Bebeklerde Konuşma Yeteneği Nasıl Gelişir?

Doğumdan sonra bebekler çoğu zamanlarını annelerinin sesini dinleyerek geçirir ve

dil ile ilgili her türlü bilgiyi kaydederler. Aslında bebekler ilk sözcüklerini
söylemeden çok önce farklı istekler için farklı ağlama tonları, gülme ve agulama
gibi pek çok iletişim yolunu kullanabilmektedirler. Bebeğinizle ilk iletişim onun
dili anlaması veya kullanmasından çok önce başlar. Bebeğiniz, beslenme ya da alt
değiştirme sırasında sesinize tekme atarak ya da agulayarak tepki verir. Olumlu
duygularını size gülümseyerek olumsuzları ise ağlayarak anlatır. İlk anlamlı
sözcüklerini üretirken bile karşıdaki kişinin anlaması için el işaretleriyle
bunlara eşlik eder. Anne babalar ise bu tepkileri kısa sürede ç özümleyerek bunlara
yanıt verir ve böylece iletişimi zenginleştirir. Dolayısıyla doğduğu andan itibaren
dili edinmeye başlamaktadırlar. Doğumdaki ilk ağlama konuşmanın habercisi olarak
kabul edilir. Acıktığını, uykusunun geldiğini, altını ıslattığını söylemek için
ağlayarak iletişim kuracaktır. Giderek hiçbir yetişkinin bu sese kayıtsız
kalamayacağını ve ağlamanın tonunu, şiddetini değiştirerek farklı şeyler elde
edebileceğini öğrenir. Zamanla ağlama dışında başka sesler de çıkarabileceğini
keşfeder, seslerle oynamaya başlar.

Bu ses oyunları 3 aylık olduğunda ‘agu’ gibi mırıltılar ve ses tonundaki

değişikliklerle kendini gösterir. Ebeveynler bu seslere tepki verdiğinde bebekler
bu tepkilerden hoşnut kalır. Araştırmalar, 1 haftalık bebeğin anne sesini diğer
kadın seslerinden ayırabildiğini ve diğer seslere tercih ettiğini ortaya koymuştur.
Giderek yetişkinin ses tonundaki değişikleri (kızgın neşeli ayırt etmeye başlar.
Ebeveynler bebeklerini severken onlarla konuşurken farkında olmada bebeklerinin dil
ve konuşma gelişimlerini desteklerler. Aslında çok çeşitli ses çıkarabilme
yetisiyle doğan bebekler, giderek sadece çevresinde kullanılan sesleri taklit
etmeye başlar, yetişkinlerin tepkisiz kaldığı diğer sesleri kullanmazlar. Erken
çocukluk döneminde çocuğun çıkardığı mırıltılar pekiştirilmezse bebek seslerle
oynamayı azaltmaktadır. Bu nedenle annenin depresyon vb. nedenlerle çocuğuyla fazla
iletişim kurmaması sadece yedirme, alt alma gibi fiziksel ihtiyaçlarını karşılaması
çocukta iletişim becerilerinin gelişimini geciktirir.

Çocuklar Ne Zaman Konuşmaya Başlar? Erkek Çocuklar Geç mi Konuşur?

Agulamak, gülmek ve anlamsız sesler çıkarmak bebeklerin ilk konuşma girişimleridir.
İlk yaşlarının sonlarına doğru anlamlı konuşma benzeri sesler çıkarırlar. İlk
anlamlı sözcükler 12. aydan sonra üretilmeye başlar. Bu noktada bireysel
farklılıklar olabilmektedir: bazı bebekler anlamlı sesler çıkarmak için sürekli
çabalarken bazıları buna hazır olana kadar bekleyebilirler. 18. aydan sonra
bebeklerin yeni sözcük öğrenme süreçleri oldukça hızlanır ve bir haftada bile büyük
değişimler görülebilir. 18 aylık bir bebek amacına uygun hiçbir sözcük söylemiyorsa
(babaya seslenmek amacıyla baba demesi gibi) konuşma gelişimi için çocuk
psikiyatrisinden destek alınabilir. Kız çocuklar birkaç ay erken konuşabilir, ancak
erkek çocuk babası da geç konuşmuş diye dil gelişiminde gerilik atlanmamalıdır. Dil
gelişimi çocuğun bilişsel, zeka gelişimini etkiler.

