Kapitan Jan Sadowski.

Jak budować
ziemiankę?

Warszawa — 1920.
GŁÓWNA KSIĘGARNIA WOJSKOWA.
 Kapitan Jan Sadowski.

Jak budować ziemiankę?

Warszawa— 1920.
G ŁÓ W N A KSIĘGARNIA W O JS K O W A .
 Dozwolone do użytku służbow ego przez
Wiceministra Spraw Wojskowych d. 12.1X.
JAK BUDOWAĆ ZIEMIANKĘ?
1920 r. za № 2262 Dep. 1. Wk.
- - - -

W S T Ę P .

W ojna obecna przybiera różne fprmy zależ­

nie od terenu, pory ' roku i ogólnej sytuacji: wi­
dzieliśmy więc od 14-go roku przeskoki, począw­
szy od walki pozycyjnej aż do walki ruchowej.
W czasie walki ruchowej, kwestja pomieszczenia
ludzi w m om entach chwilowych postojów rozwią­
zuje się w sposób bardzo nieskomplikowany: spo­
tykamy się mianowicie stale z kwaterowaniem
lub biwakowaniem . Na terenach słabo zaludnio­
nych w czasie dłuższego zastoju operacji, gdy za­
chodzi konieczność obsadzenia terenów nieza­
mieszkałych, m uszą się uciec oddziały frontowe
do wybudowania sobie własnemi siłami pom ie­
szczeń. Ich wielkość, sposób budowy, stopień
wygody, jaki one zapew niają, zależy od każdora­
zowej sytuacji. W czasie walki pozycyjnej po ­
mieszczenia, budowane w obrębie skutecznego
ognia przeciwnika. — to ziem ianki lub schrony
TŁOCZN IA J . KONDECK1EGO
mieszkalne, poza obrębem tego ognia — b a­
M A RSZA ŁKOW SKA 53 a.
raki.
4 5
W ostatnich czasach, na froncie francusko-
służyć m ają dla podoficerów, jako przewodnik
niem ieckim pom ieszczenia, wybudowane w ob­
przy wykonywaniu robót technicznych, wyżej wy­
rębie skutecznego ognia przeciwnika, były wy­
m ienionych — na podoficera bow iem , we wszyst­
łącznie schronami mieszkalnem i, na froncie wschod­
kich rodzajach broni, spada obowiązek praktycz­
nim — ziem ianka przetrwała obok schronu aż
nego pokierowania niem i.
od dzisiejszych czasów.
Pomieszczeń tych wojska potrzebują bardzo
dużo, m uszą w nich zmieścić się wszyscy ludzie, 1. PODZIAŁ, CHARAKTERYSTYKA 1 O G Ó L N E
ewentualnie konie, zapasy materjału wojennego,
wreszcie wszelkie instytucje i urządzenia wojsko­ ZASADY B U D O W Y POMIESZCZEŃ.
we, znajdujące się w pobliżu frontu. Ogrom
1. Ze względu na bezpieczeństwo, jakie da ­
pracy, jaką wyłożyć trzeba przy ich budowie,
ne pom ieszczenie przedstawia podczas działania
uniem ożliw ia wykonywanie ich wyłącznie przez
ognia przeciwnika, m ożem y je podzielić na:
wojska techniczne, to też wojska wszelkich broni
1-o baraki: nie przedstawiające żadne­
powinny um ieć wybudować sobie w razie po­
go bezpieczeństwa, budow ane na
trzeby wygodne pomieszczenia. Przy tym syste­
wierzchu ziemi.
mie pracy, bataljon piechoty, pełniący służbę
2-o ziem ianki: wkopane w ziemię, za­
w pierwszej linji, jest w stanie zagospodarować
bezpieczające przeciw kulom kara­
się zupełnie w ciągu najwyżej dwóch tygodni.
binowym, szrapnelowym i o d łam ­
W czasie wojny były wypadki, źe ko m panje b u ­
kom granatów połówek.
dowały sobie ziem ianki w ciągu kilku dni za­
3-o schrony: a) zabezpieczające prze­
ledwie.
ciw granatom z połówek, b) prze­
Ja k ą jest tedy rola wojsk technicznych
ciw granatom do 155 m m . włącz­
w tej dziedzinie? Pozostają one do robót skom ­
nie, c) przeciw najcięższym gra­
plikowanych i jako instruktorzy techniczni przy
natom .
przeprowadzaniu wszelkich prac, wszystkie zaś ro­
2. Ze względu na użytek do jakiego są
dzaje broni obeznane być dziś m uszą z łatwemi
przeznaczone, rozróżniam y pomieszczenia dla:
robotam i budow lanem i.
żołnierzy,
Tych kilka słów, które na ten tem at skreślę,
am unicji,
6
koni,
materjału, oraz
pomieszczenia specjalne dla dowództw
i zakładów wojskowych.
3. Ziem ianki budow ane będą przeważnie
bez pom ocy saperów, przyczem żołnierze piecho­
ty będą mieli do czynienia z ziem iankam i, prze-
znaczonemi dla ludzi. Pomieszczenia dla koni
i materjału b ądą przypadały w udziale głównie
innym broniom poza piechotą.
4. Baraki i schrony wykonywać będą sa­
perzy, albo żołnierze innych broni pod przewod­
nictwem saperów.
5. Przy przeprowadzaniu budowy pom ie­
szczeń kierować się należy w zględam i na ich
przyszłe użycie, specjalnie tyczy się to p o m ie ­
szczeń, budowanych w obrębie pozycji.
6. ■Rozmieszczenie ziem ianek i schronów
w obrębie pozycji musi być takie, aby u m o żli­
wiało dogodną i pewną łączność pom iędzy do­
wództwami i oddziałam i we wszelkich kierunkach
(główny wzgląd na obsadę pozycji).
7. O g ó ln a orjentacja budow li uzależniona
jest od kierunku frontu: a więc drzwi i okna
nie m ogą być skierowane ku nieprzyjacielowi,
ale zawsze w stronę przeciwną.
8. Rozgrupowanie pomieszczeń musi być
takie, ?by, jak najm niej cierpiały one od dzia­
łania ognia artyleryjskiego przeciwnika. Nie m o ­
żna zatem tworzyć większych skupień. Ściany
dwóch sąsiednich ziem ianek muszą być rozdzie­
lone warstwą ziemi, przynajmniej 5 m . grubości.
9. Wielkość ziem ianek w obrębie pozycji,
ze względu na bezpieczeństwo, nie pow inna prze­
kraczać pewnej normy. Ja k o najwięcej o d p o ­
wiednich używa się ziem ianek na jedną, najwy­
żej na dwie sekcje.
10. Ziem ianki w obrębie pozycji chronić
pow inny conajm niej przeciwko kulom karabino­
wym i odłam kom . Ziem ianka pow inna wytrzy­
m ać wstrząśnienia, spowodowane w ybuchającem i
w pobliżu granatam i. W miarę rozporządzalnego
czasu i środków najlepiej odrazu budow ać zie­
