Białka – budowa

Materiał zawiera starter, w którym znajduje się odwołanie do wcześniejszej wiedzy ucznia
związanej z danym tematem, oraz cele sformułowane w języku ucznia.

Lekcja składa się z następujących sekcji:

tekstu głównego, zawierającego segmenty

„Skład pierwiastkowy białek”;
„Budowa białek”;
„Występowanie białek oraz ich rola w organizmie”;

podsumowania;
słownika;
ćwiczeń.

Ponadto materiał obejmuje 17 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), dwie interaktywne

mapy myśli, cztery polecenia w ramach tekstu głównego, porządkujących na bieżąco
informacje, oraz dziewięć ćwiczeń sprawdzających zdobyte wiadomości - w tym osiem
interaktywnych.

Słownik pojęć posiada wyjaśnienia terminów „białka”, „oligopeptydy”, „papierki ołowiowe”,

„polipeptydy”, „reakcja kondensacji”, „reakcja kondensacji aminokwasów” oraz „wiązanie
peptydowe”.
Białka – budowa

Niektóre pojęcia mają inne znaczenie w języku potocznym niż w języku naukowym. Dla
przykładu, pojęcie „białko” oznacza część jajka kurzego, które jest elementem naszej
codziennej diety. Czy pojęcie to będzie oznaczało to samo na lekcjach chemii? Jak
definiujemy białka? Czy żółtko zawiera białko?
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

budowę cząsteczek aminokwasów;

sposób łączenia się za sobą cząsteczek aminokwasów;
produkty reakcji kondensacji aminokwasów.
Nauczysz się

definiować pojęcie „białka”;

projektować i przeprowadzać doświadczenie, które pozwoli określać, jakie
pierwiastki chemiczne wchodzą w skład białek;
opisywać budowę białek;
wskazywać, w jakich produktach spożywczych występują białka;
wymieniać funkcje białek w organizmie.

1. Skład pierwiastkowy białek

Jak zbudowany jest organizm człowieka?

Organizm ludzki zbudowany jest głównie z wody (około 65% masy ciała), związków
organicznych (około 33% masy ciała) oraz innych niż woda związków nieorganicznych.
Wśród wspomnianych związków organicznych, najliczniejszą grupę stanowią tak zwane
białka (około 20% masy ciała).
Co to są białka i z jakich pierwiastków są zbudowane?

Białka to substancje złożone o stosunkowo skomplikowanej budowie.

Doświadczenie 1

Problem badawczy:

Jakie pierwiastki wchodzą w skład białek?

Hipoteza: W skład białek wchodzą takie pierwiastki, jak: węgiel, wodór, tlen, azot oraz siarka.

Co będzie potrzebne:

białko jaja kurzego;

uniwersalny papierek wskaźnikowy;

papierek ołowiowy;

woda destylowana;

probówka;

drewniana łapa do probówek;

statyw na probówki;

palnik;

zapałki.;

Instrukcja:

1. W probówce umieść ok. 2 cm 2 białka jaja kurzego.

2. Probówkę ogrzewaj w płomieniu palnika, stale nią wstrząsając.

3. Obserwuj zachodzące zmiany.

4. Do wylotu probówki zbliż zwilżony uniwersalny papierek wskaźnikowy i papierek ołowiowy.

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
 Polecenie 1
Napisz obserwacje i wnioski do przeprowadzonego doświadczenia.

Obserwacje:

Wnioski:

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Białka to związki chemiczne, których cząsteczki zbudowane są głównie z atomów węgla,

wodoru, tlenu i azotu. Obecność wymienionych atomów pierwiastków chemicznych
w strukturze białka potwierdziliśmy w doświadczeniu 1. W wyniku ogrzewania, białko
pokryło się czarnym nalotem, którym był węgiel. Na ściankach probówki można było
zaobserwować krople wody, której cząsteczki zbudowane są z atomów wodoru i tlenu.
Zwilżony wodą uniwersalny papierek wskaźnikowy zmienił zabarwienie z żółtego na
zielone, co wskazuje na obecność anionów wodorotlenkowych (OH − ) i zasadowy odczyn
roztworu. Aniony te powstały w wyniku reakcji amoniaku (uzyskanego w wyniku ogrzewania
białka) z wodą.

