T.

C
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

ADIYAMAN-MERKEZ,
KÂHTA, GERGER, SAMSAT
YÖRESİ AĞZI
(İNCELEME-METİN-SÖZLÜK)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN HAZIRLAYAN
Yrd. Doç. Dr. Nadir İLHAN Esra Gülin GÜNAY

ELAZIĞ-2008
 T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

ADIYAMAN-MERKEZ, KÂHTA, GERGER,

SAMSAT YÖRESİ AĞZI
(İNCELEME-METİN-SÖZLÜK)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Bu tez / / tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy

çokluğuyla ile kabul edilmiştir.
Danışman Üye Üye

Yrd. Doç. Dr. Nadir İLHAN

Bu tezin kabulü Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulu’nun / /

tarih ve sayılı kararıyla onaylanmıştır.
 I

Ç NDEK LER
ÖN SÖZ ............................................................................................................. IV
ÖZET .................................................................................................................. V
SUMMARY ......................................................................................................VII
KISALTMALAR ............................................................................................... IX
Metinlerde Kullanılan Çeviri Yazı aretleri ...................................................... X
G R ................................................................................................................... 1
ADIYAMAN L N N TAR H ............................................................................ 1
ADIYAMAN L N N ETN K YAPISI ............................................................... 5
Adıyaman’daki Oymak, A iret ve Cemaatler ...................................................... 8
l HAR TASI...................................................................................................... 23
NCELEME ....................................................................................................... 27
SES B LG S (FONET K)................................................................................. 27
ÜNLÜLER ......................................................................................................... 27
1.1. Yazı Dilinde Bulunan Ünlüler .................................................................... 27
1.2. Yazı Dilinde Bulunmayan Ünlüler ............................................................. 27
2.1. Normal Süreli Ünlüler:................................................................................ 31
2.2. Uzun Süreli Ünlüler: ................................................................................... 32
2.3. Kısa Sıralı Ünlüler: ..................................................................................... 37
3. kiz Ünlüler: ................................................................................................... 39
4.ÜNLÜ UYUMU ............................................................................................. 40
4.1. Kalınlık- ncelik Uyumu: ............................................................................. 40
4. 1.1. Alınma Kelimelerde Kalınlık- ncelik Uyumu ........................................ 40
4.1.2. mla Uyumundan Kaçınan Türkçe Kelimelerin Durumu; ........................ 42
4.1.3.Kalınlık ncelik Uyumunun Bozulması .................................................... 42
4.1.4.Kalınlık- ncelik Uyumunun Eklerde Bozulması....................................... 43
4.1.4.1.. imdiki Zaman Ekinde: ........................................................................ 43
4.1.4.2.Geni Zaman Ekinde:............................................................................. 44
4.1.4.3.Görülen Geçmi Zaman Ekinde:............................................................ 44
4.1.4.4. Duyulan Geçmi Zaman Ekinde: .......................................................... 44
4.1.4.5. Gelecek Zaman Ekinde: ........................................................................ 45
4.1.4.6. art Ekinde:........................................................................................... 45
4.1.4.7. stek Ekinde : ........................................................................................ 45
4.1.4.8. Emir Ekinde: ......................................................................................... 45
4.1.4.9. ahıs Eklerinde: ..................................................................................... 46
4.1.4.10.Olumsuzluk Ekinde:............................................................................. 46
4.1.4.11.Fiil Yapım Eklerinde:........................................................................... 46
4.1.4.12. sim Yapım Eklerinde: ......................................................................... 47
4.1.4.13. le Edatının Ekle mi Biçimlerinde: .................................................... 48
4.1.4.14. Sıfat–Fiillerde: .................................................................................... 48
4.1.4.15. Zarf – Fiillerde: ................................................................................... 48
4.1.4.16. sim – Fiillerde:.................................................................................... 49
4.1.4.17. mek Fiilinde:....................................................................................... 49
4.1.4.18. nceltici Ünsüzün Etkisiyle: ................................................................. 49
4.1.4.19.Ön Seste –y Ünsüzünün Dü mesiyle: .................................................. 50
4.1.4.20.Kalınla tırıcı Ünsüzlerin Etkisiyle:...................................................... 50
4.1.1.21.Kalınlık ncelik Uyumunun sim H l Eklerinde Bozulması:............... 50
4.1.4.22.Soru Ekinde:......................................................................................... 51
 II

4.1.4.23. yelik Eklerinde:................................................................................... 51

4.1.5. Uyum De i mesi:..................................................................................... 52
5.Düzlük Yuvarlaklık Uyumu:........................................................................... 52
5.1.1.Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Köklerde Bozulması: ............................ 53
5.1.2.Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Eklerde Bozulması:............................... 53
5.1.2.1. imdiki Zaman Ekinde: ......................................................................... 53
5.1.2.2.Geni Zaman Ekinde:............................................................................. 54
5.1.2.3.Görülen Geçmi Zaman Ekinde:............................................................ 54
5.1.2.4. Duyulan Geçmi Zaman Ekinde: .......................................................... 54
5.1.2.5.Emir Kipinde:......................................................................................... 55
5.2.6.Bildirme Kipinde: ..................................................................................... 55
5.1.2.7. ahıs Eklerinde: ..................................................................................... 55
5.1.2.8.Soru Ekinde:........................................................................................... 55
5.1.2.9. Fiil Yapım Eklerinde:............................................................................ 55
5.1.2.10. sim Yapım Ekleri............................................................................... 56
5.1.2.11.Düzlük Yuvarlaklık Uyumunun sim Hal Eklerinde Bozulması: ........ 57
5.1.2.12.Tamlama Ekinde: ................................................................................. 57
5.1.2.13. yelik Eklerinde:................................................................................... 57
5.1.2.14.Sıfat Fiillerde: ...................................................................................... 58
5.1.2.15.Zarf Fiillerde: ....................................................................................... 58
6.Ünlü De i meleri ............................................................................................ 58
7.Ünlü Dü mesi.................................................................................................. 65
8.Ünlü Türemesi................................................................................................. 67
ÜNSÜZLER....................................................................................................... 68
1.Yazı Dilinde Bulunmayan Ünsüzler ............................................................... 68
Ünsüzler Tablosu ............................................................................................... 71
2. Ünlü-Ünsüz Uyumu ....................................................................................... 71
3.Ünlü- Ünsüz Uyumunun Bozulması ............................................................... 71
4.Ünsüz Benze meleri........................................................................................ 72
5.Ünsüz Uyumu ................................................................................................. 73
6.Ünsüz Uyumsuzlu u ....................................................................................... 74
7.Ünsüz De i meleri.......................................................................................... 74
8.Aykırıla ma:.................................................................................................... 80
9. Ünsüz kizle mesi .......................................................................................... 81
10. Ünsüzlerin Tekle mesi................................................................................. 81
11.Ünsüz Dü mesi ............................................................................................. 81
12. Ünsüz Türemesi ........................................................................................... 84
13. Yer De i tirme............................................................................................. 86
14.Hece Olayları ................................................................................................ 87
EK L B LG S (MORFOLOJ ) ....................................................................... 88
1. S MLER........................................................................................................ 88
1.1. simden sim Yapan Ekler........................................................................... 88
1.2. Fiilden sim Yapan Ekler ............................................................................ 90
1.3. sim Çekim Ekleri ....................................................................................... 91
1.3.1. sim Hal Ekleri .......................................................................................... 91
1.3.2.Vasıta Eki:................................................................................................. 94
1.3.3. E itlik Eki:................................................................................................ 95
1.3.4. lgi Eki: .................................................................................................... 95
 III

1.3.5. yelik Ekleri: ............................................................................................ 95

1.3.6.Çokluk Eki: ............................................................................................... 97
1.3.7.Soru eki : ................................................................................................... 97
2.F LLER.......................................................................................................... 97
2.1 Çekimsiz fiiller............................................................................................. 97
2.2. Fiil Yapım Ekleri .................................................................................... 101
2.2.1. simden Fiil Yapan Ekler : ...................................................................... 101
2.2.2.Fiilden Fiil Yapan Ekler :........................................................................ 102
2.3. Fiil Çekimleri ............................................................................................ 102
2.3.1. Basit Kipler ............................................................................................ 102
2.3.1.1.Haber Kipleri........................................................................................ 102
2.3.1.1.1. imdiki Zaman:................................................................................. 102
2.3.1.1.2.Görülen Geçmi Zaman Eki.............................................................. 104
2.3.1.1.3.Duyulan Geçmi Zaman.................................................................... 104
2.3.1.1.4.Geni Zaman ..................................................................................... 105
2.3.1.1.5.Gelecek Zaman ................................................................................. 105
2.3.1.2. Dilek Kipleri: ...................................................................................... 106
2.3.1.2.1. stek kipi:.......................................................................................... 106
2.3.1.2.2. Emir Kipi: ........................................................................................ 107
2.3.1.2.3. art Kipi : .......................................................................................... 107
2.3.2. Birle ik Kipler........................................................................................ 107
2.4.Yardımcı Fiiller.......................................................................................... 108
2.5.Ek fiil.......................................................................................................... 109
3. SIFAT........................................................................................................... 110
4.ZAM R.......................................................................................................... 111
5. ZARF ........................................................................................................... 115
6 .EDATLAR:.................................................................................................. 116
CÜMLE B LG S (SENTAKS)....................................................................... 119
1.Kelime Grupları ............................................................................................ 119
2. Cümleler....................................................................................................... 122
SONUÇ ............................................................................................................ 127
MET NLER ..................................................................................................... 132
SÖZLÜK .......................................................................................................... 304
ÖZ GEÇM .................................................................................................... 335
 IV

ÖN SÖZ

Anadolu, ba ta O uzlar olmak üzere birçok Türk boyunun 11. yüzyıldan 14.
yüzyıla kadar olan göçleriyle bir Türk ülkesi haline gelmi tir. Birçok Türk boyunun
gelmesiyle farklı a ız bölgeleri olu mu tur. Aynı zamanda zorunlu göçler nedeni ile
de bu Türk boyları geldikleri yerlerden farklı yerlere göç ettirilmi ve böylece aynı il
sınırları içerisinde farklı a ızlar ortaya çıkmı tır.
Türkçe’nin tarihi seyrini ortaya koymak, var olan dil meselelerinin çözümüne
ula mak için a ızlardan yararlanmak mümkündür.
A ızların tarih boyu geçirdikleri evrelerin son durumunu dil haritaları belirtir.
Geli mi bir planla hazırlanan dil haritaları dil meselelerinin tarihine, ses ve yapım
yönünden ili kilerine, aralarında do an çatı malara, kültürel, ekonomik ve sosyal
olayların etkisiyle u radıkları de i ikliklere yer verir. Türk Dili’nin de bu evrelerini
takip etmek için dil haritalarına ihtiyaç vardır. Bu haritaların ortaya konulması için
a ız ara tırmalarına önem verilmelidir.
A ız ara tırmalarında bölgenin tarihi ve etnik yapısı da önemli yer tutar.
Etnik ve tarihi bilgiler ı ı ında a zın ses, ekil ve anlam özellikleri daha iyi anla ılır
ve ortaya konulur.
Bu çalı mada Adıyaman ilinin tarihi, co rafi, kültürel, etnik yapısını ayrıntılı
olarak incelemeye çalı tık. Gerger, K hta, Samsat ve Merkez ilçede a ız özelliklerini
kaybetmemi ki ileri tespit ederek bu ki ilerden metinler derledik. Metinleri çeviri
yazı i aretleriyle yazıya geçirdik ve a ız özelliklerini ses bilgisi, ekil bilgisi ve
cümle bilgisi yönünden inceledik. Metinde geçen yazı dilinden farklı olan kelimeler
ile metinde bulunmayan yazı dilinden farklı kelimeleri tespit ederek bir sözlük
olu turduk. Metinde bulunanlara satır ve metin numarası verdik. Bu çalı mada bana
yardımcı olan de erli hocam Yard. Doç. Dr. Nadir LHAN’a ve aileme te ekkürü bir
borç bilirim.

Elazı 2008 Esra Gülin GÜNAY

 V

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

Adıyaman–Merkez, K hta, Gerger, Samsat Yöresi A zı

Esra Gülin GÜNAY

Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstütüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
2008;Sayfa: XII+335

Kültürel varlı ımızın temel ta larından birisi de dilimizdir. Her dilde oldu u
gibi Türk Dili’nin de kayna ını konu ma dili olu turur. Bu nedenledir ki a ızların
tam anlamıyla incelenmesi gerekmektedir. Dili besleyen damarlardan birisi olan
a ızlar incelenirken geni bir ekilde ara tırma yapılmalıdır. Ancak böyle
çalı malarla dilimizin geli imi, kuralları, tarihi hakkında bilgi sahibi olmamız
mümkün olur.
Yapılan bu çalı mada Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger, Samsat yöresinin
a ız özellikleri incelenmeye çalı ılmı tır. Bu çalı ma yapılırken idari sınırlar göz
önünde bulundurulmaya çalı ılmı sa da a ız bölgelerinin daha farklı oldu u
gözlenmi tir. Bu sınırlar Atatürk Barajı’nın etkisiyle son zamanlar da daha da
karma ık hale gelmi tir.
Ara tırmamızı be ana ba lık altıda toplamamız mümkündür. “Giri
“bölümünde bölgenin co rafi durumu ve tarihten bu yana olan etnik yapısı üzerinde
durulmu tur.
“ nceleme” bölümü ses bilgisi, yapı bilgisi, cümle bilgisi olarak üç ba lıkta
toplanmı tır. Ses bilgisi bölümünde bölgedeki ses de i iklikleri verilmi bu
de i iklikler yazı dili ile kar ıla tırılarak izah edilmeye çalı ılmı tır. ncelemede az
da olsa metinlerde bulunmayan ses de i iklikleri metin dı ı derleme olarak
 VI

verilmi tir. ekil bilgisi bölümünde kelime çe itlerine yer verilmi bunların yazı
diliyle farklılıkları ortaya konulmu tur. Cümle bilgisi bölümünde derlemelerden elde
edilen cümlelerin yapısı, sözcük grupları incelenmi tir.
A ız çalı malarında en önemli unsur metinlerdir. yi bir metinle ancak iyi bir
çalı ma ortaya koymak mümkündür. Metin derlemede yöre a zını iyi konu an,
yöreden fazla dı arı çıkmamı , okuma yazması olmayan ki iler seçilmi ; bu ki ilerin
yapmacılı a kaçmadan konu masına dikkat edilmi tir. Bazı metinler de gizli kayıt
yöntemi ile elde edilmi tir. Derlenen metinler yazıya geçirilirken bölge a zının ses
yapısını tamamen yansıtacak çeviri yazı i aretleri kullanılmı tır.
“Sözlük” bölümünde anlam ve ses yönünden yazı dilinden farklılık gösteren
kelimelere yer verilmi tir.
Anahtar kelimeler: Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger, Samsat, a ız, ses
bilgisi, ekil bilgisi
 VII

SUMMARY
THESIS OF HIGH LICENCE
FIRAT UNIVERCITY
The Unıvercıty Of Social Sciences
Turkısh Languange And Lıterature
2008; page’s: XII+335
Language is one of our existence of culture. Like every language, spoken or
oral language is theresovrce of Turkish. Because of this resonaccents should be
examined in detail.The accents which their roles so important to consist of
languagesneed a specialmention and a careful investigation.
It is possible only through this way to learn improvements of our language,
rules, history or morphology.
In this work, the accents of Adıyaman-Center-Kahta,Gerger, Samsat
provinces have been tried to examine. During the research theprovincal territory was
taken into account but it was seen that the accents changed from areas to areas. And
these changes or diffrences have been incrensed and complicated after the
construction of Atatürk Dam.
This work consist of five titles or chapters. In introduction section, the
geography and history of region and its ethnic devolopments have been observed.
In research section, phonolgy, syntax and morphology have been researched.
In phonology section, the diffrent sounds have been examined and these sounds have
been compared with the written language. Also variaus words have been researched
and these have been tried to explain in a comparative way.
In demographic section the diffrences of spoken and written sounds have
been tried to give properly.In the syntax section, the structure of the sentences,
words or words group or compound which were taken from the complied have been
examined.
Written documents are the most important elements for accents work.Only
with help of a good comlication avaluable work can be produced.
 VIII

In this accent collected work , the people who speak this area accent well and
who haven’t been out of the district so often and illiterate ones have been chosen.
The mentioned people’s speaking not authentic but natural was taken into account.
And same scripts were complied in a hidden way. In this complied work
whwn the accents of this region interpried a special translation way was used to
reflect the total of area accents. In words or vocabulary section same words and
sounds which have different meanings have been given.
Key Words: Adıyaman-Center, K hta, Gerger, Samsat, provincal accents,
phonology, morphology.
 IX

KISALTMALAR

age. : Adı geçen eser

agm. : Adı geçen makale
DTCF : Dil Tarih Co rafya Fakültesi
EAT : Eski Anadolu Türkçesi
ET : Eski Türkçe
s. : Sayfa
TDAY : Türk Dili Ara tırmalar Yıllı ı
TDK : Türk Dil Kurumu
TTK : Türk Tarih Kurumu
vb : ve benzeri
Yay. :Yayın
yy. :Yüzyıl
 X

Metinlerde Kullanılan Çeviri Yazı aretleri

aretlerimiz Ses de i imleri

_ Normalden uzun ünlü
Normalden kısa ünlü
Normalden kapalı ünlü
Yarı yuvarlak ünlü
Yarı ince/yarı kalın ünlü
Zayıf ünlü ünsüz
Ulama i areti

kiz ünlü i areti

ÜNLÜLER

Yarı geni , geni , kalın (a-o) arası ünlü

Yarı yuvarlak, düz, ince (a-i) arası ünlü
Yarı kalın, düz, geni (a-e) arası ünlü
Normalden uzun a
Normalden kısa a

Yarı geni , düz, ince (e-i) arası ünlü

Normalden uzun e
Normalden kısa e
Yarı kalın, düz, dar (ı-i) arası ünlü
Normalden uzun ı
Normalden kısa ı
Yarı yuvarlak, kalın, dar (ı-u) arası ünlü
 XI

Normalden uzun i
Normalden kısa i
Normalden uzun o
Normalden kısa o
Yarı geni , yuvarlak kalın (o-u) arası ünlü

Normalden uzun ö
Yarı geni , yuvarlak ince (ö-ü) arası ünlü

Normalden uzun u
Yarı geni , yuvarlak, kalın (u-o) arası ünlü
Yarı kalın, yuvarlak, dar, yarı ince (u-ü) arası ünlü
Normalden uzun ü
ü Yarı geni , yuvarlak, ince (ü-ö) arası ünlü

ÜNSÜZLER

Tonsuz, art damak sızmalı h ünsüzü

Ç Yarı tonlu ç-c arası ünsüz

P Yarı tonlu p-b arası ünsüz
T Yarı tonlu t-d arası ünsüz
Damak n’si

K Yarı tonlu, ön damak k (k-g) arası ünsüz

Tonsuz, art damak, patlamalı k ünsüzü
k-c arası ünsüz

Normalden daha fazla önde telaffuz edilen, hafifçe

sızıcı olan ç ünsüzüdür
Normalden daha fazla önde telaffuz edilen ve
hafifçe sızıcı olan c ünsüzüdür

c-j arası ünsüz

 XII

Tonlu, art damak g ünsüzü

g-c arası ünsüz
Kalın ünlülerle hece kurarken bo umlanma
noktası öne kayan ön damak g’ sidir
s-z arası ünsüz
b-v arası ünsüz
 1

GR

ADIYAMAN L N N TAR H

Adıyaman, Güneydo u Anadolu Bölgesi’nin sınırları içerisinde yer alır. Fakat

ilin kuzey kesimindeki küçük bir kısmı (do udan batıya ince bir erit halindeki
Gerger ve Çelikhan ilçelerinin kuzey kısımları) Do u Anadolu Bölgesi’nin
özelliklerini gösterir. lin do u ve güney sınırlarını Fırat Nehri çizer. Fırat’ın çevresi,
ilk insanlardan günümüze kadar birçok medeniyetin kuruldu u bir yerdir. Bu nedenle
Adıyaman da tarih sahnesinde önemli bir yer tutmu tur.
l, tarihin bilinen en eski yerle im yerlerindendir. “Adıyaman Palanlı
Ma arası’nda yapılan incelemelerde kent tarihinin M.Ö. 40.000 yıllarına kadar
uzandı ı anla ılmaktadır. Samsat’taki ehremuz Tepesi’nde yapılan çalı malar
sonucunda M.Ö. 7.000 yılına kadar Paleolitik, M.Ö. 5.000 yıllarına kadar kalkolitik
ve M.Ö. 3.000-1.200 yılları arasında da Tunç Ça ı ya andı ı anla ılmaktadır.”1 Daha
sonra ehir Hititler ile Mitaniler arasında el de i tirmi tir. Ancak Hitit Devleti’nin
yıkılmasıyla bölgenin tarihi olarak devamı tam olarak takip edilememi tir. Fakat
Samsat’taki Asurlara ait mühürlere Kahta Eskita Köyü’nde bulunan Hitit
hiyeroglifli kitabelere rastlanmaktadır. Bu da ilin tarih içerisindeki takibini
sa lamaktadır. Hitit Devleti’nin yıkılmasıyla ortaya çıkan geç Hitit Devletlerinden
biri olan Kummuh Devleti bölgede hüküm sürmü tür. Bölge, Asur ticaret yolları
üzerinde oldu undan Kummuhlardan sonra Asurluları görmekteyiz.
Eski devirlerden itibaren yörede önemli yerle im haraketleri oldu u
görülmektedir. Bu co rafyada, Kummuh Krallı ı, Asur Krallı ı, Saka- skit
mparatorlu u, Babilliler, Medler, Persler, Helenistik Dönem, Selökit Krallı ı,
Kommagene Krallı ı, Roma mparatorlu u, Bizans mparatorlu u, Emeviler,
Abbasiler hüküm sürmü tür.

1
Adıyaman l Yıllı ı, Ça da Hizmetler Yay. Adıyaman, 1994, s.19
 2

XI. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya Türkler hakim olmaya ba lamı bundan

dolayı bölgemiz de bu de i imden etkilenmi bölge yo un Türk göçleriyle
Türkle mi tir.
1. Selçuklular Dönemi
Bölgede Selçuklu izleri 1066 yılında görülmeye ba lamı tır. Selçuklu
komutanı Gümü Tekin, 1066 Fırat’ı geçerek Hısn-ı Mansur’u ele geçirmi ; ancak
kısa süre sonra kendi iç sorunları nedeniyle bu bölgeden geri çekilmek zorunda
kalmı tır.
“1071 yılında büyük Selçuklu mparatoru Alp Arslan’ın Bizans mparatoru R
Diogenesi Malazgirt’te u rattı ı büyük yenilgiden sonra bu bölgelere yerle im
kesinlik kazanmaya ba lamı tır. Kutalmı o lu Süleyman ah’ın komutanlarından
Buldası Bey tarafından Mara , Elbistan, Göksun, Besni kaleleri fethedilmi tir.”2
1071 Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu kapıları Türklere açılmı tır.
Bölgeye gelen Türkmenler özellikle Do u ve Güneydo u bölgelerine yerle tirilmi ,
bu sebeple Ermenilerin Bizansla ba lantısı büyük ölçüde kesilmi ve Ermeni
Krallı ının kontrol altına alınmasıyla beraber bölge Selçukluların egemenli ine
girmi tir. 1082 yılında Bizans’ın dayanak noktalarında biri Hısn-ı Mansur da
Selçuklu egemenli ine girmi ve 1085’de Emir Buldacı tarafından Mara , Elbistan,
Göksun, Besni kaleleri alınmı tır.
2. Eyy biler, Mo ollar ve Memlükler Dönemi
Selçukulardan sonra bölgeye hakim güç olarak Hısn-ı Keyfa (Artuko lu) ve
Eyy bileri görmekteyiz.“Suriye ve Hısn Keyfa (Atuko lulları) hükümdarının ve
daha sonra Eyy biler’in eline geçen bu ehir 13 asırda Hülagü’nün istilasına
u ramı , aynı asırda Mısır Memluk hükümdarlarının mülküne dahil olmu tur”.3
Tarihimizde derin izler bırakan Babai ayaklanması 1239 yılında Baba shak
önderli inde Hısn-ı Mansur, K hta ve Samsat’da ba lamı tır. Baba lyas’ın
müridlerinden olan Baba shak, Horasan’dan Anadolu’ya gelmi tir. Anadolu’ya
geli amacı Baba lyas’ın dü üncelerini yaymaktır. te bu nedenle Hısn-ı Mansur’a
müridler göndermi . Eyy bi, Artuklu ve Selçuklular arasındaki sava tan yorulan ve

2
Aziz ÇA LAYAN, Adıyaman Tarihi, Deniz Matbaası, Adıyaman, 1967, s. 70
3
Osman TURAN, Do u Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Bo aziçi Yay. stanbul, 2001, s. 205
 3

bıkan halk arasında fikirlerini yaymayı ba armı tır. Baba shak Türkmenler dı ında
ba ka unsurları da ayaklandırmayı ba arır. Hısn-ı Mansur, K hta ve Samsat’ı ele
geçirir. Daha sonra Malatya, Sivas, Tokat ve Amasya’ya yönelir. Alınan tedbirlerle
Baba shak yakalanarak idam edilir.
Turan ahı, Aybeki öldürmesi ile Mısır Eyy bi Devleti 1250 yılında yıkılır.
Di er Eyy bi kollarını ise Memlüklüler ile Mo ollar yıkmı tır. Mo ollar ve
Memlüklerden ba ka Eyyübilerin Yemen kolunu, Ben-i Resul; Hısn-ı Keyfi kolunu
da Osmanlılar yıkmı tır.
Adıyaman XIII. yy ikinci yarsında Mo ol istilasına u rarar. 1256 da Mo ol
mparatoru Hülagü Han bölgede kıyımlara neden olur. Bir kısım halk Mo ollar’ın
zulmünden kaçarak Memlüklülere sı ınır. Bu saldırısından sonra Anadoludaki birlik
bozulur. Yörede Memlükler, Türkmen boyları ve Hıristiyanlar arasında uzun süren
mücadele dönemi ba lar. “1260 yılında Hülagü kendisine yaptı ı hizmetlere kar ılık
olarak Besni ve civarını Kilikya Kralı Hethum’e hediye eder. Besni Türkleri bu krala
teslim olmayınca Besni kalesi Mo ollar tarafından ku atılır. kinci saldırıda bura
alınır. Buraya müslüman bir vali tayin ederler.”4 Bazı kaynaklara göre Mo ol istilası
sırasında Türkmenler da lara çekilir. Mo ollara kar ı olan bu Türkmenler ve
A açeriler her tarafı istilaya giri ir.
Mısır Türk Devleti hükümdarı Baybars, 1277 yılında Mo olları Elbistan’da
yenerek Adıyaman’a girer.
3. Dulkadiro ulları Dönemi
Bölge bir süre sonra tekrar Mo ol istilasına u rar. Dulkadirli a iretinden
Karaca Bey, Memluk Sultanının buyru una girerek Hıristiyanlarla mücadele eder.
1339’da Memluk Sultanı Muhammed Nasır tarafından kendisine “Elbistan Türkmen
Beyli i” ünvanı verilir. Bir süre sonra da Dulkadiro lu Beyli ini kurarak
Memlüklerin deste i ile Adıyaman, Malatya, Harput dolaylarını egemenli i altına
alır.
Dulkadiro lu Karaca Bey’in ölümünden sonra yerine o lu Halil Bey geçer.
Halil Bey önce Harput’u daha sonra Memlükleri yenerek Mara , Malatya, Besni,

4
Sadi NAK PO LU, Adıyaman Yöresi ve A ızları, Hamle Gazetesi ve Matbaacılık, Ni de, 2001 s.
4
 4

Amik ve civarını beyli ine katar.. Ancak bir süre son ra bu bölgeler tekrar Memlük
hakimiyetine girer.
Dulkadirli Devletinin en parlak dönemi Alaüddevle Bey zamanıdır. Bu
dönemde Malatya, Mara , Antep hakimiyet altına alınır ve XVI. yüzyıla kadar
devam eder. Alaüddevle’nin ölümünden sonra Dülkadiro ulları Beyli i Osmanlı
nüfuzuna girer ve bir eyaleti olur.

4.Osmanlılar Dönemi
Dulkadiro lu Beyli i uzun bir süre Osmanlı mparatorlu una tabi olarak
yöredeki egemenli ini sürdürür. Bu durum Yavuz Sultan Selim’in ran seferine
kadar devam eder.
Yavuz Sultan Selim, 1515 yılında Turna Da ı muharebesi ile Dulkadiro lu
Beyli i’nin egemenli ine kesin olarak son verir.
Dülkadiro lu Beyli inin yıkılmasından sonra Adıyaman, Mara
(Zülkardiye) Osmanlı sınırları içinde yer alır. Gerger, K hta, Besni, Hısn-ı Mansur,
Samsat 1531 yılında ba lı ba ına bir sancak olur.
Yöre Osmanlı yönetimine girdikten sonra sınır boyu olmaktan çıkar sava tan,
talandan kurtulur. Osmanlı yönetiminin Türk a iretlerini belli yörelerde mecbur eden
isk n politikası yüzünden bazı isyanlar çıkmı ancak bastırılmı tır.
1595 yıllında III. Mehmet’in Avusturya meselesini halletmek üzere çıkardı ı
adalet fermanı ile Anadolu’daki yöneticileri halka zulmetmekle suçlaması sonucu
Kahta’da bir Abdal adamları ile ayaklansa da bastırılmı tır.
Adıyaman Osmanlı idari te kilatında Besni’ye ba lı bir nahiye iken 1519
yılından itibaren Gerger, K hta ve Besni ile beraber Mara ’a ba lı bir sancak haline
getirilmi ancak 1531’den sonra Elbistan Sanca ına ba lanmı tır. Elbistan’a
ba lıyken di er kazaları da Malatya’ya ba lı hale getirilmi tir. 1563’te Mara ’a
ba lanmı . 19 yy’a kadar bu durum devam etmi tir. Tanzimat’tan sonra Diyarbakır’a
ba lı sancakken Besni, K hta, Siverek de Adıyaman’a ba lı kaza olmu tur. 1883
yılında El zı ’a ba lanmı Cumhuriyet yıllarına kadar bu durum devam etmi tir.
 5

5. Cumhuriyet Dönemi
Adıyaman Cumhuriyet döneminde önceleri Malatya iline ba lı bir ilçe idi.
Besni dı ındaki öteki ilçeler de aynı ile ba lı idi. 1926’ da Malatya’dan ayrılarak
Gaziantep’e ba lanan ve 1933’e de in Gaziantep il sınırları içinde kalan Besni bu
tarihte yeniden Malatya’ya ba landı. Adıyaman 1954’ te bir yasa ile il oldu.
Malatya iline ba lı Adıyaman kazasında Adıyaman adıyla bir vilayet
kurulması hakkında ba lı ı ta ıyan ve TBMM de 14 Haziran 1954’ te kabul edilip 22
Haziran 1954 günlü resmi gazetede yayınlanarak yürürlü e giren bu yasanın
gerekçesine göre Adıyaman’ın il yapılamasının nedeni “bu ilçenin idari sınırları a an
ekonomik bir geli me göstermi bulunması, il düzeyine çıkarılmakla da bu bölgeye
daha iyi hizmet götürecek olmasıdır.”

ADIYAMAN L N N ETN K YAPISI

Bölgemizin tarihini verirken de gördü ümüz gibi Adıyaman birçok devletin
hakimiyetine girmesi nedeni ile çe itli kültürlerin tesiri altında kalmı tır. XI.
yüzyıldan ba layarak yaptıkları sürekli göçlerle Anadolu’nun çe itli bölgelerine
yerle en O uzlar bölgenin Türkle mesine neden olmu tur. Bunların bazıları Selçuklu
mparatorlu u zamanında yerle ik hayata geçmi se de bazı boy ve oymaklar göçebe
ya amlarını devam ettirmi lerdir. te bu göçlerin etkisini yöremizde görmek
mümkündür. Selçukluların bıraktı ı bu etkinin Malazgirt seferi ile daha belirgin bir
hale geldi ini görmekteyiz. 1082 yılında Adıyaman‘ın alınmasından itibaren il
zaman zaman Dulkadiro ulları, Selçuklular ve Osmanlı yönetimleri altına girmi tir.
Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması ile beraber ba ta O uzlar olmak üzere
birçok boyun Anadolu’ya gelerek yerle tiklerini görmekteyiz.
Malazgirt Sava ı’ndan önce de Diyarbakır, Antep, Mara , Antakya, Adana,
Tarsus müslümanlar tarafından alınarak buralara önce Arap, daha sonra da Türk
boyları yerle mi tir.
Malazgirt Sava ından sonra Orta Asya’dan pek çok O uz boyu gelmi ve bu
yörelere yerle mi tir. “Adıyaman ve çevresine ilk olarak Türk giri i, M.S. 378’de
Hun Türkleri tarafından, ikincisi de Sabarlar tarafından gerçekle tirilmi tir.
Abbasiler devrinde Türkistan ve Horasan’dan Bizanslılara kar ı sava mak için
gönüllü müslüman Türkler getirilmi tir. Abbasiler döneminde Adana, Tarsus,
Haruniye, Adıyaman, Samsat, Malatya, Ahlat, Bitlis askeri bölgeler haline getirilmi
 6

ve gönüllü askerler yerle tirilmi tir.5” Türkler, Selçuklular ve Beylikler dönemi

zamanında Anadolu’ya yerle ip buraları kendilerine yurt edinmi lerdir. Cengiz
Han’ın istilası ile de bu hız kazanmı tır. Osmanlılar zamanında da bu Türkle me
devam etmi tir. Osmanlılar bu boyları alarak uç bölgelere yerle tirmi hem sınır
devletlerinin ülkeye girmelerini engellemi hem de buradaki halkın Türkle mesini
sa lamı tır. Hatta Osmanlı Devleti bu boyların yerlerini de i tirmemeleri için
zorunlu iskan uygulamasına dahi gitmi tir. Osmanlı Devleti, kurulmasından itibaren
çe itli nedenlerden ötürü iskan politikası uygulamı tır. Bu politika uygulanırken
gönüllü göç etmek istemeyenler zorunlu olarak göç ettirilmi tir. Ancak merkezi
yönetimin sava lar nedeniyle zayıflaması sonucu e kıyalı ın ortaya çıkmasına
neden olmu tur. Osmanlı hükümeti güney ve güneydo udan gelip yukarılara
yayılmak isteyen a iretlerin geçi ini önlemek ve bölgedeki toprakları i letip devlete
vergi geliri sa lamak için Rakka, Urfa, Gazi Antep yöresindeki bo topraklara
Adıyaman yöresine, Be dili ve Bozulus Türkmen A iretleri ile birlikte ba ka
yerlerden getirilen birçok Türkmen a iretini yerle tirmi tir. Rakka bölgesindeki
yöneticilere buyruklar gönderilerek bunları denetim altında tutmalarını, istedikleri
toprakların gelirine göre 1/ 5 ile 1/ 7 arasında vergi alınması istenmi tir.
Göçe tabi tutulan bu a iretler, yerli toplulukların saldırıları, kıtlık, vb.
nedenlerden dolayı bulundukları yerlerde oturmak istememi ler ba ka yerlere göç
etmek istemi lerdir. Bu da engellenmek istenince e kıyalık faliyetlerinde
bulunmu lardır.
“Yine Osmanlı ikayet defterine göre 1677 de Rı vanzade brahim
yönetiminde 800 ki ilik bir a iret Behisni kazasına ba lı Sı raz köyüne yerle tirilmi
ancak burada tutunamayınca zorla Hısn-ı Mansur‘a getirilmi ve ikamet etmeye
ba lamı lardır. Hısn-ı Mansur halkı da bu durum kar ısında ayaklanmı , 1688 de
müfetti pa aya ve Hısn-ı Mansur kadısına buyruk verilerek buradan çıkarılmaları
istenmi tir.”6
Osmanlı ikayet defterine göre, 1688–1689 yılları arasında Türkmen
a iretlerinden Bozkoyunlu Herikli, Budako lu, Murtaza, Dimlekki, Hordaklı,

5
Mehmet TA TEM R, 16.Yüzyılda Adıyaman ( Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kahta) Sosyal ve
ktisadi Tarihi, TTK, Ankara, 1999, s.2
6
M. Re at AKIL, Adıyaman, Bitirme Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep, 2000, s.21
 7

Kara eyhli, Arap Musa, Kızıl Ahmet ve Be dili a iretlerinin Hısn-ı Mansur
yöresindeki köylere ait ekili toprakları yakıp yıktı ı yüzlerce insanı öldürdü ü
yazılmaktadır. Bu a iretler Osmanlılar tarafından buraya yerle tirilirken derbent
olarak yerle tirilmi lerdir.
Bu anlattıklarımızla Osmanlı Devletinin Adıyaman yöresine gelen Türk
boylarını uç beylik olarak yerle tirdi ini görmekteyiz.
Evliya Çelebi Hısn-ı Mansur’un o devirdeki durumunu öyle anlatmaktadır:
“Oradan kuzeye do ru çıkarak K hta kasabasına geldik. Burası da kömür
Da ı ete ine ba lı, bahçeli eski tip evleri olan bir kasabadır. Halkı hep Türkmen’dir.
Hakimleri Malatya Pa asının Suba ısıdır. 150 akçelik erif kazadır. Halkı eriat
kurallarına son derece ba lıdır. Kethuda yeri gibi hakimleri vardır.
Bu ehrin yaslandı ı Kömür Da ının arkası Malatya aspazonun rem
Ba ındandır. Bu ehir de Fırat Nehrine uzaktır. Birçok camii, hamamı, hanı, sultan
çar ısı vardır. Buradan kalkarak Hısn-ı Mansur’a (buranın halkı Adıyaman der)
kalesine geldik.
lk kurucusu Mansur Bin Ca’vine Bin El-Haris El- Amiri oldu undan Hısn-ı
Mansur yani Mansur Kalesi denmi tir. Halk arasında yanlı olarak Hasan Mansur
olarak söylenmektedir. Mara ’ a ba lı suba ılık olup, 150 akçelik kazadır. 70 den
fazla köylerinde Türkmenler oturur. Kethüda yeri yani yeniçeri serdarı muhtesibi,
naibi ve bacdarı vardır. Müftü ve nakibi Mara ’ta oturur. Kale dizdarı ve neferleri
vardır. Kalesi Fırat nehrinin batı tarafında Samsat ehrine yakındır. “7Evliya
Çelebi’nin de belirtti i gibi Adıyaman’da birçok Türkmen a ireti bulunmaktaydı.
1185 yılında güney do uda kalabalık bir Türkmen toplulu u ortaya çıkmı tır.
Musul–Rakka, Urfa dolaylarında ya ayan Türkmenlerin birden bire ortaya çıkmaları
onların Horasan’dan geldiklerini göstermektedir. Hala devam eden göçlerle gelen
Türkler 568’de Sultan ah’ın, O uzların elinde bulunan Serahs’ı ele geçirmesiyle
da ılarak batıya göç etmi lerdir. Bu Türkmenlerin sayıca fazla olması nedeniyle
di er boylara etkileri tesirli olmu tur. Bunların ba ında Rüstem Bey vardır. O
yıllarda bu Türkmenler ile Kürtler arasında çatı ma çıkmı tır. Kürtlerin
Türkmenlerin dü ününe girmek istemesi nedeni ile bir vuru ma ba lamı tır.

7
Sadi NAK PO LU, age. s.18
 8

Türkmenler Kürtleri a ır yenilgiye u ratmı ır. Bu çatı ma, Malatya, Ahlat, Musul,
Diyarbakır bölgelerine hatta Azerbaycan’a kadar olan sahada devam etmi tir.
Buna benzer ba ka bir vakada da Sumeyset (Samsat) bölgesinde
ya anmı tır.Bu olayda “Samsat bölgesinden geçen Türkmenlerin yolu 200 Kürt
tarafından kesilir ve olayda Kürtler de Türkler de büyük kayıplar verir. Olay büyür
ve Kürtler 30.000 ki i olarak Tur Abidin, Türkmenler de Habur bölgelerinde toplanır
ve bu bölgelerde aralarında iddetli çatı malar olur. Kürtler ma lup olur. Habur ile
Nusaybin arası ölüler ile kaplanır. Karga alık Musul’a kadar yayılır. Kürtler
bozguna u rayarak kaçar ve Klikya’ ya kadar ilerler, Türkmenler onları izler.
Böylece küçük bir kıvılcım ile ba layan hadise büyür.”8
Adıyaman’nın etnik yapısı ile ilgili bilgilerden birisi de Samsat lçesinin
Protohiitler tarafından kuldu udur. Bu konuda: “Adıyaman’ın Samsat ilçesinin de
Orta Asya’dan gelen Türkler’den Protohititler tarafından kuruldu u, K hta lçesinin
isim olarak Türkmenistan’dan geldi i bilinmektedir. “9

Adıyaman’daki Oymak, A iret ve Cemaatler

Hısn-ı Mansur ( Adıyaman)

Oymaklar: Abdulhayao lu (Göçer Ekrad Taifesinden), Beylanlı (Göçer
Ekrad Taifesinden), Bozkoyunlu (Türkmen Taifesinde), Cudikanlı (Göçer Ekrad
Taifesinden), Dalyanlı Göçer Ekrad Taifesinden), Halikanlı (Konar-Göçer Ekrad
Taifesinden), Hamzakanlı (Göçer Ekrad Taifesinden), Kasikanlı (Göçer Ekrad
Taifesinden), Mülükanlı (Göçer Ekrad Taifesinden), Osmanlı (Göçebe Ekrad
Taifesinden), Tarikanlı (Göçebe Ekrad Taifesinden)
A iretler: Bereketli (Konar-Göçer Ekrad Taifesinden), Bereket o lu
(Göçebe), Berehatlı (Konar - Göçer Ekrad Taifesinden), Cuybanlı (Konar-
Göçer Ekrad Taifesinden), Çelikanlı ( Ekrad yörükanı ), Dirikanlı
(Ekrad),Halikanlı (Konar- Göçer ran Ekradı), Kavi (Konar-Göçer Ekradı),
Kömür kavisi (Konar - Göçer Ekradı), Muzikanlı (Ekrad), Payamlı Hüseyin (Konar-

8
M. Re at AKIL, age. s.21

9
http:/ www.kenthaber.com
 9

Göçer Ekrad Taifesinden), Rı van Rı vani (Konar-Göçer Ekradı), Ri van Ekradı (

Yerli ve Göçer Evli Türkmen Ekradı), Rumyanlı (Türkmen Ekradı), Secen
(Konar-GöçerTürkmen), Türk o lu (Göçebe), Zagfiranlı (Ekrad), Zerikanlı
(Konar-Göçer Ekradı), Zerikanı ( Konar - Göçer Ekradı)
Cemaatler: Ali arlı (Yörükan Taifesinden), Arablar (Konar-Göçer
Türkmen), Belikanlı (Konar-Göçer Ekradı), Benamlı (Konar-Göçer Türkmen
Ekradı), Bereketli (Konar-Göçer Ekradı), Birsanlı (Konar-Göçer Ekradı),
Bozkoyunlu (Türkmen ), Çelikanlı (Konar-Göçer Ekradı), Cudikanlı (Konar-
Göçer Ekradı), Çakal ( Konar-Göçer Türkmen)

Dalyanlı (Konar-Göçer Ekradı), Dalyanlı ( Konar-Göçer Ekradı), Diranlı

(Konar-Göçer Ekradı), Dımı klı (Konar-Göçer Ekradı), Hacılar (Konar-Göçer
Türkmen), Hadranlı (Konar - Göçer Ekradı), Haddere (Konar-Göçer Ekradı),
Hızıryanlı ( Konar - Göçer Türkmen), Halikanlı (Konar – Göçer Ekrad )
Hamadi (Konar- Göçer Ekrad ), Hıdır, Hızıryanlı (Konar – Göçer Türk ), Hıdırsulu
(Yörükan), Kara eyhli Av arı (Be dilli Türkmen), Koksan ( Milli A iretlerden
,Konar – Göçer), Kömür kavisi , (Konar - Göçer Ekradı), Köseyan (Risvan A ireti ),
Mansur mensurlu (Konar-Göçer Ekradı), Mülükanlı (Konar–Göçer Ekrad),
Müsürkanlı (Konar– Göçer Ekrad), Nasiri ( Konar-Göçer Ekrad Yörükanı ), Sivkanlı
( Konar- Göçer Ekradı), Sevirli (Ri van A ireti Konar-Göçer Ekrad), Çokvirani
(Ekrad), Zarikanlı (Konar-Göçer Ekradı), Okçuyanlı ( Konar - Göçer Ekradı)

Behisni ( Besni )’deki Oymak, A iret ve Cemaatler

Oymaklar: Abdulhayao lu (Göçer Ekrad ), Mandollu ( Türkmen Ekrad ),
Osmanlı ( Göçebe Ekrad ), Tarikanlı (Göçebe Ekrad )

A iretler: Çakal (Konar–Göçer Türkmen ), Hüveydanlı(Ekrad),

Fıskılı (Türkmen), Mahmodkıl (Türkmen), Köseotlu Kasırlı (Ri van
Ekradı ), Tirebe li ( Türkmen )
 10

Ayrıca 1887 Mamuret’ül Aziz Salnamesine göre Bernide, Kabular, Hasanan,

Mehmanlı, Hevranlı, Atmalı, Mehlican a iretleri de vardır.

Cemaatler : Akkeçili , Be mi li ( Be dilli A iretinden ), Çakal (Konar–

Göçer Türkmen Yörükanı ), Kavi (Ulus Taifesinden Konar–Göçer Ekradı ),
Kıllı (Cerit a iretinden Yörükan Taifesi ), Mahmudlu (Türkmen ), Medrisi
(Göçebe Ekradı )
Ayrıca isk n yeri Kafkasya olan Çerkez asıllı Besni, Besney, Binsi adındaki
a iretin de Besni ile ilgisi vardı. Besni merkezinde yerli halk da Av ar
Türklerindendir.

Kerke (Gerger)’deki Oymak, A iret ve Cemaatler

Oymaklar: Cikanlı ( Ekrad Taifesi )
A iretler: Gende, Rutanlı (Ekrad Taifesi ), Kavilli, Musao ulları (Konar–
Göçer Türkmen )

Cemaatler : Alakeçili , Ali licar U akları, Cularo ulları (Göçebe Ekrad),

Çularlı (Göçebe Ekrad), Dismanlı, Midrisi (Göçebe Ekrad), Nehiranlı (Göçebe
Ekrad), Topalbacak (Ekrad)

K hta’daki Oymak, A iret ve Cemaatler

A iretler: Gende, Kerker (Ekrad), Kömür Kavisi (Konar-Göçer Ekrad),
Malikanlı (Ekrad), Rutanlı (Ekrad), Pusikan (Ekrad ), Nohutlu (Ekrad)
Cemaatler: Amik zolusu (Ekrad, Dismanlı, Risankanlı (Ekrad), Zarikanlı
(Ri van A ireti )

Samsat’ki Oymak A iret ve Cemaatler:

A iretler: Bayki, Bozuklu (Ekrad), Bazik-i Geylan (Ekrad), Baylanlı ,
Çevganlı (Ekrad ), Sinanlı, Hacıhalanlı
 11

Cemaatler: Solarlı ( Türkmen Boynu incelü), Baziki (Ekrad), Tamsanlı

10
(Yörük), Yarıklı (Yörük)

Adıyaman, Besni, Gerger, Kahta bölgesinde nüfus yapısından bahsedilirken

Ekrad-ı Türkmen, Türkman-ı Ekrad, Türkmen, Göçebe Ekrad, Konar Göçer
Türkmen gibi terimler kullanılmaktadır.. Ekrad kelimesi Etrak kelimesiyle aynı
anlamda yani göçebe ya da yörük anlamında kullanılmı tır. Kürd kelimesi XVI. yy.
da konar göçerler ya ayan topluluklar için kullanıldı ı zikredilirken bazı Türkmen
a iretlerinin de bu isimle adlandırıldı ı kaynaklarda görülmektedir. Dülkadirli
Türkmenlerinden Dokuz taifesine ba lı “Kürd Mihmadlu” cemaati de aynı ekilde
kaynaklarda geçer. Bu boy ve cemaatlerin Bozulus Türkmenlerine ait oldu u tahrir
defterlerinden anla ılmaktadır. Bunlar genel itibari ile Halep ve am yörelerinde
ya amaktadırlar. Bu boy ve cemaatler yazları yayla için Anadolu’nun içlerine kadar
gelmektedirler. Bu topluluklar hangi bölgeden gelmi lerse o yerin alaybeyinin
tahrirlerinde belirtilmektedirler. “Kaynaklarda Bozulus Türkmenlerinden olan ve
kethüdaları zzettin Beyden dolayı zzeddünlü Cemaati adını alan cemaat de bazı
yerlerde Ekrad-ı zzeddinlü olarak kaydedilmi tir. Bu cemaat ve boyların hangi
co rafi bölgede kı ve yazlarını geçirirlerse oraya hakim olan boy beyinin isminin
geçti i görülmektedir. Bu beyin adıyla anıldıkları kayıtlardan anla ılmaktadır. Hatta
vergilerini de ba lı bulundukları boybeyine vermektedirler. Bunun en önemli sebebi
zzeddin Beyin Ekrad sancak beyi olarak gösterilmesinden kaynaklanmaktadır. 972
senesine ait ruznamçede di er taifelerden ayrı olarak belirtildi i görülmektedir11” Bu
gruptan bir bölümü ok yapmakla mükellef tutuldukları için Taife-i Ekrad-ı Okçu
zzeddinlü olarak adlandırılmı ba ka bir yerde de Türkmen Ekradı eklinde
tanımlanmı tır. Aynı ekilde Kabail-i Ri van veya Ekrad-ı Ri van biçimleri ile de
kaydedlilmi olarak kar ımıza çıkan ve Halep’ten Kastamonu’ya kadar olan sahayı
kendilerine yazlak ve kı lak seçen a iret de Türkmen Ekradı olarak zikredilmi tir.
Buradan da anla ıldı ı gibi Ekrad kelimesi etnik bir anlam ta ımamaktadır. Bazı

10
Musatafa SUCU, Adıyaman li ve lçeleri, Bugün Ajans Basım, Adana, 1985, s.25

11
Mehmet TA TEM R, age. s.105
 12

yerlerde Türkmen Ekradı, Ekrad-ı Türkmen Kürtle mi Türk ya da Türkle mi

Kürt anlamında kullanılır. Bu kullanım çok yanlı bir kullanımdır. Burada Ekrad
kelimesi göçebe ya da da lı anlamında kullanılmaktadır. Örne in Karaisalı ‘da
bulunan Bekta lu Cemaati için Türkmen Ekradı tabiri kullanılır. Buradaki Ekrad
kelimesi da lı ya da yörük gibi anlamlar ta ır. Konuyla ilgili olarak Mehmet
Ta demir de Türk olan ve Türkçe konu an Türkmen boylarının adlandırılmasında da
Kürt adının kullanıldı ını öyle ifade etmektedir.“Aynı zamanda Kır ehir yöresinde
ya ayan ve bir bölümü Nev ehir ve köylerine yerle tirilen Boynu ncelü Türkmenleri
oy Karaca Kürt ve Kürt Mihmatlu isimleriyle iki a irete rastlıyoruz. Her iki gurup da
Türkçe konu makta aynı isimler altında Nev ehir ve Kır ehir’de ya amaktadırlar “12
Ekrad ve kürt tabirleri her zaman etnik anlamda kullanılmaz. Bunlara en
güzel örnek de Urfa’da ya ayan Dö erlerdir. Bunlarda Mustafa Öztürk’ün belirtti i
gibi göçebe anlamında kullanılmaktadır.“24 O uz boyundan biri olan Dö erler
”Ekrad-ı Dö er” olarak geçmektedir. Buradaki anlamı tıpkı etrak kelimesinde oldu u
gibi göçebe yörük anlamında kullanılır. Dülkadirli Türkmenlerinin Gözeciyan
taifesinden olup Bertiz a iretine ba lı “Kürt Atlu” cemaatinin isminde kürt ismi
geçmekle birlikte bir Türk a ireti oldu u ve ba ka etnik yapısının bulunmadı ı bir
vakaadır.”13
Arap kaynaklarında da Etrak (Türkler) gibi ço ul haliyle Ekrad olarak
kullanılmı tır. En eski devirlerden beri göçebe, konar-göçer anlamında
kullanılmı tır.“451 yılında Kafkasya üzerinden Mugan’ın güneyine yerle mi olan
Akhun Türk topluluklarından, 12. yüzyılda Harzem ahlar döneminde Mugan
Türkmenleri olarak bahsedilmektedir. Bu Türkmenler Arap kaynaklarında Ekrad-ı bi
isk n, yani yerle ik olmayan Kürtler olarak geçer.”14
Etrak kelimesinin konar-göçer anlamında kullanıldı ına i aret eden bir di er
bilgiye de Osman Turan “Do u Anadolu Türk Devletleri” adlı eserinde i aret
etmektedir. Bu kavimlerden yerle ik hayata geçmeyenlere Kürt, yerle ik hayata

12
Mehmet TA TEM R, age. s.105
13
Mustafa ÖZTÜRK, 16. Yüzyılda Kilis, Urfa, Adıyaman ve Çevresinde Cemaatler-Oymaklar,
Fırat Üniveristesi Orta Do u Ara tırmaları Merkezi Yayınları, Elazı , 2004, s. 17
14
Tahir TÜRKAN, ”Kürtçe BirDil mi” http//www.politkcity.de/forum/archive/index./pht) s.1-3
 13

geçenlere de Türk denmektedir.“Ak-koyunlu hükümdarı Uzun Hasan ile görü mek

üzere cenubdan imale seyahat eden Barbaro Tebriz yoluna devam ederken imale
do ru uzayan da larda Kürt (Corbi) denilen bir kavmin ya adı ını, bunların dilerinin
kom ularından farklı oldu unu kervanları ve yolcuları soydu undan bahseder.
Atuko ulları, Dülkadiro ulları, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Saltuko ulları,
Mengüceko ulları 11.yüzyıldan itibaren devlet kurmu lardır. Bunlar yerle ik hayata
geçtikleri için devlet kurmu lardır. Bu devletler Kürt olarak
de erlendirilmemi lerdir; çünkü devlet kuran yerle ik hayata geçer ve Kürtlü ü sona
ermi olur”.15
Do u Anadolu’da ya ayan Akhunlar da kaynaklarda ekrad olarak
geçmektedir. Akhunlar de i ik kaynaklarda farklı adlandırılmı tır. “Milattan sonra
216 yıllarında Hazarlılar ve Barsulalar V.yy ortalarında da Arap kaynaklarında
Ekrad-ı bila sukkan, Harzem kaynaklarının da Mukan Kürtleri veya Türkmenleri
adını verdikleri Akhunlar Do u Anadoluda yer tutmu lardır.”16
Osmanlı ar ivlerinde ilimizde geçen bazı a iret boy isimleri yukarıda
vermi tik. Ancak bunlara bakıldı ında ekrad kelimesinin bu a iretlerde aslında bir
etnik bir anlamda kullanılmadı ını görüyoruz.Bunlardan Okçuyanlı A ireti Konar –
göçer Ekrad olarak geçer. Bu a iret 287 yılında Bitlis – Mu bölgesinde Mamık ve
Konar karde lerin kırgınına u rayan “Slog” = okçu boyunun Dede Korkut
O uznamelerinde “okçu-kazan” denilen ilbeylerine ba lı olup, Fırat Nehri’nin
batısına kaçıp kurtulan ve Malatya–Halep arasında konup geçen O uzlardan oldu u
bilinmektedir.
Zafiranlı Ekrad olarak geçmektedir. Za firanlı ya da Za furanlı a ireti Sivas
ile Kars’taki alevi Türkmenlerden bir boy bu adla anılır. Tebriz – Erdebil
civarındakiler Türkmen sayılırdı.
“Mamutlu, Mamikanlı, Malikanlı, Mameki a ireti Osmanlı ar iv
kaynaklarında Göçebe Ekrad olarak gösterilmi lerdir. Karakoyunlu Türkmenlerini
Do u Türkistan olan Ka gar ülkesinden getiren Mamık ile Konak adlı iki ehzadeden
birinin adı ile anılır.Bu a iretler de özbe- öz Türklerdir

15
Osman TURAN, age. s.126
16
Tuncer GÜLENSOY, Do u ve Güneydo u Anadolu Üzerinde Dü ünceler, Ankara 1993, s.100
 14

Müzikan Musikan a ireti Osmanlı ar ivlerinde yerle me yerleri Rakka

Eyaleti ve Ergani kazası olup “Ekrad Taifesinden” gösterilmi lerdir. Karakeçililerin
kollarından Balekan ve Aminan koluna ba lı bir Musikan Oyma ı bulunmaktadır.
Cumhuriyetten önce Karakeçililerin Rakka (Suriye) ye kadar olan sahaya yayıldıkları
bilinmektedir.”17
Bu bilgilerden yola çıkılarak Ekrad kelimesinin etnik bir anlam ifade
etmedi ini bir kez daha görmekteyiz. Yukarıda da bahsetti imiz gibi konar-göçer
anlamı kullanılmaktadır. Bölgemiz hakkında yapılan ara tırmalara baktı ımızada
16.yy.da birçok konar-göçerin oldu unu görmekteyiz. Osmanlı yönetiminde konar-
göçer olarak adlandırdı ımız yarı göçebe olarak ya ayan a iretler önemli bir yere
sahiptir. Bu a iretler hayvancılık ve ziraatle u ra maktaydılar. Bu ya ayı ın tabi
sonucu olarak göçer hayatı ya amakta olan a iretler kı ları Halep dolaylarıda iken
yazları Erzurum dolaylarında görülmekteydi. Birbirinden çok uzak yerlerde ya ayan
konar-göçerler merkeziyetçi bir sisteme sahip olan Osmanlı yönetiminde
bulundukları yerin boybeylerine resm-i zemin, resm-i kı lak, resm-i duha vb.
vergileri vermekteydiler. Besni, Gerger, Hısn-ı Mansur ve K hta yörelerinde de
resmi kayıtlara bakıldı ında bir çok konar-göçer ya amı tır. Bu alanlarda genelde
yaylak hayatı süren a iretler genelde Yeni l, Bozulus, Dülkadir Türkmenleri ve
Halep Türkmenleridir. Bu cemaatleri öyle sıralayabiliriz.
Hısn-ı Mansur Kazasında: Ri van Kabilesi, Dulkadriye Ümerası, Tukuz
(Tokuz) Taifesi, Kızılı Taifesi, Beziki Taifesi, Tacirli Taifesi, Ekrad-ı Kavi Taifesi,
Döngeleli Taifesi bulunurken Gerger ve Kahta Kazalarında: Ri van Kabilesi, (Hacı
Ömer Cemaati, Hızır Sevrani Cemaati, Kellelü Cemaati, Çelikanlı Cemaati,
Mülükanlı Cemaati, Zerükanlı Cemaati, Karlu Cemaati, Bo racı (Bo rasa),
Mendübali Cemaati), Beziki Kabilesi ( Salarlı Cemaati, Nakibanlı Cemaati Milli
Cemaati, Kavi Cemaati, Leyvanlı Cemaati, Gözi Cemaati, Bolasanlu Cemaati, Çöpi
Cemaati, Azebanlu Cemaati), Osmanlı Oyratlı Yörükleri, Kühengli Taifesi, Araban
Taifesi ya amaktaydı. Samsat Yöresinde ise Baziki (Boylanlu, Balasatlu, Nakibanlu,
Ri van-Çelikanlu-Azelkanlu-Melükanlı), Dünbüli cemaatleri ya amaktaydı.
Bölgemizde bulunan bu konar-göçerler genellikle zeddünlü cemaatine ba lı olarak
ya amaktaydı.

17
Tahir TÜRKAN “Do u Anadolu’nun Türklü ü” (http:// www.angelfire.com/tn3/tahir) s.3,4,5
 15

Adıyaman’da 16. yy’ da boy isimlerine baktı ımızda kar ımıza u tablo
çıkmaktadır.
Boyun Adı Sanca ı Kazası Vergi Nüfusu
“Av ar Ömer Köy Mara Hısn-ı Mansur – 41
Be -Dili Köy Malatya Behisni ( Keysun)-3
Be -Dili Ekinlik Malatya Behisni ( Keysun)-
Salur Ekinlik Malatya K hta -
Ala-Yundlu Ekinlik Malatya K hta -
Yıva Ekinlik Malatya Behisni -
Kınık Ekinlik Malatya K hta -
Büyük Kınık Köy Mara Hısn-ı Mansur - 23”18

XV-XVI yy.da Malatya, Halep, Antep, Antakya ve Fırat Havzasının büyük

bir kısmın Av arlar, Bozulus, Dülkadirli Türkmenleri bulunmaktaydı. Bu açıdan
bakıldı ında bölgede etkili olan ilk boy da Av arlar olarak görülmektedir. Av arlar
bölgede hakim olarak görülmektedir. Çalı ma sahamızda Av arların bir kolu olarak
da Be dililer bulunmaktadır. Be dililerin yerle im tarihi olarak Tuncer Gülensoy u
bilgileri vermektedir.“Be -Dilliler de Gölba ına yerle mi lerdir. Be -Dili boy adı
Divanu Lugati’t-Türk’de “Beg-Tili”, Re idü’d-din’de “Beg-Dili”olarak geçmekte
olup, Kuzey Suriye Türkmenleri’nin Boz–Ok kolunu, Halep Türkmenleri’nin 40
obadan müte ekkil bir kolunu, Boz-Ulus, Tarsus, ç- l ve ran’daki Türkmenlerin
büyük birer kollarını meydana getiriyorlardı.”19
Be Dilli’lerin Safevi Devleti’ni kurdu u ve Av arlar’ a yakın oldu u
bilinmektedir. Be Dilliler O uz’un Bozok boyundandır. Re idü’d -din O uznamesi’
nde hükümdara kar ı çıkan be boydan birisi olarak tarif edilmi tir. Kanuni
döneminde O uz boylarından Be Dilliler’in 40 oymak oldu u ve bunlardan birinin
de Kürtler oyma ı oldu u bilinmektedir. Ziya Gökalp de O uzun 24 boyundan Be

18
Faruk SÜMER, O uzlar ( Türkmenler), Türk Dünyası Ara tırmalr Vakfı, stanbul, 1999, s. 405-
426
19
Tuncer GÜLENSOY, age. s.60
 16

Dilli koluna ba lı Türkanlar a iretinden bahsederek bu a iretin Karakeçililere ba lı

oldu u ifade etmi tir.
Aynı zamanda bölgede Kınıklar da ya amaktadır. Kınıklar, Selçukluların
kurucularındandır. O uzların üç ok boyundandır. Kınıklar Osmanlı fethinin ilk
yıllarında topra a ba lanmı lardır. Kınıklar Ceyhan ve Osmaniye, Arapkir,
Adıyaman, K hta, Afyon-Dinar, Sandıklı, Isparta, Manisa-Demirci, Kütahya-Simav
dolaylarında ya amı tır. Bir çok yere isim olmu tur. Ara tırma bölgemizde de Kınık
isimli yer adlarına rastlamaktayız.
Adıyaman’a ba lı ambayat Kasabası da bölgenin etnik yapısını
belirlemede önemli yer tutar. Adında da anla ıldı ı gibi bayat boyunun bir kolu
tarafından kurulmu tur. Bu kol önce am’a gitmi daha sonra gelerek buraya
yerle mi ve ambayat kasabasını kurmu lardır.. Bu nedenle de am’dan gelen
Bayatlar anlamında ambayat ismi verilmi tir.
Yukarıda da bashsedildi i gibi yer isimleri bir milletin kimli ini olu turur.
Toplumlar ya adıkları yerlere isim verirken milli, dini ve geleneksel duygularla
adlandırma yaparlar. Toplumlar bulundukları yerleri isimlendirirken rastgele de il de
ya anmı bir olaya göre, dini gruplara göre ya da co rafi duruma göre ad verirler.
te bu nedenledir ki yer isimleri tarih açısında önemli yer tutar. Yukarıda da
bahsetti imiz gibi Besni ve Hısn-ı Mansur yerle im yerlerinde Dülkadriye
Türkmenlerine ba lı Mara yörüklerini görürken konar-göçerlerin ise Halep, am
yöresinden gelen Türkmenler ve Bozulus Türkmenlerinin oldu unu görmekteyiz.
Besni, Kahta, Gerger, Adıyaman, Gölba ı bölgelerine baktı ımızda bir çok yer
isminin Türkçe oldu u anla ılmaktadır. XVI. yy.daki yer isimleri Ta l, ç l,
engül, Tatarlu, Tut, Karapınar, E dir, l Be i, Küçük Yenice, Kuyucak, A ca
Mezra, Kesik Köprü, Ulu Mezra vb.dir. Bu isimleri ço altmamız mümkündür. E dir,
Be -dilli, Kınık, Kebir gibi isimlerin 24 O uz boyuna ba lı boylara ait oldu u
görülmektedir. Ancak bu isimler son zamanlarda anlamları anla ılmadı ından
yabancı isim olarak de erlendirilmi ve de i tirilmi tir.
 17

ADIYAMAN L NE GENEL BAKI

Adıyaman sminin Kayna ı:
Adıyaman’ın ismi önceleri Perre (Pirin) olarak tarihi kaynaklarda
geçmektedir. slamiyet’in bu bölgeye yayılması ile ehrin ismi Hısn-ı Mansur olarak
de i tirilmi tir. Bu ismin buraya gelen Emevi komutanlarından Mansur bn-i
Cannena’nın Bizans’a kar ı yaptırdı ı Hısn-ı Mansur (Mansur Kalesi) nedeni ile
kullanıldı ı rivayet edilmektedir. Akil Ya ınlı ilin adının Eti kavmiyle
birle tirilmesini u sözlerle anlatmaktadır. “Bazı tarih meraklıları bu ilin isminin
Adıyaman olmadan önce eski bir millet olan Eti kavminin skan ettikleri mahal
olmasından dolayı Etiman olarak geçti ini bildirmektedir.”20 Ayrıca çok münbit
topraklarının olması ve ovalık olması nedeniyle Vadi-i Leman (Güzel Vadi) isminin
de verildi i rivayet edilmektedir.
Adıyaman isminde bir hükümdar tarafından ilin yapılandırıldı ı için Adıman
isminin de kullanıldı ı bu isminde de i erek Adıyaman oldu u söylenmektedir.
“ Mardin Metropolit kütüphanesinde bulunan bir kitapta Eski Pirin ehri
civarında yedi ehit namına yapılmı bir manastırın bulundu u belirtilmi tir. Bu
ehitler puta tapan babalarının evde bulunmadı ı sırada babalarının yapmı oldu u
putları kırmı lardır. Allah’ın Hz. sa’nın dedi i gibi oldu unun halka ilanı sırasında
babaları gelerek bu yedi o lanı öldürmü tür. Bundan dolayı Adıyaman’a Yediyaman
denildi i belirtilmi tir. imdiki Adıyaman’ın sözü geçen 7 ehit manastırı
mevkilerinde oldu u ehir haline geldikten sonra bu adın de i tirilerek Adıyaman
oldu u söylenmektedir”. 21
Mehmet Akar’ın verdi i bilgiye göre Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde
ehrin adı ve ehir hakkında u bilgiler geçmektedir:
“Kalenin ilk yapıcısı Hasan Bin Harisül Amiri oldu undan Hısn-ı Mansur
“Mansur Kalesi” denilmi tir. Halk dilinde Galat olarak (Hasan Mansur) derler Mara
topra ında suba ılık ve 150 akçelik kazadır. Kethuda yeri, yeni eri seraları
muhtesibi, naibi, borç memuru vardır. Fakat kalesi Fırat Nehri’nin batısında, Samsat

20
Akil YA INLI, Adıyaman A zı ve Kültürü, Özgül Ofset, Adıyaman, 2004, s.1
21
Akil YA INLI, age. s.1
 18

yakınındadır. Muhammet Caddin’ in o lunun bu kaleyi tamir etti ine dair suretle
tarih yazılıdır. Fırat Nehrinin güney batısına dü er.”22
lin Yeri
Adıyaman, Türkiye’nin Güneydo u Anadolu Bölgesinde yer alan bir ildir.
38o 11’ - 37o 25’ kuzey enlemi ile 39o 14’ - 37o 31’ do u boylamı üzerinde yer alır.
Rakımı 669 m dir. Do usunda Diyarbakır, batısında Kahramanmara , kuzeyinde ise
Malatya ile çevrilidir.
Merkez ilçe konum itibari ile de ilin merkezi bir yerinde yer almı tır.
Kuzeyinde Çelikhan ilçesi, Malatya’nın Do an ehir lçesi, do usunda Kahta lçesi
güneydo usunda Samsat lçesi ve Atatürk Barajı gölü ile , güneyinde Fırat nehri ve
Urfa’ nın Bozova lçesi, batısında da Besni ve Tut ilçeleri bulunmaktadır.
lin yüz ölçümü 7614 km2 dir. Önceleri sadece Hısn-ı Mansur kalesi etrafında
olan yerle im, il olma ile beraber geli mi yayılmı tır.
Adıyaman’ın lçeleri
Adıyaman, biri merkez ilçe olmak üzere 9 ilçe, 19 belde 405 köy 595
mezradan olu ur. lçeleri unlardır:
1. Merkez lçe
2. Besni lçesi
3. Gölba ı lçesi
4. Çelikhan lçesi
5. Gerger lçesi
6. K hta lçesi
7. Samsat lçesi
8. Sincik lçesi
9. Tut lçesi

Da ları
Adıyaman il topraklarının % 52’si da lıktır. lin güneyine inildikçe ovalık
bölümler artar. Gerger, Çelikhan, Gölba ı da lık kesimlerde bulunurken. Besni,
K hta, Sincik engebeli arazide bulunur. Da lık bölümün e imi % 012 civarındadır.

22
Mehmet AKAR, nsanlı ın Kültür Mirası Adıyaman, Peri Yay. Adıyaman, 2005, s.7
 19

Engebeli arazi % 06-012 arasındadır. Samsat ve merkez ilçe % 6 nın altında e ime
sahiptir.
Adıyaman’ın da lar anti Toroslar üzerinde batıdan do uya do ru öyle
sıralanır: Öksüz da ı, Sırıklı da ı, Boruk da ı, Türk da ı, Ak da ı, Tucak da ı, Buz
da ı, Karlı da , Yarlıca da ı, Ankar da ı, Nemrut da ı, Dibek da ı, Gördük da ı,
Berik da ı, Bozda , Karacada , Kur da ıdır.

Ovaları
Önemli sayılacak ova ve platolar ilin güney kesiminde yer almaktadır. Samsat
ovası, Adıyaman (merkez ilçe) ovası, K hta’nın güneyinde K hta Ovası, Besni’nin
güneyinde rahatça pamuk ziraatının yapıldı ı Keysun Ovası (Çakırhöyük) Çelikhan
Pınarba ı Ovası bulunmaktadır.

Akarsuları

Fırat Nehri
anlıurfa ve Diyarbakır illeri ile sınır olu turan nehrin il içindeki uzunlu u
180 km olup ba lıca kolları K hta, Kalburcu ve Göksu Çaylarıdır.
Basra Körfezi’ne dökülen bu nehir üzerinde Türkiye’nin en büyük
barajlarından Atatürk Barajı kurulmu tur. Da ların e imli olması nedeni ile suyun
akı hızı yüksektir. Bu nedenle elektrik enerjisinin elde edilmesi de kolaydır.
Türkiye’nin % 35 lik elektrik enerjisini kar ılar.
K hta Çayı
Çelikhan’ daki Bulam, Recep, Abdulharap sularını toplayarak Cendere
Köprüsü’nden geçer ve daha sonra Fırat Nehri’ne 45.5 km de karı ır.
Göksu Çayı
Kahramanmara il sınırından akarak Erkenek, Tut ve Akdere civarından
geçer. Sofraz suyunu içine alır ve Gümü kaya’ nın batısında Fırat’a karı ır. 90 km
uzunlu undadır. Yata ı derin debisi yüksektir. Bu nedenle araziler verimlidir.
Sofra Çayı
l sınırları içinde uzunlu u 51 km dir. Besni’nin Toklu köyünden çıkar,
Akdere civarından Göksu’ya karı ır.
 20

Ziyaret Çayı
Cebel ve Zey köyleri sularından akarak pekli köyü civarında Atatürk Barajı
gölüne karı ır. Bunun dı ında Kalburcu, Çakal, Keysun çayları E riçay, epker ve
Çat deresi vardır.
Gölleri
Gölba ı Gölü
Gölba ı ilçesi sınırları içerisinde bulunan bu gölün çevresinde turistik tesisler
bulunmaktadır. 2.19 km2 yüzölçümünde olan bu gölde balık üretimi yapılmaktadır.
nekli Gölü
Yüzölçümü 1.09 km2 dir.Ya ı ın fazla oldu u dönemlerde Gölba ı ve
Azaplı gölleri ile do al olarak açılan kanallarla bir birine ba lanır.
Azaplı Gölü
Gölba ı ilçesindedir. Yüzölçümü 2.72 km2 dir. Kı ın suların artması nedeni
ile ço u kez Gölba ı Gölü ile birle ik görünür.
Abdulharap Gölü
Çelikhan ilçesinin 3 km kuzeyinde yer alan gölün yüz ölçümü
5km2dir.Yüzeyi ot ve sazlarla kaplanmı olan bu göl do al göllerdendir.

Atatürk Baraj Gölü

Atatürk Baraj gölü ülkenin 4. büyük gölüdür. % 61’i Adıyaman il sınırları
içerisindedir. Adıyaman’a 3 km uzaklıkta olan bu baraj Fırat Nehri üzerinde
kurulmu tur.
Barajları
Atatürk Barajı
Bu baraj il merkezine 35 km uzaklıkta Fırat Nehri üzerinde kurulmu tur.
Adıyaman ve anlıurfa illeri arasında geni bir alanı kapsamaktadır.
Yurdumuzun en büyük barajı olan Atatürk barajının temelden yüksekli i184
m nehirden yüksekli i 166 m dir. Bu baraj bir ilçeyi (Samsat) tamamen, 2 ilçe ve 3
buca ı kısmen 10 köyü tamamen 69 köyü kısmen sular altında bırakmı tır.
klimi
Adıyaman Güneydo u Anadolu Bölgesinin kuzey batısında yer almaktadır.
Kuzeyi da lık, güneyi ovalık olmasından dolayı da lık yerlerde daha so uk günler
 21

ya anır. Karasal iklim hüküm sürer. Kuzeyde Do u Anadolu iklimi güneyinde ise
Güneydo u Anadolu iklimi hüküm sürerken batı kesiminde Akdeniz ikliminin de
tesiri görülmektedir. Do u Anadolu ve Akdeniz arasında geçit özelli i gösterdi i için
çevresindeki illere göre daha bol ya ı alır.
Adıyaman’ın, K hta’nın, Besni’nin güney kesimlerine ve aynı zamanda
Samsat ilçesinde; kı lar daha ılıman ve bol ya ı lı, yazlar ise, sıcak ve kurak geçer.
Besni’ de Akdeniz ikliminin etkisi de görülmektedir. Çelikhan Gerger ilçelerinde ise
Do u Anadolu iklimi hüküm sürmektedir.