m ianki, chroniące przeciw działaniu granatów p o ­
łówek i, ewentualnie, dające się z czasem prze­
robić na schrony przeciw granatom 155 m m .
(przez dodanie warstw ochronnych z szyn żelaz­
nych, betonu lub drzewa).
11. Ziem ianki pow inny być doskonale za­
maskowane, czy to już przez ich rozmieszczenie
czy też przez sztuczne upodobnienie do otacza­
jącego terenu. Warstwa ochronna ziem ianki n ie
powinna wystawać ponad otaczający teren, a ża­
dną m iarą ponad przedpiersie okopu.
12. Ziem ianki nie m ogą zmniejszać war­
tości obronnej okopu (naprz. osłabienie przed-
piersia). Majlepiej jest budow ać je poza o b rę ­
bem okopu, łącząc z okopem chodnikam i.
8 9
(Schrony, specjalnie wykonywane sposobem
m inow ym lub betonow e, bardzo często b u du je
się wprost w przedpiersiu).
13. Z iem ianki buduje się tak wysoko p o ­
nad poziom em wody zaskórnej, aby niem o iliw em
było zalanie ich w odą. Gdy woda zaskórna znaj­
d u je się płytko, koniecznem się staje p o d n o sze ­
nie ziem ianek, przez co zm niejsza się ich wy­
trzymałość, a zabezpieczenie ich od ognia ko­
sztuje więcej pracy.
14. Pomieszczenia powinny zabezpieczać
m aksim um wygody, ciepła, światła i powietrza,
N aogół ziem ianki m niejsze są cieplejsze, zawie­
rają zeto mniej powietrza. O statni wzgląd jest
jednak zawsze mniej w ażnym , gdyż żołnierz na
froncie i tak przebywa stale na świeżem pow ie­
trzu.
15. Bardzo w ażnym jest wzgląd na eko-
nom ję ludzi, czasu i m aterjału. Im w iększą jest
ziemianka, tem większą jest praca, jak ą przy b u ­
dowie należy wyłożyć W zgląd na ekonom ję m a ­
terjału decyduje o wyborze rodzaju pom ieszcze­
nia, jakie chcemy wykonać. Schrony zabierają
niepom iernie więcej nie tylko czasu ale i m ater­
jału niż zwykłe ziem ianki, to też często trzeba
się będzie ograniczyć do budowy ziemianek.
16. Brak czasu bardzo często decyduje
o wyborze typu ziem ianki, mającej być w ykona­
ną. Ze względu na pośpiech (zima, deszcze)
często będzie się w ybierało typ m n ie j wygodny
i doskonały, aby tylko jak najprędzej wykończyć
robotę. P am iętać je d n a k zawsze należy, że le­
piej jest budow ać ziem iankę o kilka dni dłużej,
aby zabezpieczyć sobie na przyszłość większą su­
m ę w ygód. (Żołnierze bardzo często w ybudow aw ­
szy pośpiesznie jed n ą ziem iankę, porzucają ją
potem , aby budow ać nową — w ygodniejszą).
II. M ftTERJAŁY.
17. Ja k o m aterjały budow lane przy b u d o ­
wie pom ieszczeń występują: drzew o, darnie, zie­
m ia, żelazo, blacha falista, szyny, klamry, gwo­
ździe, kam ień, beton, słom a, papa, m ech, szkło
i inne. Najczęściej m am y do czynienia tylko
z drzewem, darniam i i ziem ią.
18. Drzewo dostaje się do rąk naszych
w postaci belek obrobionych lub nieobrobionych
(okrąglaki) i desek. Żołnierz często będzie m u ­
siał sam sobie ten m aterjał budow lany przygo­
towywać. Cięciem drzewa kierować pow inni spe­
cjaliści, eby nie niszczyć niepotrzebnie lasów
Unikać należy w ycinania większych połaci, które
ułatwiłyby nieprzyjacielską obserwację ziem ną
czy lotniczą.
19. Ziem ia tworzy jeden z zasadniczych
elem entów warstw ochronnych, a pozatem wy­
stępuje jako przykrycie ścian budow li typu zie­
m ianek.
O dporność ziemi na działanie kul karabino­
 10
wych i pocisków jest bardzo rozmaita, zależnia
od gatunku ziemi i jej stanu. Ziem ia mokre
jest m niej odporna niż sucha. Najodporniejszy
jest suchy zbity piasek (naprz. w workach z p ia ­
skiem). ' lanym spotkamy się przeważnie w okolicach g ó ­
20. Z żelazem m am y do czynienia pod po­ rzystych (ziemianki 1 schrony kute w skale na
stacią szyn (na warstwy ochronne), prętów do wzm o­
cnienia warstw betonowych, blachy falistej, kla­
mer, gwoździ, drutu ewentualnie naw et płyt pan­
cernych.
Szyny (m ogą być zwykłe kolejowe) i pręty
zwykle służą do wzmocgienia betonu.
Blacha falista, używana swego czasu przez
państwa centralne, której dużem i ilościami obec­
nie dysponujemy, ma wymiary i kształt jak na rys. 1.
Rys. I. Iilacha falista.
Gwoździe są maszynowe i kute. W ymiary
podaje się w calach lub milimetrach, wyrażających
ich długość.
11
Drut bywa albo stalowy, albo żelazny. Drut
stalowy jest mocny, ale bardzo trudny do w ią­
zania. Najczęściej używa się drutu żelaznego.
21. Z kam ieniem jako m aterjałem budow ­
froncie włosko-austrjackim).
Używa się też kam ieni do budowy warstw
ochronnych, m ających za zadanie spowodowanie
w ybuchu artyleryjskiego pocisku i niepozwo-
lenie m u na zagłębianie się znaczne w ziemię {nie­
bezpieczeństwo dla schronu).
22. Beton stanowi zasadniczy m aterjał b u ­
dowlany wszelkiego rodzaju schronów, specjalnie
w miejscach gdzie drzewa niem a pod ręką lub
gdzie woda zaskórna nie pozwala się głęboko
wkopać w ziemię.
Roboty betonowe przeprowadzać m ogą jedy­
nie fachowcy. O ile do tych robót zm uszona jest
wziąść się i piechota, wybiera si£ dó nich ludzi,
którzy pracowali przy robotach betonowych w cza­
sie przed w stąpieniem do wojska.
23. S łom a i papa w chodzą bardzo często
w grę przy budow ie dachów ziemianek, gdy cho­
dzi o uczynienie ich nieprzemakalnemi. Z wierzchu
przykrywane są zwykle warstwą ziemi. Słom a za­
bezpiecza także ziem iankę przed zbyt szybkiem
oziębianiem się.
24. M chu używa się do uszczelniania zie­
12 13