NH 3 + H 2 O ⇆ NH 4
+
+ OH
−

W skład białek mogą również wchodzić inne pierwiastki chemiczne. Obecność w białku
jednego z nich – siarki – również udało się potwierdzić w analizowanym doświadczeniu.
Papierek ołowiowy służy bowiem do wykrywania anionów siarczkowych (S 2− ), a jego czarne
zabarwienie świadczy o powstaniu praktycznie nierozpuszczalnej w wodzie soli, tj. siarczku
ołowiu(II). Równanie reakcji chemicznej, jaka zaszła na papierku ołowiowym, można zapisać
w formie jonowej skróconej jako:

2+ 2−
Pb +S → PbS

kationy ołowiu(II) + aniony siarczkowe → siarczek ołowiu(II)

Możliwe, że już wcześniej udało Ci się zauważyć obecność siarki w białku jaja kurzego
w nieco mniej sprzyjających okolicznościach. Podczas psucia się jaj, wyczuwalny jest
nieprzyjemny zapach, który spowodowany jest powstawaniem siarkowodoru – związku
chemicznego o wzorze sumarycznym H2 S. Oprócz pierwiastków chemicznych, wskazanych
na podstawie wyników doświadczenia nr 1, w skład białek mogą wchodzić również między
innymi fosfor, żelazo, magnez, miedź oraz cynk. Warto jednak pamiętać, że wymienione
metale mogą występować w białkach jedynie w formie jonów: Fe2+ , Mg2+ , Cu2+ , Zn2+ .

2. Budowa białek
Białka są związkami wielkocząsteczkowymi zbudowanymi z reszt aminokwasów, które są ze
sobą połączone za pomocą wiązań peptydowych. Mimo że wyróżnia się tylko około
dwudziestu aminokwasów białkowych (czyli takich, które mogą wchodzić w skład białek),
różnorodność białek występujących w przyrodzie jest ogromna.

Cząsteczki aminokwasów mogą łączyć się ze sobą w reakcjach kondensacji. Reakcję

kondensacji dwóch cząsteczek glicyny (aminokwasu białkowego o najprostszej budowie)
można opisać za pomocą równania:

Równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek glicyny

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W wyniku zachodzącej reakcji chemicznej, z dwóch cząsteczek glicyny powstaje jedna

cząsteczka związku organicznego, w której reszty cząsteczek glicyny połączone są ze sobą
wiązaniem peptydowym. Związek organiczny, o którym mowa, to dipeptyd. Nie jest on
zaliczany do grupy białek. Białkami umownie nazywamy związki chemiczne, których
cząsteczki utworzone są z łańcuchów zawierających więcej niż 100 reszt aminokwasów,
połączonych za pomocą wiązań peptydowych. Związki o krótszych łańcuchach są zaliczane
do oligopeptydów (zawierających od do około 2 10
reszt aminokwasów) lub polipeptydów
(zawierających od około 10 do 100 reszt aminokwasów). Jak to możliwe, że w skład
cząsteczki białka może wchodzić tak duża (a często nawet większa) liczba reszt
aminokwasów? Zwróć uwagę, że w cząsteczce rozpatrywanego dipeptydu znajdują się dwie
grupy funkcyjne: aminowa ( −NH2 ) oraz karboksylowa (−COOH):
Cząsteczka dipeptydu utworzona z dwóch reszt glicyny.
Źródło: GroMar Sp. z o.o, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dzięki obecności tych grup, dipeptyd może ulegać dalszym reakcjom kondensacji. Obecna
w nim grupa aminowa może połączyć się z grupą karboksylową kolejnej cząsteczki, a grupa
karboksylowa z grupą aminową następnej cząsteczki aminokwasu. W ten sposób powstanie
tetrapeptyd, zbudowany z czterech reszt glicyny.

