels gebaseert op kubisme (samenbrengen van elementen in een compositie/
constructie van afzonderlijke elementen tot één geheel)
- Deed het idee ontwikkelen dat kunstenaars werk maakten net als arbeiders
- Een gelijkstelling tussen kunstenaars en arbeiders: vooral na de burgeroorlog van
1917 => oprichting van de working group of constructivists in Moskou in 1921

First Working Group of Constructivists (°1921)

- Beschreven hun werk als “constructies” ipv composities (cfWest-Europese Kunst)
- Stelden de autonomie vd kunst in vraag, claimden dat kunstenaars een omgeving
moesten creëren die tegemoet kwam aan de waarden en noden van de nieuwe
moderne, socialistische maatschappij; kunstenaars ten dienst van de maatschappij
- 3 principes organiseerden hun artistieke praktijk:
o Tektonika (bouwkunde; keuze industriële materialen)
o Faktura (materialenkennis)
o Konstruktsiya (het organiseren van de materialen)
- Vorm van het kunstwerk volgt van het materiaal
LES 6 CONSULTANT DESIGN DEEL 1 28_02_2023 – SANDY CLAES

Vorig keer: art-nouveau, futurisme, …

Nu: design in de periode 1920-1940

ALGEMEEN overzicht van de ontwikkeling van design in die periode:

Evolutie van design

Naar ‘Consultant Design’

- Onstaat in de jaren 20’ (na WO1, economische crisis)
- Raadgever, werden afbakend, zelfstandige praktijken ook nog naast, nog meer
experts dan bep bedrijven; ontwikkeliong concept constultants hand in hand
ontwikkeling van design
- Koopkracht is vermindert, ontwerper wordt belangrijke voor bedrijven
- Andere traditie: berop van designers gaat meer specialisaties krijgen

Consultant Designer Peter Behrens (1868-1940)

o Werd bekend als huisconsultant
o werd als consultant ingehuurd voor AEG (duitse)
o Grafiche vader van de huisstijl: logos
o Belang van stijl ter bewaking was nieuw
 Vb. AEG Lamp Poster – 1910
 Grafische stijl toont innovatie van de geometrische opbouw, link
elektriciteit
 Vb. Klok AEG 1908

Harley Earl 1926

o Bedrijven op zoek naar manier om product te onderscheiden
o Industriele ontwerpers worden belangrijker
o Vraag vanuit economie
o Maar ook vraag vanuit technologie
o Vanaf de jaren 20 meer mogelijkheid om dingen op maat te maken, meer
kans op beroep van ontwerpen
o Hij werd aangenomen door GENERAL MOTORS om een heel departement
rond design op te richten; kleur en studio
o Vb. foto: prototype uitbouwen om uit te testen voor productie
o Hij introduceerde daar niewe technieken om te brainstormen,
o Resultaat succesvol automodel
 aesthetische invoeringen: 2 kleuren
 grille vooraan, roosters die op dat moment heel erg in zijn
 groot commercieel success want de massa wilt dit model in
tegenstelling tot verwacht
 mensen waren nog meer bezig met productie efficientie en
functie, dus aesthetiek verassend wel een invloed op productie
  hij bleef door het gross van het bedrijf neergekeken, dus hij stopt
ermee (beauty salon en pretty boy club)

Winkelvenster 1928 Norman Bel Geddes, Franklin Simon departement store, NY, USA
- talenten gaan scouten daar want: iemand die iets mooi en aantrekkelijk kan designen
is een waardevolle capaciteit voor bedrijven

Raymond Loewy (eerste wereldberoemde designer)