Nüfusu

“2000 yılı genel nüfus sayımına göre Adıyaman ilinin nüfusu 623.811 ki idir.
Bu nüfusun 338.939’u kent merkezinde ve 284.872 si de belde ve köylerde
ya amaktadır”.23

1990 Yılı 2000 Yılı Yıllık Nüfus Artı Hızı

lçe
ehir Köy Toplam ehir Köy Toplam ehir Köy Toplam
Merkez 100.045 75.602 175.647 178.538 70.992 249.530 57,90 -6,29 35,10
Besni 26.076 62.455 88.531 36.123 72.544 108.667 32,58 14,57 20,49
-
Çelikhan 8.033 11.054 19.087 11.306 8.965 20.271 34,17 20,54 6,02
-
Gerger 3.854 28.733 32.587 4.223 22.985 27.208 9,14 22,31 -18,04
Gölba ı 29.588 25.770 55.358 28.656 24.332 52.988 -3,20 -5,74 -4,37
Kahta 42.183 52.745 94.928 60.689 54.305 114.994 36,36 2,51 19,17
-
Samsat 3.354 8.097 11.451 6.917 5.624 12.541 72,36 36,44 9,09
Sincik 2.503 17.021 19.524 5.274 16.554 21.828 71,51 -2,78 11,15
Tut 6.466 7.246 13.714 7.213 8.571 15.784 11,93 16,76 14,05
Toplam 222.102 288.725 510.827 338.939 284.872 623.811 42,26 -1,34 19,98

Yukarıdaki çizelgede de açıkça görüldü ü gibi gerek nüfus yo unlu u

gerekse yüzölçümü bakımından merkez ilçe, K hta, Besni ve Gölba ı ilçeleri di er
ilçelerden farklılık göstermektedir. Bu ilçelerin çok eski zamanlardan beri yerle im
yeri olması nedeni ile buralarda nüfus yo unlu u fazladır. Daha özele inmek
gerekirse K hta ilçesinin Nemrut Da ı, Cendere Köprüsü gibi turistik yerlere sahip
23
Adıyaman Valili i Sanayi ve Ticaret l Müdürlü ü, Ekonomi ve Ticaret Durum Raporu,
Adıyaman, 2005, s. 13
 22

olması, Gölba ı’nın Adıyaman-Antep-Malatya illeri ile ba lantıyı sa layan yollar

üzerinde bulunması, Besni’nin Antep’e yakın olması ve fıstıkçılı ın geli mi olması
nedeni ile bu bölgelerde nüfus daha fazladır.
Nüfus yo unlu u 2000 de Samsat, Çelikhan ve Gerger ilçelerinde artarken
di er ilçelerde azalma göstermi tir. Belirli bir geli meyi yakalaması ilçe ve
köylerinden geli mi içlere bir göç yönelmesinin oldu u gözlenmektedir.
Nüfusun % 54,33’si l ve ilçe merkezlerinde, % 45,67 si de bucak ve köylerde
ya amaktadır. Kentle me sürecinin önümüzdeki yıllarda da artarak devam edece i
tahmin edilmektedir.
2000 yılı nüfus sayımı Adıyaman nüfus sayımının Türkiye ortalaması
üzerinde oldu u gözlenmi tir. Türkiye nüfus artı ı % 0 18,33 ken Adıyaman’da % 0
19,98 olarak ortaya çıkmı tır. l ve ilçe merkezlerinin yıllık nüfus artı hızı ise % 0
70 lik bir artı göstermi tir. Kırsal kesimlerde yani köylerde do urganlık oranının
daha fazla olmasına ra men kent nüfusunun köylerden daha fazla çıkmasının nedeni
GAP nedeni ile topra ını kaybeden köylünün kente göç etmeleri ve tütün ekimine
getirilen kota ile köyde istihdamın sınırlandırılması ve kente i bulma nedeni ile
göçün ortaya çıkmasını sa lar. Bu nedenle köyden ehre hızlı ve sürekli bir göç
vardır.
 23

l HAR TASI
 24

BÖLGEN N D YALEKTOLOJI K DURUMU

Yapılan ara tırmalar sonucunda ara tırma bölgemizi kendi içnde fonetik
ayrılıkları göz önünde bulundurarak birbiriyle benzerlik gösteren üç a ız grubuna
ayırdık. Bu bölgeler daha ziyade ses yönünden farklılık göstermekte ekil ve cümle
kurulu ları yönünden yazı dilimizden farklılık göstermemektedir.
Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger ve Samsat yöresi a ızlarının birbirinden,
di er a ızlardan ve yazı dilinden farklılık gösterdi ini görmekteyiz. te bu
farklılıklar bölgeyi idari sınırlar dı ında a ız özelliklerinin çizdi i sınırlar dahilinde
de incelememizi gerektirmektedir .
nceleme bölgemizi sınırları bakımından öyle ifade edebiliriz:

dari Bölünmeye Göre:

nceleme bölgemizin batısında Tut ve Besni ilçeleri, güneyinde Atatürk Baraj

Gölü ve anlı Urfa, kuzeyinde Malatya, Çelikhan ve Sincik, do usunda Diyarbakır
bulunmaktadır.
A ız Özelliklerine Göre:

Ara tırma bölgemiz olan Adıyaman-Merkez, Kahta, Gerger ve Samsat tarih

boyunca birçok medeniyetlere e itlik etmesi ve sava larda geçi noktası olması
nedeniyle çe itli kütürler etkisi altında kalmı ve dil olarak da etkilenmi tir.
Samsat ilçesi ve Kahta ilçesinin bazı köylerinin Atatürk Baraj Gölü altında
kalması nedeniyle zorunlu göçler olmu tur. Bu göçler il dı ına da olmu ancak
ço unlukla il merkezine ve di er ilçelere yönlendirilmi tir. Bu nedenle birçok a ız
bölgeleri olu mu tur.Bu bölgelerde daha çok anlı Urfa ve Gazi Antep a ız
özelliklerinin belirtileri mevcutken bu belirtiler merkez a zına da ta ınmı tır.
Gerger ilçesi daha da lık olması, Samsat ve K hta ilçeleri gibi sular altında
kalmaması nedeniyle a ız özelliklerini korumu tur. Bu bölgenin a ız özellikleri
Diyarbakır ve Malatya illerinin a ız özellikleri ile benzerlik göstermektedir.
 25

Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger, Samsat yöresini kendi içinde göstermi

oldu u özelliklere göre üçe ayırdık. Bu ayrım yapılırken bazı belirgin özellikleri
imdiki zaman eki, daralma, k> de i imi gibi farklılıkları göz önünde bulundurduk

I.A ız Bölgesi:
Adıyaman-Merkez, K hta-Adalı K hta Merkezin bir bölümü bu gruba
dahildir. Yukarıda bahsetti imiz nedenlerden dolayı bir içiçe girme söz konusudur.
Bu gurupta imdiki zaman eki “or” ekidir. Leyl Karahan da bölge a zını Batı
Grubu A ızları içinde de erlendirmi tir. “ imdiki zaman eki olarak “or”24
dur.” diyerek bu ekin kullanıldı ı di er yerleri de Birecik, Halfeti, Kilis
olarak göstermi tir.
veror(II-79), b lmom (VII-10) Genellikle ekler kalındır. el nı(II-17)

geldım(II-30)
kullanımı yaygındır. ızlar(I-14) u (VII-5)

Sesler genelde durula mı tır ve daha çok ünlü daralması gözlenir.

odın (III-12), çu ır (XX-13) ulı (XX-143)
Bu grupta k> de i imi görülür.
verdi ten(IV-3) yu arki(V-25)

II.A ız Bölgesi:
Bu bölüme Samsat ilçesini, K hta ve Gerger ilçelerinin bir bölümünü
alabiliriz.
Bu bölgede imdiki zaman eki –yo,-yor eklindedir.
diliyoruz(XXXI-1), yidiriyorı (LXII-4), gidiyo (XXX-7)

Bazı sesler K hta’da ço unlukla ara ses olarak kullanılır.

g zımı(XXXII-22) k yıyorız(XXXI-2)

Daralma olayına I. A ız bölgesinde oldu u gibi bu bölgede de

rastlanmaktadır.
davıl(XXVI-20) yo dır(XXVII-5)

24
Leyla KARAHAN, Anadolu A ızlarını Sınflandırılması, TDK Yay. Ankara 1996 s.173
 26

ünsüzü çoklukla kullanılır.

ave(LXI-6) kö (LXVII-3)

Bu bölümün karakteristik özelli i , , ,ü harfleridir.

ç cı a (XL-36) k y(XL-20) s ların(XL-21) sü nneT(XL-15)

III.A ız Bölgesi:
Gerger ‘in merkezindeki bazı yerler ve Oymaklı köyü bu gruba girer.
imdiki zaman eki –yı,-i eklindedir. Ahmet Buran imdiki zamn eki üzerine
u bilgileri verir:”Yuvarlak ünlülerdeki düzle me “y” ünsüzünün erimesi ve hece
kayna ması olaylarının kuvvetli olması nedeniyle imdiki zaman eki –(i)yor, ya
düzle ip diftongla arak –ıy/-iy eklini almı veyahutda büsbütün ünlüle erek uzun
bir –ı/-i sesine dönü mü tür. Bu ek Zeynep Korkmaz tarafından Kınık boyuna ait
bir özellik olarak gösterilmi tir.”25
gandırıyi(XLII-31) yapıyi(XLII-31) oliydi(LII-31)
Di er a ız bölgelerinde oldu u gibi daralma gözlenmektedir.
buçı (XLII-12), onı ırız (XLII-43)
> g de i imine bu bölgede rastlanır.
böbregi (LIII-18) böyıgım (XLIII-116)

25
Ahmet Buran, Keban Baskil ve A ın Yöresi A ızları, TDK Ankara 1997 s12
 27

NCELEME

SES B LG S (FONET K)

ÜNLÜLER
Yazı dilinde yer alan standart a, e, ı, i, o, ö, u, ü ünlüleri dı ındaki ünlüleri
bo umlanma veya çıkı ekillerine göre ve bo umlanma sürelerine göre iki gruba
ayırabiliriz.
1-Bo umlanma ekillerine göre ünlüler
2- Bo umlanma Sürelerine Göre Ünlüler
1.1. Yazı Dilinde Bulunan Ünlüler
1.2. Yazı Dilinde Bulunmayan Ünlüler

1.1. Yazı Dilinde Bulunan Ünlüler

Ara tırma bölgemizde yazı dilinde kullanılan bo umlanma ve çıkı
ekillerine göre ayrılan gruplara ayırabildi imiz a,e,ı,i,u,ü ünlüleri kullanılmaktadır.

1.2. Yazı Dilinde Bulunmayan Ünlüler

Adıyaman-Merkez, Kahta, Gerger, Samsat yöresi a ızlarında yazı dilinde

bulunan ve genel Türkçe ile ortak olan a, e, ı, i, o, ö, u, ü, temel ünlüleri ile çe itli
etkilerle olu mu ve bo umlanma nitelikleri de i mi ünlüler vardır. Bu ünlüler
unlardır:

â Ünlüsü : nce patl tal “a”dır.“Bölgemiz a zında bu ünlüye daha ziyade Arapça ve
Farsça kelimelerde rastlanır.Bu ünlü daha çok g, k, l,ünsüzlerinden sonra bu
ünsüzlerin inceltici etkisi ile görülür.”26
dükkâna (XXII-3) kâhta (LVII-41)
bek r (LXIX-24) k ıd( LII-35)

26
Sadi NAK PO LU, age. s.35
 28

á Ünlüsü: a ile e arasında yarı ince yarı kalın bir ünlüdür. a>e, e>a de i iminin ara
merhalesi olan bu bu ünlüye bölgemiz a zında çokça rastlanır.
áhT “akit” (1-18) hásen”hasan” (IX-56)
dáKKe”dakika” (II-67) hásTe”hasta” (IV-49)
å Ünlüsü: a ile o arasında bulunan yarı yuvarlak bir ünlüdür. Bu ünlü “v”nin
yuvarlakla tırıcı etkisiyle ortaya çıkar.
dåvıl “davul” (LXI-11) t vı (LXII-3) s vu (LIV-8)
Ünlüsü: a ile i arasında bulunan yarı dar bir ünlüdür. Ara tırma bölgemizde fazla

kullanılmaz. Ara tırma metinlerimizde bir örnekte rastlanmı tır.

ynaTsanız “inatsınız”(IV-17)

Ünlüsü: Kapalı ” ” ünlüsüdür. Türkçede temel ünlülerin dı ında dokuzuncu ünlü

olarak kabul edilen yumu ak dama ın ön ve arkasına göre ortada olu ur. “Bu

ünlünün çıkı ında dilin sırtına göre bir parça daha kabarık i’ye göre daha alçaktır.
Çene açı ı da yarı açıktır.i’ye en yakın dar bir ünlüdür”27

y r”yer” (VI-60) yi “iyi”(I-32)

g yece ını”giyece ini” (II-71) h ç”hiç”(X-14)

g tmı ”gitmi ”(II-72) ıtır”i itir”(III-31)

Ünlüsü: ncelmi i’ye yakın bir ünlüdür. “Orta dama ın i’ye daha yakın bir

noktasında ön damak sınırında oynaklanan kalından inceye nüans ta ıyan bir

ünlüdür. Ünsüz benze tirmeleri ve de inceltici bir ünsüz etkisi ile kısmen incelmi ön
ünlü olmaya yüz tutmu tur”28
yenm (I-4) pad ahların ( I-53)
yüz (III-20) yer (XIX-1)

27
Tuncer GÜLENSOY, Kütahya ve Yöresi A ızları, TDK.Yay. Ankara 1988 s.20

28
Mukim SA IR, Erzincan Yöresi ve A ızları, TDK.Yay. Ankara 1995 s.22
 29

Ünlüsü: Bölgemiz a zında çok fazla rastlanmayan bir ünlüdür. ı>u u>ı arası bir

ünlü olup bu ünlüde dudaklar çok zayıf olarak yuvarlakla maktadır.

b narın ”bunnarın”(XXXIX-52) bun ”bunu”(L-11)

g Pgurı “kupkuru” (LXVI-23) ot z”otuz”( XX-67)

Ünlüsü: ” ö ile o arasında yarı ince veya yarı kalın bir ünlüdür. Bu ses de o>ö veya

ö>o yönündeki de i menin ara merhalesindeki ses durumudur”.29

kòyde ”köyde”(XXXV-11) k gı ”kö gü”(XVII-3)

k prının ”köprünün”(XXXII-223) k K ”kö k”(LXVII-1)

Ünlüsü: u ile ü arasında bir ünlüdür. “Sert dama ın önünde olu an u ünlüsü ile

dama ın arkasında olu an ü ünlüsü arasındaki orta damak bölgesinde, dil sırtının orta
dama ın ön kısmına yükselmesi ile elde edilir. Kapalı bir ünlüdür.”30 Bölgemiz
a zında nadiren bulunur.

búlut”bulut”(XXXII-191) k p”küp”(XXXII-232)

k l “külü”(LXVII-35) búnar “bunlar” (LXVII-8)

Ünlüsü: u ile o arasında bulunan yarı geni ve kalın bir ünlüdür. Ara tırma

bölgemizde daha çok K hta yöresinde kullanılmaktadır.

t za ı ”tuza ı” (XXXII-77) b ”bu” (XXXVII-16)

d z ”tuz” (XXXVI-39) sdaymı ”ustaymı ” (XXXII-225)

ü Ünlüsü: ü ile ö arasında bir ünlüdür. Daha çok inceleme sahamızda K hta

yöresinde kullanılmaktadır.
ü zım ”üzüm” (LII-25) ü stü nde ”üstünde” (XXXVI-29)

29
Ahmet BURAN, age. s.23
30
Mukim SA IR, age. s.25
 30

sü tümü ”sütümü” (XXXVI-37) hü kümdarı ”hükümdarı” (XXXII-181)

Ünlüsü: o ile u arasında yarı dar veya yarı geni bir ünlüdür. K hta yöresinde

kullanılmaktadır. Bu ses daha ziyade o>u de i iminin ara merhalesidir.

s n ”son” (XXXII-27) b l ”bol” (XXXI-9)

da ”oda” (XXXIV-16) d gsan ”doksan” (XXXII-19)

g mtanım ”komutanım” (XXXIII-7) ç cı a ”çocu a” (XXXI-11)

Ünlüsü: ü ile ö arasında bulunan bu ünlü ö>ü de i iminin ara merhalesidir. K hta

yöresinde kendine has bir özellik olarak gözüken bu de i im kurallı de ildir. Bu

de i imi belli bir düzen dahilinde göstermemiz mümkün de ildir.
g rmeye ”görmeye” (XXXII-235) vme ”övme” (XXXII-29)

d rT ”dört” (XXXV-13) b yle ”böyle” (XXXV-3)

g rmü sün ”görmü sün” (XXXI-204)

Sonuç olarak Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger, Samsat yöresinde yazı

dilinden aykırılık gösteren on üç ünlü daha vardır. Yazı dilinde bulunan bu sekiz
temel ünlüye ilave edilen ve yazı dilindeki ünlülere çe itli i aretler eklenerek
olu turulan on üç ünlü ile toplam yirmi bir ünlü meydana gelmekte ve bu yirmi bir
ünlü ile Adıyaman –Merkez, K hta, Gerger, Samsat yöresi a zını yansıtmak
mümkün olacaktır. A a ıdaki tablo hazırlanırken Ahmet Buran’ın “Keban, Baskil,
A ın Yöresi A ızları TDK Yay.,Ankara 1997” isimli eserinden faydalanılmı tr.
 31

2. Bo umlanma Sürelerine Göre Ünlüler

Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger ve Samsat yöresi a ızlarında yazı
dilimizdeki a,e,ı,i,o,ö,u,ü gibi temel ünlülerin hepsi kullanılmakla beraber çe itli
fonetik hadiseler sonucu ortaya çıkan di er ünlüleri bo umlanma yerlerine ve fonetik
bazı özelliklerine göre “Yazı Dilimizde Bulunmayan Ünlüler” ba lı ı altında
incelemeye çalı tık.
Bölgemiz a zındaki ünlüleri bo umlanma süreleri bakımından “Normal
Süreli Ünlüler”, “Uzun Ünlüler”, “Kısa Ünlüler” ve “ kiz Ünlüler” ba lıkları altında
inceleyece iz.

2.1. Normal Süreli Ünlüler:

Ahmet Buran’ın “Normal söz temposuyla ortalama bir sürede bo umlanan ve
31
duyulur hale gelen ünlülere normal süreli ünlüler denir.” diye tarif etti i bu tür
ünlüler yazı dilimizde de kullanılan temel ünlülerdir.

31
Ahmet BURAN, age. s. 25
 32

Bölge a ızlarında görülen normal süreli ünlüleri üç grupta incelememiz

mümkündür.
2.1.1. Yazı dili ile ortak olan herhangi bir de i meye u ramamı normal
süreli ünlüler: Bu ünlüler Türkçe’nin genel ses yapısına uygun ünlülerdir.
bereber “beraber" ( VII-3) ızların “kızların” (VII-18)
arpayı “arpayı” (XII-1) ara “kara” (XII-8)

a am “ak am” (IX-11) gözeTleme e”gözetleme e” (I-2)

2.1.2. De i ik fonetik sebeplerle ortaya çıkan ancak normal bo umlanma

sürelerine sahip ünlüler: Bu ünlüler bölge a zındaki ünlü de i meleri sonucu
ortaya çıkan ünlülerdir.
buhçanın “bohçanın” (XV-35) böyıK “büyük” (XVI-5)
yimegimiz “yeme imiz” (XV-36) buçı “buçuk”(XV-115)

2.1.3. Ödünç kelimelerdeki uzun ünlülerin normal süreli ünlüler haline

girmesi: Bölgemiz a zında yabancı kelimelerdeki bazı uzun ünlüler kısalarak
Türkçe’nin söz temposuna uymu lardır.
vezirim “vezirim” (V-58) padi ahım “padi ahım” (V-81)

2.2. Uzun Süreli Ünlüler:

“Bo umlanma süreleri normal ünlülerin bo umlanma sürelerinden daha uzun
olan - yahut normal uzunluktaki iki ünlünün bo umlanma süresini içine alan –
ünlülere uzun ünlü denmektedir.”32 Eski Türkçede görülen uzunluklar günümüzde
Türkmen, Halaç, ve Yakut Türkçelerinde görülmektedir. Bu uzunluklar Türkiye
Türkçesi a ızlarında da zaman zaman korunmu tur. Zeynep Korkmaz ”Özellikle Batı
Anadolu A ızlarında Birincil uzunlukların çoklu una rastlanmı tır.”33der. Bölgemiz
a zındaki uzun ünlüler baskılı telaffuzlardan dolayı uzun söylenmi ünlüler ile çe itli
ses de i meleri nedeniyle meydana gelmi ünlülerdir. Ancak bölgemiz a zında asıl
32
Zeynep KORKMAZ, Nev ehir ve Yöresi A ızları, TDK. Yay. Ankara 1994 s.36
33
Zeynep KORKMAZ, “Batı Anadolu A ızlarında Asli Vokal Uzunlukları Hakkında”, Türk Dili
Ara tırmaları Yıllı ı, 1953, Ankara 1988 s.199
 33

uzunluklar ses de i meleri nedeniyle meydana gelmi tir. Özellikle Adıyaman-

Merkez a zında imdiki zaman eki “yor”un “o” ekline dönü mesi uzunluklara
neden olmu tur. Gerger a zında da imdiki zaman eki “i” eklinde söylenerek tıpkı
merkez a zındaki gibi uzamalar meydana gelmi tir.
Uzun ünlüleri tarihi dönemlerden beri devam edegelen uzun ünlüler ve çe itli
fonetik olaylardan kaynaklanan uzun ünlüler eklinde gruplandırabiliriz. Bu konuda
Nadir lhan u bilgiyi vermi tir:”Dillerin tarihi dönemlerinden beri kullanılagelen ve
dil kolları içerisinde de varlı ını sürdüren uzunluklardır. Bunların yanında zaman
zaman ba ka dillerden alınan ödünç kelimelerdeki asli uzunlu un korunması eklinde
de görülebilir”34 Yapılan derleme metinlerinde bölgemiz a zındaki uzun ünlüleri,
meydana geli sebepleri ve durumları bakımından u ba lıklar altında inceleyebiliriz:
2.2.1.Birincil Ünlü Uzunlukları (Asli Uzunluklar):
Herhangi bir ses olayı ile de i meyen uzunluklara birincil uzunluklar
denmektedir. Ahmet Buran, Birincil ünlü uzunlukları konusunda u yorumu
yapmı tır. ”Bir dilin bilinen ilk örneklerinden beri uzun olan ünlüleridir. lk örnek
her zaman ve mutlaka do ru ve aslî ekil olmayabilir. Ancak daha önceki biçimi
bilinmedi i için ve daha sonra herhangi bir ses olayı ile de i medi i için, ilk
örnekten itibaren uzun ünlülü olan ekillere “birincil/ aslî uzun ünlüler” diyoruz.”35
Adıyaman-Merkez, Kahta, Gerger ve Samsat yörelerinde bazı kelimelerin ilk
hecelerinde bir uzunluk bulunmaktadır. Bu uzunluklara daha çok isimlerde
rastlamaktayız.
n çeye “ne kadara” (XIV-31) topra ı “ak toprak” (XXI-35)

y yah “yıkıyalım” (IV-54)

34
Nadir LHAN, Serdar YAVUZ,” Karakeçililer ve Karakeçili A zında kincil Uzun Ünlüler”, Do u
Anadolu Bölgesi Ara tırmaları, Elazı 2006
35
Ahmet BURAN “Ça da Türk Yazı Dillerinde ve Türkiye Türkçesi A ızlarında kincil Uzun
Ünlüler”
http://turkoloıi.cu.edu.tr/CAGDAS%20LEHCELERI/ahmer_buran_turk_yazi_dilleri_uzunluklar.pdf
s3
 34

Bölgemiz a zında yabancı kelimelerdeki bazı uzunluklar devam etmektedir.

Bunlar kendi dillerinde de uzun ünlülü kullanılmaktadır. Türkçeye alınan bu
kelimelerdeki uzunluklar korunmaktadır.
cum “cuma” (XII-17) lim “alim” (II-2)

m dam “madem” (VII-72) cab “icab” (XXI-39)

m lumanız “malumunuz” (XXXII-85) leyküm “aleyküm” (IV-3)

h ce “hacca” (III-47) l zım “lazım” (XXI-13)

p hemberin“peygamberin”(XXVII-14) lan “ilan” (IV-84)

d rb-ı mesel “atasözü” (XXXII-136)

2.2.2. kincil Uzun Ünlüler

kincil uzun ünlüler u ekilde olu urlar. Kelime bünyesinde bulunan ünsüz
harfin dü mesi sonucu; dü en ünsüz harfin kendisine ait olan bo umlanma süresini
kendinden önce ya da sonraki ünlüye bırakması sonucu olu an uzun ünlüler, kelime
bünyesinde bulunan hecenin dü mesi sonucu olu an uzun ünlüler, ünlüyle biten
kelimeden sonra ünlüyle ba layan kelimenin gelmesi sonucunda ilk kelimenin son
ünlüsünün normal bo umlanma süresinden daha uzun bir süre içerisinde telaffuz
edilmesi sonucu olu an uzun ünlüler, olarak ayırabiliriz.
Ahmet Buran bu konuda unları söylemektedir.” kincil uzun ünlüler, dillerin
bilinen ilk örnekleri itibariyle uzun olmadıkları halde, daha sonraki dönemlerde
ünsüz dü mesi, ünsüz erimesi, ünlü birle mesi ve hece kayna ması gibi sebeplerle
uzamı olan ünlülerdir. Bu ünlüler ço unlukla ses kayıplarına ba lı olarak ortaya
çıkarlar. Bir söz içerisinde, genellikle de i ik ve açıklanabilir nedenlerle, kimi sesler
kaybolurken, yiten, yok olan sesin veya seslerin bo umlanma süresini geride kalan
ünlülerden biri üzerine alır ve böylece di er ünlülerden daha uzun bir bo umlanma
süresine sahip olur.”36

36
Ahmet BURAN “agm”http://turkoloıi.cu.edu.tr/cagda %20lehcelerı/ahmer-buran-turk-yazidilleri-
uzunluklar.pdf s 3
 35

Tonlama ve Vurgu ile Meydana Gelen kincil Uzunluklar: Vurguyu

üzerinde ta ıyan heceler Türkçe’de baskılı söylenmektedir. Böyle söyleni ler
hecedeki ünlünün uzamasına neden olur. Çe itli kelimelerdeki bu uzunluklar pek
tabi olarak e it de ildir. Çünkü bu söyleni ler ki iden ki iye de i en konu macının
ahsi a ız hususiyetlerine dayanan uzamalardır.
Konu macının ve konu manın durumuyla ilgili olan bu durumun do urdu u
uzunluklara bölgemiz a zında sıkça rastlamaktayız.
Ünlemlerdeki uzunluklar konu maya ve konu macıya göre daha vurgulu
söylenmektedir.

hoo (I-33) l pbıdanah (II-86) h di “haydi” (II-90)

k le (II-49) h dıyın (I-7) bi (III-63)

Vurgu ve tonlamaya ba lı uzunlukları konu manın akı ına uygun olarak

görmemiz mümkündür. Söyleni özelli i olarak anlamı kuvvetlendiren bu uzamalar
anlamı kuvvetlendirmek ve manzum parçaları makamlı söylemek için kullanılır.
m hlem “melhem” (XV-38) nilti “inilti” (II-83)

g rb nım “kurb nım” (I.27) g yat “g yet” (XIV-3)

y a “ince” (XXIII.40) vıne “evine”(X-33)

y r çer m razına geçer “yer içer muradına erer” (III.88)

Ünsüz Dü mesi ile Meydana Gelen kincil Uzunluklar: Bölge a zında

kelimedeki ünsüzlerden birinin kayarak dü mesi ve yanındaki ünlüyü uzatması
olayına sıkça rastlanmaktadır. Genellikle yan yana bulunan iki ünsüzden biri veya
kelimedeki bazı ünsüzler dü mekte ve yanındaki ünlüyü uzatmaktadır.
–y ünsüzünün dü mesiyle
s le “söyle” (II-58) h di “haydi” (II-37)

sıfı “yusufu” (XXXII-135) le” öyle”(X-28)

le”öyle”(I-57) bu d dan”bu daydan”(XV-112)

 36

k nek”köynek”(XLII-126) k fını”keyfini”(XXII-15)

-l ünsüzünün dü mesiyle
g ”kalk”(II-84)

-k ünsüzünün dü mesiyle
anc ”ancak”(XXV-33)

- ünsüzünün dü mesiyle
reTmenlerimiz”ö retmenlerimiz”(XXIV-11) lım”o lum”(XIX-22)

-r ünsüzünün dü mesiyle
s a”sonra”(I-42) b ”bir”(II-4)

-f ünsüzünün dü mesiyle
ç Tçü”çiftçi”(IV-1)

Hece Kayna masıyla Meydana Gelen kincil Uzunluklar

Hece kayna masında k, g, , l, n, r, v, y ünsüzleri iç seste ünlüler arasında
eriyerek kaybolur. Bu erime sonucunda yan yana gelen ayrı hecelere ait iki ya da
daha fazla hece kayna abilir. Dolayısıyla hece sayısında azalma meydana gelir.
p or “pi iyor” (I-45) g r “koyuyor” (IV-68)

k tlerim “kilitler” (XIV-27) b lon “biliyorsun” (I-51)

s bisiz “sahipsiz” (XXXV-3) d yneyim “dinleyeyim” (IX-58)

g hvaltı”kahvaltı”(II-85)

Ünlü Kar ıla masıyla Meydana Gelen kincil Uzunluklar:

Bölge a zında ünlü ile biten ve yine ünlü ile ba layan iki kelime yan yana
geldi inde aradaki duraklama kalkarak ünlülerden biri etkisini di er ünlüye yükler.
 37

Böylece di er ünlünün uzamasına neden olur. Bu ünlüler birle ir ve tek bir ünlü gibi
i lev görür. Böylece uzun bir ünlü haline gelir.
n deceyim “ne edece im” (XIV-4)

n dem “ne edeyim” (XX-8)

n dorsa “ne ediyorsa” (VII-14)

2.3. Kısa Sıralı Ünlüler:

Bir kısım fonetik faktörler veya özel konu ma tempolarına ba lı olarak bazı
ünlülerin, bir sesin açık ve duyulur bir biçimde bo umlanabilmesi için gerekli olan
ortalama süreyi tamamlamadan te ekkül ettikleri görülür.” Kısa ünlüler normal daha
az bir sürede içinden bo umlanan ünlülerdir.”37

Vurgusuz Orta Hece Ünlüsünün Kısalması:

Ortada olan açık hecelerde vurgusuzlu un etkisizli i ile ünlüler kısalabilir.
Bu kısalmaların kesin olarak kuralı bulunmamaktadır. n, f, , r, l, y, s gibi ünsüzlerin
etkisi ile orta hecede kısalma olur.
per an “peri an” (XXXV-3) ön ne “önüne”( XXXII-192)

-mek fiilinin ekle memi biçiminde görülen kısalmalar:

i-mek fiilinin ekle memi durumlarında “i” sesinin kısaldı ı görülmektedir. Bu olay
dü meye do ru giden sesin ara merhalesidir.
uça mi (XXXII-233) rampa di (XLIV-11)

ba di (XLIV-33 ) ya ken (XXXII-234)

Türeme Ünlülerde Görülen Kısalmalar:

Bazı yabancı kelimelerin Türkçe söyleni inde iki ünsüz arasına bir ünlü
girmektedir. Derleme bölgemizdeki örnek kelimelerdeki bu ünlüler normal süreli
ünlülerden daha kısa bir sürede bo umlanmaktadır.

37
Emin EREN, Zonguldak-Bartın-Karabük lleri A ızları, TDK. Yay. Ankara 1997 s.23
 38

müs lıman”müslüman”(LXIII-49) gah ramanlı da”kahramanlıkta”(XX-173)

Yabancı Kelimelerdeki Kısalmalar:

Dilimize yabancı dilerden giren bazı kelimelerde asıl söyleni lere göre
kısalmalar görülebilir. Konuyla ilgili Ahmet Cafero lu u bilgileri vermektedir.
“Arap ve Fars kelimelerindeki asli olan uzun ünlüler bazı a ızlarda tutunamamı
tersine kısaltılmı tır.”38 Bu kısalmalar bölgemiz a zında da görülmektedir

hec (II-42) p di ah (VI-1)

pad ahım (I-38) int gamını (L-15)
m tfa ı (XXXII-15)

Ünlü Kar ıla maları Sonucu Meydana Gelen Kısalmalar:

Ünlüyle biten kelimelerden sonra, ünlüyle ba layan bir kelime geldi inde;
ilk kelimenin son ünlüsünün kısaltılıp okunması sonucu olu maktadır. Ahmet Buran
“Bazı kelimelerde , h, v, y gibi harfler dü er. Bu durumda genellikle geni ünlülerin
yanındaki dar ünlüler ve kalın-geni ünlülerin yanındaki ince-geni ünlüler
kısalmaktadır.”39 eklinde ifade etmektedir.
s h (XXXII-197) n lacak (XXXV-19)

s t (XXXII-198) n dcen(XX-154)

n lırsa (XXXII-21)

Bölgemiz a zında çok fazla olmamakla beraber soru edatı “mı”

ekinde de ünlü kısalması görülmektedir.
ciddi m (LXIII-36)

38
Ahmet CAFERO LU, “Anadolu ve Rumeli A ızlarında Ünlü De i meleri”, TDAY
Belleten, 1964, s.29

39
Ahmet BURAN, age. s.28
 39

3. kiz Ünlüler:
Yalın ya da ekler ile geni letilmi kelimelerin iç seslerinde ve
ünlüler arasında bulunan y,v, ,h ünsüzleri eriyip kaybolduklarında
bunların iki taraflarında bulunan ve ayrı hecelere ait iken aradaki
ünsüzün kaybolması ile yan yana gelmi olan ünlüler, tek bir nefes
baskısı altında birle erek ikiz ünlüleri olu tururlar.40
Bölgemiz a ızlarında e it yükselen ve alçalan ikiz ünlülerin az da
olsa bazı örnekleri bulunmaktadır.
E it kiz Ünlüler:
Her iki ö esindeki ünlü aynı ve bo umlanma süreleri e it olan
ikiz ünlü türüdür. ve n ünsüzünün dü mesiyle olu mu tur.
deel “de il” (XXI-13) b “bana” (XLII-38)

s bın “sahibin” (XLII-41) deenın (LXIV-15)

Yükselen kiz Ünlüler:

Bu tür ünlülerde birinci ünlü biraz daha kısa sürelidir. Bu olayda
ikinci unsur birinciye göre geni tir.
u a :v dü mesiyle ç la “çuvala” (XLIII-137)

i e : dü mesiyle d r “di er” (XLIV-43)

i e :y dü mesiyle f tıne “fiyatına” (XLIII-3)

i a :y dü mesiyle s h “siyah” (XLIV-42)

u a :v dü mesiyle d rın “duvarın” (LXII-19)

i o :y dü mesiyle d r “diyor” (V.15)

ü e :v dü mesiyle s rekden “siverekten” (XLII.48)

40
Zeynep KORKMAZ, age. s.42
 40

Alçalan kiz Ünlüler:

“ kinci unsuru birinci unsuruna göre dar olan ikiz ünlülere
alçalan ikiz ünlü denmektedir.”41 Bölgemiz a ızlarında rastlanan
örnekler çok fazla de ildir.

o u : dü mesiyle s h ( XV-17)

e i : dü mesiyle d l (XLIV-32)

4.ÜNLÜ UYUMU
Ünlü uyumu bir kelimedeki ünlülerin kalınlık-incelik, düzlük-yuvarlaklık
bakımından birbirine uyması hadisesidir. Bu uyum köklerde oldu u gibi köklere
gelen eklerin ünlülerinde de görülmektedir.
Adıyaman-Merkez, Kâhta, Gerger ve Samsat yörelerinde ünlü uyumunun
bazı sebeplerden dolayı bozuldu u görülmektedir. Samsat yöresinden toplamı
oldu umuz örnek metinlerde ünlü uyumunun di er bölgelere göre daha çok
bozuldu unu görmekteyiz. Bunlara ra men ünlü uyumuna uymayan yabancı
kelimelerin bölgemiz a zında uyuma girdi ini görmekteyiz.
Ünlü Uyumlarını iki ana grupta ele alaca ız:
Kalınlık- ncelik Uyumu
Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu

4.1. Kalınlık- ncelik Uyumu:

Türkçe kelimelerin ilk hecesinde kalın bir ünlü varsa, ondan sonraki hecelerde
de yer alan ünlüler kalın, ilk hecesinde ince ünlü varsa ondan sonra gelen ünlülerin de
ince olması kuralına kalınlık-incelik uyumu denmektedir.

4. 1.1. Alınma Kelimelerde Kalınlık- ncelik Uyumu

Yöremiz a zında özellikçe Arapça ve Farsça’dan girmi birçok kelime
mevcuttur. Bu kelimelerin büyük bir bölümü yazı dilinde aslını korumakla beraber
Anadolu a ızlarında bu kelimelerin söyleni i Türkçe söyleni e uymu tur. Kuvvetli
bir ünlü uyumuna sahip olan dilimiz alınma kelimeler üzerinde de tesirli olmu ve bu

41
Zeynep KORKMAZ, age. s.43
 41

kelimelerin uyuma girmesine neden olmu tur. Bu uyum dilimizde ilerleyici ve

gerileyici ünlü benze mesi yoluyla meydana gelir.

lerleyici Benze me Yoluyla:

Sözcük içindeki bir sesin kendisinden sonra gelen sesi de i tirerek kendisine
benzetmesine ilerleyici benze me denmektedir.
Kalınla ma ncelme
ata “ate ” (XLIX-18) mesele “mesela” (V-46)
zatan “zaten” (XV-27) ezen “ezan” (XV-91)
va dında “vaktinde” (VII-2) çefdeli “ eftali” (XXI-60)
madam “madem” (VII-72) tükene “dükkana” (XXII-5)
camının “caminin” (XXII-133) sileh “silah” (XLVI-52)
zalım “zalim”(XX-52)
yanı “yani” (LXIV-32)
otobos “otobüs” (LXV-175)

Gerileyici Benze me Yoluyla:

Sözcük içindeki bir sesin kendisinden önce bulunan bir sesi etkileyerek
kendine benzetmesi olayına gerileyici benze me denir.
incelme
Kalınla ma
s da “seda” (II-58) gefes “kafes” (VIII-4)

almas “almas” (XLIX-47) heber “haber” (XXXII-126)

nı anlandım “ni anlandım” (XXIII-4)
tehsi “taksi” (XLII-55)
mehsül “mahsül” (XLIV-35)
esgere “askere” (XXV-28)
tene “tane” (II-68)
gedife “kadife” (XV-67)
telebeler“talebeler”(XIX-64)
rehmetlik“rahmetlik”(XXII-111)
mehemmed “Muhammet” (VII-11)
hezreti “hazreti”(XXXII-67)
 42

gesetın”kasetin” (XLIII-167
gedife “kadife” (XV-7)

lerleyici Gerileyici Benze me Yoluyla:

Orta hece ünlüsünün kendisinden önceki ve sonraki ünlünün etkisi altında
kalması ya da o heceleri etkisi altına alması olayına denmektedir.
ceneze “cenaze” (XXVIII-5)
ciletin “jilatin” (XII-11)
sermeyem “sermayem” (XXV-32)
ceneze “cenaze” (XXVII-5)
seyehete “seyahate” (V-1)
bereber “beraber” (VII-3)
barabar “beraber” (XXXII-152)
keremet”keramet” (XVIII-8)

4.1.2. mla Uyumundan Kaçınan Türkçe Kelimelerin Durumu;

“Türkçe oldukları halde uyumdan kaçınan bazı kelimelerle birle ik
kelimelerin bölgemiz a zında uyuma girdi ini görmekteyiz."42

garda mı “karde imi” (I-56)

birez “biraz” (IX-13)
na “anne”(LIX.1)

h nı”hangi” (LXIV-15)

4.1.3.Kalınlık ncelik Uyumunun Bozulması

Kalınlık incelik uyumunun, Samsat yöresinde genel olarak köklerde
bozuldu u görülmektedir. Gerger, K hta ve Merkez a zındaki bozulmalar
umumiyetle ektedir.
manzere”manzara” (LXVII.49) terafa “tarafa”(LXVII.64)
heyvanlar “hayvanlar” (LXVII.61) geysıya”kaysıya” (LXVI.16)

42
Ahmet Buran, age.s 32
 43

heyatım “hayatım”(63 35) (LXV.37)

hastedır”hastadır” (LXV.20)

Adıyaman-Merkez a zında eklerde daha çok kalınla ma

görülmektedir. Ancak bu kalınla mayı belirli bir kurala ba lamak
mümkün de ildir.
senı “seni” (I-16) demı ”demi ” (I.-17)
evlenırler”evlenirler” (I-58) endırece sın”indireceksin” (II-73)
evının”evinin” (II-66) köyın “köyün” (IV-71)

4.1.4.Kalınlık- ncelik Uyumunun Eklerde Bozulması

4.1.4.1.. imdiki Zaman Ekinde:
imdiki zaman eki Adıyaman-Merkez a zında, Kahta a zında “o” eki ile Gerger
a zında “-yor”, “-i” eklinde Samsat, Kahta a zında –yo, -yor eklinde kar ımıza
çıkmaktadır.
imdiki zaman eki bölge a zında ince sıradan kelimelere geldi inde uyumu
bozmaktadır.
-o- d nor “deniyor” (I-26)

b lmom “bilmiyorum” (VII-10)

g dolar “gidiyorlar” (VII-32)

s lor “söylüyor” (IX-49)

-yo- gid yo ”gidiyoruz” (XXVII.12)

ser yo ”seriyoruz” (XXVII.4)

d yo “diyor” (XXX.19)

-yor- yiyor “yiyiyor” (XXXVI.17)

yapmıyorsın “yapmıyorsun” (XXXV.9)
uzakla ıyorız “uzakla ıyoruz”(XXXIV.19)
 44

-i- bilm yım”bilmiyorum (XLII.2)

galiy “kalıyor” (XLII.31)

aliy “alıyor”(XLIII.4)

apar ydim “götürüyordum”(XLIII.29)

4.1.4.2.Geni Zaman Ekinde:

Geni zaman eki bölgemiz a zında genelde uyuma uygun halde kullanılmakla
beraber uyumun bozuldu u haller de gözlenmektedir. Bölge a zında dar-yuvarlak
ünlüler, düz-dar ünlü haline gelmektedir.
gezdirır (XII-1) yaparik (XXVI-19) yapmez (XXVI-18)
açarik (XXVI-32) atarik (XXXIX-15) yaper (LXVII-114)
goyerlerdı(LXVII.115) götırır(XVI-34)

4.1.4.3.Görülen Geçmi Zaman Ekinde:

Bölgemiz a zında bazı örneklerde görülen geçmi zaman ekinin uyuma tabi
olmadı ını görmekteyiz. Daha ziyade ince ünlü ile ba layan kelimelere kalın ünlülü
eklerin ulanması Adıyaman–Merkez a zında görülmektedir. Fakat uyumu bozarak
kalın ünlülü kelimelere ince ünlülü eklerin eklendi i de Gerger a zında
görülmektedir. Aynı zamanda yuvarlak dar ünlüler düz-dar ünlü biçimine de özellikle
Gerger a zında “dı” ekinin kalın hecelere ince olarak eklenir..
gördın (V-81) sepellerdı (XII-18) gidiyordik (XLV-4)
getırırlerdı (XII-17) yapardik (XLV-2)
d ndı (XXXIV-9) gelirdı (LXVIII-1)

4.1.4.4. Duyulan Geçmi Zaman Ekinde:

Bölgemiz a zında ö renilen geçmi zaman ekinin genelde uyuma uydu u
görülse de ince sıradan kelimelerin bazı örneklerde kalın ünlülü ekin geldi i
gözlenmektedir.
ölecehmı (IV-63) düyünımmı (XIV-56)
kesmı ler (IV-63) gelmı (XI-1)
 45

davetlemı (III-14) küsmı ım (X-50)

demı (I-17) senmıssın (XVIII-28)

4.1.4.5. Gelecek Zaman Ekinde:

Gelecek zaman ekinin bölge a zında genelde uyuma uydu u görülse de merkez
a zında I. ahıslarda uyum bozulmaktadır. Çünkü kalın sıradan kelimelere ek ince
sıradan ahıs ekiyle eklenmektedir. Bunun dı ında uyuma uymayan bazı örnek
metinlerde görülmektedir.
gonu acim (II-24) gaynıy ceK (XLIII-56)

asaci (VI-45) gavı eceK (XLVI-19)

vuraceksın (XIX-2) vurace ız (XLIX-3)

yapacek (LVI-48) olacek(LVI-48)

4.1.4.6. art Ekinde:

art eki, genelde bölgemiz a zında uyuma uyar.
yaparsa (XLVI-11) gelirse (L-3)
olıy sa (XLVI-20) olsa (LVII-42)

4.1.4.7. stek Ekinde :

stek eki, uyuma uymakla beraber I. ahıslarda uyumun bozuldu u
görülmektedir.
yapek (XXVI-12) gurtıl m (IX-51) göresın (X-34)

bah m (IV-20) aray m (X-3) varasın (X-33)

çıh m (II-16) gid (X-27)

4.1.4.8. Emir Ekinde:

Emir kipi bölgemiz a zında genel olarak uyuma uyar. Ancak birkaç örnekte
uyumsuzluk görülür.
götırın (XVI-12) görmesın (XVI-12) götır (XI-10)
 46

4.1.4.9. ahıs Eklerinde:

Bölgemiz a zında ahıs eklerinin bazen kalın ünlülü kelimelere ince; ince
ünlülü kelimelere kalın ünlülü ahıs eklerinin ulandı ı görülmektedir.
yapıyorler “ yapıyorlar” (XVII-53) t ttik”tuttuk” (XXXIX-24)
goyuyorik”koyuyoruz” (XXXIX-16) atarik”atarız” (XXXIX-15)
gidiyoler”gidiyorlar”(LXVII-49)
II. ço ul ve I. ahsın Genel Türkçeden farklıla tı ı
durumlar var.
nerdesız”nerdesiniz” ( L-19) alasız”alasınız” (L-17)
yemi sen”yemi sin” (L-13) yaparik”yaparız”(XXXIX-15)
atarik “atarız”(XXXIX.15)

4.1.4.10.Olumsuzluk Ekinde:

Yazı dilinde görülen imdiki zaman ekinden önce geni ünlülerin daralması olayı
olumsuzluk ekinde de görülmektedir. Bu daralma bölgemiz a zında da
görülmektedir.
veremiyorsın (LVI-53) e idmiyor (XXVIII-15)
Bölge a zında geni zamanın olumsuz ekli de bazı örneklerde
uyuma uymaz.
yapmez (XXVI.16)
bahme (LXVII.246) örne inde oldu u gibi emir kipinin
olumsuzunda da uyuma aykırılık görünür.

4.1.4.11.Fiil Yapım Eklerinde:

-dır / -dir ekinde:

öldırdın (IV-102) endırece sın (II-73)

evlendırmezsen (LVI-49)

-ın / -in ekinde:

bölınıyor (LVI-30) örtındım (III-71)
 47

-ıl / -il ekinde:

dövıldı (XIV-7) kesılsın (IX-60)
serıldı (XLVIII-51) çevrılır (LVII-27)

4.1.4.12. sim Yapım Eklerinde:

+lı / +li/+lu/+lü
simden isim yapan bu ekin, bölgemiz a zında ince sıradan kelimelere ulanırken
kalınla tı ı gözlenmektedir. Bu ek bölge a zında genellikle daralmaktadır.
beneKlı (XXXII-209) pendırlı (XV-67)
guvveTlı (XX-161) emeklı (XLII-53)
köylı (XLIII-2) nı anlım (XXXII-71)

+gil
Aile bildiren bu ekin, daha çok bölgemiz a zında kalın sıradan kelimelere
ulandı ında inceldi i gözlenmektedir.
annemgil (LXII-2) a agil (XXXIII-163)
gaynanamgile (LVI-63) pa agil (LXIII-2)
babasıgile (LII-55) celalgili (XXI-6)
babamgile (XXVIII-10)

+lık /+lik /+luk/ +lük

Bu ek bölgemizde ince sıradan kelimelere eklendi inde kalınla ır ve uyumu
bozar. Daha ziyade dar ekliyle kullanılır.
de irmencılı den (V-41) emeKlılıKden (XLII-54)

sürmedenlı ını (VIII-34) hesdelı ı (XXX-19)

günlıK (XLII-13)
+cı/+ci/+cu/+cü
Bu ek de bahsetti imiz di er ekler gibi ince sıradan kelimelere kalın olarak
eklenir.
löbetcı (XX-99) sünnetcıyı (LXVIII-45)
 48

+ıncı/+inci/+uncu/+üncü
Bazı örneklerde –ıncı eki ince sıradan kelimelere kalın halde eklenir.
be ıncı (XII-117)

+ki
Bu ek Standart Türkiye Türkçesi’nde oldu u gibi uyuma uymaz.
zamanki (XXXIV-10) halbıki (LXI-6)
o lanınki (XXVIII-14 adamınkini (XV-30)
goynındaki (XX-76) yuharki (V-25)
madamki (XXXII-179)

-layın/ -leyin
Bu ek kalın sıradan kelimelere ulandı ında uyuma girmez.
sabahleyin (LXVII-221)

4.1.4.13. le Edatının Ekle mi Biçimlerinde:

le edatı bölgemiz a zında +ınan / +inen, +nan / +nen, den ile, -la / -le eklinde
kullanılmaktadır. Bu eklerden ile ekle erek bazen uyum dı ı kalmaktadır.
gavlıyle (XXVII-14) sabahle (LXVII-229)
eya la “ayakla”( LXVII -222)

4.1.4.14. Sıfat–Fiillerde:
-dık / -dik eki:
gördı ı (VII-30) geldı ımız (XLII-13)

4.1.4.15. Zarf – Fiillerde:

-ken
yaparken (XXXI-7) yudumlarken (XX-108)
gonu madayken (IV-56) çıharken (VIII-16)

-ıp
küsıp (IV-97) geyınıp (II-74) edıp (XIX-34)
 49

-dı ında -di inde

dövdı ından (III-26) söledı ınden (XVIII-48)
geldı ınde (XIX-74)

4.1.4.16. sim – Fiillerde:

çalı mek (XXVII-27) su tökmaye (VI-32)

4.1.4.17. mek Fiilinde:

Bölgemiz a zında imek fiili tam olarak ekle memi tir. Ancak ünlüsü kısalmı tır.
rampa di (XLIV-11)

ba di (XLIV-33)

nasıl mi (XXXII-41)
yu s f mi (XXXII-121)

orda mi (XXXII-166)

4.1.4.18. nceltici Ünsüzün Etkisiyle:

“l, y, r, s, , c, ç, z, n gibi bazı ünsüzler zaman zaman ünlüler üzerinde inceltici bir
rol oynar. Bu seslerin inceltici tesirine Mukim Sa ır da u sözleriyle
de inmi tir:“Asıl di ve di –eti ünsüzleri “c, l, n, r, s, ile dudak ünsüzü “m” ve
akıcı-sızıcı “y” ünsüzleri yanlarında bulunan kalın ünlüleri inceltirler.” 43

birez (IX-13) telebeler (XIX-14) eyah (LXVII-195)

goley (XXVI-26) hesen (IX-58) heyir (LXVII-196)
hemza (XXXII-4) hali (XLVII-11) elvar (LXVII-95)
engere’ya (XXXIX-38) erazi (LXVI-15) hasilatımız(XXVI-24)
ceneze (XXVIII-5) morel (XXIX-16) eyvadan (LI-1)
cenevar (XXXII-117) pera (LXVII-195) mezerlige(XLIII-64)
piçahla (XXXIX-25) eraba (LXVII-201) gelebalı dı(XLVIII-3)

es ere (XXV-28)

43
Mukim SA IR, age. s.49
 50

4.1.4.19.Ön Seste –y Ünsüzünün Dü mesiyle:

Ön seste bulunan –y ünsüzü bazı kelimelerde dü er. Bu dü me sırasında –y
ünsüzü etkisini geride kalan ünlüye bırakır. Bu ünlü incelir ve uzar.
zmesını “yüzmesini” (LX-7) üsıfı “yusufu” (XXXIV-123)

4.1.4.20.Kalınla tırıcı Ünsüzlerin Etkisiyle:

Kalınla ma da bölgemiz a zında görülür.“k, d, ve g gibi ünsüzler
bölge a zılarında kalınla maya neden olur.” 44
k g nde (LXV-1) k prını (XXXII-222)
k lı (XV-7) k yde (XXXV-12)
padı ahım (I-38) s da (II-58)

4.1.1.21.Kalınlık ncelik Uyumunun sim H l Eklerinde Bozulması:

Belirtme H l Eki: Belirtme hal eki bölgemiz a zında ince sıradan kelimelere
geldi inde kalın olarak gelmektedir. Bu durum da kalınlık-incelik uyumunu
bozmaktadır.
örtmeyı (LII-16) ellerını (VI-38)
yükünı (LII-93) günı (II-90)
belını (LV-17) örtısını (XV-37)
gelinı (LII-51) benı (VI-43)
senı (I-16) külını (XV-15)
süngül (XII-4) möhrımı (XIX-23)
nefesını (XLI-7) derecesını (LXIV-14)
kösgını (LXV-40) gözımı (XV-15)

Yönelme H l Eki: Bölgemiz a zında umumiyetle uyuma uymakla beraber uyum

dı ında kaldı ında; kalın ünlülü kelimelere ince olarak eklenip uyumu bozar.
Yönelme eki bölgemiz a zında kalın ünlülerle kurulan iyelik eklerinden sonra ince
olarak eklenmektedir. Bu olay da ünlü uyumuna aykırılık göstermektedir.

ynıye (XLIII-144) öbırıne (III-35) terefa (LXVII-79)

44
Mukim SA IR, age. s.49
 51

elıne (XL-10) evınıze (II-86) bereja (XL-16)

gendısıne (XLIII-158) önıne (IX-21)

Ayrılma H l Eki: Bölgemiz a zında ayrılma eki daha ziyade kalın olarak
kullanılan ve uyumu bozan iyelik eklerinden sonra ince olarak kullanılır. Aslında bu
bozukluk ayrılma ekinden de il iyelik ekinden kaynaklanmaktadır.
gelbınden (IX-16) elımızden (XXIV-17)
mere dan(LXVII-230) terefdan (LXVII-69) emrınden (I-26)
Bulunma H l Eki: Özellikle Samsat bölgesinde görülen ünlü uyumsuzlu u
bulunma hal ekinde de birkaç örnekte rastlanmaktadır.
heyatımda (LXVII-157) kövımızde (LXII-67)
háfteda (XXXIX-12)
Tamlama Eki: Tamlama eki ince sıradan kelimelere kalın olarak gelir.
gelının (XL-10) benım (XLVIII-11) körpının(V-1)
köyın (IV-71) hastenın (XII-4) senın (III-75)
evımın (II-37)
4.1.4.22.Soru Ekinde: Bazen soru eki mı / mi eki ince sıradan kelimelere
eklendi inde kalın oldu u görülmektedir. Ancak bu ekin yazı dilindeki gibi
kullanımları da mevcuttur.
yer mı? (IV-65) sever mı? (IX-2) de il miydin?(VI-47)
demedi mı? (VII-47) ciddi m (LXIII-36)

4.1.4.23. yelik Eklerinde: yelik ekleri bölgemiz a zında genel olarak ince
sıradan kelimelerden sonra kalın bir ekilde gelir.
gözım (XVI-12) köyimıze (XXI-11)
penceremız (XXII-77) gözımı (XXV-15)
möhrımı (XIX-23) elımızden (XXV-20)
temelını (XXXII-17) geçımız (L-1)
elıne (XL-10) nefesını (XLIII-7)
derecesını (LXIV-14) kö gını (LXVII-44)
gen lerım (XXI-8) kellesını (XX-155)
ömrı (XXXII-18) gendısıne (XLIII-158)
 52

4.1.5. Uyum De i mesi:

Kalınlık –incelik uyumunun aykırıla masında önemli bir husus da köklerde ve
köklerin eklerle geni lemesi sonucu meydana gelen gövdelerde olu an aykırıla madır.
y, r, s, , ç, r, z ünsüzlerinin inceltici etkisi k, d, , g ünsüzlerinin kalınla tırıcı etkisi
ile kelime kök ve gövdelerinde Türkçe oldukları halde tıpkı yabancı kelimeler gibi
uyum bozuklu u meydana gelmektedir.
Samsat yöresinde kalınlık-incelik uyumunun daha çok incelme yönünde
bozuldu u, K hta ve Merkez a zında ise umumiyetle kalınla ma yönünde
bozuldu unu söyleyebiliriz. Ancak unu da belirtmeliyiz ki bu de i meler her zaman
aynı de ildir. Bu nedenle de bir kurala ba lamamız mümkün olmaz.
teze (XLVIII-3) hesen (IX-58)
re ed (XXXII-102) eber(XXXII-126)

tehsi(XLII-55) sandalyası(XIX-11)
çiyrig( XIV-47)

5.Düzlük Yuvarlaklık Uyumu:

Türkçede bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü varsa, ondan sonra gelen
hecelerdeki ünlüleri de düz olur. Kelimenin ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü varsa
ondan sonra gelen hecelerdeki ünlüler ya geni -düz ya da dar-yuvarlak olur.
Bölgemiz a ızlarında düzlük-yuvarlaklık uyumu geni yer tutmaz.Yazı dilinde bu
uyuma aykırı olan ekler Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger ve Samsat a zında da
uyumsuzdur. Ancak özellikle “a” dan sonra gelen bir dudak ünsüzü (b, v, m, f)
bulunduran kelimelerde yazı dilimizde u gelmektedir. (ya mur,davul) bölgemiz
a zında ise “ı”, “i” gelmektedir.
gabıl (LXIV-32) havlı (I-48) yımırta (XLIII-48)
havızın (IX-51) davılna (XLVII-1)

5.1.Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Bozulması:

Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger ve Samsat a ızlarında düzlük-yuvarlaklık
uyumu sa lam de ildir. Yuvarlak ünlülerden sonra düz; düz ünlüden sonra da
yuvarlak ünlüler gelebilmektedir.
kötı (XX-59) ulı (XIX-135)
 53

mö rımı (XVIII-21) sandu (XLV-10)

5.1.1.Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Köklerde Bozulması:

Bölgemiz a zında kelime köklerinde de düzlük-yuvarlaklık uyumunun bozuldu u
görülür.
tend ru (LX-9) küçık (LX-12) duhdıra (LXII-10)
gurı (LXII-47) nohıt (LXII-52) domatis (LXII-52)
düyin ((LXII-25) tuvıh (LXII-3) böyıme ((LXII-1)
odın (III-12) turki ( LXII-63) müslım (LVI.31)
loggım (XLVII-10) sanduh(XLVII-11) böyıg (XLV-6)
gur ın (XLVI-57) hökımat(XLVI-46) buçıh (XLII-10)
dor ı (XLIV-50) çubıh(XLIII-78) öbır (XLIII-129)
suçıh (XXVII-7) kötı (XX-59) o ıl (XX-127)
çu ır (XX-13) go ı (LXIII-44) göksıne (XXXII-133)

tombıl (X-8) ulı (XX-143) yorgın (III-17)

savuh (XLIII-48) hökmıne (XV-62)

5.1.2.Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Eklerde Bozulması:

5.1.2.1. imdiki Zaman Ekinde:
Adıyaman-Merkez a zında ve Kahta a zında kullanılan imdiki zaman eki
olarak kullanılan “o” Samsat a zında imdiki zaman eki olarak yazı dilimizle
uygunluk gösteren –yor, -yo eki düzlük-yuvarlaklık uyumuna uymaz. Aynı zamanda
Gerger a zının bir kısmında imdiki zaman eki olarak kullanılan –i eki ise uyuma
uygunluk göstermektedir. Ancak bu ek düz ünlülere geldi i zaman uygunluk belirtir.
Bunun dı ındaki hallerde uyumu bozmaktadır.
getirmiyor (XLIV-8) d yolardı (XLIII-60)

yimiyorum (XLIII-187) yedıremıyor (XLVI-13)

görı ıyor (LVI-54) g lolarmı (VII-3)

b lmom (VII-10) olmıy (XIX-2)

 54

ver yodu (XX-15) gelm ysin (LII-6)

d yi (XLIII-63) ol ydı (LII-30)

doyır yim (LII-94) goy ydi (XLIII-74)

5.1.2.2.Geni Zaman Ekinde:

Bölgemiz a zında geni zaman eki daha çok düzle me temayülü gösterir.
öldırır (II-53) götırılır (LVII-38)
götırırım (LXII-32) dökılır (XLIV-56)
vurır (XLVII-32) öldırırım (LVIII-4)
olır (VI-38) götırılır (LVII-38)
doldırırım (LXII-8)

5.1.2.3.Görülen Geçmi Zaman Ekinde:

Bu ek bölgemiz a zında daha ziyade düzle me temayülü gösterir.
dü dı (LXVII-181) aldı (LXVII-164)
buldı (XLIII-49) sahdım (LXVII-64)
ho dı (XLII-112) götırdıler (XLII-7)
vurdım (XLIII-68) aldıh (XLVII-1)

Ancak bölgemiz a zında çok nadir de olsa yuvarlakla ma da

görülmektedir.
verdu (XLIII-158 ) anlatdu (XLIII-167) etdu (XLIII-147)

5.1.2.4. Duyulan Geçmi Zaman Ekinde:

Bölgemiz a zında ö renilen geçmi zaman ekinin yuvarlak ekilleri
düzle mi tir.
öldırmı (XLVI-3) durmı (XLVI-50)
gömı (XLV-34) vurmı (XLVI-53)
olmı (II-5) yohmı (III-1)
götırmı (LXV-2) böyıgmı (IX-13)
otırmı lar (I-14) götırmı ler(IV-106)
 55

5.1.2.5.Emir Kipinde:
Emir kipinde bölgemiz a zında düzle me görülür.
götır (LXVII-212) otır (LV-34)
ohısın ((XLIX-37) buyır ((II-34)
durın (VI-26) götırın (XLIII-131)
dutın (XLIX-72)

5.2.6.Bildirme Kipinde:
Bölgemiz a zında bildirme eki düzle erek uyumu bozar.
odır (XLIX-8) budır (XLV-I)
düzlü dır (XLIV-15) üzımdır (XLIV-25)

do rıdır (XLIII-80)

5.1.2.7. ahıs Eklerinde:

ahıs eklerinde bölgemiz a zında umumiyetle bir düzle me vardır.
mutlıyı (LXV-16) gurılsın (VI-40)

do rıldsın (LV-17) götırın (XLIII-131)

öldırırım (LVIII-4) durın (VI-26)

5.1.2.8.Soru Ekinde:
mı soru eki bölgenin genel durumuna uygun olarak düzle me temayülü gösterir.
ço mı? (XXII-14) gelmiyor mısın? (XLIV-8)

vurdu mı? (XXXII-190) d z mı? (XXXV-14)

olır mı? (IV-8)

5.1.2.9. Fiil Yapım Eklerinde:

-ın / -in
Yuvarlak sıradan hecelere düz ekliyle gelmektedir.
görınıyor (XLVI-56) bölınıyor (LVI-30) örtındım(III-71)

-ıl / -il
Yuvarlak ünlülerden sonra düz ekliyle kullanılır.
bo ıldı ı (LV-9) götırılır (LVII-39) dökılır (XLIV-56)
do rıldsın (LV-17) gurılsın (V-69) bozılmaz (V-81)
 56

gavrılıyor (LVII-21) dövıldı (XIV-7)

-dır / -dir
Bölgemiz a zında daha ziyade düz ekilleri kullanılır
öldırmı (XLVI-4) gudırdı (LII-25)

öldırdıler (L-11) doldırdım (XLIII-123)

öldırırım (LVIII-6) doldırırım (LXIII-10)

öldırdı ım (II-59)

5.1.2.10. sim Yapım Ekleri

+lık/+lik /+luk/+lük
Yuvarlak sıradan hecelere düz ekliyle eklenmektedir.
yo lı dan(LIII-1) memurlı (VI-57)

kötılı (LVI-48) zorlı (LXII.42)

do rılı (LIX-45) düzlı dı (XLII-13)

günlık (XLII-13) unlı ı (XIV-39)

+ıncı / +inci/+uncu/+üncü
Bu ek bölgemiz a zında ço unlukla yuvarlak hecelerden sonra düz eklinde
ulanmaktadır.
doggızıncı (XX-68)

+siz/+siz/+suz/+süz
Bu ek daha ziyade düz ekilde ulanmaktadır.
susız (LIII-48)

+cı/+ci/+cu/+cü
yıncılar (XXXII-44)
 57

+lı/+li/+lu/+lü
köylıler (XLVI.31)

5.1.2.11.Düzlük Yuvarlaklık Uyumunun sim Hal Eklerinde Bozulması:

Belirtme Hal Eki: Belirtme hal eki de bölgemiz a zında yaygınla an düzle menin
etkisindedir. Bu ek yuvarlak ünlülerden sonra düz ekilde kullanılır.
günı (II-90) yükünı (LII-93)
senı (I-16) mektubı (XLIII-33)
onı (I-24) temelını (XXXII-17)
gözı (LXVII-15) yolı (II-40)
köyı (LXV-32) gücünı (LXVII-2)
bunı (XLIII-185)

5.1.2.12.Tamlama Ekinde: Tamlama eki bölgemiz a zında daha çok düz

ekilde kullanılmaktadır.
yolın (L-76) köyın (IV-64)
onın (XLVI-39) örtının (XLIII-182)
közın (XLIII-98) köyının (XXXII-100)
do ının (XXXV-2) bunın (LXVII-21)
mektubın (LXIII-18) suyın (LVI-15)

5.1.2.13. yelik Eklerinde: yelik ekleri umumiyetle yuvarlak heceli kelimelere

düz ekilde eklenmektedir.
gulı (II-1) göksıne (XXXII-133)
möhrımı (XIX-23) durımı (LVII-18)
ömrı (XXXII-18) gönlım (IV-27)
suçın (III-75) torınım (XXX-1)
hökmıne (XV-62) tüyını (VIII-20)
yavrın (XX-31) gözıne (LII-12)
uy ımız (LII-19) suyını (XLVI-1)
 58

5.1.2.14.Sıfat Fiillerde:
-dık / -dik
otırdı ı (XLIII-94) gördı ın (VIII-23)
öldürdı ım (II.59)

5.1.2.15.Zarf Fiillerde:
-ınca / -ince
olınca (LXIII-34) doyıncana (III-14)

-dı ında / -di inde

dondı ınan (XX-40) gördı ınden (VII-50)
vurdı ında (III-21) dövdı ınden (III-27)

-ıp / -ip
götırıp (XIV-15) küsıp (IV-97)
tutıp (XLIX-43)

6.Ünlü De i meleri
6.1.Kalın Ünlülerin ncelmesi:
Bölgemiz a ızlarında kullanılmakta olan ünlüler çe itli fonetik nedenlerle
birbirinin yerine geçmektedir. Bu de i meleri de i im kurallarına ba layarak öyle
açıklayabiliriz:

a>e
Bölgemiz a zında umumiyetle Samsat yöresinde böyle bir incelme
gözlemekteyiz. Kalın ünlülerin incelmesi ve a’nın e’ye dönü mesi ile ilgili olarak
Mukim Sa ır da çalı masında “Asıl di ve di -eti ünsüzleri “c, ç, l, n, r, s, ” ile
dudak ünsüzü “m” ve akıcı “y” ünsüzleri yanlarında bulunan kalın ünlüleri inceltir.”45
demektedir.
rehed “rahat”(XXXII-102) mu emmed”muhammet” (VII-11)

45
Mukim SA IR, age. s.49
 59

hereket “haraket” (XIX-18) seyehete”seyahat” (V-1)

hestelı ınen “hastalı ıyla” (XX-7)
ciletin “jilatin” (XII-11)
mehsus “mahsus”(XIV-27)
heyıflı “hayıflı” (XIV-47)
ge vesınden”kahvesinden”(VIII-9)
mesele”mesela” (V-46)
bereber”beraber” (VII-3)
gelbınden”kalbinden” (IX-16)
h ı a!"a ı a!#$%$&
h mam”hamam”(I-37)

ezen “ezan” (XV-91) gefes”kafes” (VIII-4)

mezerı “mezarı” (II-56) zeman “zaman” (II-4)
birez “biraz” (IX-13) mehlede”mahallede” (XV-2)
ecı”hacı” (XXXIV-131) morel”moral” (XXIX-161)

geysıdan”kaysıdan” (LXIV-1) efdelı” efdali”(XXI-60)

effınden”affından” (XLVI-52) edena”adana” (LXVII.119)
er asında”arkasında”(LXVII-4) elvarı” alvarı” (LXVII-95)

tehtenın (XLIV.45) peramı “paramı” (LXVIII.133)

mezerlige (XLIII.64) eyakkabılarla (LXV.124) (LXVII.138)
çoben “çoban” (XXXVI-43) berajın”barajın” (XXX-4)
hemza (XXXII.44) ertı “ artı” (XXXV-7)
cenavar “canavar” (XXXII-117) eyvadan”ayvadan” (LI-1)
goley “kolay”(XXVI-26) teze “taze” (XLVIII-4)
ehlahsızlı “ahlaksızlık” (XXXII-178) hesen “hasan” (IX.58)

gelaası “kalesi” (LV.3) eyran “ayran” (LXVII-106)

ynı”aynı”(I-47) hmeT”ahmet”( II-44)

Bölgemiz a zında h ve g seslerini bulunduran kelimelerin bu seslere yakın

kalın ünlüleri inceltti i görülür.
hemza (XXXII-44) geysıdan”kaysıdan” (LXIV-1
hesen “hasan” (IX.58)

ı>i
Bölgemiz a zında fazla olmamakla beraber ı’nı i’ye dönü mesi olayına da
rastlanmaktadır. Ahmet Cafero lu bu konuda “Bazı Anadolu a ızları ba ta Rize,
 60

Trabzon ve kısmen do u illeri a ızları –ı sesinden ho lanmaz. Onu düzgünce bir

halde –i ile kar ılarlar. Söyleyi organlarının yapısına ba lı kalan bu olay, yer yer
çevresindeki ünsüzlerin etkisi ile de olmaktadır”.46 demektedir. Bölgemiz a zında
ortada sonda ba ta ı>i de i imi görülür. Ancak bu de i imi bir kurala ba lamamız
mümkün de ildir.
piçahla “bıçakla” (XL-26) çahmahlide “çakmalıda”(XLIII-73)
golini ”kolunu” (LIV-18) hasilatımız”hasılatımız” (XXVI-24)
saticam (LXLIII-121) hali”halı”(XLVII-11)
t rebzonliydı (XLIII-166) isparta (XXXIII-1)
avliye (XLIII-165) çiyrig (XIV-47)
topluyordik (XLV-4)

a>
Bölgemiz a zında çok fazla örne i olmayan bir de i imdir.
cum rtesiyden (XLII-13)

u>ü
sıfı (XXXII-135)

6.2. nce Ünlülerin Kalınla ması

Bölgemiz a zında kalınla ma önemli bir yer tutmaktadır. Genel olarak
eklerde kalınla ma olur. Mukim Sa ır da ünlü kalınla masını çe itli sebeplere
ba lamaktadır. Eserinde bu sebepleri öyle ifade eder:“ nce ünlülerin kalınla ması
olayında; benze tirmelerin, dudak ünsüzlerinin, incele meyi engelleyen ünsüzlerin;
di -di eti, gırtlak ve damak ünsüzleri arasındaki ünlü-ünsüz ili kilerinin önemli rolü
bulunmaktadır.” 47
e>a
Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger ve Samsat a zında en çok kar ımıza çıkan
kalınla ma örne idir.
sahdalyası (XIX-11) degirmanı (XXXIII-6)
46
Ahmet CAFERO LU, agm, s.12

47
Mukim SA IR, age. s.53
 61

madam (VII-72) barabar (XXXII-52)

'ala (IV-93) zatan (XV-27)
sada (II-58) çekatı (XX-19)
ata (XLIX.18) almaslar (XLIX-47)
cavahirde (XLIX-47)
i>ı
Ara tırma bölgemizde oldukça fazla görülen ünlü de i melerinden birisidir.
Bu de i meler genellikle di -dudak ünsüzlerinin ve gırtlak ünsüzünün etkisiyle

olmaktadır.
yedı (XXIV-1) mısafır (I-4)
camının (XX-143) padı ahın (VII-44)
fehrı (XXXII-46) zalım (XX-71)
feg r (II-11) demır (XIX-54)

nı anlandım (XXIII-4) hadıyın (I-7)

ıbrı ı (I-47) yanı (LXIV-32)
va dında (VII-2) temelını (XXXII-17)

geçımız (L-1) elıne (XL-10)

nefesını (XLIII-7)

ü>
h kümdarı (XXXIII-220) y zım (V-16)
düy nımmı (XIV-56) n fıs (XXXV-21)

6.3.Düz Ünlülerin Yuvarlakla ması

ı>u
Kelimenin son hecesinde kalın dar ünlünün yuvarlakla tırılması sonucu
olu maktadır. Ahmet Cafero lu bu konuda dü üncelerini öyle ifade etmektedir..
“Dar ünlülerin yuvarlakla ması dudak ünsüzlerinin etkisiyledir. b, p, m ve di -dudak
ünsüzleri f, v etkisiyle, yanlarındaki düz ünlülerin ister kökte ister ekte olsun, geni
 62

bir düzenle yuvarlakla tırdı ı görülür.”48 Bölgemiz a zında yuvarlakla ma fazla

gözlenmez. daha ziyada düzle me görülmektedir. Ancak yuvarlakla mayı da fazla
olmamakla beraber Gerger yöresinde görmekteyiz
pasduh (XL-25) anlatdu (XLIII-167) sandu (XLVII-10)

verdu (XLIII-158) habum (LII-86) suvar (III-48)

etdu (XLIII-147) uçun (XV-40) altun (LII-86)

i> ü
ç t (X-3)
ç tçü (X-5)
k reme (XLIII-13)

a>ö
cum rtesiyden (XLIII-13)
i>ü
ü e “ i e”(LXI-7)
sümüt”simit” (II-16)
e>ö
dövlet”devlet”(I-35)

6.4.Yuvarlak Ünlülerin Düzle mesi

u>ı
Bölgemiz a zında çokça görülen bir ses olayıdır. Özellikle K hta bölgesinde
yuvarlak ünlülerin düzle mesinin bir önceki ara safhasını görmemiz mümkündür.
dor ı (XLIV-50) gur ın (XLVII-49)
do ızıncı (XLIV-44) mı dar (XLVI-27)

bunı (XLIII-185) barıT (XLIII-76)

lo ım (XLVII-9) yımırta (XLIII-48)
davılna (XLVII-1) yavrısı (XLIII-62)

48
Ahmet CAFERO LU, agm. s.13
 63

gom ısı (L-1) çamır (LII-15)

havızı (LII-22) sucı (LII-26)

havlı (I-48) do ım (LXII-5)

fasılye (LXI-3) armıt (XLIV-46)
fıgara (XXI-65) bolı (XX-56)

ü>ı
böbırlendım (LXIV-24) bütın (LXVI-8)
müslım (LVIII-34) böyıme (LXII-1)
dü ın (LXI-10) öbır (XLIII-129)
üzımı (XV-41) dövıldı (XIV-7)
görı e (XX-29) gündız (X-70)

ü>i
türki (LXII-65)
küçik (LIX-12)
ö>e
lese “öyleyse” (I-39) le “ öyle” (X-28)

le “öyle” (I-36) b le “böyle” (XLIII-127)

o>ı
bı ça (XL-7)

sırfaların (XXVII-20)
6.5.Geni Ünlülerin Daralması
a>ı
saymıyacam (XLIII-184) g yat (XIV-3)
almıyacam (XLIII-184) çı ır (IV-71)
mı araya (LIX-40)

e>i
yidirirlerdı (XII-13) b i (XV-81)
 64

tamatisli (XV-24) yiyorı (LV-31)

gene (II-17)

o>

ndan (XXVII-4) s na (XXVII-5)

ç cıhlarım (XXVI-1) n (XXXII-12)

d gız (XXXIII-1) s yıyorız (XXXI-1)

da (XXXIV-16) l gantalarda (XXXVIII-8)

yapıy h (XXVII-3) l (XXXI-5)

o>u
du dıra (LXII-10) zuga da (XI-7)

bu çanın (XII-23)

ö> K hta bölgesinde çokça rastlanan ses olayıdır.

d vdı (XXXIII-7) b yle (XXXV-16)

g rmeye (XXXII-235) k yde (XXXV-12)

d veriz (XXXIX-13) d rt (XXXIV-13)

ö>ü
üyıdırler (XIV-26) küftemızı (XV-25)

6.6.Dar Ünlülerin Geni lemesi

i>
ner (I-21) h ç (III-10)
yi (VI-22) yıdı (LII-69)

i>e
eher (XV-62) geylı (XIV-8)
zenc rl (XLVIII-1) endırecehsın (II-73)
 65

e ıdır (X-47) geymı (III-37)

e te (XXXII-149) ehdiyar (LXI-1)

u>
K hta ilçesinin karakteristik ses olaylarındandır.Belirli bir kurala ba lamak
mümkün de ildir ancak sıklıkla kar ımıza çıkmaktadır.
b rya (XXVIII-12) t tıyan (XXX-4)
g la ı (XXVIII-15) t t (XXXVI-39)
t tuyor (XXXVIII-10) t z (XXXVIII-14)
d tor (XL-15) k rban (XL-5)
u>o
doda ı (XIX-5) gondırasının (LII-58)
ü>ü

tü tın (XXXV-18) sü nnet (XL-15)

ü stü nde(XXXVI-29) sü tümün (XXXVI-37)

ü>ö
höKmıne (XV-62) döymeliydı(LXVII-97)
böyıgmıssın (XLIII-179) kömesı (LII-22)
K hta yöresinde umumiyetle ü>ı de i iminin ara merhalesi olan ü sesine

çokça rastlanır.