Çocuğumuzda Dil Gelişimi Nasıl Olur? Hangi Yaşta Hangi Kelimeleri, Sesleri
Çıkarabilir?
0-3ay:Bebek önceleri sadece ağlayarak ses çıkarır, fakat sonra yavaş yavaş
ağlamadan da sesler çıkarmaya başlar. Bebek ağlama dışı sesleri çıkarmayı
öğrenirken, başkalarının konuşmasına da cevap vermeyi öğrenir. İnsanların
konuşmalarına önce yüz ifadesi ve vücut hareketleriyle cevap verir. Daha sonra
onunla konuşulduğunda yumuşak seslerle yanıt vermeye başlar.

3–6 ay: ‘’agulamalar’’ başlar. Yetişkinin ilgili ve sıcak ses tonuna ses çıkararak
ve gülümseme ile yanıt verir. Artık değişik duygularını değişik sesler çıkararak
ifade ederler. Büyüklerin çıkardığı sesleri, konuşmaları taklit etmeye çalışır.

6–9 ay: ’’bagu, baba, bada ‘’ gibi hece tekrarlarını anlamsız sesler şekilde
çıkarır. Çocuk yetişkin biriyle karşılıklı sıra alabilir (hareketler ve ses
çıkararak). Yüzünü görmediği halde annesinin sesini duyduğunda tepki verir. Dikkat
çekmek için bağırır. Birisi istemediği bir şey yaptığında ağlayarak veya yüksek
sesler çıkararak tepki verir. Tanıdık birini gördüğünde gülümser ve ses çıkarır.
Taklit becerileri artmıştır.

9–11ay: Bebek artık yetişkinlerin konuşmalarındakilere benzer tonlamalar yapabilir.

‘’ba ba ba, ma ma ma’ gibi hece tekrarları yapar, jest ve mimiklerini kullanır.
Hayır- yok’ denildiğinde anlar. Önce açık bir isteme biçimi ortaya çıkar. Bir şeye
bakar ve sonra yetişkine bakar; işaret ile veya ses çıkararak ne gördüğü hakkında
bilgi verir. Yetişkinle bir iletişime girmek için ses çıkarır, iletişimi başlatır.
Özellikle ses ile birleştirilen hareketleri taklit etmekten hoşlanır. İsmine tepki
verir! o yöne bakar. Otizm vb iletişim problemi olan bebeklerde bu gelişmemiştir.

12 ay: konuşma seslerini taklit eder. Baba mama gibi en az bir sözcük söyler.

12–15 ay: Bebek artık “sohbetten” zevk alıyordur. İnişli çıkışlı seslerle iletişim
kurar ve konuşmayı devam ettirir. Bu aşamadan itibaren selamlaşma ve vedalaşma için
tutarlı sesler ve hareketler kullanır. Kelimeleri, onlara yakın seslerle taklit
eder (ör, ‘su’ için “buu” gibi). “Bu nedir?” sorusuna bir kelime veya kelimeye
yakın bir sesle cevap verebilir. Ses vurguları gitgide daha olgunlaşır, gelişir.

15–18 ayı: Çocuk artık 4 – 6 kelime söyleyebilir. Bunlar genellikle isimler, karşı
çıkma kelimeleri ve “merhaba”, ”bay bay” gibi sözcüklerdir. Kelimeyi söyleyemediği
zaman göstermek, vermek veya el sallamak gibi hareketlere ses ekler. Sık sık
duyduğu şarkıları söylemeye çalışır. Artık başarılı bir taklitçidir. Yetişkinlerin
sık sık kullandıkları veya konuşmalardaki sözcükleri “yankı” gibi tekrarlarlar.
Aile üyelerini tanıyıp gösterir. ‘güle güle/ al- ver’ gibi basit komutlara uyar.