m ianki (tak samo słomy lub wiórów). Zapycha dłuto, świder, miary a rzadziej inne narzędzi a^cie-
się nim wszelkie otwory pom iędzy belkam i i des­ sielskie (heble etc.)
kam i głównie, aby zapobiec przedostawaniu się 27. Przy przeprowadzaniu robót rzadko kiedy
piasku do wnętrza ziem ianki. oddziały dysponować będą wystarczającą ilością
25. Załączona tabliczka podaje wymiary narzędzi w odpow iednim czasie. Tutaj, doświad­
osłon z poszczególnych materjałów ze względu na czenie i wrodzony spryt uczy żołnierza — jak na­
działanie ognia. leży um ieć obywać się bez rzeczy kiedyindziej nie-
Grubość osłon przeciw strzałom karabinowym:
ziemia, glina, piasek 0,60—0,80 m.
m okra ziem ia, mokry piasek 0,70— 1,00 „
piasek w workach 0,50 „
darń 0,90 „
torf 1,25 „
drzewo jodłowe i świerkowe 0,70— 1,C0
drzewo dębowe 0,60— 0,80 „
m ur ceglany 0,30 „
słom a (w snopach) 5,00 „
blacha żelazna (zależnie od jakości) 8,20m,n
Grubość osłon od ognia artylerji (strzał celny)
a) armata palowa
ziem ia 2,50—3,00 m.
m ur zwykły 1,00 „
beton 0,50 „ Rys. 2. Narzędzia pionierskie armji francuskiej.
b) haubice do 15 cm. wł. zbędnych (łopatka nprz. bardzo często m usiała za­
ziemia 4,00— 6,00 „ stępować toporek ciesielski, a czekan żołnierski
beton 1,00 „ siekierę). W ydajność pracy zależy głównie od
III. NARZĘDZIA. um iejętnego zorganizowania jej.
26. J a k o narzędzia przy robotach występują: 28. Załączone rysunki podają kształt i wy­
łopatka żołnierska, łopata saperska, piła, siekiera, miary narzędzi saperskich, używanych w armji
francuskiej.
 14 15

IV. PPZEPROW ADZENIE ROBOTY. wprost których znajdow ać się b ędą drzwi i okna.
Na początek należy odrzucać ziemię daleko od wy­
29. Przy norm alnem przeprowadzeniu robót kopu, aby potem przy kopaniu głębiej mieć m iej­
spotykamy się z następującym i fazami budowy: sce do łatwego wyrzucania ziemi.
1° wykonanie wykopu, 2° przygotowanie m aterjału
drzewnego, 3"wykonanie wiązania, 4° wykonanie
ścian i dachu, 5« wykończenie ziem ianki.
30. Wielkość i kształt w ykonanego wykopu
zależy od wielkości i kształtu ziemianki, jaką m a ­
m y wykonać. Trasując wykop odęazu liczyć się
należy z pozostawieniem miejsca na ściany i z po­
chyłością ścian wykopu. Przy robocie w czystym
suchym piasku pochyłość ścian wykopu będzie się
zbliżała do 45<\ w gruntach twardych i zbitych
bliższą będzie 90», lecz nigdy tej granicy nie osią­
gnie, ze względu na wygodę samego przeprowa­
dzenia robót drzewnych.
Chcąc wykonać ziem iankę o wielkości 4X 5 mtr. Rys. 3. Wykop na ziemianką.
i 9 metr. wysokości, musielibyśmy wykopać dół
głębokości 2,50 m. o dnie 5 x 6 mtr. w świetle, 32. Szkielet ziem ianki stanowi w iązanie. Gdy
zaś rozpoczynając kopanie, musielibyśm y wytra­ budujem y ziem iankę o większej mocy (z ewen­
sować na powierzchni wykop 6,5X 7, 5, mtr. (rys. 3). tualnym zamiarem zam ienienia jej na schron), ze­
31. Przed rozpoczęciem kopania należy zdjąć stawiamy wiązanie w ten sposób, aby ono samo
naprzód wierzchnią warstwę ziemi (ewent. darń) przez się było sztywne, tj, aby m ogło się prze­
tak z miejsca, gdzie ma być wykopany wykop, jak ciwstawiać nietylko ciśnieniom z góry, ale ciśn-ie-
z miejsca, na które będziemy wyrzucali wykopaną niom skośnym i bocznym. Gdy nie chodzi o w iel­
ziem ią. Zdjęta darń posłuży nam do zamaskowania ką moc konstrukcji, dajemy wiązaniu ®dporność
budowli. tylko na ciśnienie z góry i na ściskanie jedno
Ziem i nie należy wyrzucać w te miejsca, na- cześnie z obydwu boków przeciwległych (ciśnie'
 16 17

nie ziemi). Usztywnienie w tym wypadku następuje 35. Szczegóły w ykonania połączeń pom ię­
przez przysypanie ścian ziem ianki ziemią. dzy słupam i i belkami przedstawiają rys. 5 (a, b,
33. Przy budowie niesztywne] wiązanie zie­c, d, e, f).
m ianki polega na ustawieniu słupów, wkopanych
w ziemię (od ’ /2 do 1 mtr. ), i połączeniu ich u gó­
ry belkami. Zwykle daje się słupy: na rogach
ziemianki, po obydw u stronach drzwi i w środku
ścian (co pewien odstęp), gdy ściany są długie.