7.Ünlü Dü mesi

Bölgemiz a zında çokça görülen bir ses olayıdır. Hece kurulu ları, telafuz,
ulama, hızlı konu ma gibi nedenlerden dolayı ünlü dü mesi görülür.
7.1.Ön Seste Ünlü Dü mesi
i> Ø
“için “edatının bazı durumlarda ilk ünlüsü dü er.
oldı ım çun (XX-158)
 66

7.2.Orta Seste Ünlü Dü mesi

ü>Ø
h kmet (LVIII-31) h kmı (XV.62)

gönlünü (XXXII-59)
u> Ø
Bölgemiz a zında sıkça rastlanan bir ünlü dü mesidir. Ekle me sırasında orta
hecenin yuvarlak ünlüsü dü mektedir.
boynını (XLIX-52) burnın (XIV-53)
g mtanım (XXXIII-7)

a> Ø
Ekle me sırasında “a” ünlüsü dü er. Genellikle yer anlamlı i aret
zamirlerinde dü me görülür.
ordayı (XLIX-25) rya (LXVIII-44)

burdan (LXV-67) urda (LXVII-247)

Yabancı kelimelerde yan yana gelen iki ünlüden biri dü er.
c matın “cemaatin” (XXXIV-16)

i> Ø
vetenner (XX.21) d kge (XL.49) h atı (XXXII.66)

ç yz (LXVIII-21) zl a (XXXII-194)

h mleymi (LXIV-11) itfayenın (LXVIII-2)

Bazı yabancı tamlamalarda “i “ünlüsü dü er.

hezr t ali (LV-6)

ı> Ø
Orta hecede “ı” ünlüsünün ekle me sırasında dü tü ü gözlenir.
a zına (LXVII-17)
 67

7.3.Son Seste Ünlü Dü mesi

ı> Ø
Belirtme hal eki durumunda olan” ı” sesinin bazı durumlarda dü tü ü görülür.

eya ın “aya ını”(LXVII-141)

i> Ø
Belirme hal eki durumunda olan” ı” sesinin bazı durumlarda son seste
dü tü ü görülür
dilin “dilini” (XLIX-13) minderin “minderini” (XLIII-26)

8.Ünlü Türemesi
Genelde yabancı kelimelerde görülen ses türemesi olayı Türkçe söyleyi
gereklili inden ortaya çıkarmaktadır. Böylece alıntı kelimeler Türkçenin ses yapısına
uydurulur.
Bu ses olayı, meydana geli leri bakımından üç ba lık altında inceleyebiliriz.

8.1.Ön Seste Ünlü Türemesi: Türkçede tabiat taklidi olanlar dı ında r ve l

ünsüzleri ile kelime ba lamaz. Bu seslerle ba layan bazı yabancı kelimelerin önünde
bir ünlünün türedi i görülmektedir.”Türeyen bu ünlüler genelde ı, i, u, ü
ünlüleridir.”49 r ve l ünsüzlerinin telaffuz zorlu u nedeniyle bu seslerden önce ünlü
türedi i görülmektedir. Bölgemiz a zında ön seste ünlü türemesine sıklıkla
rastlanmaz.
irehen (XVII-49)
ilayı (Metin dı ı derleme)

8.2.Orta Seste Ünlü Türemesi:

ı Türemesi: Yabancı kelimelerde yan yana olan ünsüzler arasında Türkçe
söyleni e uymak için araya ünlü konulur. Bu türeme söyleni i kolayla tırmaktadır.

49
Ahmet BURAN, age. s.47
 68

t ra (XV-133) müs lıman (LXIII-49)

gah ramanın (XIX-59) t raktör (XXV-10)
p laga (XXXII-37) t rabzonliydi (XLIII-166)
g ralın (XLIX-1)
e Türemesi: Nadir olarak görülen bir türemedir.
perefösör (XXXII-89)

8.3.Son Seste Ünlü Türemesi: Bölgemiz a zında son seste ünlü türemesi nadir
olarak gözlenir.
ı Türemesi
hepı(LV-8)

ÜNSÜZLER

1.Yazı Dilinde Bulunmayan Ünsüzler

Bölgemiz a zında yazı dilinde kıllanılan yirmi bir ünsüzden ba ka
bo umlanma yeleri ve nitelikleri bakımından ayrılan on üç ünsüz vardır. Bu
ünsüzleri öyle açıklayabiliriz:
sesi: Arka damakta gırtla a daha yakın olan k>g de i mesinden do mu bir sestir.
Bu ses bölgemiz a zında g’ye nazaran daha kalın bir ses olarak kabul edilir.
ıza (I-44) aba ula (XII-7)

arda (II-1) ba a (XVI-27)

afasız (VII-43) atırdan (XVII-33)

sesi: Hırıltılı, sızıcı ve sedasız bir arka damak ünsüzüdür. Arapça’dan alınma

kelimelerde ve bazı Türkçe kelimelerde kullanılan bir sestir. k> >,h>

de i meleriyle bölgemiz a zında çok fazla olarak kullanılır.

ge veden (XV-103) ölece mı (IV-56)

edemesı (XVIII-47) topra (LVI-13)

eber (XXXII-126) seye ete (V-1)

 69

gelebalı dır (XLVIII-3) va dında (VII-2)

sesi: Genzel arka damak ünsüzüdür. Bölgemiz a zında “sonra “kelimesinin

söyleni inde çok fazla kullanılır.

ze b l n (I-11)

s a (II-6)

sesi: Kalın ünlülerle hece kurarken bo umlanma noktası öne kayan ön damak g’

sidir.
oyınımız (III-70) ovar (III-88)

P sesi: b ile p arasında yarı tonlu yarı tonsuz patlamasını kaybetmi b’ye yönelik
ünsüzdür.
toPlamı (IV-112) çapPıT (XV-21)
mektuP (IV-51) sebeP (XX-48)
çekiP (XIX-2) çoraP (XXXII-17)

Ç sesi: Yarı tonlu yarı tonsuz ç ile c arası sestir.

güÇÇigleri (XV-19) tüÇÇarım (IV-21) tarihÇe (XXXII.83)

K sesi: k ile g arası yarı tonlu yarı tonsuz bir ön damak ünsüzüdür.
büyüK (XV-11) yüKlenirdi (XV-49) yüKseg (XX-81)
teK (XV-34) bebeK (XV-94)

sesi: Normalden daha fazla önde telaffuz edilen ve hafifçe sızıcı olan ç sesidir. Zey

( ndere) köyünde kullanılır.

alı tım (XXI-6) ömçeler (XXI-24) ekirdek (XXI-37)

sesi: Normalden daha fazla önde telaffuz edilen ve hafifçe sızıcı olan c sesidir.

ge e (XXI-11) evızı (XXI-26)

 70

sesi: g-c arası ünsüzdür.

tdım (XXI-6) en lerım (XXI.8) elene (XXI.14)

sesi: k-ç arası ünsüzdür.

i ide (XX-42) im(XX-78)

ev (XX-152) öse(XX-171)

eserih (XXI-22)

sesi: s-z arası ünsüzdür.

herke (LXVII-92)

Tsesi: t-d arası ünsüzdür.Yarı tonlu yarı tonsuz bir ünsüzdür.

eTnen (XV-27) küfTe (XV-38) daveT (XX-29)
dörT (XV-49) aTlar (XX-31) çüT (XX-27)

sesi: c-j arası sestir.

gılı ı (XX-133) ha den (III-48)

sesi: b-v arası sestir.

ço an (LVIII.18)

sesi: k- arası tonsuz bir sestir.

ala (IV-93)

A a ıdaki tablo olu turulurken Ahmet Buran’ın “Keban, Baskil, A ın Yöresi

A zları TDK Yay.,Ankara 1997” isimli eserinden yararlanılmı tr.
 71

Ünsüzler Tablosu

Süreksiz Sürekli

Sızıcı Akıcı
Burun A ız Akıcıları
Akıcılar
Yarı ı Yanaklı Titrek Nefesli
Tonl
u

Sadasız

Sadasız
Sadalı
Sadalı

Dudak b P p m

Di -Dudak v( ) f

d
Di T t z s n

Di -Damak c Ç Ç
J
Ön Damak g K k h 1 r y

Art Damak

Gırtlak

2. Ünlü-Ünsüz Uyumu
Dilimizde ünlü uyumlarının yanı sıra ünsüz uyumu da vardır. Ünsüz uyumu:
Kalın ünsüzlerin kalın kalın ünlülerle, ince ünsüzlerin de ince ünlerle kullanılmasına
denmektedir.

3.Ünlü- Ünsüz Uyumunun Bozulması

Bölgemiz a zında bazı ödünç kelimelerde ince ünlünün yanında kalın bir
ünsüzün mevcudiyeti bu uyuma aykırılı a neden olur.

k lı (XV-7) k pe (XXXII-232)
 72

4.Ünsüz Benze meleri

Ünlülerde oldu u gibi ünsüzlerin de birbirine etkileri veye birbirlerinden
etkilenmeleri söz konusudur. Ünsüzlerin birbirlerine tesiri sonucu ünsüz
benze meleri ortaya çıkar. Hengirmen ünsüz benze melerini öyle açıklar.“Türkçede
sözcüklerde sert ünsüzlerden sonra sert, yumu ak ünsüzlerden sonra yumu ak
ünsüzlerin gelmesine ünsüz benze mesi denir.”50 Dilimizde ünsüz benze mesi
kelime ortasında veya kelime sonunda görülür.
4.1. lerleyici Benze me
-nl /-nn: Ara tırma bölgemizde akıcı patlamalı “n” ünsüzü, akıcı sızıcı
“l” ünsüzünü kendisine benzetti i görülür.
onnarı (VI-54)
bunnar (IV-62)
ni anıydı (LXV-22)
“Ünsüz benze mesi bazen kom u çift sesler bazen de kom u olmayan aralıklı
sesler arasında bilhassa görülür.”51
çarçafın”çar afın” (XL-27)
mangan”mangal” (IV-77)

4.2.Gerileyici Benze me
-l/s /-ss
assınlar”alsınlar” (XX-36) ossa”olsa” (XIX-21)
gessın”gelsin” (L-7) assın”alsın” (XIV-32)
assın (XII-11) bissin “bilsin” (LXIII-10)
- n/-nn
nne”i ne” (XII-3)

- s / -ss
yazmamıssın”yazmamı sın” (V-80)
görmisse”görmemi se” (XV-117)

50
Mehmet HENG RMEN, Türkçe Dilbilgisi, Engin Yay. Ankara, 1988, s.78
51
Ahmet CAFERO LU, “Anadolu A ızlarından ç Ses Ünsüz Benze mesi” TDAY Belleten 1958 s.2
 73

-rs /- ss
bissürü”birsürü” (XI-9)

-rl / /-ll
sepellerdı “seperlerdi”(XII-16)
içeller “içerlerdi”(XII-17)
edellerdı “ederlerdi”(IX-18)
gideller”giderler” (IX-7)
dellerdı “derlerdi”(XV-18)
-ts/-ss
yassın “yatsı” (XX-29)

4.3.Tam Benze me
Bu benze me olayında di er sesi etkileyen ses ve sesi tamamen etkisi altına
almı ve kendisine benze tirmi ve buna tam benze tirme denir.
inne”i ne” (XIII-3) yassın”yatsı”(XX-29)
yazmamıssın”yazmamı sın” (V-80) assın “alsın” (XII-11)

4.4.Yarım Benze me
Sözcükteki bir sesin yalnızca bazı nitelikleri yüzünden ba ka bir sese
benzemesine yarım benze me denmektedir
ombe (IV-54) indi (XLIV-2)
gon ılar (LXII-18) fırınçılar(LXIII-24)
tabançaynan (LXII-62)

5.Ünsüz Uyumu
Türkçede tonlu ünsüzlerden sonra tonlu tonsuz ünsüzlerden sonra tonsuz
ünsüzlerin gelmesine ünsüz uyumu denmektedir.
a a tır (XVI-32) yoktır (XXVI-26)
bo tır (XLIII-123) ge tınız (IX-28)
küfte (XV-100)
 74

6.Ünsüz Uyumsuzlu u
Bölgemiz a zında ünsüz uyumu pek sa lam olmamakla beraber daha çok
tonlula ma yönünde dikkati çekmektedir.
dü dı ı (XX-5) ga dı (XXXVI-9)
uffa dım (XLIII-114) tarihÇe (XXXII-83)

gökde (VII-53) tikdiler (XXXII-9)

gö dı (XIV-52)

7.Ünsüz De i meleri

7.1.Tonlula ma
Bölgemiz a zında tonlula ma olayları tonsuzla maya göre daha çok
görülmektedir. Standart Türkiye Türkçesine ba lı olarak tonsuz ünsüzlerin
korundu u örnekler son derece azdır. Tonlula ma kelime ba ında ya da hece ba ında
tonsuz ünlülerin tonlu hale gelmesi ile olu ur.
Bölgemiz a zında “k-> -, t->d-, p->b-, s->z-, k->g-,k-> ( )%*c( ,%*-(
eklinde görülmektedir.
k> de i imi: En yaygın ünsüz de i melerinden birisidir. Hatta ki ba lacı
bile bu de i ime ayak uydurmu tur.
ılcı (XX-133) umam(III.39) ız(I-3)

di at (XX-31) ır (I-58) arısı(II-3)

o ıla (XXXII-26) ılmaya(I-53) arda (II-2)

ura lı (XXXII-86) u ı(I-35) aderi (V-6)

azanı (IV-52) endıne(I-29) asır a (II-29)

a tı (IV-52) uyı(I-21) (I-2)

k>g de i imi:
gahvaltı (II-85) ge vede(LII-77)

ásger (XIX-48) gayıpmı (IV-94)

 75

gemik(XVII-56) g p (LIII-19)

k>K de i mesi:
beKlı (LXVIII-107) tüKKanım (IV-22)
gemiK (XVII-56) d KKa (V-62)
teKl.n (IV-58)

k> de i imi:

Bölgemiz a zında görülen bu de i iklik O uz Türkçesi’nin Eski Anadolu

Türkçesi döneminde de geni ölçüde görülmektedir. Bu konuda Muharrem Ergin u
bilgileri vermektedir.”Eski Anadolu Türkçesinden sonra Batı Türkçesinin Osmanlı
sahası lardan ayrılarak tamamiyle yönünde kalmı Azeri sahası ise ye dönmü

bulunmaktadır.”52 Bu de i im bölgemiz a ızında da görülmektedir. Bazı örneklerde

unlardır:
da ırdı (LII-25) ta siler (LXI-9

uffa dım (XLIII-116) tökece ler (XLIV-54)

verdi ten (IV-3) yu arki (V-25)

me set (XLIX-51)

ç> Ç
tarihÇe (XXXII-83)
ç>c
löbeTcı (XX-99)
çüTcü (X-5)

52
Muharrem ERG N, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay. stanbul, 1993, s. 86
 76

t>d
t-d de i imi kelime ba ında sıklıkla görülen bir de i medir. Bilindi i üzere
kelime ba ındaki t’ler Eski Türkçe’den Batı Türkçesi’ne geçerken geni ölçüde d’e
çevrilmi tir. Bölgemiz a zında da bu de i im kendini sıklıkla göstermi ve yazı
dilinden farklıla arak “t” ile ba layan kelimeler “d “ile kullanılmaya ba lanmı tır.

dav anı (XIII-1) da ırdıh (LII-25) dapmı (XLIX-5)

da (VII-104) dutmu (III-7)
duzla (II-57) dadlımız (XII-30)

p>b de i imi:
Daha çok ön seste görülen bir de i im olarak bölgemiz a zında kar ımıza
çıkar. Daha ziyade Azeri Türkçesi’nde görülen “b” yönündeki e ilim bölge a zında
da kendini gösterir.
bi iriyorsın (LXI-6) bi er (III-6)
bazarda (XVII.2) anteb (II-40)
barma ını (II-56) beKmez (IV-85)

s>z de i imi:
Umumiyetle bölgemiz a zında ilk seste veya son seste bulunur. Çokça
rastlanan bir de i im de ildir.
gırbıza (LXVI-17) zuga da (XI-7)

k> de i imi:
Bu de i iklik Batı Türkçesinde kelime sonunda görülen bir de i medir.”Bu
de i im Eski Anadolu Türkçesinde ve daha sonra da Azeri sahasında görülür.”53
Bölgemiz a zında da bu de i im “ ” yönünde kendini gösterir ve sıklıkla kullanılır.
a (IV-26) aya (LI-3)
gar a aya (XX-39) hazırlı (XLIV-53)

53
Muharrem ERG N, age. s.88
 77

bıça (XXXVI-26) ça (LXVIII-106)

yo (XXXV-10) fe at (1-57)
ba lı (LIV-57)

7.2.Tonsuzla ma
Tonsuzla ma: tonlu ünlülerin kendi kar ılı ı olan tonsuz ünlülere dönü mesi
olayıdır. g>k, c>ç ,d>t, b>p, >k eklindedir.

d>t de i imi
Eski Türkçede tamamen “t “yönünde olan kullanım bu gün yazı dilinde
“d “yönündedir.Bölgemiz a zında t’li kullanıma uygun birçok örnek bulmamız
mümkündür.
tükK nım “dükkanım”(IV-22) to tor “doktor” (IV-74)

tökersen “dökersen”(VII-42) tökmeye”dökmeye” (VI-34)

tenkını”dengini” (XLI-95) tikdiler”diktiler” (XXXII-10)
Tenı “ kadar” (I-27) temır “demir” (LI-2)
tamatisli”domatesli” (XV-24) tiken “diken” (LII-9)
tut”dut” (VII-4)

b>p
paca (LXV-38) piçahla (XL-26)
pirket (LXVI-43) pisiklet (XXII-13)

>k
hanki (XXXII-210)
c>ç
Genellikle +çı/ +çi yapım eklerinde görülen bu ses olayı bölgemiz a zında
Samsat yöresinde gözlenmektedir
fırınçılar (LXIII-24) gemıçı (LXVII-63)
 78

7.3.Süreklile me
Süreksiz ünsüzlerin sürekli hale gelmesidir. Bölgemiz a zında sıklıkla
kar ımıza çıkar.
k > de i imi:

Bölgemiz a zında oldukça sık kar ımıza çıkan bir ses olayıdır. Kelime
ortasında ve kelime sonunda sıklıkla görülmektedir. Bu de i im deta kuralla mı tır.
tökece ler (XLIV-54) gura lı (XXXII-94)

çı ıy dı (XLIV-1) gır (I-58)

yarpa (XLIII-172) yı ardı (XV-12)

yo dı (III-64)

k> de i imi:
a (IV-26) bıça (XXXVI-26)
aya (LI-3) ba lı (LIV-57)
ço (LXVII-106) fe at (XXXII-157)
hazırlı (XLIV-53) say ısızlık (LXIII-42)

ç > de i imi:
ge tı (LIV-2) a ma (XXXII-28)
gen ler (XLVIII-6) a a tır (XLVI-32)
ü (XIX-11) orba (LX-9)
keke (XLIX-16) gö dı (XIV-52)

p > v de i imi:
Bölgemiz a zında çok rastlanmayan bu de i im ara tırma sahamızda son
seste nadir olarak görülür.
mektuv (XVI-26)
g > de i imi:
pe embere (XLIX-14)
 79

g > de i imi:
bu lır (XV-51)

7.4.Süreksizle me
Sürekli ünlülerin süreksiz hale gelmesine süreksizle me denir.

f > p de i imi:
pabrikada(XLII-56)

j > c de i imi:
ciletin (XII-11) picamadan (XIV-13)

7.5.Dudaksıla ma
Ara tırma bölgemizde çok fazla görülmese de damak ünsüzü n di eti
ünsüzünün dudakla tı ı görülür. Bu olay iç seste görülür. Tahsin Banguo lu bu
konuda: “Bazı dudaksı sesler yan yana geldikleri ünsüzleri kendilerine benze tirerek
dudak sesi yaparlar.”54 demektedir.
n > m de i imi:
ombe (IV-54)
y > v de i imi:
bövıg (LXIV-22) köv (XXXIV-22)
Dudak ünsüzlerinin di er ünsüzlere dönü mesi bölgemiz a ızlarında
görülmeyen bir olaydır. Dudak ünlüleri korunmakla beraber indi (XLII-2)
kelimesinde bu koruma ortadan kalkmı tır.

7.6.Damaklıla ma
n > de i imi:

ze bılını (I-11)

54
Tahsin BANGUO LU, Türkçenin Grameri, TDK Yay. Ankara , 2004 s.109
 80

v > y de i imi:
pisgüyütden (XLVII-9)
öyınden (XIV-49)
y > v de i imi:
bövıge (LXIV-21)
kövden (XXXIV-2)
l > n de i imi:
bayınmı (LXIV-21)

7.7.Di er Ünsüz De i meleri

n>l : löbetcı (XX-99) k>g:elpiselig (XLIII-9)
r>l : çırçıl (XVII.60) l>n:mangan (IV.77)
l>n : nahna(XV-26) s>z:zuga da (XI-7)
r>l:mehlem (XV.38) ç> :he (III-48)

>h: hindi (II-77) y>l: golvermeye (II-78)

>g degirmanı (XXX-5) s>h :hır ızlar (VI-37)

d>n: yeti niginen (XX-46) s> : ohdım (XXI-8)

l>d :garandı (IX-11) > : e er(XXI-20)

n>y:öyden(II-51)

8.Aykırıla ma:
“Aynı veya yakın olan iki ünsüzün bo umlanma yerini ve biçimini
de i tirerek di er ünsüzden farklıla ma olayı olan aykırıla ma denir ki benze menin
zıddı olarak kabul edilebilir. Bu konuda Muharrem Ergin “Bazen bir kelimede yan
yana gelmi bulunan aynı cinsten iki sesin birbirinden ayrıldıkları, bir sesin
ba kala arak ikizlikten kaçtı ı görülür.”55 demektedir.
filcanı (XX-107) erzulumda (XX-26)

55
Muharrem ERG N, age. s.52
 81

9. Ünsüz kizle mesi

Bölgemiz a zında ünsüz ikile mesi olayı sıklıkla görülmektedir. Bir ünsüzün
yanında aynı ba ka bir ünsüzün türemesi olayı Azeri Türkçesiyle benzerlik
göstermektedir.

-f/ -ff uffa dım (XLIII-114) -f /-ff n ffıs (LXIV-25)

-m /mm amma (LXV-33) -z /-zz y zzıh (III-52)

s allı (LXVII-91) -z /-zz gözzel (III.-4)

-y /-yy peyyı (XI-7) -m /-mm t mmiz(XV-6)

-m /-mm h mmır (XII-4) -b /-bb s bbah (XLIX-25)

-Ç /-ÇÇ g ÇÇig (XV-6) -z /-zz g zzı a (LXVII-81)

- di at (XIX-29) /- ahTa (XLIII-132)

10. Ünsüzlerin Tekle mesi

Bölgemiz a zında ünsüz ikizle mesinin yanı sıra ikiz ünlülerin tekle ti i de
görülmektedir.Bu olay ikile me kadar yaygın de ildir.
-mm /m t mıs (III-18) -mm/ -m t hmül(LIX-15)

-k /-kk t kene (XXII-4) -v / -vv g vaT (IXVII-28)

-d /-dd m deT (XLIV-50)

11.Ünsüz Dü mesi
Bölgemiz a zında ünsüz dü mesi olayları bakımından çok çe itli örnekler
bulunmaktadır. Ba ta “y” ünsüzü olmak üzere , h, r, l ünsüzlerinin dü tü ü örnekler
bulunur.
11.1.Ön Seste Ünsüz Dü mesi:
y>Ø
Bölgemiz a zında en fazla dü en ünsüzdür. Ancak ön seste bu dü ü e fazla
rastlanmaz.
 82

sıfı “yusufu” (XXXII-135) lan“yılan” (VII-98)

zmesını”yüzmesini” (LX-7)

11.2.Orta Seste Ünsüz Dü mesi:

y>Ø
Bölgemiz a zında en fazla dü en ünsüzdür. Yarı ünlü, sızıcı bir ünsüz olması
nedeniyle ünlüler arasında zayıflamasına ve dü mesine neden olur.
ler “ eyler” (XLIV-55) re en”reyhan”(XVII-49)

g mı “koymu ”(XLIV-32) s h”siyah”(XLIV-42)

k fını “keyfini”(XXXII-15) p nır”penir”(XXXV-16)

le “ öyle” (X-28) d r “diyiyor” (XXXVI-37)

s le “söyle” (II-58)

r>Ø
Bölgemiz a zında görülen bu dü me iç seste çokça görülür. Özelikle imdiki
zaman ekinin üçüncü ahsında “r” ünsüzü dü mekte kendinden önceki ünlüyü
uzatmaktadır.

s a (I-42) bil yo (XIX-5)

t klon (IV-58) b (IV-82)

>Ø
Ünsüz dü melerinden birisi de sızıcı tonlu ünsüzün dü mesidir.
lım “o lum”(XIX-22) d r “di er” (XLIV-43)

le “ö le” (XXVII-16) retmenlerımın”ö retmenlerimin” (XXXIV-10)

z>/
Bölgemiz a zında seyrek olarak dü mektedir. Kalıpla mı olarak azcık
örne inde görülür.
cı”azcık”(XIV-19
 83

d>/
Bölgemiz a zında nadir olarak dü mektedir.
fenime”efendime”(XVIII.1)

n>Ø
s a”sonra” (XIX-15) s a “sana” (V-61)

v>Ø
v sesi iki ünlü arasında dü er ve kendisinden önceki ünlünün uzamasına
neden olur.
ç al(XLIII-137)

s ereKden(XLII.49)

k reme(LII.27)

h>Ø
Orta seste hece sonunda dü er.
p livanları (XIX-107)

g ve (LXI-6)

f>Ø
ç T (X-3)

ç Tçü (X-6)

I>Ø
g p (LIII-17) g vatı(II-81)

g h (XXXII-128)

k>Ø
l onta (XLII-33)
 84

11.3.Son Seste Ünsüz Dü mesi

t>Ø
t sesinin son seste dü me olayına sıklıkla rastlanmaz.
r sgeldi (LIX-21)

ç f (XIX-42)

h>Ø
Nadir olarak son seste dü mektedir.
all (LXVII-87)

I>Ø
n ssı (XXXVI-33)

y>Ø
“ ey” (XXXII-106)

b “bir ey” (IV-81)

n>Ø
Son seste “n” sesi kendinden önceki ünlü içerisinde erimektedir.
hem “hemen”(LXIII-32) ayn ”aynen” (LXV-6)

12. Ünsüz Türemesi

Bölgemiz a zında ünsüz türemesine sıklıkla rastlamaktayız. Alıntı
kelimelerin ses yapılarının Türkçe söyleni e uydurulması, ünlü-ünsüz ili kileri ya da
vurguyu artırma ünsüz türemesi olayının fazlala masına neden olmu tur. Özellikle
bölgemiz a zında vurguyu sa lamak için yapılan ünsüz türemelerine çokça rastlanır.

12.1.Ön Seste Türeme:

y Ünsüzü: Bölgemiz a zında çoklukla ön seste “y” türemesi görülmez. Daha
ziyade Gerger a zında bu türemelere rastlanmaktadır.
yesir (XLIX-46) yendı ( XLIII-86)
 85

h Ünsüzü: Ön seste “h” ünsüzünün türemesine sıklıkla rastlanmaktadır.

helbet ( V-53) hevet (XVIII-19) harı a ( V-21)
hema (XV-33) hamma (LXIV-17) halalah allah ( V-66)
n Türemesi: Çok fazla rastlanmayan ünsüz türemesidir.
nurfaya ( XLIII-177)

12.2. ç Seste Türeme:

y Ünsüzü: Bu türemeye ön seste olu an türemeye nazaran daha fazla
rastlanır.
ayılesi( XX-10 ) ikriyam ( XX-73)
hem iriyeler (XIX-7) neyettın (V-73)
b Ünsüzü:”Türkçede b ve p sesleri genellikle m+ sesinden sonra
türemektedir.”56 Bölgemiz a zında özelllikle Merkez a zında bu tür türemelere
sıklıkla rastlanmaktadır. Aynı zaman da “p” sesinden önce yada sonra “b” türemesi
görülür.
pambuh ( XXIV-6) kızambı ( XXII-11)

çapbıdım (XLIII-76) zobpa ( III-15)

topbı ı (III-21)

g Türemesi: k sesinden sonra kar ımıza çıkan bir türemedir.

Tokgaç ( XV-51)
12.3.Son Sete Türemesi
n Türemesi: Bölgemiz a zında bu türemeye sıklıkla rastlanır.
gibin (XV-11) diyin (XI-17)
m Türemesi Çok fazla rastlanmayan ünsüz türemesidir.
belkım (LVIII-35)

56
Hasan EREN, “Türkçede –mm>-mb Dıssımılatıon’u,” TTK Yay. Ankara 1960 s .1
 86

13. Yer De i tirme

Bir sözcük içerisinde kom u ya da aralarında mesafe bulunan iki sesin yer
de i tirmesine denmektedir. Ahmet Caferolu bu konuda unları söylemektedir.
“Yalnız Türk diline has olmayan ve bütün diller diyalektlerinde varlı ına bolca
rastlanan bu dil hadisesi imdiye kadar ancak kom u konu anlarla kom u olmayan
konu anlar arasında dü ünülmü tür.”57 Ahmet Cafero lu yer de i tirme olayını
sadece ünsüzler arasındaki de i me olmadı ını ünlüler arasındaki de i melerinde
görü me olarak kabul edilebilece ini belirtse de biz burada ünsüzler arasındaki
de i imi ele alaca ız.
Bölgemiz a zında göçü me olayı söyleyi kolaylı ına dayanır.
Örneklerimizde de görüldü ü gibi daha ziyade “r” ünsüzü ile “l” ünsüzünün yer
de i tirdi i görülür. Yer de i tirmeyi iki ekilde ele alabiliriz:
a) Ünsüzleri niteliklerini koruyan yer de i tirme olayı:

-l v- > -v l -l k > k l -fr- > -rf

hávla (XV-67) beklı (XLIX-33) surfamızı (XV-53)
-br- > rb- -ml- > lm -vr- > -rv-
ırbı ı(I-47) melmeketi(XLIX-33) arvaTların(VII-27)
gırbıza(LX-15) -lh->-hl-
- r- > -r - mehlem(XV-39)
dor ılır(XIX-21) - pr > rp
ar orsa (XXII-12) körpının (V-1)
yapra ı (VII-114)
torpa tır(XL-30)

b) Ünsüzleri yer de i tirme sonunda kısmen nitelik de i tiren yer de i tirme

olayları
-lg- > - l-
bu lır (XV-51)

57
Ahmet CAFERO LU, “Anadolu A ızlarında Metathese Geli mesi”, TDAY Belleten, Ankara,
1995 s.1
 87

-nl > -yn-

diynemi (VII-30)

-nl- > -yn-

göynı (VII-40)

- f- >- v -
kev (XX-152)

14.Hece Olayları
Adıyaman Merkez, K hta, Gerger ve Samsat yörelerinde hece kayna ması
hece yutumu olayına çoklukla rastlanır.
Hece kayna ması
Bölgemiz a zında iki ünsüz arasındaki orta hece ünlüsünün dü mesiyle ya da
iki ünlü arasındaki akıcı ünsüzlerin kaybolması durumunda hece kayna ması ortaya
çıkar.
14.1 Kelime köklerinde görülen hece kayna ması olayları.
a) Orta Hece Ünlüsünün Dü mesiyle
h kmeT (LIX-31) d Kge (XL-49)

g mtanım (XXXIII-7) z l a (XXXII-199)

h atı (XXXII-66)

b) Kelime Ortasında Ünsüz Dü mesiyle Olu an Hece Kayna ması

b nkının “benimkinin” (XLIII-153) k tledım “kilitledim”(IV-22)

m hlede “mahallede” (XV-2) s bisiz “sahipsiz”(XXXV-3)

t lezyonlar”televizyonlar” (XXV-32) nası “annesi” (XXXVI-1)

t bil “otomobil” (XXXII-163) tırdınız”oturdu unuz” (XLII-45)

 88

14.2.Ekle mede Hece Kayna maları

nerd sız”nerdesiniz” (L.19) gonu cim”konu aca ım” (II-24)

g r “koyar” (IV.68) g lmom “gelmiyorum” (II-24)

y im “yakayım” (III.12) bo ldim “bo altayım” (XI-11)

yı ıyo ”yıkıyoruz” (X-27) d yor “diyiyor” (IX-56)

EK L B LG S (MORFOLOJ )

1. S MLER
Bölgemizde kullanılmakta olan yapım ekleri Türkiye Türkçesi yazı dilinde
kullanılan eklerden farklılık göstermez. Ancak “Ses Bilgisi” bölümünde de
inceledi imiz gibi bu ekler çe itli ses de i ikliklerine u ramı tır.

1.1. simden sim Yapan Ekler

-çı / -cı : Meslek, alı kanlık, u ra ma gibi anlamlar katar. Bölgemiz a zında yazı
diliyle uygunluk gösterir. Bu ekin ince ünlüyle biten kelimelere bölgemiz a zında
kalın sıradan eklendi i görülmektedir. Samsat bölgesinde “c” sedasız ünsüzünün
sedalı olarak “ç” eklinde eklendi inde de saptanmaktadır.
sünnetcı (LXVIII-45) destancı (XX-145)
löbetcı (XX-99) çüTçü (X-6)
avcılı a (XXXII-23) ziraTcili i (XXXV-1)
falcılara (XXXII-165) fırınçılar (LXIII.24)
seyirci (XXXII-66) gemıçı (LXVII-62)
ö rencıler (XXXIV-9) a cılar (LXII-23)

-lık / lı : Meslek ismi, yer ismi, e ya ve araç ismi ile mücerret isimler yapar.

rehmeTlık ( XXXII-111 ) namazlı ( XL-59 )

hanalı ( XXXII-119 ) emeKlilıKden ( XIII-54 )

e la sızlıh ( XXXII-178 ) günlıK ( XLII-13 )

ayrımcılı ( XXXIV-23 ) ormanlı (XX-120 )

 89

elbiseliK (XL-8 ) hazırlı ( XX-131 )

pi manlı ( XXIII-9 ) de irmencılı den ( V-40 )

Özelikle inceleme alanımız olan Gerger yöresinde “k “ünsüzü tonlula arak”

g” ye dönü mektedir.
rehmetlig ( XLIII-123 ) keklig ( XLIII-151 )

nce sırdan kelimelere eklendi inde kalınlık-incelik uyumuna uymadı ı

durumlar gözlenir.
fegırlı ( LXII-48 ) sürmedenlı ını ( VIII-34 )

-lı: Bu ek sıfat olarak kullanılan vasıf isimleri yapmaktadır. Bölgemiz a zında

kalınlık incelik uyumuna uymadı ı gözlenir daha çok kalınla ma eylemi
göstermektedir. Dar yuvarlak ekillerinden ziyade düz dar ekilleri kullanılır.
guvveTlı (XX-16) geyılı (XIV-9)
beneKlı (XXXII-192) heveslı (XXV-13)
eTlı (XXV-50) ni anlıydım (XXXI-15)
daTlılar (X-32) tomatisli (XV-22)
gergerliyim (XLII-4) yemeKlı (XXXIX-24)
gıymeTlı (XXXII-1) so anlı (XLII-18)
anlı (XLVI-33)

Bölgemiz a zında sıklıkla kar ımıza çıkmasa da akıcı “n” ünsüzü ile biten
kelimelere “lı” eki eklendi inde ekin ön ünsüzü benze meye u ramaktadır.
ni annıdı (LXV-22)

-gil: Aile ve grup anlamı ta ıyan bu ek Türkiye Türkçesinde oldu u gibi

kullanılmaktadır.
gaynanamgile (LVI-63) celalgili (XXI-6)
annemgil (LXII-2) pa agil (LXIII-1)
a agil (XXXII- 148)
 90

-inci / üncü : Sıra sayısı bildiren bir ektir bu ek bölgemiz a zında kalınlık incelik
uyumu dı ında Türkiye Türkçesi yazı dili ile aynı ekilde kullanılır.
sekizinci (XXXVIII.1) doggızıncı (XX.68)
üçüncüsüne (XIX.12) birinci (XIX.16)
ikincisi (XIX.12)

-sız/siz –lı ekinin olumsuzudur. Bölgemiz a zında dar – yuvarlak eklini genel
olarak kaybetmi daha ziyade düz dar olarak kullanmı tır.
gafasız (VII-43 ) ya sız( XLII-46 )

heyırsız (III-56 ) duzsız ( XVI-19 )

ehla sızlı ( XXX-161)

-leyin /-layın /-nan /- nen Zaman zarfı olarak kullanılan bir ektir.
sabahnan ( XXI-44 ) ah amleyin ( IV-93 )
sabahleyin ( LXVII-221 )

-ca az / -cegez Küçültme, acıma, sevgi anlamları katar.

cariyecagızlar (VIII-1 )
adımca ız ( LV-35 )
-cı /-cık:

biricik ( XX-71
-ki Aitlik bildiren bu ek bölgemiz a zında da kalınlık incelik uyumuna uymaz. Hep
ince ekilde kullanılır.
zamanki (XXXIV-10) yuharki (V-25)
goynundaki (XX-76) lanınki (XVIII-14)

1.2. Fiilden sim Yapan Ekler

-ma / -me : Bu ek i ve kılı isimleri yapar bazı fiil ek ve gövdelerine gelerek kalıcı
isimler yapar.
dolmalı (IV-64) gızarTma (XXXVIII-8) gavurmalı (XV-24)
 91

-mak/mek: Türkiye Türkçesi yazı diliyle aynı söylenir, kalın sıradan kelimelere” ”

sesiyle de eklenir.
ça ma lıyı (XLIII-81) çalı meK (XXVI-27)

demeK (XLIII-114) evlenme (XVI-14)

yimeK (XV-112) evlenmek (XXXII-75)

-gın / -gin, –kın/ -kin : Bu ek yazı dilindeki kullanım ekliyle bölgemiz a zında
kullanılır.Bazı durumlarda k>g de i ikli i gözlenir.
kesgin (IX-63) kızgın (XIX-4)

-anak / -enek
gelenek görenek (XV-76)
-ı / -i
göri e (XX-29) dövi ler (XVIII-3)
gurulı ında (XXXII-149) gidi ımde (XXXII-58)
-ce /-ca eki:
e lenceyi (XVIII-75)
-maca/-mece
çarpmaca(XV-71)
govalamaca (XV-72)

1.3. sim Çekim Ekleri

1.3.1. sim Hal Ekleri

1.3.1.1 Belirtme H l Ekleri: Bölgemiz a zında belirtme h l eki yazı dilindeki
gibi kullanılır. Ses bilgisi bölümünde de gördü ümüz gibi bir kalınla ma temayülü
göstermektedir.
senı (I-16) elını (I-55) örtıyı (IV-48)
gendını (I-1) evı (III-77) benı (VI-43)
y me lerini (II-79) ifademi(IV-104) derdini(VIII-38)
 92

Belirtme h l eki yukarıda bahsetti imiz gibi bazı durumlarda kalınlık–incelik

uyumuna uymadı ı da görülür.
örtıyı (IV-489) tüyını (VIII-20) onı (I-24)
Gerger yöresinde bu ekin” n “ eklinde bazı örneklerde kullanıldı ını
görmekteyiz. Böyle bir durumda “i” eki dü mekte “i” nin görevini geriye kalan zamir
“n” si üstlenmektedir.
dilin “dilini” (XLIX-13) eya ın “aya ını”(LXVII-141)
minderin “minderini” (XLIII-26)
“Bölgemiz a zında Urfa bölgesinde de kullanılan belirtme h l ekinin –yı –yi
ekilleri de kullanılmaktadır. Bu durumda “n “ kayna tırma ünsüzü “y” eklinde
kullanılır.”58

diliyi (XLIX-13) gendiyi (LII-78)

Aynı zamanda bölgemiz a zında belirtme h l eki “-nı” eklinde de nadir olsa
görülmektedir. Bu durumda ”y“ kayna tırma ünsüzü “n” ünsüzüne döner.“Kars ili
Arpaçay sürmeli çukuru Azerilerinde, Azeri Türkçesinde oldu u gibi ünlü ile biten
kelimelerden sonra + nı belirtme h l eki görülür.”59 Bu kullanım daha ziyade Samsat
yöresinde görülmektedir.
sobanı(LX-6)
Belirtme h l ekinin dü tü ü durumlar da görülmektedir.
ganı (nı) (LVII-11) hangisi (ni) (LVII-19)

1.3.1.2. Yönelme H l Eki

Genel itibariyle yazı dilinden farklılık göstermez. Yaygın kullanımıyla +e , +a
eklindedir.
hasıra (I-1) yerime (III-38)
etrafına (III-6) guyıya (I-21)

58
Edip KÜRKÇÜ, Urfa A zı, TDK Basım evi, Ankara, 1991 s.28
59
Ahmet BURAN, Anadolu A zında sim Çekim (H l) Ekleri, TDK Yay. Ankara, 1996, s.101
 93

Bölgemiz a zında yönelme h l ekinin dü tü ü görülmektedir.

cebın “cebine” (XXXVI-39)
k hta “k htaya” (XXXVIII-3)

Kalınlık- incelik uyumuna uymadı ı durumlar da var.

oynıye (XLIII-144)

1.3.1.3. Bulunma H l Eki:

Ara tırma bölgemizde bulunma h l eki yazı dilimizdeki gibidir.-de-da
eklinde kullanımı daha fazladır.
havızda (I-12) ba ında (II-61)
çarda da (III-26) gonahda (I-29)

herkeste( LVIII-4) gerçekte (XXVII-25)

Bu ekin kalınlık –incelik uyumuna uymadı ı da görülür.
háfteda (XXXIX-12)
kövımızde (LXII-65)

Bulunma h l eki yerine bazen ayrılma h l eki kullanılır.

adıyaman elmacı köyınden do dım.

böyle l gantalarda közden yapılıyor.

Bölge a zında tonsuz ünlülerle biten kelimelere geldi inde tonlu olarak
kullanılmaktadır.
gökde (VII-53) çarda da (III-26) eyekda(LXVII-124)

mayısda (XXXII-3) zuga da (III-26) terefde (LXVII-69)

1.3.1.4. Çıkma H l Eki:

Çıkma hali eki olarak; -ten/-tan, -den/-dan eki kullanılmaktadır. Bu ek,

Türkiye Türkçesinden farklı olarak Eski Anadolu Türkçesi döneminde oldu u gibi
 94

ünsüz uyumu dı ında genellikle –d ünsüzüyle kullanılmaktadır. Bölge a zında

ayrılma hal eki yazı dilinden çok fazla ayrılık göstermez.
emmımden (II-11) benden (I-32) mesesten(X-17)

bazardan (III-88) gar ıdan (II-40) gerçekten(XVI-30)

Kalınlık incelik uyumuna uymadı ı da görülür.
terefdan (LXVII-69) emrınden (I-26)
Ayrılama hal ekinin bazı örneklerde tonlula tı ı görülmektedir.
mayısdan (XXXII-33)
tarihden (XXXII-220)
Bazen ayılma hal eki yerine bölgemiz a zında bulunma hal eki
kullanılmaktadır. Bu konuda Ahmet Buran“Çıkma halinde bulunma hali yerine
kullanılması özellikle Do u Anadolu a ızlarında yaygındır. Eklerin fonksiyonlar
karı tırılmasından ileri gelmektedir. Bu karı ıklıkta ET’de bulunma hali ekinin çıkma
hali yerine kullanılması da rol oynar.”60 demektedir.
gerger es ide biliy sın bir büyüK ehirmi .(LIV-26)

oca da ata dü mü yanmı .(LV-1)

1.3.2.Vasıta Eki:
Bu ek bölgemiz a zında +la,+/e,+dan,+nan,+nen,+n eklindedir.
-n ”Türkçenin temel ve eski vasıta hali ekidir. Anadolu a ızlarında sınırlı
sayıda ve özellikle zamanla alakalı kelimeler ve edatlarda kullanılır.” 61
ilkin(XL-43) ölen(XI-10)

-nen / -nan
Bu eki ile +n biçimin gerileyici ses benze mesi sonucunda –ınan /-inan olmu
ve daha sonra “i” sesi dü erek- nan eklinde ortaya çıkmı bir vasıta ekidir.
gi iynen(XX-119) senen(XIX-119)
çetenen (XIX- 114) öbırınen (XLIII-155)

60
Ahmet BURAN, age. s.233
61
Ahmet BURAN, age. s.236
 95

bıca nan (XXI-54)

- dan /-den, Tan / Ten

Bu ek bölgemiz a zında vasıta eki yerine kullanılmaktadır. la+n eklinde yer
alan l’nin –d/-t ünsüzüne dönü mesiyle ortaya çıkan eklidir.
zordan(XLIII-117) aya Tan(XLII-40) sabahdan (LXVII-203)

gaynandan(LXI-4) gözımden(LXVII-58)
--na /ne
aTna(XLVII-14)
-la / -le
sabahle(LXVII-229) duzla (II-57)
heybeyle(II-54) onınla (II-8) günlükcüyle(III-50)

1.3.3. E itlik Eki: Bu ek bölgemiz a zında ne soru zamirinin + ça ile

kalıpla masından meydana gelen neçe bünyesindeki soru anlamını kaybeder “ ne
kadar nice hepsi “ bütün anlamlarıyla kullanılır.

a ça (XX-97 ) neçeye (XIV-31 )

evelce (III-3 )

1.3.4. lgi Eki:

Bölgemiz a zında tamlama eki yazı dilinden farklılık göstermez.
nerenın ırmagıydı(LXVII-84) irinin kö güym (LXVII- 48)

a acın altına (LXIV-29)

1.3.5. yelik Ekleri:

Fonksiyon olarak yazı dilimizle aynı ekilde kullanılmaktadır. Ancak ses
bilgisinde gördü ümüz gibi ünlü uyumu kurallarına uymadı ı durumlar da
görülmektedir

I. Tekil ahıs (m): Yazı dilimizle uygunluk göstermekle beraber bölge a zında
kalınlık incelik uymuna uymadı ı durumlar da görülür.
 96

gözımı (XXV-15) möhrımı(XIX -23)

babam(II-78) garde m(II-3)

mısafırım (III-5) çocı larım(IX-8)

Aynı zamanda düzlük-yuvarlaklık uyumuna uymadı ı da görülmektedir.

Dar- yuvarlak ünlü yerine düz-dar ünlülerin kullanıldı ı görülmektedir.
torınım(XXIX-46) uçım(III-63)
II. Tekil ahıs (n): Bölgemiz a zındaki tekil ikinci ahıs iyelik eki yazı
dilindekiyle uygunluk gösterir .
gözın(II-16) hünerin (VI-19) gocan(V-34) baban(I-46)
Dü tü ü durumlar da nadir olsa gözlenir.
ni anlı(XL-29)
III. Tekil ahıs (ı) (sı): Bu ek fonksiyon olarak yazı dilimizle aynı ekildedir.
Ancak ünlü uyumuna uymadı ı durumlar da vardır.
derecesine (LXIV-14) kellesını (XX-55)
kö gını (LXVII-44) ömrı (XXXII-19)
gulı(I-1) gafası(II-42)
I. Ço ul ahıs (mız): Ses Bilgisi bölümünde de anlattı ımız gibi ünlü uyumuna
uymadı ı durumlara da rastlanmaktadır .
yerımız(I-43) goyınımzın(III-42)
a Tımız(I-15) yeme imizden(1-4)

II. Ço ul ahıs (nız): Bu ek yazı diliyle uygunluk gösterir.

bacınızı (VII-34) devenız(LXIV-6)

III. Ço ul ahıs (ları /leri ): Bölgemiz a zında ünlü uyumuna uymadı ı durumlar
da gözlenir.
hizmetlerı (L.XVI- 36) uy ıları (IX-19)
 97

1.3.6.Çokluk Eki:
Bölgemiz a zında da çokluk eki yazı dilindeki gibi +lar +ler ekiyle
yapılmaktadır. köylıler (LVI-32) düeller (XVI-12)
telebeler (XIX-64)
Ara tırma bölgemizde n ile biten kelimeler de çokluk eki eklenince ekin on
sesinden “l” ünsüzü benze meye u ratmaktır.
onnarı (VI-54) bunnar(IV-62)

1.3.7.Soru eki :
Bu ek bölgemiz a zında genel itibariyle tek ekilde kullanılmaktadır. Kalınlık-
incelik, düzlük- yuvarlaklık uyumuna uymaz.
este mısın ? (IV-42) sever mı? (IX-2) yer mı ?(IV-65)

Aynı zamanda bu ek kullanılmadan vurgu yoluyla da soru yapılır. Son hece daha
vurgulu söylenir ve soru anlamı sa lanır.
bu atı bize satmazs n? (XLIX -53)

Bu ekin bazen de ünlüsü kısalmaktadır. Bu söyleni e az da olsa rastlanılmaktadır.

ciddi m ?(LXIII-36)

Bazen de soru ekinin kullanılı yeri de i mektedir. Böyle durumlarda soru eki
“mı” ahıs ekinden sonra getirilmektedir.
Sen bunu bize satmazsın mı dediler. (XLIX-53)

2.F LLER

2.1 Çekimsiz fiiller

2.1.1. sim-Fiiller: Mastar eki olarak Adıyaman a zında yazı dilinden farklı
bir durum görülmemektedir. Yöre a zında, isim fiil eki olarak yazı dilinde kullanılan
–mek/-mak eki kullanıldı ı gibi bu eklerde bölgeye has ses de i imi meydana
gelmektedir. mek/-mak eki –me / -ma olarak kar ımıza çıkmakta; i levinde ise

ayrıcalık yaratacak herhangi bir de i iklik bulunmamaktadır. sim fiil eki olarak; -
me\-ma; -ı \-i ekleri de kullanılmaktadır.
-mak/-mek: Bu ekin k> de i imine u ramı ekliyle kalınlık-incelik uyumuna

uymayan durumları da vardır

 98

evlenmek (XXXII-75) çalı mak(XXVI-27)

çalı meK(XXVI-27) evlenme (XIV-14)

-ma/-me: Yazı dilinden farklılık göstermez. Fiillere gelerek fiil isimleri yapar.
gızarTma (XXXVIII-8) anlatmaya (IV-89) böyme (LXII-1)
sulama (XXIV- 9) gezmeye(XXXII-80) süslenmesini(VIII-27)

-i /-ı : En büyük özelli i bölgemiz a zında ince sıradan ünlülere kalın sıradan
eklenmesidir.
dövı ler(LXVIII-2) görı e(XX-29)

2.1.2.Sıfat-Fiiller:
Bölgemizde kullanılan sıfat fiil ekleri yazı dilinde kullanılanlardan farklı
de ildir. Ancak bu eklerin bazıları ses olaylarına u ramı tır. Sıfat-fiiller ” smin
önüne gelerek varlıkların hareket vasıflarını kar ılar. Varlıkları hareketiyle ifade
ederler.”62 Bu ekler unlardır;
-dık/-dik : Bu ek geçmi zaman bildiren sıfat fiil ekidir.
verdı ı (I-28) dedı ın (LXIII-19)
gördı ın (VIII-23) geldı ımız (XV-50)
bo ıldı ı(LV-9) götırdı ın(LXIII-46)
geldı ımız(XLII-13) bindi i(LXVII-74)
-dık eki, için edatıyla birliktede de kullanılır.
oldı ı için (XV-12)
Bu ek bölgemiz a zında iyelik ekleriyle kullanıldı ı gibi Gerger a zında
gibi edatıyla birlikte kulanılmaktadır.
dedı ın kibi(XLIII-103)

-dık geçmi zaman sıfat-fiil eki ta ıyan sıfat-fiilller, yazı dilinde oldu u gibi
a zılarda da ayrılma h li ekini alarak “sonra” veya “geri”edatlarıyla beraber çok
sıkça kullanılır. Bu yapı ve fonksiyonuyla ilgili olarak Ahat Üstüner u bilgileri
vermektedir: “Bu ekiller cümlede yüklemin belirtti i hareketin sıfat-fiil deki

62
Saadettin ÖZÇEL K, Urfa Merkez A zı, TDK. Yay. Ankara. 1997 s.15
 99

hareketin arkasında sonrasında meydana geldi ini belirten geçmi zaman zarfı
fonksiyonuyla kullanılır.”63
oldı Tan s a (XLIII-167) verdı Ten s a(IV-5)

o ıdı dan s a(XLVIII.34)

Aynı zamanda bölgemiz a zında –de/-da, dan/–den –nen /-nan ekleri ile
kullanılarak zarf-fiil görevinde kulanılabilir.
geldı ınde(XX-75) dövdı ınden(III-27)
söledı ınden(XIX-4) gördı ınen (XIX-52)
sarıldı ından(I-25) dedı ınden(1-50)
-acak /ecek: -acak eki Eski Anadolu Türkçesi döneminde seyrek olarak
kullanılmı tır. Gelecek zaman ifade eden sıfat fiil ekidir. ekil bakımından
bölgemizde iyelik ekleriyle -acak –aca ı ekillerinde görülür. Fonetik olarak
de i meler de gözlenir.
d rultacak(XXXI-208) alaca ı havlı(I-48)

goyaca yer( XI-11) övılecek seray(XXXII-14)

Bölgemiz a zında bazen “sıra” kelimesiyle birle erek zarf –fiil anlamı
kazanır.
ya aca ı sıra(XV-75)
-an /-en: Türkiye Türkçesi a ızlarında sıkça kullanılan ek, sıfat olarak kullanılan
kelimeler türetmektedir. Aynı zamanda nitelenen ismin dü mesiyle geçici isim
gibi kullanılan isimler yapar.
çı aran(XII-3) sarılan(XIV-50) yo ran(XV-63)

gelen(XX-64) çekilen(XIV-54) yapan(XXXIII-7)

-ası/-esi:
alasıca urd (L-11)

63
Ahat ÜSTÜNER, Anadolu A ızlarında Sıfat-Fiil Ekleri, TDK.Yay. Ankara 2000 s.126
 100

-mı
o ımı lar (LVI-44)

2.1.3. Zarf- Fiiller:

Zarf- Fiiller, Fiil kök ve gövdelerine gelir ve haraket hali ifade ederler. Fiilerin
zarf ekli oldu u için zarf fiil ismini alan bu ekler, bölgemiz a zında yazı diline
uygun kullanılır.
-ınca / ince : Bu ek kalın sıradan kelimelere kalın ünlülerle, ince sıradan ünlülere
ince ünlülerle eklenir ve zaman anlamı ta ır.
olunca (XXXII-94) alınca (XXXII-110) çı ınca (XLIII-87)

öldürünce (XXXII-125) diyince (XLIII-142) i itince (XLVI-21)

-ken
o ırken (XX-145) yaparken(XXXI-7) giderken(LIII-17)
çı arken (VIII-16) sayarken (VI-35) derken(IV-92)

-arak -/erek Bu ek bölge a zında fonetik de i melere u rayarak -ara / -ere

ekline dönü ür.

atara (LXII-5) diyerek (II-28)

galdırarak (XLIII-76) be enerek (LIV-63)

-maden / -meden
evlenmeden (XXVI-5)
bitmeden (XLV-11)

-ır –mez
gelir gelmez (LV-12)

-a -a
gaça gaça (LXVII-192)
gele gele (LXVII-175)
 101

-ıp
küsıp (IV-88) çekip (XIX-56) geyınıp (II-74)
binip (XIX-33) alıp (XIX-56) otırıp (XXXII-91)
edip(XIX-35) deyip (LVI-20) bi irip (XV-65)

-dı ında / -di inde: Sıfat fiiller bölümünde de anlattı ımız gibi –dik/-dık sıfat-
fiil ekine hal eki ve vasıta eki getirerek zarf- fiil anlamı ta ıyan ekler olu maktadır.
geldi inde (XX-75) söyledi inden (XIX-52) gördı ınen (XIX-4)
-dikten sonra : Sıfat-fiil ekine ayrılma h l eki getirilerek zarf-fiil anlamlı ekler
olu turulmu tur.

oldı Tan s a (II-6) galdı dan s a (XX-82)

2.2. Fiil Yapım Ekleri

Bu ekler bölgemiz a zında de i iklik göstermez. Yazı dilinde kullanılan ekler
bölgemiz a zında da kullanılmaktadır.

2.2.1. simden Fiil Yapan Ekler :

-la/-le : Foksiyonu bakımından yazı dilinden farklılık göstermez.
seslenme(IV-102) sulama (XXIV-9) canlanır (VII-115)
gurırlanır (XV-117) yolladı (XXVI-22) topa larsın (XXI-29)

-al/-el
ço aldı (XL-6) b aldolardır (XL-30) daraldı (LVI-25)

-er/-ar
everim(VI-57)

-a
kanadı.(LVII-11)
bo ama (LXII -44)

-le
iyle di(LIX-39)
 102

-sa
susardı ( LXII-46)

2.2.2.Fiilden Fiil Yapan Ekler :

Bu ekler bölgemiz a zında yazı dilinden farklılık göstermez.
–ıl/-il
geçilmiyor(XXXII-234) biçildi(XXII-19)
devrilmi (XXXI-230) sayılmaz (XXI-65)
birle tirilmi (XXXIII-5) gurıldı ı(XLII-49)

-dır/dir
doldırmı tı(XXXII-132) dönderor(V-24)
öldırıyor(XXXII-139) o ıdırsın(XXI-20)

evlendirdiler(XXV-18) bo aldırdı(XV-14)

-n
sı ındım(LX-7)
ör Tın dım (III-44)
-t
geçırt.(LXIV-13)
-ır
geç rırdı(LXVII-43)

geç rırdı(LXVII-106)

2.3. Fiil Çekimleri

2.3.1. Basit Kipler

2.3.1.1.Haber Kipleri

2.3.1.1.1. imdiki Zaman:

Ara tırma bölgemizde birden fazla imdiki zaman eki kullanılmaktadır.
Merkez a zında ve K hta a zının bir bölümünde imdiki zaman eki umumiyetle “o”
 103

ünlüsü ile kar ılanmaktadır. ahıs eklerinde ünlü bölümü dü er ve üçüncü ço ul

ahıs “-ız” yerine k/h getirilerek kullanılır. Bir ba ka deyi le –yor imdiki zaman
ekinin fonetik olaylara ba lı olarak farklı ekilleri ortaya çıkmı tır. Bölgemizde
Merkez a zı ve K hta’nın bir bölümünde kullanılır. Bölgemiz dı ındaki kullanım
yerlerini de Leyl Karahan öyle belirtmi tir. ”Kilis, Nizip, Halfeti, Birecik
a ızlarında imdiki zaman eki “–or “dur.”64

b lmom (VII-10) b glo (LX-26) sdon (II-35)

t Klon (IV-58) kok (XXVI-4) s tolar (IV-63)

Samsat yöresinde Gerger’in ve K hta’nın bir bölümünde merkeze ba lı

ndere, Elmacık köylerinde imdiki zaman eki –yor –yo- eklinde kullanılmaktadır.
atıyorız (XXXI-1) yapıyoruz(XIX-33)
der yo (XXVIII-2) duruyoruz(LIV-5)

birinci ço ul ahısta -ız yerine bölgemiz a zında – eki kullanılmaktadır

der yo (XXVIII-2) gidiyo (XXX-7) t tmuy (XXVII-22)

-i/-yi ekli de Gerger yöresinde kullanılmaktadır. Urfa, Diyarbakır

a ızlarıyla ortak kullanılan bu ek bölge a zında pek yaygın de ildir. Azeri
Türkçesiyle benzerlik gösterir.
goy dim (XLIII-4) gid dim(XLIII.39) galiy (XLII-32)

yapıy (XLII-31) apar dim(XLIII-29)

imdiki zamanın olumsuzu

imdiki zaman ekinin olumsuzu yazı dilinde oldu u gibi –ma –me ekiyle
yapılır. Bölge a zında kullanılan –i /-iy eklerinin ünlüler çekim sırasında birle ir
olumsuzluk eki olur hem de zaman ifade eder.

64
Leyl KARAHAN, age. s.173
 104

bilm yem(XLIII-34) b lmom(I-52) bilmiy m(XLII-7)

g lmom (II-24) ç lı mor(II-42) seslenmo (IV-92)

2.3.1.1.2.Görülen Geçmi Zaman Eki

Yazı dilinden farklılık göstermeyen görülen geçmi zaman ekinin d’li ve t’li
ekilleri kullanılmaktadır.
aldık(XXXIII-3) geldim(I-2) atladılar (I-22)
gitTim(II-14) sı ındım(VIII-6) usanmı tı (VI-58)

Ancak bu ekin ünlü uyumuna uymadı ı durumları da vardır. Kalın ünlülü

olanlara ince, ince ünlülü olanlara kalın, yuvarlak ünlülere düz ekilde eklenerek
uyumu bozdu u görülür.
dü dı (LXV-163) gördük (III-28) yaptug (XLIII-58)
Görülen geçmi zamanın birinci ço ul ahıs eki - /-g olarak da kar ımıza

çıkar
yaptug (XLIII-58) gördük (III-28) aldık (XXXIII-3)
etdu (XLIII-147)

Kalınlık incelik uyumuna uymadı ı durumunda vardır

ba lardim (XLV-3) topluyordik (XlV-4)

2.3.1.1.3.Duyulan Geçmi Zaman

Duylan geçmi zaman bölgemiz a zında yazı dilindeki gibidir. Ancak
kalınlık-incellik uyumuna ve düzlük- yuvarlak uyumuna uymadı ı durumlar da
gözlenir.
gecmi (1-I) ba lamı (I-2) ba mı (I-2)

gitmi (II-17) çe mi (III-46) yo ırdım(III-54)

Ancak yazı dilinde farklı olarak birinci ço ul ahıs “–ız” yerine “ ”ekinin de

kullanıldı ı durumlara rastlanır.

 105

almı ı ( XXI-22) yapmı ı (XV-121)

2.3.1.1.4.Geni Zaman
Geni zaman kullanımı bölgemiz a zında da yazı dilindeki gibidir.
olır (I-17) goyar (III-17) suvar (III-50)
verim (II-3) otırırlar (I-49)
Bu zamanda bölgemiz a zında I. ço ul ahıs eki k/h eklinde kar ımıza
çıkmaktadır. Aynı zamanda kalnlık- incelik uyumuna uymadı ı durumlar da
görülür.
atarik(XXXIX-15) ba arı (XX-23)

açarik(XXVI-32) alırı (XX-24)

Geni zamanın, olumsuz di er ahıslarının çekimlerinde, yazı dilinde

oldu u gibi –mez\-maz eki kullanılmaktadır; fakat I. ço ul ahıs çekimlerinde bazen
–ma olumsuzluk eki bazen de –maz olumsuzluk eki kulanılabilir.
yumazı (IV-60) gurtılmazı (XX-66) bilmezı (XIX-9)

Ço ul üçüncü ahısta ilerleyici ses benze mesine olur .

ula ıllar(VII-49) gor allar(IX-20)

2.3.1.1.5.Gelecek Zaman
Bölgenin a zında imdiki zaman eki gibi en çok yapısal de i iklik gösteren
eklerdendir.-ece, -ice, -ace, -aca, -aci, -ecek -acak eklinde kar ımıza
çıkmaktadır.
Özellikle merkez a zında gelecek zaman ekinin birinci ahısında” “ünsüzü
dü er. kazan cim (II-44) gonu cim(II-24)

çalı cim(II -44) ol cim(XIX-57)

Gerger a zında bazı örneklerde “a” ünlüsünün daraldı ı ve “a”nın “i” ye

dönü tü ü görülür.
sat cam(XLIII-121) ver cehsin (XLIII-212)
 106

Gelecek zaman eki yazı dilinde oldu u gibi 1. ahıslarda ecek/acak eklinde de
görülmektedir.
içece im(VIII-30) gidece im(XVII-208) vereceyim(XXXVI-37)

kinci tekil ahısta -eceK -acaK eklinde kullanılmaktadır . Kalınlık – incelik

uyuma uymadı ı durumlarda gözlenir. Ekin son ünsüzünde de i me görülür. k
> olur.

yapaceKsin(XIX-26) alaca sın(II-63)

vereceKsin (XIX-2) getirmeyece sın(II-75)

endırece sın(II-73)

kinci tekil ahısta da birinci ahısta oldu u gibi ekin birinci ünlüsü i ‘ye
dönü ür
verice sın (XLIII-212)

üçüncü tekil ahısta gelecek zaman eki – - K eki olarak kullanılır.

sürece (IV-91) çıhaca (IV-70)

yapacaK(LVI-48) yiyeceh(I-31)

2.3.1.2. Dilek Kipleri:

2.3.1.2.1. stek kipi:

stek kipi bölgemiz a zında yazı dilinden faklılık göstermektedir. Ünlüyle
biten fiil tabanlarına “y “ünsuzüyle birlikte ahıs ekinin ünlüsü de dü mü ve –
im ekinde kullanılm tır.
y pim (XIX-59) ç him(II-16) g dim (II-55)

b sim(II-57) suv yim(III-48)

Aynı zamanda Diyarbakır, Urfa a zında oldu u gibi ”e“ eklinde de

bölgemizde kullanılır. Burada “m” ekinin zayıf kaldı ı daraltıcı tesirinin olmadı ı
durumlar da gözlenir.
 107

gidem(XLIII-90) verem(II-38)
edem(LII-16) çarpam (XLII-78)
stek kipinin yazı dilinden ayrılan bir özelli i de ço ul birinci ahıs halidir. Bu
ek -alım /-elim eklindeyken bölge a zında “a ” eklindedir. Ancak h art- damak

ünsüzü kalınla tırma etkisini göstermez. nce sıradan kelimelere de ulanır.

nede (IV-59) baho (VX-21) yiye (IV-26)

yuya (IV-54) ata (I-7)

2.3.1.2.2. Emir Kipi:

Emir Kipi yazı dilinden farklılık göstermez. Bu kipte ahıs eki aynı zamanda kip
eki olarak da görev yapar. Öte taraftan tekil 1.ve ço ul 1. ahısın çekime
girmemesi bu kipin tipik ve özelliklerinden birisidir.
gidin(IV-52) ba ın(IV-6) geys n(II-67) g (II-66)

gelsın(II-67) gurılsın(VI-40) bıra ın(V.54)

toplayın(VIII-8) ya ayın(VI-54) get(II-32) yap (II-38)

evlen(II-48) görı (II-27)

2.3.1.2.3. art Kipi :

art kipi bölgemiz a zında farklılık göstermez. Ço ul birinci ahısta k>

de i imi vardır.
Gelirse (II-56) seslenmese (XXXII-125) dövsem (III-32)

2.3.1.2.4.Gereklilik Kipi
Gereklilik kipi lazım kelimesiyle; -malı/-meli anlamını vermektedir.
o ıması l zım(XV-93)

2.3.2. Birle ik Kipler

Bölgemiz a zında da fiillerin birle ik çekimleri kullanılmaktadır. Bu kullanımda
yardıma fiil –imek’tir. Bu ek bazen ekle erek”i” si dü er,bazen de “i” yi korur.
Fiilerin birle ik çekimlerini öyle açıklayabiliriz:
 108

2.3.2.1.Hik ye:
Basit çekimli fiilere “-dı”,”-tı” eki getirilerek yapılır.
yapardik(XLV-2) ayrılmamı Tım(XLIII-107) gaçırmı dım(LXVII-120)
ba lardım(XLV-3) vurırlardı(XLIII-60) getırırse(LXVII-11)
bıra mı dım(XLII-73) dinlerdı (XLII-82) gelmezdı(LXVII-102)

çı ıyadı (XLIV-1) gelmezdı(LII-19) geçırırdı(LXVII-60)

2.3.2.2.Rivayet :
Bölgemiz a zında rivayet çekimi hik ye gibi sıklıkla kullanılır. Bazen kök ses
dü er ve kalıpla ır.

ölece mı (IV-63) g lolarmı (VII-2)

g zolarmı (VII-34) s yolarmı (VIII-29)

2.3.2.3. art :
Bölgemiz a zında art çekimi yazı dilindeki gibidir.
kesersen (IX-49) alırsan(X-23)
getırırsen(I-15) görmı se(V-69) gösterorsa(VII-14)
seslenirse(IV-91) olırsa(VI-16) eTmı sel(VII-38)
tökersen(VII-42) gelirse(VII-51) getirmezse(VII-113)

2.4.Yardımcı Fiiller

2.4.1. simlere Gelen Yardımcı Fiiller

Yöre a zında yardımcı fiil olarak; etmek, olmak yardımcı fiillerinin kullanıldı ı
görülmektedir.
fet etTiler(XLIX-74) emreTdı(LXIII-13)
 109

zanneTmı (LXIV-36) ikayet etmedi(LVIII-9)

affeddirim(LXIV-34) gabıl eTmem(LXIV-28)
2.4.2.Fiillere Gelen Yardımcı Fiiller
Dilimizde fiillere bil-, ver-, dur-, yaz- gibi yardımcı fiiller eklenerek süreklilik,
yeterlilik, yakla ma, tezlik anlamı ta ıyan kurallı birle ik eylemler yapılır.
gel mo (VI-5) anlayamazsın(V-11)

olabilir mi(IV-36) göremezsın(XIL-52)

açabilen(VI-31) anlayabilirsin(VII-16)
virevireydi (XVIII-172)

2.5.Ek fiil
simlere gelerek onları fiille tirmektedir. er mek eklinde Eski Türkçede kullanılan
imek-fiili bölgemiz a zında da yazı dilindekine uygun kullanılır.
2.5.1.Geni zaman:
gibiyim (I-56) köyındeyim (LIV-1) böyıgım (XLIII-116)
seyirciyim (XXX-66) mara lıyım (XXXII-63)
Olumsuzu da de il kelimesi ile yapılır.
annem de ilsin (L-6) le de il (XLIII -117) ocam de ilsin(VII- 106)

2.5.2.Ö renilen Geçmi Zaman

vali imi (XXXII- 18) gasapmı (III-16) günahmı (II-1)
eymi (VI-22) böyıgmı sın(XLI- 106) gayıpmı (IV- 94)
2.5.3.Görülen Geçmi Zaman
Bi iydim (XLIII- 113) kibiydi (XLIII- 135) zamandı (XLIII- 160)
Bizimdi (XLIV -34) güzeldi (XLII- 28) rampa idi (XLIV-11)
ba idi (XLIV- 33) babamdı (VII- 95) dolıdi (XLV -11)

2.5.4.Ek Eylemin Zarf –Fiili

konu madayken (IV- 67)
bo ımken (IV -110)
 110

3. SIFAT
Varlıkları niteleyen veya onları belirten kelimelerdir. simleri niteleyen ve
belirten bu kelimeler bölgemiz a zında yazı dilinden pek farklılık göstermez.

3.1.Niteleme Sıfatları
Varlıkların rengini durumunu biçimini bildiren sıfatlardır bu sıfatlar bölgemiz
a zında ses de i ikli i dı ında farklılık göstermez. Bu ses de i ikli ine u ramı
sıfatların bazılarını buraya almayı uygun gördük.
gara me mud (XLIII-35) çetin b yerin ızı (XLIV-31)

gevende hamo (XLIII-155) ar a apı (LIV-66)

tamatisli küfe (XX-30) cılız aTlar (XX-30)

ya ız at (XX-77) yüce da XX-86)

3.2.Belirtme Sıfatları
Varlıkları sayı, i aret, soru yoluyla belirleyen sıfatlardır.

3.2.1.Sayı Sıfatları: simlerden önce gelerke onları sayı yönünden

tamamlayan sıfatlardır. nceleme bölgemizde asıl sayı sıfatları, sıra sayı sıfatları,
kesir sayı sıfatları olmak üzere üç çe it sayı sıfatı örneklerine rastlamaktayız.
3.2.1.1.Asıl Sayı Sıfatları:
üç tane (I-2) iki tane (II-1) gır dene (XX-57)

gır gün (I-58) dört aya ı (XLIII-18) otız do ız aTlı (XX-67)

iki ya ında(XX-106) yeddi çocı ım(XXIII-20)

3.2.1.2. Sıra Sayı Sıfatları:

ikinci söz (XIX-39) üçüncü gaT (XIV-16)

3.2.1.3: Üle tirme Sayı Sıfatları:

birer ma aza(VI-59) iki er üçer vidon (LXVII-3)
 111

3.2.1.4 Kesir Sayı Sıfatı

yüzde elli i siz (LVI-30)

3.2.2. aret Sıfatları: Varlıkları i aret ederek belirten sıfatlardır.

bu herif (III-1) bu adam XXII-6) bu gar a aya(XX-34)
öbır bacısına(III-24) bu seviyeye (XXII-14)
bele adamlar (XXI-64) o zaman (XX-140)
o ça da (XX-127) u durumlar (XIX-29)

3.2.3.Belirsizlik Sıfatları: simleri kesinlik belirtmeksizin belirten sıfatlardır.

bir yer (LV.- 16) felan kimse(IV- 13)
bazı eylerden (XXXII- 40) filan bahçede (VI- 37)
ba ga ses (II -64)

3.2.4.Soru Sıfatları: simleri soru yoluyla belirten sıfatlardır.

