„Umówiliśmy się, że będziesz opowiadał, prawda?”.

Relacja M. Edelmana w reportażu Hanny Krall Zdążyć

przed Panem Bogiem

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja TED
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 2008.

Źródło: Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Wrocław 2008, s. 10–11.
Źródło: Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 2008, s. 5–6.
 „Umówiliśmy się, że będziesz opowiadał, prawda?”.
Relacja M. Edelmana w reportażu Hanny Krall Zdążyć
przed Panem Bogiem

Ge o warszawskie po II wojnie światowej

Źródło: domena publiczna.

“
Hanna Krall

Zdążyć przed Panem Bogiem

Przecież nie piszemy o historii. Piszemy o pamiętaniu.
Źródło: Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 2008.

Marek Edelman był jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim w kwietniu

1943 r. Jako jeden z nielicznych wyszedł z powstania żywy. Jego relacja z tego heroicznego,
a jednocześnie skazanego na klęskę czynu stała się kanwą książki Hanny Krall Zdążyć przed
Panem Bogiem.

Twoje cele

Utrwalisz wiadomości na temat cech gatunkowych reportażu.

Ustalisz, czy Zdążyć przed Panem Bogiem to tekst o charakterze faktograficznym.
Określisz, w jaki sposób perspektywa świadka wydarzeń wpływa na postrzeganie
powstania w getcie przez Marka Edelmana.
Wyjaśnisz, na czym polega i jaki ma cel deheroizacja powstania dokonywana przez
Marka Edelmana.
Przeczytaj

O autorce
Hanna Krall urodziła się w 1937 roku
w Warszawie w rodzinie żydowskiej jako
córka urzędników Salomona i Felicji
z Reicholdów. W czasie wojny ukrywała się
razem z matką. Zginęła wtedy duża część jej
rodziny, a ona sama uniknęła wywiezienia do
getta i przeżyła wojnę ukrywana przez
Polaków.

Ukończyła otwockie liceum ogólnokształcące

i po maturze dostała się na Wydział
Dziennikarski Uniwersytetu Warszawskiego.
W 1955 roku rozpoczęła pracę w redakcji
„Życia Warszawy”, gdzie została na
następnych 11 lat. W 1966 roku dostała etat
w „Polityce”. Pracę w tym czasopiśmie Hanna Krall
Źródło: Mariusz Kubik, Wikimedia Commons, licencja: CC
rozpoczęła od trzyletniego pobytu w ZSRR
BY-SA 3.0.
jako korespondentka. Owocem tego czasu
były reportaże wydane później w formie
książkowej, m.in. Na wschód od Arbatu, Syberia, kraj ogromnych możliwości i Dojrzałość
dostępna dla wszystkich. Pierwszy z tych zbiorów jest uważany za właściwy debiut
reporterki.

Po 1980 roku współpracowała z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Odrą”, „Res Publicą”

i „Gazetą Wyborczą”. W redakcji „Gazety Wyborczej” od lat prowadzi warsztaty dla zdolnych
reporterów. W latach 1982‐1987 pełniła funkcję zastępcy kierownika literackiego Zespołu
Filmowego „Tor”. W 1977 roku została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi, dwa razy
otrzymała Nagrodę Polskiego PEN‐Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego, została też
wyróżniona przez czasopisma „Życie Literackie” i „Odra”. Jej książki od kilku lat zdobywają
nominacje do nagrody literackiej Nike. Twórczość Hanny Krall jest znana również za
granicą, utwory pisarki doczekały się przekładów na wiele języków, w tym na angielski,
francuski, niemiecki, fiński, hebrajski, holenderski, szwedzki i węgierski.

Reportaż, czyli ocalić od zapomnienia

Hanna Krall jest przede wszystkim reporterką, a większość jej utworów można zaliczyć do
literatury faktu. Wypracowała własny styl reportażu oszczędnego w komentarz odautorski,
wręcz esencjonalnego, który służy dobitnej ekspozycji zawartej w nim problematyki.

Aby dowiedzieć się więcej na temat reportażu, zapoznaj się z materiałem: Cechy reportażu.