Rys. 5.

Najczęściej używa się w polu połączeń b i d,

Rys. 4. Rama zienrianki.
W tym wypadku odstęp tych słupów od sie­
bie zależy od materjału, jakiego używamy do b u ­
dowy ścian. Gdy będą to deski, dam y wtedy
słupy co 1 lub ’/a mtr. przy budowie ścian z be­
lek, odstęp ten powiększy się do 2— 3 metrów.
34. Przy budowie wiązania sztywnego, słu­czeniem prostszem (n. prz. 5 b.) z ew entualnem
pów najczęściej nie w kopuje się w ziemię, ale
stawia na podwalinach, łącząc je z temi ostatnie-
mi na czopy lub za pom ocą klamer, h a ciśnie­
nia skośne usztywnia się tak powstałe rarffy za
p^mofcą zastrzałów (rys. 4).
ze względu na łatwość wykonania. (Rysunek 5 f,
przedstawia połączenie belek ze słupem na rogu
ziem ianki. Słup jest wpuszczony na czop w dolną
belkę, która jest połączona z górną na zam ek
zwykły).
36. Połączenia na czop b ędą przeważnie
używane w mocniejszych robotach. Są to po łą­
czenia, wym agające już specjalnych narzędzi
(dłuto) i umiejętnoSci. Najczęściej starać się bę­
dziemy zastąpić je w polu jakiemś innem połą­
użyciem klamer.
37. Po wykonaniu w iązania przystępujemy
do budow y ścian i dachu.
Do budowy ściany użyć możem y: desek, be­
lek i okrąglaków całkowitych lub przepołowionych.
18
Ustawiać je m o żem y na sztorc i na podłuż (naj­
częściej).
38. Gwoździ używamy tylko w razie ko­
niecznej potrzeby. Ziem ia która ciśnie na deski
lub belki, tworzące ściany, w zupełności zastępuje
gwoździe, flby piasek nie dostawał sią do wnętrza
ziem ianki, otwory zatyka się m chem , w ióram i
lub słom ą. Z iem ia, którą się sypie na ściany p o ­
w inna być odrazu dobrze ubijana.
39. Ściany należy układać jednocześnie
z dwuch przeciwległych stron ziem ianki, aby w ią­
zanie podczas roboty nie uległo skrzywieniu.
W wypadku skrzywienia lub zwichrowania, przy­
wiązuje sią słupy do kołków m ocno wbitych
w ziemię w odległości kilku m etrów — zapom ocą
podw ójnego drutu. Przoz skręcanie drutu zapo­
m ocą kawałka żelaza lub kołka m ożna napro-
stować konstrukcję.
40. Gdy ziem ianka ma być w przyszłości
zam ieniona na schron nadaje s i^ jej w iązaniu kon­
strukcję taką, jakich się używa przy budowie
schronów. Rozpiętość belek powały nie powinna
wtedy przekraczać 2— 3 mtr. Belki wiązania po d ­
piera się słupam i co 2 mtr. W iązanie usztywnia
sią silnem i zastrzałami. Jak o m aterjał na ściany
daje się okrąglaki lub belki odpowiednich w ym ia­
rów, przyczem podczas układania takowych (zawsze
wzdłuż) wiąże się je do słupów zapom ocą drutu
19
(5 m m . drut żelazny) ew entualnie zm ocow uje k la m ­
rami.
41. Przy budow ie powały ziem ianki w pierw­
szym rzędzie liczyć sią m usim y z jej nieprzema-
kalnością. Z powyższych pow odów nadajem y zawsze
pow ale pew ną pochyłość aby um ożliw ić ściekanie
wody. B udow ać m ożem y dachy jed n o lub d w u ­
spadowe. Im większy jest spad tem łatwiej uczy­
nić dach (pow ałę) nieprzem akalnym . Przy zie­
m iankach, które m a ją być zam ienione na schrony
najw ażniejszym w zględem jest oczywiście wzgląd
na wytrzymałość, to też tutaj ograniczyć się m u ­
simy spadam i bardzo m ewielkiemi.
Rys. 6.
42. Do budow y dachu używamy tego sa­
mego materjału co i na ściany. Przy budow ie
dachu z desek, na równo u ło żo ną warstwę desek
kładziemy papę, zaczynając jej układanie od naj­
niższego miejsca dachu. W braku papy m ożem y
użyć słomy, układając ją jak strzechę. Przy b u ­
dowie dachu z okrąglaków lub półokrąglaków ,
nie m ożem y kłaść na nich bezpośrednio papy,
to też kładziem y ją ju ż na warstwie ziemi lub

20
piasku. Ziem ię sypiemy na dach po uszczelnie­
niu wszelkich otworów m chem lub słomą.
43. W braku papy m ożem y osiągnąć nie-
przemakalność powały przez zastosowanie o d po ­ tem , ale ułożonych wpoprzek.
wiedniej konstrukcji z desek lub półokrąglaków
(rys. 7).
Rys. 7. Dachy ziemianek.
M ożna osiągnąć także nieprzem akainość sy­
piąc na powałę warstwę ubitej gliny (rys. 7 d).
44. Przy budowie dachu m ożna naogół
obyć się bez gwoździ i drutu, wyjąwszy wypadek
c rys. 7-ego i te wypadki, gdy dach jest bardzo
stromy, a pochyłość jest skierowana w stronę,
gdzie dach nie znajduje oparcia (rys. 6, b). Przy
budowie ziemianki, m ającej być potem zam ie­
nioną na schron, buduje się powałę z okrąglaków
o średnicy 20— 25 cm i wiąże się je między sobą
drutem lub zbija klam ram i. W ten sposób uzys­
kuje się znacznie podniesienie wytrzymałości.
45. Przy budowie warstwy ochronnej prze­
ciwko połów kom wystarczy w zupełności jedna
warstwa belek, przysypna 1 m. ziemi.
21
Przy zwiększaniu • wytrzymałości warstwy
ochronnej, na pierwszą warstwę belek sypie się
„poduszkę zie m n ą“, 30 — 50 m. grubą, a na niej
układa się nową warstwę belek, wiązanych dru­
Przy nakładaniu
dalszych warstw postępuje się analogicznie. Trzy
takie warstwy belek, z odpow iednią warstwą ziemi
między niem i, chronią, norm alnie, przed grana­
tam i 15 cm., tworzą owe jednak warstwę około
mtr. grubą.
Dla zmniejszenia grubości warstwy ochron­
nej m ożna zastosować jako górną warstwę (która
m a spowodować wubuch pocisku) warstwę ka­
m ieni na cementowej zaprawie, warstwę płyt be­
tonowych lub warstwę szyn żelaznych. . W ten
sposób zbudow ane ziem ianki, a właściwie już
nie ziem ianki lecz schrony mieszkalne, m ogą się
przeciwstawić nawet dłuższem u ostrzeliwaniu przez
artylerję do 15 cm. włącznie.
46. Gdy ziem ianka jest już w ogólnych
zarysach postawiona, przystępuje się do jej wy­
kończenia. Polega ono na wybudowaniu: okien,
drzwi, podłóg, prycz, pieców, zapewnieniu wenty­
lacji i wykończeniu szczegółów wewnętrznego
urządzenia.
47. Drzwi w ykonuje się norm alnie z de­
sek. Zwracać należy uwagę na zabezpieczenie ich
przed zw ichrowaniem się. Najmocniejsze i naj­
szczelniejsze drzwi dadzą się wykonać przez zbicie
22 23