ç do ım (XXX-19) nasıl bir yer (LV-16) hangi taraftasınız (IX-29)

4.ZAM R
Bir ki iyi ya da nesneyi kar ılayacak onun yerini tutan kelimelere zamir
denmektedir. Bölgemiz a zında zamirlerin kullanımı yazı dilinden faklı de ildir;
ancak ses farklılıkları görülür.
4.1. ahıs Zamirleri: Ki i isimlerinin yerine kullanılan zamirlerdir. Altı tane
ahıs zamir kullanılmaktadır.
I. Tekil ahıs Zamiri: “ben” eklinde kullanılan bu zamire gelen ekler genellikle
kalınla maktadır.
benım (I- 51) benı(II- 78)
Yönelme eki geldi inde de i ime u rar
bana (I- 54) baa(LXVII- 155)
II. Tekil ahıs Zamiri: Bölgemiz a zında sen eklinde kullanılır. Bazı eklerin
ulamasında kalınla ma gözükür.
senı(I. 16) senın(VII- 25)
Bu ahısta e yönelme hali ekini aldı ında “n” ünsüzü dü mektedir.
 112

saa(V-61)
III. Tekil ahıs Zamiri: Kullanım ekli o’dur. O zamirine ek geldi inde bazı
fonetik de i meler olur. Genelde düz-dar ünlü olarak belirtme hal eki ulanmaktadır.
onı(VII-41) ona(VII-21) onınla(VII-61)
I. Ço ul ahıs zamiri yazı dilinden fark göstermez.
bizim(L-15) bize (XIX- 28)
ll. Ço ul ahıs Zamiri: siz ahıs zamiri olarak kullanılır. Yazı dilinden faklılık
göstermez.
sizin (l.10) sizden (V- 16) sizi (VI-52)
lll . Ço ul ahıs Zamiri: Yazı dilinden faklılık göstermez.
onları (V-25) onların (VI-65) onnarı (VI-54)

ahıs zamirlerinin isim h l ekleriyle çekimlenmesi:

ahıs Yön. Bul. Ayr. Bel. Tam. E t. Vasıta

Zamirleri

ben Bana Bende Benden Beni Benim Bence Benle

Baa Benden

Sen Sana Sende, Senden Seni Senin Sence Senden

Saa Senı Senle

O Ona Onda Ondan Onı/ Onu Onun Onca Ondan

Onın Onla

Biz Bize Bizde Bizden Bizi Bizim Bizce Bizden

Bizle

Siz Bize Sizde Sizden Sizi Sizin Sizce Sizden

Sizle
 113

Onlar Onlara Onlarda Onlardan Onları Onların Onlarca Onlardan

Onnara Onnarda Onnardan Onnarı Onnarın Onnarca Onnardan

Onlarla

Dönü lülük Zamiri: Bölgemiz a zında dönü lülük zamiri kendi, gend gibi

ekillerde kar ımıza çıkar.

gend nden (XLlll- 139) gendne (X LVI-. 10) kend n (XVII-.21)

Dönü lülük zamirinin çekimi öyledir:

gend m kendim

gend m kendin

gend s gendiyi kendisi

gend mız kendimız

gend ler kendileri

Aynı zaman da kendi/gend dönü lülük zamirinin bölgemiz a zında de i ik

kullanımı vardır.

gend gend ne (III-5)

san sana (metin dı ı derleme )

banbana (metin dı ı derleme )
 114

4.2. aret zamirleri: Varlıkları, genellikle adlarını söylemeden gösteren

kelimelerdir. aret zamirlerinin çekimi öyledir:

aret Yön. Bul. Ayr. Bel. Tam. Vasıta

Zamirleri

bu buna bunda bundan bunu bunun benle

bunı bunın

u una unda undan unu unun unla

unı unın

O ona onda ondan onı/ onu onın onla

onun

Bunlar bunlara bunlarda bunlardan bunları bunların bunlarla

unlar unlara unlarda unlardan unları unların unlarala

Onlar onlara onlarda onlardan onları onların onlarla

buna (VII.87) unu(LVI-34)

ordan (I-11) bunnarı (I-42)
budan (IV-114) ura (VII-87
bunı (IV-105) onı (I-23)

4.3.Belirsizlik Zamirleri: Bölgemiz a ımızda belirsizlik zamirleri yazı

dilindekilerle aynıdır. Ancak bazı fonetik de i imler görünmektedir.
 115

birisi ( LX-17) herkes (LXV-56) bi iyi (XI-15)

birisinin (LXV-13) birini (IV-68) bazıları (LIX-52)

4.4.Soru zamirleri: simlerin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.

Senın uçun neydı (II-81)
Selamı kime verdın (IV-14)
ey ben-i insan ne yazon (V-4)
gız sen nerde gezon (IV-107)
gocan nerde (V-34)
bilon mı bunnar kim? (VII-93)
yavrılarım nerden geçtınız? (IX-28)

5. ZARF

Zarf fiillerin, fiilimsilerin sıfatların ya da görev olarak aynı olan kelimelerin

anlamlarını yer-yön,zaman durum, miktar soru yönünden belirleyen kelime türüdür.
Bölgemiz a zında zarflar kullanım olarak çok fazla faklılık göstermez.
5.1.Yer-yön Zarfı: Eylemin yapılı yerini veya yönünü belirten zarf
çe ididir. “ smin ayrılma, bulunma, yönelme h llerin almı kelimelerle fiilin
anlamını tamamlamak üzere kurulan di er açıklayıcı kelime ya da kelime grupları
da ve zarfı olarak görev yapar”65
a a ı (XLVI-200) burya (LXVII-146)
içeri (LXVII-109) yukarı (LXVII-177)
orya (LXVII-135) dı arı (III.60)

5.2.Durum Zarfları: Hareketin ne durumda yapıldı ını belirten zarflardır.

be leye be leye (LXVII-154) aça aça (LXVII-192)
gürrüdene (VII-76) gürıledıyerek (VII-68)
belelikle (IX-5) bele (XLI-80)
65
Muki SA IR, age. s.148
 116

yerı e yerı e (XLI-82) usılcana(XIV-51)

geze geze (V-1)
pırıl pırıl(LV-26)

5.3.Azlık Çokluk Zarfı: Sıfatları, fiilleri ve kendi türünden kelimeleri azlık

ve çokluk bakımından kısan ya da güçlendiren kelimelerdir.
birez (XLIV-59) epeyyi (V-42)
doyınca (III-33) acı(XIV-19)

5.4.Zaman Zarfları: Fiilleri zaman yönünden tamamlayan zarflardır.

Geçmi , imdiki ve gelecek zaman kavramlarında bir sınırlama getirir ve süre koyar.
bu gece (VI-24) hindi (II-77) sabahnan (XVII-105)
imdi(LXV-135) yarın (XLVI-69) sabah erkenden (XLIV-2)
yazın (XLIV-12) ikindi (XLIV-24) kı ın (XLV-5)
lenden sonra(XLIV-36) böyın (IV-91) ah amleyin (IV-93)

5.5.Soru Zarfı: Fiilleri soru yönünden tamamlayan zarflardır. Soru zarfları

bölgemiz a zında yazı dilindeki gibidir. Ancak fonetik de i iklikler gözlenir. Soru
zarflarında Azeri Türkçesinden neçe? kelimesinin inceleme bölgemizde de,
kullanıldı ını görmekteyiz.
niye odın ya im? (III-11) ne d r içeri gidip gelen (V-10)

niye götürmüyorsunuz(XLIV-4) niye otıronız(V-10)

ne gez sin (XLIX-45) nasıl ede (IX-34)

n çe olırsa (XIV-34)

6 .EDATLAR:
Tek ba ına anlamları olmayan yalnızca gramer görevleri olan kelimelerdir.
Kelime, kelime gruplarının ve cümlelerin kullanılı larına ve ifade kabiliyetlerine
yardımcı kelimelerdir.
 117

6.I. Ünleme Edatları

Bu tür edatlar; sevinç, öfke, keder, nefret, heyecan co kunluk gibi ruh hallerini,
tabiat seslerini, ifade eden kelimelerdir.
Ünlem Edatlarını be gurupta incelememiz mümkündür:

1 .Ünlemler
Ansızın meydana gelen a ma, korku, sevinme, kızma gibi duygularla tabiat
seslerini ifade eden ünlemlerdir.
pnr (I-1) yav (I-5) arp (I-22) h (I-26)

ee (I-27) ohooo (I-33) b (III-10)

2 .Seslenme Edatları: Hitap, ça ırma edatlarıdır.

anm (II-9) aney (II-21) hele (II-48)
h dı (II-37) hadıyın (I-7) kele (II-52)

3 Sorma edatı: Sorma ifade eden soru için kullanılan edattır.

mı soru edatı: Ek halindeki edattır:ancak kendinden önceki kelimelerle

biti ik imlası olmayan bir edattır. Bölgemin a zında ünlü uyumları dı ında farklılık
göstermez.
ze met olmaz mı (I-42) heste mısın ne? (IV-42)

hásTa yer mı? (IV-65)

4. Gösterme Edatları: Bir eyin konumu belirtmeyi amaçlayan edatlardır.

aha (V-63) ahan (XLIV-14) i te (LIV-31)
e de (XXXII-40)

5.Cevap Edatları: Tastik veya red ifade eden edatlardır.

peki (I-21) ha (XLII-72) t b tabi(XLIII-135)

helbet (XVIII-72) he(XLIII-89) yo (XLIII-110)

 118

tamam (XIV-23) evet (V-40)

6.2.Ba lama Edatları: Kelimeleri, kelime gruplarını, cümleleri anlam ya da ekil

yönünde ba layan edatlardır.
yalanız (XIX-8) hatda (LII-54) e er (LXVII- 101)
zata(zaten) (LXV.12) ege”eger”(LXVII-27) madem (VII-79)
fa at (LVI.15) hema (LXV-27) amma (XXXII- 8)
e (XXXII-184) çünkü (XXXII-27) hama (XXXVI-5)
bilahare (LX-10)

6.3.Son Çekim Edatları:

kepçeynen (XLIV-49) zordan (XLIX-71)
bu dayla (XLIV- 13) piçahla (XL-26)
zorna (LXV-16) o lıynan (XLVI-17)
tabançaynan (LXI-57)
le edatı bölgemiz a zında çok kullanılan bir edattır. Bu edat bölge a zında
–ınan/-inen, -nen-nan eklinde de görülmektedir.
ben kibi(XLIII- 66) keklik gibi (XVII-24)
kör gibi (XLIII- 78) çıhacah gibin(XV-111)

Bölgemizde gibi edatı benzetme, kar ıla tırma anlamında kullanılan bir
edattır. Özellikle Gerger a zında sedasızla arak ” kibi” eklinde kullanıldı ı
gözlenmektedir. Merkez a zında “n” eklenerek gibin eklinde de kullanılır.
kadar edatı bölgemiz a zında genelde sedala mı tır. Anlatıma, kar ıla tırma,
ölçü, benzerlik, nitelik anlamları katmaktadır. Genellikle ünlülerinde incelme
temayülü gözlenir.

urya geder(LXVII-97) gurtılana g der (VII-106)

ah ama geder(LXII-92) o g der(XVI.5)

 119

Aynı zamanda “Tenı” “denı” kelimeleri bölgemiz a zında “kadar” anlamında

kullanılır.
verdı ı Te ı (verdi i kadar) (I -27)

Bölgemizde a zında eçen, kadar anlamında kullanılmaktadır.

on gün eçen (XII-12) biçene eçen(XXI- 41)
Ara tırma alanımızda diyin, deyin <diye, diyerek anlamında kullanılan
aslında zarf fiil fonksiyonunda olan kelimenin son çekim edatı olarak kullanıldı ı da
görülür. “E.T’de “tiyin” eklindedir.
Köktürk yazıtlarında:”Türk budun alt küsi yok bolmazun tiyin” eklinde
kullanılmaktadır.”66
adı ramazan diyin almadım ” adı ramazan diye almadım” (XI-16)
gazanın dibi dutmaya diyin”kazanın dibi tutmaya diye”(XX-47)
U runa, amaç, neden, özgülük anlamında kullanılan bir edat olan için edatı
bölgemiz a zında çün, üçün, uçun, için eklinde kullanılır. Bazen söyleni esnasında
edatın ilk ünlüsü kısalır ya da tamamen dü er.
senin ba ın uçun (XIII-6)
ba ı için (XIII-2)
geldi i çün (XV-40)

oldı ım çün (XV-116)

onın çün (XXXII-203)

CÜMLE B LG S (SENTAKS)

1.Kelime Grupları

Tek kelimenin kar ılayamadı ı nesneleri ve hareketleri kar ılayan birden fazla
kelimeden olu mu dil birlikleridir. Bu gruplar tek bir kelime gibi i lev görürler ve
tıpkı isimler gibi çekime girerler. Sonlarına getirilen i letme eki bütün gurubu kapsar.
Bu guruplarda bir asıl bir de yardımcı unsur bulunmaktadır. Bu guruplarda yardımcı
unsur önce gelir; daha sonra asıl unsur gelir.
66
Zeynep Korkmaz ,Türkiye Türkçesi Grameri, TDK. Yay. Ankara 2003 s.10091
 120

1.1.Tekrarlar
Aynı cinsten iki kelimenin ardı sıra gelmesiyle kurulan kelime guruplarıdır.
a)Aynen Tekrarlar
yorgın yorgın (III -7) pırıl pırıl (V-26) hatır hatır(IX- 25)
vere verek (IV-40) gide gide (V-49) hı hı (IX-38)
tombıl tombıl (X-8) dilk dilk (XIV-54) pis pis (XV-132)

b) E Anlamlı Tekrarlar
çapıt çupıT (V-16) çulı çapıdı (XV-48)
gáleye gasaya(VI-1) ufa tefe (LVII -50)

c) Zıt Anlamlı Tekrarlar

sa a sola (XXXII-120) a a ı yukarı (XLII-13)

ç) laveli Tekrarlar:
yolı molı(LXV-85) oynıye moynıye (XLIII-144)
cip mip(LXV-164) o la mo la (LIX-40)

çüt müt(XX-27) tören mören(LIII-6)

deflı meflı (LIII-6) tahta mahtadır(XLII-39)

1.2. Ba lama Grubu: E ögeleri ve onları ba layan ba laçlardan olu ur.

birinci ayın ya da biri ya ikisi (XLVI-3) pisgüyüTden lo ım (XLII-9)

b küpeyle b altın (XLVII-12) hıngirden pıngire (L-6)

ne o benı ne ben onla (LVI-73)

1.3. Sıfat Tamlamaları: Tamlayanın da tamlananın da ek almadı ı tamlayanı

tamlananı niteledi i kelime grubudur.
ar a gapıya (LVII-66) es i ler (LVII-67)

beyaz araba (LVL-28) gırmızı ine i (LVII-28)

 121

1.4. sim Tamlamaları: ki ismin bir araya gelerek anlam yönünden birbirlerini
tamamlaması sonucu olu an söz gruplarıdır.
pirincin üsTüne (LVII-22) gadının eli (LIX-14)
aile geni li i (LVII-16) adamın evınde (LIX-231)
erkek elbisesi (LVII-32) duarın dibi (LXII-18)

1.5 Edat Grubu : Bir isimle bir edatın birle mesi sonucunda olu ur .
gördı ım gader (LVII-24) senin gibi (LVII-32)
aldı dan s a (LVII-299 aldı ı için (XV-116)

1.6. Ünvan Grubu: sim ve onu izleyen bir ünvandan olu ur.
müslım a a (LVIII-34) bedir a a (XXXII-118)
mısdafa bey (XX-41)

1.7. Sıfat-Fiil Grubu: Sıfat eki almı bir fiil ile ona ba lı ögelerden olu ur.
övılecek seray (XXX-11) goyaca yer(XI-10)

gösderılecek çok güzel eser (XXXII-19) dü ünde çalan o lan(II-57)

1.8. Zarf-Fiil Grubu: Zarf-fiil eki almı bir fiille ona ba lı ö elerden olu an kelime
gruplarıdır.
eT olara (LVII-53) teze meze topluyorlarken (XXXII-73)

söz bitmeden (XIV- 10) gaça gaça (XVIII-179)

1.9. sim-Fiil Grubu: sim eki almı bir fiil ile ona ba lı ö elerden olu ur.

süT sa maya (LVIII-1) ız isdemeye (LVII-7)

görü e davet (XIX-29) evlenmek (XXXII-75)
böyıme (LXII-1)
 122

1.10. Ünlem Grupları: Bir ünlem ve bir isim veya isim grubundan olu ur.
yav vezırım (V-31) ey ben-i insan (V-4)
ohoo (IV-19) bii bacım (III-63)
b kele (II.52)

1.11. Sayı Grubu: Aralarında toplama ili kisi bulunan iki saıdan olu ur.
iki yüz dene (LV-9) iki yüz elli kilo(LVI-26)
altı yüz i i (XLVII-14) do uz yüz i i (XLVII-17)

2. Cümleler
Cümle; bir fikri, bir duyguyu, bir dü ünceyi hareketi bir olayı tam olarak
anlatan bir yargı bildiren sözcük gruplarıdır. Cümlelerde asıl unsur yüklemdir.
Bunlar isim soylu oldu u gibi fiil soylu da olabilir.
Adıyaman a zında a ız özelikleri ta ıyan cümleleri öyle ifade edebiliriz:

2.1.Yapılarına Göre Cümleler:

2.1.1.Basit Cümle: Tek yüklemi bulunan, tek yargı bildiren cümleler yapı
bakımından basit cümledir. Basit cümleyi belirleyen tek yüklemin, tek yargının
bulunmasıdır. Yüklem dı ındaki di er ögelerin sayısı önemli de ildir. Basit cümleler
hem isim hem fiil cümlesi olabilir. Türkçede cümleler genellikle basit yapılıdır: Bu
konuda Leyla Karahan öyle demektedir.“Yapısındaisim veya fiil cinsinden tek
yüklem bulunan cümle basit cümledir.”67
bm gün örTmeden çatıyı endırmı dı (XLIII-10)
ben o zaman samsat’da de ildim (LVII-1)
ben kimseye söylemeyecem (LXIII-20)

67
Leylâ KARAHAN, Türkçede Söz Dizimi -Cümle Tahlilleri- Akça Yay. Ankara 1999 s.61
 123

2.1.2.Birle ik Cümle: çinde birden fazla yargının bulundu u cümleler, birle ik

cümledir. Bu yapıdaki cümlelerde esas yargıyı üzerinde bulunduran bir temel cümle
ve bu temel cümleyi çe itli yönlerden tamamlayan yan cümleler bulunur.

2.1.2.1.Giri ik Birle ik Cümle: çinde bir sıfat-fiil, zarf-fiil ya da isim-fiil grubunun

bulundu u cümlelerdir.Tahir Nejat Gencan bu konuda : “Temel önermeye özne,
nesene tümleç olan ya da bu ö elerden birini tümleyen birle ik tümcelere giri ik
tümce denilir.” demi tir.68 Ancak bu konuda de i ik görü ler bulunmaktadır. Bu
hususta kimi dilciler temel cümlenin dı ında bir yüklemin varlı ı kabul etmezken
kimi dilciler de bu yapıyı birle ik bir yapı olarak kabul etmektedir.
diyince ses etmedi (XLIII-142)
senın dedi in gezeye geldı ım zamandı (XLI-129)
bizim arazinin içinde indi ehrın guruldı ı yer ba di (XLII-33)
pe ine dü enın eya ına deydı (XLVII-47)

2.1.2.2.ki’li Birle ik Cümle: ki ba lacıyla kurulmu cümlelerdir. “Bu cümle

yapısı Türkçe cümle yapısına uygun olmamasına ra men Farsçanın etkisi ile
cümle yapımıza girmi tir.”69 Farsçadan dilimize giren ki ba lama edatıyla
yapılan birle ik cümledir. Ki edatı, çekimli bir fiilden sonra gelince ba lama
edatı olur. Bu cümlelerde ki edatına kadar olan kısım asıl unsur; ki edatından
sonraki unsur yardımcı unsurdur.Yani temel cümle ile yan cümle yer
de i tirmi tir.
gaveci demi ki bu gece erkek gecesi (LVIII-14)
demi ler ki bu gece herkes birni öldırecek (LVI-14)
içinde dir ki sen benim gızımsın (LIX-9)
elif geldı i babam o durmda (LXIII-36)

2.1.2.3. ç- çe Birle ik Cümle: Bir cümlenin herhangi bir görevle ba ka bir

cümlenin içine girmesiyle olu an cümledir. “Ba ka birine ait olan cümleyi

68
Tahir Nejat GENCAN, Dilbilgisi, Ayraç Yayınevi, Ankara 2001 s.156
69
Mustafa ALTUN, Türk Atsözleri Üzerine Sentatik bir nceleme, Akademik Ara tırmalar
Dergisi (Journal of Academic Studies) Mayıs-Temmuz 2004 S.21, s.79-91
 124

aktarmak için kullanılır.”70 “Bu yapıda ana cümlenin yüklemi genellikle “de-,
zannet-, san-, bil-, gör-, farzet-, dü ün-“ fiillerinin çekimli eklidir.”71Araya giren
cümle, temel cümledeki anlamı tamamlayan yardımcı cümle olarak nesne veya
di er unsurlardan birinin parçası olur.Yani bir cümlenin di er bir cümle
içerisinde oldu u ve yan cümlenin temel cümlenin bir ö esi durumunda oldu u
cümlelerdir.

ali “ule cazılıl mı olır yav “dedı (XLVII-26)

yaralı “sana ne oldı” der (LVIII-2)
ız da” niye ki” dior (LVIII-3)

2.1.2.4. art Cümlesi: çinde art kipi bulunan cümledir. art kipi, di er fiil
çekimlerinden farklı olarak bitmi bir hareket göstermez, bir yargı ifade etmez.
Bu sebeple art kipiyle ba ımsız bir cümle yapılamaz. Yani yan cümlesi art eki
–se/- sa ile kurulmu cümlelerdir.Bu cümle” bir ba ka cümleyi zaman, art, sebep
ve benzetme anlamlarıyla tamamlar”72
gelmezse gidiyor vuruyor (LVI-26)
sen benım namısıma to arsan benı çıharma (LIX-8)
sölersen iyle irsin (LIX-36)
kim gelirse bize haber verın (LVIII-28)

2.2.Yüklemin Türüne Göre Cümleler

2.2.1. sim Cümlesi: Yüklemi isim soylu olan cümlelerdir. Bu cümlelerde isim
olan sözcük ek eylem yardımı ile yüklemle ir.
biri ni annıyalı (LXV-22)
u an da bütün bir millet geysıdan hep dı arıdadır (XVI-1)
zata herkesın motor vardı (LXIIV-11)
demırın ucı sivriydi bembeyazdı (LXVII-71)

70
Recep TOPARLI, Turan KARTA , Hnifi VURAL, Türk Dili, Seyran Yay. Svas 1994, s.109
71
Leyl KARAHAN , age. s.63
72
Leyl KARAHAN , age. s.61
 125

2.2.2.Fiil Cümlesi: Yüklemi çekimli bir fiil veya fiil grubu olan cümle,
yükleminin türüne göre fiil cümlesidir. Her türlü hareket, i , olu fiil cümleleriyle
kar ılandı ı için fiil cümleleri isim cümlelerine göre daha çok kullanılır.
ben ters yola girdim (LXVII-244)
kahTadan su gelirdı (LXVI-1)
gusıra bahme (LXVII-246)

2.3.Anlamına Göre Cümleler

2.3.1.Olumlu Cümle: çinde olumsuzluk anlamı olmayan cümlelerdir.

bu gızlardan brinin bi gün mısafırı varmı (III-4)
valla senin de hünerin eyi bi eymi (VI-21)
tükenden kildanı sırtına verırdı (XV-21)
ebeler hem iriyeler geldi (XIX-6)
2.3.2.Olumsuz Cümle: Yargının gerçekle medi i ya da gerçekle meyece i
anlamı olan cümlelerdir. Leyl Karahan “-ma,-me olumsuzluk eki, de il edatı
yok ismi cümleyi olumsuz yapan unsurlardır.”73 bilgisini vermektedir.
herıf heç seslenmemi (III-12)
ikimiz de seslenmo (IV-90)
imdi bm arının çoçı ı olmıyo (XIX-2)
bunın önınden gurtılamazıl (XX-66)
2.3.3.Soru Cümlesi: Herhangi bir eyi ö renmek için soru unsurlarıyla kurulan
cümleler, soru cümlesidir. Soru cümleleri genellikle, soru eki mı (mi, mu, mü) ile
yapılır. Ayrıca hani, hangi, kim, kaç, nasıl, ne, neden, niçin gibi soru
kelimeleriyle de soru cümleleri kurulur. Soru cümlesi olumlu veya olumsuz
olabilir. “Aslında soru cümleleri bir cevap isteyen, kar ıl ında bir cevabı
gerektiren cümlelerdir”.74
bumbarı bi irdin mi?(III-8)
selamı kime verdin (IV-15)
hoca hanı bacımız (IV-96)
73
Leyl KARAHAN , age. s.71

74
Recep TOPARLI, Turan KARTA , Hanifi VURAL, age, s.112
 126

ey ben-i insan ne yazon (V-4)

2.3.4.Ünlem Cümlesi : Öfke,sevinç,tela …vb anlamı ta ıyan cümlelerdir.
hele durın argada lar(VI-24) hele gel gel(II-24)
bmm bacım senın suçın varmı (III-60)
 127

SONUÇ

Adıyaman-Merkez, K hta, Samsat ve Gerger yöresinin tarihi, co rafi ve etnik

yapısını giri kısmında kısaca gözden geçirmi tik. Ses bilgisi, ekil bilgisi ve cümle
yapısı yönünden inceledi imiz bölge a zında u sonuçlara vardık:
1-Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger, Samsat yöresi a ızlarında yazı dilinde
bulunan ve genel Türkçe ile ortak olan a, e, ı, i, o, ö, u, ü, temel ünlüleri ile çe itli
etkilerle olu mu ve bo umlanma nitelikleri de i mi ünlüler vardır.Bu ünlüler; ( ,

( â, , , ( , ü , , , ünlüleridir. Özellikle K hta ve Samsat’ın bazı

bölümlerinde , , , ü ünlüleri yaygındır.

ç cı a (XL-36) k y(XL-20) s ların(XL-21) sü nneT(XL-15)

2-Bölge a zında birincil ve ikincil ünlü uzunluklarına da rastlanmaktadır.

b yın “bugün” (IV.91) n çeye “ne kadara” (XIV.31)

yeleri “üveyleri” (IX-2) k fını”keyfini”(XXII-15)

3-Adıyaman-Merkez, Kâhta, Gerger ve Samsat yörelerinde ünlü uyumunun

bazı sebeplerden dolayı bozuldu u görülmektedir. Ancak Samsat yöresinde bu
uyumun daha çok bozuldu u görülür.
manzere”manzara” (LXVII.49) heyvanlar“hayvanlar” (LXVII.61)
geysıya”kaysıya” (LXVI.16) terafa tarafa”(LXVII.64)
4-Bölgede genellikle ünlü daralması en önde gelen ses olayıdır.
çu ır (XX-13) ulı (XX-143)
g zımı(XXXII-22) k yıyorız(XXXI-2)

5-Genellikle ekler kalınla ma temayülü gösterir.

el nı(II-17) geldım(II-30)

6-Yalın ya da ekler ile geni letilmi kelimelerin iç seslerinde ve ünlüler

arasında bulunan y, v, , h ünsüzleri eriyip kaybolduklarında ayrı hecelere ait iken
aradaki ünsüzün kaybolması ile yan yana gelmi olan ünlüler, tek bir nefes baskısı
 128

altında bir araya gelmesiyle ikiz ünlüler ortaya çıkar. kiz ünlüler bölgemiz a zında
sıklıkla görülen ses olaylarındandır.
ç la “çuvala” (XLIII-137) d l (XLIV-32)

s bın “sahibin” (XLII-41)

7-Bölgemiz a zında ünlü türemesine sıklıkla rastlanmaz. Ancak belirli

örneklerde kar ımıza çıkar.
irehen (XVII-49) ara ı (Metin dı ı derleme)
yalanız (XIX-8)
8-Bölgemiz a zında çokça görülen bir ses olayı da ünlü dü mesidir. Hece
kurulu ları, telafuz, ulama, hızlı konu ma gibi nedenlerden dolayı ünlü dü mesi
görülür.
oldı ım çun (XX-158) n ldıysa (LXVII-180)

n dim (XIV-12) g mtanım”komutanım” (XXXIII-7)

eya ın “aya ını”(LXVII-141)

9-Bölge a zında , , , , , , , , P, , T, , , Ç, K, ünsüzleri

bulunur.
ave(LXI-6) kö (LXVII-3) ızlar(I-14)

u (VII-5) oyınımız (III-70) alı tım (XXI-6)

10- Bölge a zında ünsüz de i imine sıklıkla rastlanır. Bunların ba lıcaları

unlardır:
k> de i iminde, de i im yönündedir.
verdi ten(IV-3) yu arki(V-25)

t-d de i imi kelime ba ında sıklıkla görülen bir de i medir.

dav anı (XIII-1) da ırdıh (LII-25) dapmı (XLIX-5)
Bölgemiz a zında k> de i imi “ ” yönünde kendini gösterir ve
sıklıkla kullanılır.
yo (XXXV-10) fe at (1-57)
p>b de i imi, daha çok ilk seste görülen bu de i im bölgemiz a zında
kar ımıza çoklukla çıkar.
 129

bi iriyorsın (LXI-6) bazarda (XVII.2)

11-Bölgemiz a zında ünsüz uyumu pek sa lam olmamakla beraber daha çok
tonlula ma yönünde dikkati çekmektedir.
dü dı ı (XX-5) ga dı (XXXVI-9)
12-Bölgemiz a zında ünsüz ikizle mesi olayı sıklıkla görülmektedir.
-m /mm amma (LXV-33) -z /-zz y zzıh (III-52)

-m /-mm h mmır (XII-4) -b /-bb s bbah (XLIX-25)

13-Bölgemiz a zında ünsüz dü mesi olayları bakımından çok çe itli örnekler

bulunmaktadır. Ba ta “y” ünsüzü olmak üzere , h, r, l ünsüzlerinin dü tü ü örnekler
bulunur.
k fını “keyfini” (XXXII-15) p nır”penir” (XXXV-16)

sıfı “yusufu” (XXXII-135) ç f (XIX-42)

14-Ara tırma alanımızda ünsüz türemesine sıklıkla rastlamaktayız.

se eT ( XLIV-11) nurfaya ( XLIII-177)

pambuh ( XXIV-6) hevet (XVIII-19)

15- imdiki zaman eki –yo, -yor ve o eklinde kar ımıza çıkar. Gerger
yöresinde ise bu ek i/ iy’ e dönü ür. Merkez a zında imdiki zaman eki “o” olarak
görülmektedir.
yapıy (XLII-31) apar dim (XLIII-29)

atıyorız (XXXI-1) yapıyoruz (XIX-33)

t Klon (IV-58) kok (XXVI-4)

16-Bölgenin a zında gelecek zaman eki, imdiki zaman eki gibi en çok
yapısal de i iklik gösteren eklerdendir.-ece, -ice, -ace, -aca, -aci, -ecek -acak
eklinde kar ımıza çıkmaktadır.
kazan cim (II-44) gonu cim (II-24)

çalı cim (II -44) ol cim (XIX-57)

 130

17- stek kipi bölgemiz a zında yazı dilinden faklılık göstermektedir.

Ünlüyle biten fiil tabanlarına “y “ünsuzüyle birlikte ahıs ekinin ünlüsü de
dü mü ve –im ekinde kullanılm tır..
y pim (XIX-59) ç him (II-16) g dim (II-55)

18- art kipi bölgemiz a zında farklılık göstermez. Ço ul birinci ahısta

k> de i imi vardır.

gelirse (II-56) seslenmese (XXXII-125) dövsem (III-32)

19- Ö renilen geçmi zaman bölgemiz a zında yazı dilindeki gibidir. Ancak
kalınlık-incelik uyumuna ve düzlük- yuvarlak uyumuna uymadı ı durumlar da
gözlenir.
gitmi (II-17) çe mi III-46) yo ırdım (III-54)
20-Yazı dilinden farklılık göstermeyen görülen geçmi zamanın eki d’li ve
t’li ekilleri kullanılmaktadır.
gitTim (II-14) sı ındım (VIII-6) usanmı tı (VI-58)

21- Zarf-fiiller, sıfat-fiiller bölgemizde yazı dilinden farklılık göstermez.

o rken (XX-145) galdırarak (XLIII-76)

bitmeden (XLV-11) edip(XIX-35)

Sıfat-fiillerde eklerin bazıları ses olaylarına u ramı tır.
dedı ın kibi (XLIII-103) d rultacak(XXXI-208)

çı aran (XII-3)

22-Zamirler yazı dilindeki gibi kullanılır. Ancak bölgemiz a zında dönü lülük
zamiri kendi, gend gibi ekillerde kar ımıza çıkar.

gend nden (XLlll- 139) gendne (X LVI-. 10) kend n (XVII-.21)

sizi (VI-52) onı(VII-41)

Yukarıda sıraladı ımız dil özelliklerine baktı ımızda Adıyaman-Merkez,
K hta, Gerger, Samsat yöresi a zında O uz-Türkmen, Kınk ve Av ar boylarının dil
özelliklerini görmekteyiz.Özellikle” kelime ba ında kapalı ünlüsünün bulunması,
bölge a zında uzun ünlülerin bazı kelimelerde devam etmesi, p<b de i iminde
 131

de i imin genellikle b yönünde olması”75 O uz Türkmen; “k tonsuz damak sesinin

tonlula arak 1’ye dönü mesi, belirli ünsüzlerin etkisi ile ünlü incelmelerinin
meydana gelmesi, imdiki zaman ekinin -yor/-yo eklinde kullanılması“76da
bölgemizde görülen Kınık boyunun dil özellikleridir. Özellikle “merkez a zında
gelecek zaman ekinin birinci ve ikinci ahıs çekimlerinde hece kayna ması ve
darlmaya u rayarak –cim/-cik eklinde kullanılması, üçüncü ahıslarda -cak/-cek
de il de –ca / -ce olarak kullanılması”77, Gerger a zında imdiki zaman ekinin -ıy/
-iy eklinde kullanılması, sözcüklerin son sesindeki k’lerin gırtlak 2 34e 564789e 3
de Av ar boyunun dil özellikleri olarak ara tırma sahamızda görülür.
Görüldü ü gibi ara tırma alnımızda hakim olan dil özellikleri Av ar boyunun
dil özellikleridir. kinci ve üçüncü derecedeki dil özellikleri ise; O uz-Türkmen ve
Kınık boyunun dil özellikleridir.
Ünlü ve ünsüz dü meleri, bunlarda meydana gelen hece kayna malrı, bunlar
sonucu meydana gelen ikincil uzunluklar, ünlü ve ünsüz arasındaki de i meler
bakımından Adıyaman-Merkez, K hta, Gerger, Samsat yöresi a zı di er Türkiye
Türkçesi a ızları ile benzerlik gösterir.
Özellikle Gerger yöresinde kullanılan imdiki zaman eki -ıy/-iy eki kullanım
sahası olarak Diyarbakır, Malatya ve Gazi Antep a ızlarıyla benzerlik gösteririken
merkez a zında kullanılan –or imdiki zaman ekine de “Halfeti, Birecik, Nizip,
Manisa’nın Kula ve Ala ehir ilçeleri ile Kütahya’nın bazı yörelerinde rastlanır”.78
K hta yöresinde görülen o> , ö> de i imine de “Çamlıhe min ilçesi ile

Pazar ilçesine ba lı Hem in buca ı ve köyleri a ızlarında rastlanır.”79

75
Tuncer GÜLENSOY, age, s.126
76
Zeynep KORKMAZ, Anadolu A ızlarının Etnik Yapı ile li kili Sorunu, TDAY Ankara 1971 s.26
77
Zeynep KORKMAZ. agm.s.28
78
Leyl KARAHAN, age. s.172-144
79
Leyl KARAHAN, age. s.108
 132

MET NLER

Anlatan : Nazife B R R (1925)

Derleme Yeri : Adıyaman (Merkez)
5 Konusu : Hik ye (Üç Karde )
-I-
……………………………………
yemeg n de y mi . y meg ni yedi Ten s a dutmu end n b á ı a sarmı .

ortalı ı gözeTleme e ba lamı . bahmı i üç tene u geld . pır aTladılar havızın

ba ına. üç dene ız durdı. bunnar tüyler n çı ardılar. demi ler i:

- bu y me imizden yenm , buraya insano lı gelm . biri demi :

5 - anam, burya kim gelece yav? di eri :

- gelm .

- h dıyın! :e ;ı< ata . ze bıl atmı lar. biri demi i:

- bıssının orya gelmi . öbürü zar aTmı :

- sen bilmedın, demi .
10 - bu sizin ordan gelm , bizim orya do ru gelm ,di eri:

- sen de bilmed n .

sıra güccügine gelm . o da ze b l n aTmı . s a da dem :

- gelmi havızda çimmi , yemegimizi y mı .

- çı insano lı arnımıza er k olma. o lan hásırdan çı mı . otırmı lar sohPet

15 eTmi ler. y m ler içmı ler. ızlar demi i:

- bizim b áhTımız var. sen bu áhTımızı yerıne getırırsen h nımızı alırsan biz

senı alırı . o lan:

- olır, demı .
- á T nerde?
 133

20 - demek menenT o lının yanında b yerdeymı .orda b uyı varmı .

- o zaman gelece sın, demi ler. o lan :

- peki, dem . bu o lan ner guyıya. ndıg nden b or i b ol arP dedi.

adam olımı . onı alır ma araya fırlaTır. arP ba ar i b afa geldi. onı da

alır fırlaTır. aP b ol daha gelir. onı da alır fırlaTır. aP b aya gelır. onı da

25 alır fırlaTır. aP b yüz gelir onı da fırlaTır.b tene adam geldı nden ya asına

yapı ır. sarıldı ından ız:

- tamam, der. d nor ki yiyitse ki la h . o lan bu ızı allah’ın emrınden alır.

bunlar evl nolar. eee allah’a g rbanım allah verdigi Te ı v ror. gün olur

devran d nor. padi ah “h le b dı arı çı ” diyor. h nı ızı da verdı y

30 endıne. o lan ızı kona a göt ror. anam bacımsın d r. ona Ta besler ızı.

b ámam yapTıror. ondan s a ba ına b beKÇı .yor. kim gelır y nırsa

yimeg nı de yiyece bedava da gidece .

- eee benden yı pad ah var mı? vezır:

- .hooo p=dı ahım b memleketTe le b pad ah çı mı i dövlet u ı ba ına

35 onmı . padi ah:

- e nasıl i u ? vezır:

- i Te le. ba ına b devlet u ı onmu . le b ámam yapTırmı .tekKe de

yaptırmı . gelen y meg nı yiyor, g dor banyosını y por. ondan sona de g dor

p=dih ah :
40 - all lese biz de gide . o lana b or t nor ya g lolar buyır! buyır! delekler

banyosını yaptırır. g zzel y megını y dıror. banyosını tTıror. o lan :

- bize bu gece mısafır olın. s na vez r kizir p=d ah :

- zehmet olmaz mı sana?

 134

- yo , ne ze meTı. buyrın gözüm üsTüne. yerınız var bunnarı lor, g tıror.

45 lan ıza d yor:

- ba babanı getırdım. seslenme ha! d yor y mek p or. dem :

- baban ne ullanır? ney sever? ız:

- i Te babam bu el le en n , bu ıbrı ı, bu peçetey ta ır. padih ah gelir ki àynı

endının el le eni àynı endının ırbı ı àbdesT alaca ı avlı. verilir yimeK

50 y rler otırırlar, sohbeT ederler. o lan:

- ee p=dı ahım ne gördın ne geçırdın? dedı ınden padı ah:

- sen benım pad ah oldı ımı nerden b lon? o lan :

- nasıl b lmom ben sana dedim ki “yatın lan! pad ahların pad ahı versın”

dedi.sen beni cell T edece Tın camıya getT m namaz ılmaya benden yden

55 arda larım çı Tı. arda ımı cell T etTın. ızı da ba a verdi ıza der:

- h dı çı . ız gelır babasının elını öper. ız:

- baba, ben namdan do mu gibiyim. padı ah:

- le mı? ız:

- le der. ır gün ır gece davıl çaldırırlar. ah o lım evlenırler.

60 y r çer mırazına geçerler. sen de mırazına geç.

 135

Anlatan : Nazife B R R (1925)

Derleme Yeri: Adıyaman ( Merkez)
Konusu : Hik ye ( ki Karde )

- II -

b varmı b yo mı allah’ın ulı ço mı , ço demesı de günahmı . iki tene

arda varmı . biri lim, ocamı . biri de berdo mı . berdo demi i:

- arde ım ikimizin de arısı hamile benim ızım olırsa b ben verırım, o lın
olırsa da sen verirsin.
5 gün olmı zeman dönm . ocanın b ızı olmı . berdo ın da b o lı olmı .

bunnar böyımı baba iyit oldıhtan s a bu berdo ölm . zamanında da

o lana demi i:”o lım sen emmının ızına ni anlısın sen onınla berdelsın” o lan

b gün nasına demi ki:

- ni… ni… nası:

10 - ney o lım? o lan :
- giT mmımden ızını bana isde. anası getmı . ızı isdemeye fe ır ya dutmı

ete ine b g raT sümüT mı . bu avraT eve gelmı . devrısı gün olmı .

- ni gittin mi mmımgile? nası:

- he, o lım gitTim mmıngile. o lan:

15 - ni emmım ne dedi? anası:

- avradı madı yu arı ç him. ete ime b g raT sümüT dı. o lan:

- ni sabah yine g t. gine gitmi . bu sefer de ete ine b g raT bu lır goyar.g ne

gelmı . o lan:
- na getTın mı? na:
20 - he, getTım demı . o lan:
- aney mmım ne dedi? na:
 136

- o lım emmının avradı bu seferde b torba un verdı. o lan:

- ana sen de de ki:

- un, bu lıra g lmom. ben gidip ynımdan gonu cim. ben yimeye g lmom

25 ynımdan onı maya geldim.

- lese ynın yu arda g T de görı . avraT yu arı ç or g mı ynının

yanına g tmı , ynının elinı öpmı . ynı:

- ızım ho geldın, demı ho gördük diyerek avraT:

- bi usıra ba ma o lan beni s lor. ızını o lıma vermıssın be i kerTme

30 eTm sın. geldım ızını isTemeye. ayın:

- g t o lını yanıma ça ır .bu dın getmı o lına demi ki:

- o lım amcan seni ç ıror o lan g lor amcasının yanına amcasıyla onı maya

ba lamı lar. o lan:

- buyır amca. amca:
35 - o lım sen ızımı sdon? o lan:

- he amca. amca:
- h dı git tablada da b at çek. h dı o lım b gazanç et. evımın yamacında b ev

yap ki ızımı sana ver m . o lan :

- peki, demı atı almı üsTüne binmi g tmı allah ulını z bTeyle del ni

40 deme. i Te le ánteb yolı gibi bir yere g tmı . o lan ba mı ar ıdan bi atlı

g lor. atlı:

- ec áhmeT nerye g don? ba b kere ordan afası ç lı mor ismimi s lor ec

áhmeT:
- mmım ızını bana v ror. gidip çalı cim para 'azan cim ki emmımın ızını

45 lim.
- le mı? o lan:
 137

- eveT diyor.o lan b adım tor. atlı:

- k le gel! gel! o lan:

- buyır diyor. atlı:
50 - aha u ciK heybe altını da al da g T evlen. bu atlı d tor endine b cıK

heybe altın v ror. ba eytanı h …o lan endı endıne s lenor.

- b kele niye ben bunı öldırıp de böy k heybeyi de almadım .ardından d tor bu

adamı vurır öldürır .büyük heybeyi de alır yolın ortasında b mezer zor.

oryada g mor. gömdı Ten s a gider. iki heybeyle yola çı ar.

55 - mmı ha g tTım zandım. gidim de ev y pim. emmi:

- g t ev nı yap o lım. yap ama filan yolda b mezer var. gel bu gece barma ını

k sim duzla is.tı b sim. bu gece yolın üsTündeki mezerın dibinde yaT. o

mezerden ne sada gelirse gel s le ki ızımı sana v rim. o sedayı d nde

çalan o lan endi endıne d yor “yav bu benim öldırdı ım adamın mezerı”

60 ç kor gid.r. amcası barma ını k sor duzla isoTu basar. gidor mezerın

ba ında .tıror gece yarısı .lor. b i nılTı ortalı ı b sor b nilTı g lor ki… bi

inilTi g lor. diyor ki:

- ey on sekiz bin lemi yaratan sen benim nti amımı ne zaman alaca sın?

ba a b ses gelir.

65 - o lım on sekiz sene s a görırsın. mmı

- h dı o lım! g t damını yap. o lan emmısının evının kar ısında bir damını

y por ki…..ohoo …. ázaplar kizaPlar. adam d tor ızını verir gün olır devran

döner b o lan olır b o lan daha olır b tene daha olır. bu adam ba ar ki artı

on sekiz sene dolmı .

 138

70 - avraT g ızının evıne g T. avraTda b d mor ha h dı b t elbise, b at

çorap her g yece ını götır. bunnarı g ysın gelsın avraT diyor.

- peki. g dor ki ázaplar, kizaPlar üç tene de çocu ı da orda. ızına da d yor ki:

- ızım baban senı isTor. ızım barma ının yüzigini çen endırece sın bu

getırdı ım elbiseyi g yınıp gelece sın. memleketTedeki ça ayı da

75 getırmeyece sın üçünü de gaynanayın yanında oyaca sın. ız da ee d yor.

ne bile or g dor. ız getTı den s a sabahTan a am .lor. ız b Klor

babam hindi g T hindi get der diye ız:

- na y me i yedi Ten s a babam beni golvermez mi ki g dem. nası:

- niye ızım olvermeye evın de il mı? a am .lor y me lerini y yolar. >ı ı

80 ız:

- baba, izin v ron mı gid m? baba:

- yo ızım bu gece benım yanımda yaT sabahTan giT ızım. ız:

- peki diyor o gece yarı g ce p lınor ra .la allah dosT ba ına verm ye. b

i ılti g lor b inilti g lor. o bina altı üsTüne g lor. sabah .lor ız diyor ki:

85 - babam der ki g ızım evıne g T çocı ların a lar. ız :

- babam g valtı dor. izin v ror mı ki g dem? baba:

- h le ızım evınıze ba . ız eve ba Tı ınan l pbıdana b yınor orda b derya

çı mı . ev de yo bar da yo derya çı mı . ız bayındı Tan s a yı dıror

babası:
90 - ızım o allah’ ın verdıgıne gánaat etmedi d yor gedıne b heybe verdı onı

verdı on sekiz sene s a i Te günı doldı. háram geldı háram da g tTı. h dı

ızım seni can verdim can da aldım.

aha y yor çor mırazına g çor.

 139

Anlatan : Nazife B R R (1925)

Derleme Yeri: Adıyaman ( Merkez)
Konusu : Masal (Be Bacı)

- III-

varmı yo mı ço s lemesi de günahmı . b adamın be tene ızı

varmı . bu herif duTmı be ini de gelin eTmı .

bu ızlardan birinin b gün mısafırı varmı . ocası da avradına bumbar

salmı .
5 - acı a sam mısafırım var a ama bi irirsın. arvatTa endı endıne demı ki :

- daha buna ne odın gidece zaten dolı. parmı ta dın eTrafına sarmı .

güne in altında bi er. avraT dutmu bumbarı almı getırmı ta Tın eTrafına

sarmı , a am olmı . herif mısafırı getırmı . avrad demı :

- bumbarı bi irdin mi? avrad da :

10 - b h ç unıTdım herif. ta dın eTrafına sardım g dim de g tirim.

- avraT nasıl ta dın etrafına sardın? arvaT:

- evvelce dol dı. aha ben dedım ki daha niye odın y him güne bi irir. herif h ç

seslenmemı . mısafırını almı götırmı . g zzel lo antaya g tmı mısafırı

d vetlemı . adam geTmı geTdi den s a eve gelmı arvada doyıncana b

15 zobpa atmı . s a apı dı arı atmı .

bacısına gelmı . öbır bacısının ocası da asapmı . asap eve uyrı

salmı . aman herıfım eve yorgın yorgın g lor bu uyrı da yımı a herifime
 140

b yasdı dim. yasdı etmı . t.mıs günı de ya herif gelmı , yaTmı . s a

avraT ba mı i herifin yüz sada urT. endı endıne demı :

20 - aha ben nası dim undıramdan vursam topbı ı gözını kör eder. elımden

vursam uyanır. h dı ki de nekle v rim. de neKnen vurdı ında herif b

sıçramı i herıfın gözü kör olmı . vay bu ney! bu ney! bu ney! … herif h ç

seslenmemı zobbaya çeKmı . ha o da apı dı arı atmı .

sıra gelmı öbır bacısına. herıfı ara et salmı . a ama mısafırım var

25 a ama ç küfTe eTsın. bu endı endıne demı :

- bu etı dövsem çarda da çarda yı ılır. a da dövsem e idir. g tirim

tuvalet da ında d vim. tuvaletın da ında dövdı ınden lapbıdana tuvalete

dü er. a am olır, herif gelir, mısafırını da getırır. herif der ki :

- avrad h nı y meK? herif :

30 - herif yüzım senden ara ben dedım ki “çarda da dövsem çarda yı ılır,

a da dövsem ittir ysımı tuvaled da ında dövdım tuvaled da ına

dü dı. aha lapbıdanah dü dı. herıf mısafırını alır götırır. logontada y dırır.

içirir gider g zzelce b de ne ını alır doyıncah döver, apı dı arı eder. o da

g tTı.

35 sıra gelir öbırıne gekmı . öbır bacısının da ocası birine sa dıç olmı

gelmı dü üne çı ırmı lar. bu avrad banyoya girmi b de oyınları varmı .

mee çorabını eymı demı mee. mı altını ı ırını oyına ta mı apı

dı arı eTmı . h dı yerime sen g t. sen benden g cı on sen benim

mısın? bu herif de avradını beklemı balmı ba mı gelmemı .

40 - bu arvadım niye gelmedin ? arvad:

 141

- herif b nasıl g lim oynımız banyoya girdim meledi. çı Tım elbisemi

g ydim mee dedi. altını ta dım me dedi. çorabımı g ydım me dedi.

tülbendımı örTındım mee dedi. ben her eyim çı ardım oyına ta dım dedim

sen benden cı on h dı yerime sen geT. herif heç seslenmemı . g Tmı

45 dü inını yapmı buna da b z.bbasını çe mı apı dı arı etmı .

sıra geldi b bacısına. bu herif h cce g Tmı . bu bacıda endı endıne

demı herıfım há den geleçe evi bu suv yim. evde dolı ına ben niye

b ssürü ınaya v rim. arvad g zzelceh b günlüKÇü d tor.duTtı ı

günlüKçüyle evi b gınan s ar. herif b gelir i ne gele ev bütın soKa a çen

50 ınadan suvanmı . gelmı arvada demı :

- arvaT bu ney? arvaT:
- herif daha bu ne para verece dım de ire topra ı alacakdın. ba dım ev

ınadan dolı. ınayı yo ırdım evi b g zzel sıvadım. herif de çeKmı

bo amı . gelmi ler iplikçi pazarına orda dertle mi ler. b ba gan varmı .

55 - b bacım benim herıfım eyırsız çı dı. herıfım eve bumbar saldı. ben de

y zzı diye herıfım odını yana. pardım ta dın etrafına sardım. ba gan de b

yandan d nlor aha a am oldı herıfım geldı dedi h nı bumbar dedim b herıf

unıtTım g dim de ta ddan ndırım. herif dedi:

- nasıl arvad tahddan ndıron?

60 e ben demı ım odın gider zaten evvelcede dolı. aha mısafırını pardı.
lo antada y dirdi içirdi aha geldi beni vurdı vurdı dı arı etTı.

- b bacım sen n uçın varmı benim suçım h ç yo dı. di er bacıları:

- e bacım senın suçın neydı? bacım:

 142

- benim herıfımde asapdı. uyrı getırdı ben de g zzel yasdı etTım endıme

65 aha getTım ki yanına ne gidem bütün yüzünü urT daramı bende dedım
da dan vursam olmaz ben de dutTım de nekle vurdum. aha duttı beni
bo adı.benım h suçım yo dı. öbır bacıları:

- ee bacım senin suçın neydi?

- ben de n dem herıfım sa dıç olmı dı. b tene de oyınımız vardı. banyoya

70 girdim meledi, çorabımı giydim meledi, tülbendımi örtındım meledi. ben de

dedım bu benım gumam. h dı benım yerime sen geT. her eyımı çı ardım

oyına ta dım dü üne saldım. e bacım ben bunı kötı mı etTım? öteki bacısı

demi :
- gene bacım senın suçın varmı benım h ç yo dı. di er bacıları demi .

75 - benım suçım da herıfım háce getTı ee aha bende dedim ki herife y zzıh niye
b ssürü ire topra ı ala. ına var ev dolı gınadan evı ınadan suvadım. aha

herıf geldi beni bo adı. aha bacı senın suçun vardı. benım h ç yo dı. öteki

bacı :
- gene bacım senin suçın varmı benim h ç yo dır. di er bacıları der:

80 - niye bacım senın suçın neydi? bu bacı da anlatır.

- herıfım eve eT salmı dı. d mı i bundan çi k fTe yapsın. a ama mısafırım

gelece dı. ben de dedım ki çarda da dövsem çarda yı ılır. ahda dövsem

i idir. yısı mı ben tuvaleT da ının üstünde d vim. getTım dövdım.herıf

geldı benı vurdı, dövdı. aha bacım aha bacım sizin suçunuz vardı benim hiç
85 yo dı.

- ba kan de ne i alır der:

- h dı bilmem neyler. daha onın suçı yo mı hepsını bazardan .var

aha y r çer mırazına geçer.

 143

Anlatan : Mehmet GÖRE (1922)

Derleme Yeri : Adıyaman ( Merkez)
Konusu :Hik ye ( nat)
- IV-

b ç tcü arda varmı . b gün yolda giderken ba mı i ar ıdan iki üç ki i

gelolar. s a selam vermi . bu üç ki iden biri a a, biri oca biri de fe ırmı .

bu selam veren adam ço àynaTmı . sel mun leyküm leyküm sel m

verdi Ten s a a a demi :

5 - bu selam benim ha. di erleri d .r niye? a a:

- i Te ba ın ben hem aTlıyım hem de a ayım. sel m kime verilir a aya verilir.

oca der:

- y canım le olır mı yav? ben ocayım oca olara bana hürmet etTi. selamı

bana verdi.öbırı de d yor:

10 - yo canım. ben fegırım. selamı bana verdi. selam kime verilir? fe re verılır.

ha bunlar d ı olar. diyolar ki :

- u adam g dor ötede. ça ıra h le dursun s.ra anlaya .

- felan kimse felan kimse dur hele derler adamın yanına g dolar. ona v rolar.

- selamı kime verdin? diyolar adam da a ıllı b adammı . endi endine d yor

15 ki e er ben desem i a aya verdim ocanın Trı galır. ocaya desem desem

fe ırın hatrı galır. fe ıre desem her ikisinin atrı kalır. o da der ki:

- h nınız áynaTsanız ben ona selamımı vermı ım. h nı bu adam áynaTTı ya

a a der:
- ohoo en ynaTı benim, der di erleri:
 144

20 - s le ba im der, a a anlatmaya ba lar

- i te ben b le memleketTeyim orda da tüCCarım diyor. bugün zeng nım.

ikindin zamanı tükK nımı k Tledım. apaTTım g tTım eve. avrada dedim ki

avrad a ama n ydon? avrat dedi ki:

- erif ne dersen onı ederim.evde piriç v r, et v r ne istorson o v r. ben de

25 dedim ki :
- avrat a ama b b lanbaç eT ki y ye . sen ah ama a bılanbaçı eT yiye

der.
- niye erif áyır mı? evde herb var piri ç v r, et var, her bi var. a a:

- benim gönlım b lanbaç sTor peki diyor, dim.

30 - herif b lanbaçı di i olmıyan y r. sen sa lamsın daha gençsın. a a:

- benim gönlım sTor. diyor a a hemen di Çiye gidor. otız iki di ini çekT ror.

b çı ına g tıror sen demedın mı di i olmıyan bılanbaç yir aha diyor. avrat

or alor. d yor:

- erif bu ne ?

35 - a a inadını anlatır. s a der:

- ba ın benden daha inaT olabilir mi? oca der:

- vay vay .senın àynatlı ında ne var ki ben anl tim da gör seninki benimkinin
altında alır. onlar da der:

- lese hele sen de s le hele oca b lor anlatmaya:

40 - b zamanlar ben böyık b köye verm ler. o köyde yırTlere ders vere vere

sa mı lar. eyırTler de arar vermı ler. demi ler ki:

- ocamız gel rse hep birden d ye ki, oca esTe mısın ne?

- niye?
 145

- vall àsTeye b nzon reng n de sararmı . yırTler le derdemez ben hemen

45 eve dönd m. avrada dedim ki:

- ne sa lamı avraT. eyırTlerım de hep ásTesın dediler.

ben de hemen geldim.

avrat hemen örtıyı s ror, oca da yator. eee áste oldın mı da heç b

yemezsın. yidın mı demeK hásTe de ılsın. aha köye da ılır ki oca

50 hástelemı . gelenler gidenler ama h ç kimseden g.nı mom o günu le avraT

ızlara diyor ki:

- ızlar gidin çayın önınde gazan urın ki çama ırımızı yı ıya . baban b le

àsTe saba öbır gün olır ki ölür on be gündür. asbabımızı yumamı ı om

be gün daha le alırsa kirlenırı . baban ölmeden u asbabımızı y ya . ızlar

55 azanı urar, gelirler.

ni h dı su ızdı. avraT da dutar ötey beriyi toplar gider çama ır

yı amaya adın:

- evin yapıla oca a ır àste hocayı t Klon da g don. avraT da :

- ee n deh ya? aha sabah ölırse ombe gündür asbabımızı y mamı ı om be

60 gun de le yumazı . yısımki oca ölmeden gide de ba ımızı yuya da

asbabımız yuya kadın:

- ee hadı siz gidin, der ba ını da ocanın ba ını ben beklerim. o sırada bunnar

onu madayken a amda köyde b ineK ölece mı kesmı ler. etını s tolar .

avrat da g tmı b kilo et almı . so a da dolmalı k fte etmi ler. a am oca

65 y memı ásTe y r mı? avratTan çocı lar yem ler alanı da selenin altına

oymı lar.
 146

avrattan adın konu madayken oca al or selenin altından iki tene

dolmalı k fTe alır, a zına atar. birini b avırdına birini b avırdına r. oca

b or ki ba ıkıltında biri .tıror. onnar avırdında galır. ç ynese dolmalı küfTe

70 çı aca meydana. avraT d tor hemen b çocı ç ıror. avraT çocu a :

- h dı o lım g T de bizim köyın berberını ç ır. gider köyın berberını ç ırırlar.

avraT berbere der:

- hele ocayı máne eT ba hele ocanın neyi var? ocanın iki avırdı da i mi .

o zaman da to Tor mo Tor yo mı b berber varmı berber de her derde

75 bahormı . to Tor :

- ocanın ne derdı varsa gelmı avırdına toplanmı . b mangan kül getırın.

hemen gider b mangan kül getırırler. tohtor ocayı külin üsTıne e rittirir.

cı kül b avırdına atar b tarafındaki pat eder küle dü er acı külde dü er.

to tor der:

80 - ocanın bütın derdı avırdına ur ba lamı . aha ur da paT etTi küle dü Tı. artı

ocanın h ç b galmaz .

hemen ocanın avırdını diker miker ilaçlar gider, ah am olır devrısı gün

olır. oca der:

- cımm … ocanın dili açılır.ooo lan olır ki ocanın dili açılmı . ocanın dili

85 açılmı “acım” demi o yo ırt o bal, o beKmez , bilmem ne getirmi ler

doldırırlar ocanın ev ni. ondan y r içer keyfımize ba arı . oca :

- a am nasıl benım áynadım? fe ır der :

- vay vay áynat ben m áynatlı ım. niye der?

- sen de s le. fe ır anlaTmaya ba lar:

90 - b gün evde arı ekmek y por, ben de bi rom. dedı ki:

 147

- b yın kim seslenırse o ine i na ıra sürece . hırP diye sesi kesdi .kim s lerse

ine i davara o verece . indi sesl nmo o y por ben bi rom. derken ekmeK

'ala gibi hTı. derken a am oldı. na ır ah amleyin da ılır. meyrat ineK de

gayıpmı geldi içeri. ineK ekme i da ıttı ortalı ı da ıtTı. hep hımhıs etTi

95 meyraT ikimiz de s slenmo kim seslenırse o davarı na ıra surece .

- ondan s a avraT bahTı ki b tene bazlama galmı onı da ine in önüne atTı

getTi.avraT küsıp babasının evıne g tTı. ben de le evde galdım. daha s ra

avradın rda ları g lolar.b ırolar d yolar:

- oca h nı bacımız? ama ben sesl nmom. garda ları :

100 - demek dö ı Tınız? yine seslenmedim. yo sa bacımızı d ydın mı? yine ses

yo .yo sa öldırdın mı? yine ses yo . ne dedilerse seslenmedım. aha benı

öld rd diye ik yet dolar. ça ırdılar beni mahKemeye pardılar

nezaret aneye atTılar. ifademi aldılar. arar çı Tı ki:

- h dı bunı dara acına asın. g Tmi dara acını urmı lar. milleT toplanmı .

105 a ama s leyim .s na bi adam avradımı görmü sa demı :

- ız sen nerde g zon? herifini dara acına göt rm ler seni öldürdü diye

asacaklar avraT duyar duymaz hemen gaçar daha geriden ba ırmaya ba lar.
- ld rmeyın ldırmeyın … ben sa ım ben onın y les y m. herif de asmı lar

ama daha yarım bo ımken nd rm ler. ama bayınmı . milleT ba ına birikir.

110 avraT da ba ıkıltına otırır. aa b türk s n s ler. öli t rkısını s ler. a lar s ler

a lar .herif der ki ayı dım ki bütın milleT ba ıma toPlanmı . avraT da

or oroyu s lor. a lar ben tım oturdım milleTe ba Tım dedim ki “ ba ın

milleT ben seslenmedım ben seslenmedim avraT seslendi. bundan s a

inegi na ıra avraT sürece .

 148

115 ba Ta selam veren adam hepsinı dinler. s na der:

- aha ben selamı bu adama verdım.

y r çer mırazına geçerler.

Anlatan : Mehmet GÖRE(1922)

Derleme yeri : Adıyaman ( Merkez)
Konusu : Hik ye (Padih ah ile Çobanın O lı)

- V-

zamanında b pad ah varmı .vez rden çı mı seye ete geze geze g Tm ler

b körpının ba ında durmı lar. ba mı lar i b adam orda b y zor.

- ey b n-i insan ne y z n? adam

5 - áder yaz m ,der. padi ah:

- sen herkesin áderını y zon benim ızımın áderi kime?

adam :

- u ar ı ki köyde di or b çoban var onın bu gece o lı do dı. senın ızının

áderi onda o ızını alaca diyor.

10 - vez rım ben buna heç razı olmam bu i e. vezir d or

- padi ahım áder ill yer n bulır. sen b anlayamazsın. padi ah:

- anlarım diyor. olar g dolar o köye çobanın ev n s rolar. ona misafir

lolar. çoban bunnarı içeri lor ázzet iKram dor. ba olar i çoban di er içeri

idor g lor. padih ah:

15 - n d r içeri gidip gel n? çoban:

 149

- yúz m sizden ara bu gece b o lımız oldı. ha arıya çapıt çupıT g t rom

padı ah:
- peki bu o lanı gel baa sat. siz genÇsınız sizinki gene olır. ben b pad ahım

size ço para veririm. adam da arıya gider. arıdan nla olar arıdan

20 nla olar fe ırlermı padi ah a ırlı ınca altın v ror. çocı ı lor. vezire v ror

atın üsTüne b nor. g dolar. gide gide b olar ki b de rmen arı ı var. su

harı ı de irmene or. padi ah:

- vezir! bu suya bıra . vezir de unda ı o harı a bır hor. onnar g ttı Ten s a

bu de rmencı de irmen dönderor.deg rmenc b hor ki de irmen n da ı

25 a ırla Tı. ç or yu arki süzegin önınde b eyler varsa onları lim. b or ki b

unda içinde b çocu pırıl pırıl b or. o da köroca mı a am eve g türor.

de irmenci :
- avrad ha allah sana b çocı verdi. b le b le aldı. endını de o lanı evlaT

dolar. aha ondan so a o lan evlaTları ol r. yanlarında b yor, on ombe sene

30 aradan g çor.o lan on be ya ına g ror. o lan ço g zzel ço parla . padi ah:

- yav vezirim, h dı gide ! o lanın halına b a . s a bunnar olar aTlarına

b nolar. gide gide o köye g vı olar. gide gide de irmene g dolar. avratTan

s.rolar.
- ocan nerde? avraT:

35 - de irmende. g dolar degırmene ba olar b olar ki b deliganlı un d ldıror

çuvallara . pad ah:

- sen kimin o lısın? o lan:

- deg rmencının o lıyım. pad ah de rmenc yı ç ıror. de rmenc ye s.ror:

- bu senın o lın mı? de ırmencı:

40 - evet, diyor. padih ah:
 150

- bu degırmencılı den ne nlor? ben padı ahım. adam edim baa ver. ben

endını adam ederım. onı o ıdırım aha saa da u áder para verırım. peyyı

b para da o lana v ror. de irmencı :

- olır. bu de ırmencılı den ne anlaya benim gibin gera olaca . o lanı veror. b

45 mı Tar para endıne v ror. padi ah o lana bi náme yazar. padi ah:

- al bunı götır. ben m mesel istanbıl’da ba vezirim ona götır. böyik b ehirde

par ver. seni hemen i e g.r b i verir s a o lan :

- olır. diyor pad ah mektubu yazor. o lan oynına g.yor o memlekeTın

yolını d Tor. g dor. gide gide g dor memlekeTe la or. vezırın evını s.ror.

50 d yolar ki:

- i te u na

b or ki ona ın ba çası da var.mesele len zamanımı . sesl nor

kimse yo . gelor b a acın dibinde y tor. a ama gelir helbet.

a am .lor. a am almadan o padi ahın ızı ba çada g zor. o yana bu

55 yana gezerken b or ki b a acın dibinde y tor. ama ço g zzel ço parla

ız gelir yanına otırır. ba a ba a derakap a ı .lor. b or ki yan cebinde b

ka ıt g rınor . ka ıdı ç kor ki b zarf. ba or ki b mekTuP. ır ki “ben

padi ahım, vezırım bu o lan gelir gelmez hemen bunı ya alayın fırına so un

derhal ölsın.” y zor.

60 ız bu mekTubı o ıdı ında onı y rTor. ba ka b mekTuP yazor. diyor

ki “vezirim ben padi ah m bu mekTubı saa gönderiyorum. hemen bu

mekTubı alır almaz hemen tol dü ın eT b dáKKe ızını geçirme allah’ın

emrıyle buna ver. aha mesud olsınlar.”

 151

le dolar. o lan mektubı lor, g lor pad ah m ben felan vezirim bu

65 mektubu ben y zom bunı yap hemen evlendır.

- hallah allah diyor. vezir di er vezirleri ça ıror. vezir :
- ba ın padı ahTan b le b le náme gelmı ızımı dutın ızımı bu o lana verın.

ızın nasınada d yorlar. ana:

- ee padi ah layı görmı se biz ne diye ? dü ın gurılsın diye emr dolar. y ddı

70 gece y ddı gündız toy dü ın edılor. bu ızı bu o lana v rolar. her b buna

lolar. vezır bunı gelın güvegi dor. b de b gona v ror. a a onnarı g yor

içine. b a gün s na vezır padi ahla gelor. padi ah:

- ya vezir n etTın o o lanı? ba vezir:

- áynen senın dedı ını yapTım. padi ah:

75 - ne yapTın? ba vezir:
- ne y pim. hemen anasını ça ırdım, anla Tı . tol düyın etTı y dd gece y dd

gündız tol du ün etTıh. ızını delı nlıya verdı . b de onnarı kona a .dım.

aha ya asınlar padi ah:

- ul ben, b le de ildi. vezır:

80 - sen bana l yazmamıssın. beraber gezen vezır de:

- gördın mı padi ahım? yazan geri bozılmaz sen dedin ki áderın önıne

geçerim. ba da hadı geçeydin h

y r çer mırazına geçer.

 152

Anlatan : Mehmet GÖRE(1922)

Derleme Yeri : Adıyaman (Merkez)
Konusu : Hik ye (Üç Hırsız)

-VI
b p=dı ah varmı . b gün o memleketTe ır ız peyda olmu . ne áder gálleye

asaya altın goyarsalar sabahnan b olar ki altın yo . bütın altınları çalmı lar. milleT

g lor padi aha dayanor. padi ah otıror. padi ah:

- pad ahım altın memleketTe altın bitTi le b ır ız peyda olmı i onlarla

5 ba gel mo . padi ah ferman eTmi :

- memlekeTın her tarafında devriye çı aca . ill da bu hırsızı dutaca sın.

padi ahın endı de or elb seyi d i or, sivil lor. o da memlekeTın içinde

g zor. geze geze geze geze g dor. ba çada iki üç i i tıror. gidor d yor:

- sel mın leyküm, leyküm sel m. ba mı lar ki üç ki iler padi ah admlara

10 s ror.

- niye tıronız?

- biz ır ızıh. padi ah da diyor ki:

- bende size ar ada lim, diyor. hırsızlar.

- her birimizin b hüneri var .senin de b hünerin varsa gel bize atıl. padi ah

15 s ror. biri der ki:

- biri diyor ki ne áder k tli apı olırsa olsın ben açarım. öbırıde der ki .

- tin dilinden bilirim. on sene olsa hemen onı tanırım. biri de der ki.

- b adam on sene olsa onı tanırım. ır ızlar padi aha derler.

- aha senin de b hunerin varsa s le. o da diyor ki:

 153

20 - benim hünerim de b adamı dar a acına götırseler bıra ın desem bıra ırlar.

affederler.
- vall senin de hünerin yi b eymi tamam seni yanımıza aldı . otırır,

onı ır, anla ırlar.

- bu gece kimın evinı s ya ? pad ahın haz nes n s ya derler. bunlar

25 padi ahın hazinesini soymaya giderler. it ürer itin dilinden anlayan der.
- h le durın ar da lar! hele it ror ne diyor. ar da ları der:

- ne diyor? itin dilinden anlayan der:

- it diyor ki padi ah sizden padi ah sizden h . bunlar der:
yeri sende la! ne d yon sen! padi ah:

30 vall biri b lor.onlar da

- yanlı sın der ve giderler.

padi ahın yanına gelirler. apıyı açabilen hemen çor g dor asayı da çor

götirece lerı denı torbaya altın yolar. sonra da omızlarına alır gel ller. ikisini

anladım biri apı açmada biri itin dilinden nlor. öbırıne ben m paymı buraya

35 nd rın ben b su tökmeye ç om gelom. ır ızlar parayı sayarken padi ah hemen

g lor, yerine g çor. hemen emreder ki :

- ır ızlar filan ba çede derhal dutın. hemenden bahçenın eTrafını dutarlar.

bunnarın ellerını ollarını ba larlar. padi ahın huzurına getirırlar. sab olır
der ki:
40 - filan yerde filan zamanda filan meydanda üç dara acı urılsın. bu adamlar

filan zamanda asılaca . dara açları urılır. bütın b milleT bi meydanlı a

toplanırlar, tema aya gelirler. padi ah de avraTların heriflerin içine g ror.don

de i t ror. avraTlar da ço o milletin içine sa l nor. hele benı tanıyaca mı?

bunnarı dara acına g tırolor göt rolor ki salar. s rolar:

 154

45 - ar ada lar! sizi as ci b iste ınız var mı ? bu ır ızlardan b tenesi diyor ki:

- acı bana be on dáKKe verın. b itigim itind ray m onu b lim. ondan s na

asın benı. h dı deyip buna izin verolar. aha sana yirmi dáKKe. beri gelen
ba çada ror d ror. u yanı bu yanı derken h nı demi T ya ben insanı t nom.

imdi o ar da larını bulaca . padi ah da b yere biri mi avratların arasına

50 sa lanmı . ır ız gider padi ahı tanır, der:

- gel açma, sen de o a am bizimle de il miydin? d yor. padi ah:

- h ç ses eTme ben hemen yerime geçim derhal sizi affetTiririm. padi ah

hemen yerine g çor. emreder:

- derhal bıra ın onnarı, yanıma get r n. affeddım, der.

55 - vall ásse Ten ır ızmı sınız. biriniz itin dilinden, biriniz apı açmadan

biriniz adam tanımadan anlarmı sınız. gelin vazgeçin size ev v rim

memurlı v rim, everim. ır ızlar da:

- zaten biz de sanmı Tı . padi ah yanına alır everir, her birine ona verir.

birer de ma aza açar. h dı gidin ya ayın der.

60 - y r çer mırazına geçerler.

Anlatan: Naile Dursun Ç ÇEK(1946)

Derleme Yeri : Adıyaman ( Merkez)
Derleme türü:Masal( Gülüzar)

- VII-
varmı yo mı allah’ın ulı ço mı . va dında zamanında b padi ah varmı .

bu padi ahın b o lı b de e h me emmed adında yaverleri, i Çileri varmı .

g lolarmı g dolarmı bu e h me emmedle bereber g zolarmı .

 155

b gün giTmı ler b le bi tut a acının altında yatmı lar. atlarını ba lamı ,

5 uyımı lar. padi ahın o lı uyumamı . ba mı i iki tene u geldi dala kondular.

u lardan biri:
- bacı … di eri:
- ney bacı?
- sen bil n mı bu yatanlar kim?

10 - yo ben b lmom.

- bu yatanlardan biri pad sahın o lı biri de yaveri eyh me emmed. padi ahın

o lının ederi ır devler n bacısı gülüzar’ da. pad ahın o lı bunnarı d ynor.

bu padı ahın o lı b yor. iki ar ada evlenecek ya a gelor. bu pad ahın

n dorsa b türlü o lı evl nmor. kimi göst rorsa o lan b yenmor. üsTune kimi

15 bır horsa i Te ben bundan evl nmom d mor .padı ah der ki:

- e h me emmed o lımın senden ba a dosTu yo . sen bunı anlayabilirsin

me emmed olır p=d ahım devleTlim s ler m.

me emmed gider pad a ahın a zını ror. sonunda ızların dedi lerini

s ler. padı ah:

20 h dı ……………………ben zamanıda ır tabır ásKer verdım .alamadım

gebersın der. indi ona mı al cim. me emed:

- ben ar ada ımın derd ne derman olırım. fe t bize iki atlı b heybe altın

ver rsın, demi .

ha bunnar iki atla b heybe altın alır alır çeker giderler.

25 bura senın bura benim derken gúnd z gider gece yatarlar. áynı a acın

altında yatarlar. gene iki u gelir gonar. u der ki:

- kim bil n mı bunnar?

