Zróżnicowanie długości okresu wegetacyjnego

w Polsce

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Zróżnicowanie długości okresu wegetacyjnego
w Polsce

Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.

Czy wiesz, że okres wegetacyjny w niektórych krajach Europy, takich jak Portugalia czy
Hiszpania, trwa niemal przez cały rok? Ma zasadnicze znaczenie dla rolnictwa, ponieważ
wyznacza czas, w którym rośliny mogą wzrastać i rozwijać się. Podczas dzisiejszej lekcji
dowiesz się więcej na temat okresu wegetacyjnego w Polsce.

Twoje cele

Wyjaśnisz pojęcie okresu wegetacyjnego.

Wymienisz czynniki wpływające na czas trwania okresu wegetacyjnego.
Przedstawisz rozkład czasu trwania okresu wegetacyjnego na terenie Polski.
Ocenisz wpływ okresu wegetacyjnego na gospodarkę.
Przeczytaj

Okres wegetacyjny
Jednym z elementów klimatu jest okres wegetacyjny. Jest to część roku, w której roślinność
może rozwijać się na skutek dostarczenia odpowiedniej ilości ciepła. Na terenie Polski jest
to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C. W tym okresie w roślinach
zachodzi proces intensywnego rozwoju. Bardzo ważne jest to, że każda roślina ma swój
typowy, określony sezon wegetacyjny, który zależy od jej adaptacji genetycznej.

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego, który ma cechy przejściowe. Konsekwencją

takiego położenia jest przestrzenne zróżnicowanie różnych elementów klimatu, w tym
okresu wegetacyjnego. Zróżnicowanie tych elementów zależy głównie od wpływu
wilgotnego powierza morskiego napływającego z zachodu i północy oraz suchego powierza
kontynentalnego napływającego ze wschodu.

Główne czynniki kształtujące zróżnicowanie okresu wegetacyjnego na obszarze Polski

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W Polsce okres wegetacyjny utożsamiany jest z warunkami termicznymi, czyli okresem,

w którym średnia dobowa temperatura wynosi 5°C.

Najczęściej przyjmuje się, że średnio już przed 25 marca okres wegetacyjny rozpoczyna się
w okolicy Leszna, Wrocławia, Głogowa i Tarnowa. Natomiast najpóźniej zaczyna się na
Pojezierzu Mazurskim i w górach – po 15 kwietnia. Najszybciej okres wegetacyjny kończy
się na Pojezierzu Mazurskimi i w górach – po 25 października (zauważ, że są to także
obszary, gdzie zaczyna się on najpóźniej). Z kolei najpóźniej kończy się w pasie wybrzeża
Morza Bałtyckiego i pasie kotlin polskich oraz doliny Odry i Niziny Śląskiej. Takie różnice
początku i końca okresu wegetacyjnego decydują o zróżnicowaniu jego długości. W części
nizinnej kraju okres ten waha się od 180/190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym
Śląsku. W górach długość tego okresu wynosi od 100 do 150 dni.
Długość okresu wegetacyjnego w Polsce (według starszych opracowań)
Źródło: Pedros.lol, oprac. na podstawie map: Integrated Spa al Informa on System for Agricultural Produc on (ISISAP),
Department of Agrometeorology and Applied Informa cs, 1998; W. Wiszniewski, W. Chełkowski, Charakterystyka klimatu i
regionalizacja klimatologiczna Polski, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1975, licencja: CC BY-SA 3.0, dostępny w
internecie: commons.wikimedia.org.

Według nowszych badań, w latach 1971–2010 okres wegetacyjny w Polsce średnio

rozpoczynał się 27 marca i kończył 4 listopada. Najwcześniej zaczynał się we Wrocławiu –
19 marca, natomiast najpóźniej w Suwałkach – 7 kwietnia. Koniec okresu wegetacyjnego
najwcześniej nadchodził w Suwałkach – 23 października, a najpóźniej we Wrocławiu – 9
listopada oraz Gorzowie Wielkopolskim, Poznaniu i Zielonej Górze – 8 listopada.

Ważne!