- Frigo 1934
- Wordt tot ster verheven
- Productdesigner die door vele bedrijven wordt aangenomen als consultantdesigner
voor huisproducten
- Qua technologie niets niew, enkel de aesthetiek ontwerp is nieuw
- Coldspot Frigo 1934
- Wordt een object van verlangen, gefabriceerde van veroudering omdat het niet
meer in de mode is (bestaat nog steeds)
- Baseert zich wel op vormgeving van bestaande dingen: trein, vliegtuig etc.: lijnen zijn
dynamisch
- Hij gaat ook op de cover van Time Magazine 1949
- Ontwerpt ook treinlocomotief, lucky strikes cigaretten pakket
o Nadruk op horizontale lijnen, aerodynamische vormen

ART DECO
- Streamlining groot onderdeel van art-deco
- Heeft meer commerciele redenen dan pur het vertrekken vanuit bestaande
kunststromingen
- Eerder vertalen van wat er in kunststromingen naar commerciele producten
- Simpliciteit, symmetrie, vlakheid & geometrie als basiselemente, van Art Deco
- Producten naar het publiek brengen
o Servies “Vogue” – Eric Slater – Porcelein – 1930_Shelley Potteries
o Zonsondergang, ontwerpers die nadenken over het 2dimensionale beeld en
het 3 dimensionele beeld= op dat moment was dit nog nooit gedaan; weer
een commerciele insteek

Locomotief T-1
- 1937 – Raymond Loewy
- Stijl heel horizontaal
- 2 kleuren
- Eerste stijl als modern genoemd
- Art-deco feel breder dan enkel architectuur, op alle vlakken
- Stijl Loewy: potloodslijper: puur omwille om vorm te geven; een fashion, een
podeverschijnsel = stijl die op alle designs toegepast kan worden (tractors,
architectuur (The pan pacific auditorium)

Poster A.M. Cassandre 1925 (aka jean-marie moureau)

- Streamlining ook in posters, kleuren, lijnen
 - Van onderuit: nog overweldigender
- Weg die de trein aflegt
- Dynamische lijnen die de snelheid gaat belichten
- De trein nemen als een ervaring voorstellen
- Reclameposter voor Dubonnet: sequentieel, posters moeten korter want met de
trein rijdt je er voorbij, postersequenties als oplossing
- Poster voor reclamebureau: compagnie internationale des wagons-lits
- Art-deco stijl heel gelinkt aan commerciele praktijeken om goederen services te
consumeren

LES 6 DEEL 2 Consultant in Design SANDY CLAES

DE STIJL
- Een stijl actief in Nederland tijdens de WO1 waaaraan ze niet meedoen dus ze
hebben tijd om eraan te besteden
- Figuur Theo van doesburg: oprichter en advocaat van De Stijl, hij gaat ook heel veel
invloed hebben op de stijl van Bauhaus
- In 1917 wordt de stijl opgericht; abstracte kunst leeft op dit moment, deze
aanhangers bewonderen expressionistische stijlen van bv kavinsky
- Cover van DE STIJL ND (vormgeving grijpt terug naar KONSTRUKTIVISME EN
DADAISME): kleurgebruik, letters uitvergroot, los van elkaar
- De stijl op zich geen groot ontwerpstijl maar wel invloed op bauhaus
- Tijdschrift op zich heeft wel van 1917 tot 1931 bestaan dus in die zin wel een invloed
gehad op ontwerpers in Nederland
- Iconische stoel ontwerp: Rood-blauwe Stoel – Gerrit Rietveld 1925 –
o Geinspireerd door piet mondriaan
o Geen elementen die elkaar onderbreken, de lijnen gaan door van de balken
o Vereninging tot abstractie zonder afbreuk van de functie