 156

- yo

- bunnar pad ahın o lınan eyh me emmed g dolor ki padi ahın o lına devin

30 bacısı gülizarı alalar. gene padı ahın o lı uyanı mı diynemı . olar

sabahnan atlarına b nolar. sabahnan atlarına b nolar y ddı sene atlarından

g dolar. b olar ki gözlerının gördı ı áder çimenler, göz n n gördı i áder

yeddi atlı binalar d yolar” b lo ma çimen yiyeler, aTlarımız dinleneler

ç ze de yata . “y tolarmı g l olar ki ır dev yanı b dev enlerın yanına

35 çadır gurılmı . der” u ganadında lan göbeginden gele çadır rolar”. hele

gelın der me emmed olan biteni aha anlaTır. vall der b áder için geldi .

bacınızı padı ah o lına sdor. s ror onnar da gide böyigımıze s ra .s a

derler ki allah áder eTmı e biz ne diye . ah geliler y ddi gece y ddi

gündız davıl zurna ederler. devlerden biri:

40 - ba ın emmımızın o lının aynı bacımıza g yn dü Tü. bunnar devler ya

mesela biz de onı uyıya atTıh. sihir de bu uyıya b damla su deyse tılsımı

bozılır. b nerden su tökersen çıhar bacımızı çırır gider bu padı ahın o lı

afasız ya getir der ben bu uyının üsTünde yı an cim. yı anmaya ba lar

ba lamaz su de irmen da ı yanı yan döner ters döner. pad ahın o lı da ın

45 alTında alır. dev hemen gelir gülizarı alır açırır.devler a am dönerler ki

padı ahın o lı da ın altında can v ror. gülizar ortada yo .

biz sana demedi mı burada ba ını yı ama. dev n maa arası f lan

yerde h dı get de urtar.

me medle giderler giderler devin ma arasına ula ıllar. gülızar

50 gördı ınden hemen tanır onnarı içeri alır. gülızar :

 157

- e er dev gelirse ne sizi r ne de beni hep mzı yer .h dı o gelmeden sizi b

yere sa l yim. o anda b gürılTı ıdılır. gelir i b dev b ba ı yer de b ba ı

gökde ener a a ı. der ki:

- gülızar yine bu evde insano lının g ısı g lor biri mi gelm ne ? gülizar:

55 - deli olmı sın ne? insano lı nerdemı kim gele cehmı burya der. neyse

bunnar y r içer yatarlar. sabah olır dev yine ava çı ar.

eyh me emmed d ınor. b le olmaz bunun ruhının yer ni ö rene de

gülizarı tembihler ruhının yerini ö renmesi için .s a tekrar sa lanırlanr. dev

ene gelir. a am y tor sabah g or. dev ava çı aca ı zaman gülzar:

60 - emmıo lı sen her gün ava ç hon gezon d mon ki bu gariban evde canı sı lor

cı ruhının nerde oldı ı s le ki ben onınla oynıyam. dev:

- aha benim ruhım u süpürgede, der. o getTı den s a le mı? der.

me emmed:

- h dı g T ne áder altının ı ırın varsa getır heps nı süpürgenin boynına ta .

65 sansın ki inanmıssın. örgeTler s a sse lı yerini s lesın. a am olır dev eve

gelır ki gülizar üÇÇiK çocı lar gibi evciliK ynor. dev:

- arvaT ısmının aglı yo ki benim ruhum orda de il ki bu yı in üzerinde. bu

sefer eyi e ta ar yine dev gürüldiyerek g lor. b or ki gülüzar bu sefer de

yi le ynor. dev gülüzarın endını sevdi ini anlar. dev:

70 - gülüzar n don gülizar :

- heç e l nom.dev:

- benim ruhım orda de il sen deli misin? m dam sen bana b le do rısın ben

sana oyın dom. ruhım aha u sandı ın içinde b yımırtanın içinde. allah
 158

eTmesın ona b olsa ben de hemen ölırım, der.sabah olır dev yine ava gider

75 sandı ı ndırırler. eyh me emmed yımırtayı ucundan ırmaya ba lar

ba lamaz gürrüdene dev gelir. dev:

- ey emmı ızı sen bana b le mı gálle olaca Tın. bu gáder senı sevdım de

nazarımdadın demeye derken me med yımırtayı galdırır yere vurır.

vurdı ından dev geberir, ölır.

80 bunnar gülizarı da alır ır devlerın ma arasına gelirler artı orda

almaya ba larlar. günler geçer aylar geçer padı ahın o lı abdıllah d monız

ki bunnarın da nası var babası var bacısı var bunnar da memlekete g Tme

isTer.devler:
- ee ne diye bizim de erefimiz var. m dam g Tmeye niyetiniz var bacımızın

85 çeyizini düze ; al götır. devler ır deve yükü çey z hazırlarlar. bunnarı yola

vurıllar.
ra benim b ra senin derken gene tudın dibine gelirler .a am olır bunnar

burada uyırlar me med uyımaz. b or ki :

- eyh me med d ynor y zor. b or ki gu geldı ondı onı maya ba ladılar.

90 u lardan biri:
- bacı
- ney bacı?
- b lon mı bunnar kim?

- yo nerden b lim?

95 - bunnardan biri padi ahın o lı abdıllah biri yaveri mehmed di eride ır

devlerin bacısı gülizar. imdi bunnar memlekeTe g dolar.

 159

padih ah da güya o lı g lor diye ölen düzenlemı . halbuki gülizar’ı

nasıl ben almadım o lım aldı diye sihirle lan egline sohmı . o lı geldi inde

o lını so ıP öldırece .o gülizar endıne ala.

100 - me emmed bunların hepsini duyar. sabah olır yine yola çı arlar. gele gele

memlekeTe gelirler ki babası önceden eber almı tören hazırlamı . padi ah

lan ılı ında gelir. padi ahın o lını so a. mehmed ılıçla yılanın afasını

uçurır. abdıllah:
- o benim babamdı diyince mehmed orda b da olır. gülizar mehmed’in da

105 oldı ını görünce mehmed senin yüzünden bu áder sı ıntı çekTı. bu

da lı dan gurtılana áder ocam de ilsin. ne zaman gurtılırsa o zaman gel

der.
abdıllah abdal olır çöllere dü er. geze geze geze gelir o tudın altına.
endını uy ılı a vurır. gene iki u gelir dala onar. u lardan biri :

110 - bacı b lon mı bu kim?

- yo nerden b lim?

- padı ahın o lı abdıllah bunun ar ada ı mehmed imdi da oldı. gülizar da

e er mehmed da alma Tan gurtılmasa seni abıl eTmem, dedi. indi ke ke

uyanı olsaydı da beni anlasaydı u dü ürdü ün yarpa ı e er götırır

115 mehmed’e sürerse canlanır. abdıllah bunı duyar sevinir ahar ki sse ten iki

yarpa d or. gelir ki sak alı uzamı herkes deli zanneder. ar asına dü er

evlenirler. padi ahın ızını da mehmede verirler. ırh gün ırh gece davıl
zurna ederler.
y r çer mırazına geçerler.
 160

Anlatan : Naile Dursun Ç ÇEK(1946)

Derleme Yeri : Adıyaman ( Merkez)
Derleme türü : Masal (Tellı Tozahlı Ku )

- VIII-

ceride ızlar çabı bu ı bana dutın, diye emreder. cariyeca ızlar u ı

ovalamaya ba lamı lar. o daldan o dala u açar. onnar da ya alamaya çalı ırlar.

sonında u ı ya alarlar. ceride:

- tez babama eber verın u ıma altından bir efes yapTırsın, acele salsın.

5 padi ah:
- peki ,ba ımdan gözüm üsTüne der, salar.
ceride u ı altın efese r odasının b kö esine yerle Tırır. b günı onda

geçer sabah olır, a am olır sabah olır. ceride sabah ga ar ba ar ki eskisi gibi de il

…. yeme inden y nm e vesınden içilmi ba ı altındaki semendelik aya ı ıltına

10 aya ı ıltındaki ba ı ıltına getırılmı . endine de b haller olmı . apıdaki

muhafızlardan üphel nor. b gün birinin b gün birinin ba ını uçurur. b gün b le iki

gün b le ırh gün g çor. hepsının afasını çuror.

padi ahın da b a ıldanası varmı , sı ı dı mı ona danı ırmı . a ıldanası b le

giderse memlekeTTe as er almıyaca . sultan hemen b kalem t ra dan barma ını

15 yarsın duzı bassın. tabi yatamaz o zaman ır ızı ya alar. olır mı? he ceride a am

yatarken barma ını keser duzı doldırır acıdan sabaha kadar yatamaz. b or ki telli

toza lı u fesTen çı Tı y me inden y di. hvesinden i di. ba ı ıltındaki

semendelik aya ı ıltıne aya ı ıltındaki ba ı ıltına goydı. s a da endınden

yaTtı. u efesTen çı arken le b babayi id olmı ki ıy mor ba or y ddi sene

 161

20 ölısıne vurırlar. telli tozo lı u tam i ini bitirir ki tüyını g ye tekrar efese g rim

derken ceride bunın tüyını dutar vermez. ceride:

- hele dur, hele ne i Tır bu anlat b him. u :

- ben ne inim ne cinim gördı ın gibi telli toza lı u ım. seninle b le b

áderim varmı . amma fe et bu sırrımızı biri bilirse ben uçar giderım. ceride olır,

25 der. le de b böyımı ki herkes der niye sultan evl nmor.

gel neyse zaman geT zaman ız b or ki evlenenler süsl nor. ceride evli

arvaTların süslenmesini g ror zorına g dor. endı endıne niye bende evlı de il

miyim?diyor. endı de süsl nor b dü ıne g dor. o memleketTe de ızların

süslenmesi çoh áyıP sayolarmı . anca gelınler evli avraTlar süsl normı . ceride

30 süslenince hal arasında dedikodı lor. ceride:

- ben de evliyım benim de ocam telli toza lı u diyor. u :

- bizım gavlımız b le de ildi diyerek pırırdana çor g dor. ız deli olur

memlekeTte u almaz dutTıror bi türlü u ını bul mor. u giderken de

ceridenin álemını sürmedenlı ını tara ını áynesını endısıyle bereber

35 g tıror. glüzar h-u zar dor. a lor.

padi ah ızının derdine derman bulamaz. yine a ıldanasına danı ır. a ıldana:

- padi ahım, meydanda böyık b hámam a tırın gelen dertlarını s lesın bedeva

yı asın. padı ahın ızı sandı ın üstüne tıror. herkes gelene derdini s ler diyor ki

ba ım geçen var. i Te diyor ki uyan bu bu benim derdim de il da da b çoban

40 varmı .
 162

Anlatan : Fatma ÇO KUN(1930)

Derlenen Yer : Adıyaman ( Merkez)
Konusu : Masal (Ay e Hanım)

- IX -
………………………………………………………..
va dı zamanında b ey varmı . b ana iki çocuk i Te ocası. gel giT olır

anası ölür. analı yelerı sever mı hiç “ya bu çocı lar gidece ya ben” der. babaları

ya r bbim nasıl olur.ee ill gidece ler. b o lan ız çocı lara hazırlanın ki yarın ben

5 odına gid cim siz de gelin. siz de körme toplayın o da ın ete inde körme vardır .

ben de odın dim. anca belelikle dim yo sa nasıl dim. öldıremem. y rabbi sona

sı ındım. ar çocı ları alır gider. çocı lar ekmeglerını alır. sege biner gideller.

gideller gideller b da a. çocı larım der ben odın k sim. siz de u da ın ar asında

körme toplayın der, or. gideller çocı ları b aba alır der ki bu tıkıltı

10 kes ldı ınden gel n. giderler toplarlar. len olır tık tık eder, ikindin olır tık tık eder,

a am olır tık tık eder, arandı olır tık tık eder. derler babam ne gider odın k sor.

hele b gide ba arlar ki ne baba ne hal b ayanın ba ına b aba ta mı rüzgar

geldikçe tık tık dor. ız birez böyıgmı garda ım der “tıg tıg eden babacı ım

bizi gaba eden babacı ım”

15 a lallar a lallar b l etrafa ba allar ki b da da b ı ı g rünor. gideller ki b dev.

çallallar gapıyı kim o? der. derler ki bizi gelbınden der ki aha bana b yiyece çı dı.

çocı lar içeri gireller. bunnar y r bbim gor lar ne isd nız diyor.diy lar ki ço

acı dı namız babamız gece g ar bize yimeK edellerdı yirdi . d r ondan olayı

ne var. gelbınden diy besleyım ki y yem. yimeK eder getırır. uy ıları gelmez

20 or allar. niye y Tmonız? der. biz susadı derler. namız bize albırdan su getırırdı
 163

içerdı derler. gider pınara önıne doldırır dolmaz paya peK. bunnar g allar güzelce

b pıça , b lo ma duz, su alırlar açallar açallar açallar. dev ba ar ki çolar

“yavrularım begleyin ben de gel cim” der. devın aya ından aya ları bir mi? derler ki

her yer pıça olsın y r bbi bu da lar hep pıça olsın da bu dev bize avı masın.

25 pıça olır. atır atır k sor. rıleye rıleye g dor. g Tmeyın! yavrularım diyor ben de

g lom. b glo ha derler duzı atallar bütün.y r bbi avrula yana. ba allar yine

avu aca suyı sepeller. y r bbi b yemesin b deniz olsın b deniz olır. dev lır

ortada. yavrılarım nerden ge tınız? hangi taraftasınız? derler ki u de irmenın da ını

ba ına ta ta dı ın an dü er. gideller gideller ba allar ki b pınar, “abla der ben

30 susamı ım. ac su içece ım”.y zor ki içersen köpeK olırsın. arda ım ben senı nerye

sı dirim. i me di ini sı arda ım ben seni nerye sı d rim. b pınar daha gelır.

üsdünde ceylan olırsın. içer ceylan olır kemerını çı arır boynına ta ar. yola dü eller.

padi ahın o lı da her zaman ava çı armı . ba ar ki ceylandan b ız. nerden g lonız?

der n sı g zzel ay parçası gibi b l b l rda ım u pınardan su i di ceylan oldı der.

35 yalınız giTmez senı ar ama bindirim bize g tirim. götırır. çocı ları ız büyür.

padi ahın o lı ben lim der. bu sefer arvaT huzursuzlı eder. arvaT esdeyim der

lom nasıl ede ? b arab varmı . bu arvaT g zzel padi ahın o lı heç yüzüme bile

ba mor. der ki etrafına urı eKmeK b lor b lor. o yanı dönor ı ı dor .bu yanı

d nor ı ı edor. o emiglerım ırılor to dır gelır. máne eder esdelı ını. yo sa

40 ölır der ki bu ceylan eti yirse re eT eder. to dır gider. nasıl dim der. aynen? bu

arvadımın arda ı b lom adam amma ceylanı nerden b <im. önce bunı k sim demek

ki dilekler evvelden abıl lormı . aha neyse bu ceylan nlor. artı adam ya! a zı

ba ında dol nor diyor ki:

“bacım bacım can bacım
 164

45 olları mercan bacım

pıça lar kesginlendı

azan lılendı

ceylan pı pı olaca ”

bunnar s lor lolar. i Te diyolar onı kesersen ben de ölırım arda ımı öldırme. ikna

50 ede kesmezler.

havızın ba ında yı anolarmı , anc diyor havızın içine tim rtilim.

ızca ız havzın ba ında yı andı ı bille tor. tor arvaT de gebeymı . arvaT gider

neyse urtıldım diyor. aha bu ceylan havızın etrafında döner. a a arvaT nerde der

n blim diyor güzeldı. birinin ar asına dü dü. n blim amma ceylanda havızın

55 etrafında d nor. allah’ın i i mi ne y r bbim hikaye mi neyse b ses g lor. arvaT

benı havıza itti diyor. balı benı yuTdu . diyor. sen b uca ımda sin b

uca ımda. balı ın arnında d ıror bu arvaT. padi ah o lı b ses g lor, d r. b

ceylandan nı or hele b d yneyim diyor arda ım! benı havıza aTdı balı benı

yuTdu . sen b uca ımda ösın b uca ımda diyor. demek ki havıza aTdılar

60 hemen diyor havızın suyu uruyaca ç or ki b balina kesılsin diyor balina k sılor ki

sen b uca ında sın b uca ında b ırolar çocı lar. g ydıror ador arvada

diyor ki sen eTdın de il mi? diyor. artı i genceye v ror “he” diyor ben eTdım. nasıl

eTdımse urtılamadım diyor. sen babanın evine mı geTmeye razısın yo sa kesgin

ılıca mı? diyor babam evine giderim ılı senın bar ına saplansın diyor. e @a9a9

65 53>o ; "aB@a a) oyor, b hafta su v rmor . aTları getırsınler. b baca ını b ata b

baca ını ata yor. her biri b tarafa g dor. arvaT geberor.

y r, çer,mırazına,geçer.
 165

Anlatan : Fatma ÇO KUN (1930)

Derleme Yeri : Adıyaman( Merkez)
Konusu : Masal (Ay e Hatun)

-X-

varmı yo mı allah’ın ulı ço mı ço demesi de günahmı . b memleketin

birinde b á e atının b günı ço canı sı ılmı . endi endine demı i:

- g dim de endime b oca ar yim. çı mı yola bahmı i b adam ç T s ror.

á e atın :

5 - ç Tçü! ç Tçü! demi . ba mı eTrafına i b ses g lor. ç Tçü eTrafına ba mı

i t mmızlan. ç Tçü:

- ney t mmızlan? tomızlan:

- tombıl tombıl yere baT diy mon mı?

“saçı uzın sarı atın

10 boyı uzın ba a atın

nerden g lon nerye g don

adı g zzel á e atın” yine ç Tçü sormı :

- ne gezon? á e atın :

- h ç oca rom .çüTÇü :

15 - beni alır mısın? á e atın:

- he, alırım. peki beni alırsan ne le döversın? ç TÇü:

- seni alırsam elimdeki mesesten b tene v rırım. á e atın

- lese cırT bıyı ım. gider ordan gider gider. b or i:

 166

- b sıçan b deli e g ror ç or , g ror ç or. á e atın

20 - sıçan sıçan, der . sıçan:

- ne ? á e atın:

- he, der á e atın:

- peki beni alırsan ne le döversın? sıçan:

- giderım a anın pa anın ya ına balına girerım uyrı ımı ya a bala batırırım.
25 uyrı ımla da gelır senı döverım.

- á e atın da almaya arar v ror. sıçan á e atını alır. n se gel olır g T

olır bunnar kirlenırler neyse h dı beraber gide de çama ır yıhıya . der neyse

giderler havızın ba ınde le b göl. sıçan:

- n se ben çama ır yı yim. olır sen de g T bize b ler getır. har gider

30 t mmızlan havıza dü er. tomızlan bahar ki b aTlı g çor. tommızlan:

- “aTlılar aTlılar
a ırdısı daTlılar

bey ev ne varasın

anlı sıçan göresın

35 durmasın gelsin
fatma atın küllü e dü mü . aTlılar:

áceib bu ses nerden g lor? o yanı b olar bu yanı b olar ki b t mmızlan

áce bine gider herıflerı evıne g dormı .

- hele h sın. a alar ben b áce ibe rast geldım .b le b le b t mmızlan b suya

40 dü mı dı . dedı ki:
- “aTlılar aTlılar
a ırdısı daTlılar

bey ev ne varasın

anlı sıçan göresın

 167

45 durmasın gelsin
fatma atın küllü e dü mü . aTlılar:

sıçan bunnarı e ıdır. lese bu der g hor gelır

sıçan:
- ver elinı ç kim. t mmızlan:

50 - yo ben senden küsmı ım. yine áynı tekrarlar. sıçan yine:

- yo ben senden küsm ım .sıçan:

b debPik de sıçan vurır içine gömer.

- aha y r çer mırazına geçer.

Anlatan : mmı L K (1946)

Derlenen Yer : Adıyaman (Merkez)
Konusu : Hikaye(Ramazan)
- XI -

b arvaT varmı s fmı , endi h lindeymı . ocası gelmı eve b gün

ya get rmı .dem :

- arvaT bu ya ı aldır ramazana .

n se iki üç gün ge mi aradan. demı :

5 - arvaT aha bu mercime i aldır. aha bu unı aldır .

arvaT ne get rmı se bunı ramazana ne get rmı se bunı ramazana

aldır. peyyi e ya getirmi aldırmı masgana mı . b gün zuga da b

adam b ırormı . r mazanlı ramazanlı ….. ramazan g lor gelin bacılar

ramazan g lor ha! aha hemen arvaT a mı g Tmı apıya. demi babam gel!

10 gel! apıya bizde b ssürü e ya herıf sana aldırmı demı . bunnarı götır ben
 168

de oyaca yer bul mom. ben de masganı bo ldim. herif gelmi apıya

hemen o e yaları vermı . a am herıfı gelmı . arvaT n ddın demi arvaT:

- h çb eTmedım demi . arvaT biri geldi zu a da ba ırdı ramazan! ramazan!

ramazanlı b alın diye. ben de ba dım herıf ramazan hemen ça ırdım her

15 b yi verdım. herıf:

- o arvaT gözın kör olmıya. ben herıfın adı ramazan diyin almadım. aldım ki
ramazanda yiye .

Anlatan : Emine ÖZKAYNAK(1956)

Derleme Yeri : Adıyaman ( Merkez)
Konusu : Hastalık Tedavileri

- XII -

süngül için oca olanlar o ır. arpayı gezd rır süngülın etrafında. o arpayı b

yere gömer. o arpa göverınce o süngül g ybolır. b ısım insanlar da ciyer o ır.

ciyere ırh dene inne saplarlar o ıllar. süngülın niyetine sen n adın ne se yan

süngülı çı aran estenın niyetıne. senin adın ne se yan süngülı çı aran h sTenın

5 niyetine adı ne se onın niyetıne ciyeri o ır. ço f dersın onı çirkef b yere

göm ller. o dıhTan s a o süngül de dü er le derler yan böyı lerımz.

ça aların boynı ba ula olırdı. ula larının dibinde il kim görmi se azan

arası çevirirlerdi. ilkin kim görmı se ya da ta da ıh ızdırırlardı. abagula

olan yere a ıllı sabın basTırıllardı. sıca sıca es iden to dır mo dır yo dı .

10 kızambı çıharıldı mı ırmızı elbise geydirirlerdi. ırmızı yorgan örtellerdi.

pencerelere bile ırmızı ciletin cekerlerdı ı ı g rmızı ssın diye ben bile ırmızı
 169

cilCtin çekerlerdi. ı ı gırmızı ssın diye ben bile çekTım yani. on gün çen b

yidirmezlerdı. on gün s a ba ını yı ar yo ırdı yidirirlerdı. bu áder yanı

kızambı eyleri.

15 aya ın incinirse duzlı h mmır çekerlerdı. sababnan a arlardı ki aya larının

i i enmı .
i leri ır h olanlar taba anaya giderlerdı. b cum iki çar amba su getırırlerdı.

suyı yere endırmezlerdı. b i ede evlerıne sepellerdı. rı oca ho olmazsa bu

suyı içeller ya da banyo yapallardı.

Anlatan : Hatice KELE (1921)

Derleme Yeri: Adıyaman ( Merkez)
Konusu : Yemin Etme

- XIII -

es ıden dav anı yaparlardı. yüzigi iki ula ına geçirirlerdı. biri yden der ki

dav anın b ı için. en son sen olan der gene biri dav anın ba ı içın. yüzı onda olır

bensem yüzigi ben aldımsa dav anın ba ı için. o aldısa dav anın ba ı için. b le

derlerdı en sonında löbeT bana geldi. o der ki ben aldımsa eyrını görmiyem. senin

5 ba ın çun yo sa yüzi sende çı r. aha b leydı.

 170

Anlatan : Hatice KELE (19231)

Derleme Yeri : Adıyaman (Merkez)
Konusu : Hikaye (Üç Adam)

- XIV -

b adın varmı . seneden seneye ine i ço mayıs edermı . yanı t zze

edermı albıra vurırmı . g hmı albıra vurmı üç dene adam ayma am vali

h kim ba ar ar ıdan g lor. ama bu arvat y T gözelmı b l ba allar. herıfıne

der ki:
5 - her f bunnar bana göz aTdı ha! n dec yim der. herıf der ki:

- eve gide der.

eve gelirler. e er biri b derse sen de ki de irmene geTdı der. ba dı çaT

çaT pı dövıldı. ayma am b çocı gönderdı. ayma am diyor ki “ ya dan

yo ırTdan ne var? der. ya da ço yo ırT da ço buyırsın. a am olır .bu geyılı

10 gu alı pardüsölı elınde iki po eT gelir. soba y nor. mangal dolı çay po etı
endırır. soyınır bu herıf picamadan galır. der “h dı” biz bize sohbeT ede der.

herıf de ırmene geTdı sohbeT eder. biz bize sohbet ede söz biTmeden çaT

çaT apı dövıldı. uu der herıf geldı. ben senı n dim n dim b hásıre s ror urya

d yor. herif gelir i areT eder. çaylarını içerler gáhvelerını içerler otırırlar
15 arvaTdan. amma b fırtına çı mı b talaD b s h der. arvaT u hásır benım

gözıme çirkin g zıkor. evlerı de üçüncü gaT. ben bu hásırı götırıP bal ondan

a a ı ataca ım der. herıf herıf hı ılya hı ılya çıhardır dama. gümmüdüne

so a a tor. gelir yerıne re eT y tor. sabah ezanı ınor. bu herıf g hor ki

hırma ı olmı . b picama ar asında sürüne sürüne eve gider. apıyı döver
 171

20 arvaT gapıyı çor “nerdesın herıf der” o de sus! seslenme ! der cı diynenır
çar ıya gider. hákim r sgelir. der ki :
- ne var ne yo .o da

- geT ki gören ya da yo ırT da ço ah am olır. o da biu çocı gönderır. der”

ya dan yo ırTdan ne var?” her b ço temam der buyırsın. o da gelir.

25 hareket eder b picamadan gelır. der h dı cı sohbeT edek celen ne? herıf

de irmende hákim yden gelir herif gelir. hákim geldı sen de ırmene geT.

kimin unlı ı durdı ı yerde benimkini yıdırler mı? ee nasıl dim bu herıf

gelece onı da dutar sandı a or çıT k Tler otırır. çaylarını reçeller getirdi ı

meyvelerı yirler h nı? b l i areT eder sandı da der. der avraT bu sandı

30 gözime kötı gözikor bensem bu sandı ı sataca ım. eTme eyleme herıf der bu
sandı niye satıla? me sus s bbah olır h raç meraç u fiyet götırır dellalın

omızına verır. eyilir dellala der ki geT o lıma s l içindeki benim n çeye

çı arsa endı ssın. gider o lına der o lım bu sandı daki baban. baban diyor

n çe olırsa da çı arsa endı ssın. neyse o da çı ar ki sa lam. eh der

35 ayma am r s gelir ya dan yo ırtTan ne var? der der ço temam der. a am

olır o da b çocı s lor. der buyırsın ya da ço yo ırd da. o da gelir herif

a ırda deyırmene gider. gene o da soyınır don paça. po eTler dolı gelor b

picama don h dı der cı sohbeT ede .eh der otırıllar sohbeT ba lamadan çaT

çaT apı dövılır. senı davarların yanına g tirim. götırır davarların altına

40 r orya atar. herif sen de ırmene geTdın ayma amın unlı ı durdı ı yerde

benimkini yıdırler mı? der otırır. o da gider yir içer nerde? der. der a ırda

hele arvaT gide ineg buza ıyı getırmı mı? u arvaT der ineg buza ı getırmı

der. inegin meme ini paramparça eder. geT kerpeten getır ki di lerini çekem
 172

otız iki di inide b le hırP hırP çeker. an dolar a zına. der arvaT elı aya ı iri

45 ine in altına sı maz. geT bı cıyı getır ki elı aya ını k sem. ben b lmom

yerını. sen geT getır. herif gider der bu herıf sse lı keser senı. h aç bu

herif har çar gider. sabbah olır söz ço herif bunnar eyıflı benim yanıma

ymazlar. usdıra lazım der. e b usdıra getırır ç yrigde iror. bu üçü b

araya buldı n de bizim mesele evden daireden b la ım e biz arvadın

50 ha ını vere la ım e eller. b le arvaT b dı ki ç yrigın öyınden b apa

a dı eh geldıler. yden hásıre sarılan çı tı. diK diK çı ar ki o yden eyfını

la. onın usılcana iki ula ını keser uu der b davıl b dáveT b düyün var ki

ula ım gö dı der. s lemor der esas sen b edemezsın b i göremezsın.

öbırı çı ar. sandı daki ırbıdana burnını uçırır. le b dáveT var. le b

55 yimeK var. ısından burnım gö dı der. h dı ul sen de b edemezsın der.

di i çekilen ayma am hele öte aya ımdan ç im der çı masından uçar. ulan

bu benım sünneT düyınımmı der.

aha yr çer mırazına geçer.

Anlatan : Saadet KARAKÜTÜK(1950)

Derleme Yeri : Adıyaman (Merkez)
Konusu : Do um Di Çıkarma, Piknik , Çama ır Yıkama Adetlerı

-XV -

es iden asbabı yirmi iki günde bir veya on be günde bir yı ıyanlar

vardı. mesel her evde borı suyı yo dırdı. me lede on ılarda uyı olırdı.
 173

uyısı olmayan evler giderlerdı b gün vvel gözzel o uyıdan suyumızı çeker

getırırdı .böyı asbab azanları vardı. asbab azanını doldırırdı ondan s a

5 b tene de cı onın güÇÇig azanları olırdı. ona da kül ıslardı .a amdan tabi

her evın külü de olmaz temmiz odın külü olaca . onı g zzel eleyece sın

torbaya oyaca sın. her asbab da onı getırıP ullanaca sın. aha külımızı

a amdan ıslardı .

sabah ardı . azanamızın altını ya ardıh. k lı durıldırdı azana

10 a darırdı .su ızardı te dlere asbabları rdı o zamanın büyü lerının

asbabları büyüK olırdı. evın evın büyügleri onnarı to a lardı kiri temiz çı a

diye. önce beyazlarımızı yı ardı onın ar asından gözzel renglilerımizi

y rdı asbablar büyüg oldı ı için iki i i sı ardı. çünkü zor lordı temiz kiri

iyi çı maz diye ha ondan s a ardı temiz ü ba yı ardı . büyüglerı

15 toK a lardı h zenı de alır. güÇÇiglerı iyice y rdı s a asbab azanının

külını bo aldırdı o asbabları içine g rdı .beyazları temiz b adama ıllı

ta ır ta ır aynatdı dan s a çı arırdı onnarı te de alırdı üsTüne s.Eh

suyı basardı o durılardı sır ardı sererdı o suya da tol d suyı d llerdı.

tol d suyına da ça amızın yı ardı . mesel evde kilim l güÇÇiK

20 kilim parçası yollı parçası varsa y rdı yanı hár m eTmezdı ha ondan

s a a rdı tabi o zaman höllig de ullanılırdı amma çapPıT ullanan da

vardı. ça aların altına tabi o zaman herkeDın ocası esnaf olırdı. hirT gelırdı

t kenden kildanı sırtına verırdı . biz de hemen bu camızı hazırlardı . ondan

s a ben ardım ı sa b avırmalı k fTemızı yo ırırdı . yazsa b tamatisli

25 k fTemızı yo ırırdı ondan s a ardı k fTemızı yirdi . a am

 174

yimegimizi de amma hazırlardı genelde nahna sarması sarardı bu lırdan

ho eTnen ya lı eTnen bi irirdı . biz hazırlanana eder bi erdi zatan

.sobamızı doldırır altını söndırır giderdı aha giderdı bizi eyme ar ılardı

elımızden bu çamızı alırdı ho kildanımızı elımızden alır götır çurının ba ına

30 r buna da her adamınkini eTmezdı ha! zenginler bah i verillerdı.

eymeler bilirdi zengin fe ır hangisi. bah i vermı aha giderdı

çurının ba ında otırırdı gözzel keselenırdı . ondan s a le cı v ıT

gaçdiKden s a ámamın suyını bıra ıllardı yı anırdı eyme gelırdı b fasıl

o da bizim ba ımızı sabınlar y rdı. ondan s a ça alarımızı teK teK yı ar

35 çı ardır eydırırdı bu çanın üsTüne otırdırdı . biz de y rdı ba ımızı

ar amızı geyınırdıh eve gelırdı eve gelırdı zatan yimegimiz bi mi

sarmamız hazır. her zaman sarma lmor bunın yanında pánik ederdı , eTlı

k fTe ederdı da da etımızı döverdı m hlem gibi. ho geldı mı ki hazır la.

sobamızı yahardı yimegimizi endırdı y rdih. çocı lar hámamdan geldı ı

40 çün daha erken yatallardı.uy ı<a ı ge<ı 5ı hemen onnarın örtısını sererdı

yatallardı. o zaman çay may yo dı. ire her evın basdı ı, sucı ı, kesmesı,

inciri, üzımı evıne göre onı getirir o cı mangalda ızdırır , yırdı yatardı .

bu om be günde bir olırdı ufa çocı ı olmayanlar yirmi iki günde bir ça a

çolı ı olanlar girenı ço olanlar tantanalı aileler de on be günde bir asbab

45 y rlardı. l ydı mesel b de çay vardı bizim zamanımızda çayada giderdı . b

bahar da giderdı mi mi zamanı mi mi ler saraldı mı çaya iderdı sular

ızardı ha nlon mı? b de ireler biTdı den s a bu lır aynardı. ıre olırdı

çaya giderdı evın halısı, kilimi i Te pambı ı, yunı çulı çapıdı toplanırdı.
 175

e e lere yüKlenırdı iki üç dene de evın uvveTlı gelını ızı giderdı. üç dörT

50 dene toK aç e ege yüKlenirdı. o çaya geTdı ımız günde eTlı ıyma ederdı

ya lı etımızı ho se ene basardı . bu lırımızı so anımızı o torbaya g rdı .

ne i Te onılaca sa. giderdı giderdı gözzel y nımızı pambı ımızı

kilimimizi surfamızı heP y rdıh. deyi i imizi çıharırdı deyı ıgımız y r

otırırdı . s a bi uvveTlı gelin ya da ız ıymamızı yo ırır yirdi .ondan

55 s a çulımızı çapıdımızı gurıdı dan s a gerı e eglere yüKlenırdı gerı

gelırdı ama o çaya geTme ço zor olırdı ha! iki gün üç gün ollarımızı

aldıramazdı ço ze meTlı b i di. aha l ydı ba a da i Te buna göre

mesel ad urmalar var. sünneTler var se reye giderdı o s rede ço

önemlıydı. nisan ayında sultan navrız derlerdı a rdı böyü ler ey ederdı.

60 bizi genelde çar amba ve cumartesi günı giderdı sultan navrıza bizim

adıyaman’da iki yerde toplanılırdı b nagıbın havızı da dibindeydı. biri de

eher içmesiyd.ı giderdı her evın höKmıne göre garı dırmalı a eden de

olırdı. eTlı k fTe yo ıran da olırdı. etımızı g zzel da da döverdı ya da eTlı

ıyma eden vardı. ho satırlardı hep bu lırımızı torbaya rdı .pilavsa

65 a ımızı bi iriP oltı ımıza alırdı arı dırmalı a ımızı. amma ill se reye

geTdı ımız gün ozaman b le daTlı madlı yo dı pasdalar yaygın

de ildi.beKmez ávlası olırdı. beKmezden unnan pendırlı ávla olırdı.

edıfe gibi bi irirdı . b le pendırı atardı b le keleb keleb sünerdı. onı

gözzel le enlere basardı goltı ımıza alırdı biz gençler de ça amızı alırdı

70 araba maraba yo dı. herkes aya ından nereye gidersek aha giderdı . otırırdı

ki herkes gelmı sohbeT ederdı . genç ızlar g ardı langaca binerlerdı.

 176

pabıç çarpmaca oynallardı. ovalamaca sa lambac oynallardı ni anlı ızlar

gel rdı. o lan evı götıror diye b fisdanlı ver rdı ya b terliK verırdı.

yimegimizi yirdı hávle mevlamızı y rdı . ta a am üsTü ki ço zaman

75 se rede ya mır ya ardı. ya mır ya aca ı sıra hereks ar toplanır gaçar

giderdı yo ya ma a da a am ezanına geder orda otırırdı . aha o da b

gelenek göreneKd .

do um adetlerı nelerdir?
do ım adeTleri i Te çocı dünyaya gelirdı. o zaman indiki gibi

80 fermanlı ebeler yo dı ara ebelerı vardı. ara ebelerını gider ça ırıllardı. nanın

sancısı duTdı mı ara ebe gelırdı. i Te urbanım allah’a allah’nan ebe

arasındadı allah ola ki do rı getıre. tabi ço zor olırdı. yapılaca tıbbi heÇ b

yo dı. sadece ebenın eyine lmı b ydi. çocı dünyaya gel rdı. ebe g arı

temiz onı çimdirirlerdı. gözel b duzlallardı. duzlamalarının sebebi de udı

85 ha: o zaman yara bere töKmemesı üçün cildinin bi mi olması gerek . l

diyorlardı o zaman. aha b iki s at s a teKrar çimdirilerdı. nanın yanına

yatırıllardı unda lalardı. ba ı ıltına b so an b nazarlı tabi bu nazarlı

o lan olırsa ta arlardı ha. ızda ta mazlardı ha niye çünkü ız çocı larını

peK sevmezlerdı. haTda derlerdı bazı evlerde “vah vah o lan do ıran
90 áyerlenmı aT gibi yator ız do ıran da ıvrılmı iT gibi y tor.” me seT

nayı a a ılarlardı ha b lon mı? ondan s a gelen gider olırdı. üç ezen va dı

geçmeden ana çocı ını emz rmezdı. ill üç ezen o ıması lazım. üç ezen

o ıdı dan s a çocı ı emzırıdı. na ba ına b ba lardı yazma ba lardı

çocı ın yüzüne de sarı yazma örterlerdı. sarı yazma sarılı olırdı. dünyaya

95 gelen bebeK sarı yazma örtellerdı ki sarılı ı geçe o zamanın batıl inançları
 177

b yo dı. y ddı güne eder be lellerdı y ddi gününde ya na tarafından ya

baba tarafından b böyı ça rılırdı. o zamana eder b arara varılırdı. genelde

böyı lerın adı urılırdı o lansa o lanın babasının adı ızsa o lanın anasının

adı urılırdı. oca gelırdı iki rikáaT namazını ılardı. üsTüne b avlı

100 örtellerdı bebegin. o avlı ocanın olırdı ocaya verillerdı. ad urma

yimegleri de i Te sulı pilav eTlı k fTe yo ırıllardı sarma dolma edellerdı. o

zaman üzerine ço zaman süTlaç edeyif yanı kimin h Kmı neye yeterse aha

yillerdı .ça anın adını gurarlardı herkes giderdi. ad urmamız b leydı.

göbe ini de ebe keserdı. ya endı adını verırdı ya b böyıgın adını

105 verirdı o göbeK adı olırdı. göbegi kesildi den s a b çimdiK e veden duzu

göbe ine kesellerdı i Te o ço iyi g lordı. heÇ b olmazdı iyi de lordı.

haftasında çoçı ın göbeK ba ı dü erdı. o üsTündeki bez aha ne yara olırdı ne

bere olırdı heç b olmazdı.

tabi di de de var. zaten çocı do dı dan hemen s a y ddı s ız ay

110 s a di i i er tabi bu aile hal ını tela e dü ırır. bebegın di i i di bugün yarın

di çı arac ácebe bunı kim erken göreceK diye. baba, anne ssın hala ssın

bab nne ssın evdekiler arasında b tela yaratılır. s a çı dı çı aca gibin

olınca bizim adıyaman’a özgün hediK denen b yimeK vardır. bu da

bu d dan no ıTdan salçalı az sulı bir yimeK olı dırılır. gelenlere bundan

115 ikram edılır. ba a b olmaz yanı ill di hedigi olaca . ahan çocı ın di i

görındı mı ilK kim gördıse hemen b gömleK alır. tabi es iden parçadı bu b

meTre b buçı meTre parça alınırdı. indi her ey hazır oldı ı çın i

çama ırı alınır ve tabi ço da sevınır kim görmısse urırlanır ilK di i ben

gördım gibisinden. le on onbe gün geçdiKden s a hediK yapılmaya

 178

120 ba lar. bütün ya ın a raba dosT ve ar ada lara eber salınır çocı ımızın di i

çı dı hediK bi ireci .yanı b z de yapmı ı a amdan no ıdı bu dayı ıslarlar

sabahnan ga ar b irilir. ona ya so an, salça da lanır .güzel b yimeK olır

tabi bu evin maddi durımına da ba lı iyisi çayın yanında pasda yapar. gáhvesı
varsa gáhve yapar. çocı ı ortaya böyiK b savan sereller. çocı ı otırtdırıllar

125 çocı otırır. i Te bunın eTrafına çe iTli e yalar nır. eKmeK mesela tara

ma as nır áyne yılır altın yılır. alem yılır çocı hangisini elıne

alırsa çevresindeki e yaların b tanesıni güya inanı a göre o mesle i seçermi.

yanı mesel tara ı almı sa berber altını almı sa uyımcı alemı almı sa

memur eKmegi almı sa fırıncı gibisinden inançlar vardır. s a çocı hangi

130 e yayı eline almı sa mesel tara ı aldı ha bu çocı ilerde berber olaca . heP

b a ızdan bizim adıyaman yöresine aiT maniler vardır. mes l i Te:

“ havız ba ı mermer

ben isdemem berber

t ra eder keller

135 pis pis g ar ellerı” diye maniler s lerler. sonra çaylar içilir hedigler yenilir

herkeD hayırlar. bu orada gelenler ufa tefegi hediyeler getırır bu çocı için ufa

tefe gereKlı çama ır olabilir anne için muTfa e yası olabilir endırırler. daha sonra

herkes gider. bunın adı adıyaman’da di hedigidir.

 179

Anlatan :Ay e YA ARGÜN(1952)

Derleme Yeri : Adıyaman (Merkez)
Konusu : Tuz Hikayesi

- XVI -

zamanında bir varmı bir yo mı ço demesı günahmı . b padi ah

varmı . üç dene de ızı varmı . ızları bir gün yanına ça ırmı sormı . demi
i:

- siz benı ne eder s vonız? demı . birisi demı i:

5 - baba, ben senı altın eder s vom.

babası ona altın vermı baya ı böyıK b miKdar da altın vermı öbır ızına.

ortoncıl ızına sormı . demı i:

- ızım sen ne eder s von? demı . o demı i:

- dünyanın malı, e yaları b ta ım e yalar eder demı . ona da isde i e yaları

10 almı vermı . küçıK ızına sormı :

- baba, ben senı duz eder s vom demı .

nası olır? demı . b padi ahın ızı b padi ahı duz eder sever. bu ızı çabu

buralardan uza la dırın gözım görmesın demı . ba a düellere götırın demı .

ondan sonra gönderdi lerı yerde padi ahın o lı çar ıda gezerken o ıza gönlı

15 dü mü . o ızdan evlenme isdemı . evlenmı ler belli b zaman sonra ey yaPmı

babamı dáveT ed k demı . gocasına gocası da gabıl etmi . babasını dávet eTmı .
enliKler urılmı yimeKler bi mi . ondan sonra yimeKler bi dikden s a

padi ahın yimeginin duzsız yapılmasını s lemı ler. m safirler gelmı padı ah

yimegi yimi duzı yo . demı i:

 180

20 a Çıları ça ırmı bu yimeK niye duzsız? demı ler i padi ah b le isdedı. sebebını

sordı ında onnar sebebını daha sonra söyleyeceKlerini s lemi ler. herkeD yimi

içmi geTmı padi ah i Te ızıyla görı ece ı yere götirmi ler. b perde

çeKmı ler ar asına padi ah otırmı b tarafına da ızı otırmı . demi i bu

yimegin duzsız. demı o da zamanında b padi ah varmı i Te çocı larına sormı

25 benı ne eder s vonız? diye biri demı ben senı altın eder s vom bi miKdar altın

vermı .demı ben dünyanın malı eder s vom ona isdedigi mallardan almı

vermı . biri de ben senı duz eder s vom. baba demı l diyince ız

cezalandırılmı . ba a memlekeTlere gönderılmı . o ıza da buranın padi ahın

gönlı dü mı . i Te ben o ızım sen de babamsın demı g mı babasının elını

30 öPmı . babası da demı i ızım gerçekten benı seven senmissın demı . dünyanın
en büyüK tadı tuzmı . demı .

Anlatan :Ay e YA ARGÜN(1952)

Derleme Yeri : Adıyaman (Merkez)
Konusu : Maniler

- XVII -

…………………..
aladan atlıyadım
bazarda satılaydım
dü medım menendıme
5 öleydim urtılaydım
armıd dalda dal yerde
bülbül öter her yerde
 181

feleK bizi ayırdı

her birimiz b yerde

10 armıdlar dalda ldı

gözlerım yolda aldı

posda analar mı kiTlendı

mekdubın nerde aldı

ben b uzın amı am

15 pına dayanmı am
isder al isder alma
alnına yazılmı am
s yügde oT biter mı

süpürseler gider mı
20 bir yi idin çekatı
üç geline yeter mı
körpının altı zzıh

aynanam ölmı y zzı

ölımınde de ilim
25 kefen bezıne yazzı

rafa fincan oydım

içine mercan oydım
aynanamın adını

uyrı sız sıçan oydım

30 aladan endım yayan

mend lım dolı payam

o lan dedı gel gidek

dayan güzelım dayan
atırdan nordım

35 s lesen d nordım
 182

derdımden kirbid oldım

üfürsen y nordım
tencerede üzım var
o üzimde gözım var
40 emmımın be o lı var
birisinde gözım var
su küleKde bulanır
es n damda dolanır
el aTmayın e ana

45 o lan gelır ulanır

çıldırm çı dan
urtıldım ı dan
ta alar doldı

ırınan ı dan

50 ire en e dim evleK evleK

dadandı ara leyleK

dedı b mıraz ala

omadı zalım feleK

azanda kelle bi er
55 aynana altına i er

ço i eme aynana

sana b gemiK dü er

eller elçe li gelin

ollar olça lı gelin

60 b teneke ya ı bit rm

çırçıl baca lı gelin

oca ba ında ma a

o lan gel benı bo a

 183

bo amazsan bo ama
65 günde yirsin b ma a

ba çalarda pipirim

dalları dilim dilim

mu emmedı everdı

esene allah kerım

70 bülbüller düyün eder

bilmem h nı gün eder
isder a lar isder gül
helbeT feleK b gün düyün eder

ay do ar sini sini
75 sevmı ım birisini
cellaT boynımı kesse
s lemem do rısını

penceremız ye il boya
urban lam sizin soya

80 sizin soydan bir yar sevdım

saramadım doya doya

Anlatan :Muhittin Karakütük (1958)

Derleme Yeri : Adıyaman ( Merkez)
Konusu :Eski Konu malar

-xvııı-
es iden halK dilinde ve adıyaman dilinde bazı insanlar arasında bazı kelimelerin
okunu u ve yazılı ı kendi arasında farklılıK gösteriridi.mesela bunlardan biri: bir
ahıs veya bir insan bir yerden alı veri yaptı ı zaman ya da yapaca ı zaman ba ey
alaca ı zaman bir yere giderlerdi.mesela bir torba ekeralaca bir torba odın
 184

5 alaca .giderdi toptancıya ya da parakendiciye gitti inde ne kadar fiyatı üç yüz bin

lira. derdi bak a a ı pınar ol gibi atıyor.yani daha ucızını alabilir miyim hesabıyla

pazarlı dan evvel sözünü söylerdi. üç yüz bin liradan daha a a ıda alabilece ini

söyler tercihini kendisinin kendisi açısında yapaca ını söylerdi. bu.bu ekilde a a ı
pınar ol gibi atıyor a a ıda daha ucıza daha uyguna anlatmak bakımından söylenir.
10
Anlatan : Mehmet EKER (1929)
Derleme Yeri : Adıyaman ( ndere)
Konusu : Hikaye (Yılan Prens)

- XIX -

yer gelirse insanlı yeri gelirse budır yani. insanlı ın eyi budır artı insan

olmıyanı nede ceKsi çekiP vureceKsı . indi b arının b çocı ı olmıy .

nihayeTde bu eyde bellıdır. h n kimisinin doda ları çatal olır. h nı kimi çocı ın bu

b dav anı görm Tır. nnesi h n b kızgın anında gördı ınen o doda ın çatallı ı

5 orya gider b lıy mısın? aha o dav anların doda ı çatal ya ne se i Te bu ı

zamanında b yılanı gördü. y rebbi ya rebbi bana teK b evlad ver ılan ssın diye.

h di b him gümana geldi. beler hem ir yeler geldi. o lan buradan geTdı. b tuvara

girdi. benim dile im abıl olmı . olmı diye öylece aldı. yalanız o yılan b

keremeTdır. biz bilmezı her gördı ımız bir ızır, ızırın huzurun bin hazır sen

10 kendine ba u lemi gören yo . s a zaman geldi b ün “anne get padi ah ızını

bana isTe” o lan dedi. ü dene sandalyası vardı. sandalyanın birini geçersın bo

sandalye i incisını geçersın üçüncüsüne otırırsan küÇıK ızını isTeim olırsın dedi

. nnesı:
- lım, biz p dih ahTan deble emezı . sen biz b le ey eTme, dedi. o lan:
 185

15 - ben s diyom, ben erekenı yaparım s a. geTdı bu saça larını sallaya

sallaya bu lanın nnesi geTdı. birinci birinci sandalıya i inci sandal ya ge Ti üçüncü

sandal yaya otırdı. otırdı Tan s a p di ah biliy ya!

- senı uçüK ızı istemeye geldin deyıl mı? dın :

- eveT, dedi p dih ah:

20 - yalanız u áder zin eT yapaceKsın dedi.

ee bu da endınde yo ssa elbisesi dor ılır. o zaman duddı çeKdı.

- lım biz deble emezı demedim mi? dedi.

- anne u möhrımı al h nı onın b süleyman möhrı vardı. “h nı möhır kimde o”

derler ya talar süleyman möhrının manevi möhrı aldı götırdı. geT dedi filan
25 yerde yolına ü dene meleK çı ar. nene emrın ne derler. dersın ki unı unı

yapaceKsin. bu áder de yeterli. zaman geldi o möhrı aldı. annesı g Tdı b

tep e yalanız üç dene meleK çı dı. meleK :

- emrın ne nene ? dedi.

- o lım u u durımlar var. h nı p dı ah yazmı ya u yazıyı o ıyın o a göre

30 bize gereKli eyleri yapın.

- peki, dedıler.
hemen onlar oldı. dü in derneK urıldı. padi ahın zı ata bindi. vallah arı

bize áder suyı yo ı a bindirdı. ene de v zıfesını yapıy ızı gelin edıp ata

biniP gene de vezıfesını yap y ızı geli edıp ata biniP o zaman aTlar vardı h nı

35 bu tahsiller yerine girdi .

reng ba ımından rá van ba ımından bilmem ney i Te derken sonra gel nın

getırdıhTen s a “o lım da yılan ha” dedi .

 186

- ee arı söz a ızdan çı ar. ben b defa “he” ded m sende gerekenler yapdın.

artı i inci söz cab eTmez h nı bi devlet her ba Tan h nı bu devlete p dı ah

40 devletı bu sefer birini vezirın o lına verdim. birini kizir n o lına verdim. kizir

endının korıyıcısı. korıcıya izir derler biliy mısın? h nı köro lı der ki:

ızır o lı mısTafa bey bolı beylerinin orıyıcısı atına ba ar b ázaPTı neyse

duTdı artı hucım yapıy. padi ah geldi eyvah b ızımı izire verdim b ızımı

vezirin o lına verdim birin de lana verd m. b yiyiT sa bu lan da lan da al ata

45 binmi maneviyeTTen ordıyı yanı dü mana ordısını orıy . b le b yiyide

verseydim bugün nam bizim olırdı. bu ne görde ısrar eTdı bu devrısı gün de isiK
aTlara biniy al ata doru ata ır ata üç gün de i ik aTlara biniy aTlıda lan

ásger duruy o aTlıya bahıy .padi ah zına dedi ki:

- ; <e ; le baba o birinGci gün al aT al elbise iyen ılı ene siyah aT siyah

50 siyah lbise ene lan enı Tendı. ama artı ben ásreT olırım. h nı gerde e

girdi ı bille sırrı s lemiyce sın açı a çı mıya h nı gelın güve i oldı larında.

o zaman sırrı s ledı ınden o lan çı mı damın üsTüne.

- ben sana ne s ledim. sen benim sırrımı açı ladın. bir daha beni göremezsın

ayeT görme isTesen b demır elb se diktirirsin gey de gel. ne zaman demir

55 asbab yırtılana demir deynek eriyene gáder gelebilirsin.

b güvercın alıP çekiP gidiy

- baba ben sana demedim mı? asreT ol cim aha senin lan enı Ten getTı.

sırrını aGçı ladım diye.

- ızım dedi le b ah ramanın u rına isTiy son sana y pim. sen var yolına

60 g T. i Te o demir elbise o demir deynek aT. etdi b yel geldi biz ona

asırga derız endını aldı. götırdı aT b yerde aldı eline aldı ki deynegi var.
 187

elbisesi kendınde peyyi de altın varmı Tı. ee adın altını ne der urda u

ssa suya atar etdı bura ben m derken b alaya eTdı eTdı ki tüm alanın

üsTünde forta vurır. telebeler forto vurır ya. dedı ı ba ımın belasız yüzımın

65 arası yine mı geldin benı buldın. o zaman tekrar murada avu uyorlar.

Anlatan : Mehmet EKER(1929)

Derleme yeri : Adıyaman ( ndere)
Konusu : Hikaye( Köro lu)

- XX -

köro lının babası da larada bolı beylerı var ya i Te o zaman köle alıyorlardı
köle satıyorlardı.
“yemene de yemene
çadırları urdılar mı çemene

5 ata dü dı ı yere ya ar

ba a an kimene “

benim dayım yemende ás erdı.n dem

“ ara çadır i mi dutar
ra martin pas mı dutar
10 a larsa anam a lar
el ızı yas mı dutar”

b onıya gire ondan s a

“yemen yolı çu ırdan

t ren yolı demirden (t ren yolı dereden götırırler ya demırden)
15 u yemede can verenler
zengin bedel ödeller
nam yemend r

çayır çimendır
 188

iden gelmıyor

20 áceb nedendır”
s a ki köro lı eTdı .b aT getırdı. h nı vetenner ya atın heyvanın dilinden

bilen kim bolı beylerde atın dilinden kim yanı i bize b ba ıcı l zım. köro lının

babasını tercih eTdı.milleT sora sora ettı. bolı beylerını vetenner alırı

hizmeTcı alırı aTlarına ba arı . atına ba ınca b gün bolı beyleri dedi ki bu atın

25 tipinde g T bize aT getır. nerden bolı tah nerde h nı batı tarafdan eye do rı
istanbıl’a do rı ar ı da ı da bu tarafda erzurumlu’da van’da bunnar da iyi köhne
aTlar da a sürerler. onlar ç T müT bilmiyor. ondan s na bolı da larına do rı aT

getıre aTlılar gör nmeye ba ladı mı aTlarımız geliy diyin davıl zurna çala çala

e ve dostlarına yanı ki görı e daveT eTdıler. görı e daveT geTdı den s a

30 etırdı ki cılız aTlar o lan evladı ile aT yavrısı bellı olmaz s a gösterece bana

di T edın b le cılız olır. yavrın b gün olır ki pa a olır general olır.soHa

gösterece ler bana sen bana nasıl layı gördün bu aTları. gelırken h nı cılızlar ya

dedı ki:
- a a be endı ını al .gerısı bana alsın.
35 köro lının babası söylüyor mısTafa bey sonra bize bunı ver dedi.
- u bi teneyi ssınlar. o zeman geldi atın birini aldı h nı köro lının getırdı ı o
aT geldi atın birini aldı h nı köro lının getırdı ı keklik pınarına áder

atatürk’ün gar ılamasına aTnan giddiler. daha bizim eyımızde bily mısın?

h dı b him bu ar a aya giderken eyler a alar aldı.

40 - atın nasıl?
- valla atın biri öldı. zı kör oldı. köro lı mısdafa bey ondan sonra dediler i

o mil a ıTdı ın i ide vetennerde iyi b aT var. dedi ki:

- a a atı isTiy dedi i:

- b ç f göze. gözimı ta rsa ver r m.

 189

45 - nerde t am zatan mil a Tdınız. duddı zaman geldı köro lının bu o lı da

yeti di .yeti niginen

- o lım, dedi.
- bu a alar bana sebeP oldılar gibi sana da sebeP olırlar.
burdan gidiy lar bereber. edemesı yapıy yanı i çıra burdan idiy lar pusı

50 urıy lor yoldan gidece ine kö eden gidiy . mesele adıyaman’den b le. derken

çocı da aT da kemale erdi.

- o lım, dedi u tarlayı sür. y ddi at suyı ba la, u olana áder suyı

ba ladı Tan s a ata bin. atın dırna ına çamır bıla mazsa aT yetı mı . h nı

kör kör o atı ontrol ediy vettenner ediy

55 - o lım aT yetı mı dedi Ten s a ata bindi.öne köro lı bindi ar asına da

babası. bolı beylerıne larım verildi köro lı da a gidiy olmıya b çete ola

da a alara sorar verır pe ine aTlı oyıy ır dene aTlı bu gelen aT n sı

dedi h nı babasının gözü görmıy ya o lına sorıy baba:

- bu gelen dor atı ta lı a vurdı.

60 - bu gelen n sı?
- ır atı.
- orya vur, dedi.
- bu gelen n sı? dedi.
- bu gelen n sı ? dedi.
65 - ya ız.
- bunın öninden urtılamazı lım. n de b da al. siláh da b da da ı aldı.

köro lının babası oynına oydu. o ot z d ız aTlı en son yi iTleri gelir

derken eyde b le mesele da oynama ot z do ızıncı aT geldı. bunın önınden

urtıl madı yelinden urtılamaz dedi.

70 - neriye g don? elmden urtılamazsınız h dı bolı beyının yanına.

 190

- bolı beyı zalimdır. i Te biriciK o lıma sebeP olır.

- b olmaz.

- ne ikr am ediy san vere . bizi bıra benim ula ım sa ır o lum da

bilmiyor cahil. köro lının babası:

75 - cı beri gel.

beri geldı ınde oynındaki da ı aldı annının çatına r ola h nı diyollar ya

kör da ı gibi geldi. ya ız ata binen körda ı gibi da ı aTdı ınan o aTlı dü er ölır. o
bolı beyi de im dutar bunı getırırse yeddı atlı bina b

diyorsan sana verim diyolar. ar ılı ında bizi bıra di or. di or i

80 -bolı beyı ın mükafatı bize yeter senin ne in var?

b elbisenin bunnar e iTTi giTdi. urda biz m be pınar var ya yayla yeri yüKse

yayla.öyle b yere giderken babası vefaT eTdı. köro lı yetım aldı aldı dan s a

ne yapsın herıf artı o da a çadır a Tı. h nı diyor

“alır seni açarım

85 áhve bulamasam kenger içerim.
yüce da ba ına çadır açarım.
áhve bulamazsam kenger içerim
yüce da ba ına çadır açarım.
áhve bulamasam kenger içerim (h nı kenger de tatlı ya yayla kengerı)
90 aha derken bolı beyı da larda çadır açarken indi bizim aragollar olırdı.
ásgeriye, jandarma, aro olları de mniyet ara olları köro lı ásgerde
aro ol urar. h nı arabalar yolda alırsa yolda tipide alırsa i Te onnar

yardım ediy lar. artı mazlımı orıdı güçlüyı ezdi. ondan s a bu erz lum

oltı gezasına bu tesbih da ları olır ya madeni oradan çıhıy garanti yanı. b

95 urfa ıyafeti gibi giyindi. urfalılar beyaz giyollar h nı u “ ırmızı gül beyaz

gül güller arasından gellır (urfanın b türkisi var ya deyı )

ben m yar m a ça giymi

 191

cuma namazından gelir.”

urfa iyafetınde geTdı. bir i i geTdı köro lı löbeTcıden izin isTedi. löbeTcı

100 geTdı köro lı:

- imse gelsın dedi.

h nı da larda evke ikayet olm sa ás er rehed olır. bugün tebligat yo kimse

gelsın der telli maya var köro lının ayilesi demek i endine áder babayiyid

olmı i maya derlermı . telli mayaya dedi ki:

105 - lım kuçi ı hesan sazının teline vursın

lı küÇı hesen vardı. iki ya ında aha sen de b áhve bi ir.

yiyidlerın filcanı böyig olır. yanı p livanların filcanı böyı dır. s a áhveyi

bi irıp yudumlarken o lı küÇı hesen de sazın teli e vurıy . i te oltı

ezasından gelen i i geldi.

110 - ikayet ne? der.

- köro lı senin adını duydı dedi. senin adın sın ya temere sultanın adı sın

orayı idare eden çöl padi ahı oltı ezesını idare eden. mazlımı gorıdı diye

i Te biz áhve iGçiyordı . köse kenan oranın ır dene çetenen ba nı

oranın sultanı temmere sultan adınmı .demı i:

115 - bu sefer ben ideyim. ır dene çet de ona ba lı köro lı:

- onnarın cilvesi ço olır gel birligde gide . teK elın nesı var ç T elin sesi var.

derken köse kenan:

- yo ben gid cim ır dene i iynen. lese dedi KüÇıg hesen de sennen

gelsın. dedi i :

120 - söz, baban gibi söz n ortasından çı ma orda ormanlı var. bizim burda o ıl

müdürı vardı. s lerdi bizim görmedı ımız yer mi var i babam y ddı sekiz
 192

sene erzulum mu cephesinde sava verdi. ondan s a i te orda orman vardı

güneyine dü üy ondan s a orman bölgesine aTlarını gizlediler h nı

va ıTsız erekeT edece ler ve eyın de gözcüsü var. temere sultanın gözcılerı

125 h nı dürb n gibi burada ır dene aTlı mesan dutmu . fırsaT beKliy lar.

temere sultana eber verın. temere sultan g dı.

orta o ıl lise ızları gu aTdı boyatdı h nı o ça da ızlar türk s leye

s leye geldi. o dılar gerı dönınce gene türk mani sölüyolar. köse kenana

bahıy bizim detımızde bu memleketımızde d veTlın olmadan olmaz

130 sımsım oynıy kör kenan ba ını salladı yiyid sözı ver sözı biz bir cevap ver

ı ona göre hazırlı yapam. dedi ki:

- babam sana ne dedi cilvesi ço ba hemen aldandın.

- ulan dedi ılı ı çeKdi boynını vurırım.

- vuramazsın.
135 - ba ını salladı. yi it sözı er sazı ü kere s ledı. kör kenan arvaTa gidice .

öve cenge giden adam. h dı b him geTdıler artı bayındıracı ilaç aTdılar.

bunnarı sürdüler aT tarlasına yani a ıra. aTlar üsTüne basıy o ge e köro lı

Kücı hesen b derin uyıya dü dıh yeti bizi urtar. ga ır lardan biri h nı

gendını vurma için geTdı .bi camıya girdi ü ler yeddıler ırhlardan i zikir

140 edeler. bunnar b duruma dü mı ler. o zaman desTan o ıy . radyo madyo

yo dı. daha bizim günümuüde yo dı daha bizım ünımızde yo dı .h nı b

yerde b olay olmı onın üzerine türkü yazıy çerçı gibi onı satıy . bizim

adıyaman’ da da çar ıda geziy lardı zeten ulı camının ar ısında b çar ı

vardı. ba a çar ı yo dı neyse köro lı geldi. desTan erzulum’da desTan

 193

145 ohırken heberın var mı desTancı köro lının çetelerını temere sultan heP un
ufa eTmı . aT tarlasına aTmı .

- orya beni ötürün i destan y zim s tim dedi. b a urı eKme parası

ezanım b ki i cesareT edemedi. iki i iye kira verdı. aT kiraladı erzulumdan

oltu zezasına h nı adıyamandan besniye gider gibi destancı eldı temere

150 sultan’a. o zaman temere sultan dedi i destanı buraya gelsin. köro lı

e egını b yere ba ladı. biliy mısın destancı el meseleyı kev edelım

hákimler çay içmeden h dise yerini ev edeler. le mı? dedi. hadise yerini

b göre .

- yav bunnarı n dcen kabiliyeTsızler benim babamı öldırdıler. ben onnarı

155 arıy m. nar bizim dü manımız temere sultana cevab verdi. kellesını aldı

u dilinden onu uy h nı ır ızlı a biri giderse b ıs lıh çalar ar ada ı

gele. biliy mısın? evet, dedı. destancı oldı ım çün oyının b lisanı var.

sübı u unun b lisanı var o lisanda onı dı. ey ba ını salladı. öse kenan

dedi i bun ra n etme l zım. köro lına danı an temere sultana bun rı

160 omı sın yimek vermesen erefıne y zzı . deyer mı? bunnara su ına göre

bilegi guvveTlı b adam deyne vursın da geTsınler. ba ından belayı def eT

b!nar sımsimi oynıy lardı. o zaman senden yiyidı yo . aha buna ırh deyneK

vur.aha bu çocı a h ç vurma yo sa u a olmazdı. onnara ondon s a demek

ı gılı da getırmı . demı i:

165 - el desTaınını yaz.

- atımı alaca ım.

- ázapları gönderim dedi.
 194

- yo , bu aT áyersız im gelse gelmez. ben eTmesem ımseyı tanımaz öpek

gibi ondan di ler. ar adan teKmeler o zaman etdı. eTdı etıre atını bindi.

170 birer de ılı köse kenana getırmı . onnara de aTdı orda oyını yenıden

ba laTdı. temere sultanı yendı. insanlara teslim eTdı. oradan döndı bolı
da ına indi bu ah ramanlı da h nı ás er yiyiddir. bizim i amma benım

ibi morel verırsen aman o lım cız ha aman lım oynama silah paTlar ha aha

moralını bozdın etdın. muhammed ümmetın için ráhmet b yeme i yirsin

175 elh mdüllulah dersın yanı uur ha.

Anlatan :Emine BULUT (1915)

Derlenen Yer : Adıyaman ( ndere)
Konusu : Günlük Ya antı

-XXI -

…….
durdı ı yerde ırız mıydı neydi durdı ı yerde ha b le yatıyordı. sáhaT

onbirdi aha hıP burya dü Tü. dedim:

- ne yatıy n?

5 - beni aldır, dedi.

Gçalı dım, Gçalı dım aldıramadım. eTdım celalgili ça ırdım aldırdılar. örtıye

uzaTdı b ası ohdım. ne he dedi ne yo . demek eceli yeTmi üç gün burda

aldı. hástelı ınen üç gün n dem en lerım sa olsın elimden ne gelir.

- hayır sever miydi?

 195

10 b gün eyımın dizleri ırılmı samanlı ımın. beyim de yo dedi. eTdıler b

geGce gel barabar gide deynegını vurdılar. eTdıler dedi.

- bunı e bo ımla motora yü le par evıne et. avraT çıhardı parayı üstüne

aTdı. valla almadı. deyer yo sen b dul eKsi sin bana para l zım deel.

babamızın heyrıne ssın yanı veriy dı. elene demeK o ey ar ı geldi. dedim

15 niye verdin? sen de da aTmı lı mı yorılmı . da ibi h zeni benbele veriy n

dedim .dedı benım malım yanı veriy du. elenı pis olmadı ne bizi yordu ne

endı endını yordı.

kırkında ne yapacaksınız?
köye veriy h. yanı b te T i i te T b le heps nı Gça ırıyoh. elen yanı

20 yimegını yir b mevlıd o ıdırsın .seGçer da ıdırsın bizde le ediyolar bilmiy m

ba a yerde de sizde nasıl?

b davar eserıh. yanı çay almı , ı almı eker almı ı .

helvası nasıl yapılır?

ee birez ya orsın te Te .a a Gçömçeler var ya eline alırsın o ya erıdı mı

25 onı içine a Tarırsın. b le ızaracah iyi aha onı ndırısın. s a da b tava küncü

gavırırsın havanda d Crsın .Gcevızı onın üsTüne atarsın. birez de ohı atarsın

ü ede. evveli ıllor dermanı derlerdi onı da atıyolar. begmez de oyarsın un

sıcahken b le yo ırırsın. áynı mmır gibi amma ço be mez yir. ço be mez

gider. o evlaya h mmır gibi yo ırdın mı topa " rsın arı tıraraca sın yanar

30 yo sa.

evveli yanı birez legene rdıh. ı ın y ssın zamanı yaTdı ımız zaman

mısafır eldı ı zaman önıne gordı basdı yapıy dım veriyodum esme

yapıy dım veriy dum ba ımız ço dı. ee hindi endı ihTiyar oldı heP urıdı.
 196

pestili nasıl yopıyorsınuz?

35 basdı ı da da ireyi süzüy n sitile. b lo ma torpa ı oyıy n süzülıyor

duruluy r. onın üstüne ahTarıy n. o asbab azanın altını ya ıyon .k fını lıy n b

ba a sitile alıy n . s a duruluy ete len yanı Gç kirdeK mekirdek ge miye

diye. birez de b te Tde un çalınan çarpıy n. b te Tın dolısın. birez ni e atıy n.

u hazır unnar var onı atıy n ire aynad ınan o bılanbacı içini a dırıy n. cabı

40 b güzel arı Tırıy n. b le arı Tıra rı Tıra üç dene içine kömür atıy n. o

kömür üsTüne çı dı mı ayma lanıy yı yanı bi iy bi ene çen arı tırırsın

sonra altını çekersın s a sitillere rsın. basTıh bezi var. dama rsın malayı

eline alırsın b yüzine rsın b le çekers n. yu seriy n bezlere serip dondı ınan

o ge e sabahnan süyüglere sallıyon. öyle b ün gurıdı ınan sonra etırıy n

45 içeri devrısı ünde eKme tahdasının üsTüne b le ya ardısın. b le soyarsın.

soyar soyar s a ugalarsın. onı da ni eye b larsın ugayı b siniye alıy n. üç

dörT arvaT gelir golay de ıl onı da siniye oyıyor ü gün i i gun bekliy terliye

diye. terliyeceh. b gün i i gün bekliyece

kesme nasıl yapılır?

50 ümüTden de yapıy n. yarmayla da yapıy n. ümüdü a darıy n a a tan b

deyneK yapıyolar b le vurıy lar. gazanın dibi dutmaya diyin o da bi er o urı

ayma lanır. esmenın yüzi yı bi ireceKsın sonra böyik le enlere siniye

oyıy n. esmeyi dama ndırıy n. temiz dama orda donar b ge e i i gece endırır

altına ni e çulın üsTüne sepersın. bıca nan dilimlersın. siniyle de dilimlersın

55 Gcevız küncü g rsın. rsan gözzel olır yanı .

ire nasıl oluyor?

 197

terbiye g yah cefte goyah altını da tike ayahlarını da iki at ediP Tlıyo .

içine doldırıyo . be mezi küp müP almadı ne hıya lım. senelerce sa lım

dedi bozılmaz ee bah bulamıya yiye abıka ne b basTıh satardı ne b be mez

60 satardı. h ç ádeti deeldı. çefdeli kdı o da saTmaya etırdı. o da yolda hep

da ıTdı le mi mi i de aparıy saTmaya köyımıze geliy ki heP bu daynan

deyı mı ız derdı aparsınlar endıler g6tırırsın yisinler y zzı . ha bin Ka ıT on

bir a ıt bana veriyordı s a da ba dı dadı yo çeKdı urıdılar Tütın eKdı.

u a lar narımız vardı b le ideni yüne endırırdı. yiyin aparın b le adamlar öle

65 ötı sayılmaz ha. mercimek kerdı mazlım olanlara verırdı. fıgara olanlara

verırdı. y zzıh derdı b tencere verırdı h ç saTmazdı.

Anlatan : Fahrettin Ç MENDEN(1960)

Derlenen Yer : Adıyaman ( Çimen Köyü)
Konusu : Eski Ya antı

- XXII-
bizim zamanımızda b mesleK ö renmeK ço zordı.yanı çünkü öyle

o zaman pisiKleT vardı. yanı en zengin odamın b pisiKlet olabilirdi. ben m

pisiKletım de yo dı. mesela ben yayan giderdım dükkana gider gel rdım.

sabah erkenden giderd m tarlada tütün ırardım. ondon sonra o ara dan

5 t kene gel rdım. daha sabahleyin güne yenı do ardı bizim ar ada lar daha

gelmemı Tı. imdi o zaman usTa ızardı. yav derdı bu adam köylı adam .

adam sabah geTmı , tarlada çalı mı gelmı tükenın önınde dur r siz h la

tükene niye g lmonız? bu sefer de öbır ar ada lar bana ızarlardı. sen daha

düney n köyden geldın ba ımıza bela oldın diyolordı. derken o zorlı ları
 198

10 a ara Tan bu seviye geldık. b gün b pisiKleT aldımdı. babam “bu pisiKletı

gerı götır ver” ded ded m niye? ben yayan gidiP gel mom aya larım ror.

dedı aya ların ar orsa sen t kene geTme. yanı bütün ar ada larımın

motorsiKletı var ben b pisiKleT almı ım ço mı? dedı yo dedı. ben o

zorl ları a arahTan bu seviyeye geldım. imdiki genÇler k fını dor. en kötı

15 ihtimalle b motorsiKletı var. arabaları var durımları yyı. imdiki insanlar

daha ey yanı anslılar bizim o zaman heP el becerısıyle çalı ırdı . imdiki

elektroniK malzemeyle çalı ırlar. öncelerı mesele ellen rendeyle çalı ırdı
kerpeten vardı. imdi her ey elektroniK olmı . imdi düymeye basTın mı
mobilya biçildi hazır yanı.onın için insanlar daha anslı yanı .

Anlatan : Sakine ÇO KUN(1951)

Derlenen Yer : Adıyaman ( Elmacık Köyü)
Konusu :Hayat Hikayesi

- XXIII -

yedd çocı ım var. altı ız b o lan he i Te ızları o ıTmıy lar

burada. biz b teneyi gönderdı . i Te maddi durımımız iyi de l çifcilikle

u ra ıyorız. nohıT tütün felan onlarla geçinıyorız. ba a i Te köy yeri

geç mımız zor.

5 on be ya ındaydım. amcamın o lıyla nı anlandım. onı da i Te

isdemed m. altı ay ni anlı aldım. onı da geri çev rdım. geri ba asıyla ba a

köyden isdedıler.on sekiz ya ındaydım. i Te onla evlendım. i Te b le geri

beni istedıler ben sormadım o da imdi giTmi i Te ben sürünüyorım. ben

varmadım.
 199

10 imdi pi manım. allah pi manlı da vermes n. çolı çocı da var yanı.

e imle ço iyi geçiniyorız ço muTlıyım yanı e imle ilgili b problem m yo

yanı.

Anlatan : Mehmet AYDIN(1966)

Derlenen Yer : Adıyaman ( Elmacık Köyü)
Konusu :Hayat Hik yesi

- XXIV -

adıyaman elmacı köyınden do dım .yedi rde ız .üç ız arde dörT erkeK

arde var. ben bin do uz yüz atmı altılıyım. bin do ız yüz se sen be de evlendım.
yedı tene çocu um var üç tene ız çocu um var. dörT tene de erkek çocı ım var.

o lanlarımı o ıla gönderd m. en büyüK ızımı da o ıTdım. liseye eder gönderd m.

5 köydeyım çifÇiliKle u ra ıyorız. madd durım olara iyi de il yine de allah’ a ükür

edıyorız. endımıze de devletımıze de milletimize de r zıyız. pambuhdan

u ra ıyorız. adıyamın’ın es iden tütını vardı tütün bir az otaya çevr ldı. urı tarla

pambu felan ekiyorız. pambu nisanın yirmi be inden on be inden biz ekeriz. bu

günlerde de sulama günleri ba lam . biz ba ları u an bizim adıyaman de millet

10 olara biz devlet mızınden r zıyız. topra ımızdan r zıyız. vatanımızdan

bayra ımızdan razıyız. reTmenlerımız ssın camideki imamlarımız ssın

muhTarlarımız lsın köy heyetı ssın biz r zıyız. biz devlet m zden unı beKlerız

önce devletımız sa ssın milletımız var ossın.allah’a ükır ediyorım. yani maddı

olara da allah’a ükr ediyorım. madde durımımız pek iyi de il ama yine de ükürler

15 ssın.
 200

Anlatan : Remziye AKTAR(1960)

Derlenen yer :Adıyaman ( Elmacık Köyü)
Konusu : Hayat Hikayesi

- XXV -

ben i Te elmacı da do mı ım. beni berder eTm ler. b iK bil yin mı? on

dörT ya ında evlenm ım. o ıl tatil oldı ben evlendım on be ya ında anne olmı ım.

se ız tene çocı do ırdım. i Te köy heyatı e imi de otız ya ında aybettım. on sene

oldı on seneye girdi. ynanamla yirmi sene beraber otırdım. yirmi sene ben o çileyi

5 çeKdım. ço dı yanı sırası geldı yanı nerdeyse dövmeye de gahmı dı. daha sonra

ayıldı ama i i Ten geçmı dı. a sonra o lım özürlü on sekk z ya ında. onınla ben

u ra Tım. sekiz ay ankara’ya götırdım. hastaneye yatırdım ne diyim i Te böyi

ızımı evlend rdım. o lımı evlend rdım. bu ya a der getırdım. yanı köy heyatı

nası anl tim. tarlada çalı ıy . tütün yapmaya da gidiyo . çapaya da gidiyo .