Cząsteczka tetrapeptydu utworzona z czterech reszt glicyny.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jak widzisz, również i w tym przypadku powstała cząsteczka tetrapeptydu zawiera grupy
aminową i karboksylową, zdolne do dalszych reakcji chemicznych. Czy już rozumiesz,
dlaczego jest możliwe utworzenie tak dużych cząsteczek białka?

Narysowanie wzoru chemicznego cząsteczki białka, w przeciwieństwie do wzorów

cząsteczek aminokwasów, dipeptydów czy tetrapeptydów, nie jest już takie proste.
Uproszczoną budowę cząsteczki białka możemy przedstawić schematycznie za pomocą
wzoru:
Schemat przedstawiający uproszczony wzór cząsteczki białka utworzonego z reszt cząsteczek jednego
aminokwasu. R na schemacie oznacza atom wodoru (w przypadku glicyny) lub resztę węglowodorową
aminokwasów tworzących białko.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Budowa białek jest jednak nieco bardziej skomplikowana. W przypadku jej opisu należy
uwzględnić cztery struktury (poziomy uporządkowania): strukturę pierwszorzędową,
drugorzędową, trzeciorzędową oraz (o ile występuje) czwartorzędową. Struktury te
scharakteryzowano krótko na poniższej grafice:

Budowa białek
Źródło: LadyofHats, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

1. Struktura pierwszorzędowa

Sekwencja reszt aminokwasów w łańcuchu białka. Opisuje rodzaj aminokwasów

tworzących białko oraz kolejność, w jakiej łączą się ze sobą poszczególne reszty
aminokwasowe (połączone za pomocą wiązań peptydowych) w łańcuchu białkowym
(peptydowym).

2. Struktura drugorzędowa

Opisuje ułożenie łańcucha białkowego (peptydowego) w przestrzeni. Dwa

podstawowe modele ułożenia łańcucha białkowego w przestrzeni to: α (alfa) helisa
(spirala) i β (beta) kartka (lub harmonijka; struktura pofałdowanej kartki papieru).

3. Struktura trzeciorzędowa

Opisuje, w jaki sposób są względem siebie ułożone struktury drugorzędowe.

4. Struktura czwartorzędowa
 Dotyczy białek zbudowanych z kilku łańcuchów peptydowych (a czasem także reszt
niebiałkowych, np. reszt cukrów). Opisuje wzajemne położenie (dopasowanie)
wspomnianych łańcuchów w przestrzeni. Jednym z białek, dla którego opisano
strukturę czwartorzędową jest hemoglobina (białko krwi), złożona z czterech
łańcuchów peptydowych, połączonych ze sobą w odpowiedni sposób.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Budowę białek opisał amerykański fizyk i chemik Linus Carl Pauling (czyt. lajnus carl
puling), za co w 1954 r. otrzymał Nagrodę Nobla. Osiem lat później, tj. w 1962 r.., otrzymał
drugą – tym razem Pokojową Nagrodę Nobla za pracę podczas kampanii przeciwko
próbom z bronią jądrową. Naukowiec ten uważany jest za jednego z najważniejszych
chemików XX w.

Linus Carl Pauling – dwukrotny zdobywca Nagrody Nobla

Źródło: Esquilo, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

3. Występowanie białek oraz ich rola w organizmie

Białka są podstawowym elementem budującym wszystkie organizmy. Oprócz funkcji
budulcowej, odgrywają również inne znaczące role w organizmie. Załączona poniżej mapa
pojęć ukazuje podział białek ze względu na funkcje pełnione przez nie w organizmie
człowieka.
 hormonalne

transportujące
kolagen -…

insulina …
ruchowe (kurczliwe)
keratyna …

hemo…
budulcowe (strukturalne)
miozyna i…

Białka pepsyna -…
miozyna …

obronne (ochronne)

fibrynogen… enzymatyczne

Podział białek ze względu na funkcje pełnione w ludzkim organizmie

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dzienne zapotrzebowanie na białko jest indywidualną cechą organizmu – zależy między

innymi od wieku i płci, a także stanu zdrowia, aktywności fizycznej oraz masy ciała.
Zwiększone zapotrzebowanie na białko wykazują głównie dzieci w okresie wzrostu oraz
kobiety w czasie trwania ciąży, a także osoby aktywne fizycznie.