Okres wegetacyjny w Polsce najwcześniej się zaczyna i najpóźniej się kończy

w południowo‐zachodniej części kraju. Natomiast najpóźniej rozpoczyna się
i najwcześniej kończy w Polsce północno‐wschodniej.
Średnie daty początku i końca okresu wegetacyjnego w okresie 1971–2010 w Polsce
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0, oprac. na podstawie: A.M. Tomczyk, K. Szyga-Pluta, Okres wegetacyjny
w Polsce w latach 1971–2010, „Przegląd Geograficzny” 2016, t. 88, z. 1, s. 75–86.

Z obecnych badań wynika, że średnia długość okresu wegetacyjnego w latach 1971–2010

wynosiła 224 dni. Wahała się od 200 dni w Suwałkach do 237 dni we Wrocławiu. Wzrost
długości tego okresu następował z północnego wschodu na południowy zachód.

Ciekawostka

Najkrótszą długość okresu wegetacyjnego odnotowano w Suwałkach w 1992 r. – 179 dni.

Dokładnie rozpoczął się 16 kwietnia, a zakończył 11 października. Natomiast najdłuższy
okres odnotowano w Świnoujściu w 1990 r. (od 31 stycznia do 15 listopada) i w 2006 r. (od
3 kwietnia do 16 stycznia) – 289 dni.
Średnia długość okresu wegetacyjnego w okresie 1971–2010 w Polsce
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0, oprac. na podstawie: A.M. Tomczyk, K. Szyga-Pluta, Okres wegetacyjny
w Polsce w latach 1971–2010, „Przegląd Geograficzny” 2016, t. 88, z. 1, s. 75–86.

Europejska Agencja Środowiska oraz wiele innych instytucji i naukowców przewiduje, że

wraz ze zmianami klimatycznymi, jakie następują, długość okresu wegetacyjnego na
świecie (w miejscach, gdzie nie trwa on cały rok) będzie się wydłużała.

Wpływ okresu wegetacyjnego na gospodarkę

Długość okresu wegetacyjnego jest prostym wskaźnikiem agroklimatycznym. Głównie
wykorzystywany jest on do oceny możliwości produkcyjnej rolnictwa. W ostatnich latach
naukowcy zaproponowali zastosowanie tego wskaźnika również do obserwacji zmian
klimatu, które mogą być określane pośrednio (za pomocą wskaźników termicznych) lub
bezpośrednio (na podstawie wskaźników stanu wegetacji z wykorzystaniem zdjęć
satelitarnych).

Zmiany rozpoczęcia i końca okresu wegetacyjnego, a co za tym idzie jego długości,

oddziałują najbardziej na rolnictwo. Wynikają one głównie ze zmian klimatu oraz innych
przyczyn, o których wspomniano na początku materiału. Może to oddziaływać na:

konkretne rośliny, u których doszłoby do zaburzenia faz fenologicznych,

zmianę struktury upraw, tzn. dopasowanie upraw do konkretnego klimatu, czyli
zaprzestanie produkcji roślin wymagających chłodnego klimatu na rzecz roślin
ciepłolubnych (np. sorgo, kukurydza),
choroby i szkodniki atakujące uprawy; wraz ze zmianami klimatu (temperatury)
w Polsce będą pojawiać się choroby i szkodniki typowe dla obszarów z wyższą
temperaturą powietrza,
 jakość roślin (plonów),
terminy zasiewu i zbiorów plonów, tzn. zmiany temperatury wymuszą wcześniejszy
zasiew plonów, a co za tym idzie ich zbiór,
wypas bydła, tzn. wraz ze zmianami długości okresu zwierzęta będą dłużej lub krócej
przebywały na łąkach.

Większość uprawianych roślin musi mieć spełnione wymagania niezbędne do ich

wegetacji. Jednym z takich wymagań jest okres wegetacyjny, który przyczynia się do
możliwości uprawy danych roślin w konkretnym miejscu. Zatem długość okresu
wegetacyjnego ma wpływ na rolnictwo, ponieważ w miejscach o długim okresie
wegetacyjnym możemy uprawiać rośliny o dużych wymaganiach wegetacyjnych
i odwrotnie - w miejscach o krótkim okresie wegetacji zdecydujemy się na rośliny
o mniejszych wymaganiach.

Okres wegetacyjny poszczególnych roślin:

kukurydza – 200 dni,

pszenica – 180 dni,
rzepak – 120 dni,
słonecznik – 100 dni,
ziemniaki – 100 dni,
gryka – 90 dni,
jęczmień – 70 dni,
żyto – 50 dni.