W kręgu zainteresowań Hanny Krall znajduje się przede wszystkim tematyka Holokaustu,
ale reporterka często też zajmuje się losem człowieka uwikłanego w historię,
podporządkowanego jej okrutnym prawom i bezsilnego wobec zachodzących niezależnie
od niego wydarzeń. Wyrazistość relacji wynika także z częstego stosowania przez nią formy
rozmowy, dialogu czy monologu. Bohaterami reportaży Hanny Krall są konkretni ludzie,
którzy pomagają autorce ocalić od zapomnienia historie ludzkich zbrodni i błędów oraz, co
najważniejsze, odruchów serca, altruizmu i niezwykłej dobroci. Ryszard Kapuściński,
również znany reporter, przyjaciel Krall, mówił w Getyndze podczas uroczystości
wręczenia dziennikarce Nagrody Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela
Bogumiła Lindego:

“
(...) kiedy jak Hanna Krall zaczniemy przenikać jego [Holokaustu]
mroczne korytarze, jego trudno dostępne zakamarki, okaże się, co
prawda sporadycznie i rzadko, ale jednak (...) że wśród snujących się
tam cieni i postaci napotkamy także dobre duchy, które potrafią, a to
uchylając drzwi, a to przymykając oczy, a to dzieląc okruch chleba –
ocalić.

Zdążyć przed Panem Bogiem, czyli obraz powstania w getcie

warszawskim widziany oczami jednego z przywódców
Największą popularność przyniosła Hannie
Krall książka Zdążyć przed Panem Bogiem,
która jest zapisem rozmowy przeprowadzonej
w 1976 r. z jednym z przywódców powstania
w getcie warszawskim, znanym kardiologiem
Markiem Edelmanem. Wydarzenia
historyczne są tu pokazane przez pryzmat
losów konkretnych ludzi, świadków tamtego
czasu. Ta oszczędna, zwięzła opowieść jest
daleka od heroizowania powstania, zwraca
raczej uwagę na bohaterstwo pojedynczych
czynów i siłę ludzkiej solidarności.

Marek Edelman w 1960 r.

 Źródło: Henryk Jurko, Wikimedia Commons.

Słownik
altruizm

(łac. alter – drugi, inny) kierowanie się w swym postępowaniu dobrem innych, gotowość
do poświęceń

Holokaust

(łac. holocaustum, gr. holo‐kautóō – spalam ofiarę w całości) zagłada, ludobójstwo

dokonane na Żydach podczas II wojny światowej przez III Rzeszę; w starożytności
oznaczało składanie ofiary całopalnej

literatura faktu

termin określający różnorodne odmiany piśmiennictwa dokumentarnego, mówiącego

o zdarzeniach autentycznych, dziejących się w czasie historycznym, w realnej
przestrzeni geograficznej i społecznej

PEN-Club

(Poets, Essayists, Novelists) – międzynarodowe stowarzyszenie pisarzy

reportaż

(fr. reportage) gatunek publicystyczny, żywy opis zdarzeń lub faktów znanych autorowi
z bezpośredniej obserwacji lub oparty na relacji świadków; reportaż może mieć też formę
filmową lub teatralną
Prezentacja TED

Polecenie 1

Zapoznaj się z wykładem ekspertki Katarzyny Długołęckiej. Następnie wyjaśnij, w jaki sposób
perspektywa świadka wydarzeń wpływa na postrzeganie powstania w getcie przez Marka
Edelmana.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DB2rVyn0j

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem Zdążyć przed Panem Bogiem – Hanna
Krall.
Polecenie 2

Podaj przyczyny, dla których Marek Edelman nie uważa śmierci w powstaniu za bardziej
szlachetną od śmierci poniesionej w komorze gazowej.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Na podstawie informacji zamieszczonych w bloku tekstowym oceń prawdziwość poniższych
stwierdzeń.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Hanna Krall i Marek Edelman uczestniczyli w powstaniu
 
w getcie warszawskim w 1943 r.
Na podstawie relacji Marka Edelmana powstała książka
 
Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem.

Hanna Krall spisała relację Marka Edelmana tuż po

 
zakończeniu wojny.
Celem autorki nie było heroizowanie powstania.  
Ćwiczenie 2 輸

Spośród poniższych elementów zaznacz te, które są typowe dla reportażu.

 opis emocji autora

 wykorzystywanie relacji świadków lub własnych obserwacji

 rzetelność

 relacjonowanie autentycznych zdarzeń

 komentarz odautorski

 swoboda twórcza

 realizm

 gatunek prozatorski

Ćwiczenie 3 輸

Zapoznaj się z poniższym fragmentem książki Zdążyć przed Panem Bogiem. Zaznacz
wypowiedź, która pełni funkcję fatyczną, czyli podtrzymującą dialog, zachęcającą rozmówcę
do kontynuowania opowieści.

 – „Ja wiem, że ty lubisz takie kawałki, pewnie dlatego wspomniałem o tym.”

– „O nie. Wspomniałeś – bo chciałeś coś pokazać. Rzeczowość i spokój. O to


chodziło.”

 – „Tak mówiłem?”

 – „Słuchaj. Umówiliśmy się, że będziesz opowiadał, prawda?”