dwuch warstw desek — »jednej pionowej dru­ okien znacznie zmniejsza odporność ziem ianki na
giej poziom ej, dając w środek rogożę lub zim no.
matę słom ianą. Gdy nie m am y dostatecznej ilości O kien najlepiej używać szklanych, przyczem
desek poprzestajemy na szczelnem dopasow aniu na front dowozi się odrazu okna gotowe. W braku
desek i robimy drzwi z jednej warstwy, usztyw-» takowych w pierwszych m om entach m ożna jeza-
niając je odpowiednio. stąpić używając zamiast szyb przetłuszczonego
Brzegi drzwi obijam y ple ­ papieru. Na froncie wielokrotnie m oża było spo­
cionką ze słomy, a całe drzwi ewen­ strzec podczas ostatniej wojny okna kunsztownie
tualnie m atą słom ianą. zestawiane przez żołnierzy z den od butelek.

W pierwszych m om entach po
w ybudowaniu ziemianki drzwi za­
stąpione być m ogą rozwieszeniem
u wejścia koców (najlepiej dwa ko­
ce w pewnym odstępie od siebie,
każdy zakrywa całe wejście).
Rys. 8. Drzwi.
48. Drzwi umieszcza się na norm alnych za­
wiasach, w braku takowych używa się połączenia
z ram ą tego typu, jaki stosują nasi wieśniacy przy Rys. 9. Klamka.
wrotniach u stodół.
Zwykle klamki zastąpione być m ogą klam ­ 50. Do oświetlania ziemianek wewnątrz uży­
kam i lub zasuwami drewnianemi, jakich w każdej wa się lam pek naftowych lub świec. Na dobrze
polskiej wsi znaleźć m ożna wiele typów (rys 9). rozbudowanych pozycjach używano często oświe-
49. O kna utrudniają znacznie budow ą zie­ lenia elektrycznego. Przy umieszczaniu lam py lub
m ianki, są one jednak nieodzowne. Wielokrotnie świecy liczyć się należy zawsze z bezpieczeństwem
wybrnąć m ożna z kłopotu, robiąc okna w drzwiach, ze względu na pożar,.
nie jest to jednak sposób najwygodniejszy. Liczyć W braku czego innego, jako środek oświet­
się należy zawsze z faktem , że powiększenie ilości lający m oże służyć otwarty piecyk, w którym ogień
 25
24-
Wszystkie piecyki m ają tą właściwość, że
pozwala przynajm niej w nocy zorjentować się
szybko stygną. W obec powyższego dobrze jest
w ziemiance. W każdej ziemiance pow inny zawsze
obłożyć je cegłami lub kam ieniam i, które po roz­
być przygotowane środki oświetlające na w ypa­
grzaniu przez czas dłuższy podtrzym ują ciepło.
dek alarmu.
Specjalne ostrożności ze względu na pożar należy
51. Niewykończone jeszcze ziem ianki żoł*
zachowywać przy przeprowadzaniu rur piecyków
nierze wyzyskują śpiąc w nich na ziemi, zasłanej przez dach ziemianki. Piecyki okopowe poza ogrze­
wiórami, gałęziami, m chem lub słom ą. W miarę w aniem ziem ianki służyć m ogą takie do gotowania.
zagospodarowywanie się buduje się prycze, licząc
0,70— 0,65 m. szerokości na żołnierza (ciasne pry­ 53. W braky piecyków żelaznych lub bla­
cze podnoszą znacznie ciepło ziemianki) Gdy cho­ szanych uciec się trzeba do budowy improwizo­
dzi o oszczędność miejsca buduje się prycze pię­ wanych pieców. Piece te buduje się albo z ce­
trowe. Przy budowie prycz często trzeba się obyć gieł, albo z płyt betonowych, albo z kamieni.
bez desek buduje się je wtedy z pólokręglaków W każdym oddziale znajdzie się napewno ż o ł­
lub dyli. nierz, który lepiej lub gorzej potrafi taki piec
zbudować. Uważać należy zawsze na: bezpieczeń­
Przykłady prycz parterowej i piętrowej
stwo od pożaru, zasłonięcie wylotu kom ina przed
podają rys 19 i 11.
obserwacją nieprzyjacielską, um ożliw ienie używ a­
nia pieca do gotowania.
54. Podłogi w znacznym stopniu podnoszą
ciepło ziem ianki, a pozatem w znacznej mierze
zabezpieczają przed powstawaniem błota z w no­
szonego na butach i roztopionego w ziemiance
śniegu. Najwygodniejsze podłogi są oczywiście
Rys. 10. Prycza parterowa. Rys. 11. Prycza piętrowa
z desek, w braku takowych robi się podłogi z pół-
okrąglaków , ułożonych przełupaną stroną do góry.
52. Do ogrzewania ziemianek używa się bla­
Przy budow ie podłóg z desek należy daw ać zaw­
szanych składanych piecyków. Piecyki te usta­ sze pochwaliny i o ile m ożna deski do tychże
wiać należy w ten spcsób, aby nie spowodowały przybijać.
one pożaru.
26
Bardzo efektowne podłogi dadzą się wyko­
nać ze zrzynów pni; w ym agają one jednak dużego
nakładu pracy i nie są zbyt mocne (rys 12).
55. Bardzo w ażną kwestję
stanowi umieszczenie w ziem ian­
ce karabinów, które pow inny
znajdować się zawsze przy żoł­
nierzach. Podnosi to nietylko
pogotowie bojowe oddziałów,
Rys. 12. ale i zabezpiecza karabiny przed
Podłoga ze zrzynów.
zniszczeniem.
Początkowo żołnierze wieszają karabiny na
gwoździach, wbitych w ścianę ponad -ich leżami