10 ocamız ne i yapsa biz de yapıyoruz. u anda otız ya ından sonra t raKtör sürmeyı

bile ö rendım. çifte giTmeyı ö rendım. çite giTmı m ben bu i leri de ben gördım.

erkeK i ini de ben gördım. en çocıhları el mden geldı ı eder o ıTmaya veriyorım.

iki tene ızım o ıyor. bunları da hevesl olsa bunları da o ıTmaya verecem. biz cahil

aldı köydeyız biz.

15 imdi gözımı a dım ben ni anlıydım. yanı ni anlılı neydi ar ada lar diyordı

bu senın ni anlın .ben ızıy dım. reTmene diyordım bana diyordı. bu senın ni anlın

ben ızıyordım. o ıldan çı dım i Te evlend rdıler beni on dörT ya ında b de berder

olmı lar. burada ben mesela adana’ya gidmi im pamı toplamı ım. mara ’a gidiP

çapa yapmı ım. elımızden gelen her i i yapmı ız. z n ılda ’a giTmi im e mızle
 201

20 beraber a a ları da kırmı ız toplamı ız. bin de de i iK oldı yanı görımcemle onlar

artı evlendı. üç çocı sahibidir. ben küçükTüm küçüK oldı ım için daha dört be

altı sene sonra evlend m. ızım do dım ızımla beraber oyunca larla ben de

oynıy dım. bu gerçeKtır yanı aynanam ço de fenaydı. gizli gizli oynıyordım .

çocı oldı ım için çocılı ımı ya ayamadım ben bu apıya geldım göz mı a Tım

25 annemın sevgisini de bilmiyorım babamın sevgisini de bilmıyorım çünkü ben gözımı

burada a Tım. ben sevginin ne oldı ını bilmıyordım. gerçekte de e im bilmıyor.
es ere geTdı iki tene çocı ım vardı. t l zyonlar yo dı t lezyonlar çı dı i Te biz

bunı seviyorız. bir o zaman gülüy dı . adam kendını öldırır ya biz o zaman

gülüy dı film oldı ını da bilmiy dı televizyon seyreTdı sanki b hayat ö rendı

30 her eyi orda ö rendım onı ma ssın terbiye ossın telezyondan ö rendım. her ey

var iyi de var kötü de var. ben telezyondan ö rendı ımı ne namda ne babamda ne

e ımde ö rendım her eyi t lezyondan ö redım. anc kimisi diyor t lozyon iyi de il

kötıdır. ben kendı açımdan t lezyondan ö redı ımı kimseden ö renmedım.

gerçekTede ço sey ö rendım. güya ilko ıl o ımı ım ama t lezyon eder ço ey

35 ö rendım.
düyünlar yanı damadla gelın heç gonı mazlardı yasa dı. evlendı lerı zaman

damadı o gün eye gönderırlerdı sürü vardı .çoban yerıne sürüye gönderıyolardı.
damaT ki gelinle göremessın ta a sama eder zaten o damaT gelin görü emezdı.

ço ısı damadı tanımazdı. kim giderse o dammaddı yanı bilmıyolardı esgiden imdi ki
40 herke konı ıyor tanı ıyor görı ıyolor. telefonları var n blım yanı es ide ına

gecelerı vardı üç gün dü ün çalıy lardı. ına gecesınden ba ına ırmızı b

yapıyolardı. gelını a latıyolardı imdi o a lama da ga dı. t l zyon olan nasıl gelın

çı ıyosa köyde de le çıhıyor artı .

 202

Anlatan : Mustafa YILDIZ (1956)

Derlenen Yer : Adıyaman ( erefli Köyü)
Konusu : Ya anmı Olaylar

- XXVI -

erefli köy nde do dım. orda otırmeKteyim. nnem sa babam vefaT etm .

ç cı larım dört tene ç cı var. b ız ç cı ı üç dene o lan ç cı ı var. annem kendi

yanımda orda evlendiK yuva urdi.K tarlamızın ba ında köyımızde evimizi yaptiK.

i Te bu day koK. i Te nohit koK so an koK. ba ka i Te mercimeK bunnarı

5 koK. gençli de de zaten evlenmeden önce de ta adamın b tenesi ba a dedi “ gel

yanımda çalı ” t getTı . an araya bizi devleT demir yollarında çalı maya götırdı.

orda dedi ki “ zor i lere go mam “ biz de tamam zor i lere o massan biz de gelirı

endisi malaTya do an ehirli ondan s a gettik adam bizi an ara’ya götırdı. orda

bizı b h fta çalı tırdi dayanamadık paralarımızı vermedi bize. kimliklerimizi de aldı.

10 dedi “ h dı ne haliniz varsa görün biz endını ikayet etdı . ikayeTden de b

anlamadı .dedi h fta s a gelin getTi polislere söyledik. polisler dedi ki haftaya

gelin paranızı alın b hafta ne yiy cez ne iç cez o zaman sizi ey yapeK. stanbıl’a

yollaya edirneden ıstanbıl’a , ıstanbıl’dan adıyaman’a veyahıT malatya otobüsüne

biner gidersiniz. orya geTTik ordan da e yapmadılar. polislere getTıK adıyaman

15 otobüsü yo dır. malatya otobüsü yo dır. ar lı ımız yo dır paramız da yo dır.

bizim yeme imizi verdiler. bizi ordan izmiT’e yolladılar. ordan an ara’ya yolladılar
an ara’dan malatya’ya yolladılar. malatya’ya geldik. do ının milleti insanı birez

e yapmez. biz b le b le malatya’ya geldik. bizi adıyaman götırın orda paranızı

veririk ya b iler yaparik. götırmedıler gettik polise ba vurdu . o gáder yolları heP
 203

20 parasız geldik. polis dedi ki gelin m dam siz b le gelmı sınız o da zaman ne zaman

sı ı yönetim zamanı. sı ı yönetim adımımızı bır mor bıra# kimli siz aha polis

geldi. yanımıza adıyaman’a yolladı sa olsın geldı memlekete aha genÇlı imizde

onı gördı

tarlamızda hasilatımız nohıT koK bu da koK mercime koK zorluklar

25 tabi yazın günü geT güne ın ön nde çalı zor olmaz mı ki ekmek yemek çeynemeden

geTmiyor. he b olay i yo tır. ama goley i Te indi b dı arda güne in önınde

çalı meK var. b de gölgede çalı meK var.

ee malzemeye gelince mal beslesen birez birez i görıyor. i görmesi ne malını

de erlendırın para ederse etdırırsen eTdıremez. sen o da rezil b fayda g remor. o

30 ba a da bu ya dan s a okumaK da zor olmı . le adam var ki yüksek o ıl bitirmi

álemden an damlor o adam bo da g zor. soga da o ç kor da köylı çocı ı çekmez

mı h ç? çocı lar için böyı b sermeyem olsa b i yeri açarik. o da sermeyem de

yo dır. ee anc ya ımızdan etımıznen ávrıla . muhanata muhtaç de ilik ço ükür.

bizden daha fe ırler de var. allah’a ükürler olsın halımıza ükir etmemız l zım.

Anlatan : Sulhiye ÖZBEY (1947)

Derleme yeri : K hta ( Merkez)
Konusu : Kahta’da Pesdil , Sucuk Yapımı, Evlenme Adetleri

-XXVII -

biz kerge zamanı oluy r. ire zamanı olıy r biz gidiyo , getiriyo

üzümümüzü. üzümden s a deriyo çuvallara oyıyo getiriyo bılanbaç yapıyo .

un oyıyo ni asta oyıyo . getiriyo bılanbaç yapıyo . unın bılanbacı ayrı olur,

ni astanınki ayrı olır. i Te basdıh yıyo basdıh bez ne seriyo .sabah oluy r ndan
 204

5 s na su döküyo . aldırıyo iki gün yerde o basdı alıy . ndan sona biz aldırıyo

sandı larımıza oyıyo .yanı bizim basdı larımız ço güzel olıyor. sucu da

batırıyor.onnarı da asıy alıy . o da sucı dır beyaz basdı makinada yapıy .elde

yapıy kesmeden aynı bılanbaçta yopıy . legenlere yıyo sabah olıy .

legenlerden çı arıp hılaya seriy .simiT kesmesı ayrı olıy r, basdı kesmesı ayrı

10 olıy r, yanı ayrı ayrı yapıy . aldırıyo tarlara aldırıyo . uruyor terlemeye

yıyo sandı lara yıyo .

heber alıyo bu ızı isdiy z. eber alıy heber verirlerse gidiy vermeseler

gidmiy .geTdı mı üç be ki imizi götürüyo b tepsi tatlımızı götürüyo b utu

çikolatamızı götürüy .aha gidiy isdemeye allah’ın emrı p emberın gavlıyle.

15 onnar da diyiyor siz isdiyorsınız biz de size verdı . bizim yükümüzü s leyin.

yükünüz i Te yirmi milyar altın yirmi milyara e ya. b tene e ya yarı size yarı bize.

bu ekil i Te biz ızı isdiy . aha ondan s na yanı bizim bu adetimiz düyünlerımız

de salon t tıy yahuT evde yapıy . na gecem z de evde yapıy . yemeK de

urı fasılye pilav. ndan s a cacı , tatlısı yapıy rı törelerımız b led r. heps n

20 sırfa veriy . sırfaların üsdüne sinileri oyıy . ayrı ayrı taba lara oyıy uzı

kesiy oyun kesiy . olana kesiy ayrı ayrı üsdüne oyıy hanKisi hanKi eti

severse b gece davıl çalıyo . ına gecesi ayrı oluy evde oluy biz salon t tmuy

b ey yapmıy . ınaya gidiy ız evinde yapıy biz de kend ev mızde yapıy

tahsiyi süslüy . ızı bindiriy on om be tene araba getırıy i Te yanı gel n

25 süslüy arabayı süslüy , silahlar atılıyor. ondan s a dü ünler ne eleniy aha eve

getiriy .
 205

Anlatan : Ay e ERO LU(1942)

Derlenen yer : K hta ( Merkez)
Konusu : Ya anmı Olaylar

- XXVIII -

b rda uzanmı dım saba erkendi. geldıler ha p edler mı aldırdılar ben m

bez mı oydılar. ben m elbisemi oydılar. ded m bu n lmı ? ne var? ne yo ? demı

dedıler yasemin esde gidip soraca sın. ben dedım ah yasemin gávlen ölmı gávlen

ölmı . aha a ladım hem çı dım araba b rda. durıy dım. arabaya girdim. geTdım

5 ánteb’e geTdım. daha i Te s zım y dır. o ceneze yerdeydı. ceneze yı adılar biz

arabaya bindi mezerın üzerine geTdı .aha a ladım, a ladım. temam oldı yasemın

yasemin genç yasemin diye genÇ adın trafiK ezası yaPdı. ç cı ları a ladı ben

a ladım o lı a ladı gelin a ladı. biz dedi genç adın genÇ dın trafiK yapdı.

be senenin gel n ydım. benim ocamı öld rdıler. altı ay da otırdı. ndan s na

10 babamgile geldi. babamda bir sene tırdı .benı b daha caya verdıler .aha o va ıT

bu da va ıT le geçiyor. ben bilmiyorım i Te lan üç de ız verdı. all öbır

erkekten de b ız ldı. üç denesi de bir ldı. a va ıT bu va ıT ben çekiyorım. bu rya

gelmı üç senedır ev y dır biz kirayla tıryorız. aylı iki yüz. ben m o lımın i i de

y hdır. n blem i de. le çekiyorız. aylı yo dır lanınki esdeyim a r yi le

15 çeKdım çeKdım .yata a yat yim b de yo dır. benım o lım da la ı e idmiyor. le

çekiyor biz de çekiyorız.

 206

Anlatan : Celal ERO LU (1967)

Derlenen Yer : K hta ( Merkez)
Konusu : Ya am Öyküsü

- XXIX -

ismim celal ero lu. bin do uz yüz atmı yedi ká Ta do umluyum. la ım

biraz a ır oldu u için okuyamadım. daha s nra asgere gitTim. çürüK raporu aldım

la ımdan dolayı. d san be te evlend m. evlendi imden on iki gün s nra babam

rahmeTli oldu. daha s nra evimde b huzursulu oldu b geçimsizli ldu.

5 geçimsizliKden dolayı ayrıldım. daha s nra dörT be sene bekar aldım ondan s nra

tekrar evlend m. indi b kızım var ama i sizim la ım pek a ır oldu u için

anlamıyorım. ben ailenin tek erke oldu um için beni çalı dırmadılar; ama iki üç

parça tarlam var. tarlaynan indi geçiniy m.

Anlatan : Fatma ÖZBEK(1965)

Derlenen Yer : K hta (Güldülge)
Konusu : Ya anmı Olaylar , Eski Ya am

- XXX -

38Ie a4@a<>a2>a g tdım, istanbıl’a g Td m ben m torınım, torınım ded

bab nne “senın niye o ıman yazman yo dır.” ben ded m i Te ben köylüyüm

kumam yo tur, bir ey yo tur. ben ded m i Te ben ö renmed m ben köydedım.

bizim köy güldeülge deresı i Te çayları berajın ya ınında. böyıK balı ı t tıy n,

5 bi iriy n. yanı güzel ev, bal onda yapıyor. bizim bahçamız var. su degirmanı su

degirmanı var ya ceryan de irmanı y . ona gidiyor. n blim i Te biz beriye gidiy
 207

g yun, davar, eçı her ey ç dır.yanı biz ba çaya gidiyo ba a. her ey ç dır.

yanı biz ba çaya gidiy ba a. her ey ç dır. i Te ledır n blim.

ni ana geld . b yüzüg ta dı. geri döndı davılnan yüz i i geldı atnan yanı

10 benım ni ana gelm . ben i Te isdedı, ni ana geldı. a am aldı gerı döndü. gelin

olac m. ben küçü üm on dörT ya ında. ha oldu g türdü.nı ana gelmı oldı g türdü.

bizde berdel var. bizde deyi iK var. o da k ye getırdı. i Te düyün yapTı on tene eçı

kestı. d vıl çaldı. biz gelinik. geder dügünde her ey oldu. yo ne gelinlik gelinlik

melinlik yoh. aha b le bindim geldım. ına mına y dır .ben küçü üm bilmiyorım.

15 ni ana geldı iki sene s nra götürece büyünce götürece ba lı da almadı çeyiz

meyiz y . üç ız üç o lan var. nnar daha iyiler o da benım gibi oldu. dörT ız

arde ım var. ynana var . arde var babası y dır. biz angara’ya do dıra geldı

ya en büyüK o lan i Te senın gibi b ız bana g nderdı. i Te bilmiy m. do dora

esdelı ı ne diy öyle senin gibi b hem ire var. dedı teyze aç do ım yaptın dedım

20 sana ne dedim.söylemedim.

Anlatan : Naile ÖZBEY(1941)

Derlenen Yer : K hta ( Merkez)
Konusu : Yöresel Yemek, Di Hedi i Adetı

- XXXI -

patlıcanlarımızı s yıyoruz. onın yanında yarısı kadar da biber diliyoruz içine

atıyorız. b yarım saat suda bekletiyorız. ayranımızı oca a k yıyorız. yarım saat

karı tırıyorız bekletiyorız. aynamaya ba layınca patlıcanlarımızı k yıyorız. ondan

s na bulgurunu k yıyorız. b ır be daK a pi dikTen sonra o patlıcanlarımızı

 208

5 dövıyorız üsdüne o patlıcanları a darıyorız. b b l ya so an kavırıyorız üstüne

k yıyorız .taba lara servis ediyorız.

di hedi imizi çocı lara yaparken bir yıldan sonra dokuz ay s a artı ne

zaman di i çıhdı dan s a di hedi imizi yapıyorız. b dayımızı nohıtımızı geceden

ıslıyorız. sab nan gal ıp pi iriyorız. onın üsdüne b l ya so an k yıyorız. gelen

10 misafirlere servis yapıyorız. k hTa y remizde adeTdır bu di hedi imiz gelen

misafirlerımız hediyeli gelir ç cı a göre hediye getirirler. taba getirirler, ç cıhlara

giysi getirirler, borcam getirirler, ayakkabı getirirler kim ne isterse nı getırırler. yer

içer çeker giderler.

Anlatan : Ali I IK(1920)

Derlenen Yer : K hta (Kayadibi-Horrik)
Konusu : Ya anmı Olay, Belkıs Akkale’nın Geli i , Orta Asya’dan
Geli leri, Rı van A ireti, Nemrut,Cendere Efsanesi

- XXXII-

10 eylül 2006 pazar günüdür. ço sevdi im ve ıymeTlı misafirlerim geldiler.

tebi b bilmem amma bildi lerimi nnara anlataca ım. allah m vafaK eTsın

pe inen. bir mayıs 1920 yılında dünyaya geldim h rriKde. imdi mayısdan bu yana

86 ya ındayım. allah eyırlı ömürler vermı ço ü kür. gelen misafirleri aklımın

5 erdi i g darı e er söznen olsın hikaye olsın oynama olsın. bazen televizyon
programında mercan televizyonu’na benı götürdüler orda da b aç söyledik. s na

ar ada lar geldıler “senı televizyonda gördük” dediler. zorlamalya oyanama bilmem.

amma átır i i gü ımın yetti i kadar hem oynarım hem söylerım eski eylerı tarihsel

olarak bir ey e iTdi im zaman acaba öyle midir, öyle de il midir? do rı amma
 209

10 meraK eder gider görürdüm. mesela b misal vereyim. beyaziT’e ishaK p a sarayına

tikdiler. acaba bu saray öylemıdır, de il midir? imdiki gibi vasıta yo dırdı. bazen

yayan bazen vasıtaynan bazen heyvandan n günde zornan giTdim. do ıbeyazıt’a

giTdim. dediler ki burda de il saray beyazıtın on kilomeTre dı ındadır. orda giTdim

beyazıT serayını gördüm. h kkaden övılecek seraydır. yüz on altı tene odası var.
15 mETfa ı var s por sahası var. lo antası var. gelen ne isterse var. türkiye’de ilk olaraK
bu suyu ısıTma tertibatını yanı daha do rısı aloriferi orda icaT eTmı ler. çorab ábdi

pa a isminde b le afasına mı b le seray y pcam temelını aTmı . ömrü vefa

eTmemı . o lı ishaK vali imi . o zaman babamın ba ladı ı serayı ben yapac m
demı . d san do ıD senede yapTılar temam oldı .dedı fe aT onın da ömrı vefa

20 eTmedı. all rehmeT eylesın. dünyada g sderileceK ço gü zel eser bıra mı . ama

n .lırsa olsın.
ben g zımı a dım. ben altı ya ındayken babam vefaT eTdı. ılı bıra dım

o ıla giTmedim. ne yapaca ım ba dım ki avcılı a meraK sardım. ba dım gi e

küçü üm ge e or ıyorum. kekliK, tazı, tüfeK bilmem u bu derken. babam bu

25 memlekeTde en me ur avcılardandı. háTda üzerinde türküsü var. ben de dedim

babamın mesle ini tut cam. tebi ben onın gibi yapamam. fe aT meraK eTdım b

tüfek b tazı b keKliK nerde varsa gider getırırım. s n zamanlarda ben de alı dım

hevada kekliK vurma , açan tav anı vurma bu defa dedıler ki sa ma ço dır onın çün

da lıyor. bu defa be lıynen açan tav anı vurdım. herkes bilir bunda b vme yo dır.

30 memlekeTde herkes bilir benım nasıl b avcı oldu umu. allah’a ükür ço yerler

gezdım.u rfa, malaTya, diyaba ır, álaziz civarlarını gezdim.aynı zamanda hem

ar ada lar var. a rabalar var. an arada da var. istanbıl’da da var. ben dü ündüm

memlekeTde iyi oyuncular var. ba dım bizim y remızı oyununu iyi beceremiyorlar.

dedim iyi yuncu nerde varsa u rfa tarafına bozova tarafına köçekler deniyordı
 210

35 ra sancılara. onnar her zaman bize gelırdı. aynı zamanda radyo evi gibiydi. nerde b

türkücü varsa nerde b yuncu varsa nerde b hikaye bilen varsa gelırdı. ben de

hikaye s ledım, türkü s ledım sesim iyiydi. fe aT malesef ben sesımı p la a

vermedım. dedım ben s lemem. sebeb hikayeyi ynamayı ha ınan söylersen

günahdır. bunu dedıler sana ha verec m. ben isdemedım kültür ba anlı ından kültür

40 genel müdürü geldı burya. o da benden bazı eyler isTedı. e de dedı istanbıl’da iki
sene evvel k hda’nın tarihÇesını k hda’nın du rımını k hda nasıl imi ne olmu

dedım vall ben onın gibi bilmem. o zaT belki dedım ben de eser bıra ayım benım

ne eserım olaca türkü s lesem ben tü rkü s leyemem. ben iyi yıncıları seyreTdım

mı anlarım. ço güzel oynadım ço güzel yıncılar yeti dirdim. emza çivi gibi

45 türkiye’de dünyada tanınmı bir ki i benım ö rencımdır. ben ö reTdım her

geldi inde benı ziyareT eder. eTda b a defa beni an ra’ya götürdü . i Te benim

dayım, benim cam, benım babam o ıl de il herkes o ılda o uyor. fe aT emza

çivi’yi emza çivi yapan dayım áli ı ı ’dır. ben kendımı övmüyorım. b türkü

s lendı ı zaman, b çal ı çalındı ı zaman nerede b parmaK eksiK çalınsa ben

50 anlarım eksiK çalındı. çünkü ço görmü üm. mesela seyfettin sucu bizim bu odaya

gelmı , urfalı celil cankurT. malaTyalı fe rıy’ı meraK eTdım burdan ta mersin’e

geTdım dedıler ki onı da orda gördüm. barabar onı dı , barabar f tıraflarım da

vardı s n zamanlarda benım es i eserlerım b le tarihce yaPmı Tım. hepsı külçe

halinde albüm halinde. b iftira dolayısıyla epse girmi dim çı dım ki hepsını

55 da ıTmı lar. ben s lesem de s lemesem de allah’dan hangi oca gelırse gelsın ben

uran o ısam zerre eder bi háta görmessın. ben b hikaye s lesem tahmini b

hikaye de ildir. filan adamdan ö rendım filan adamdan duydum ben de bunu
 211

ö rendım. imdi ne eder s lesem hali hazır misafirlerin gönlünü ho eTmek çün

gönlünü almak çün l anlatıyorum.

60 belkıD a ale k hdaya geldı. getırdım burya. götürdüm adıyaman’a zaman

sı ı yönetım umandanı necabeTdın ergenekon dedı sen belkıD hanımın yanında

tırıyorsın yasa de il mi? dedım hem erimdir. aynı zamanda anasını babasını

tanıyorum. benım hem irem ben bu gibi eylere mera lıyım. belkıD a ale
memleketımıze gelmı ben d=veT eTdım . buraya geldı. an ra’ya gidi imde de orya

65 giTdim. adıyaman enli inde burya getırdım. nnar s ledıler. ben dinledim. i Te ben

seyirciyim fe T ne olırsa olsın ha atı s lemek, ö renmek en büyük olaydır. bana

baba diyordu baba dedi senden b istiyorum. dedım ne? dedı b türkü b ma am bu

y renın türkülerını söyleyeceKsın. zamanında mardin’de a a varmı . bu adamın b

o lı varmı . b de arda ı varmı rda ının da b ızı var. o lanın ismi tahir ızın

70 adı da besde imi . ömrü vefa etmedi tahirin babası vefaT eTmı . bu sefer ızın babası
sana vermem demı . o da benım nı anlım yavu lum demı . zamanında duTdu

musaybinde ibrahim eThem adında ya lı birisine mala tem en verdı. ız gelın oldı.

giTdi tahir de b dü üne giTmi . gelirken yolın kenarında gelinler ızlar teze meze

topluyorlarken görmü besTe ba mı ki amcasının o lı ata binmi geliyor. z

75 ça ırıyor tahir de bunu görüyor fe aT tahir de b dul adınla evlenmeK isTiyor.

fe aT a rabaları da b ız teKlif eTmı ler . beste ça ırıyor ne diyor acaba.

“onnar ara ı da ar t za ı zamanında karada civarında geçen tav anın izi

ayıb ya onnarın tuza ı ayıbdır kimse bilmez halinden. ley ley “diyor
ne isTedımse var yanı. ne isTedımse var her eyi bilirim. allah sayesinde ben
80 a lımı o ula servete vermedım. a lımı gezmeye g rmeye e iTmeye verdım. hepsını

yerinde görmeye verdım. haTda bi t plantıda bütün daire müdürlerı toplanmı lardı.

benı de ça ırdılar b reTmen dı. bilmiyorım reTmen oldu unu bilmiyorum. tam
 212

b tarihÇe o ıdı. dedı dengil köyünde b adam varmı bu türküyü onun üzerine

çı ardılar. dedım acaba bu ızın adı neydı? dedı naciye. ba dedım onı da bilmedın

85 ha. m lumanız ya s na albay d ndı bana söyledı. dedı dayı bunın hikayesi neydı?

hikayesını s ledım. dedı temam bu defa milleTvekili sırrı özbeK o da ordaydı. ali

amca ne s lerse tahmini de ildir.o adamlar diyor ki b iki yüz sene evvel b adam

na leTmı . k da’nın ehvalını bütün hepsı perefösör ayma amlı da giTdim

izledım. hepsı perefösördür. onnar bu gibi eyleri yazıyorlar dedım. sayın perefösör
90 benım tahsilim yo . ilko ılı haricen bitirdim. fe aT o adam gelmı k da’nın

du rımını görmısse d rıdır. fe aT sandalye üzerine otırıP masanın ü zerınde k ıT

ü zerine yazmı sa tahminidir. e sen aç sene evvelını biliyorsun? benimki peK uza

de il. ben tarihden bu yana biliyorum nasıl? dedı dedim ki k da’nın nasıl

meydana geldı ını anlataca ım: malumanız orta asya’da ura lı oldu. orta asya’da

95 ura lı olunca asya’nın temamı bu terafa d küldü. geldı fe eT o gü çlerın reisi olan

mir mu emmed ba dı ki bunnarın hepsının bir araya g türse ço böyıK b a ireTdır.

oca b ıtadır.b sene tu nceli‘de aldılar ordan da ıTmaya ba ladı. ordan

suriye’ye gönderdı. b ısmını álazi’ye gönderdı. b ısmını an araya gönderdi. b

ısmını ánteb’e gönderdi. velhasıl a iretı yava ca da ıTdı. geldı k da’nın cendere

100 köprüsünün öbır terafında corciT köyı’nın yanında telebiT mevkiinde mir mehmedin
türbesi halen ordadır. orya geldı. mır mu ammed ba dı ki eza es i ka dadır. h len

kölüge ka da diyorlar ezanın es i ismi de i medı .fe aT mesken yeri de i ti. 1944

de b k ydü nahiye de de ildi. anca ecı bedır a a zamanında eza olaca b yer

de ildir. h Tda nahiye’de de ildir. aluT köyü nehiyedır nahiyeyı tavsiye na leTdıler.

105 ezayı da 1921 ‘de ka daya getırdıler. ecı bedır a a burayı ey yapTı. fe et geçıcı

binalarda mCmurlar e yapTılar teK bi hükümeT ona ı yapTılar. bu ba Ta

 213

ayma amın dairesi sa lı s llı idare ısmı. apımın hizasında bu ısmında adliye

ısmı ceza evi de en dipdeydı. ben orayı gördüm o zaman ben o ıla geTdım. rda

nüfus dairesinde yazı ö reniyordum. yanı b k da’nın tamamında gCçicı binada b

110 ilko ıl yaptılar. imdi ali turanlının oturdu u yerde idi. ali turanlı orayı alınca o ıl

oraya buraya da ıldı. ezayı burdan aldıraca lardı re meTlıK çingilli osman dedı

ben arazi verece im ezayı burdan aldırmayın ço arazi gider benim arazim var.

k da da var hükümeT ona ının yerı re meTlik sman a a verdı. dedı bedel dedı

ben isdemem dedı. o zaman bir mecidiye elli urı satı olsın. hatda hükümeT

115 ona ının ar asında arsaları vardı saTdılar. 1944 de ahmet ızıllı isminde hükümeT

ona ını yapTı yau bu adam bunı yaptı. memurlar tatil oldı ya paydos oldu u zaman

ta ordan burya gelirken cenavar urd yir k da’nın ço uza ındaydı. fe T imdi

olmı k da’nın merkezi. zaman k da’nın çok büyüK b nüfusu vardı. daha ecı

bedır a a zamanında otız otız be ánalı b köydı. daha es iden altı ánalı mı .

120 ecı bedir a a onın babası teK oldı otırıyorlardı. bezik a iretinden b genÇ türbüz

köyınden sa a s la saldırmaya ba ladı. ismi y s f imi . bekir demı ler o lım sen

yava yava udurmaya ba ladın bezigi alt eTdın. aman aman rı vana rı ma. imdi

ba lar köyı oraları ya ma eTdı. aman rı vana rı ma k dada m ım olan hemıs

olan bir i d layısıyla daracır k yının ya ınında orda yusuf rasT geliyor öldırıyor.

125 onı öldürünce osman bey isdiyor. demi i biz seslenmese bu yava yava her yere

saldırıyor. buna saldırsa bezig a ireti bunı dutar o zaman ásan ci ar, mali bu

a ireTleri toplıyor. bin be yüz ki ili b ordu ile bezi üzerine saldırıyor. babası

diyor ki o lım g ben sana dedım rı ma. ba rı van a ireti ne yapaca sın

ça ırıyor.demi ki o lım ben sana dedim ki rı vana arı ma. zaman bütün

130 köyını ya ıyorlar. bu defa yusuf mı ba mı ki büyüK b ordı yusuf geliyor.

 214

öndekiler açıyor birisi demı ki a a ben atımı v rim suvariyi mi v rim. o demi ki

bizi öldıren süvaridir. aT de il vall demı yedı senedır nam bu tüfegi doldırdı ayı
için doldırmı tı. imdi o tetigi çekece ım yusufın göksıne veriyor. tüfe i çekiyor
ça ma lı tüfeglerı belki buralarda görmı sınız. b l b di olırdı ıvılcım olırdı

135 ıvılcım hdı mı balyanın üsdüne gelır balyoz paTlardı. s fu orda öldırıyor. bu

sefer demı i durmayın bezi a iretının temamı bu terafda y eTdıler. fırat’ın öbır

terafına ge tı. burda b d rb-ı mesel var ne zaman ki “fıraT süT olırsa o zamanki

bezi a ireT olır” tebi bu cumhuriyetın urılı ında b es i daha es iden sman bey

zamanında ba ladı. bir k yden bir k ye misafir geTdı ı zaman b adam gördüm

140 hemen öldırıyor kesiyolar.ey gelınce yapmayın yazı dır heP insanız. geldı es i

k da’ya orda da tırpala geldi. tırpala epey zaman geldi ka daya galdı. k da’da

dü ündü ki büyüK bi vah eT yav bu adam yabancı ee yabancı ssun nerden gelmi ?

çörgenekten vah i hayvan görmü gibi öldürüyorlardı. bu vah eti yava yava
ortadan kaldırdı. bu sefer fe et a ireT usülü ortaya çıktı. ecı bedir a a yava yava

145 bunları da topladı. mirdi a ireti biraz ákisdi. mirdi a iretine de ızını vardı. leyli

tebi mirdi ri vana ba landı bezi oldı. b ızını e vi a a’ya verdı. yusuf a an’ın

zını zeyneb’i kendisi aldı. ali fırat’ın anası hem bezi hem mırdi hem

gavuz.gavuza ne oldı senin b ızın var al cam ba ladı. ba ladı yava yava bu

vah eT ortadan dı. cumhuriyetin urılı ından sonra Te tarihte bir eskidir. yava

150 yava geldı. ezayı da es i ka daya aldırıp kölüg’e getırdıler. gölüg ızın ismi

gülüg. o dörT be na bunnar ecı bedir o eyi verdı den s a kölüg bu sefer k da

oldı ecı bedir hükümet kona ını burya getirdiyse onın ismi hale; kölügdür. fe et

imdi gençlere sorsan es i vah eT, es i peri anlı . es i adaleT yanı anladılsa belki

inanılmaz. fe aT hikayelerın hepsı do rıdır bir eyin temeli olmasa urılmaz mesela

155 bu binanın temeli olmazsa urılmaz. b hikayenin temeli olmazsa urılmaz s lenmez.
 215

neyın üzerinde s lenmı buradan ç h güzel türkü s leyenler vardır. osman-ı hanı

yani benım babam onnar ç h güzel tü rkü s lerdi. fe aT tü rkücüler sa a sola

da ılmaya ba ladılar h Tden adeT daha iyi es i usul eyi de ilmi o halde ne
yapalım bu yeni usule göre harekeT edelım. önceden arz eTmı dım beyazıt’a onbir
160 günde geTmı tım imdi iki saatte gidiy n hicaza. giderken oru ayı yanı ramazan

bayramını yapar zarnan g rban bayramını yapar yetı ırlerdı. biz ne yapdı adana’dan

uça a bindıK iki buçuk saatte cidde’ ye indik. yani bir aylı y lu iki saatte gidiyorız

.ben küçüktüm dedıler ecı memed a agil b t bil almı b t bil nedir? g rsen b

acayip b e kimse iteliyor ne kimse çekiyor. hallah hallah.

165 nemr T urfada. urfa es iden imdiki yerinde de ilmi . imdi árran diyolar.

árran harabeleri var. imdi eza yapmı lar orda imi . nemrut azreti ibrahimin

a rabalarındandır. fe eT ezreti ibrahim’in babası zer bunun babasıymı . ço a ıllı

nemrut bu ı dinliyordı. bunun eraketleri ile hareket ediyordu. her sene ka da’nın

uzey do usunda bulunan nemruta ranın yaylaya geliyordı.yalnız onlar de il eyvan

170 sultan ne bilim bir ço ları gelmi ler. árran harabeleri var. leri var.bunnar mayısda

o enli i yapıy lardı. ezreti ibrahim benim babam b p tların bekçisidir.yapıyorlar

ya bunnar ellah olmaz ya b da ya b a a üzerine yapıy lar.allah bizi yarattı biz

allah’ı yaraTmadı . s a gidiyolar ezreti ibrahim gitmiyor. nnar tam giTtı den

sonra eline b balta alıyor. en büyük p tu hudel, seden n blim p @<a ı e4 büyük

175 p tları alıyor. götürüyor.onun üstüne endiriyor. rda tebi dört be gün aldı dan

s a tek b p t almamı tek b eykel almamı . yav ibrahim alildir aslında yav

ibrahim sen burdaydın ya ben yapmadım büyük p t yaptı. bunnar e la sızlı

yaptılar. o da baltayı aldı eline vurdı. hepsini ırdı ya bunnar cansızdır. madamki

cansızdır b elinden gelmiyor niye ona tapıyorsunuz? o halde bizi yaradan g ü

 216

180 yaradan sahibi vardır kimdir o? ellahdır. zatan l d u unda da o zamanın

hü kümdarı falcılara ba dırmı k inlere demi ki bu abileden b o lan çocı ı

meydana gelecek senin servetine senin hükümdarlı ına sebeb olaca . o da lan

çocı ını hep öldürüyordu. azreti ibrahimin anası k casına diyor ki ben hamileyim

nemrut duysa beni öldürür d um zamanı imdiki árranda orda b ma ara var

185 hálen belli. geliy orda d um yapiy cası biliy . ba ası bilmiy allah u teála

bir günlük bir yıllık eyi ile ya a diyordu. azreti ibrahim b hafta alınca tebi a yıl

olır tabi a gün olır. hazreti ibrahim onu uyor. nası babası bunun u ca ına alıyor

dı arı çı arıyolar ilkin zühre yıldızı olan yıldızı görüyolar allah odır onnar de il

ondan sonra ay do uyor o allah de il bu daha büyüktür. ondan s a eve geliy lar.

190 sabahnan güne do uyor en büyü ü budur. o halde bu allah’dır. ba mı ki güne in

ön ne b lut geldi ellah’ın önüne b gelmez. ben seni biliyorum. sen nerdesin

ezreti ibrahim bu defa kendisini il n ediyor. o zaman hükümdar ezreti ibrahimi

ata e atmak istiyor. alanın üzerine iki direk dikmi ler. áynı zıl anın halil rahman

yerine dın çekmı ler. çu ırı temamen dın doldırmı lar. demi ler bu dınlar

195 üzerine ataca ız. ezreti ibrahime b salıngaç yapıyolar ki eytan nále geliyor diyor

ki kötü eyler yapın. tam ata ın rtasına gidiyor. allah u teála “benden selamı ala

ibrahime” ibrahimi s Et. bu defa ata ço s E oluyor. y r bbi ben s E dan

dondum. o zaman ezreti ibrahim’e iman eden bir ız áynı zıl a demi ki benim

babam y ldan çı mı bunın dini do rıdır. ben de bu a iman ettim.kendisin eladan

200 atıyor.fe at ezreti ibrahimin yerine avı mıyor. da aynı yere dü üyor. ordanda su

çı ıyor. halende var.áynı zıl a gölü álil rahman gölü balı lar nerden çı mı töremi

yanan odınların kökleridir. allah u teála onnara can verdi onın çun derler ki onnarın
 217

etini yimeyin gitti in zaman onnar g lün kenarına hücüm ediy lar. g rmü sün belki

yem atınca insanın üzerine geliyor.bu defa açıyor benim gücüm sana yetmez

205 diyor.senin allah’ın benden büyüktür. bu memeleketden çı . çı acaz. allah’ın ordusu

var. ben ım ordum yo . urfa’dan çı ınca nemruT pi man oluyor. bu gider ba a

yerde kendisini il n eder. rduyla bunun pe ine dü üyor allah u teálanın es erı de

sivrisineK.emrediyor yav demi u buluT mıdır nedir? öbırı demi bu buluT de il. bu
dalgalı dalgalı beneklı beneklı gelyorlar. geli yorlar ki sineK allah u teála öyle bir
210 vermi ki hanKi sivrisineK adamı vurdu mı oldı ı gibi darmada ın ediyor. nemrut
gaçıyor b daya giriyor. her tarafı k Tliyor. yanı kimse yanına girmiyor.topbal b

sivrisinek yanına geliyor. ya rebbena ben bu eyırden me rum aldım. ben kimseyi

öldırmedım.demi i en büyükleri de içerde. get b deli den gir omı ısır. tebi beKcı

var kimseyi bıra mıyor. yav geldi diyince burnundan giriyor.bu sefer keçeden

215 to ma yapdırıyor gafasına vurduruyordu. birisi demi ki yo bu ellah de il. keçenin

içine b balyoz koyuyor. keçeyi sıyırıyor to ma la vuruyor.burnundan çı ıyor ki

yarasa demi i onın belasından urtuldım. tebi dah?a rya d nmedı. ba a yere gitdi.

.lı oldu.yedmı ya ından sonra bu kitabdır benden daha iyi biliyorsunuz.

zamanın hükümdarı bizim bu tarihden bin sene evvel zamanın h kümdarı
220 k da‘da k da es i elanın ordaymı . fe eT demi ki ben de b k prı yapac m.

sdaları ça ırmı .cender k prını dört be yüz metre ötesınde kesilen da aların yerı
bellı.da aları n ylen götürmü ler nasıl getirmi ler? be yüz kilo b ton a ırlı ında

kemerı tek b kemer olaraK yapmı . zamanın insanları ço veTlıymı . zamanın

insanları ço sdaymı . çünkü medeniyeT es iden de varmı . abdıllah köro lı ay e

225 isminde biris demi ki es iden hep vah iymi ler. eski medeniyet imdiden daha

veTlıymı .nasıl afriga’da b nehir vardı.gap nehri evet zaman t nçdan b eykel

yapmı lar. b aya ını ırma ın b tarafına ba aya ını ırma ın öbür tarafına ona g re
 218

esab eT ki ne eder yükseK imi . allah u teála tarafından b zelzele olmı . bu

eykel devrılmı .ay e hanım dedim halen o heykelı d rultacaK b alet dünyada

230 halen bulunmadı. halen o heykel yatıyor.yanı ka da çayı gibi b aya ı bu tarafda b

ya ı öbür tarafda. es i medeniyet öyleymi . oca garı k pe bindi gitdi.k p

neymı . imdi yavav yava ö reniyoruz ki küp uça mi .zaman gelecek bu
memeleketde b araba yo ken imdi arabadan geçilmiyor. zaman gelecek bu es i

eserleri g rmeye gelecekler.

Anlatan : Mehmet BÜLÜLER(1947)

Derleme Yeri : K hta (Kayadibi- Horrik)
Konusu : Askerlik Anıları

- XXXIII -

be ay isparta’da aldım. acemili i ondan s a diyarbakır’a giTdim. on d ız

ay da rda yaptım. yirmi dörT ay yapdım.iki sene yapdım. orda.a çılg yaptım. b aç

ay yaptı dan s nra teskere aldik. eve gelecek. sivereg’e geldim. sivereg’den bu

yanıda ben yayan geldim. araba yo dırdı. ü günde ben zorn yava yava ben eve

5 geldim. yemek yaptılar. as erde pilavla nohuT. pi memi ben yeme i götürdüm.

buna götürdüm. albay ba dı pi memi , dedi. fa at yime i yapan ben de ilim.

zaman beni b iki sefer d vdü. b iki sefer vurdı. mtanım niye beni döviyorsın?

dedim. yemek pi memi “ben yemek yapmamı ım ar ada ım yapdı.” dedim.onın

cezasını ben çeKtim.
 219

Anlatan : Ali YARDIMCI(1950)

Derleme Yeri : K hta (Merkez)
Konusu : Eski Ya antılar

- XXXIV -

e itim durımı fazla peK adıyaman’dan ıyaslıyamazsın. adıyaman’dan

geridir.e itim durımı kövden daha geri. yani e itim seviyesi yükseK de ildir.
okullarda çok eksikliklerimiz var yani.
es ide biz o ıldayken aynı sınıfta tüm dersleri görüyordı . bir iki ü dörT be
5 aynı sınıftaydık. birle tirilmi sınıf. imdi öyle de il. herkesin kendine ait bie sınıfı
var. u ankiler ö renciler daha anslı zamankine göre. o ıllar o zaman daha

berbaTdı. u anki daha iyi. e itim seviyesi zaman daha dü üktü. u anda daha iyi

g re ço ço iyi. bizim b reTmenimiz daha reTmen de ildi. yedeK reTmen geliP

bize ders veriyordı. u anki ö renciler bize göre ç ç anslılar da gine de

10 zamanki çalı ma azmi zamanki yani ç cı kendi kendini geli tiriyordı. u an

dersaneler var. zamanki çalı ma azmi daha fazlaydı.

es i yemekler daha sa lıKlıydı. mesela her eyin do asıyla güzeldi es iden b

evde ekmek bi irildi i zaman ta g ısı üçyüz d rT yüz meTreden hissediliyordı. u

an öyle b durum yo .her eyin do ası güzel. u an her ey ilaçlı gübreli. es i b

15 özelli i almamı .
es iden bizde ey vardı. da vardı.c maT toplanırdı. biz odaya gitti imizde

odanın b k esinde otırıP c maTın büyü ünden b büyü ümüz onı ırdı. biz

dinlerdik. ders alırdı . ibreTler alırdı . u anki le b durım yo . her eve t lezyon

girince o c maTlarda a dı. o rtamlarda a dı. o kültürden baya ı uzakla ıyorız

20 yani.
 220

dü ünlerimizde b le. genelde davıllı zurnalı oluyor. b le köv ortamında.

bütün köv toplanır. dü ün yemeklerimiz olır. ineKler kesilir. efendime s leyim güzel

halaylar çekeriz.ayrımcılı olmadan adınlı erkeli oynarız. genel de yemek olır. iki

gün yemek veririz. b sabah b ak am gelen misafirlerimizi güzel b ekilde

25 a ırlamak için önceden imkanlar ısıtlıydı. kövde alıyordı. ü dörT ki i onı om u

kendi evlerine götürüp getirirdi. u an herkesin altında arabalar oldu u çun imdi

de i ti i için genelde yakın köylere ak am geri dönüyorlar. sabah geri geliyorlar.

dü ünlerde bilhassa halaylarda oynarken para takılıyor. davılcının daha iyi çalması
için.

Anlatan : Mehmet BOZKURT(1947)

Derleme Yeri : K hta (Merkez)
Konusu : Eski Ramazanlar, Günlük Olaylar

- XXXV -

tü rkiye gibi eski güzel bir heva. temmiz bir heva. ekonomisi ziráTcili i her

eyi güzel amm do ının hevası daha güzel. fe at ne çare ki bizim do ının ne sábisi
var. sábisiz b yle per an per an dola ıyorız. ácebe b gün ne zaman ol caK

güneydo u memleket nın b sábi çaresı ol c K. ekonomiK ve i s bisi olmamıza

5 nasıl çare olacez. nereye bunu ba vur cez nere çare bul cayız. bana göre çare
olır.hamma bu düzenle olmaz melmekeT far ı g ması lazımdır. batıda ne varsa

do ıda da o olması l zımdır. mesel b lge ertı g ması l zımdır. her bölgenın ertı

açıh ve serbesT olması lazımdır. bu olır her ey olır amma sen burda yapamassın
batıda yapıyorsın burda yapamıyorsın. o olmaz sebebı budır eger b lge far ı her ey

10 düzelır. esabına gelmıyor ben bu ekilde biliyorım.

 221

es iden ramazanda ynı rdı . sahura orıcımızı dut rdık. her k yde

ocalar yo idi. on yirmi k yde bir oca var idi. diyebilirim be altı yedd k yde

dutardı. üç gece d rT gece onnora teravih ılardı erTlerımız b leydı. oca

efendımız de b tene mıço var di. bize cenbelı o ırdı. hezreT áli zamanında nasıl

15 gavurlara ılı çarPmı n sı 6ldırmı anlatırdı. cenbelı anlatırken ehdıyarlarımız

va ıT geçerdı. b yle ramazan o zaman beKmez var di. bal var idi. n blim yo ırT

ayran p nır. i Te b iler çay o zaman peK bulunmıyordı öbırlerı var idi. es iden

bu day mercimeK nohıT tü tın bunların hePsını kerdiK. indi hepsını ldırdı

bitirdi. iki yüz kilo tü tın veriy lar gel ba ına çal ba ayım. iki yüz kilo n l cak.

20 biber mi ol cak d z mı olac k tomates mı ol c k n blım i Te. artı çay mı içece sın

eT mı alaca sın pirin mı al c hsın. iki yüz kilo tütünden ne yapaca sın .be n fıs

var emegliyim. ben indi bu halden emegliyım sigortadan he bi im yo çocı larım

de istanbıl’da çalı ıy lar. üçü orda b tene de burda mobilya içinde çalı ıyor. neyse

geçiniP gidiyor .evimiz de var.

Anlatan : Makbule BAKIR(1946)

Derleme Yeri : K hta (Merkez)
Konusu : Hikaye (Canavar Kız)

- XXXVI -

b bacı b arda varmı . nası d ım yapmı do ım. nası geTdı

geldi ki ızın be igi yo ızın be igi y . g ldi dedi rda ım h nı be ig?

dedi.
- ben b lmom bu ça a yidi.
 222

5 - n sı ç a be igi yir mi? iki günlük üç günlük çocı

- yedi, ney gözımın önünde yidi.

inanmadı. içeri girdi. geldi ki nası y .

- ney! ney! dedi.

ç a yimi ça a yimez. olmadı bu herif $dı. geri eve d ndı yine döndı geldi

10 ki ne na var ne baba bacı kimse yo . orda otırdı b aTna geldı ki bacısı

arda ı orda içerde tıror. arda ım ba l yim d r. o da d r:

- he.
atını ba lar. gider atının b eya ını yiyor. b eya ını yiy r.

- arda ım sen üç aya ından mı geldin?

15 arda b or ki eyi kötı.

he üç aya .
g dor g lor iki eya iki tene d r iki tene g dor g lor hepsini yiyor d r:

- sen yayan geld n?

- he temam bacım yayan geld m.

20 burda olmazsın o lanın yanına g lor b or ki bacısının d rımı kötı.

gider içeriye di lerini keskinler. bu sefer sıra arda ını yiyece . garda ba or

arda ım senin yüz n ne yımı a senin ellerin ne yımı a .he temaım bacım

dedı. ben abdest lim.

- yo sen açaca sın d r. s a

25 - beline b ip ba l yim.

d r temam ipi b lor. g dor g dor damın ar asına b or ki bıça var.

bıça ı ipe v ror k sor. arda a a maz mısın? çor çor arada a eder

ar asına b or ki bacısı yeti ece hem orda b a aca ç or. a aca ç or bu

 223

a acı mıror. mıror tek b dal lor. bacısı da o dalın ü stü nde iki aslan

30 yavrısı b slor ça ıror d r

- aslan yavrıları yeti in ben ölıyorım! bacım beni bitirdi yidi!

hemen ar asına ba ıyor ki aslan yavrılarının b tenesi yet dı. orda o

bacılarını paramparça dolar. orda parma ında b yüzig var. n ssı dor o

yüzzıg ç mor. orda arda ı parma ını k sor. barma ından beraber o yüzıgi

35 k sor cebine yor. az g dor ço g dor yolda çoben rast g lor çoban.

- sen bu deynegimi bilirsen sen bu aslan yavrılarını verirsin bilmezsen ben

sü Tümü hepsini sana vereceyim. o da d ünor temam d r bu ne a aç d r.

o da
- t t yo sümüT yo aba yo d r ba or cebin bir ses geliyor d r arda ım

40 derganıP derganıP o da b a açmı d r.

- felan a aç de il mi? çoban d r

- he.
- orda çoban sürısını veror ha çoban eve g dor .o da sürüsüne lor zengin lor

Anlatan :Bedir AKTAN(1946)

Derleme Yeri : K hta (Merkez)
Konusu : Ya anmı Olaylar
- XXXVII -

sene bin do uz yüz atmı do uz. tekelin müdürü o zaman k hta’dan köylere

tütün cüzdanlarını yazmaya geliyordu .yolda gelirken mazılıyla sela arasında aça

iki vatanda görüyor. yanlarındaki jandarma bunnarı ya alayıp elindeki marhabayla

ba layıp adamaların ellerini sıkıca ba layıp arabaya atıP getirmi lerdi. köye ben de
5 yanlarına getd m. hem de kend s de bize haber gönderm lerd . g ss n hem de
 224

okuma yazması oldu u için gitdim cüzdanları yazdım kendisine. s nra s rdum

bunnar kim? bunnar kim? i Te bunnar köye aça tütün getiren ki iler. kaç kilo?

dedim. dediler ü be kilo ben de yalvardım bunnarı bırakalım diye yok bırakmam
dedi. b a ki iyle bunnarı tekel müdürünün elinden nasl kurtaralım dedik ve b

10 program hazırladık. y meK geld y meK anında o adamlara bazı i areTler yaparak

onnarı kaçmasına müsade verdik. o arada da müdür beyin önünü ü dörT ki i kapatdı
müdür bey elini yıkamaya kalkınca o tütün kaçıranların olmadı ını gördü bana dedi
ki bu filmi sen çevirdin adamları elimizden açırdın ben de dedim ki bu adamlar
fakirdir.
15 daha sonra bu adamlar bu iyili i unutmayarak son baharda ba b zumu

zamanındaarmuT üzüm ve di er çe iTli meyvelerle büyük bir sepeti doldurarak bize

getirmi ti.b ne demek vatanda larımızın iyilikleri unutmadı ını anlatmaktadır.

Anlatan : Kazım SÜZER(1942)

Derleme Yeri : K hta (Damlacık)
Konusu : Kahta’da Ya antı

- XXXVIII -
görücü usulu dı yav es ide aldı.nemrut dü nyanın sekizinci

harikalrından biridir.turistik açısından k hda’nın büyük b ansıdır .k Ta nemrut

sayesinde tanınıyor turisT ço geliyor. bilhassa mayıs haziran aylarında k tada

gelen turist sayısı otız kır bini buluyor.es i k hta varmı . es iden insanlarımız

5 k hta’ya ga da olik de ya da yöreden yöreye de i ir.

balıklar ço aldı barajın gelemsiyle.barajın kenarında balık lokantalarımız

vardır.canlı balık t tuluyor canlı balıkların içinde sazan balı ımız var. yayın
balı ımız var. taze taze yeriz.genelde kövde ızarTma oluyor. böyle l gantalarda

közden yapılıyor.közdeki balı ın lezzeti daha ba a oluyor.közde balık yapmak

10 gerekiyorsa balı ı t tuyor, temizliyorsunuz. güzel bir terbiye veriyorsunuz salçalı
 225

sarmısaklı terbiye veriyorsunuz.efendime s leyim onı dilim dilim do ruyorsunuz.

güzel b ekilde pi iriyorsunuz.

terbiyede zeytin ya ıyla biberle sarmısaKla az b salça birbirinin içine

oyara bol b ekilde t z atıyoruz tam b le ıvamına gelsin diye.

Anlatan :Bedriye ERTÜRK ( 1949)

Derleme Yeri: K hta (Durak-Menzil)
Konusu :Biber , Salça Yapımı , Evlilik Törenleri

- XXXIX -

pul biberi alıyor yı ıyor getiriyor.teker teker temmiz ediyor. üç günde suyu

çekiyor po ete oyıyor üç günde po eTde alıyor. d ruyor. ey yapıyor. ü gün s a

gece açıyor h valandırıyor. po ete oyıyor her a am açıyor sabah p ete oyıyor.

aha adıyaman pul biberi beyle olıyor.

5 lça yapıyor. aha s lça getiriyor yı ıyor sini oyuyor naylonlara oyıyor.

i Te urıtıyor. i Te le salça oluyori Te salça b áfte de oluy . yaz günü her günde

ba ıyorız. tabi her günde ba ıyor. yanı i Te biz t z girer ey girer temmiz seçiyor biz

ba ıyor yanı p l biber naylonlara rım. nerde güne varsa bu terafa o terafa rım.

siyah olır. terliyor aha a am olır açıyon naylonları tekrar yı ıyorum. daha güne

10 do madı d ldırıyorım alıy iki gün tekrar duruma ba arım urumıssa fazla

terlemı se açıyorum bu terafa o terafa ey yapıyorım. heva alıyor biraz tekrar

apatıyorım. açmıyorum zaten heva güzel olırsa biber b áfteda olıyor. on g n on

be gün sürüyor yanı hava durumu ço ey.sıca olırsa içine de biraz duz d veriz.

kimi makine çekiyi kimi d viyi. ben döviymi mi ney to ma la d viyim. aha ey
 226

15 duz atarik. bir de zeytin ey yaparik elli kiloya bir bardak duz oyarız. zaten sepiyrik

b de ya oyuyorik ba a b yok hepsi b le ediyor. vidonlara oyıy aldırıy .

ba a b yo yanı.

adıyaman’da çeyiz i i. diktik, serdik, yı adik aha gelin etdik.mevlütlü ınalı

yaptı g nderdi mersin’e arabalarla defli yapmı lae yemek i Te beyle ızım. ına

20 gecesinde dü ün gecesinde dü ün salonu tuttular ızlar eyler söyledilerilahi

s lediler dini eyler yapdılar.bitirdik. s b da aldı g türdüler .aha orda deflı meflı

yapmı lar.yemek vermı ler.aha b ızı b le yapdılar ikinci ızı da b le yapdım. ne

diyiler dü ün salonunda yapdik. o da ınalı defli áynıdır. o lan terafı s lediler. aha

ikinci ızım da le oldı.o lım da le oldı.hepsı yemekli a cı tu ttik.inek kestik

25 . avırdılar.pir pilav ye il fasulye biber dılar.ye il biber yaz günüydü.

k ta’ da herkes kendi eyinde kimi sazlı mazlı kimi mevlüTlü yapar. kimi

ey yapar yemek yaparlar davar keserler. kivre tutarlar.hanKi tutarsa ü gün ab?er

verirler evine giders b dadlı alıP giderlerkim ne yaparsa yapmassa onı ırlar . hediye

yaparlar. o lana çocı annesi de babası da o lana yapar. kivreye hediye yaparlar.

30 anla ırlar. le olır .

Anlatan : Leyla KOÇ(1924)

Derleme Yeri : K hta (Adalı)
Konusu : Kız steme ve Sünnet Törenlerı, Hac Anıları

- XL -

dü üne gido ız isdemeye g do . aha e ya götıro dadlı götüro . s a

mesel gel n görmeye gido arasında e ya lo . g türo bayramda gelıne i Te üsd

 227

ba lo . T üsd etek b l z bayram da olırsa götüro . b altun maltun t o so na

n bl m l b iler ha. k rban bayramında da g türo . kimi var bilezik g türor kimi

5 var altın g türor. k rban <olar indi herkeD g türor zatan artı süsl mo .onlarda

s slolar. orda s slemo . gel n get r ldı ınde e ya lolar. mesel adamın ızı

oldı ında be altı tene bı ça y polar. zat l doldırolar ordada l dolar. eynana

görümce eyınbabasına teyzesıne b elbiseliK b lif b yazma çoraP keten n blim

i Te g yol r. dü ınde l çacı fasılye pilav y pol r. l gelin sdor b altun sdor

10 el nı açmor. b altun gelınını elıne yolar ynolar ına y olar. görümlerı varsa

görümlerı y or. geynı arvad varsa geynı arvad y or herkeD d ılor. ınayı da

da dolar sepetı de l n blim a o ıl.

sü nneT de eynı l küvresı lor. götüror onda da áynı ına gecesı y polar.

çocı lara götürolar küvre oldı ında küvre de e ya g türor. gel n gibi çocı lara ına

15 y olar. gezdırolar sü nneT gezdırme için kimi var evde y por. kimi var parK

du tor par da y por. nlarda çaylar ba ım g türor bereja yanı g türolar .nerye

götürürse i Te gezd rolar. adıyaman’a bu tarafa getırolar bu çaya geder sünned de

áynı eyı y polar.
çe mede su getırordı sıca edordı küllü su edordı legende y hordı

20 ipimiz vardır ipe tordıh aha n blim o ıl k y güzeldır. k yde her ey vardır k yımız

adalı s ların altında galdı beraj geldı s ların altında galdı. o k yde her ey vardır.

k yde güzeldır çocı lar ynor sebzesı ç dır meyvesı ço dır k y tü tün mütün

egmordı pambı vardır. ba lar vardır. biz g dordı . ba ın üsdüne ireyi rda

yapardı .evde de il böyıK azanlar vardır ire y polardır. bılamaç yapall rdır

25 pasdu yapall rdır. nların heps nı esgiden yapall rdır o ıl. basdı ı bılamaç

yapallardır. çarçafa vurallardır. gerı altını ısldırdı çekolardı. alıb y polardı. piça la
 228

kesolardı. dama götürolardır. çarçafın üsdüne s rolardı b efta5a 4a o4ı 88a-ı

dndırolardır beKmezı de i Te iresinı de temiz dolardırJ

beKmezı de i Te iresinı de temiz dolardır. topra ı vardır ire t rpa ı onı

30 y lar.o t rpa her yerde yo beyaz b torpa dır. da da getırolardırJ ; 8a<5o<a 5ı J

e8 3 o<9a>a o4ı ge@ı o<a 5ı 83 e > Ko<a 5ı J 83 e>3 5a9a g @7 o<a 5ı J bo aldolardır.

;e 9e: <o J aha vidonlora bo aldolardır. salçayı da tomatesı sı olardır. e 35e o

böyıK te dlere geynadolardırJ dama verolardı. hele i Te ga gün biberlerı de es i

makinalar vardır. yanı k yde le dolardır biberlerı ırmızıları t plol rdır. makineye

35 v rolardır .aldı onı da dama g tırolardır. ndırolardır.

ç cı a dedı geT aha geTdı divan almaya geldı . ded bu b lmordı ç cı a

dedı biz divan çun gelmı ı . ar ıdadı o zaman. geTdı ba dı nerdedır dedı

çar ıda divan almı ı size geldı . çar ıda tırolardı. be endı isdedı . gerı o ıla

gidece dı iki ay burda ldı gerı geld . engerey’a geTdı ç cı a sene yo dı. bu

40 do ız senedır. ç cı ın pe inde ondan s na gezdı . y rıldı onnar da y ı<5ı<a

< dır. i Te ám leT olmı dı. geTdı yardım ede . gerı nası geTdı b ay aldı. gerı

nası da ece geTdı. le ldı .s a endı end lerıne eTdıler. aha torın b le i Te

geTdı . edena’ye geTdı uça a bindi . ilkin dedı enteb’e gelece enteb’e gelmedı.

beKledı geri edan ’ye geTdı cidde’ye endı orda b sá T beKledı . geTdı geTdı

45 tevaf eTdı oha döndı geldı. otele geldı . otel de yen dır. yenı yapılmı dı. aha

n blım her gün tevafe gidiP g lordı çar ıya gidordı lo ntası vardır. kimisi rda

y yordı. kimisi y lda yiyordı.yemeKlerı güzeldı türK yemeglerı gibiydi. eynı bizim

yeme e b nzordı. orda her b vardır. o ıl adam diyor heÇ evde otırmıyam. tevafa

g dom ha deKge bir çordı gide tevafa geldı ında heÇ yemeK memeK
 229

50 yap mordın. güzeldır o ıl oralar h dır. ha ordada gerı geTdı . medine’ye ordada

her yerı bize gezdırdıler. yanı camıları hezret emzanın vefat ettı ın yerı heve ı

bilal’ın camısını oraları hepsını geTdı . hepsını gezdı mezerlı e geder geTdı

gezdı . iyidi zemzem suyını be altı kere çordı . hezretı áy enın camısına g dordı

tevef dordı zatan yu arı ç ordın. çordı g zordı . hediye tevef edordı zatan

55 yu arı çı ordın içordı gezordı hedıye aldı . ızların her birine beTdan ye aldı .b

tey b aldı . zaman aha güzeldır. arda larım geldı ke da’ da gelınler geldı ızlar

aha güzeldır arda larım geldı. ke da’dan gelinler geldı ızlar geldı gelenlere

zemzem, urma suyı hediye mediye getırm dım verdıler kimine elbise kimine

namazlı v rordım. her birine b verdıler kimine elbise kimine namazlı verordım

60 her birine b get rm dım v rordı i de.

Anlatan :Ay eÖZKAN

Derleme Yeri :K hta (Narince)
Konusu : Ya anmı Hikayeler
-XLI-
benım beyım yo tı. biri istedi i zaman bizim rda maddiye önem

veriyorlar. ondan s na ilkin orda bi iki görücü araya girdi. bu gız goma üstüne gidecek

.benim babam da önce benı argabalı dayımın o luyla be ik kerti i etmi . aralarında

agrabalı ta galası girince lim v rim diyince babam b tarafa ey oldı. yani maddiye

5 eyer verdi. deyer verince ızım i te bu adam gelib seni istiyor seni v rim mi vermeyim

mi? dedi. i de u ata a veriy m, u lana veriy m, u gomaya veriy m. senden yirmi

iki ya böyük sen on sekizsin .ne diyon? sen he desen de verecem yo desen de

verecem. yanı o geder ki senı soruy m. alırsan bu almassan da ba a goca yo . aha

 230

bizim orda yimbe seneki hákaye. bundan sona da ne diyecem .ill ossun diyor. o
10 zamanda telezyon yo durdu, ı ı yohdurdu, onı om ıya getme yo dırdı. on sekiz

ya ında b çocı aha ba ımdan b le b olay ge di. baba ne diyorsan ele ssın dedim.b

büyük para babamın elıne verince demedi ki bu ızın hali ne oalaca ne olmayaca .

a dı benı verdı. ma ata ına.

Anlatan : Hüseyin ZENG N (1925)

Derlenen Yer: Gerger (Merkez)
Konusu : Hayat Hik yesi

- XLII -

anam böyle babam namı bıra Tı ı çun ben on üç ya ında ayrıldım

melmeKeTden. ayrıldım g tdım elvan derlerdi adını da b lm yım.

- sen nerelisin?
- dedim, ben gergerliyim.
5 - dedi, sen gergerde kimlerdesin?
- yav nası bilmezsin? urfadır, diyor.

- ben dedım bilmezse ne bilim.

- ee dedi gerger nerdedır?
- n bilim i Te b gerger diyorlar. ba a da b lgim yo .

10 - neyse orada geld .

- garsonlı yapTım.ben orda altı yedi sene garsonlı yaPtım.

- bazar günler izin ver rdı b iki buçı ka ıT iki bıçı urı ver ydı. ikı

buçı uru ımız a a ı yu arı iki günlıK yet ydı. cum rtes yden pazara gidiP

orda çal ydim. altı tene i Çi i var di. altı i Çiden biz iki i i aldı . b

15 rda ım çocı ı biri ben onnarı !ovaladı. yani e eledı sonra bizler aldı .
 231

onda b zaman aldı b i im s ledi ben tuTdım saydım. fas lye diye barbunye

dedim ondon s a fasulye var dedim. ondan s a b daha vardı kergene

avurması var. ırmızı var so anlı fasulye var bilmem ne var bu fasulyeden

do ız çe T saydım. neyse o yandan geldi b tene dedi “ul bahim hele

20 yemeKlere” geldi yemeKlere ba dı ki b urı fasulye pilav, patates. dedi

“ lım h nı neyin var? b tene fas lye var urı var.” yav dedı le olır mı yav

bunnarın ismi b tene halahala ver. (o da) lım deme ben de eT do r ydim.

yanı ba ıma geldı. o eT do rayınca b le satırı salladım demeK satırın uyrı ı

ya lıymı elimden aydı. ayır aymaz burda b ince kemiK var. meyraT

25 geTdı orya degmedı mı. gömleKTen kesememı o kemıK ırmı . b tene

bizim á rebe var”vala emmı o lı burada çalı ma” bu árebler pistir dedi senı
vurırlar yanı yaralarlar. vurır. bavulımı getırdı benı bindırdı rabaya, eye
deveye. deveyle geldıK fıraT yıne ben geçirdi. geri döner dönmez ben de

geldim ezeye. eze yo dediler. gerger eze olmı b zım köy eze yo .

30 dediler pötürge’de neyse giTd m orya b cevızın altında b köyl var. bizım.

cevızın dört kenarında çıta yaPmı çalıdan, sa Tan içınde çaycılı yapiy o

çay dezgahını galdirıy götıriyi b eve. ora bo galıy .dedım ki le olmaz ora

bo alıy ben ded m l =nTa ediy m bundan evvel ö renmı ım ya a neyse

orda geld m eve. geldim eve b b ki ü gün aldım b yaralama oldıç ceza

35 ev ne d m. ı rar ettım. ben vurmı ım dedım. geTdım aldım a be ledım

ceze evinde do ız ay sonra ded ler eze ahıy . ondan ben ordan getırdiler

k hTa’dan burya. ben evimın yeri cezeevi orda aldım. ondan s a yu arı

çıhartTdılar. ondon s a on ayım doldı. on ayım doldı. on iki ay vermı ler.

b b ef geldı hep mız çı dı . ben geld m eye ev mıze ben köye geTmed m.
 232

40 avukatın t kenıne geldım. tutdım çammırdan yaPmı lar ta Ta ma tadır aya

vurdım. b deKme aya Tan rdım ta tayı. belgemi çeKdım içeri geTdım

s bını gördım. yav dedı sen niye geldin? ávere oldın. girm ssın girm ssın b

gün gelıriz orya. ziyaretine geldiK mi bi iler onı ırız. neyse ssın geldım

i ime ba dım. yav yimeK yaPTım eKmeK yo . yo aradıh aradı yo . b

45 adın ça ırdım demın burda otırdınız adamın arısı. 4ı götırdım kilo n

evden getırmı dım. eKmeK yaPTı bana. b a gün onı yedim. o biTdı daTlı

yaPTım ya sız tulumba daTlısı. ya sız eKmeK yerine ullandım onnarı.

sonra a Tılar b fırın a Tılar orya s CreK’den geldı. o adamlar fırıncılı

yaPTı. i nı yaPTılar on be yirmi sene s a orayı yaPtılar. orda te hır eTdı .

50 neyse ezenın uruldı ı yıl áraba maraba yo dı. atırdan gidip geliyollardı.

devlet melzemesini atırnan getır ylerdı. atıranan get rdı ı halde eKmeK de

getırdıler.
n da getırdıler o ekilde n blım epeyce b zaman sürdü. ondan s a

yedı senedır emeklı olmı ım. i yer mı de kiraya verm ım çalı ıy . aha adam

55 emeKlılıKden parada diyorız kira da alıyoruz, ba -Kur parası da alıyorız.

çocı lar de o ıdı elhemdüll h yüKseK te sıl memur oldılar. biri ıdemli

basçavı . biri de emeklı oldı. ube memuru bursda pabrıKada uma

fabrıKasında.
 233

Anlatan : Cafer ALP(1933)

Derlenen Yer : Gerger( Merkez)
Anlatan : Hüseyin ZENG N(1925)
Derlenen Yer : Gerger ( Merkez)
Konususu : Eski ya antı

- XLIII -

Cafer : b zim köylıye m ayıT ol. eberın ssın senin eger ki ba yalanız alırsın ha.

zor biz ihTiyarlara ço zordur.

Hüseyin : bu zamandan sonra kimse almaz. avraTlar hep para alıy hükümeTden. hep

aylı alıy .umırları mı heç kimse evlenmez. ölı f tıne

5 Cafer : imdi genç zaten gelmı Tı. biz o ar ıda oturmu du bu aso ma m d var ya

mıralı dedi ki yav dedı .

Hüseyin : aylı alıy de ocanın nefesını a zının ohısını mı çekeceK?

Cafer : o da l s ledı vall rıprez l lırız .m ayıT ol bizim köylıye.

Hüseyin: parasını cebıne goyıy elını de üsTüne oy yı. haTda parayı o para köye

10 köye paraya o para ne edeceh köyde ne var balcanı da bedava etı de bedava. heç ne

i i var.
Cafer: heç cebınden b aldı ı da yo dır. onnarın maa ını alıyorlar gidiy lar köyde

otırıy lar ne yapıy lar. dedı ın kibi i Te ha lısın do rıdır. sonıç sen beglerden

evlenmı sın.
15 Hüseyin : yav sen ynamıssın sen de be lemıssın. ha n ssı ossa aynımsın.

Cafer: bizim dedi ımız de o estedır. yenge gel de ızmeT eT.

Hüseyin : aya da dursın yeter yav.

 234

Cafer: he valle ha lısın yav.

Hüseyin: esTe olınca dedem bıra madı. keKlı lerı saTdı

20 Cafer : baban?
Hüseyin: yo dedem ben dedem n elınde çalı ydim. ona zmeT ed ydim.

Cafer: l mı?
Hüseyin : mısafırı ço dı. ben de zeyıfmı ım. demı bu yaban i ine olmaz .

Cafer : do rıdır.
25 Hüseyin: bu bana hizmeT ettırsın. babam bıra mı dedeme sabahTan olından

tut iyd m. göl n üsTüne minder n orda ser dim. orda otır di aha a amdan gid ydim

minderini at ydim çinimi üsTüne, olından tut ydim getir ydim eve.

Cafer:do rıdır.
Hüseyin: sabahTan devrısı günü apar ydim. yolın üsTünde havuz vardı. göl var ya

30 görmı sın belki.

Cafer : mezarlı ın ögünde.
Hüseyin : he mezarlı ın ögünde. o ekilden getır ydım. bazı de rılar suya gid ydi

ayakkabıları posTalları ıd ıd ediy dı. ya ar adan topbı ına b le id id ederdi.

a ıladı ba ardı fır giderdi. fırlardı derdı adı ne s le kimdir? ben derdım b lm yem.

35 ben bilmiyorum derdım.

Cafer : he
Hüseyin : he leydi. ndan ben yaban i ini heç bilmıyorum.

Cafer: demeK keKlı e heç geTmedın?

Hüseyin: yo yo KeKlı e mı ben KeKlıge gid ydim. çamın yanına endırırydım ala

40 dibinde. endır ydım. yüksekli e çi ydim otır dim. rın içinde deliK göy dim.

del ydim arda keKligi endır ydim. keKligi ardan endır ydım çatının ögüne. tüfengi

at ydim go m ydi .ba ydim dü Tü.

Cafer: do rıdır.
 235

Hüseyin: ba ına mı degdi neyse yerınde gal yi. le otıra otıra ikindi zamanı gel ydim

45 eve. b a gün le bir iki ay sonra ba dım ki içerım a rıdı. böbre sefer do dor artı

Cafer: gözzel to dordı valla. gözel b to dordı.

Hüseyin : onın yanına geTdı dedı sen savuh almı sın. apıya çı ma içerde al.

savuh almı sın dedı. ney lcem dedı ey yaP nar bı ını dög dedı yımırtaylan yi ki

iyle en. b a gün le yaPdım durdı. valla o ekil devam eTdı .o da geld m mı zar

50 esTedır ya yapam yim hizmetını dáKge de b tuvalete o da dáK ede b tuvalete.

hizmet edem yim. onnar bunı bilene keKlıgı saTdı yüz ell urı a.

Cafer : ha do rı.
Hüseyin : b ök z o zaman üç yüz urı Tı. yarım ökız f tıne verdı. ondan terK

eddim ben.
55 Cafer: keKlıge gidenler yalan s ler.

Hüseyin : olanı derım.

Cafer: yo ben onı demedım. yalandan diyenler ço ha bah sin i atmı lar. diyolar

biz b le aTtuh b le yaptu

Hüseyin: ben a dene eve getırırsem diy dım ben o eder atdım .

60 Cafer: mer vurırlardı diyolardı biz ürKeK vurdı yalan ediy lar ha.

Hüseyin : ben meri vurmam. dedem ız ydi. hepınızın yavrısı var yımırta edece

günahdır yapma diy .

Cafer: ço alsın diye mezerlıge gelirdi mezerlıge.

Hüseyin: ço dı ço

65 Cafer: ço dı ço ben b gün giTdım meri götırdım. sen de ben kibi ya ında .merı

n sı seslendı. yu arda zannetdım erkeKtır. birden bire geldı geldı aTdım s a

ba dım merı. vurdım.

 236

Hüseyin: dedem bıra m ydi. günahdır diyordı.

Cafer. he valla n ssı o áder olır.

70 Hüseyin: b gün gızigin çu ırında gıdiKlerin ögündeydım.

Cafer: ha.
Hüseyin: bende tüfeng yo evde bıra mı dım. çahmahlide es iden b le aldırırdı

baruT g yiyidı kenarına.

Cafer: gördü onnarı.

75 Hüseyin: b l çapbıT çapbıTın üsTüne barıT galdırak b le ıçını çeKdı m aldırdı. a

da ata çı arddı. evde bırahmı Tım. la ba dım e b tene otıriy t t le kör gibi

olmı . n ssı ki çubı aldırdım ki çarp m lü lü lü geTdı deve gibi neyse paçayı

gurta"dı.

Cafer: do rıdır.
80 Hüseyin: a am oldı ene ben ça ma lıyı aldım. geTdım uzun b ça ma lı vardı.

bahçasaray dirlerdı..
Cafer: ara me mud derlerdı ara me mıd derler bahçasara derlerdı.