18 ay-2 yaşı: Çocuk artık 25 kelime söyleyebilir. Bunlar eşya ve insan isimleri,
“selam”, ”bay bay” sözcükleri, hareket belirten en az iki kelime, daha çok istemek
ve reddetmek üzerine kelimeleri içerir. Kendisi kullanmasa da iki kelimeli
cümleleri taklit eder. Kendisini iyi tanıyan yetişkinler için konuşması genel
hatlarıyla anlaşılır düzeydedir.

2–3 yaş: Bu yaşta çocuklar daha çok kelime kazanır. 2,5 yaşında en az 50 kelime ve
3 yaşından itibaren yaklaşık 300 kelimeye sâhiptirler. Bu yaşta kelimeleri iki
kelimelik cümlelerde kullanmak için bağlamayı öğrenirler. Yıl sonuna doğru birçok
üç kelimelik cümle kurabilirler. Artık dilbilgisi kurallarını da öğrenmeye başlar
(ör, çoğullar, zamirler gibi). Oynarken kendi kendine söylenir ve konuşması oldukça
anlaşılır. Geçmişte olan olaylar hakkında konuşur, iki aşamalı basit komutları
yerine getirir

3–4 yaş arası: Bu yıl ilerledikçe, çocuk 3 kelimeli cümleler daha sık kullanılır.
Yakın geçmiş deneyimleri detaylı bir şekilde anlatabilir. Sorulduğunda adını ve
soyadını söyleyebilir. Çevremizdeki şeylerin ne işe yaradığı ile ilgili olan
sorular dahil, birçok soruyu cevaplayabilir.

5 yaş: Neden nasıl sorularına cevap verebilir. Basit bir hikayeyi anlatabilir.

Çocukların Konuşma Geriliğinin Sebepleri Nelerdir?

Çocukla gün içinde ne kadar konuşulduğu, konuşmaların içeriği, çocuğun tv,
bilgisayar gibi uyaranlara ne kadar maruz kaldığı, konuşmasını hızlandıracak tarda
oyuncak, kitap gibi materyallerin olup olmadığı, çocukla ilgilenen yetişkin sayısı
gibi faktörler çocuğun dil gelişimini etkiler. Kendisi ile az konuşulan anne
dışında fazla insan görmeyen, tv karşısında büyüyen, fazla insan çocuk görmeyen
çocuklarda dil gelişimi gecikir. Özellikle ilk 3 aştan önce çocuğun tv, bilgisayar,
cep tel, Ipad zaman geçirmesi, dil gelişimini geciktirir. Piyasada bebekler için
hazırlanmış pek çok tv yayını (baby tv…) DVD yayını bulunmaktadır. Her ne kadar
bebeklere yönelik hazırlandığı söylense de dil gelişimini ve iletişimi olumsuz
etkilediği dikkat süresini odaklanmayı olumsuz etkilediği saptanmıştır. Dil
gelişimi için, sözcüklerin karşılıklı insan insana iletişim içindeyken duyması
gerekir. Çocuğunuz duyduğunu tekrarlamasa bile farklı sözcükleri duydukça zihnine
kaydedecektir, bu nedenle bebeğinizle konuşmanız onun çıkardığı seslere tepki
vermeniz onunla oynamanız gelişimi için çok önemlidir. Çocuklarıyla sık oyun
oynayan ve oynarken onlarla konuşan, çocuklarına kitap okuyan, çevrelerinde
ilgilendikleri, işaretle gösterdikleri şeyler hakkında çocuklarıyla konuşan ve
çocuklarıyla daha yalın ve sade bir dil kullanmayı tercih eden ebeveynlerin
çocuklarının dil gelişimlerinin daha iyi durumda olduğu saptanmıştır.