BAUHAUS

- Walter Gropius werd aangehouden door Henry Vandevelde, wg nam het over in 1919
- Een beweging; geen stijl!
- Gen onderscheid tegen toegepaste kunst en kunst, één gesamt, hierarchie tussen
kunst opheffen
o Hij deed dit door ateliers te organiseren; studenten, werkers kunnen dan
samen in die ateliers samenkomen en interdisciplinair te werk gaan
o Nieuwe bauhaus rond technologie nu want Bauhaus werkte goed
- Walter Gropius; progressief (1derde vrouwen MAAR enkel in textiel, met
ambachtelijke dingen maar niet de intellectuele dingen)
- In de school Weimar stelt de politiek na een paar jaar met Gropius als directeur dat
de school te progressief is, wat ze maken te progressief is
o In 1923 sluit te school dan
o DESSEAU: Tegerlijkertijd werd een nieuwe school gebouwd; open structuur,
teruggrijpend naar middeleeuwse ambachtslieden, open ruimte om meeting
places te creeren.
 o Curriculum zeer erg op de voorgrond: in J1: alle disciplines krijgen alle vakken;
heel gelinkt aan de omliggende industrie, opdrachten in ateliers vaak van
buiten om zo relevant mogelijke opdrachten te hebben voor studenten
SUMMARY BAUHAUS
1) OPEN WERPLAATSEN en de architectuur en structuur van het curriculum leent zich
daaraan toe
2) Te progressief beschouwt 1923 werd dit duidelijk, dat Bauhaus een moderne insteek
heeft

- Walter Gropius trekt een aantal grote expressionistische artiesten aan: lyonel
Feininger (Cathedral), johannes Eaton.
o Feininger verantwoordelijke rond print, Cathedral voelt heel oud aan, grijpt
teruf naar middeleeuwse ambacht; spirituele missie, idee van gemeenschap
en sectegevoel => heel erg verweven in de beginjaren van de Bauhaus
o Voor carriere in expressionisme was had hij cartoons in Amerika, heel
sucessvol maar kon de druk niet aan om zo veel te produceren OF hij had
conflict met eigenaars
o Hij kan meerdere disciplines aan: stripverhaal, maken van houtsnedes,
printing techniques
o Faininger en Eaton staan voor die meer spirituele benadering van Bauhaus
- Na twee jaar, in 1921, gaat Theo van doensberg (van DE STIJL) naar Weimar gaat, hij
komt zijn stijl verdedigen.
o Krijgt heel wat aanhangers bij docenten en studenten
o Geometrische, rationele, konstructivisme naar voor brengen
o Steeds meer aanhang
o Oskar Schlemmer ontwerpt het jaarboek Utopia van Bauhaus in 1921, maar
het jaar daarna is hij al zo hard mee in Theo van doensberg’s verhaal dat die
zich helemaal afzet van het idee van utopia
 Geen cathedralen maar machines !
 Niet de enige docent die hieraan meedoet
o Breuk zo anwezig dat in 1923 de poster heel erg abstract, gelinkt aan
construktivisme, radicaal anders dan houtsnede van 1919
 Poster zwart/wit ontworpen door Joost schmidt
 SYMBOOL Bauhaus zwart rood gezicht ontworpen door Oskar
Schlemmer
 Joost schmidt is degene die het atelier rond reclame leidt
o Catalogus eindjaar ontworpen door Laszlo Moholy Nagy 1923 (beeldend en
grafisch en media kunst en later een Bauhaus afgeleide gebouw/ school gaat
opstarten in chicago)
 Poster: link dadaisme (grote B, vierkante formaat) konstruktivisme
 Passer, berekeningen, gerationaliseerde vormgeving

 Die evolutie is ook wanneer de school als te progressief werd bekeken (zie 2 posters
naast elkaar) door de politiek en dat er werd besloten dat de school moest sluiten
 Tweede verdienste van BAUHAUS: Esthetica van het functionele; vooral omwille van
het architectuur: dat de vorm de innerlijke structuur moet reflecteren
 o Vertaalt naar verschillende disciplines (stoel evolutie: gevoel dat men op lucht
zit_MR10 stoel – Miles van der Rohe)
o Maar voor andere producten die technologisch zijn lukte het niet altijd,
innerlijke werking onthullen van een meer complexe machine/ object was
toch nog uitdagend.
- A “Bauhaus Style” would have been a confession of failure and a return to that
devitalizing inertia, that stagnating academism which I had called it into being to
combat - Walter Gropius –
o Beweging, geen stroming
o Toch als modern stijl bekeken door de massa
o Organisatie van hoe studenten en docenten samengebracht werden
o Invloed op groot publiek beperkt in die periode