Tekst do ćw. 3–6

“
Hanna Krall

Zdążyć przed Panem Bogiem

Nosiłeś tego dnia sweter z czerwonej puszystej wełny. „To był piękny
sweter,” dodałeś, „z angory. Po bardzo bogatym Żydzie...”. Na nim były
dwa skórzane pasy na krzyż, a pośrodku – na piersi – latarka. „Słuchaj,
jak ja wyglądałem!” mówiłeś mi, kiedy zapytałam o dzień
dziewiętnasty kwietnia…

– Tak mówiłem?

Było chłodno. W kwietniu wieczorami bywa chłodno, zwłaszcza jak

człowiek mało je, więc włożyłem sweter. To prawda, znalazłem go
w rzeczach jednego Żyda, któregoś dnia wygarnęli ich z piwnicy i ja
sobie wziąłem sweter z angory. Był w dobrym gatunku: ten facet miał
mnóstwo pieniędzy, przed wojną ufundował dla wojska samolot czy
czołg, coś w tym rodzaju.

Ja wiem, że ty lubisz takie kawałki, pewnie dlatego wspomniałem

o tym.

– O nie. Wspomniałeś – bo chciałeś coś pokazać. Rzeczowość

i spokój. O to chodziło.
– Mówię tak, jak myśmy wtedy wszyscy mówili.
– Więc sweter, pasy na krzyż...
– Dopisz jeszcze dwa rewolwery. Do sznytu należały rewolwery – na
tych pasach. Wtedy wydawało nam się, że jak się ma dwa rewolwery,
to ma się wszystko.
– Dziewiętnasty kwietnia: obudziły cię strzały, ubrałeś się...
– Nie, jeszcze nie. Obudziły mnie strzały, ale było zimno, strzelali
daleko i nie było jeszcze po co wstawać.

Ubrałem się o dwunastej.

Był z nami chłopak, który przyniósł z aryjskiej strony broń – miał
zaraz wrócić, ale już było za późno. Jak zaczęli strzelać, powiedział, że
ma córkę w klasztorze, w Zamościu, że on nie przeżyje tego, a ja
przeżyję, więc mam zająć się po wojnie tą córką. Powiedziałem:
„Dobra, dobra, nie pleć głupstw.”

– No?
– Co „no?”
– Udało ci się odnaleźć córkę?
– Tak, udało.
– Słuchaj. Umówiliśmy się, że będziesz opowiadał, prawda? Jest
jeszcze dziewiętnasty kwietnia. Strzelają. Ubrałeś się. Ten chłopak
z aryjskiej strony mówi o córce. Co dalej?
– Poszliśmy rozejrzeć się po okolicy. Na podwórzu zobaczyliśmy kilku
Niemców. Właściwie należało ich zabić, ale nie mieliśmy jeszcze
wprawy w zabijaniu, poza tym trochęśmy się bali – i nie zabiliśmy.

Po trzech godzinach strzały umilkły.

Zrobiło się cicho.

Nasz teren to było tak zwane getto fabryki szczotek –

Franciszkańska, Świętojerska, Bonifraterska.

Brama fabryczna była zaminowana.

Kiedy następnego dnia podeszli Niemcy, włączyliśmy wtyczkę, chyba

ze stu ich się rozkwasiło, zresztą nie pamiętam dokładnie, musisz to
gdzieś sprawdzić. W ogóle coraz mniej rzeczy już pamiętam.
O każdym z moich chorych potrafiłbym ci opowiedzieć dziesięć razy
więcej.

Po wybuchu miny zaczęli nas zdobywać tyralierą. Bardzo nam się to

podobało. My – w czterdziestu, ich stu, cała kolumna, w szyku
bojowym, skradają się, widać, że traktują nas poważnie.
Źródło: Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 2008, s. 5–6.
 Ćwiczenie 4 輸

Na podstawie fragmentu przytoczonego wyżej określ typ narracji i elementy świata

przedstawionego w Zdążyć przed Paniem Bogiem.

Ćwiczenie 5 醙

Odpowiedz na pytanie, jakie cechy języka dostrzegasz w przytoczonym fragmencie Zdążyć

przed Panem Bogiem? Wyjaśnij, w jaki sposób język świadczy o stosunku Marka Edelmana do
opisywanych wydarzeń.

Ćwiczenie 6 醙

Jakie intencje przypisuje Marek Edelman autorce reportażu? Zredaguj odpowiedź, odwołując
się do zacytowanego fragmentu Zdążyć przed Panem Bogiem oraz do wypowiedzi ekspertki
w poprzedniej części e-materiału.