Średnie zapotrzebowanie [EAR] białka wg krajowej racji pokarmowej

Masa
Grupa (płeć, m.c./dobę (gram na g/os./dobę (gram na
g

ciała (kg kg

wiek/lata) kilogram masy ciała na dobę) osobę na dobę)

)*

Niemowlęta

0−6
6
miesięcy

7 − 11
9
miesięcy

Dzieci

1−3 12 0,97 12

4−6 19 0,84 16

7−9 27 0,84 23
 Masa
Grupa (płeć, m.c./dobę (gram na g/os./dobę (gram na
g

ciała (kg
kg

wiek/lata) kilogram masy ciała na dobę) osobę na dobę)

)*

Chłopcy

10 − 12 38 0,84 32

13 − 15 54 0,84 45

16 − 18 67 0,81 54

Mężczyźni

≥ 19 55 − 85 0,73 37 − 66

Dziewczęta

10 − 12 38 0,84 31

13 − 15 51 0,84 43

16 − 18 56 0,79 44

Kobiety

≥ 19 45 − 75 0,73 33 − 58

ciąża 45 − 75 0,98 44 − 78

laktacja 45 − 75 1,17 53 − 94

*Prawidłowa masa ciała (u osób dorosłych BMI 18,5 − 24,9 )

kg
3
m
Źródło: Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie , Narodowy
Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.

Zawartość białka w produktach spożywczych jest różna, co należy brać pod uwagę przy
doborze produktów spożywanych w ciągu dnia.
Jaja zawierają około <math aria-label="trzynaście procent">13% masowych białka. Uwaga: żółtko,
z chemicznego punktu widzenia, to też białko.
Źródło: emirkrasnic, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Średnia zawartość białka w mleku wyrażona w procentach masowych wynosi około <math aria-label="trzy
i cztery dziesiąte procenta">3,4% .
Źródło: congerdesign, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Sery żółte zawierają około <math aria-label="od dwudziestu do dwudziestu dziewięciu procent">20-29%
masowych białka.
Źródło: Shu erbug75, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Ser pleśniowy zawiera około <math aria-label="od dwudziestu do dwudziestu jeden procent">20-21%
masowych białka.
Źródło: jamstraightuk, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Kabanos zawiera około <math aria-label="dwadzieścia siedem procent">27% masowych białka.

Źródło: Kuruni, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
Różne rodzaje mięsa zawierają zróżnicowaną ilość białka. Przykładowo wołowina zawiera około <math
aria-label="dwadzieścia jeden procent">21%, a wieprzowina ok. <math aria-label="osiemnaście
procent">18% masowych białka.
Źródło: Bru-nO, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Ryby zawierają od 13%

(panga) do nawet blisko <math aria-label="dwudziestu czterech procent">24%
(tuńczyk) masowych białka.
Źródło: pompi, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Fasola zawiera około <math aria-label="dwadzieścia jeden procent">21% masowych białka.
Źródło: zoosnow, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Soczewica zawiera około <math aria-label="dwadzieścia pięć procent">25% masowych białka.

Źródło: PDPics, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
 Soja (suche nasiona) zawiera około <math aria-label="trzydzieści cztery procent">34% masowych białka.
Źródło: pnmralex, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Orzechy włoskie zawierają około <math aria-label="szesnaście procent">16% masowych białka.

Źródło: NickyPe, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Źródło danych przedstawionych w galerii:

1. Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw , PZWL,

2018.
2. Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I., Iwanow K., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, PZWL 2017

Polecenie 2
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz ,,Prawda'', jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
,,Fałsz'', jeśli jest fałszywe.