lub pryczami, w miarę czasu, pozostającego do
dyspozycji, wykonywa się stojaki typu, norm al­
nie używanego w koszarach. Każdy karabin otrzy­
m uje swoje stałe miejsce, opatrzone karteczką
z napisem.
56. Ponad stojakam i na
karabiny, ew entualnie i ponad
pryczami buduje się półki
z um ieszczonem i nad niem i wie­
szakami. Półki służą do skłe-
dania na nich rynsztunku i na­
czyń do gotowania. Pozatem
w ykonać należy wieszaki na
płaszcze, chlebaki i pasy
z bagnetam i. Najlepiej wieszaki
Rys. 13.
Półki na rzeczy. umieścić pod półkam i rys. 13.
27
57. Stoły i ławki stanowią jeden z nieodzow­
nych w arunków wygody ziem ianki. Zasadniczo
każda ziem ianka pow inna posiadać chociaż jeden
stół, któryby m ó g ł służyć do pisania dla podofi­
cera i żołnierzy. Najwygodniejsze stoły dadzą
się zrobić z desek, w braku takowych m ożna je
w ykonać z odpow iednio obrobionych półokrągla-
ków. Ja k o nóg używa się najczęściej kołkow,
wbitych w ziemię. Stół powinien być umieszczo­
ny koło, albo w pobliżu okna.
Koło stołu umieszcza się ławki na nogach tak
samo wbitych w ziemię. Częściowo jako ławki słu­
żyć m ogą i prycze; jako ławki ruchome — pieńki
odpowiedniej wysokości, ewentualnie z przybi-
tem siedzeniem.
58. Bardzo celowem jest umieszczenie przy
wejściu do ziemianki sieni. W tym wypadku z jed ­
nej strony podnosi się ciepło z drugiej— w braku
miejsca w ziemiance, m ożna stojaki na karabiny
i wieszaki na granaty ręczne umieścić w sieni.
W sieniach urządza się podłogę z cieńkich okrą­
glaków, zbitych z pewnemi odstępam i (służy owa
do wycierania nóg).
59. Przygotowanie schronu do zamieszkania
stałego nie różni się od wykończenia ziemianki,
wielką tylko trudność stanowi kwestja okien, z któ­
rych najczęściej trzeba zrezygnować.
Schrony prawie z reguły posiadają sień, służy
ona jednocześnie jako chodnik wyjściowy i może
 29
28
61. .Poza względami na wygodę i higjenę,
być urządzona analogicznie do sieni w ziem ian­ przy budowie ziemianki należy się kierować i wzglę­
kach. dam i estetycznemi. Zawsze milsze wrażenie spra­
Schrony z reguły posiadają dwa wejścia. wia ziem ianka o jasnych ścianach, porządnie zbu­
W ażną rolę w schroniach mieszkalnych o d ­ dowana, ewentualnie upiększona i czysto utrzy­
grywa kwestja wentylacji na wypadek zasypania mana, niż niestarannie sklecona nora o ścianach
wejścia przez pociski. Rury wentylacyjne przepro­ brudnych i okopcowych. Gdy jakiś oddział po­
wadza się przez warstwę ochronną. Są to albo siada porządnie zbudowane, wygodne ziemianki
rury blaszane, lub żelazne, albo rury zbudowane jest to dowodem pracowitości i zamiłowania do
z desek lub półokrąglaków. Rury te przykrywa; porządku i czystości jego żołnierzy. Każdy pod­
się daszkami. Bardzo często rur wentylacyjnych oficer i żołnierz powinien pam iętać że lepiej jest
używa się do umieszczenia w nich peryskopu. kilka dni dłużej pracować, a zbudow ać sobie zie­
m iankę taką, w której m ożnaby przepędzić wy­
godnie długie dni, a nawet i miesiące.
Najładniej w yglądają ziemianki budowane
z desek lub ewentualnie z obrobionych belek.
Brak takowych m ożna zastąpić okrąglakam i roz­
łupanemu i obciosanemi. Jak o efektowne upięk­
Kys. 14. Nory wentylacyjno. szenie tak wnętrza jak i wejścia do ziemianki do
ziem ianki służą ozdoby z gałęzi brzozowych.
60. Ziemianka powinna być zabezpieczona 62. Aby podnieść bezpieczeństwo zamiesz­
przed dostawaniem się do niej wody z okopów.j kiwania w ziemiance należy starannie ją zamas­
Zwykle przed wejściem buduje się zbiorniki n a ( kować. Dla uzyskania doskonałego zamaskowa­
wodę, szalowane drzewem i przykryte z wierzchu i nia należy budować ziemiankę w ten sposób, aby:
przykrywą z cienkich okrąglaków, nie przeszkadza ; nie wystawała ona ponad poziom
jącą przeciekaniu wody. W odę zbierającą się nie odbijała swojem przykryciem od tła.
w zbiorniku usuwa się czy to zapom ocą odpro­ Ziem ianka nie będzie wystawała ponad po­
wadzania jej rurami lub rowkami, czy to zapo­ ziom i nie będzie tworzyła zdała widocznych ko p ­
mocą czerpania naczyniami, czy wreszcie przez ców, gdy ją odpowiednio w ziemię wkopiemy.
w ypom pow anie za pom ocą pom py.
30 31

U podobnić ziem ianką do terenu m ożem y
przykrywając ją po w ykończeniu wierzchnią war­
stwą terenu, zdjętą z miejsca, w którem rozpo­
czynaliśmy wykop na ziem iankę.
ogólne ich wymiary zawsze część ludzi zmuszona
fest siedzieć na pryczach.
68. Czas trwania budowy przeciętnej zie­
m ianki dla sekcji wynosi około tygodnia (gdy pra­
cuje każda sekcja dla siebie).