Dil gelişiminde gecikme; işitme engeli, otizm, gelişim-zeka geriliği, otizm-yaygın

gelişimsel bozukluk gibi nedenlere de bağlı olabilir.

Çocuğumuzda Dil Gelişiminde Sorundan Şüpheleniyorsak Ne Yapmalıyız?

Çocuğunuz iletişim kurmaktan kaçınıyorsa,

İsmine dönüp bakmıyorsa,
İşine geleni anlıyor işine geleni anlamıyor gibi bir izlenim veriyorsa
Basit komutlara uymuyor/ uymak istemiyorsa
18 aylık olmasına rağmen anlaşılır sözcük yoksa, 2yaş yaklaşık 50 kelime
kazanılmamışsa
4 yaşında konuşmaların %70 i yabancılar tarafından anlaşılmıyorsa,
Dil gelişimi sosyal iletişiminde bir sorun olup olmadığı çocuk ve ergen
psikiyatristince değerlendirilip olası nedenler arasında ayırıcı tanı yapıldıktan
sonra uygun eğitim ve terapiye başlanabilir. Erken müdahale çok önemlidir.

Dil Gelişimi İçin Aileler Neler Yapabilir?

Her yaptığınız aktivite ile ilgili konuşun. ‘‘selin yemeğini yiyor, şimdi kaşıkla
çorbasını içiyor’’
Geçmiş veya gelecekle ilgili konuşun. ’’selin bugün banyo yaptı’’
Konuşurken yüzünüze ve ağzınıza baktığından emin olun. Özellikle yeni sözcük
söylerken sizi izlemesini sağlayın.
Konuşması için fırsat yaratın.
Özellikle o anda ilgilenmediği bir şeyi söyletmeye çalışmayın. Bu ne? Diye
sormaktan vazgeçin. Farklı sorular ile söyletmeye çalışın. Örneğin köpeği
göstererek ‘’Aaa ben bu hayvanın adını biliyorum. Hmm…. Kedi miydi? Yok bu kedi
değildi….’’ Deyip bekleyin. Kendisi söylerse ödüllendirin, söylemezse ‘’köpekti
değil mi? Köpek!’’ diyerek tekrarlayın.
Yaşına uygun hikaye kitapları ve oyuncaklar alın küçük çocuklar için bol resimli,
kalın, kolay yırtılmayan kitaplar alınabilir. Kitaptaki resimler gösterilerek basit
kelimelerle, çoşkulu bir şekilde anlatılabilir. Çocuğunuzun kitaplara ilgisiz
olduğunu düşünüyorsanız çocuk psikiyatristinden ne tür kitaplar alınabileceği
yardım alınabilir.
İşaretle diliyle anlattığı şeyi anlayıp hiçbir şey söylemeden hemen yapmayın,
hiçbir iletişim kurmadan ihtiyacını anlar yaparsınız konuşma ihtiyacı olmaz. Ancak
anlamamazlıktan gelip söylemesi için israr etmekte çocuğun hırçınlaşmasına sebep
olur. Bunun yerine söylemek istediği şeyi sözelleştirerek model olun. ‘’ su mu
istiyorsun? Anne su ver. Su istediğimizde ne diyeceğiz anne su ver.’’ Diye
tekrarlayın ve bunu her defasında yapın, sonra suyu verin.
Her şey hakkında da konuşun( mutfak eşyaları, banyo eşyaları) . Böylece sözcük
dağarcığı gelişir.
Birlikte şarkı söyleyin, parmak oyunları oynayın (buraya bir kuş konmuş……..gibi)
Taklit becerilerini geliştirin. ’hadi benim gibi yap diyerek taklit etmesini
isteyin. Ses taklitleri (möö-havhav-düüt-düt,)yaptırın
3 yaşından büyük çocuklarda olay anlatan resimli kitaplardaki hikayeyi anlatın ve
onun size anlatmasını isteyin.