Professional Documents
Culture Documents
Historyczne Bitwy 017 - Kulikowe Pole 1380, Leszek Podhorodecki
Historyczne Bitwy 017 - Kulikowe Pole 1380, Leszek Podhorodecki
ISBN 078-83-11-11040-3
HISTORYCZNE BITWY
LESZEK PODHORODECKI
KULIKOWE POLE
1380
BELLONA
Warszawa
NAJAZD BATU-CHANA
Łucznik tatarski
Zniszczenie ziemi ruskiej przez Tatarów
Księżniczka tatarska
Dymitr Doński
Faksymile Zadon-
szcziny, rękopisu z lat
1480-1490
Św. Sergiusz
Radoneski
Książę Dymitr otrzymuje wiadomość o wtargnięciu ordy Mamaja
Zamek książęcy w Lubeczu
4Tamże, s. 274.
5Wg K u c z y ń s k i e g o , op. cit., s. 22—23; G r e k o w , Wostocznaja
Jewropa, s. 61.
71
tury, a. 113.
92
karną przeciw buntującej się Rusi. Strategicznym celem
Ordy było rozgromienie wojsk ruskich w walnej bitwie
przy współdziałaniu z Litwinami Jagiełły oraz siłami ria-
zańskimi Olega, zdobycie i splądrowanie Moskwy oraz
innych miast, zmuszenie książąt ruskich do wypłacania
daniny w rozmiarach przyjętych za Dżanibeka. Ponieważ
Dymitr odmówił płacenia daniny, rokowania zostały zer
wane i Rusi zagroził niszczycielski najazd, podobny do
wypraw z 1252—1253 i 1293 roku, tyle że podjęty więk
szymi siłami. Wszystkie staroruskie źródła o bitwie na
Kulikowym Polu zgodnie stwierdzają, że tak wielkiej armii,
jak w 1380 r., Tatarzy nie mieli od czasów najazdu
Batu-chana.
Mimo niedawnej porażki nad Wożą Mamaj lekceważył
wyraźnie przeciwnika. Na podstawie doświadczeń wynie
sionych z historii dotychczasowych walk uważał, że Ruso
wie przyjmą plan pasywnej obrony, skupiając wojsko nad
Oką i oczekując nadejścia nieprzyjaciela. Dlatego zatrzymał
swe oddziały nad Woroneżem i przez trzy tygodnie czekał
na Litwinów oraz Olega riazańskiego. W ten sposób dał
Dymitrowi czas na przeprowadzenie mobilizacji. Nie wysłał
nawet za Okę oddziałów zwiadowczych, pozwolił nato
miast przeciwnikowi spokojnie obserwować własne poczy
nania. Niebawem Rusowie już wiedzieli, że sojusznicy mają
spotkać się 1 września. Do zaskoczenia więc nie doszło.
A właśnie ten czynnik był dotąd jednym z podstawowych
elementów tatarskiej sztuki wojennej! Dzięki niemu Orda
odniosła w historii tyle zwycięstw.
Jagiełło podejmował wyprawę nad Don w skomplikowa
nej sytuacji politycznej na Litwie. Jego rywalizacja z Kiej
stutem zamieniła się już w otwartą walkę. Niektórzy stryje
czni bracia, zwłaszcza Andrzej w Połocku i Dymitr
w Briańsku na Siewierszczyźnie, sympatyzowali z władcą
Moskwy. 29 września 1379 r. Kiejstut zawarł w Trokach
układ z Zakonem, dzięki czemu uzyskał swobodę działania
przeciw Jagielle. Bratanek nie pozostał mu dłużny. 31 maja
1380 r. „na polu w Dawidyszkach“ zawarł także układ
z Zakonem, na mocy którego przyznał Krzyżakom Żmudź
i wydał im na łup całą dzielnicę Kiejstuta. Sam Zakon
93
Moskwiczanie że-
gnają wojska ru-
szające na wyp-
rawę
Mamaj
Budowa mostów na Donie
Przeprawa wojsk moskiewskich przez Don i narada wodzów
Przywidzenie Fomy Kacibeja, zwiastujące zwycięstwo Rusów
Święci Borys i Gleb
ukazują się Rusom
12 S z a m b i n a g o , op. cit., s . 2 4 .
98
10 Tamże.
11 Skazanije o Mamajewom poboiszcze, s. 177.
124
18 Tamże, s. 183—185.
Uderzenie pułku
zasadzki
Pościg za Tatarami
Rusowie ścigają-
cy Tatarów
Ucieczka Tatarów
Pochówek
wojowników
moskiewskich
Matka
Boska
Dońska
koniec
XIV -
pocz.
XV w.
Zdobycie Moskwy przez Tochtamysza
Najazd Edygeja na Moskwę
Obelisk na Kulikowym Polu
-legendamych.
139
szczali ich, ale i tak (przy wyjściu) grabili. Gród cały także
ogarnięty był rozruchami i buntem, podobnym do wzbu
rzonego morza, i znikąd pociechy nie otrzymywał, ale
jeszcze większych i silniejszych bied oczekiwał“ 7. Opisane
przez kronikarza rozruchy miały wyraźne podłoże społe
czne, były bowiem buntem ludu przeciw klasom panują
cym. Podczas gdy nie mający nic do stracenia lud chciał
bronić miasta, bojarzy i zamożni mieszczanie myśleli tylko
o ratowaniu swego dobytku i ucieczce.
W czasie rozruchów przybył do Moskwy książę litewski
Ostej, rzekomy wnuk Olgierda, postać zagadkowa, być
może legendarna. Miał go przysłać do miasta Dymitr Doń
ski. Według źródeł ruskich Ostej okazał się utalentowanym
i energicznym organizatorem. Stłumił rozruchy i przystąpił
do organizowania obrony, dzięki czemu rozładował napięcie
i dodatnio wpłynął na postawę mieszczan. Z jego rozkazu
bogaci i biedni zaczęli umacniać fortyfikacje, a zwłaszcza
warowne bramy, zbierać kamienie i kłody drzew, szykować
zapasy żywności, zbierać opał, gotować wodę i smołę, przy
gotowywać sprzęt do gaszenia pożarów. Mimo że z miasta
wyjechało wielu zamożnych mieszczan oraz bojarów z ro
dzinami, Moskwa nie wyludniła się, napłynęli bowiem do
niej uchodźcy, szukający tu schronienia przed Tatarami.
Tymczasem Tochtamysz ze swą armią skrycie dotarł nad
Okę, gdzie zdradziecki Oleg wskazał mu dogodne do
przeprawy brody. Po sforsowaniu rzeki Tatarzy ruszyli na
Sierpuchow, który zdobyli, splądrowali i spalili. Następnie
pomaszerowali w kierunku Moskwy. Po drodze grabili
i palili wszystkie osiedla i wioski, mordowali ich mieszkań
ców, innych zabierali w jasyr. 23 sierpnia 1382 r. pojawili
się pod Moskwą. W tym okresie miasto liczyło
30 000—40 000 ludności. Zważywszy, że część jej uszła
jednak przed Tatarami, a szukający tu schronienia byli
mniej liczni, Moskwa w momencie ataku ordy mogła mieć
25 000—30 000 mieszkańców, z tego kilka tysięcy mężczyzn
zdolnych do walki. Przewaga liczebna Tatarów była więc
11 Tamże, s. 253.
12 L. P o d h o r o d e c k i , Tatarzy, Warszawa 1971, s. 195.
167
15 B a z y 1 o w , Historia Rosji, s . 78 .
16 B u g a n o w , Ot kulikowskoj bitwy..., s. 257
170
Źródła