ZDANIE PRAWDA FAŁSZ

Spożywając 100 g orzechów włoskich, dostarczamy
organizmowi więcej białka, niż gdybyśmy spożyli 100 g  
fasoli.
By dostarczyć organizmowi tyle samo białka, ile znajduje
się w szklance mleka (200 g), należałoby spożyć około 23 g  
sera żółtego.
W 40 g soczewicy znajduje się mniej białka niż w 80 g
 
orzechów włoskich.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Podsumowanie
Cząsteczki wszystkich białek są zbudowane głównie z atomów czterech pierwiastków:
węgla, wodoru, tlenu i azotu. W skład niektórych białek mogą wchodzić atomy siarki,
fosforu i inne atomy.
Podstawowymi elementami budującymi białka są aminokwasy.
Białka to wielkocząsteczkowe związki chemiczne, zbudowane z reszt aminokwasowych,
połączonych wiązaniami peptydowymi.
Białka są głównym składnikiem budulcowym organizmów. Pełnią funkcje: budulcowe,
transportowe, regulujące i inne.
Źródłem białka zwierzęcego są między innymi jajka, nabiał, mięso, ryby, a roślinnego –
produkty zbożowe oraz rośliny strączkowe, np. fasola, soja i soczewica.
Praca domowa

Polecenie 3.1
Średnie dzienne zapotrzebowanie na białko dla chłopca w wieku 10 0,84 g
lat wynosi około
białka na kilogram masy ciała. Mleko krowie zawiera około 3%masowych białka. Krzyś
waży 35 kgi wypija cztery szklanki mleka krowiego dziennie. W oparciu o odpowiednie
obliczenia, oceń, czy gdyby źródłem białka dla Krzysia było jedynie wypijane każdego dnia
mleko, to czy średnie dzienne zapotrzebowanie na białko byłoby u niego zaspokojone.
Przyjmij, że masa mleka w szklance wynosi . 200 g

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 3.2
Białko, jako składnik odżywczy, jest dla organizmu źródłem azotu oraz odpowiednich
aminokwasów. W dostępnych źródłach wyszukaj informacje na temat niedoboru i nadmiaru
białka w organizmie człowieka. Zdobyte informacje zaprezentuj w formie mapy pojęć.
Wymień przynajmniej po trzy skutki niedoboru oraz nadmiaru białka.

Nadmiar

Niedobór

Białka jako składniki odżywcze

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Polecenie 3.3
Korzystając z dostępnych źródeł informacji, dowiedz się, gdzie i w jaki sposób białka
trawione są w organizmie. Następnie do wymienionych poniżej narządów, dopasuj
odpowiadające im funkcje pełnione w procesie trawienia białek.

Narząd Funkcja

jelito cienkie

żołądek

trzustka

dwunastnica

rozkład białek do polipeptydów

wydzielanie enzymów biorących udział w trawieniu białek

rozkład polipeptydów na cząsteczki o krótszych łańcuchach – dipeptydy i aminokwasy

rozkład dipeptydów i innych peptydów zbudowanych z cząsteczek o krótkich

łańcuchach do aminokwasów

Słownik
białka

wielkocząsteczkowe związki chemiczne zbudowane z reszt powyżej 100 aminokwasów,

połączonych wiązaniami peptydowymi; w skład białek wchodzą głównie takie
pierwiastki, jak: węgiel, wodór, tlen i azot
oligopeptydy

związki chemiczne zawierające w cząsteczkach od 2 do około 10 reszt aminokwasów,

połączonych wiązaniami peptydowymi
papierki ołowiowe

papierki bibuły nasączone roztworem soli ołowiu(II) (np. octanu ołowiu(II) –

(CH 3 COO) 2 Pb, wykorzystywane do identyfikacji jonów siarczkowych (S );
2−
 w obecności anionu siarczkowego, papierek przyjmuje charakterystyczne czarne
zabarwienie, co jest związane z wytrącaniem się osadu siarczku ołowiu(II), wg równania
reakcji