Słownik
fazy fenologiczne

fazy rozwoju przyrody, które wyznaczone są przez rozsiewanie nasion, kwitnienie,

rozbudowę liści, zrzucanie liści oraz inne fazy rozwoju określonych gatunków roślin

okres wegetacyjny

część roku, w której roślinność może rozwijać się na skutek dostarczenia odpowiedniej
ilości wilgoci i ciepła; na terenie Polski jest to okres ze średnią dobową temperaturą
powietrza powyżej 5°C

wskaźnik agroklimatyczny

wskaźnik wykorzystywany do oceny możliwości produkcyjnej rolnictwa oraz, w ostatnich

latach, do obserwacji zmian klimatu
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Na podstawie poniższej grafiki interaktywnej przeanalizuj wybrane czynniki wpływające na

długość okresu wegetacyjnego w Polsce i sprecyzuj, dlaczego w wybranych miejscach okres
wegetacyjny trwa dłużej lub krócej w odniesieniu do średniej liczby dni wegetacji w naszym
kraju.

Jaki może mieć to wpływ na gospodarkę?

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Określ, przy jakiej średniej dobowej temperaturze powietrza w Polsce zaczyna się okres
wegetacyjny.

 Poniżej 5°C.

 Powyżej 0°C.

 Powyżej 5°C.

 Poniżej 0°C.
Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz, jak nazywa się okres, w którym wzrost roślin zostaje zahamowany na skutek
ograniczenia procesów metabolicznych przy jednoczesnym zachowaniu pełnej zdolności do
życia.

 Okres zahamowania.

 Okres spoczynku kilkumiesięcznego.

 Okres wstrzymania rozwojowego.

 Okres spoczynku zimowego.

 Ćwiczenie 3 輸

Na podstawie poniższej tabeli oblicz średnią temperaturę dobową dla poszczególnych dni,
przenieś odpowiednie wartości do tabeli, wskaż, które z podanych dni zaliczane są do okresu
wegetacyjnego.

0:00, 6:00, 12:00, 18:00, Średnia temperatura dobowa, -3°C, -1°C, 12°C, 9°C, -3°C, -1°C,
10°C, 6°C, -2°C, 1°C, 13°C, 9°C, -2°C, -1°C, 13°C, 12°C, 0°C, 2°C, 15°C, 12°C

Godzina pomiaru 23.03 24.03

25.03 26.03 27.03

0:00 -3°C -3°C

-2°C -2°C 0°C

6:00 -1°C -1°C

1°C -1°C 2°C

12:00 12°C 10°C

13°C 13°C 15°C

18:00 9°C 6°C

9°C 12°C 12°C

Średnia temperatura
dobowa

 Okres wegetacyjny obejmuje 23 i 24 marca.

  Okres wegetacyjny obejmuje tylko 27 marca – brak ujemnych temperatur.

Okres wegetacyjny zaczyna się 25 marca i obejmuje resztę dni do 27 marca


włącznie.

Okres wegetacyjny obejmuje 27 marca – temperatura w południe jest wyższa lub


równa 15°C.

Ćwiczenie 4 醙

Przyporządkuj długość okresu wegetacyjnego do poszczególnych roślin.

rzepak 100 dni

jęczmień 70 dni

pszenica 180 dni

ziemniaki 200 dni

kukurydza 120 dni

Ćwiczenie 5 醙

Dopasuj czas trwania okresu wegetacyjnego do odpowiedniego regionu.

Wrocław ok. 160 dni

Zakopane ok. 200 dni

Suwałki ok. 235 dni

Ćwiczenie 6 醙

Korzystając z informacji zawartych w materiale oraz z dodatkowych źródeł, wyjaśnij, dlaczego

uprawa wymagających roślin takich jak kukurydza, warzywa i niektóre drzewa owocowe
może być utrudniona w wyższych par ach polskich gór.

Ćwiczenie 7 難

Korzystając z dodatkowych źródeł informacji, wskaż dział gospodarki, na który najbardziej

oddziałuje zmiana czasu trwania okresu wegetacyjnego. Podaj dwa skutki tego
oddziaływania.
Ćwiczenie 8 難

Korzystając z dodatkowych źródeł informacji oraz poniższych materiałów źródłowych, oceń,

co wpływa na zmniejszenie uprawy kukurydzy od 2014 r. pomimo sprzyjających warunków
wegetacyjnych.