Hüseyin : a neyse geTdım be ledım. ta yu arda hessı ın çorında ırmızı b ta var.

ta ın üstınde b l onmı az g der var. b le i mi de ötiy . ama ötTı ı zamanda

85 diyor lü lü bah ben de dedım yanına g dim. çubıh vurdım. rastgele ıçını çeKdım

ba dım pır dedı yu ardan yerı yerı e yendı ha. a a ı me enın içine me enın içine

havada canı çıhınca

Cafer: he he o zaman dü er do rıdır.
Hüseyin: giTdim orya ne gidem hepı oT. b çe iT oTlar var orda yinmiyen go urT

90 gibi vall otın içinde gördım.

Cafer: gördın?
 237

Hüseyin: ama ölmı . geldım evde dedem dedı zerar yo avdır avdır. av geT ara bul

z tan otırdı ı yerden oranın orası yüz meTre var yo . neyse geTdım aradım

mezarlı ı az bitirdim yanı. görmı o çu ırlı ı tenkını yolı üsTünden geç yi neyse

95 orda vall da ın ögünde boynı evvelden aya ları yu arda ırmızı ed yi. aldı end m

boynunu çeKd m az b an da çı dı ene. get rdım eve göl n üstünde portigledım.

alıÇ malıÇ çalı kökü s ı közın üsTünde gızarTdı . es ide ızgara mızgara yo dı.

köm rın üzerinde birez de d z m z sepdı . isoT getırdı ye babam ye. fetıl eKmegin

arasına dı .

100 Cafer: ço k f de oldı.ha lısın ha áynen l ydı.ben de onı bil ydim.b gün örTmede

çatıyı endırmı dı örTmede torpa ı vermı dı s a ba dım söyleniy . beglerın

bosTanında söyleniy . dedı ın kibi b s y gün üsTünde eyınden aTdım. b de

ba dım dü Tü heyvan.

Hüseyin: dü er ya.
105 Cafer: yine vall he l .
Hüseyin: dedemın hizmetınden ayrılmamı Tım ben davarların ögüne gönder ydi.

ramazandan b l o zaman da tene bahalıydı.

birez darı yo dı.

Cafer: darı yo dı.

110 Hüseyin: he darı yo dı ıtlı dı yanı.

Cafer: sen o zaman ne eder vardın?

Hüseyin: ben o zaman n blim i Te boyacılar gibi bi iydim.

Cafer: o zaman ben davar götıremıyordım. ben uffa dım demeK sen benden

böy m ssın yav!

115 Hüseyin: böyıgım, eveT se sen ya ını bitirdim dörT aydır be ıncı aya giriyorım.
 238

Cafer: yo yo ben le de il daha ben zordan yeTmı ı bitirdim yedmı ı bitirdim.

Hüseyin: aha neyse b ömer vardı aydın ömer derlerd

Cafer: yo narı görmed ım. babalarıdır ne?

Hüseyin: aydınların babalarıdır. onnarın babasıdır. dedı yav benim b tüfengim vardı.

120 sat cam b le ısaydı o dı. dedım bana ver. dedı ne verice sın. edim ya sana b gıraT

darı verice ım b gıraT azdır b teneke ver. olır dedım a neyse geldım eve davarları

sa ler ya a ıl bo Tır ya ben girdim petegin içine. aydın ramzan vardı rehmeTlig o da

dı arda .yanı es iden t man vardı.

Cafer: do rıdır.
125 Hüseyin: k neK de var t manın içine !odım. a zını doldırdım a a ıya aya yerınden

b le.

Cafer: donları doldırdın ha. he vall ne yamansın yav .

Hüseyin: doldırdım. yendım yazıya. yazının tarlasını ge Tım. yolun öbir tarafına
ge Tım orda da ın dibine endırdım. tEman yo ha k nek yalanız. çocı aglı aydın

130 ramzan da davarları ça ırdı. ıdiKleri bıra ın götırın dedı. onnar bıra dı dedıler

tehsın nerde dedıler. a Ta tımara geTmı 7 zım getıre. onda ü z m de vardı aha

l uydırmı . l dedı yanı a neyse geldı. ömerın evının hizasına ömer geldi. ömer
ya lıydı.
Cafer : tab tabi ehTıyardı. çocı ları senki kibiydi.

135 Hüseyin: ondan sonra adam tEmanı aldı götırdı. dedım yav tEmanım yo dır tümanı

getır. t manı çı armı b le çeKdım yu arı tumanın içine o mı ım. torba çE l b

bulamadım. esgiden torba çE l yo dı. boyig b sepetden yaPmı lar a a Tan böyıg b

sepeT doldırmı lar. içine üç dörT kile neyse verdı endıne tüfengi getırdı bir iki

ay onı köye get rmed m.

 239

140 Cafer: hele hele sa lıy dın.

Hüseyin: ondan s a b gün dedem gördi. la o nedır? dedı. dedım ramzanıdır. diyince

ses eTmedı. b günde ramzanın babasının yanında otırmı . yav ramzan geTmı b

tüfenK almı ça ma lı yolda ynıye moynıya çocı ların birine de er. açı a çı Tı.

sonra dedı “babo” o dedesıne le babo diyordı. dedesının adı ya ramzan benım

145 bibimin çocı ıdır. açı a çı dı ki benımkidir. l aldı elımızde neyle aldın ded m

vall b le b le etdu verdı ça ma lıyı aldu . tEmanı doldırdu darıdan darıyı

verdı , ça ma lıyı aldu endınden.

Cafer: keKlıge giTdim. b g ra me muT vardı. babam indi ben o zaman keKlıgde

end rmemı . giTdim b le b gıçın üsTüne endırdım. ha ögını sahlamadım ha.

150 keKlıglerı ha çözlügTe otırdım ba dım. KeKlıg b tene yu ardan geliy . ba tene

a ahTan geldı. geldi o da yerde dedım aTTım atamadım çözlıgın yanına geTdı ınen
aya ını çözdüm bahdım b nkının içerde gırT gırT ediy . geTdım ki benkinin b

tenesin de kekej var bu bo azı deligmi . demeK a zından mı girmi burnından

çı mı . öbırınen de her iki aya ları gırılmı Tı. neyse b gevende mo vardı .s y r

155 me muTdaydı.

Hüseyin: he gördım
Cafer: verdu gendısıne. ll vere bize b efes versın. afes de vermedı .la keKlıg de

geTdı kökden. geTdıler heramlara.

Hüseyin: senin dedı ın gezeye geldı ım zamandı. keKlıgım gene vardı .ben sonra
160 aldım.
Cafer: b gün ç T beKlıyordım. ç Te geTdım çiTden dım dönege geTdım .sen

ded m ça malıyı b le ediy lar. ded n ya getd m tırdım keKligler geldı. cele eTdım

çaPbıdımı aldırmamı . tüfengi çaT edd keklıgler gur edıP üstüne geTdıler. gece le

galdı olmadı ki avliya.

 240

165 Hüseyin: t rebzonliyd . ben de t rebzona geTm Tım yanına áynını doldırdım teybe.

anlaTdu bele ço ını b b esetın b tarafını doldurdum. doldırdı tan sonra onın

ar ada ı 138 mı 139 mı puan aldı d ız puan di erler nden fazla aldı.

Cafer: bu yigen de alır canım.

Hüseyin: he olır in ll

170 Cafer: Tlı zamanı ha ben davarı suya götırem yordım. anam all ra mete leye

gid ydi. t legenın da ına yarpa getir ydi. virever ydi davara. ben edem ydim babam

da es erlı e geTm dı anam arda yarpa getır ydı. altına sen ded n ya petegın

içinde b tanesi üç tene ıdiK aTdı. içine sen dedın ya aça meselesınden üç tene

ıdiK aTdı içine, onnarı görmedıler. içerde petegın içinde legınde a a ı me lede.

175 Hüseyin: gaça zamanlı ında ben hemen hemen nisanlıydım. yav ben o zaman on

yedi ya ında olmasaydım yirmi yirmi be geç yı nurfaya göndermezdı. tusgın derler

ha beybostan’ın orada teK ba ına götırıP gece gal dım yanlarında.

Cafer: allah allah o zaman böyıgm ssın. valla üç tene o la ı godıler b petegın içine

abu beko derlerdı. çocı ı eydır adyamandadır onın babası:

180 Hüseyin: b tene ey yapmı yazın dı arda yatarlar ya. e egın aya ını dörT aya ını

ba lamı örTmeye. örtının içine mı es iden beKcıler gez ydi. hemsari geldı ı

zaman demı bu kimdir? ba ı görınmı . demı bu senin babansa ben bundan aylı

maylıh almıy cam. saymıy cam o yerinde goldı b nı edye derlerdı cırmigde.

Cafer: vall ben bunı görmedım.

185 Hüseyin : bunı heps n ar ada ım vardı gerden isminde. o s led hákeT anlat di.

Cafer: onı görmedim petegın içinde dıgi nam giTdi geldı. ded m ben cım dedım

mısır mısır kıllornını geT yi. ded m ekmeK yo mı? ded m lese ben yimiyorum.
 241

hatda o adam da allah rá meT eyleye her ikisi de gen Tı. anam a ın elıne kıllor

geçm yı. b ben yemiyorım diyor o tam b leydı.

190 Hüseyin: es ıden ıTlı vardı.

Cafer: he leyd .

Anlatan : Mehmet YILMAZ (1946)

Derleme Yeri : Gerger (Merkez)
Konusu : Gerger’de Eski Ya antı

- XLIV -

yaylaya çı ıy dı yollar dardı. eyvanla gidiyordı . yolda bazen ba ıyodıh ki

öndeler. sabah erkenden ga ıyordı ya indi üç dört mehle gidiy dı yol dar. indi

ba ıyodı ki biri durdı. ynı trafi azası gibi diyordı :

- yav niye giTmiy sınız niye be liy sın?

5 - áfedersin e e eyden çı mı . yü le beraber as ıya alınmı .

- sabah namazı zamanında parları da yelkenleri a mı orda as ıda durıy

ar adakiler :

- soy a ni e g tmıyor mısın?

yürımıy ba dı ki yav merkep orda çı mı durıy . yav i Te o zaman neydi

10 kimisi 'ıdi i uca ına alıy dı kimisi uffaK buza ıyı uca ını olıy dı. aha le

ah ama gáder zor vı ırdı . zaten iki buçı se eT yol gidiy rdı . rampa di.

yaylamızda i Te güzel yüz kipili áder vardır. suları s b çe meyne yazın arın

oldı ı yer on be metreydi. bizim çadır urdı ımız yerler mesela burada divanın
 242

öninde çadır urıyo ta lı dır. biz o ra çadırları uruy dı . aha su da yanımızda.

15 su oldı ı yerler düzlı dır. hala o yaylaya geldı ımız yerde bir kilo bekmez orya

getıror çünkü sular ço s dır. on be meTre da lı ın içinde geldı mıdı ar

çı arıyoruz. da ların arasına rüzgar mı . mesele eylerı bı çıynan ırıy dı .

mesela eylere bıhçıynan kesiyodı o es i çE llar var ya. a amnan getırıy dı o

çE lları oyıy dı bı çıyna kesiy dıh. sabah erken oldı mı h dı ba alım biz uffakken

20 servis yapıy dı . onnar o rı yüKledi mesela yo ırT ayran a a ıdakilerine

kövdekilerine götırıyor. ha yügl y dedi. bizi bindiriyolardı h dı ba im yo ı a a ı

yanı yirmi otız ki i birden eniy dı . o zaman üç toydı ya b tenesi üsTTe yolın

kenarında kin biçenlere veriy dı . iki tene de eve avı tırıy dı endırıyodı . b tene

araziye b tene de eve götırıy dı ikindin oldu u zamanda a a ıda ne varsa incirdir

25 üzımdır neyin noksan ise onı yine yükı yüKlerdı. a ıda bu sefer Ta a

getiriy lardı. ah am avı ıy dı . sabah gene a ı gösteriy lardı. yanı i te gergerı

hatırlamıyorum. o eyi hatırlıyorum.o zaman geldi mıdı onı hatırlıyorım. o yaylamız

ço güzeldi .

iki bıçı seeT çı dı mıdı pötürgedeydı. çı ı ında rampdan çı acaKsın bizim

30 r mp áderdı. de ilse de potürge’ye b bıçı seeT galdı mıdı b bıçı seeT dikine

çıhıyorsın. gerger’e de dikine çı ıyorsın. o bizim yaylanın suyı pötürge’ye gáder.

sanki bu sudır yani mümkün d l b le barma ını batran ha ço güzel yerler vardı.

bizim arazinin içinden indi ehrın urıldı ı yer hep ba di. ama biz

e memi di . arazi bizimdi ba a köy e mi di. her zaman d rız on r e mi ti. biz

35 me sül alıyorız. bizim mahsülü ça ırıyordı h zırda gelin alın payınızı n r e e ler,

áfedersin, tenekeleri b urca oyıyordı . ondan s a biz götiriyordı biz da ıyordı .

 243

kergeler es ide bü ıT azanna aynatıyordı bizim ordaki azanlar büyıKtı yanı.

bizim liTrelerımız b sitil litre olara on iki kiloydı. burada üç bıçık kilodır. bizimki

le de il. on iki kilo b sitil olıy sa on iki liTredir. on iki kilo ha yanı i Te büyü

40 azanlardı aynatıyolardı. yirmibe otız litre de o azanlar alıyordı. yanı biz

de ı tırmı ız. çinar te te yapıy lar indi. her ey de i mi . o böyı gazanda

ynayan beKmez s =h olırdı. te teki birez daha süT oyıyorla.r o irenin içine süT

oyıyolar o beKmez erbeTde iyi olmıy d r bekmez erbeTde daha iyi geliy

süTlüsü belli ediy . erbetın içinde bizim oranın kergeri bazı yerlerde d ızıncı aya

45 girdi mi yapıyolardı. bazı yayla olan yerler de daha geç olıy dı. bizim pastı tehtenın

üstünde yapılırdı. yüz yirmi tehte ya geysı olaca ya ceviz ya armıT sert eylerden

olırdı. toplamı yüz yirmi olaca o yüz yirmiye azan eyerlermı ler. o ireyi

aynatıy lar. bılanbaç hazırlandı ı zaman bin tehteyı getırır. öyle dutar .mesela yanı

dutar birez öbırı de b kepçeynen batırır. bir de çeker çeker a açlarınan. ta Tnın birez

50 yeri düzgün olaca . ta tayı götüriyorsa a a ların üzerinde dor ı endırıyor. b m deT

Tı ı zaman çekildi miydi dor ı sökece ya onın pıça ı vardır. ta Tayı getiriy

onın pıça ı vardır. b tenesi ta ta ta ır öbiri de pıça ınan sıyırır. alttan aha eyı getir

surfaya tersine yatırır. ha tehtenen tekrar silinir bu yapılana gáder gine hazırlı

yapılır. gine tökece ler tehdaya ondan s a buna tahdaya serdı den s ra biri o

55 tehteleri siliyor. biri de ireyi aynatıyor. biTdi Ten sonra yine t6kerler. yani üç defa

dökılır. o s se eT da sarınır artı güne e verdı ın zaman un atallar. alıp yapallar

yerinde devam eder.

ire de b gazanda aynıyor. b m deT eyi mesele paf içinde var ne varsa

süzülüy .o temamen aynıy ceK üsTünde o fazlalı ları alıy lar. birez topra

60 gatıyolar. o dibe iner birez ortasını çekerler. b de su tökerler ondan sonra pasTı ını
 244

ayrıeten aynatıy lar. un tıy lar ba ıy ler. ondan sonra hazır oldı mı tehteye

atıy lar.

Anlatan : Rahime ALTUNTA (1969)

Derleme Yeri : Gerger ( Merkez )
Konusu : Gerger’de Ya am

- XLV -

bayramda g hardik, bayram temizli i yapardik. ondan s a giderdik tut

a açlarından be i yapardik binerdik. yine gelirdi evde yemek yapardi. s a diyim

ben gidiyordım çalıya, çalıyı ipnen ba lardim sırtıma alır eve gelirdim. günde on
defa felan giderdik. ota gidiyordik topluyordik getirip kavurup yiyordik. kenger alpa
5 diy lardı. yapra a giderdik yapra ı ba lardik. kı ın a açların arasına basardik. kı ın

karın içine kar ya dı ı zaman mesela götirirdik. ata yü lerdik da larla eylere
hayvan gidemezdi.
balı üsTüne sürerdik. mayalı eKmeK yumurta üstüne sürellerdi. kız istemeye
giderlerdi. b cumhuriyeT altını götürürlerdi. b keten felan götirirlerdi. elpiselig

10 götürürlerdi. kına gecesinde ey yapardik. gelin elini açmazdı. b yüzi takardı

parma ına sahte yüzü ü altın takmazlardı. b de ba örtüsı, ba ını kapatırdı. üstüne

atardı. yasdı ı altına atardi.gelini üstüne otırtırdi. b leyen dü ünde de i te öyle kurı

fasulye felan yaparlardı. ya fasülye olsa onı yaparlardı. geçi felan keserlerdı gelini
getirdi i zaman kaynana bu dayla kuru üzüm ba ından dökerdi. damdan a a ı
15 aya ın altına tabak verir kırardi. üç gün gelini bıra mazlardı. b yere gide suya falan

bıra mazlardı. kuyudan getire yani gelinlik ederdi. on be sene süren vardı

konı mazdi. kaynanadan bir ay felan on be gün konı mazdı gelinlik yapardı.
 245

Anlatan : Mehmet YILMAZ(1946)

Derleme Yeri:Gerger (Merkez)
Konusu : Ya anmı Bir Olay

- XLVI -

vall ásgerde 1964 de birinci ayında ásgerden izne geldim. a dıh ki dediler

candarma ali’den mı dar ikayete gelmi kimse inanmadı. yav ramazan arda ını

öldırmı . gerger’de hava ço s birinci ayın ya biri ya ikisidir. insan b le

donıyor. kimse inanmadı. bahdı ki savcı hákım do dır gidiyor onı a onı a.

5 budır arazi var. iranlılar diyor bizim áli biz bunı má emeye vermı ı . sürme

bá má eme kime verırse. d r ki:

- ba yarın gelirse. d r ki:

o de çekiyor eve gidiyor. a am ar ada larına s lemiyor. sabah arT

o mı ım arda ının yanında gidiyor.o da odına gideceK mehmuT durum

10 b ledır.

ali erazıyı sürüyor. bisi de endıne ızıyor. diyor:

- yav ne yaparsa yapsın me emeye eder. ben adana’ya gidiyorum.

o b le gidiyor. mesela es i zey yolından gidece onnar da yeni zey yolında

olaca . ben b le s lemesını gururuna yedıremıyor. gidiyor birez rampadan

15 birez çı aca i sürünece görsın. áli ç f sürüyor ama adamlar yo dır orda.

d r:

- ben sana ç Te gelme dedim. niye geldın? áli d r:

 246

- siz niye durmıssınız? siz bu silahı elinden alın. o lıynan arda ı çı ıyor.

mı dar gene de vurmıyor go ıyor. enı a a ı geçıyor. fe aT o ramazan ço

20 dinç ço çabı . bahıyor ki a a ıda gavı eceK. dönüyor e iliyor ramazan

egiliyor. n sı olıy sa deyiyor. ama burasından deyib ar asından çı ıyor.

mı dar açıyor arde ı silah seslerini i itince geliyor hemen. biliy ya ben

gidim de durmamyayı g ı taraf orda. atrı mıhdar urtıldı. ali ebeker daha

ya ındır. b me le vardır li ekber diyorız. onn r ba ıyolar arde ı geliy

25 sahlanıy geliy içine giriyor. ona de azı vurıyor. buna da hetırıme gelmiy

b arvaT açırmı yu arda ç T sürmeye getırıy . neyse savcı da do dır

geliy ara ola verdı yazıy lor. ordan mı dıran arde ının babasının arsı

alınmı . b le yarı yolda dedi.

- bunı b le götırın, der. burya g de .

30 a a ı endı .a dı ur ın buradan girmi burdan çıhmı .

- bunı aldırın.

biz aldırdı . sanki a a tır o eder s h donmı . dedi temamdır. ceneze iran’a

geTdı. öbırı de mehleye geTdı. öbırınkinde yu arı mehleye götırdıler. bu

mıhdarın çocı ları birez böyıdı. nası da çetin b yerin ızıydı. o anlı

35 çama ırları bo caya mı . aldırmı . getırmı ortaya mı çocı lar hepsını

toplıyor. der“o an alınmayana eder buradan ne z çı ar ne gelin

gelir “bövı o lan ugra Tı. onın b küçü ü gazaya lenden s a geliyor.

ikindine eder be liyor yer bulıy . b cuma da alabalı olıyor. biri:

 247

- sizin eni Teden biri var mı? iranlılar gelmı vuraca lar, dedi. biz gahdı . o

40 gün e veden enı tesı yo . eber vermı ler. geTmı çar ıda durmamı onın b

arda ı var. e vede k ıT atıyor.

- arde dü manlarınız gelmı , dedı .

- yo , dedi.

biz geri bıra dı geldı . otırıyordı milleTde yeni camıdan camıdan çı ıyor

45 çar ı da dolıdır. tik diyor o álının lı önde acıyor. o da pe inde ikisi dı ynı

ya dalar. açıyor o b le açıyor b le geliyor do ıdan batıya açıy lar. o b le

açıyor b le geliyor do ıdan batıya açıy lar. h kımaT ona ı ısına geldi mı

ba dım ar ıda sileh ate lendi. ate edıldı. pe ıne dü enın eya ına deydı. deyınce

b le havaya aldırdı. yine onnara gar ılı verdı. devriye vardı. hemen ya aladı.

50 ama ate eTdı ı yere devriye vardı. hemen ya aladı ama ate eTdı ı yere iki üç

insan b le gider iki insan ar a ar aya b le durmı .aha jandarmalar a Tı.

dükkanların arı ında b le diK durdı. sonradan uca ına yere serıldı uzaTdılar

aldı. o ceze evıne girdi. ezız ecevıtın effınden çı dı. desen b yerde sile aTmı

vurmı . h ç kimse inanmaz ar ıda ormanın içinde vurdı. döndı oraya bahıyor

55 biz çaca ız. b gün aziz gelmiyor mı yeter artı bu adamdan ba çı amaz onar

vurmıyana áder. ne se ben geldım adıyaman’a. b ga gün ge Tı a ba ıyor o yer

deyi diriyor. beKliyor ar taraf götırıyor. ate ediyor on sekiz ur ın buna

vurıyor. ar asında le ölmedı ni ayeT ya alandı. indi bıra ıldı. stanbıl’a evını

götırmı . 1964 ır iki senedır. e eder ler yapTı nnara.

 248

Anlatan : Saadet ALTINDAL (1960)

Derlenen Yer : Gerger ( CevizPınar)
Konusu :Evlenme Törenleri

- XLVII -

evlenmem z i Te görücü usulüyle evlendik. aTna gelin oldı geldik. davılna

es iden ey yo dı mesela s y vardı oni örtdi. geldi ya di.o zamanlarda i Te

aTna getırdi. b le elli tene felan aT vardı gelebalı dı. yimeK yapıldı. mesela o

zaman teva yapıldı ke eK diy lor ke eK yapılıyordı. iki üç gün davıl çalındı.

5 dörT sene çocı ımız olmadı. on üç ya ında evlendi. on yedi ya ında çocı ımız
oldı. bu böyı ızım oldı. ınamızda dört be ki i geldi oynadı. babamgilde

yapTılar. sabah düyün geldi. gelın oldı ım sabah beni lene do rı götırdıler yanı.

ni anda da i te yine dört be ki i geldi istemeye. iki üç kere üsT üsde o zaman
pisgüyüTden l ım getırdıler. o zaman dadlı madldı y dı. getırdı yedı otırdı

10 sabahnan da g hdı geTdı. gel nlı yapmadılar. ba lı aldılar babam d ız tene

altun yapTı bana. sandu , yataK, hali, batTan ya i Te ne l zım olsa ufa tefe

ba lı oldı. o zaman iki yüz ellı bin lira. i Te ni anda b küpeyle b altın ınada b

yüzü getırdı. leydi i Te ge dı.

 249

Anlatan :Ay e AKTA (1938)

Derlenen Yer : Gerger ( Oymaklı)
Konusu : Eski Ya antı

- XLVIII -

b çe me vardı. zenc rlı tas üstündeydi. ondan s a giden gelen onın suyını

içerdi. uyırlar vardı. es i zamanda orası eherd çe me ba ına suya giderdik.

abah ları doldırır getırıp içerdik. teze teze ekme i yapardı . tere ya ından

ya lardı yirdi . bayram hazılı ı a am ına gecesi olırdı ına ya llardı. namaz

5 günü gideler namazı ılallardı. etını kesellerdı. bayramını yapallardı. ondan s a

n blim evde ızlar toplanır gen ler toplanır ellerine ına ya allardı. o zaman

mum yo dı.

Anlatan : Osman AKTA (1930)

Derlenen Yer : Gerger (Oymaklı)
Konusu : Geger Kalesi Efsanesi

- XLIX -

ef n me s leyim bizim bu alada zamanında b be ir vardı. b be ir vardı

be ir ralın o lıydı. bu b gün dedi ki ral biz dedi biz gidiP muhammedi gidip

vurac ız dedi. dedıler ki senin o lın da be ır ey olmı mu ammed’ın dinine

dapmı . le nası ? dedi nası olır? vall dapmı dediler. ben mu emmed’en

5 nefreT edeyim benim o lım mu emmed’ın dinine daPmı . gidin getirin der.

geTdı getirdi. dedi:

 250

- baba, benim din, d n-i mu emmed’dır, senin dinin batıldır. ha i i din d n-i

mu emmed dir odır. duTdılar babası:

- bunı dutın öldırın, dedi.

10 dutdılar be r öldırdıler. “beni öldırırseniz ney D size alaca ” dedi “benim b

yerimden b çı arın “ dedi. dedıler ki :

- biz dilini kesece .

dilin çı ardılar diliyi kesdı. aldı dilini b çaPıda dı. oydı burasına allah’u teala

cebraile gönderdi. p ember efendimize “ya mu emmed be irin dilini kesdiler “

15 dedi. be ir geTdı yanına hele a dı h nı dil? dedi. aldı dili çı ardı cebinden. vurdı

yanına dili birle tirdi. dili keke keke nnan alma. altı yüz ı ı do uz yüz i i

ef n me s leyem bo andılar. bu gerger alasına geldiler. geldiler orda ef n me

söleyem mıcırın ata ın nası da enlere dolı ya dırdı. lan ya dırdı. da ıyamat

oparTdı. altı yüz i i ehit dü d . üç yüz i i urtıldı. üç yüz i i geri döndü

20 mu emmed’ın yanına mekke medine’ye döndı. mu emmed dedi ki :

- ya áli asa ırh dene sanduh al p livanları oy içine dedi. gerger alasına

gidece sın dedi. be irden barabar yolda dedi.

- ya be ir biz a günde giderı ? dedi.

- vall dedi ben ır günde geldim mekke medine’ye.

25 - biz de allah rsa s bbah namazı ordayı dedi.

- ya dedi.
- áli le cazılı mı olır yav, dedi.

h sen gılıncı çe di orda.

- n sı babama b le dersın dedı bu kelimeyi áli:

30 - vurma, dedi. bıra .

 251

dılar geTdıler geldiler fenime s leyem u ar ıdaki da a oraya s bbah

namazı bura neredir ya be ir? dedi.

- ba be ir bura benim babam melmeleketi ( o anda)

- sen ne yapTın? dedi

35 - ben ismi ázam duasını o ıdıhdan s a yol önıme gel dedi.

o duTdı esene b mekTuP verdi. dedi ki:

- ah merdan yoldadır. ah merdan orda otırmı Tır dedi. ah merdana ver

o ısın dedi. artı bilir.

o ıdı dedı ki ba ım gözüm üzerine n rayı vurdı. ah merdan n rayı vurdı.

40 f da ına áder b ilan almayaca h dı çekin dedi. af da ına geldiler orda

çe menin üzerinde indi o çe meden b tas su içsen sen bal içersen o áder ki

irindir. hazret áli tutıp çe meye o ıdı tükürdü. ondan s a i diler zehirden.

s a burdan gözcü eTdı. yanların ba dı ki ál dır dedi.

- ya áli ne gez sin burada? dedi.

45 - vall ben gelmi im cenge dedi. biz bunı nası ede ne p landan ire . o da

endının seyisimi . yesir duTmı lar orda. o zaman ben giderim dedi ne p lanı

cavahirden almas almı lar dedi. bunnar dedi me ruPdan gel y mesruba

id yler. onnar almaslar yüzı yapaca lar sáháT. gordon yapaca lar bilmem

ney ney ney. o p lanı getti. vall b le bezirgan dedi. üç i iler dedi. öteki de

50 ah mah dedi cavahirden almas. tamam dedi. geldiler meydandan ondan

gelin dedi malı getirin dedi. damper edın me seT ki geleler orya malı alalar.

b nnarın boynını vurıP malı alalar. “hazret áli ar ada ” dedi benım b atım

var. bu atı bize satmazs ? dedi.

- satarı dedı. satarım amma benim atım delidir ha dedi. insanı di ler, vurır

55 tepPik atar.
 252

- sen bu atı bize ver isTersen zayıf ssın dedı.

- ha, verdim.
- le eT ki gen lerden b tene bıra mıyasan dedi.

- ha tamam dedi duTdı. efenıme s leyem b nnarı alanın ba ına getirin “sen”

60 dedi develerin yıne geT dedi. biz bundan gide develerın önine. geTdı.

esen hüseyin hazreT áli bu malların çı maz dedı. develerının aya ı yara

olmı dır dedi. sırTnan çı arah alaya dedi. burda ne áder p livan varsa b

sandu alıP götırdıler. ana Tarlar i Ten taraf zordan götir ler. sen bunı bize

satmasın mı dediler.dedı satarım. esen:

65 - ba dedi kim kimi yı arsa onın boynını kesece im dedi.

- tamam, dedi.
le görev verdı. hazreT hüseyin nası tuTdısa p livanı tuTdı aTdı yere tutdı

boynını kesTı. dedi o da hüseyni tuTdı hüseyın de ır p livanlık birini

endıne gönderdı tuTdı. onı kesdı efenıme s leyem imana gel dedi. gelmedı.

70 orda bi ke i o melmeketın haracını yimi o ke i efenıme s leyım ır sene.

zordan b taç yapTı toPlayımı cevahirden altından lmasTan duTdı o tacı

aldı a Tı .dutın bunı duTın bunı hazreT álı de zaten le bi i ariy aha duTdı

n rayı bastı yer gök birbirine arı tı. bayra ı a tı çı dılar meydana alayı

f tetTıler.
 253

Anlatan : Aynur ASLAN (1950)

Derlenen Yer: Gerger (Oymaklı)
Konusu : Hikaye (Hıngirden Pıngir)
-L-

b eçımız varmı . b de gom ısı urT varmı . ondan s a geçı ikiz bebeK

getırmı . birinin adı hıngir birinin adı pingir hıngirım pingirim siz burda otırın ben
gidim ba çada yayl yim. a ama geder gelmem. ba urT bizim om ımız gelirse

pıyı çalıP derse ben senın annenım apıya a ma. ba o kurTdur seni yer der. ana

5 tamam. keçı gider oTlamaya. urT der vall ben acı dım bizim om ının burda iki

tene 'ıdigi var gidem bu 'ıdikleri y yem der. hıngirden pıngire giTd . o da dedı ki

sen benım nem de ilsin. benım namın aya ı keçı aya ıdır. ondan s a giTdi sen

cıççiK yiyesin dedı. sen benım nam de ilsin anam keçıdır aya ları radır .aya ını

gösderdı ki aya ı keçı aya ı. giTmı kurd keçı yemı , aya ının derısını almı . pıyı

10 a dı kurd o hıngirden pingiri yedı. a am oldı ki pı açık hıngirden pingiri yo .

bun kurd yedı soy a alasıca urd dedı. geTdı urdun damının üsdüne. dedı urt çı

hele dedı sen benım hıngirimden pıngirimi yemı sın. ben senı öldırecem. bensem
yememı vall yemı sen ben senı öldırıcem bensem yememı vall yemı sen hadı
g h! hak me. geTdıler h kim dedı nedir? bu benım iki tene yavrımı yemı

15 hıngırimden pingirimi. ben bunın int amını al cam. aha keçının oçlarını ujladı

ujladı yanı sivri yapTı. kurdın da di inin hepsını çeKdı yerıne pamu basdı. s a

dedı o zaman gidin bahçada dögı ın. giTdiler orda çek ıler nnar nnar çekı dıler.

çekı dı den s a keçının oçı urdın garnına ta ıldı. urdın garını ba dan s a

yırtıldı. hıngırden pingir çıhdı uy! heyran ol sız siz nerdesız? uy! heyran ol sız siz
20 nedesız? hıngırım pingirim giTdıh halıgi e geTdı . hediK yedı dedı. niye bana getir
 254

m sız? dedi. bu elıme .dım elını yandı bu elime .dım elim yandı aTdım a zıma

yedım. budı keç nın masalı.

Anlatan : Aynur ASLAN(1950)

Derlenen Yer : Gerger (Oymaklı)
Konusu : Maniler

- LI -
yar bana göndermı eyvadan narı
yar temır a a da dön temır a a
bir aya üsdüne dön temır a a
lenın ardında kerler darı
5 kerler biçerler severler yari
yer bana göndermı eyvadan narı
yar temır a a de dön temır a a
gale dibi zegerek
zegere e su gerek
10 emmımın o lı duruken
el o lına ne gerek
gale dibi bu durak
kızlar gelin otırak
otırma den ne çı ar

15 gelın ola otıraK

gale dibi saz olır

gül açılır yaz olır
ben güle gül demem
gülün ömrü az olır
20 samanlı dalı saman

yalan efendım yalan

 255

eller dügın yapiyor

bizım dü ın ne zaman
s vügde oT biter mı

25 süpürürken gider mı
bir yi idin çek dı
on be ıza yeter mı
ar ıda ra apı
içinde yenı yapı
30 benı yardan ayıran
dilensın apı apı
yerde buldım on urı
gel yarim benle onı

içme harman s gara

35 tenesı do san urı

ar ıda otır yarim
avgası fotir yarim
sinemaya giderken
benı de götir yarim
40 mendılı aTladıram
pitege saPladırım
bu i gerez gelmi
milletı padladıram
inne aTdım havaya
45 zeytın g ydım tavaya

dedıler yarın geliy

ba ladım a lamaya
ar ıda araçılar

otırmı fal aç ler

50 dediler yarın gel

 256

h nı o yalançılar

Anlatan : Aynur ASLAN(1950)

Derlenen Yer: Gerger (Oymaklı)
Konusu : Ya anmı Hikayeler

- LII -

küçı lı ımız orda geçdı yanı fa lı ımız. aha s bbah olırdı nam ça ırırdı

derdı mesel ızlar! gelinler! gelın gide s a. he, s a gidiy s a gidellerdı.

ondan s a yü lellerdı getırıllerdı. ondan s a gide piere. gide b dönüm su

getıre . gidellerdı suya. su mubaT yo dı. dellerdı bugün mubaT gelmedı ki bize aha

5 elıne aya ına ya allardı. ondan s a ça ırırdı. ız eve gel! yanın yere gele! ecı

e medın derdı sana yapı a! háfız otırasın senı! niye sen eve gelm yisin? gel eve gel !

indi baban g ssın senı öldirece gerı o e evde susızından öldı o çayıra

ba lamıssın giT e e i getır eve. allah cezanı vere senın! ah! ıçıma tiken baTdı ah!

gıçıma tiken baTdı. hele gelın bu ıçımdakı tikeni çı arın hi! ne eder büyiK b

10 agoç eder var. niye posdalını giymedın? kör olasın sen. háfız otırasın. aya ına b

tiken baTmı agoç eder var. he gözim a riy gözim a rıy hele getır getır

re meTlı heyrı emmı vardı. getir ki gözine epden yımırta ya . aha gözıne

ebden yımırta oyallardı. s bbaha eder ah gözım ah gözım ay gözım a rıy

aya larını yere vurıllardı. s bbaha eder a ardı ki gözımız aya ımız hepı boya

15 ırmızı boya oymı lar gözümüze. aha nam ardı. çamır ederdı. aha bugün g dem

ki torpa a ç mmır edem ki bizim örTmeyı suva edem. bu lır ynatici bu lırları

sere . aha ondan s a kerge yapılaca ondan s a yarpa gırınıca . boyam

 257

biçilece . ondan s a n blim i Te aha bayram olırdı 'ıllor yapallardı. aha b r tene

bize elbise tikellerdı. onnarı sabaha eder giyerdı uy ımız gelmezdı. b fisdanımızı

20 posdalımızı yardı ç te ba ımızın ıltına yardı . aha s bbaha eder üç kere

giyerdı ki bayram ola bunı giye . giderdı alaya. orda meydan vardı. çı ardı

alaya orda havızı vardı. tavı ın kömesi vardı. içinde otırırdı . a am eve gelırdı

ondan s a da keçılerın önıne giderdı gidiklerın. hedik yapardı orda evcilik

yapardı ot biçerdı üzerisine otırırdı oynardı udırırdı . ya mır ya ardı im eK

25 ça ardı. aha ondan s a kerge yapardı. ü zım dö ırırdı . ondan s a ü zımı da ırdı

onı sı hallardı onı aynaddıllardı. aha pasdu yapardı . ávü lü yapardı urı üzim

yapardı sucı yapardı . be mez yapardı . pienderı tökerdı . ceviz tökerdı aha

ondan s a k reme diyim n blim i Te s bb olırdı mercimeK a ı yapallardı

bi irillerdı. b se en de be mez endırıllerdı. b dene de darı eKmegi bi irillerdı.

30 aha yerdı yerdı rnımız önımıze pibbiK olırdı. ondan s a bayramlar olırdı

oynardı .

evlenme nasıl ol ydi? aha bö ın diyeler geldı seni isdiyeler. kim gelmı ?

gelmı senı isdiye. gelıP senı görıllerdı. baba söz verdı mı aha onnar giderdı ga gün
s a ba ardın ki b elbiseli b altın oyallerdı b çitin içine getirillerdı. bu bizim

35 ni anımızdır. aha ni an oldı dan s a ne geder galırsa gelırdı. götırmeye ba lı

kesellerdı. ne eder isdiy ler. mesel o zamanın parası milyon yo dı. ka ıd vardı.

darT k ıT ba lı alırlardı. dayı ha ı alırlardı. b per embe günınden per embe

günıne eder davıl çalardı. on iki tene on üç tene eçı kesellerdı. ke geK yapalardı

üzerine güzel küçüK so anlar ya ni yapallardı. dü ün yap yler indiki gibi de il

40 birer elbise da ıt ler uma toP götürürlerdi. adamlar gelir ki her biri birer eçi

getırmı . eçıler hepı kesellerdı. dü ünler güzel olırdı. atırlara binellerdı. e e lere
 258

binellerd .güzel olırdı elbiseler eflatun önlı ler mavi annıdaki yazma ye il ırmızı

damdan ba allardı. h dı guli b e ege dörT ki i binerdı . aha gide geline haTda biz

de gidiy dı . geline onnar gelinı olmı gel yiler. ç sefer ben de geTdım e ege

45 binmı ı . ha babam çu a çu a giddı ki meydana ki dü ün eTmı gel yiler. gel nın

yüzüne b ırmızı siyah duva . örTmı ler h fT renk aya ında da aya bı diyiyim ki

aya bın yo yolda dü mı eve getır llerdı. gelin aya bısız gelm eve

getırıllerdı. böyle güzel al vardı h fT renK. biz nazmal derdı . aha onı alıllardı

sandu unu ar ada endırırdı. gelın üsdüne otırırdı. gelın orda üç gün aç susız üç gün

50 babagilde üç gün orda aç eTdı altı gün. yemeK yemey . gelın olmı . nerye gide

meraK ed yi. aha a am olırdı herıfını beKlerdı. herıf gel rdı gel n mı gelin eller

ınalı gelin gözler sürmelı gelın. s bbah olırdı ar ı om ı gelırdı. giderdı gelını

göre gelın otanırdı. bize içerı gelmezdı. ondan s a gelın orda be lerdı. aha

büyüKlerın ellerıne giderdı. kendisine pera verıllerdı. iki meTre basma verırdı. küresı
55 olan a rabası olan 'ıllor mıllor verırdı. aha gelin ırh gün içerde lırdı. duva dan

beraber evde hátde babasıgile gidmeyene eder o duvah ba ında s rıg o s rı den

çı ar apıya. çalı getırır su getırır ama çe meye giTmez. aha ır deger. temam olır

babasıgil gelır gelini götıre anasıgil kıllor yapallardı. babasıgil e ege yüglerdı ahan
da gelin güzel elbisesini giyerdı. guT guT gondırasının altıda heP çivi. aha ondan
60 s a damaT hala gerger’de yo dı. aha ondan s a gelın ha gelın faTma gelmı . gide

faTmayı göre . fatmanın ba ında p ısı belinde beyaz p ı ye il elbise b mavi

gerdanlı y ddı tene bu yanda y ddı tene bu yanda ortada b büyü ortadaki

g remıse. aha bizim gelinler b le ol yi.

bizim bu ke i de bizim om ımızdı. amcamın o lıydı. zamanında a aların

65 o l ydi .yanı l asıl usıl de ildi bizim adam da biz gom ıydı . b gün nası gelı allah
 259

re meT etsın benı isdemeye her zaman otırmaya gelırdı. ben annemden dedım bu

faTma teyze bize niye gelmı ? ded sen isdemeye gelmı .

dedım h la h la daha l aldı. b a gün s a ba dım gene geldı .dedım

niye gelmı dedı gelmı senı isdiye. b s lemedım yanı do rısı s a ba dım ki benı

70 vermı ler. s nasına geldıler. ba lıg kesdıler aha benı verdıler. adam ey dı yanı kötü

ailenın o lı de ildi. yanı bende kötü ailenın ızı de ildim. ondan s a az giTdı ço

giTdi ben götürmeden önce babam kendısıne e ve de aldı. e veye de .ydı.

endısını hásTe oldı. aya ında le çoban gibi b çı dı. ondan s a o gece evde

aldı dedı e vede çalı m yım. aya ımın üsdünde duram yim. ba a b yere gidim

75 babama dedi ki bi kere istanbıla teraf gidım. babam da dedı gidebilirsın. babam da
aldı endısını gönderdı istanbıl’a. iki ay aldı da s a mektub mıdı telefon mıdı

gönderdi. babama dedı ben almanya’ya gidmeK isd yim. pasaportumu çı arTsan ben

gidsem babam de ge vede aya üsdüne çalı madı dan s a dedı. ben çocı larım için

gid yim. babam da çı ardı pasaportını. gendiyi almanya’ya gitdi. biz gerger’de

80 aldı . giTdi b ay ladı iki ay ldı b sene ldı iki sene aldı. bu sefer para

göndermedı. para gönderdı arde ine. arde i d kan a dı. d kanı çalı dırdı. bize

vermedi .ee n sı ede bunı babam gönderd biz aç susız ldı indiki gibin belediye

yo dı. sana yardım eTsın b versın gidiyim. köyden üç saaT yol gidiyim odın

kes yim. gelı ı altı saaT o zamanda orman vardı. ormancılar bıra m yidı yolın

85 yarısına geliyi geliydi d yiydi odınları al cam. senden vall d yiydim. sen alırsan

ben de senı ikayeT ederım, dedım. sen benı n sı ikayeT edersın. o zamanda benım
b atlun hábum vardı. burya gönderdım anam bana saTdı. bana b ineK aldı. bu sefer

süT sat yim. gocam almanyada ben süT sat yim ki geçım olsın. süt sat yi . dedım sen

benım odınımı alırsan ben senı ikayeT ederım. o zaman hükümet de tanıy . çavı ı
 260

90 da tanıy m on ba ını da tan yim. derım ben bu adama yo ırT götırdım dedı temam

sen odını al ben odını aldım ah am odınımı da aldı benı bu ara ola getırdı. orda

benden ormancı gar ı gar ıya durdı . s a aha dedı ben sana b demedım. üç saaT

bu yandan gid yim. on iki tene e den gel yim. eder altı saaT yatsı gel yim. on iki

tene e e den geliyim. on iki e egin yükünı yı yim onnara heP saman veriyim

95 onnarı doyır yim. ondan s a bu e e lere aç susız sabah gal yi. b tene ız bin yi b

tene o lan bin yi ha babam ddi al yiler. yola dizil ler e e dutılır mı? az giTdı

ço giTdı bize meKtub gönderdı. gönderdı dedı benı evlenmemı yap ben burada i çi

lim. b i e alaca san bize adıyaman’da b ev al bize. bize para göndereme. isder gel

isder gelme dedim. ha bizi ndır yi daim diyor sen benim i imi yaP endını ikayeT

100 eTdıler. ikayeT eTdı . endı almanya’da gözını ba ladılar. getırıP istanbıl’da

endırdıler. aha o gidi bu da geli daha da gelmedı o adam.

Anlatan : Mehmet KARAZEK (1940)

Derlenen Yer : Gerger (Yayladalı)
Konusu : Eski Ya antı

- LIII-

ondan s a neyi anlaTsam artı biTmez. yo lı dan eKmeK yo lı dan senin

baban var yo yani. o devri gördı eKmeK yo dı bi ey yo dı. oT yiyordı

elhemdüll h o devır e Ti giTdi. elhemdüll h imdi varlı dır iyidir. çalı ıP yiyorız.

zenginliK var herkesin durumı yidir.

 261

5 bayramda biz birbirimizin yanına gidiyordı bayramla ıy dı . ondan s a

çay b yo dı ey yapardı böreK yapardı . birbirimize k fTe yapardı . tekellif

ediy dı süTlaç yapardı . o zaman süTlaç da yo dı.o zaman daha ey yo dı. sen de

pirin yo dı bu lır vardı. o zaman biz de ya ıy dı . o devrı gördı . aha yirmi dörT

ay da es erlıK yaPdı .ü zın köprıde terhısimi bitirdim iki ay yanı sanki ıTlı dı.

10 bize y meK vermezlerdi. es eriye b vermezdi götırıP çöpe dökerdı bize vermezdi.

ama iki ay s a köpeK yimezdi. ama hepımız yiyordı . arnımızı doyırıyordı .

iyiydi ama iki ayı bize çile çeKdırdı.

b liyorım. elli yedıde eza oldı. o günler iyiydi bugünler eder de ildi ama

iyiydi tören düzenlenmedı. hayır le b yo dı bunlar le b anlamaz tören mören

15 yo dı. 957 de es i pötürge’den burya geldi. ben o zaman daha on yedi on sekiz

ya ındaydım. o sene de evlendım o zaman gergerin ço cıhları hepsı istanbılda e er

burada olsa pabrikada burada yapabilir. aha burda alor. arı b oca ba o P

estelı ı geçırdı enjuyo yapTı. b böbre i yo . bizim ç cıhlar da ıstanbıl’da ben de b

ocayım. bizim arıdan çalı ıP yiyorız.

Anlatan : Naile ALTINDA (1941)

Derlenen Yer : Gerger (Tillo)
Konusu : Gerger de Ya am

- LIV-

áslen gerger tillo köyindenım. on iki ya ındaydım gelin eTdi. herif ás ere

getTi. b z m ev yanmı iz ne gelmı ç cı lar o zaman yo dı. izine geldi bövı

o lan oldı. s a s a oldı. i te çocı lar ço oldı. s a biz burya geldik. s a

adıyamana geldik öyle u ra ıyor

 262

5 yaylada ne yapıyorsunuz?
gergerde áhve de var. dü ün de var. b z yazın yaylaya çı ıyor. iki üç ay

orada duruyoruz. le i Te geçiyor yaylada davarı besliyor. eçiler besliyor le

i Te iyidir ço o dır. s vu serin üç ay dörT ay orda geçiniyor kı da köyde

idare ediyor. yani gergerde hayaT eyi amma imdiler insanlar beyenmiyor.
10 n bl m i Te herkes geçimdedır. gidiyor le geçiyor. herkes isTemiyor ha

istemeye yanı mesela köyde iki üç ay çalı ıyor. sonra beyenmıyor yoksa eyi .
ne zorlukları var?
zorlukları yo . imdi aynı ehir kibi bizden s a su da çektı. önceden suyı

sırtınan da ıyor. imdi ceryan da eve çekmı su da eve çekmı . önceden gaz ya ı
15 ile idare ediyor. imdi her yer le oldı.

evlendi inizde neler ya adınız?

o zaman b ey yo o zaman b ar var. ar ya mı heyvan çı mıyor .zatan

araba yo olini t tTu götırdı. yo yav ne dü ın o áder elinı ına etTı götırdı.

ledır es iden.
20 çocuklarınızın sünneti nasıl oldu?
onı ho yapTı ü gün davıl çaldı. a dörT be dene davıl çaldı. s a sünneT

yapTı. dü ün yapTı yani b z ço ey yapıyor. altı dene ço ükür o lım var. her

birine ço ükür altı davıl çalıyor. yan ço ey olıyor yani ço ükır allah’a i Te.

eviniz nasıl yandı?

25 b z m bacım gelin ediyor. bizde babanın ev ne getmı ba dı ki gece ses

geliyor. b z ahdı, herkes ahdı b z m ev yanmı . oca da ata dü mü yanmı

bizim herif de ás erdeydı. bizim ayın babam da götırdı. adamlar götırdı. s a

be ki i on ki i es i gerger’e gelmı . o zaman es i gerger varmı . orda ifade

vermı . s a herif de izine gelmı üç ay hükmeT izin vermı . biz onı ıy getTı

30 s a herkes toPlanmı bizim evi yapmı . ha s a çocı lar oldı. s a bizim ayın
 263

baba diyor ki iyiki yanmı biz torın sahib si oldı . e i Te öyle o zaman ço

çeKdim. ev yapmı herif ás erden gelmı evi yapmı . imdi ene saTmı . ne

y pim i Te le u ra ıyor. adamın ba ına her ey geliyor.

Anlatan :Aziz B ÇER (1940)

Derleme yeri :Gerger (Beybostan)
Konusu : Gerger Kalesi, Beybostan sminin Konulu u,Ya am ekilleri

- LV -

gerger es ide biliy sın bir büyüK ehirmi .yanı gerger’in kendisi ha.gine b

vilayeT eder.büyüK b ehirmi o ehir de hála bellıdır ársaları bellidir. uyuları

bellıdır.s yo mı . uyılardan alıP içiyorlarmı . sonra bir de orda gerger gelaası

derler tam oranın eteginde berber gelaası var. yanı rivayetlere göre: ezreT áli

5 efendi sahabelerle iki sefer gelmi ler. b sahri atı adında adın se r yapmı . siverek

tarafında var. bir dolı yapmı ü bin tene fırtınadan eyden sonra % á" efendı,

ezret hüseyin efendı, ezret esen efendı, amr b ümeyye on i iyle geliyorlar.

elaanın altında b kevzen köyü var.orda da yılanlar varmı . geliy ba ıy o yılanlar

hepı a dılar. nnar fırtınadan ehiT dü tü ü zaman bo ıldı ı zaman iki yüz dene

10 sahabeyi alıp elaada alıyor. bil hare nnarı bıra ıyorlar. nnar elaanın gö zcüsü

oluyor. geliP rala diyor ki b ufa kervan geldi. bu çe meye ondı yılanlar onnar

gelir gelmez geri deligine süzüldü. áceyib b meseledır. o da emir veriyor.

beybostanın anlamı nedir?

 264

beybostan’ın mánası da u yanı?L .bizim köy güya güzelmi oranın

15 bostanlı ıymı . o berber elaanın k f yeri. beyin bosdanı. s a u bizim eylerden

yav sen bize ço emeK verdın. bana bir yer ver. nasıl? ;3 >e Me 39J a4a ;3 ,6>

M 39J ; le a am gelirken güne b le belını do rıldsın alaya gelirken yo önınde

ssın. ben elaadan köye giderken de ar anda ssın. sen benim bosdanlarımı

isdiy sın. he demi . aha o günden beyin bosdanı beyin bosdanı bizim köyün ismi

20 beybostan. köylerin ismi de i ti de bizimki de i medi.

gerger’in örf adetleri de i ti mi?
yo de i medi. bizimki de sevgi saygı böyüklere var. namusa dü kün. herkes

birbirine ço ba lı. büyügünü tanıy , küçügünü tanıy . a sene önce b vardı.

vurma an davası. töre esabı. namus üzerine,adam öldürme. o da hemen hemen ü

25 dörT sene el emdüll h o da mı . herkes i inde gücünde zatan gen lerımız heP

istanbul’da. benim gibin ihtiyarların elınden b gelmez. bizim ço büyüK

zenginlerimiz var istanbul’da. yanı büyüK zenginlerimiz var.

imdi arazi olara ba cılı var. yanı ço büyüK ey de ildir. adıyaman gibi

kahda gibi.ço büyüK de ildir. incir var ba cılıh var. n blim i Te herkesin b le

30 suyu var sebze var. diyordı aziz sen ne yepıyorsun? vall bizim b tarla var onı yazın

ekiyorum. biz sebze yiyorı urutuyorı ı ın da yiyorı adıyaman n sısa o da

öyledir.
herkes arar bulurlar kendine uygun. haTda gerger ‘de ba ba lı parası var.

gideller ızı isdeller. h dı n y?dece sin be milyar verce sın. ü milyar verce sın.

35 misal yani. b de adamca ız her türlü masrafı eder hem de parayı verir. imdi o

dı. önceden babası yerdi o parayı. aha nnar da áynı hepsını harcıyorlar. aha

dügünü yapıyorlar.
 265

Anlatan : Mehmet ATALAY(1951)

Derlenen Yer :Samsat ( Merkez )
Anlatan : Hasan KÜÇÜKASLAN (1948)
Derlenen Yer :Samsat ( Kovoluk- Birimen Köyü )
Konusu : Eski Samsat’ta Ya am

- LVI -

mehmet: ço es ilere dayanıy samsad lesı efsanesi var. i Te irin ile ferhaT

hikayesi var orda. t bi ço detaylı bilmiyorım o ımadı ımız için es iden le diyolar.

samsaTdan b su varmı herhalda b ral ızı dolayısıyla iki hükümdar getırmı

birisi intihar eTmı felan. yörenın ileri gelenlerıne ba a samsat’ın eyi yo .

5 samsat’ın gelenek ve görenekleri nasıldır?

ádeTlerde samsad bayramlarda sünneTlerde geleneKlerı bellı zatan. mesela
ına geceleri var. i Te es ide at oynatırlardı gelin geldi i zaman. herkes ata
bindirırlerdı. gelin geldı ı zaman at o tırırlardı. kimin atı daha güzel kiminki daha

iyi imdi o es i eyler gerıde aldı. imdi de i Te tá siler var. bizim samsat’ın

10 geleneK ve göreneklerı burası a a memleketı zatan.

eski samsat’tan farkı ne? burada ne zorluklar çektiniz?
o suyın altında aldı. hal i siz u anda orası daha genı arazileri vardı. baraj

ço zora so dı. burda t pra ço daraldı. bütün genÇler i siz. es iden b tütün olayı

vardı o tütün olayı da bitdi. devlet ota getırdı. bura hal i ço zor durumda. kimi

15 aysıya gidiyor, kimi fındı a gidiyor. imdi genÇli bunalımlar geçırıyor. burda

biTmı desem do rıdır. dü ünen b insan burda h ç b yapamıyor. yanı genÇ

oldı ın halde eline i yo imkanın yo . tarlası yo devletin burya b yatırımı yo .

burya h ç kimse bir ey yaPmamı . burya en perı an en sı ıntılı yerdır türkiye’nin.

bu barajdan dolayı u anda faydası yo .

 266

20 hasan: orda arazi boldı. herkes kiyordı. yanı senın erazın ço sen

ekemıyordın, biçemıyordın bana öbırıne öbırıne veriyordın. her birimiz on kile on

be kile kıyordı . mercimeK no ıT u bu tütın a da pamuK ekiyolardı. geçim

iyiydi. burası uP urı arazi daraldı.

bir kile ne kadar?
25 hasan : b kile on altı dönüm kile olara bu day kılır.

mehmet: b kile tarlaya ikiyüz elli kilo ekilir. diyelim ki on verse i Te be

dörT dönüm civarında on tene de olır verımli u anda zatan kimsenın kendıne
artacak arazisi almamı . bizim bazı u tepe aileleri ssın bu ta ailesınde biraz

arazileri var. nufıs ço almı ço aldıKça da payla ılıyor yanı. küçüK küçük araziler
30 bölınıyor. daha do rısı burda i sizliK had safada. yüzde elli i siz.ba a
geleneKlerımız de ne var bayramda herkes kendıne gore yimeKler hazırlardı. fa ırse
zengınler onı d veT edelerdı. daha es ilerde de köylıler samsad’a gelırlerdı. camı

yo dı es iden köylerde. h ç b köyde t min edersem bin do ız yüz atmı lardı h ç

yo dı. samsat’a geliyolardı. ordaki a alar diy lordı. i Te biz giTdı orda yimeK

35 yidi bizi daveT ediy lardı. eker veriy lardı. misafir edıy lardı. bayramlı u bu.

tabi imdi yo milleT urırlanmı . kimse kimsenın apısına da gidmiyor. ne áder

milleT fe ırle mısse de insanın biraz gurırı arTmı .

küçüglügde arasabanla i göriyordı imdiki áder sı ıntı çeKmıyodı

es iden daha iyi de ildı es iden bu om mızın táhsisi yo dı benim ki de yo dı imdi

40 ba ıyorsın bazı insanlar daha fazla zenginle mı bazı insanlar da ço fe ırle mı

bundan dolayı bu durum böyle sürmez. b r gün türkiye’nin ba ına büyü i ler açar

yanı bu i sizlerın önlenmesı l zım. bu büyü ırkeTlerın büyü , holdinglerın

patronların bir gün onlara da almaz. yanı geleceK tehlikede. biz o ımadı ımız h lde

biz bunları biliyorız. o ımı lar nasıl bilmiyor. gençliK b gün patlaK verecek yanı.
 267

45 bu zenginlerın ço fedakarlıkları yapması l zım. gerçeKTen ço vahim günler

beKliyor bence. benim evimde dörT tene üçtene o lan çocı ım var. biz ızlara peK
önem vermedı ımız için bu bizim yöremız dördüde üçü de bo . bo ta gezseK gezseK
ne olacek. ya unın dükanını ıracaK ır ızlıK yapaceK ya b kötılı yapaceK ya ben

evlendırmezsem birisinin ızını gaçıreceK ya b pisliK yapaceK. i Te ben diy m

50 padronlar k fını de bize de payla sınlar diyorım.

çocuk evlendırdınız mı ? nasıl evlendırdınız?
h ç evlendırmedım abi esen de bilir

hasan: áynı imdiki gelene ı yapdı . ız isTemıyorsa veremıyorsın. imdi biz

o lımıza diyorız. sana unın ızını isteyece ız. nasıyla örı ıyor he diyorsa gidiyo

55 .bu sefer i Te ız evıne haber verıyorız. i Te b le b le sizın ızınızı istiyece ız. onlar

da he dese bu sefer i Te gidiP görü ece ız allah’ın emrıyle p emberın ávliyle

sizın ızı isdemeye geldi . bazıları ba lı alıyor. bazıları ba lı almıyoruz. es iden

ba lı ço alıyorlardı .
mehmet: ben evlendı ım zaman ben biliy m o zaman altı bin lira ba lı

60 aldılar. sene 1970’ de bi cum uriyeT altını yüz ka ıddı yüz liraydı. bu günün

parasıyla yine ynı i Te o zaman y dmı atmı tene cum uriyeT altını ba lı verdı .

nnara o zaman parasıyla do san ka ıT. imdi o áder de il. ben üç dene ız gelın

eTdım h ç birisinden de ba lı almadım. ahsımdan es iden ben aynanamgile

gidiyordım. ız sa lanıyordı. ben ordan çı ana áder nası’da bıra mıyordı dı arı

65 bile çı sın. b zaman b dü ün vardı onların ar ısında. ben de onların evıne giTdim

yınbabamgilin evine giTdim. ız’da gördı içeri a dı. nası da geldı ar a apıya

girdi daha da çı madı sonra apıda beKledım beKledım göremedım. i Te es i ler

b leydı .

evlenınceye kadar görmedınız mı?

 268

70 gördım gördım bizim ar ı om ı oldı ı için be enereK aldım da t=bi bazı

vesileler de olıyordı. onların gelini bizim a rabamızdı i Te o bize tercih eTdı bu ızı

al diye. ben de ba dım demek ki sevmı ım. ben eve gelene áder h ç birbirimizden

onı mazdı ni anlı b sene áldım. o b sene içinde heç ne o benı ne de ben onla

onı dım. b le uza dan. o ya o suya gidiyor ya ben da dan geliyorum.

Anlatan : Abuzer TURGUT(1956)

Derlenen Yer:Samsat (Merkez)
Konusu : Samsat’ta Ya am

- LVII -

be4 o :aman samsaTda d ildim. biz kNylerden gelmı iz burya. buranın u

andaki durımı milleT fakir mesela o ıl durumları peK iyi d il. retmenlerden mıdır

çNçı lardan mıdır neT iyi bilemiy rız. tabiki reTmenlerde de var, çocı larda da var,

çevrede de var, aile reislerinde de var .herkeste b pay oldı yanı. onın dı ında suyımız

5 köylere gelmı tı.

örf ve adeTler bellı z t adıyaman neyse samsaT da öyle. e er eyi sorarsanız
çocı evlendırmeyı vel ba lı alıyordı. h la ba lı sürüyor yüzde ellı var daha yüzde

ellı de yo . bazıları diyor almazı bazıları diyor alırım, alıyolar. yanı ız isdemeye

giTdiler mı öncede o landan ız birbirlerını gör rler e er tamam derse nası babası

10 devreye girer. o da verırse e er evlendırırler. u var burda b a a eyı var e er birisi

fakirse a a vermiyor. o ler de var h nı b söz var ya davıl dengi dengine ya. e er

aysa f rse de ızını o f r a aya verıyor. ama zengınse fakir degilse vermiyor.

zengin isdese vermıyor. a a ssun da adeTler öyle.

köy dü ününü anlatır mısınız?

 269

15 köy dü ünü i Te dav l çalınır. ziyafeT çekılır. her a am lenle yimek ver lır.

üç gün de süren olır dörT günde. iki günde süren oluyor. o senın maddi sorınına ba lı
b fakat aile geni li i n sı ey olıy sa öyle olıyor. son yimeK de bütun ozlar orda

payla ılıyor. e er maddi durımı iyise iyi yimeK çı arılyor. genelde urı fasulyeden

pirinç pilavı olıyor. üstün de bol eT o eye ba lı ara gavurma yapan da var.

20 bizim burada b sözü var h nı el böyüglü ünde eT veriliyor. ha lama gibi

ha lanıyor. zata her al eT yo ın üsTünde avrılıyor ondan s a üsTüne veriliyor o

pirincin üsTüne veriliyor. yanı buranın en gözde yimeKlerınden birisi o geçerlı.

dü ünlerde bilhassa zata her yer de adıyama’nın bütün ilçelerınde geçerlıdır. bence

bilmiyorım ama gördı ım áder söylıyorım. i Te le o yimeKler yinilir. gelin

25 getırmeye gidilir.
gelin getırmeye nasıl gidilir?
bir onvo halinde arabalar gider. misafırlerın büTçelerı ço sa ço gidilir

azsa az gidilir. gelı de de ilçeyse ilse köyse bir yerde çevrılır. epey gezdırılır eve
gelır. i Te nası der kendısıne en i Te árabası varsa beyaz rabayı v rim yo sa

30 ırmızı inegi yo sa ök zı v rim. o da ener b söz aldı dan s a ener ordan. le devam

eder.
sünnetler nasıl olur?
sünneTler, ahsi ki ilere ba lı. bazıları mevlüT o ır bazılarıda evlerıne

dü ünü nası dü ün olıyorsa öyle olır. o da gene mevlüT o ıtır son günde gene dav l

35 çalınmaz o da sünneT olınır. kivresi gelir. kivre ba da birbirini seveceKsiniz. ço

samimi olca sın. o senı inanaca sen ona inanaca . gerçekten birbirinizi

seveceKsınız ki kivre olaca sın. o kivre gelir i Te varsa b keçi getırır ya veyahuT

bir iki tene çoçı lara altın ta ar. i Te a rabaları gelır ey ta ar altın ta ar. bazıları

da maddi sı ıntıdan az b para getırır. i Te o sünneT olır. onlar da gelin gibi onvo
 270

40 halinde arabalara bindirilir gezdırılır. bir ziyarete götırılır, s h beye götırılır. orya

giderler o azanın etrafında tur atarlar. sonra gelirler yime ını yirler. mesela b insan

deyı iK yapar bazıları var áynı yüzde do san áynı bazıları urı fasulyeden deyı ır

örf ve adeTlerımız hemen hemen adıyaman k Ta aynı. belkı k hTa biraz b az da

olsa var ama burası arma yapar. onnar avırma yapıyor. biz de peK fazla
45 yapmıyorız. u anda yüzde atmı a endırmı ız. biz avırma yapmıyorız onnar
yapıyor onnar az eT ey ediyorlar tabi zengin oldı mı onarın zenginleri biraz
bizimkine benziyor ama fakirleri ço . az eT pilavın üsTüne veriyolar bizim ki de

fakirse de zenginse de iyi veriyor. iyi yediriyor. o insanlara bizimle k Ta arasında

ferK o. adıyamanda farK da bence u anda deyı mı . onı o gözle ba ıyorım

50 adıyaman hazır yime e ba vurıyor. hazır yimeK de her Csı az olıyor. avırmada

yime i de eKmegi de az. ama burda le de il. burda bol yimeK yiy sun. bol eKmeK

yiy sın. belk adıyaman zengin aileler tatlı veriyor bilmem nedir veriyor. ufa tefe

eyler ama eT olara adıyaman’da olmaz k Ta ‘da olmaz.

Anlatan : Zeyenep YELKEN (1932)

Derleme Yeri: Samsat(Merkez)
Konusu : Samsat’ta Ya am

- LVIII -

hásan a a bi ç ban var. ızı beriye geTdı süT sa maya. ba dı ki geTdı ki

ç ban yaralı “sana ne oldı” der. bana der “o lag var ya t lıg ekine bıra mı d r

öbir tarafda geld bana vurdı. ız da niye ki? d r toglıgı bizim ekine bıra mı lar.

da geldı eve “ne oldı “d r. “sen s lemezssen ben seni öldırırım” d r. s le d r

 271

5 “s lemem” d r. sen s lemezsen ben seni öldırırm. d r.a a u tarafa geldı çobana

vurdı. ma g dı ata bindi. o zaman aT var. s lahı aldırdı adamla dayının o lı

çı dılar yiyenım d r. siz ne getiyorsınız? hele gel ben dayına ne derım? aha geldı.

sil vurdılar olına. bunn r ik=yeT eTmedı. bizim ar ba d r b ço an için ne

ikayeT dim. ikayeT etmedı b bayram günü geld herkes getdı ki a aya ey y por.

10 a aya ey y por bayramlı y por. ol el nı ver dem ler. ol el nı verdıl r di lar

bunı bu ol el nı vurdılar.kanadı. kimse inti =mını almadı. bu da dı. inti =mını

kimse almadı b veci vardı. d r pera vermı ler d r. a a çocı ıdır. a a çocı ı da

ço yamandır. yere gelırse ki biz vurace ız. sekiz ki i geldı orda sa lamı lar. misafir

geldı demı ler ki biz gide . b k fTe y por. b o lag kesmi ler. k fte için demi ler ki

15 veci demi ki bu gece erkek gecesi. k fTe için o demi ler ki bu gece herekes

birbirini öldırece . o da d “h dı l ! kim kimi ölırece . öbır tarafa gel de a ayı

vurmı lar. adını geldı. arısında pu ı var o pu ıyı arnı yarana mı lar. o dın da

altı ay sonra öldı d r. kim sana vurdı? o adam da öldı. d r kim sana vurdı? ismi de

h sendı. d r ben rım biliy m ki kim bana vurmı a masam kimse bana

20 vurmadı. aha a a ölmı . nasıl eTdıler o zaman a alar h kmeTdır heP a alar b ler

yapar. onnarı teker teker üsdüne bizim pı önınden geç rim. siz hangisi öldırsenız

on ki i ata bindirdi apı üzerinde geçirdi kimse elını aldırmadı. kimse inti =9ı4ı

a<9a5ıJ <e nezarata girdi ; to dır para vermı lerJ biri ilacı yerıne zehir mı lar.

biri hesde enada aha ba a kimse öldırmedı <e a<5ıJ o taraf da bizim kivredır. "e

25 gün hücüm yapıyorJ demı ler ki sonra b adın verırım an için barı dı. barı dı ya her

gün dövı yapıyor imdi birbirleriyle onı ıyorlar es i zamanda )o 8e> B ı <e ;

elbise giyerse onı gider benzer o elbiseyi gider yırtıyorJ ço zalım ha b der bunu ey
 272

yapın geTmese gidiyor vuruyor. ocamın dayısı harman çekiyor ba ırıyorJ 5e938 ,3
bizim harmanı çekin. o da demi ki bizim aTlar hep hesdeJ a"a geliyor ki vuraceK.
30 adam gaçdı o da öldı .o da es ere geTdı d r da ç kım. b e e aldı. ; 5e a5a9

du Tdı dedı çekin benım yerıme h KmeT de abıl eTmedı. dedi niye bu adam de il?
senin gibi de il miO e4 a-a ı4 ;u B 3 53>e adam de ıl mi? gızıyor gızıyor esrar

sigaraya oyıyor içiyor aha esdedır. içi içe öldı. a alar i de o zaman biz de ne

fe ırız ne zenginiz. o zaman müslım a a ásen a a iki ba ın kendı fırını var. belkım

35 20-30 köyı var daha k yde çocı ları var. kendi öldıler daha çocı lar var.

Anlatan : Zeyenep YELKEN (1932)

Derleme Yeri: Samsat (Merkez)
Konusu : Hikaye ( ki Karde )

- LIX -

iki arda dır. bir arda gidiyor ki o la keçı satıyor alı - veri yapıyor. d r

benim anımı sana teslım edeyim. he d r n sı senın anım benim arda ımdırJ o

gidiyor adına sen benle evlen d r. o do hayır d r. o 5a 5 ben seni b uyıya

ı9J ; :345a4a 9ı8<a arda ı ge<5ı ;3 " 4ı benım hanım d r iyı eTdın

5 demiyor ki kendı anımı ey eI5ıJ orda aldı b adam uyıya yanına geldı ;a 5ı k3 ;

e ge<53 u>ı4ı4 >a4ı4a ge<53J uyının içinden 5 Qsen kimsin? sen ben m

n mısıma to arsan ben çı arma. benim n mısıma to anmassan ben¨ çı ar” içinden

d r ki” sen benım ızımsın” adam çı ardı eve götürdü. evde anıma d r ki bu ızı

uyıdan çı ardım .bize i yapar çalı ır zindana atmı lar ba dı ki adında iyidir. ız

10 da iyidir. b hizmeTçisı var. demi sen benimle evlenmıyorsun? demi yo .ben

kimseyle evlenmiyorum 5 J gece a5a9ı4 ; o-<ı Ma J g Tdı o adam o lı kesdı anı

 273

götürdü ızın elıne sürdü. aha bıça ı yasdı ın altına oydı. d r ki bu ız kesd vurdı.

nez rete oyoc z. sabah hdı ki gadının elı n. bıça yasdı ı altında sen kesdin

d r. ben kesmedım d r. zım sen kesmedin gene ben m hanım tahmül edemıyor.

15 siz gidın aha sana yedi altın. gadına yedi altın veriyor. gadın gidiyor .gidiyor ki b

adam ba ırıyor. d r bu adam niye ba ırıyor d r. bu adam altı tane atlun borcı var

onun çun asıyor. d r asmayın! asmayın! al altı altın veriyor. dedm

geliyor”madamki sen bana altın veriyor. sen ben seviyor evlenece ım” d r. “yo ”

d r. “he” d r ba dım asıyorlar dedım günah. altı altını verm ım. sen benden ne

20 isdiy n? yo d r hele sen burda be le dı arıya gidim gelim d r çı dı gaçdı geTdı.

geTdı b adam r sgeldı. bacım sen nerye gidersin? d r heç ben le geziyorum der.

gel gel bizim evde mısafır ol. geTdı o adamın ev nde mısafir oldı. ba dı ki yedı

rda dır. be ı evlı bir tenesı bek rdır. d r ne geder námet benden evlenece sın. ız

da yarın gezmeye gide biz gezece ız. yarın a am eve gel rsın evlenece ım. h ma

25 gem nın ipini kesd hepsı s da gidiyor. ba ırıyor o diyor gemi geTdı. b yerde

çı ıyor. ba ıyor ki heP es erler bu dın götırdı. b ilacı araba g dı. hepsı bayıldı.

hama d r adınlar a dı. geTdı bir yendırdı. geymı ler o es erler ba dı ki adınlar

ga dı. geTdı bir ehre geTdı. demi ler ki fırat’ı ge dı. kim gelırse bize eber verın

demı ler öbır adınlar nerde? demı ler öbır adınların sábı geldı. demi ler ki acaba

30 bu adınlar nerde? gidin filan yerde adam d r. senı de götürim. demı reisin evine

götürüm. o da erkek idi. bilmiyor ki ızdır erkek elbisesi giymi . ba mı ki reisin

rısı sen benım ocam ol d r. olır olmaz sonra ma araya goymı lar. kör oldı o

adamın o lı kesmı ler küT oldı. demı ler ki anı elıne sürdü bıça ı da yasdı ının

altına dı felç oldı. her biri b oldı o dın orda ziyareT oldı. bunnar da d r b
 274

35 hizmeTçi var kördı. ben de götırım d r. o lım sen dünyada ne yapdın sen s lersen

iyle irsin söylemezsen iyle mezsın. ne yapdın sen s lersen iyle irsin söylemezsen

iyle mezsın. benım a am biz ız getırdı. aha ben de dedım senınle evlenece ım o da

dedı senınle evlenmıyorım. o lını kesdım bıça ı da yasdı ın altına g dım. elını

yüzüne sürdü gözlerı a dı.iyle di. geTdı bu sefer de o arda ını mı araya götırdı.

40 b le yaptı do rını s leyım arda ım geTdı o la mo la saTmaya. ben de rısına

sevdalandım.o da yo dedı. b ma araya omı ım. arda ları hanımına b le yapdı.

aha orda rde arda ı vurdı. dın orda ldı. reis öldü. demi ler ki ben sana unu

oca yapdım. sonra d r nasıl edim eTmeyim hanımına d r ben senı üvey yapdım.

bunnarı do rılı için yapdı ha.

Anlatan : Hanım ARSLAN (1950)

Derleme Yeri: Samsat (Merkez)
Konusu : Bayram Gelenekleri

- LX -

sabah be de ıy . tendúru ya ıyo . eKme i yapıy . aha ondan s a

v?altı yapıy h, yime i yiy , yabana beriye gid yo . i Te mercime zamanı

mercime e gid yo . aha ondan s a áyatT b ledır. es i áyaT.

önce temizli i yapıy ruz. aha orıcı tutıy ruz ah ondan s a namaza gidiyorız.

5 aha geliyollar çayını bi iriyor. ılorlarını yiyiyollar. bizım ısım a rabalar geliyollar.

aha bayramla ıyar aha biz de gidiy rız onnara. bayramda önce evi temizliyor

süp rıyor sobanı ya ıyor. aha ondan s a geliyor. yabana gidiyor, çe meye gidiyor.

suv? getiriyor çama ırı yıhıyollar. a am y me ını yapıyolar. aha bazen orba yapıy

dı arda yanı yo ırTlı orba. orbayı tendürü tendürü ya ıyollar. aynatıyor

 275

10 aynatıyor bulgırı yıyollar. aha a am y megi ke eg ke egi de emi leri

aynatıyollar dögmeden barabar. aynatıyollar suv? oyıyollar b sá t ynor.

endırıyollor küçık küçık so anları üsTüne oyıyollar. su doldırıyoruz barabar

hePsını o dögmeyı de oyıyorız. o sulıyıda üsTüne. onın üsTüne de çay bi iriyorız

es iden o gáder çay yo dı. basTı kesme endırıyollar.