Walter Benjamin
- Filosoof in de jaren 30’
- In relatie tot inteface technologie en kunst
- Hij schrijft over hoe de opkomende praktijken in de productie en reproductie aan
authenticiteit verliezen _ The work of art in the age of mechanical reproduction 1936
o Kritiek op de kunstpraktijken in de jaren 30 – hij gaat invloed op de jaren 60’
waar ze op reproductie focusen
o MAAR HIJ BIEDT een oplossing: THE AUTHOR ALS PRODUCER, DE GROTE
MASSA LATEN DEELNEMEN AAN EEN PRODUCTIE VAN EEN
KUNSTWERK_SOCIAAL ROL VAN DE MAATSCHAPPIJ IN ONTWERP
o Nog steeds relevant vandaag!

LES 7 DEEL 1 – CONSTRUCTIVISME – BAUHAUS

Constructivisme(n)
- Ontstaan in rusland
- Midden jaren 1910
- Abstracte sculpturen van Vladimir Tatlin
o Constructies maakt met materialen die hij vindt in ht dagdagelijkse leven
voorkomen, duidelijk statement dat kunst en leven samen horen; geen aparte
categoriën zijn
o FIRST WORKING GROUP OF CONSTRUCTIVISTS
 TEKTONIKA
 FAKTURA
 KONSTRUIY
- Vorm wordt afgeleidt van materiaal
o Aleksandr Rodchenko – Spatial Construction no.12 1920
o Gemaakt door uit een multiplex lag houd in concentrische cirkel uitgesneden
en dan van 2D naar 3D
- Gebied van fotomontage die in het politiek systeem het communisme steunde
(posters fotomontage van Gustav Klustis) door propaganda
 Naargelang Stalin zn macht groeit, groeien de propaganda posters
rond hem en het soviet volk als nazi
  Experimentele nieuwe moderne technieken kunnen nog gebruikt
worden en worden ondersteund door de Soviet staat die zich ook als
nieuwe moderne staat presenteert
 Loopt gelijk met de moderne naszi die de russische tsar had verdreven
 Aleksandr Rodchenko maakt heel veel posters: lef en daarna novi lef
tijdschrift uit russische futuristische beweging (jonge frisse arbeiders),
poster designs en covers kinofonts
- Rodchenko maakte ook poster designs voor Sergei Eisensteins ‘panzenkreuzer
Potemkin’ 1925
 (Min 8:57) De strategieën die door Sergei Eisensteins gebruikt
worden die inoverend waren in de cinema zullen ook door
Rodchenko gebruikt worden in de fotografie
o Afwisseling van ver gezichten en close-up
- El Lissitzky Pavillon of the socialist republics USSR, “Pressa” tentoonstelling, Keulen,
1928 (perstentoonstelling)
o Heel innovatief om beelden te integreren in een ruimte, een soort
totaalinstallatie
o Ze (de konstruktivisten) stelden ook een nieuwe architectuur voor: Moisei
Ginzburg and Ignati Millinis, Narkomfin, Moskow (1930) waarin wooninheden
zijn ingebracht maar metgedeelde keukens en badkamers; belangrijke
inspiratie voor Corbusier in zijn unité d’habitation in de jaren 40’ en 50’
- Vladimir Tatlin: eerste model voor een gebouw (monument voor de derde
internationale) die veel discussies heeft geleverd, heel duidelijk the spirit van de
communistische en konstruktivistische beweging
o Maket om idee te hebben om het werkelijke scale weer te geven; 3x groter
dan de Eiffel toren.
 4 volumes die zouden bewegen die de Com intern zou housen
 Nooit uitgevoerd te veel controverse, maar wel toont de kracht van de
machine waaraan men geloofde en had een revolutionaire ethos die
de samenwerking tussen beeldhouwwerk, architectuur, … laat zien
- Stepanova en Popova 1923-4, costumes, textiel ontwerpen: PRODUCTIVISME die
onder KONSTRUCTIVISME kan onderbracht worden maar die nog duidelijker laat zien
dat de bedoeling was om de kunst ter ondersteuning van de maatschappij; om
producten via kunstenaars voor de maatschappij te produceren
o Memo – organisational and technical aspects of the entire manufacturing and
marketing processes = echte betrokkenheid: inzicht en beslissingskracht
- Konstructivisten werktenhun technologien verder in Vkhutemas tgv 10de verjaardag
van de Russische revolutie
o Kunstschool (de hogere en technische ateliers) die konstruktivisme
onderstent en die de maatschappij vooruitstelt
o Hier leiden rodchenko, stepanova, popova, ginsburg, tetlin luchik
kunstenaars op voor de toekomst
- Eind jaren 20 begint de vreselijke opmars van de dictatorische staat van Stalin en
drukte de kop in van de konstruktivistische project ten voordele van het
sociaalistische-realisme
o Konstruktivisten bleven maar onder strikte regulaties
 - 29-31 MEI 1922 : Manifesteert het constructivisme ook in het westen door
CONSTRUCTIVIST INTERNATIONAL voor te stellen op het INTERNATIONAL CONGRESS
OF PROGRESSIVE ARTISTS in Düsseldorf
o O.A. theo van doesburf (DE STIJL), Hausmann, richter, …….
o Ze VERWIERPEN De tiranie van het individu EN IPDAARVAN vonden dat kunst
moet worden gestymatiseerd zodat het kan bijdragen aan het collectieve, aan
de universele vooruitgang
 Sterk geloof in de abreidscollectief die de toekomst voorbereid