Zmiany ryzyka uprawy roślin ciepłolubnych w Polsce

Źródło: A. Nieróbca, Wpływ zmian klimatu na rolnictwo Polsce, IUNG, Lubań 2018.

Zmiany w powierzchni uprawy i plonów kukurydzy w latach 1992–2017

Źródło: A. Nieróbca, Wpływ zmian klimatu na rolnictwo Polsce, IUNG, Lubań 2018.
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Magdalena Fuhrmann

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Zróżnicowanie długości okresu wegetacyjnego w Polsce

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa III

Podstawa programowa

XIV. Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski: podział na regiony

fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i zasoby surowcowe, ukształtowanie
powierzchni, sieć wodna, warunki klimatyczne, formy ochrony przyrody, stan środowiska
przyrodniczego.

Uczeń:

6) wyjaśnia zróżnicowanie klimatu oraz ocenia gospodarcze konsekwencje długości

trwania okresu wegetacyjnego w różnych regionach Polski.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie okresu wegetacyjnego,

wymienia i omawia czynniki kształtujące okres wegetacyjny,
ocenia gospodarcze konsekwencje długości trwania okresu wegetacyjnego w różnych
regionach Polski,
wyjaśnia zróżnicowanie długości trwania okresu wegetacyjnego w Polsce.

Strategie nauczania: asocjacyjna

Metody nauczania: blended learning, IBSE, dyskusja

Formy pracy: praca indywidualna, praca w parach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, projektor multimedialny

Materiały pomocnicze

Żmudzka E., Termiczny okres wegetacyjny w Polsce, „Geografia w Szkole” 2001, nr 4, s.

206–214.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Przestawienie celów lekcji.

Omówienie przebiegu lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel wyjaśnia uczniom pojęcie okresu wegetacyjnego. Nauczyciel prosi uczniów

o przeanalizowanie map zawartych w części „Przeczytaj” (Długość okresu
wegetacyjnego w Polsce (według starszych opracowań), Średnie daty początku i końca
okresu wegetacyjnego w okresie 1971–2010 w Polsce, Średnia długość okresu
wegetacyjnego w okresie 1971–2010 w Polsce). Wskazani przez nauczyciela uczniowie
bądź ochotnicy przedstawiają wnioski wynikające z analizy. Nauczyciel czuwa nad
poprawnością odpowiedzi.
Nauczyciel wyjaśnia uczniom znaczenie poszczególnych czynników wpływających na
długość okresu wegetacyjnego w Polsce (może posłużyć się grafiką interaktywną).
Jeśli nie zostało to wskazane przez uczniów na etapie analizy map, nauczyciel prosi ich
o wskazanie odpowiednich regionów Polski ze względu na zróżnicowanie długości
okresu wegetacyjnego. Uczniowie wykonują (indywidualnie lub w parach) polecenie
do grafiki interaktywnej. Druga część polecenia (wpływ długości okresu
wegetacyjnego na gospodarkę) może zostać omówiona w ramach dyskusji
moderowanej przez nauczyciela.
Nauczyciel wyświetla uczniom slajdy z przykładami regionów rolniczych w Polsce.
Zadaniem uczniów jest wskazanie nazwy regionu oraz omówienie długości okresu
wegetacyjnego charakterystycznego dla danego regionu oraz wskazanie czynników
kształtujących okres wegetacyjny.

Faza podsumowująca

Wykonanie ćwiczeń z części „Sprawdź się”.

Podsumowanie najważniejszych pojęć poznanych podczas lekcji, szczególnie tych,
które sprawiły uczniom najwięcej trudności.
Ocena aktywności uczniów podczas lekcji.
Praca domowa

Utrwalenie wiadomości zawartych w e‐materiale.

Każdy uczeń przygotowuje pracę pisemną prezentującą związki między okresem
wegetacyjnym trzech regionów Polski a warunkami klimatycznymi i glebowymi oraz
rodzajami upraw.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Grafika interaktywna może zostać wykorzystana przy omawianiu innych zagadnień

związanych z rolnictwem (zakres podstawowy: X. 1), jak również podczas powtarzania
materiału z działu „Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski” (zakres
podstawowy: XIV).