Tekst do ćw. 7
“
Hanna Krall

Zdążyć przed Panem Bogiem

Dramat jest wtedy, kiedy możesz podjąć jakąś decyzję, kiedy coś
zależy od ciebie, a tam wszystko było z góry przesądzone. Teraz,
w szpitalu, chodzi o życie – i za każdym razem muszę podejmować
decyzję. Teraz się denerwuję znacznie bardziej.

I jeszcze coś potrafiłem. Powiedzieć chłopcu, który prosił mnie

o adres po aryjskiej stronie: „Nie czas. Jeszcze za wcześnie.” Stasiek
nazywał się... Widzisz, nie pamiętam nazwiska. „Marek,” (mówił),
„przecież jest TAM jakieś miejsce, dokąd mógłbym pójść...” Miałem mu
powiedzieć, że nie ma takiego miejsca? Więc powiedziałem: „Jeszcze
za wcześnie...”
– Czy zza muru widać było coś po aryjskiej stronie?
– Tak. Mur sięgał tylko pierwszego piętra. Już z drugiego widziało się
TAMTĄ ulicę. Widzieliśmy karuzelę, ludzi, słyszeliśmy muzykę
i strasznie żeśmy się bali, że ta muzyka zagłuszy nas i ci ludzie
niczego nie zauważą, że w ogóle nikt na świecie nie zauważy - nas,
walki, poległych… Że ten mur jest tak wielki - i nic, żadna wieść nigdy
się o nas nie przedostanie.
Ale powiedzieli z Londynu, że Sikorski nadał pośmiertnie Krzyż
Virtuti Militari Michałowi Klepfiszowi. Chłopakowi, który na naszym
strychu zasłonił sobą karabin maszynowy, żebyśmy się mogli
przedrzeć.
Inżynier, dwadzieścia parę lat. Wyjątkowo udany chłopak.
Odparliśmy atak dzięki niemu – i zaraz potem przyszli ci trzej z białą
kokardą. Parlamentariusze.
Tu stałem. Dokładnie tu, tylko brama była wtedy drewniana. Słupek
betonowy był ten sam, barak, i chyba nawet te topole.
Czekaj, dlaczego właściwie stałem zawsze z tej strony?
Aha, bo z tamtej szedł tłum. Bałem się pewnie, żeby mnie nie zgarnęli.

Byłem wtedy gońcem w szpitalu i to była moja praca: stać przy

bramie na Umschlagplatzu i wyprowadzać chorych. Nasi ludzie
wyławiali tych, których należało uratować, a ja ich, jako chorych,
wyprowadzałem.

Byłem bezwzględny. Jedna kobieta błagała, żebym wyprowadził jej

czternastoletnią córkę, ale ja mogłem zabrać tylko jedną osobę, więc
zabrałem Zosię, która była naszą najlepszą łączniczką. Cztery razy ją
wyprowadzałem i za każdym razem z powrotem ją zgarniali.

Kiedyś pędzili koło mnie ludzi, którzy nie mieli numerków życia.
Niemcy rozdali te numerki i tym, którzy je otrzymali, obiecano
przetrwanie. Całe getto miało wtedy jeden jedyny cel: zdobyć
numerek. Ale później przyszli i po tych z numerkami.

Z kolei ogłoszono, że mają prawo do życia pracownicy fabryk.

Potrzebne tam były maszyny do szycia, ludziom zdawało się więc, że
maszyny do szycia uratują im życie i płacili za nie każde pieniądze. Ale
potem przyszli i po tych z maszynami.

Wreszcie ogłosili, że dają chleb. Wszystkim, którzy się zgłoszą na

roboty, po trzy kilo chleba i marmoladę.

Słuchaj, moje dziecko. Czy ty wiesz, czym był chleb w getcie? Bo jak
nie wiesz, to nigdy nie zrozumiesz, dlaczego tysiące ludzi mogło
dobrowolnie przyjść i z chlebem jechać do Treblinki. Nikt przecież
tego dotychczas nie zrozumiał.

Tutaj rozdawali, w tym miejscu. Podłużne, rumiane bochenki sitka.

I wiesz co?

I ludzie szli, porządnie, czwórkami, po ten chleb, a potem do wagonu.

Chętnych było tylu, że musieli w kolejce stać, dwa transporty
dziennie trzeba było odprawiać do Treblinki – i jeszcze nie
wszystkich, którzy się zgłaszali.

Owszem, my – wiedzieliśmy.
Źródło: Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Wrocław 2008, s. 10–11.
Ćwiczenie 7 難

Wyjaśnij, w jaki sposób Marek Edelman deheroizuje powstanie w getcie.