 CONSTRUCTIVISME inspireerd sterk BAUHAUS die zowel praktisch als theoretisch les
gaf waarin beeldende kunst, design en industrie werden gegeven

BAUHAUS 1919-33_WALTER GROPIUS

Weimar 1919-1925_Directeur Walter Gropius 1919-1928

- In het begin nog geen architectuurdepartement
- Stad waar de oprichting van de weimarrepubliek: duitsland tussen 1918-1919 –
1933: relatoieve rust en democratie wat ten gunste van de kunst en bauhaus
- Gropius vestigd zich in het gebouw van Henry van de velde (belgische architect)
- 1925 moest sluite, vanwege conservatieve politiek

Dessau 1925-1932_Directeur Hannes Meyer 1928_1930

- Nog meer functioneel en minder over esthetiek
- Eerste keer dat de school winst maakte MAAR ook veel kritiek omdat hij een radicale
functionalist was, hij had geen geduld voor het programma, ontsloeg belangrijke
leerkrachten zoals Marcel Breuer, en oudere leekrachten die te gericht waren op
esthetiek ipv functie
- MEYER was links maar tegen communisme hoewel die wel een communistische
studentenbeweging
- IN 1930 ontsloeg de burgemeester van DESSAU Meyer, men wilde dan Gropius terug
maar hij weigerde en stelde Mies van de Rohe voor
- Mies van de Rohe interviewde alle studenten zelf en als ze niet genoeg toeweiding
hadden voor hun werk stuurde hij ze weg
- Hij stopte de industrie en de ateliers want hij vond dat de school zich moest focusen
op het lesgeven en niet het producere
- 1932 gesloten door de nazis maar Mies van der Rohe ging koppig door en huurde
een gebouw in Berlijn met zijn eigen centen om verder te gaan, maar na 10 maanden
werd het toch door de gestapo gesloten want
o Niet duits genoeg; internationaal gericht
o Communistisch inspiratie voor de school vs Duitse Nationalisme
o Toch leefde het Bauhaus verder op internationaal niveau: The New Bauhaus
in Chicago in 1937 door Laszio opgericht die daar verhuisde