V . T y p y zie m ia n e k .
a ) Z i e m i a n k a d la ż o ł n i e r z y .

63. Ziem ianki dla żołnierzy buduje się na

jed n ą lub dwie sekcje. Są one zwykle jednoizbowe.
64. Ziemianki te m ogą być ziem niakam i
o pryczach parterowych
o pryczach piętrowych.
65. Przykłady rozmieszczenia prycz w zie­
miankach obydwu ostatnio wymienionych typów
podaje rys. 15.
66. W ziem iankach na dwie sekcje najle­
piej jest umieszczać dwa piece, gdy brak takowych
trzeba Się ograniczać jednym , ewentualnie budo­ Rys. 15.
wać większy piec improwizowany.
67. Ideałem, który starają się osiągnąć zie­ b ) Z i e m i a n k i d la d o w ó d z t w i o f i c e r ó w .
m ianki dla żołnierzy są norm alne koszary, oczy­
wiście w miniaturze. Wszelkie urządzenia wew­ 69. Ziemianki dla dowództw jednostek po­
nętrzne starać się należy możliwie upodobnić do niżej baonu tworzą najczęściej jeden kompleks
koszar, ułatwia to znakomicie utrzymanie porządku z ziem iankam i ich dowódców.
w oddziałach. 70. Należy się starać umieszczać każdego
Należy starać się zostawiać w ziemiance jak oficera oddzielnie, zmniejsza to straty w oficerach
najwięcej wolnego miejsca, jednak ze względu na. na wypadek ostrzeliwania. Unikać za wszelką
32
tant. Ziem ianka ta powinna być zaopatrzona
cenę budowania jednej ziemianki dla wszystkie!*! w izby na urządzenie kancelarji. Reszta oficerów
oficerów jednej kom panji. Dla oszczędności pra.>i;, twa baonu, mieszka zwykle oddzielnie, ziemianki
i materjału można budować wspólnie ziemiank: o!a dowództw i oficerów rys. 16.
dla młodszych oficerów i starszych podoficerów.
71. Poza wszystkiemi w ym ogam i, stawia-
nemi ziemiance żołnierskiej, ziem ianka oficerska c ) Z ie m ia n k i z b la c h f a lis ty c h .
powinna umożliwiać oficerowi pracę um ysłow ą — 74. Budowa ziemianek z blach falistych, o p i­
nieodzownym więc staje się stół z ławeczką sanych w rozdziale „M aterjały”, daje nam olbrzy­
lub krzesłem. m ią ekonom ję materjału i czasu. Blachy zesta­
72. Zem iankę d cy kom panji najwygodniej wia się param i w w ykopanym .dole tak, aby spo­
jest budować z dwuch izb — pierwsza służy za jenie w ypadło u góry. Dolny brzeg blachy opfe-
mieszkanie d-cy kom panji; druga za m ieszkanie’ ramy na podwalinach.
ordynansa i kancelarję jednocześnie. 75. Ziem ianki i blachy m ogą posiadać do­
w olną długość, zato szerokość ich jest ograniczo­
na, gdyż wynosi tylko 2,90 mtr. Wobec powyż­
szego prycze m ożna ustawiać tylko z jednej stro­
ny ziemianki.
76. F\by uczynić ziem iankę wyższą i wygod­
niejszą opiera się blachy na odpowiedniem rusz­
towaniu z drzewa. W tym wypadku m ożem y
otrzymać ziemiankę dowolnej wysokości— istnieje
więc m ożliwość zastosowania piętrowych prycz,
(rys. 17b.)
77. D użą trudność sprawia przy budowie
Rys. 16.
ziem ianek z blachy budowa okien i piecyka. N aj­
73. Ziem ianka d-twa baonu zawierać jużczęściej umieszcza się je w ścianie szczytowej, co
musi większą ilość izb. Majlepiej aby mieszkali sprowadza za sobą często konieczność obracania
w tej samej ziemiance: d-ca baonu i jego adju-
34 35

ziemianki ku nieprzyjacielowi jedną ze ścian szczy­
towych. (rys. 18b.)
Rys. 17. Przekrój ziemianek z blach falistych.
78. Ziem ianki z blachy najwygodniej
budować na ’/a lub na 1 sekcję zwracając ją w ten
sposób aby prycze znalazły się od strony nie­
przyjaciela.
a ) Z i e m i a n k i d la s p e c j a l n y o h c e l ó w .
79. Ziem ianki m ogą być używane jako
frontowe izdy chorych ewentualnie punkty opa­
trunkowe (najczęściej w schronach).
Ziem ianka dla chorych pow inna zawierać
izby dla chorych wygodne, widne i ciepłe i obok
umieszczone mieszkania dla sanitarjuszy.
O gólne zasady budowy jak przy zabudowy­
waniu ziem ianek mieszkalnych.
Punkty opatrunkowe umieszczone w schro­
nach m uszą m ieć urządzenia ułatwiające znosze­
nie i wynoszenie rannych (ewentualnie wózki).
80. Przy budow aniu ziem ianki na podręcz­
ny magazyn odpada potrzeba robienia okien i we­
wnętrznego wykonania ziemianki, zamiast tego
trzeba robić odpow iednie półki i wieszaki. Drzwi
jest m uszą posiadać zam knięcie.
81. Budowa ziem ianki na stajnie tworzy jed­
ną z najważniejszych trosk żołnierzy artylerji i ta­
borów. Buduje się zwykle długie ziem ianki o jak
największej ilości drzwi, gdzie konie ustawia się
w jeden rząd głowami ku nieprzyjacielowi. Staj­
nie takie są zwykle bardzo ciepłe.
82. Ziem ianki na kuchnie m uszą być tak b u­
dowane aby um ożliw iały wmurowanie kotła, ewen-
ualnie wtoczenie do śrobka kuchni polowej (ko­
m in m usi mieć ujście dla dym u nazewnątrz).
Ziemianka-kuchnia pow inna mieć dwoje drzwi dla
ułatwienia wydawania jedzenia.
Miejsce na ziem iankę kuchnię mnsi być sta­
przy­ rannie dobrane: l u aby um ożliw ić dowóz prow ian­
t ó w ^ 0 aby dym i ruch w pobliżu kuchni nie zdra­
dziły jej miejsca nieprzyjacielowi.