Ćwiczenie 8 難

W opinii ekspertki nie można uznać książki Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall za tekst
czysto faktograficzny. Odnieś się do tego twierdzenia, sformułuj tezę i zgromadź argumenty na
jej poparcie.
Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: „Umówiliśmy się, że będziesz opowiadał, prawda?”. Relacja M. Edelmana

w reportażu Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst
historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny,
biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę
i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych
(przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów
prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje
zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi
właściwe i unikowe;
II. Kształcenie językowe.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną,
impresywną – w tym perswazyjną);
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni
łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy;
pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków
złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów
i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich
konstrukcji składniowych;
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach
argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej,
z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia,
komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych
form prezentacji własnego stanowiska;
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje
poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich
wypowiedziach;
Lektura obowiązkowa
36) Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

utrwala wiadomości na temat cech gatunkowych reportażu,

ustala, czy Zdążyć przed Panem Bogiem to tekst o charakterze faktograficznym,
określa, w jaki sposób perspektywa świadka wydarzeń wpływa na postrzeganie
powstania w getcie przez Marka Edelmana,
wyjaśnia, na czym polega i jaki ma cel deheroizacja powstania dokonywana przez Marka
Edelmana.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi, by uczniowie zapoznali się z blokiem tekstowym materiału:

Umówiliśmy się, że będziesz opowiadał, prawda?. Relacja M. Edelmana w reportażu
Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem. Prosi także, by uczniowie przypomnieli sobie
cechy reportażu (mogą skorzystać z e‐materiału 1332 Cechy reportażu).

Faza wprowadzająca:

1. Lekcja rozpoczyna się od krótkiej rozmowy wprowadzającej: nauczyciel pyta uczniów,

czy pamiętają, co wydarzyło się w getcie warszawskim w kwietniu 1943 r., kim był
Marek Edelman. Uczestnicy zajęć odpowiadają swobodnie, nauczyciel ewentualnie
uzupełnia podawane przez nich informacje.
2. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel wyświetla wykład z sekcji „Prezentacja TED”, prosi uczniów, by zanotowali

najważniejsze wg nich informacje dotyczące: 1) przebiegu współpracy między Hanną
Krall i Markiem Edelmanem; 2) stosunku Marka Edelmana do powstania w getcie.
Następnie pyta uczniów o ich przemyślenia związane z wykładem.
 2. Prowadzący poleca, by uczniowie (w parach) wykonali polecenia 1 i 2 z sekcji
„Prezentacja TED”. Po upływie ustalonego czasu wybrane osoby przedstawiają
propozycje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.
3. Uczniowie (indywidualnie) wykonują ćw. 3–6 z sekcji „Sprawdź się”, a później wspólnie
z nauczycielem analizują odpowiedzi.
4. Ćwiczenie 7 uczniowie wykonują wspólnie, a następnie nauczyciel rozpoczyna
dyskusję, pytając: Czy Marek Edelman ma rację, deheroizując powstanie? Uczniowie
dzielą się na dwie grupy: pierwsza to osoby, które wstępnie odpowiedziały TAK na
powyższe pytanie, druga to osoby, które skłaniają się do odpowiedzi NIE. Nauczyciel
prosi, by w ciągu 5 min obie grupy przygotowały argumenty do dyskusji. Później
uczniowie wymieniają się poglądami, a nauczyciel dba o to, by dyskusja miała charakter
merytoryczny.

Faza podsumowująca:

1. W podsumowaniu lekcji nauczyciel stawia pytanie: Czy książka Hanny Krall jest
reportażem? Pomocne w sformułowaniu odpowiedzi może być ćw. 2 z sekcji „Sprawdź
się”, które uczniowie wykonują samodzielnie, a następnie wspólnie ustalają odpowiedź.
Ostatnim etapem tej fazy lekcji jest wspólne wykonanie przez uczniów ćw. 8 z sekcji
„Sprawdź się”.

Praca domowa:

1. Przypomnij sobie inne utwory, których tematem jest wojna lub działania zbrojne. Które
z tych tekstów należą do gatunku reportażu? Jakie inne formy gatunkowe wybierają
twórcy zajmujący się tą tematyką? Czy są to tylko gatunki prozatorskie? Zanotuj swoje
odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Hanna Krall: Marek Edelman uczył nas, jak ginąć, ale też, jak żyć, Hanna Krall o Marku
Edelmanie, audycja Polskiego Radia (pr. II).
Powstanie w getcie warszawskim. Informacje historyczne, materiały na stronie www
Muzeum Polin.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja TED” do przygotowania się

do lekcji powtórkowej na temat postrzegania powstania w getcie przez Marka
Edelmana.