Berlijn 1932-1933_ Directeur Ludwig Mies van der Rohe 1930-1933

 Beïnvloed/voorbereid door
 o Russische revolutie & constructivisme
o William Morris en de Arts-and-Crafts Movement
 In ngeland waarin men het craftmanship (anti-industriele) voor de
maat
o Modernism in Duitsland reeds aanwezig in de Deutscher Werkbund (°1907)
en het Neues Bauen (°1907) in de architectuur
 NEUES BAUN: AEG fabriek in Berlijn gebouwd door Peter Behrens
o Nieuwe zakelijkheid (die het expressionisme had verdreven)

 Veel parallellen met de Vkhutemas school in Moskow, 1920-1930

BAUHAUS wou een internationale stijl gekenmerkt door een afwezigheid van ornament
school (mooi maar nutteloos afkeuren)
- Want STIJL en FUNCTIE van een object of gebouw moeten in perfecte harmonie zijn
- Niet tegenstaande dat (despite dat) Bauhaus was gedomineerd door
expressionistische kunstenaars (Johannes Itten, kadinsky) die kunst in het dagelijkse
leven brengen
- Ze maakten komaf van de oude meester-leerling situatie die toen gangbaar was maar
wilden ipdvn een echte community van kunstenaars creeren die samenwerkte
gebaseerd op de oude gilden, het broederschap die werken aan een nieuwe
samenleving
o Eerst uit zich dat in heel utopische projecten: een cathedraal van glas bouwen
bv, (totaalprojecten totalart om een totaal veranderde samenleving)
o Gaandeweg transformeerde zich dat in meer pragmatische projecten die
meer gangbaar waren en concreet realiseerbaar onder leiding van
 de Nederlandse DE STIJL
 Honaren bv Laszio Moholy Nagy 1922-1928 “Vorkurz”
 Itten (opleider kleuren) later vervangen door Laszio met zijn nieuwe
visie, een boekenreeks opstartte
 Herschreef de kursus van Itten (beinvloedt door der Blauen
Reiter van Kadinsky die op dat moment ook les gaf in Bauhaus)
van het expressionistische naar een meer zakelijke richting
o Naar het modernisme samen met van doesberg (DE
STIJL)
o Gropius stelde dat er na de WW1 er een nieuwe
periode kwam waarin kunst en nijderheid samenkwam;
massaproductie van functionele producten
BIJDRAGEN BAUHAUS
- Moderne meubelen die tot vandaag in productie zijn (beuer stoel; wagenfeld lamp,
theepod van Brandt, typographie beyer, barcelona chair van Rohe en Reich, annie
Albers wall hanging, otti berger ze werd als een van meest talentueuse textielatelier,
Gunta Stölzl textiles on a breuer chair)

LES 7 DEEL 2 Modernistische Fotografie: van picturalisme naar modernisme (V.S.&W-Europa)

 - We hebben al kunstenaars gezien die fotografie gebruiken (dadaistische collage,
kadinsky, etc)
- Maar fototografie in de 20ste eeuw manifesteert zich ook als een domein apart naast
de beeldende kunsten met een eigen logica met hun eigen fotogallerien
- Op bepaalde vlakken parallelwerelden die pas in de jaren 80 versmelten wanneer
ook de musea voor technische kunsten fotos van technisch niveau ook zullen
presenteren als beeldende kunsten