36
83. Ziemianka-łaźnia stanowi jedną z nie­
zbędnych instytucji na pozycji. Buduje się ją jako
dużą ziem iankę i zaopatruje w naczynia do m y­
cia i kuchnię do gotowania wody. W braku kot­
łów naczynia do gotowania wody m ogą być drew^j "chodzl konieczność budowania dla nich pomiesz­
niane, a wodę w nich rozgrzewa się wtedy wrzu­
cając rozgrzane kamienie.
Je d n a z izb ziemianki-łazienki pow inna być m ianki, ale zwykle większe nadziem ne baraki.
przygotowana na łaźnię parową. Parę wytwarzać
m ożna oblewając rozgrzane kam ienie wodą. Ł a ź ­
nia pow inna być zaopatrzona w prysznice.
Podłogę w łaźni wykonywuje się z heblow a­
nych desek na rusztowaniu z belek. Należy sta­
rannie uregulować odpływ wody.
84. Ziemianka-łaźnia może być jednocześnie
użyta na pralnię. Gdy czas i materjał pozwala
m ożna zbudować specjalne pralnie, o ile nie ma
pralni poza frontem.
85. Na zim ę w ygodnie jest budow ać kryte
latryny z dachem chroniącym od kulek szrapne-
low ych.i zabezpieczone przed zasypaniem wnętrza
śniegiem.
86. Oprócz wymienionych typów ziem ianek
m oże powstać jeszcze cały szereg innych. Po­
wstanie ich wywołane jest każdorazowo potrzebą
oddziału. M ogą to być między innemi: kantyny,
gospody żołnierskie, sale wykładowe lub inne lo­
kale które stają się niezbędnem i przy dłuższem
przebywaniu na pozycji.
37
V I. P o m ie s z c z e n ie n a d a le k ic h ty ła c h .
87. Dla pomieszczenia wszelkich tyłowych
urządzeń i oddziałów bardzo często nie starczą
kwatery, jakiem i m ożna dysponować, wtedy za-
czeń.
Nie będą to ju ż budowle tego typu co zie­
88. Budowa tych baraków, jako więcej skom ­
pletow ana przypadnie zwykle w udziale oddziałom
specjalnym, ale niejednokrotnie i linjowe oddzia­
ły będą zmuszone brać udział w pracy.
89. Podczas wojny 1914— 18 r. powstawały
w ten sposób na tyłach frontów całe miasteczka
barakowe, z wszelkiemi urządzeniam i, zapewnia-
jącem i żołnierzom m aksim um wygody.
V II. K a lk u la c ja m a ie r ja lu i c z a s u «
90. Bardzo w ażną kwestją przy przeprowa­
dzaniu robót jest zapewnienie sobie regularnej do­
stawy wszelkiego materjału i narzędzi.
91. fiby ta dostawa była celowo i dokład­
nie zorganizowana koniecznem jest zorjentowanie
się odrazu z góry ile, jakich i w jakim czasie
m aterjałów i narzędzi będziemy potrzebowali.
Szybkie obliczenie zapotrzebowania i jego
dokładność zależą cd praktyki i wprawy organi-

38.
żującego robotą; kto tej wprawy nie posiada musi
sie kierować pewnemi ogólnie przyjętemi cyfra­
mi, w wypadku zaś, gdy chcemy mieć cyfry ści­
słe należy przystąpić do dokładniejszego obliczenia.
92. Każdy podoficer powinien um ieć obl^'
czyć ile i jakiego materjału będzie on potrzebo­
wał dla zbudowania ziemianki dla swojej sekcji.
Bardzo pom ocną rzeczą przy tern obliczeniu jest
wykonanie naprzód wymiaru.
Dla ziemianki na jedną sekcję jak na rys. 15a.
trzeba w przybliżeniu (nie licząc szczegółów wy­
kończenia):
30 mtr. bieżących belek 20— 30 cm. (lub słupów)
300 „ tf „ 1 5 - 20 „
150 „ „ 8-10 „
50 „ „ słupa 10--- *
Przedstawia to dla transportu wagę 10 do
15 tonn (30 do 40 wozów chłopskich lub nawet
i więcej).
93. Ja k o narzędzia dla jednej sekcji wystar­
czą: 4 łopaty, 1 piła, 3 siekierki.
94. Dostawę materjałów do budowy prze­
prowadzają zwykle oddziały przy pomocy swoich
wozów z wysuniętych czołowych składów mater­
jału inżynieryjnego lub też z najbliższego lasu.
ZAKOŃCZENIE.
Z krótkiego tego szkicu wynika, że oddziały,
pozostające przez czas dłuższy na jakiejś pozycji
39
wyładowują zwykle olbrzymią ilość pracy dla jej
wykończenia. Nie może to być oczywiście żadną
miarą czynnikiem, przywiązującym oddział do da­
nego miejsca.
Gdy tylko sytuacja tego zażąda, żołnierz rzu-
^ a z takim trudem nieraz budow ane ziemianki
i okopy, aby zacząć zaraz w innem miejscu bu­
dować nowe. Należy być z góry na tą ewentual­
ność przygotowanym.
Nawet w w ypadku, gdy front dłużej będzie
pozostawał na jakiejś linji, żołnierz nie zawsze bę­
dzie korzystał z własnej pracy. Dzisiaj skończy
budować swą ziemiankę, jutro luzują go i idzie na
nowe miejsce przeznaczenia. W tym wypadku pa­
miętać należy, że jeżeli nie my, to ktoś inny z na­
szej pracy skorzysta, my zaś skorzystamy z pracy
współkolegów.
Nie można więc nigdy powiedzieć sobie:
„niezabudowuje się, bo nie wiem czy pozostanę
w tym m iejscu”.
Niech pracują wszyscy, a w ten czas gdzie­
kolwiek żołnierz przyjdzie w swej żm udnej tułacz­
ce wzdłuż frontu, zawsze znajdzie d a :h nad gło­
wą i względnie wygodne warunki egzystencji.
Zabudowanie się tworzy jedną z zasadniczych
trosk żołnierza w czasie żm udnego okresu walk
pozycyjnych, daje jednak m ożność zachowania sił
i zdrowia na m om enty walki ruchowej, która za­
wsze w końcu jako decydująca przyjść musi.
Centralna Biblioteka W ojskowa
nr inw.: B16 - 305891

MG Arch. 305891 1920 r.