2−
Pb 2+ + S → PbS

polipeptydy

związki chemiczne zawierające w cząsteczkach od około 10 do 100 reszt aminokwasów,

połączonych wiązaniami peptydowymi
reakcja kondensacji

reakcja chemiczna, w wyniku której dochodzi do połączenia się substratów i powstaje

produkt główny, o większej od nich masie cząsteczkowej, oraz produkt uboczny (np.
woda), o małej masie cząsteczkowej
reakcja kondensacji aminokwasów

reakcja chemiczna zachodząca pomiędzy cząsteczkami aminokwasów, której głównym

produktem jest peptyd (oligopeptyd, polipeptyd lub białko), a produktem ubocznym woda;
reakcja ta zachodzi pomiędzy grupą karboksylową cząsteczki jednego z aminokwasów
i grupą aminową cząsteczki drugiego z aminokwasów; od grupy karboksylowej odłącza się
grupa hydroksylowa (−OH), a od grupy aminowej atom wodoru; odłączone fragmenty
cząsteczek aminokwasów tworzą cząsteczkę wody, a reszty aminokwasów łączą się ze
sobą za pomocą wiązania peptydowego tworząc cząsteczkę peptydu
wiązanie peptydowe

powstaje w wyniku połączenia się cząsteczek dwóch aminokwasów; tworzą je grupy

karboksylowa, z cząsteczki jednego z aminokwasów, i grupa aminowa, z cząsteczki
drugiego z aminokwasów

Ćwiczenia
Pokaż ćwiczenia: 輸醙難
Ćwiczenie 1 輸
Wykonano doświadczenie pozwalające określić skład pierwiastkowy białka. W tym celu
ogrzewano białko jaja kurzego. Poniżej odnotowano poczynione w trakcie wykonywania
doświadczenia obserwacje. Przyporządkuj symbole pierwiastków chemicznych, wchodzących
w skład białka, do podanych w punktach obserwacji.

1. Na ściankach probówki pojawiają się krople bezbarwnej cieczy. ,

2. Białko pokrywa się czarnym nalotem.

3. Zwilżony uniwersalny papierek wskaźnikowy, przyłożony do wylotu probówki, zmienia

barwę na zieloną. ,

4. Papierek ołowiowy, przyłożony do wylotu probówki, czernieje.

N H H C S O
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 2 輸
Spośród podanych poniżej stwierdzeń, wybierz i zaznacz to, które prawidłowo opisuje budowę
białek.

Białka to związki, których cząsteczki zbudowane są z dwóch reszt aminokwasów,


połączonych wiązaniem peptydowym.

Białka są zbudowane z więcej niż 100 reszt aminokwasów, połączonych wiązaniami


peptydowymi.

Białka są zbudowane z więcej niż 100 reszt amin, połączonych wiązaniami


peptydowymi.

Białka są zbudowane z więcej niż 100 reszt aminokwasów, połączonych wiązaniami


estrowymi.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 3 輸
Spośród wymienionych poniżej nazw produktów spożywczych, wybierz i zaznacz te, które są
głównym źródłem białka.

 owoce

 nabiał

 ryby

 soczewica

 fasola

 jaja

 drób

 słodycze

 smalec

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 4 醙
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz ,,Prawda'', jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
,,Fałsz'', jeśli jest fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Białka są podstawowym elementem budującym organizmy.  
Białka mogą w organizmie pełnić różne funkcje, między
 
innymi regulujące, transportowe i ochronne.
Białka są związkami o małej masie cząsteczkowej.  
Białka powstają w wyniku reakcji kondensacji
 
aminokwasów, której ubocznym produktem jest woda.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 5 醙

Uczeń przeprowadził doświadczenie, które zilustrował na poniższym schemacie. Przyporządkuj

podane stwierdzenia odpowiednio do obserwacji, wniosków oraz nieprawidłowych
odpowiedzi.

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Obserwacje

Zapach palonych włosów

świadczy o tym, że w skład
białka wchodzi siarka.

Zwilżony uniwersalny papierek

Wnioski
wskaźnikowy zmienia
zabarwienie na zielone.

Czarne zabarwienie papierka

ołowiowego świadczy
o obecności siarki w białku.
Nieprawidłowe odpowiedzi
Papierek ołowiowy czernieje.

Białko ścina się.

W skład cząsteczek białek

wchodzi wodór i tlen.

Wyczuwalny jest zapach

palonych włosów.

Na ściankach probówki
pojawiają się krople bezbarwnej
cieczy.

W skład cząsteczek białek

wchodzi węgiel.
 Białko pokrywa się czarnym
nalotem.