ALFRED STIEGLITZ
- Belangrijke figuur
- 291 huisnummer op fifth avanue van een gallerie opgericht door Stieglitz, dit is een
begrip geworden
o Bekend en gerenomeerd in new york en parijs
o Camera Work magazijn, vanaf 1910 niet alleen fotografie maar ook andere
kunsten (sommige fotografen niet blij en succes journaal daalt)
o Wordt klassieke manier om fotos te tonen
o Willen dat fotografie echt als kunstfotografie wordt aanvaard, die niet in het
domein van beeldende kunsten hoort maar toch als medium van de kunst
aanvaard wordt en als kunstenaars gezien worden anders dan documentaire
fotografie
o Zijn werk evolueert van picturalisme
 (= fotografische stroming, fotografie die express schilderkunstig wilt
zijn, die een sfeer wilt doorgeven, die een bepaalde wazigheid heeft)
 Werkelijkheid presenteren maar in een bepaalde sfeer
o NAAR MODERNISME aka STRAIGHT FOTOGRAFIE
 Vastleggen wat er is en wat je kan zien, de wereld expliciet
fotografisch in beeld willen zetten
 Medium specifieke benadering van de foografie : de werkelijkheid
tonen zoals de fotografie dat kan
 Door de kenmerken van de fotografie in verf te zetten
o Scherpte
o Hoge contrasten , felle contrasten van wit zwart
o Textuur van objecten benadrukken, in evidentie
plaatsen
o Fotografische uitsnijding van de werkelijkheid,
personen of objecten door midden snijden (bv The
Steerage)
o Close-up
 Georgia O’Keeffe portretten van zijn vrouw -> naar handen
 Wolkenfotos, fotografische uitsneden
PAUL STRAND
- 1915 in 291 expositie
- Abstractie in zijn werk ook a van heel realistische dingen
- Hij was leerling van louis Hein sociaal documentaire fotograaf veel kinderarbeid
gefotografeerd
- veel immigranten gedocumenteerd Blind 1916: niet geposeerd weergeven
 o valse lens op camera waarddoor mensen die hij fotografeerde niet door
hadden dat ze gefotografeerd werden, KRITIEK heel voyeuristische manier van
fotografie

EDWARD WESTON
- alledaagse objecten maar door extreme close-up en isolatie in monochrome
omgeving geeft het een bervreemdende gevoel,
- nudes, menseliijk lichaam net als objecten benaderd, objectificatie (terug te vinden
in het surrealisme)

WEST-EUROPA
- In Duitsland Laszio Moholy-Nagy die voor het “New Vision” stond
o Veel experimenteren met fotografische technieken
o Fotogrammen maken, x-rays, dubbbeldrukken, macrofotografie
o Het nieuwe zien: de wereld tonen op een manier dat enkel de fotografie het
kan doen
o Hand met schildersborstel: verwijzing naar afzetten tegen het traditionele
kunstenaarwaarbij de handtekening van de kunstenaar belangrijk is, hij stelt
daar de fotografische machine of papier in kaart brengen
- Tegenover LASZIO MOHOLY-NAGY zijn visie is die van Albert Renger-Patzsch die
behoort tot de “New Objectivity”, “Die neue Sachlichkeit”, “De nieuwe zakelijkheid”.
o Bv. Snake head, flatirons for shoe manufacture
o Ook een heel photografische modernistische benadering
o Afbeelden zoals het is
o Close-up
o Scherp
o Felle contrasten
o Textiuur wordt bijna tactiel
o Doelbewuste compositie vorm van patroon maar met een graad van
abstractie
- Ook van de “neue sachlichkeit”: August Sander
o Levenslang project: mensen van de 20ste eeuw (in Duitsland): 10 000
negatieven die hij onderverdeelden afhankelijk van classe en beroep
o Documentaire aanpak van het portrait
o In hun natuurlijle omgeving, niet een studio
o Het gezicht van onze tijd: realistisch beeld geen ideaal: veel verschillende
individuen met diversiteit
o Zijn fotografie werd verdedigd door Walter Benjamin terwijl hij het werk van
renger-patzs bekritiseerde omdat de werkelijkheid te veel formaliseerde;
reclamevol
- Charlotte Rudolph: modernistische fotograaf die Mary Wigman (de heksendans
expressionistische danseres)
o Gallerie ann-bod
o Manon de boer latifa (heksendans reinterpretatie)
LES 8_DUITS EXPRESSIONISME (PERIODE 1920-1940)_Pascal Vandelanoitte