W wyniku reakcji powstaje

amoniak, o czym świadczy
zabarwienie uniwersalnego
papierka wskaźnikowego.

W wyniku ogrzewania białka

powstaje para wodna, która
skrapla się na ściankach
probówki.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 6 醙

Na poniższej grafice przedstawiono schematycznie struktury białka, które należy wziąć pod
uwagę podczas opisywania jego budowy. Do każdego z przykładów dopasuj nazwę
odpowiadającej mu struktury białka oraz krótki jej opis.

Źródło: LadyofHats, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Oznaczenie literowe Nazwa struktury białka Opis budowy struktury białka

struktura drugorzędowa

ukazuje w jaki sposób są względem siebie ułożone w przestrzeni struktury

ukazuje sposób ułożenia łańcucha białkowego w przestrzeni struktura trzeciorzędowa

opisuje wzajemne ułożenie kilku łańcuchów białkowych w przestrzeni

ukazuje rodzaj i kolejność w jakiej łączą się ze sobą reszty aminokwasowe w łańcuchu
białka

struktura czwartorzędowa struktura pierwszorzędowa

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 7 醙

Poniższy wzór przedstawia budowę cząsteczki pewnego dipeptydu.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Został on utworzony w wyniku reakcji kondensacji dwóch aminokwasów o wzorach:

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeanalizuj powyższe wzory i spośród podanych poniżej stwierdzeń wybierz prawdziwe.

We wspomnianej reakcji kondensacji, wzięła udział grupa karboksylowa cząsteczki

aminokwasu 2 i grupa aminowa cząsteczki aminokwasu 1, przy czym od grupy

aminowej odłączył się atom wodoru, a od grupy karboksylowej odłączyła się grupa
hydroksylowa.

We wspomnianej reakcji kondensacji udział wzięła grupa karboksylowa cząsteczki

aminokwasu 1 i grupa aminowa cząsteczki aminokwasu 2, przy czym od grupy

aminowej odłączyła się grupa hydroksylowa, a od grupy karboksylowej odłączył się
atom wodoru.

We wspomnianej reakcji kondensacji, wzięła udział grupa karboksylowa cząsteczki

aminokwasu 2 i grupa aminowa cząsteczki aminokwasu 1, przy czym od grupy

aminowej odłączyła się grupa hydroksylowa, a od grupy karboksylowej odłączył się
atom wodoru.

We wspomnianej reakcji kondensacji, wzięła udział grupa karboksylowa cząsteczki

 aminokwasu 1 i grupa aminowa cząsteczki aminokwasu 2, przy czym od grupy

aminowej odłączył się atom wodoru, a od grupy karboksylowej odłączyła się grupa
hydroksylowa.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 8 難

Poniżej zamieszczono fragment łańcucha cząsteczki pewnego białka. Ustal, z reszt jakich
aminokwasów utworzony jest ten fragment. Napisz nazwy odpowiednich aminokwasów
w kolejności, w jakiej ich reszty występują w podanym fragmencie łańcucha białkowego.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skorzystaj z zamieszczonej poniżej tabeli z wzorami i nazwami aminokwasów białkowych.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Ćwiczenie 9 難

Uzupełnij poniższy tekst, wybierając poprawne wyrażenia.

Proteins are chemical compounds with very high  / low  molecular weights. Proteins

molecules are made up of polypep de chains. These chains are made up of the rest of
amino acids  / amines  joined together by pep de  / ester  bonds. The

protein chain consists of less  / more  than 100 amino acid residues. There are four
degrees of protein organizing. The primary structure is the type and sequence of amines 
/ amino acids  in a single chain. The secondary structure describes how

two pep de chains arrange themselves  / a single pep de chain arranges itself  in

space. The ter ary structure of a protein describes the general shape of a single chain of

a protein molecule - describes the spa al rela onships between primary  /

secondary  structures. The quaternary structure of a protein is made up of several

protein chains.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia
Danikiewicz W., Chemia dla licealistów. Chemia organiczna, Warszawa 2002.

Encyklopedia PWN

Poźniczek M. M., Kluz Z., Z chemią w przyszłość, cz. 3, Kraków 2014.

Notatnik

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.