15 basTıh, i Te úz mı toPlıyorız gazanlara oyıyorız. herkes ayrı ayrı yapıyor

babam le toplıyordı o bilir yanı amcam ısım a raba yan yandadır. yapıyorlar i Te

áyaT dır.

Anlatan : Hanım ARSLAN (1950)

Derleme Yeri : Samsat ( Merkez )
Konusu : Evlenme Törenleri

- LXI -

na baba gidiP gelını be en yor. o lanlar görmıyollar begenip getırıyor. gelini

ondan s a bayra ı asıyollar dama. düg ne laT toP da ıtıyollar. ısım a rabalar

aha geliyollor piri pilavı rı f sılye rı f sılye kav?ırma üsTüne t kuyollar. milleT

yiyor. gelın a ın babasına on sene gel nlı ediy r. onı mıyor yanı. aynandan

5 onı ıyor. b h fTe iki háfTe onı ıyor.

gelen mısafırlara da ne gelırse onı veriy llar. aha áve bi iriy rsın. gelın

geldı ınden kemerı ardası ba lıyor. áraba geliyor aynana árabanın önünde e

ırıyollar. b de elini aldırıyor elinin altında geçırıyor .gelın el nın altına girece .

yanı gelın emrınden çı masın yanı.

 276

10 ınayı görımcesi yo ırıyor. yahıyor. dügın cuma günü, ád T ledır. dügın bi

áfTa ço b o lan ossa d vıl çalınıyor. bayragı da endırıyollar. gelının ınasına bin

ka ıT ssın bin lira b urı indikiler altın oyıyollar.

Anlatan : Farike ÇET NKAYA (1953)

Derleme Yeri: Samsat (Merkez)
Konusu : Eski Samsat’ta Ya am

- LXII -

böyıme d vımımız biz rda do dı . biz a tı o zaman es i zamadı h ç b

yo dı. nnemgil f lan saPla e megi yaparlardı. mesele nem b misafir geldiginde

zaman t ı ç dı. t ıh keser y me yaparlardı. orda köylerde camılar y dı.

herkes samsat’a geliyordu. be atlı i i ça ırıyordı o t ı f lan yidiriyordu . misafir

5 olara do ım evde yaparlardı. zaman hasTane yo dı sa lık oca ı yo hdı. ebelerı

kürd ebeler ça ırırdı . anem benı ebeyi ça ırmaya gönderırdı. ızım “g T” u ebeyı

ça ır do um yap cim do ım yapardı. sa lıklı da olırdı. o ç cıh toPra için de

oynardı. suya giderdi mesele zmesini bilirdi. bü yürdı. hepımız le ya adı . hepımız

genlÇ ız oldı biz de d m yapdı . on d ım yaPdım hep tek ba ıma. he b ebeyi

10 ça ırmadım. ç cıhlarım da vall ç h indiye áder h b du dıra götırmemı ım. heP

evlendıler. bacı arda hepımız le böyıdı . benim kendi ahsım da le oldı yanı. heP

evlendıler mesele dü ınlerde bizim zamanımızda araba y hdı. aTna m hallede ız

isTemeye giderlerdi. aTna a am giderlerdi. ondan s a evıne giderdı. ız tarafı evde

 277

alırdı. s bbah olırdı aTna apı on ıları a rabalar o gelini gidip getırırdı . köyın

15 içinde dı ında lanın o tarafında fırat suyının o tarafında gezdırır. gelını eve

ndırırdı . bu sefer h dı gelin ki damada gide damad nerde lanın dibinde

sa lan yor. ordan giderdi böyik b ta ın ar asında kendını sa lamı . e segnen aTnan

giderdi damadın ız arde leri emmileri apı on ıları damadı getırırler. damadı

getırdı ınden duarın dibi ne b minder ndırırler b de yasdı atırırdı. birisi de yu arı

20 gider o da topra ı üsTüne dökerdi yeni elbise g ymı ya. damat iki i i de bir

aya ına de nek getırıdı. aya ının dibine vurırdı. dettır. gün eve g Tmezdı ah am

oldı mı al ı larnan damadı gelının yanına bırahırdı . i Te lesine yime ler verirlerdı.

o zaman a cılar f lan y dı pı on ılar gelirdi. o zaman azanlanan le enlernen

dolı yime ler. üç gün öncesinden açı eKme yapallardı. o zaman fırın e me i

25 y dı. orda üç be isi otırır eKme i açarlardı. düyin indi ü gün be gün o zaman

be gün davıl çalınırdı .

le gördı yanı. a raba kendı ahsımız yanı hepımız le oldı. aha ondan s a

bir ız isTemeye giderlerdi o di or bir mıhdar, b a a içimize girsin. apı on ınlar

ça ırırdı i ız isTemeye gidilsin. o zaman datlı yo dı pisküvıt gibi b

30 götirırlerdı. lezzo gibi l um gibi b o zaman dadlımız odı. le yani o damad da

he ızı görmezdı ız da he damadı görmezdı . dü ın zamanı oldı mı o ızı gelın

götırırlerdı.
h ç indi benim ansım biz b me ledeydi . b gün nem geldi dedi “senin

bugün nı anlı eve gelece senı götırırım on ıya bırahim.” ben endım geTdım

35 on ıda otırdım. nı anlım gelmı on ıdayım. y mek yemı çay i mi argada ıyna.

s a ben eve g tdım. zaman öyleydı. kimse kimseyi görmezdı. ızınan tanı madan

ızı veriyolardı. ahsım beni tanı madılar beni verdıler. benim beyim benden ço
 278

büyükdü. benden yirmi be ya büyükdü. indi h lim ssa ben yapmazdım. beni

tanı madan beni verdiler. h la sevmiyorım ben do rısını s lerım içimde ne varsa onı

40 s lerım. es iden leydim. hamma ç çı yapdı . on ç cı yapdı . mecbur yanı

yü remız le. biz ana babadan or ardı çevremizden utanıyordı bo ama olmazdı.

bizde dettı heç b olmazdı mecburdı. biz bekliyordı ö lesine biz zorlı çeKdı .

biz saP getırdı. nemız gidin máhle ızlarından gidin saP getırın eKme yapa . gidın

fırat suyından o zaman b le muslı yo dı ki máhle ızlarınnan sitillen ovaynan be

45 altı ız toplıyordı günde be altı kere suv? o fırat’ı çeK getır eve. ba ını yı ayın

bilmem ney. biz ç h zorlı çeKdı .susardı getirirdi yanı indi m allah durumlar

iyi artlar daha iyi. nemizde biz de sizden daha fazla çeKdı . o zaman heç b

y dı. urı eKme vardı. b yo ırT vardı. b yımırta vardı. ızım ne vardı ? biz di or

ço zorlı ço dı. fe ırlıh çeKdı . samsaT en son biraz iyi oldı her birimiz b yere

50 g ttı kahtaya g tTı biz yabancıydı . k hta‘da geldı k hTanın ba ı ço dı. mesele

bizimkiden onnarın ba ı ço dı.

bizim ki tütün vardı nohıT vardı. mercime vardı. domatis, garpız felan vardı

kerlerdi. tarlalarda kerlerdi. biz azmaya, çapaya gidiyordı . le b yapıyordı

biz zmaya gidiyordı . pambı vardı. biz ka taya ta ındı orya geldı . onnarın da

55 ba ı vardı. kerlerdi. t tünleri vardı onnarda indi biraz de let tütını aldırdı ya en

son zamanlar da eye ba vurdılar domates, arpız, vın le b k hTa’da vardı.

kahTa’da le bi i y hdır gerger tarafında da b y dır. mısır kerler es i zaman

gibi mısır eKme i yaparlar. k hTanın yimegleri bizimki de far ı y dır. áynısı bizim

y renin yime leri nasısa k hTanınkiler áynısı bizim çevremiz le gördı .

 279

60 o reTmeni de nem di or ço es i zamanda b reTmen kövımıze gelm d .

rısı varmı b de o lı varmı . b ıza g ynü dü mü ço sevdı. o ızı vermediler.

i Te evlısın biz vermiyo ızımızı. b gün ızı açırmı . kendı de tabançaynan

gelmı bövıK b Ta a. nem anlatıyordu. onun için de ákáye çıhardılar. i Te b türki

çı armı lar. i Te en son zamanda barı Tılar. g tTı ceza evinde retmen be lemı

65 ceza evinde. çı mı es i arısı kövde almı yeni arısınıda o zaman adıyaman’a

getırmı . i Te h la ya adılar ikisinin de ç cı ı vardı. i Te fazla n blem vardı. birazda

a a bizim kövımızde vardı. sözı g çerdı Tmıyoruz yanı. demeK ba ımızda

büyüklerimiz onnarmı fazla devleT yo mı k vmı . s nadan devleT bize birez

sahiP çı a . o zaman a a zamanı idi. birısı ız verece dı gidip danı ıyordu.

70 ni anlanma olayı zamanı yine tanı ıyorlardı. b ilac yo sa yine a alardan olıyor

çünkı yeni a alar malatya ántebe gidebilirlerdi. fe ırın he b s yo dı. a agile

gidin b ilaç versın.

Anlatan : Emine KANDEM R (1958)

Derlenen Yer: Samsat (Merkez)
Konusu : Hik ye (Pa a)

- LXIII -

gego orda yimeK yiy r orda pa agilin vinde. b e dıyar da geTmı ona da

yimek veriy r. sonra vezir gızıyor di or bu ehdıyar dede pa agilde bedava yimek

yiy r. bir gün iki gün yanı ızıyor. e dıyar b gün a zın ba lamı b le. pa a da demi

5 - bu ni e a zını ba lamı ? vezır:

- pa anın a zı ıyor. pis hıy r.

 280

halbıki e diyar a zını ba lamı sarmısa yimi pa aya geTmesin. vezir ba a

fılimde s lıyor. pa a demı vay bunı beslıy 9J b de a zı hıy ha. aha

sonra pa a demı temam senin i ini doldırırım. ey demı b meKtuP

10 yazmı . nnarın lafı lafdır yanı. yazmı ki “bunı geciKdirmeyin

onı dırmayın fırına aTın.” o mekTu da le yazıyor. ne bissin e diyar o

meKtuP onın e ıdır. vezir önine gelmı demı :

- o meKtuP nedir? e dıyar:

- pa a emretdı verdı ki b yere götırem.vezır:

15 - ver! ver!
h&nı es iden b mektuP götırdı mı h&nı b veriyolar, b i ram ediyolar.

demı i:

- b de sana para versın?

pa anın meKdu unun bah i i iyi olır ya! e dıyar:

20 - pa a dedi bu meKdu u kimseye verme. dedı ını yerine getir duyarsa ba ımı

vurdırır. vezir:
- ben kimseye söylemeyecem
vezir eytanlı ediyor. o e dıyar meKtuvı el nden apıyor götırıy r. diyor iki

üç aydır senı beslıyor b de bah i versın? dede bilmiyor ki içinde ferman

25 yazılı. götırmı fırınçılar a mı . demi i “bu herif gelince onı dırmayın

dor ı fırına atın. “ le yazmı pa a ne bilirler vezirdir. duTmı lar. vezir:
- ben nC yapmı ım i fırına atalar?

valla bu meKtubın sáábı ben deelim. yemm n içim ben deelım .

- yo , demı . seni indi aTmasam pa a bizi atar. onın lafı bizim yanımızda

30 geçerli. sen getırmeseydın. mademki biliy rdın getırmeseydın. sensın.

teKme i aTmı lar. u bu dem vezir.

 281

- y artı derdını öb r dünyada anlaT.

vezirde o arada gidiy r ha !

pa a di or ben m lafımda heç de i ıK olmaz yanı ne se odır. o mektu ı

35 götırdın?
- demı he. he götirdım demi :
- ciddi m ?
pa a ı ı dırmı , demı :

- vall götırdım. s a demı i:

40 - vall vezir dedi ki ver ki o bah i i ben al m. ne se elımden aldı götırdı.

- hı d leT yerini bulaca .

- e dedı mademki lese sen o gün a zını niye ba lamı sın ?yanıma otırdın

- vall sarmısa yidim. sana say ısızlı olmasın diye a zımı ba ladım.

- le mı? demı .

45 - ya vezır dedi ki “pa anın a zından hı geliyor.”

- n sı yemin içerim gesse gesse benim a zımdan gelir.

benim keyem i Te b le. götırdı ın meKtu dır seni atacahlardı. daleT

yerini buldı demı .

- ya rabbi benimkinde oldı da sen nki de olmadı. sen beni ffeT o.da orda

50 müs lıman olıy r dörd dördlü

 282

Anlatan :Emine KANDEM R (1958)

Derleme Yeri: Samsat (Merkez)
Konusu : Hik ye ( brahim Ethem)

- LXIV -

gego diy r ki b gün pa a varmı . d r ba mı b pa a sa!aylarda

otırıy r. her ey güzel. b ses geliy r. demı i:

- o ne sesdir? ses geliy r kimdir? ben pa ayım demı .demı i:

- devemizi á beTmı ız. biz devemızı arıy rız damda. o da demı i:

5 - ben p ayım. sizin d nız ne geziy r damımızda. ni e gelib burada

gá bediy rsınız? ne geziy r sizin devenız damda? o da :

- sen pa asın u ta da otırmı sın diyorsun allah’ı g rim. sen n ssı allah’ı

göreceksın? pa a demı i:
bunnar beni uyardı dor ı yola gir. ben niye endımı toplamıy rum. bu

10 má"e eTden ses geliy r. bu deve benim evimin üsTüne gelmez. artı ben

kedimi topl yim garısı h mleymı . demi i:

- o lan olırsa adımı ur. önce benim yerime pa alı yap. ee aç sene o lan

deli anlı ssın benim yerime geçırt. ben gid yom. ba ar ki hicaza gidiy r.

orda derecesını örıy r. o lan böyı olıy r .di or

15 - h nı babam?

- baban hicaza geTdı. o da beni bıra dı geTdı. i Te b gün birisi demı i ne o

demı “biz devemızı g betmı ız. o da demı hamma ben pa ayım deveniz

benim damımda ne geziy r. o da demi i otırmı sın sarayda allah’ı g rım.

allah b le gör lmez ki o da demi i siz beni uyardınız ben de ıP giderim

 283

20 bulır derecemı alırım. geTmı ocasını bulmu derecesini almı .” s a o

o lan bövi olıy gidiy r babasını arıyor. baba o lan ar ıla ıyor. o babaya

da birez n ffıs geliy r. diyor ki:

- bu benim o lımdır.
orda oca ızıyor. sana niye neffıs geliy r. sen o lını gördın b le böbırlendın.

25 ne g der neffıs geliy r. sen b le yapmıyece Tın. aya ını aTmı ne edmı

pa ayı affedemiy . sana n ffıs geldi.

- ne diy rsun biz y pa . eri derecemi ver. o di or

- abıl eTmem.

eve geliy r. b a acın altına otırıy r a lıy r a lıy r. ee u geliyor. u dilini

30 de biliyor. u demi :

- bu pa adır. (bu brahim ethem ikayesidir) urada otırmı ocası affedmıyor.

iki herem hurma yimi . onın içindir ocası affedmiyor duası abıl olmıy r.

pa a bunı duymu a lamı . demı i:

- hicaza gidim bu iki hurmayı affedrırım ki h ç olmasa duam abıl ssın

35 birisi b iyi aybedince brahim ethem du sı o ır. geri bulır yerine yim geri

abıl ossın. zanneTmı i onın asassından dü mü asadan alıy ya. oysaki

dükkancının hurmasıymı . dükkancı demi i:

- sen iki hurma için nerden geliy n? ben helal eTdım .

ocası orda görıyor demı :

40 - gel seni affedım gel. onı gerı affediy r.

o lı da pa a olıy . gadın da en olıy .herkes brahim ethem diyince

südürüy r. iki urma için sen geliy n. h nı b anahTar felan ga bıldı ında

di or. b brahim ethem duası var onı o ıy .

 284

Anlatan :Emine KANDEM R (1958)

Derleme Yeri :Samsat ( Merkez)
Konusu :Ya anmı Bir Olay

- LXV -

b herif var. ásgerli e geTmı . evlımı . ásgere gidince çocı larını

barabar götırmı . ásgere arısıyla barabar. orda b adın bulmı arısın orda

bıra mı eri memleketine gelmı . adın çocı larını a sene ara tırıyor

ara tırıy r bulamıy r. sonra geliy r urfa’nın bi köyinde buluy r çocı larını.

5 tá siciyle barabar demı ler adını ça ırıyollar.

- i Te gel i te b tanı . gelmi .

- kimsem yo ki

on ıları ça ırmı demı .

- bu kim?
10 - m safırınız, demı teyzendir.

- teyzem yo ki. demı .

- i te teyzendır.
sonra birez sonra demı i:

- kendını sı ı tuT b annendır.

15 adın le diyince bibirimize sarıldı . b le zorna birbirimizden opardılar

d r. nnem gidiy r. biz geliy rıh ki nnem buldı . ço mutlıyı . a

seneden sonra da nnem buldı ço ükür ki nnem buldu . sonra adın

d r uca ında iki üç ça ası vardı. bu deprem olınca ben ızımın yanında
 285

k ydeydim. bana heber verdıler ki gel i Te çocı ın estedır. yanı ölmı de.

20 asTedır. gurtarmı ler esTedır birez yarelıdır hafif. ben dedim.

- ço ükür

ben geTtım ki iki cenaze. birı ni annıydı. birinki buldu gömdı . o gömmede

nası# herkesi h nı fin gibi çu ıra atıy r ya onı da mesele atıy r. na baba

günü gibi herkes endı derdıne dü mü . dedim allah’ıma ço isTy sun.

25 ızımı bana buldırmasaydın o o lına da o acıyı ya ayadın ben bu ben bu

çocıhlarımı sallayınca bu ge bolanlar var ya onnarın a ıyla sallıy rdım.

onları da seviy rdım. hema onlar göz bebe imdi. onnarın üsdüne türkü

söylüyordum sanki onnardı be i de yanı. eyımı onnarla götrıyordum. ben

dedim ne güzel ellah o zev i de taddım d m. oradan b sene e meden iki

30 sene ge meden hazır iki çocı ımdan da g beddım. dahadı gá beddım. onın

cesedını gördım. öbırının cesedını görmedım. orada onı da öyle gá beTdım.

indi o acıyla ya ıy m. indiki bu acıyla mı ya ıy m. ta urfa’nın köyı nere ora

nere ben gidip gelim ki kendi hema kendi arnıma gömdım. amma gızım paca

de il ki b le delli açan. b gün paTlarım d r.

35 o zaman babam asTe olınca bizim küçük ızdır orda elıf’ı getirdi.

nnem de halen yo . elif geldi i babam o durımda. elif tam çıldırdı. elif dedi

ba heyatım ben ben adam deelım? birini buldım gá betTım d r. h nı baca

ssa duman çı r. ama paca deel ona göre kendini düzelT.

 286

Anlatan : Ahmet KIZIL (1941)

Derlenen Yer : Samsat (Merkez)
Konusu : Eski Samsat’ta Ya am

- LXVI -

u anda büttın milleT geysıdan heP dı ardadır. buralar fe ır memleketı hi

b yo dır. yanı bazıları t Pra ı yo . arazi b yna dı arda çalı ıyor.

eski samsat nasıldı? imdi nasıl bir ya antı var?

es i samsaT zamanı ben ordaydım. oranın bol arz si vardı. herkeD fe ır

5 fu ara ordan idare ol yordı. imdi ise o der idare yo yanı. çalı ma yo yanı

t pra ımız b ısmı aldı bazı yu arı ler aldı. bazı ler de heç almadı. u an için

sı ıntı i yo güÇ yo . ordan burya göç zor olmadı bütın devleT o zaman yardım

etti. istedi in yere evi götürüyordu. mesele urfaya mı gidece s n araba senı

göt rıyordı. adıyaman’a mı gidece s n adıyaman’a. kNye m gidece s n köye yeni

10 samsad’a mı geleçe s n yeni samsada gel rdı. yanı ordan sı ıntı çek lmedı .barajın u

an için heç b fayda yo ekonomiK eyden zarar var. fe ır fu ara mercimeK kerdı

no ıT kerdı bu d kerdı .o da biTdıKten s a ne ekece sın ekerken zat herkezın

motorı vardı . kerdı biçerdı u an için arazi yo b yo samsad’da pamu var idi

pamu ekerlerdı no ıT ekerlerdı. mercimeK no ıT hububaT yanı u an için m lesef

15 y b aç ki inin erazisi var. onın idaresı iyi fe aT razisi olmıyan insanların tabi

fe ırdır. yanı çalı ma dan ba a b gücü yo edanaya gidiyor, malaTyaya gidiyor,

eysıya gidiyor, pamu a gidiyor, ırbıza gidiyor. yanı bir ço yer ba a bir ey yo .

samsatın örf ve adetlerı nelerdır?

 287

örf ve adeTleri misafir perver idi. misafir gelse idi misafir gelse idi iyi

20 ar ılardı. dü ünde ba lı parası verilirdi ben evlendi i zaman tahminime ba lı

parası atmı üç de mı ne atmı dört te mı evlendım. dörT bin lira verdım. baba
tarafıda heç b eTmedı. ç yiz felen yo gı Pgurı b gelin eTdı ba a b yo .o

zaman tabi bi desTe bi düzen çoraP bir iki tene küllah bu gıydi imiz küllah var .
ba a b yo .dü ünde çevrede senın a raban dosdın kimse onı ça ırırlar onlar

25 hediye getırırler áynı hela devam eder yanı mesele sen benım a rabamsın sana

b mektuv gönderdim gel dü üne buyrın sen gelırsın eyıne göre halına göre kimi

altın getırır kimi para getirir. le geçinıP gideriz .

askerli inizi nasıl yaptınız?

1961 de ás ere geTdım. ben ilkin eye geTdım burdır’a gettim. ondan sona
30 çankırı ur ına gettim onda geldim ni de’ye geldım. orda bizim terhısımız ádanaya

geldı. ordan terhıs oldım. es erlı de zorlı çeKmedım. inizibaTlı yaPdım. es erliK

icin durımım iyiydi.

suyu nerden geliyor?
büttin kövlere veriy lar samsata yo . es ıde o proje den mamı lar. imdi

35 receP suyı bütın köylere gidiyor samsat’ın büttın köylerıne gidiyor samsatın
merkezıne yo . dusyasını yaparken samsatı çı armı lar. azalara yo köv hizmedlerı

mı ne diyorlerse azalara vermıyor. bizim belediye ba anı b sefer iki sefer eye

geTdı an ara’ya. geTdı bir ki sefer müracaT eTdı. l durıyor yanı .

sı ıntı tabi çeKdiK. sı ıntı çeKmeseK i imiz ne burda. evlerı yı ıyordı b

40 ısmı da bazı köylerden geliyorlardı. malzemesını eyın damın üsTüne oyıyordı.

diyordı ben satın almı ım mal sá ibi benim. yo biz almı ı beni ara ola ikayeT

edın diyordı. ondan s a ben bıra ıP gidiyordım. ço es iden kerpı derlerdı da ları

götırdıler pirkeTlerı götırdıler ne bi#em i Te.

 288

Anlatan : Mustafa DOYMAZ (1928)

Derlenen Yer : Samsat (Göltarla)
Konusu : Samsat Kalesi Efsanesi, Hayat Hikayesı

- LXVII -

bu al’anın üzerinde kN K v rdı. kN8g nde mesel da ları erası da vardı, s rısı

da vardı, beyazı da vardı. ço da böyıK da lar vardı. yanı kimsen n gücünı edece

da lar d ildı ha. ben daha d nıyorım peki bu k ı b le örm ler bu kö ı mesele

yüKseK t Tmı ler. üç dörT tene eya larını görd m. direK eya d i?l de ef n me

5 s ley m içi de bo almı . yı ılmı sa nasıl olmı sa onı bilmiyorım. ırmagın öbır

t rafında g nt r vardı. sen g nt ra geçd mıdı al’a güzel güzel gör nıyordı. orda ben

geTd m. áyne eTrafında dola dım. da larına ba dım yav bu da bu eder böyiK u

bizim apıdan böyiK da lar vardı. b nnar nası eTm ler de b na heP birbirlerıne

yapı dırmı lar da bu suva mı yaPmı bu kireÇ mı yaPmı bu kisir ç mı yaPmı

10 imdiye eder bu kN K b le almı . yav bu nasıl olmı o kö gın üzerınde irin varmı

biliy mısın? ralın ızı. ral dem ki eger kim ke Ta suyını getırırse ben irin’i

ona verec m. b usTa rya göksıya geTm birisi de ke Taya geTmı . ikisi de

barabar ba lamı lar. biliy mısın? bunnar g Tm get rmı ler aç sene çalı dı larını

es i sözd r biliy mısın? yalan mı dolan mı bilmiyorım da b le s ledıler. her birisinin

15 b gözı var diyer nı geybeTmı . yarım da b le s led ler. her birisinin b gözı var

diyerını gá betmı çalı a çalı a. alaca belece örmı lerdı. ben geTd m gördım anc

gözıne göresın ki inanasın. aha b le afamı aldırdı mı ap an dü er. iki da ın

arasında ta örmı aldırmı . onın üzerinde k prı urmı suyı geçırmı . öbır terefıne

da lar nasıl böyıK nasıl böyıK b t nker eder var. peki bu adam dezg sız makinesiz
 289

20 áceTsız nasıl bu da ları orya aldırmı yav. hele b dü ün neyse bunnar berabar

çalı mı lar. çalı malar ya ın suyı g tırmı ler. b oca karı diyor çı mı dem hele

ben bunın yanına g dim. o lım sen h la çalı ıyor mısın mı? suyını get rdı irin’i aldı.

adam orda kend nı öldırmı . biliy mısın? bu sefer öb rının yanına geTmı . o göksuyı

get renın yanına geTmı . yav sen h la çalı ıyor mısın? he dem . ben çalı maz

25 mıyım? ben irin’i al c m. ırdın ço dan get rdı irin’i o ka Tadaki çayı getıren

edam ço dan get rdı irin’i de aldı. o da kend nı öld rmı . ikisi de alla kimseye

gösTermesın. he vallah l diyorlardı. ha aha ben o kö gın üzerinde dola dım.

irin’in k gı es ide l diyorlordı. aha b insan m sele g vaT olmasa yu arı

çı mazdı. alada ço zordı dimdi di. gela ben yu arı geTd m. orda evlerde v rmı

30 yerın altında. ben geTdım orda sda çalı ıyordı.aha ben g Tdım eynen de mı ler
biliy mısın? burdan ta urya eder h la eylerı vardı eserler vardı. ca ları vardı.

gelanın içer sınde yu arda de ildi topra ın altında bahıy dın. b adam burada çıhıy

b tene burada çıhıy . b tene burada çıhıy h la oca ı da vardı. kül de vardı. ben

gözımden görd m kül de o pları da. heP küld biliy mısın? heP küld g pların

35 hePs nı galdırdılar. serm lerdı. burya ya la ma! niye? ne var burada? yav orda

antigáler var. orda orya ya la ma ben ya la madım. bu terafından dola dım ba dım

ba dım bu adam nasıl yapmı da bu ral nası ralmı da bu da ları b l örmı ler

de b le aldırmı ler. b da ı beyaz b tene era b tene sarı boya mı yaPmı nasıl

yaPmı ki b le yaPmı . hep ben bunnarı göz mden gördım. h la süre de vardı

40 samsatın eTrafında süre de var. payda b pay anc almı dı. ben g Tdım görd m

altında sen b le geç P gidiyordı. altında b l yarısı yı ılmı öbır tarafda b tene daha

yı ılmı . yanı leydı. heP çevr lı b le tertemız o örgü. ne b l örm lerdı ta mıydı?

bayır mıydı? demm r mıydı? onı bilmiyordım ba ıyordım anlamıyordım. ta gibi

 290

gör nıyor amma n blim nası yaPmı larsa esgide yaPmı lardı. valla ben geTdım

45 gördım irin’in kö gını de gördüm. samsat’ın be ga i Te der n yerler de vardı.

yüKseK yerler de vardı. ef nd me s leyim o alanın içer sınde es asın da güzel b

suyı vardı. ben gördım önde bostan yapıyorlardı kiliseye ya ındı orası. kilise vla

vla yaPmı lar orya kilise de gavurların yeriymi . ala da zatan ralın malıymı o

kö K de irinin kö güym . aha i Te yu arı gidiyoler, herkes ba ıyorlar yanı. o eder

50 manzere de ildi fe eT yanı direKler galmı dı ba a b yo dı. b tene burda bi tene

burada b tene orda. b mesele bölümd yaPmı lardır ki kim nerde çı mı sa onı

görmı . alayı b le yuvarla dı. b kö ede adam orda örmı aldırmı a ben geTdım

hem a a ı gör nıyor hem yu rı gör nıyor. yer yüKseK ya o ne se bi k f

yapıyoler. es i zaman ledı ben m gördı ım samsaTda gem vardı. gemı de a a dı.

55 gem cısı vardı. günde b bineK öbır tarafa geçırıyorlardı. el nde sırı vardı o sırı de

sekiz meTreye on meTreye ya ındı. çünk iki meTreye üç meTreye ya ın gem

gelırdı iki üç meTrede efendıme s leyim ırmag der ndı. iki meTre üç meTrede el nde

alırdı. ucunda demm r vardı. ben gözimden gördım yanı y tardı. h dı ba alım binin

ha! binin ha! a açda s de giderdı. ben görd m. b tenesı suyı gelene kadar dı arı

60 atardı. ben gördım. aha bu ya ındadı öb r terefe geçırırdı. öbir terefden da bu terefe

geç rıdı. heyvanlar binerd e e ' atır, deve efed me s leyım ökız, koyın, eçı. i Te

alıveri ç ler vardı. parçacılar vardı herkeD gel r o apıda beklerd gem ç ler gizlice

ça ırırlardı. aça var! gizli ça ırırlardı. aça olmayanlar de gemıçı gel ha! gel ha!

öb r terafa geç .o gem çı gemısı zata öbır terefa ba lanmı . bizim bu gamyuneT gibi

65 adam sen bind rırdı. yirmi be urı . e e va!sa sen e egin üzerınde sayılırdın.

bilıyor mısın? b tene e e ın üzerınde sayılıyordun. yirmi be urı ver rdın iki tene
 291

e e ın varsa ellı urı alırdı. iki i i adam b tene e egın gene yirmi be urı alırdı.

baba demeK bunı bazar eTmı ler ha. dimeK ellı urı ver dem ben e egime bind

mı b adam ver. hadı ver yirmi be urı öbır tarafa geç rır. öb r terefdan bu tarafa

70 geç rırdı. mesela mırbi b sırı dı. sırı ın üzer nde b demır vardı. dem rın ucı sivriydi

bembeyazdı. dem r ucı çı ıyordı. adam b le yapardı yapardı çı ardı vurdı ın gibi

tam kenarına degi ar ıya ha! bıra ırsa ta a aa ı gider su göt rır. su ço dı .mesele

indiki eder de i#di su ço dı. adam vuruy dı mesele öbır tarafa geç rırdı. en az yüz

yüz ell meTre senı bindi i yerden a a ısına göt rırdı. dümdız geTmezdı. ill hi

75 ırmag o gemıyı göt rırdı. iskelesi ayrıydı onnar biliyordı. mesela burdan çı arsam

nerye geder g dcem. onnar biliy dı. rda gemıyı çekerlerdı. yüz meTre yu arı

get rırlerdı gazzı ı ordaydı. öbır terefde sen geldın ya biliy dı. mesele iki yüz meTre

yu arı çı aca . ipi vardı omızın üzerinde oyardı çekerdı çekerdı getırır azzı a

ba lardı. gene iki yüz meTre yu arı çı ardı. gene bindin sen öbır terefa iki yüz

80 meTre geçece ını bilir ki yüz meTre a a ı enece . gene ipini alırdı omzına o

azzı a ba lardı. i Te mesele b leydı .

b tene adam vardı ba dım b le yaPdı dü d a ladı ba dım afası tuvara

deydı. adam ne söleyece he eTden ırmag nasıldı? nerden çı ardı? nerden

geliyordı? bu nerenın ırmagıydı? samsaT nasıl? bir samsaddı? a a ları mı vardı?

85 mesele binaları mı var yo mı? hi b yo dı yolı molı yo dı. e egden gidiyordı .

burdan öbır terafa giderdi . keglıK o zaman beslemezdı. o zaman tazıyla gidiyolardı.

tav ana gidiy lardı. çıPla eye larla giderlerd valla ben kend m de giderd m. u

bizim bayırlarda dola ırdı . hepsi b tene aldırır ya aldırmazdı. tazı ölddrdrdı. all

kimsye göstermes n o zaman insanlar ba a indikiler ba a. mesel sabahnan mı dar

 292

90 gelm u pınarın ba ına gide . ben yayan gidemem. ne var ki yayan gidemezsın he

vall . gençs n. e side le b yo dı. ço e diyarlar vardı. sa allı adam ora biçerdi

a ama eder. ben görd m. ora biçerd . indi i kolayla mı . herkeD evinde oturuyor.

kendi geliyor kendi yiyiyor. memur da yiyiyor. esnaf da yiyiyor. herkes n kendıne

göre evi var. b tene ve girdi mi di kül bulunmazdı ki mısafırına endıresin. he vall b

95 kül bulunmazdı. b tene evlenirdi b tene elvar yapardı. o köyde erkekelerin hepsı b

köye d=vete b sünnete gitti i zaman o elvarı giyerdi. he valla yo dı. picama de il

de döymeliydi. döymeliye basardı üzerinde zın b gömleK urya eder gelirdi.

belinde de mendil. onın ısmetiydi. nerye giderse ekmegini cebine or beline

ba lardı. a ama eder gelmezd era su bulurdu giderdı avcına basardı suyunu

100 ekmegini yerd mendıl olmasa olır mı? sen uca ına mı oyaca sın ekmegi.

hepımızın leydı. herkesın belınde vardı. hepımızın ege e dıyar eger gencı ba arsın

güzel b mendil ıvıra ıvıra bel ne ba ladı. adam a ama eder gelmezdı eKmegı

içinde. teblema da yaPmazlardı. diy lardı un ço gidiyor. eKmeK götırır. tableme

yo tablama yaparsa iki tene eKmeK yapaca ına iki hamur b tene çı ardı. iki tene

105 eKmeK yapaca ına iki hamur b tene çıhardı iki tene çı ardı. sabahnan ga sen bize

b teblema yaP. s Eh eyran get r biber bi ir.bi irir. h dı ba alım ba la bi ir. bizim

ba lar ço di. bize be mez vermezdı. ya getır biz de be mez yiye . ha o lım bunı

satacez. nem babam vermezdı. ben g Tdım vall b gün a ladım a ladım “bana ya ı

verın” dedım o lım dedı güjlemı ı . ver n dedım koyu?n ya ı var. ya o lım dedı

110 güjlemı ım. yarın v rim. ço a ladım. herhal erıTmı lerdı ya. anam geldı a ı ı

güj n içerisine batırdı. ha dedı sana zı ım olsun ha! dedi vall ben hatırlıyorım. eren

ya ı verdı. he çünk o bir küjlemi lerdı. ı lmasın. ham ya . burası da de i .

 293

mesel s Eh memlekeT de il. burası sıca . ço ço yirmi dört saat sonra eKmegını

batır ba arsın o dı. o sabbah sabbah nasıl o tulı ın içerisinde o ya çı ardı ı

115 zaman aha o gatı a iki tene so ım yaper. üç tene b küpin içerısıne goyerlerdı. b

h fTe galdı mı dı onı bu sefer eritir küflenmesın ha. olmasa küflenecek. o gene
tertemız nam yapardı. o turna u ı var ya turna gözı evvel aya güzel olırmı .
ba ınızdan geçen bir olay var mı?
b gün ben edena’ya geTdım. a valla benım ya ım on be on altıydı. aha ben

120 birez uzın boylıydım boyımı gaçırmı dım da ya ım azdı. iki üç i i geldı. hadı

barabar edana’ya gide çalı a . dedı peki gidelım. peki, o zaman üç ka ıT edena’ya

geTdı .üç ki i ha b amyona verdı . ben geTdım geTdım b ga gün arpuzlarda

çalı dım. dedıler i biTdi. ben b bilmez. ben b görmez. b görmemı ım. hiÇ

dı arı çı mamı ım ki b keglıK gibi sanki efesdeyım. mesele b sorıy lar he

125 diyorım yanı bilmiyorım. neyse le aldı. b a gün aldım orda. yirmi be ka ıdımı

gazandım. yol parası çı dı. h dı dedım o ergada da ço a ıllı de ldı. yanı

es erlı ını yaPmı sa da. mısdafa u köylere gide ácebe u çöbl glerde b yo

mıdır? vall bilmıyorım. mu ammed áli olırsa olır. ben bilmıyorım. geldı gere

gopızda otırdı . bahdım iki i i geldı. pant lı b le geni iki i i geldı. onnar da di i

130 ço ı dökülmü . baa dedı ki ergada çar ıya çıhsana. yav dedım valla param yo . o

da iç i içiy lar ha adamlar. ben m yedm be urı var. sen de geT b k f yaP

avıcımın içerısıne ydı. dü ındım ba dım yedmı be urı iyi peradır. biliy mısın?

yirmi be urı a t ra olıyorsın. b garpız on urı . b eKmek on urı . l mı? geT

dedı. adam s na peramı verdi. dedim he hele g h pera verdı. bilmıyorım iç i içiyor

135 sar o mıydı adamın yüregi mı acıdı baa verdı. neyse biz g dı . hangi köye gide

çimento fabrikasının orya gide . orda mercimeK köyı var. bilmem neres var
 294

osmaniye var. b yerde b i bulırı bilmem neresı var. bıyı ları da b l uzın sarıyor

b le gıvırıyor. geldi geldı ba dım teregtör geldı. çıpla ayahlardan geldı eyakda

yo sen eyakkabılarla yürüyemezsın; çünk er ası yo bi isi yo . zamanda diy lardı.

140 bunnar es i onnar es i eyakkabının da es isi vardı. b nnar es i. áyn adı da lasdiK. üç

dü me vurmı lar. iki gün çalı dı mı bahıyorsın bu ipi goPdı. gaPdı ı gibi ba ıy sın

eya ın çı ar. aha ben go tı ımın altına g mı ım. o da le barabar geliyorız

osmaniye’ye eder sfaT vardı ondan berı yo dı. geldı geldı su teregtora binin

dedı. sizi çiftli e götıre . bindi neyse bizi b samanlı a oydılar. ikimiz aç de l

145 mısınız? he ya acı ya. b karpuz getırdı orda arpuzı? kesdı biz orda karpuzumuzı?

y di . burda i yo hem er m dedıler. le mı ? e o zaman niye bizi iki sa tliK yoldan

burya getırdın yav. biz yolımıza giderı . yav vall dedı ben sordım dedı evlerın

içerisınde giTdiK. çifTliK sahiPlerıne burda i yo gidebilırsın biz gerı döndı . ynı

yola gerı asfaltın üzerine geldı . gele gele gele gele a am oldı. b köyın yanında

150 misafir oldı . arman da ha k Mde de i de armanda. ben geTdım b sabın üzerinde

otırdım. s Pa ba dım kellesı yo . yav bu sapın kellesı nerde? yo . biçer oldı ını daha

bilmıyorız. biliy mısın? aynı o zaman uza dı. biçer olmı eberımız yo . biçer

olmı on sene sonra burya geldı. bilmiyorım. elım tam altına so ıyorım yav bu

bu day nerde bunın kellesı nerde yav bilmiyorım. o de diyor bilmiyorım. görmemı
155 ki bilsin le be leye be leye a am oldı. dedı hadı köye gide dedı. köy gelebalı dır.

fırını var mı y mı ol r. yirmi be ke ıt var. her birimiz barabar çalı dı . birine

dedım burda fırın yo mı? yo dedı. u eve geT b eKmeK isde. ben getdım b b

ekmeK ver! getırdı yu a eKmeK. bembeyaz b eKmeK. vall heyatımde

görmemı ım. aha b le açı . getırdı bize bu sefer de bizim u álıye u ar ıkı eve geT
 295

160 eKmeK isde ha. bu benım he dedı olır. adam giTdı içeri girdi. b adam da ta dın

üzerinde yaTmı . o gurılı tahTlar var ya pijamayla yaTmı . biliy mısın? afasını

ldırdı bunnar bunnar kim yav! dedı. aha ba dım erhada ım ga dı geldı. benden

ge dı dedım yav mu ammed n olıy yav adam bizi d vece dedı. ha vall . biz

ır ız mıyız yav. adam dı arı çı dı. ba ı açıh çırçıPla . siz burda n cısınız? siz

165 burada ne geziyorsınız? ne oldı? nüfıs ka ıdını çı ar. bende ciP mib yo dı. ben elımı

so dım çı ardım. dedım ala. ba dı ba dı samsaTlı mısdafa. babası höseyın, nası

ferı . gusure bahma dedı. ben ba asına benzeTdım. siz burada ne arıyorsınız? vall

biz i arıyorız. i de yo dedım. arı! arı! büyüK b eKmeK getır. dın getırdı.

tandıra vurırlar guPgurı ya. altı aylı mı be aylı mı? yav senın ssın. he vallahi

170 bill hi. he eT onın di leri ço kesgindi. bu da benım ssın. onı da birle iP yiyorız.

yo canım onı ben isdedım baa verdıler. ben biliy m o yinmez. anc ısladıP da la

yiyebilirsin. kimbilir ne zamanın eKmegi. muhemmed a zına oyıyor çatur çutur

ediyor. b çı mıyor ki ben eKmegi mi cebime kRynıma koydım. geTdım birez evde

suyımı i dim geldım. sapının üzerinde b çar af var. ba ga b yo .uzandım sabah

175 oldı. mu emmed hadı h gide . nereye? eve. eve mı? nası gidecez yav? bu yolden

gid cez. le mı? he vallahi biz yola geTdı . gele! gele! gele! gele! len oldı. ba dı

b amyon geldı. üsdü adam. kimisi irmızı kimisi sarı kimisi bilmem beyaz gamyon

geldı, d rdı biri nerye biz alma pınarına götırecez dedı. orya geline gidiyorız ni an
ta maya gidiyorız.

180 hadi ba alım ikimizi gamyana bindirdiler. benım er da ım da delı. aha

ba dım barma ını a zına oydı a zını çeKdı çeKdı. canı mı sı ıldı n ldıysa b derdi

vardı. adam dü dı. bunnar toplandılar gamyonın önıne. öfere dedı usTa dur! dur!
öfer çı dı. n ldı dedı. deli var. bende orhıy dım do rısı. benım ya ımda güÇÇıK.
 296

aha öfor durdı. l ilehe ill lla mu emmeden resulullah. uçgırını a dı. b daha

185 begledı. öför bu adam l ilahe ill llah mu emmedın resuluhlah diyor delıdır mı yav!

valla dedı. barma ını a zına dı duda ını çeKdı. ben dedim yırtıldı. yo yav b

olmaz. adamın b derdı varsa eger allah biliyor. p emberı biliyor. neyse bizi getırdı

b yerde bira dı. a am oldı gene a am orda yayan çı dı tam gavır da ının

tepesıne çı dı . saat do ız bıçu on olmı . orda b ı ı gör nıyor. dedım ben bu

190 ı ı ın yanına g dim hele ba alım burda ne vardır? ba dım b gi i içerde. ı ı nedır

biliy mısın? b fenerdır. es i fenerler var ya <atiriK malatirik b yo . adam

gafasını b le çı ardı. kim bu yav? aha ben a dım. yolı gazmı lar g rider vurmı bele

nlı. ben orda kendımı bıra dım a a ıya geldım. mu emmed adam geliyor. gaça

gaça geldım. ba dım b ufa ot bos geld imdiki dolmı lar geder var yo . ba dım

195 rampada durdı. gelin ne var? biz fevzı pa a’ya gidyorız. peramız yo dı. h yır için

o lım h yır için yo yo .h yır için burada ne arıyorsınız yav. çıpla eyaharla yav.

yol. pera yo . heyır için biz bilmiyorız. heyır için nedir ha? anla ha! anla ha! he

v llahi bill hi. heyır için arapçadır, türkçedır, kürdçedır herkes bilir. biz bilmiy dı

adam usTa devam eT dedı. bunnar gelmıyor dedı. b kö eyi döndı . ba dım b tene

200 daha geliyor. o da durdı indi indi etırlıyorım b ay yıldız beyaz camın üzerınde

vardı. dedı gelın arabaya binin. pera yo . pera isdemıyorız. h yır için götırece ız.

nereye gidiyorsınız? adıyamana. biz adıyaman’a geTm yorız. o lım biz gidece

yerıne geder sizi götırız. pera yo . gidin gidin. usda devam eT gelmıyorı . dinle gele

gele gele gele o rampadan gele gele. orman gurT da var dommız da var. her ey var.
205 geldı neyse a a ı endı . sabahdan argada ın eya ı yaralandı. bi eye mı basdı

sıca dan mı oldı. gebar çı dı. sabah oldı ba ladı yürümeye. hele gide dedı u
 297

köyde b so an b ld h dedı u aya ımın üsdüne oy da dedı bu yara ben öldirece .

en az yüz meTre her zaman ben öndeyım bana gavı amıyor. h dı mu emmed h dı

h dı aya ım a rıyor gelem yorım. ben geTdım yedd evı dola dım. b so an

210 vermed ler. sekizinci eve gidece m ben gerı döndüm verm yorlar. yav ben gerı

geldım orda gücciK b e ve var. e vede ne arıyorsınız burda? val b so an aradı .

ben m er eda ın aya ı yaralanmı dedım. ded u gar ıki eve geT. ben geTdım orda

so anı buldım. get rdım. ya ata nerde ? ata a goyacah. l urı urı olmaz dedı.

de irmene götır. de irmen nerde? a a ıda çift de irman var. sora sora s lerler dedı.

215 gide gide ben de ırmanı buldım. göt rdım de irmançıya. u so anı birez ata a oy

ben ergada ın aya ı yaralanmı .vall dedı ata yo . ben ger geld m. i Te ne yapac z

kimse ata a goymıyor. ben so anı aTdım. ba ladım gezmeye. neyse gün do dı. gele
gele b ba a ya ın yaz günü otırdı a ladı. b dım ki b oca arı geld ded niye

a lıyorsın b mi olmı ? aniy! aniy! dedı. benim eya ım yara. b him b him u o lım

220 bu eya ın yara to dıra geTmenız l zım. niye b le olmı ? aniy bilmiyorım dedı. ben

de ordaydım orda otırmı ım. neyse a am oldı.

sabahleyin g dı . eya la gidilmez.aha ba dım eraba geldı. mara ’a otız

urı .ded m mu emmed ben gidece ım. dedı geTme geTme ya ındır iki gün iki

gecedır biz gidiyorız. biliy mısın? ne ya ını yav sen halePdesın halı sorıyorsın. yav

225 mare dedı. ee ded m mara ’a biz her zaman cama geliyo . biz heP burya gelır cam

alır götırırdik. ne var ki sen gidiyorsın mera ’a mera ’a geTdı mı biz sanki evdeyız
dedı. l mı? he vall . yo ben gid cem öldım yav. yo yav geTme dedı. ne

gidece sın baraber gidiyorız. mu emmed mera uza . yo yo vall ben gidec m.

ben geldım dü ündı dü ündı ba dı ki ben geTdım yalanız aldı o da geldı. otız urı

230 verdı . o gece de mera ’ da aldı . sabahle ga dı . yayan narlıya geldı . yayan ha b
 298

gün mara ’dan narlıya geldı . vall mere ’dan geldım me emmed áliyi ar a sırama

aldım. geldım narlı’da b dolmı ın otob sun kölgesinde uzandım. ba dım sizin gibi

b adam geldı. sen burda ne uyuyorsun? ya bu araba giderse. yav dedım araba kör

de i ya ben burda yatıyorım. yav dedı sen görmedı mı senı ezer geçer senı öld rır.

235 g hdım gene de inanmadım. bilmiyordım ha benı ezer. aha ahdı nasıl ede

bazarçı a yola dü dı . bazarçı a geld m. iki s aT güne kalmı lmamı . ba dım

afası saçı b le dök lmı çıPlah olmı biri dedı la geTme! geTme! otır ne verece sın

yav! he v llahi bill hi! otız urı le geldı pikaP. geldı bizi bindirdi adıyamman’a

getırdı . adıyaman’da dedım muhemmed biz burda yata ga gündır uy ısızı üç gün

240 dörT gece olaca yo yav b olmaz dedı. sabahnan çı arsah biz bu ılıhdan nası

köye gidec z dedı. her birimiz b ekmeK aldı . zaman b eKmeK on urı dı be

urı dı. yanıma goydım yolda yiyorım. geld m geldım mongısa geldım. gece yarısı

b le yu arıya ba dım b a dene s vügün altındayım. yav burası yol mıdır?

muhemmed burası yol mı? he ya do rı do rı le mı? aha ben a a ı yola endım ben
245 ters yola girdım. aha ba ırdı mısdafa sen orda ne arıy n yav. eve gidiyorız. yo yav

bizim ev bu terefde orda de i . b tenesını vurdım. aha m dam leydı sen niye önıme

dü m yorsın. usıra ba me benım afam yerınde de il. aha ba dım sıçradı önıme

dü dı. geldım geldım aha urda ben dü ündüm ki mu emmáli ha lı. ben ters yola

girdim. aha geldim.

 299

Anlatan : dris TÜMAY(1961)

Derleme Yeri : Samsat(Gülpınar)
Anlatan : Zeki POLAT(1962)
Derleme Yeri :Samsat
Anlatan : Gaffar TA KIN(1962)
Derleme Yeri: Samsat(Göltarla)
Anlatan :Mehmet BOZAN (1968)
Derleme Yeri: Samsat (Ta kuyu)
Konusu : Günlük Konu mlar

- LXVIII -

i de milleT burya geld amyonlarla su yo dı. su y dı k Ta’dan itfayelerden

su gel rdı. ev ba ına iki er üçer vidon da ıtıyorlardı. bu itfayenın ba ında ço kavgalar

dövı ler oldı. su sırasında o derdı lim b tene b tene tek lim öbırı derd ben fazladan

lim.
5 eski samsat’ta mı?
burda burda es i samsaT’da su ço dı. eleKtriK yo dı, su y hdı. en azından b

sene ne daha fazlaydı belki de daha fazla yol yo dı. ne d k nı belki üç dört sen sonra bu

d k nlar yo dı.

eski samsat’ta eviniz var mıydı?

10 bizim evimız felan yo dı. biz kiracıydı zaten. kiracılara bu onıTlardan

verdıler. ev sahiblerıne de parasını verd ler. ben m heÇ bi im yo dı. bu d k n daha

sonra. ben fırının önınde seyyar çalı ıyordım. daha sonra bu dük nlar yapıldı. ayn

orada da bu i i yapıyordım. do sanlı yıllarda felan ba al bile yo dı. aya abı bile

giymiyordı . arı ız çolı çocı heP çizme. heP çizmeyle. ka Ta bayram ediyordı.
 300

15 ka Tadan gamyonlarla çizme geliyordı samsad’a. he v ll ondan sonra daha ne anlatim.

bu çilelerı çeKdik.
samsat ‘da kız isteme, dü ün nasıl olur?
ben bilmem aha bu onın ba ından geçmı . bu ız verdı ,o lan verdı.

bizim burada genelli le aile arası giderız isdemeye. giderler ondan sonra b söz

20 kesılır. söz kesildiKden sonra tatlı yimeye gidilir. tatlılar yinilir. iki ay dörT ay be ay
her neyse sonra eyden geldı mı ç y z almaya giderler. ç yz nı yaparlar. elbises nı

yapıyor b halı götırırsın yani çocı a. elbise götırırsın ta ım elbise. ıza aya abı u bu

hediye l götırırler. d yn yapıldı dan önce a rabalara ar a5a8<a a 5=Ma@3>e 5a-ı@ı<ı J

5=Me@3>e<e diyel m cuma günü ba lar pazar günü biter. pazar günü gelen d vetiyeler

25 yimeK olır. otırırlar yimegini yirler. ondan sonra ta ı ta llar. ta ılar ta ıldı dan sonra

herkes da ıldıldan sonra mesele evıne gider çocı ın babası ailesi çocı a resmi nikah
olmadı ı için imam nikahı yaparlar. imam nika ını bilen b ki i nika a ça ırır. b hálaT

da var. hálaT da ıtılır.

h hálaT da verırler d vetiye yerıne. mesel iki tenesı amcalarına, dayılarına
30 apı ar ası var. gerekirse iki yüz milyon üç yüz milyon verirler. ız gelin geTdı ı

zaman çeyizı giTdı ı zaman çocı ın birisi apıyı apatır. parayı çocı a verırsın. apıyı
açar.
yemek olarak ne yenir?
genelde urı fasülye, pirinç pilavı, eTlı pilav. mesel es ide aTla götırırlerdı. imdi
35 arabayla.devır deyi di arabayla.
kirve nasıl olunur? sünnet nasıl yapılır?
b argada seversın teKl f edersin. kivresıne gidersın b argada a dersın seni

kirve ed cem. çocı larımız sünneT ed cem gararla tırılır. ar ı tarafda “he” der. bellı b

güne kirveyle beraber ehre gidersın. kivrenın elbisesini çocı ın elbisesini yaparsın. aha
40 beraber gelir dü ünlerı ba lar. hediye götırırsın. b halı götırırsın. ba a b göt rırsın.

onlar gerı gelirleir tabi onlar da geri b getırırler.

 301

ar ılı ı var yanı ha

elbisesi gerekiyor. ehre gidersın çocı a elbisesını yaparsın. kirveye elbise
alırsın. kirve elbisesini yapar. altın ta ar, hediye ta ar, sünnetçıyı tutar parasını verır.

45 ba Ta kirve ça rılır. mesel kirve gerekenı verır. ondan sonra yimeK yapıldı mı
yimegin b tadına ba ar. ondan b bah i alır.

ondan para alır.

kirveden önce birisi otırır orya yasTı ın üsTüne. ondan b bah i alır.

as ere giderken diyelım kâ ıtlar geldı mı herkes yerı bellı olır. herkes bellı oldı dan

50 sonra ilçe ya da köyden a rabalar as er gidenlere d=veT yaparlar. günde b ar ada b

yemek yapar. diyelım fazlaysa len zamanı gider a am üsTü gider. her gün b argada

yimek yapar. ondan sonra gidece ı günde çocı ı gezer. ailesını a rabasını gon ısını

görı ır. ondan sonra arabaya biner. ubeye gider. ordan pisúlesını alır. orda b gün iki

gün alırsa tekrar eve gelır. bazen ço ı ki i gelmez. ordan çı dı mı es erlı e.

55 askerli inizi yaptınız mı?

ben acemili imi diyarba ır’da, usTa birli imi de ha ari yüKseKovada yaPdım.
omando olarak.
burası ço önemlı burayı anlaT.

yarı yarı ı , yarı yarı yaz. yanı altı ay ar gelir; altı ay yaz orda. mesel
60 - sen ás ere geTdı ınde evlı mıdın?
- o zaman evldım.
- sen ás ere geTdı ın zaman a ladın mı?
- yo a lamadım. heç a lamadım.

- çocı ın var mıdı ?

65 - b ız vardı.

- ilk mektubın geldı ınde?

- a lamayan adam var mı? yo dıJ

- arabaya bindi inde?

 302

- >o J

70 o zaman telefon yo dı meKtuP vardıJ

eskiden askere gidenlere e lence düzenlenir miydi?

es iden çalmıyorlardı. u anda çalıyorlar. es iden de il son ayda var ya asgere
giderken e lenceyi gece yapallradı. yirmi gün gala ar ada ları toplarlardı gece

yaparlardı. para toplalardı b ısmı gece e lenırdı. d veT g3;3

75 bayramda neler yapılırdı?

bayram günü i Te onnara elbise alırız. güzel giyniriz. güzel b alırız. samsaT’a

özgü sabahları b tavı keserlerdı yanı ev tavı ı. sabah bayram namazına gideller.

sabah namazından çı dı ı anda adamları ça ırııP yimeK verırler; çünkü lene

beKlemezler misafir var. g v ltı de il yemeK verırlerJ

80 %g M <@ı >o 3<< "3 ;a> a9 >39eg3 o<aca Jo<9a5ı o<9a:J g M <@ı o<9a:J

camide çar ıda olanlar her kóyde camı yo dı. mesel biz bu ar ada ların köyıne

giderdı . altı yedı köyde vardı cami. camiden çı dı mı altı yed3 ,383 "e ar ada

götırırdı .orda yimegini yirdi çayını içerdı .

ondan sonra bayramını uTlarız.
85 ondan sonra evıne gelır bayram yapar. ondan sonra babaya anneye büyüKlere
ziyarete giderdı. özellikle ya lılara önceliKle çocı lara da eker ver rlerdı. bizim

zamanımız da eker yo dı ki bizim zamanımızda çay ekerı vardı. yerdım. bu eker

yo dı yanı. çay ekerı. b torba doldırırlardı.

…
çocı ken o ıla geTmeden önce urfa’ya geTdım.orada b ay galdım. orda b

90 eni Tem vardı. bereber galıytdı .orda nar satıy dı tabla gurardı .

- demeK senın afan iyi çalı ıyordı.

tenesı b lira diye pazara giderdı satardı . geldı b ay sonra geri dönme zorında

aldım. gelirken de o ıla gidece ım. kendıme b defter b kalem aldım. eve geldım
 303

sonra bizim havlu büyüK. es ide y urT sepeTlerı diyorız. defTer galem götırdım

95 sepetın altına oydım. sanki güvercın varmı gibi. geTdım argada lara dedım

argada lar ben b defTer galem almı ım. gelin b görın. onnar geldıler sepetı

galdırıyorım azıcı diyorım yeter fazla ba dınız. sepetı @e, a gapatıyorım. o zaman

ki a ıl imdiki a ıl deyi iyor. o zaman ıymeTlıydı. imdi çocı a alıyorsın heç

ıymetını bilmiyor.
100 samsat’ın tarihi hakkında ne biliyorsunuz?
es i samsaT’da ço insanlar gelmı yerle mı . bizanslar, selçuKlular gelmı ço

insan gelmı . orda daha önce biz azı yapdı çalı dı . eserler çı dı, háykeller çı dı

beKlı altınlar çı dı. bizanslılara selçuklulara dair çana çömleK çı dı. i Te ço

eyler. adıyaman müzesinde alıyor altın háykellerı eylerı.

105 kimi d r esziden buranın her tarafına b apı varmı . biri içerı girmi . ordan

ba mı lar ki pıyı geçerken her tarafı altın dolı. avcını açmı fisdan varmı o

zaman doldırmı altını. adam çı dı ı zaman pı panmı . pı açılmamı adam

bo altmı gene pı panmı . heP b tene bıra mı gene pı açılmamı . heP

döKdükten sonra apı açılmı . b tene alamamı altını çı aramamı . onın eyı oymı

110 ne derler nazarı mı neyı. olsa çı arabilirdi.

 304

SÖZLÜK
A

cı L ;3 a: #STU%$V&

cı L ;3 a:( a:

afat : afet, felaket

adala : katıla ma ,koyu hale gelme
a a : baba
a ıtma : ı ıklandırma, küçük pencere

akürüt : dedi im dedik

alamyon : aliminyum
alıta : kör
amanat : emanet
amır : amir
anc : ancak
aney : anne (II-21)
an : anne (II-9)

anga : sert görüntülü

angara : ankara
angıl : salak,anlayı ı zor olan
apar : götür (III-57)
arbe : süsü bozulma
arısta : toprak evin damında kullanılan a aç

ar ab : akrep

arruta : kız çocuklarına söylenen sevgi sözcü ü

arvaT : kadın, e (XI-16)
asbab : elbise (XIX-55)
a : yemek (XV-62)
 305

ata : ate ,hararet (XLIV-13)

aya ıgıltına : ayak altı
avırd : yanak
ayı : uyanık

áçeT : vurma,el ile haif dokunma

ákir : özlü olma,tadında olma
állaf : hububat satan ki i
álle : oyunbaz,dalavereci
árayı : asmayı ayakta tutmak için kullanılan çardak
ásse den : gerçekten (VI-55)

ái : ay e
átdar : attar
átdor : büyük dürüm
átebe : kapı ve pencerelerin üzerine konulan kalas
ásse den : sahiden,gerçekten
áyal :e
áynı : aynı
ázab : a aların yanında çalı an ki iler (XX-168)

baa : bana (XLI-12)

ba ca : bahçe (XVII-65)

bala : pantılon paçası

balcan : patlıcan
bar : tortu
baran : enine çiziler
 306

barabar : beraber
barma : parmak (VIII-16)

basdı : pestil

baya : demin,biraz önce

baya leyin : biraz önce

bayınma : bayılma ,kendinden geçme çok be enme (II-84)

bazar : pazar (XLII-12)
bazarlı : pazarlık

bazlama : saçta pi irilen ekmek

beçara : zavallı
bed : sert tavırlı,kötü huylu
beg : bey (XLIII-102)
bele : böyle(VII-57)
bele belleme : böyle zannetme
beleli le : böylece,böyle (IX-6)
bele : bedava
belkim : belki
bend : set
berdo : avare,i siz (II-2)
beri : hayvanların toplu halde bir yere götürülüp orda sahipleri tarafından
sütünün sa ılması (LX-2)
ber : sa lam
besimeT : peksimet, bir tür çörek
bı ıra : delik
bılanbaç : mama (IV-26)
bılata : meyvelerin olgunla ma zamanı
bıldır : geçen sene
bızır : döllenecek yumurta
bibi : hala,babanın kız karde i
b bi irim : bir yemeklik
 307

b hábbe : bir tane

b kırtik : bir parçab

b lo ma : bir lokma, bir parça

birez : biraz
bi - : pi mek (III-5)
bi gel : çabuk pi en
b : bir ey (VII-74)

bi ik : alerji
b yna : sürekli,devamlı

boya : boya

böle : böyle
bölüK : saç örgüsü
bövı () * +,- ./0
böyün : bu gün
böyüT- : büyütmek
bu lır : bulgur (II-24)
bu a ı : nalbantların nal çakarken hayvanların a zına taktı ı tahta araç

bumbar : hayvanların ince barsaklarından yapılan yemek (III-3)

bunnar : bunlar (II-6)
buymak : so uktan donma
b ssürü : çok,fazla (III-49)

ca :i
camaT : topluluk (XXXIV-16)
candarma : jandarma
cazı : cadı
 308

ceft : palamut kabu u ve sabunun karı tırılarak bulamaç haline

getirilmesi(XXI-57)
celep : kötü adam,i e yaramaz adam
cemile : yufkaya pekmez ve ya konularak yapılan yemek
cenan : ba bahçe i leryle u ra an ki i
cenger : kalaysız bakırın oksitlenmesi
cereme : bedel
cılbır : menemen
cılg : bozulmu yumurta
cıl ı : erit halindeki bez
cıncı : kırılacak cam e ya

cısgı : çizgi
cırrik : ate i tutu turmaya yarayan odun
cicim : kilim
ciletin : jilatin( XI-11)
cillek : pisbo az
ciP : cep (LXVII-165)
cinik : akak
culfacı : kilim dokuyan ki i
cücük : ku yavrusu

ça a : çocuk (II-74)
çal ın : eli kolu tutmayan
çalhama : yo urdu az su ile ayran yapma
çandırlı : çı ırtkan,gere inden fazla konu an
ç mmır : çamur
çapıt : paçavra(V-16)
çappik : çabuk
çarçapik : çabuk
çarda : merdiven (III-30)
 309

çec : el
çefdelı : eftali (XXI-60)
çem : çim
çekir- : azarlama
çemmırleme : kol ya da paçaları sıvama
çepik : alkı
çeyne- : çi nemek (IV-69)
çez- : çöz
çı ır- : ça ır (II-32)
çı ıt : çil
çılbad : soymakçıyrı :iplik bükmeye yarayan alet

çırçımba : çocuk oyunu

çıldırım : su kenarında yeti en ot (XVII-45)
çılkıtma : bozma
çıra : eski aydınlatma aracı
çıralık : ziyaretlerde verilen para
çırçirig : a ustos böce i
çırtik : e lencelered parmakların birbirine de dirilmesi ile çıkarılan ses
çırtikli : süslü
çıtırık : anla ılması zor olan ki i,bahaneci
çir : kayısı kurusu
çim- : yıkanmak (I-13)
çin : omuz (XLII-27)
çirgi- : kir lekesinin gitmemesi
çirpi : dal kırıntısı
çitil : fidan
çoma : de nek

çömçe : kepçe (XXI-24)

çörten : oluk
çE l : çuval (XLIII-137)
çul batıran : etrafı kirleten
 310

çul ya an : senenein en sıcak ayı

çüç et- : oturmak

çün : için
ç t : çift (X-3)

ç tçü : çiftçi (IV-1)

dabaz : kurde en hastalı ı

dadanma : müptela olma
da ın : da larda a açlarda yeti en küçük kahverengi nohut büyüklü ünde
yemi
d kge : dakika

dalda : gölgesinde
dam : ev
damalı : kareli
damatis : domates
dambıra : sert
daraba : kepenk
dara : tarak

dara - : herhangibir i kar ısında zor durumda olma

dapı : tapu
dartı : tartı
dav an : tav an (XIII-11)
dayima : daima
debbiK : tekme (X-52)
debelenme : yuvarlanma
deble - : yarı mak,kavu mak (XIX-22)
deel : de il (XXI-13)
defçın : küçük o lak tulu u
 311

de irmi : yuvarlak,geni çe
deil : de il
dellal : e yayı ba ırarak satan ki i
delbike : darbuka,müzik aleti
deleme : topaç
dellek : hamamlarda mü terileri yıkayan ki i,tellak
dengeser : sersem
densız : aptal
depı : güre me
deple me : yarı ma,denk olma
derekap : derhal,hemen (V-56)
deyi ik : kadınların çama ır günü giydikleri elbise (XV-53)
deze : teyze
dezzi : teyze
d ne- : dinle

dink : bu dayın kepe inden ayrıldı ı yer

diya : urası
diyne- : dinlemek (VII-12)
doda : dudak (XIX-4)

dollaz : avare,aylak
dolu - : a lamaklı olma

döküntü : vücutta çıkan yara

dölüm : kovanın bir kere dolup bo altılması
dö ek : yatak
dövme : bu dayın kaynatılmadan nemlendirilip dövülmesi
dövmeç : patlıncandan yapılan bi tür yemek
dümbüldek : yerden kaynayan suyun ta ı
dürmük : dürüm
 312

eçen : kadar.(II-73)
eksik : kadın
le : öyle (I-36)

lese : öyleyse (II-26)

elellı den : öylelikle

elim : çocuk oyunu

ellik : eldiven
elipen : kertenkele
elmıhasıl : ilimden yoksul,kızma sitem sözü
elpiklemek : ovalama
emmı : amaca (II-11)
enı : ini
enik : yavru kedi köpek
ente : e ,denk
epeyyi : çok (V-42)
ergen : evli olmayan
ergi : e ri
erin- : ü enme
esalatın : bilerek,kasten
essa : gerçek,do ru (VII-65)

esvap : elbise
e de : i te (XXII-40)
e de : uygun
e8g3 L e,83
e835% L 383@9e, #SSUTTT%$X&
eyal :e
eyan : açık
eyi : iyi (I-33)
eynen : aynen
 313

eyisimi : sözün kısası (III-31)

eyi : küçük kürek (VII-69)
F

fa e : edepsiz

far : felç
farı- : azalmak
fe ır : fakir (IV-10)
fegeT : fakat (XXXII-37)
felan : filan
fenikme : bunalma
fer : parlaklık
fermanlı ebe : devlete ba lı çalı an ebe (XV-80)
fırfırik : düdük
fıranca : oval biçimdeki ekmek küre i
fırt : yudum
fısbo um : sır saklayan,gizli i yapan
fıssik : içten pazarlıklı
filcan : fincan
fin : vinç
firik : yeti kin,ye il nohudun dallarıyla ate te pi irilmesi
fistan : boydan elbise (XV-73)
fi ek : bir paket
forta : volta (XIX-64)

gagırcama : bozulma
gagırda : kuyru un kavrulduktan sonraki bölümü

gala : kale
 314

galın : ba lık parası

gamga : odun parçası
gana - : zor durumda olma

gangırma : zorla eyme

gánne : küçük diken
P : kalp (LIII-17)

garaçı : çingene (LI-49)

gara $ : bocalama

gávaltı : kahvaltı
gáve : kahve
gay ana : yumurtanın ya da pi irilmesi
gayyim : sa lam
geçin- : ölmek
gego : karde (LXIII-1)
gelaa : kale (LV-4)
gelıle- : kalaylamak (IX-47)
gelıçı : kalaylama yapan ki i
gelle : kasa (VI-1)
genefe : kanepe ,divan
geremet : iftira
getmer : saçta pi irilmi bir tür börek
gevaltı : üstü evlerle çevrili geçit
gevende : müzisyen
gever : su kanalı
geyı : kemer
geyit : tasa
gezemmek : balkon
gılba : kıble
gıcı : kıra ı
gıdik : o lak (XLIII-70)
gıjjiK : çok kabarık,kıvırcık
 315

gıllor : yufka ekmek

gını dırma : kendine ba lama

gırtik : biraz
gıtmır : kısa
: çok fazla (XIV-3)
gızzirik : içi pi memi dı ı yanmı olan
gi i : erkek
goga : nakı ipli i
golver- : bırakmak (II-79)
gonta : akli dengesi bozuk

gon ı : kom u
gorrik : kambur insan
göbelek : mantar
göv : gök
göyün : gönlü
gudumlu : u urlu
gullep : dalavere,hile
guncik : kö e
gurrik : e e in küçü ü
gu gana : tencere
guttik : küçük,kısa boylu
guzlaçı : hamile
gülle : bilye
günüz : gündüz

hadı : haydi (III-88)

háft : yedi (LII-45)
h : yabancı

halahala : allah allah (XLII-23)

 316

albır : kalbur

háket : hikaye
hamhesek : olgunla mamı meyve
hamma : ama
hanı : hangi (I-16)
háp : yuvarlak altından yapılmı altın kolye
ap ap : takunya

arar : çuval

arı : arık,su yolu(V-21)

as : marul

a ıl : cıvık hamur

havas : heves
hávla : helva (XV-67)
hazna : su biriktirilen yer
hecer : yeni
heç : hiç (III-10)
hedik : bir çesit sulu yemek (XV-112)
h get : hakikat

helbet : elbet (XVII-72)

helfe : kalfa
hema : ama (XXXVI-28)
herfena : ortakla a yapılan ziyafet
herıf : erkek (III-42)
esida : bir çe it helva

esud : çekemeyen

heyıf : öç
heza : ike
hezen : uzun sırık (XXI-15)
 317

ıra : zayıf ,cılız

ıramke em : karga a

ır anta : yı ın

hır ız :hırsız (VI-1)

ımhıs : parçalama (IV-94)

ırmahı : parça paraça

hırrıiK : zayıf ,cılız

ırtlek : gırtlak

ı ı : zil

ı ır : altın takı (VII-64)

hilanca : salıncak

him : yakın,temel
hindi : imdi (II-77)
hopbıdana : bir anda
hoplama : atlama
ho irik : cilt hastalı ı
hökkeze : oldu undan iri,büyük
hökkiz : cevizin içinin tam olarak çıkması
hölbe : iri gözlü
hölhöllü : evhamlı
höllüg : çocukların altına konulan toprak
ubar : toz

hüsın : susmak (X-39)

I

ırbı : ibrik (I-48)

ır at: tarım i çisi

ı gın :asmaların filizleri
 318

icar : kiralama
ilan : yılan (VII-31)
ilangaç : salıngaç (XV-71)
ilkin : ilk önce (XI-8)
incik : incinme
ipitek : ipotek
ira : uzak

irehen : reyhan (XVII-49)

irin : iltihap
iskemme : sandalye
isgelpin : ayakkabı
isoT : biber (XLIII-95)
issiz : ıssız
i lig : gömlek
i mar : i aret
itegi : ekmek yapılırken unun dökülmemesi için kullanılan bez
izar : kadınların giydi i siyah çar af

káhge : simit
káhge bezi : amerikan bezi
kantarma : kemerli yapı
keçik : ba örtüsü
k f : keyf (XXI-15)

kekre : acımsı tat

keküç : çekiç
kele : ünlem (II-52)
 319

kelep : iplik yuma ı (XV-68)

kemın : kimyon
kepır : bozuk , engebeli yer
keremet : iftira
kerge : üzümün bastı a dönmü hali (XXVII-1)
kerrik : olmamı
keve e : toprak evlerde a aç ve topra a verilen isim
kev : ke f (XX-152)
körefem : dikkatsiz, da ınık
ke ke : elbise fırfırı
'ıllor : özel günlerde yapılan çörek (LII-55)
kibi : gibi (XLIII-13)
kildan : hamamda su konulan kap (XV-29)
ki eleme : kovma
kölge : gölge
köm : yı ın
kömes : kümes (LII-23)
körme : sarmısak tadında bitki (IX-5)
kört : çukur
körtik : çukur
kösegi : yarı yanmı odun
kö ger : ayakkabıcı
köv : köy (XXXIV-1)
köynek : gömlek
köz : cemre
küfTe : köfte (III-25)
külünçe : simit
küncü : susam (XXI-25)
küre : kivre (LII-27)
küsıl : küsme
küt : uyu ma
 320

lal : dilsiz
lallik : dilsiz
l =nTa : lokanta (XLII-34)

löbeT : nöbet (XIII-5)

löhle- : görme

mabal : vebal
mahna : bahane
magat : sedir
ma a : uzun olan mesken
manca : salata
masdıra : çe it
masgan : kiler
maraba : i çi XLII-50)
marama : mendil
margama : havlu
matal : masal
me ni : mani
me sed : maksat (XLIX-51)

melhem : merhem
menent : e (XVII-1)
melevez : uyu uk
melı ule : fikir karma ası

meri : erkek keklik (XLII-62)

mesbah : makbul olan
meses : kalın sopa
mıgla : yemek
 321

mı ırbı : küçük karınca

mı : çivi

mılla : molla
mıllik : kambur
mıraz : murat (1-59)
mısganma- : uyuma
mıtırıb : görgüsüz
mi mi : kayısı (XV46)
möhır :mühür (XIX-24)
mubat : su mu anlamında ikileme (LII-4)
mu ayet : sahip olma (XLIII-1)
muhanat : kötü, hain (XXVI-33)

naca : küçük kesici alet

nacar : marangoz
na ır : sürü (IV-91)

nahna : lahana (XV-26)

nazmal : ba a atılan örtü (LII-49)
n blim : ne yapayım

neçe : ne kadar (XIV-34)

neçelım : nice çok
n dcen : ne yapacaksın

nenecük : bir çe it ot
nesib : nasip
nezelme : incelme
nıkıs : cimri
nidem : ne yapayım (XXI-8)
ninesin : ne yapıyorsun
ninniyen : sana ne
 322

nuggıl : gaga
nurfa : urfa (XLIII-177)

o ınma : kendinden geçme

o la ı : oklava

lım : o lum (XIX-22)

nar : onlar (XX-155)

onnar : onlar
otan- : utanmak (LII-54)
otobos : otobüs
osanma : usanma (VI-58)
ossın : olsun (XI-12)
oo : köpek
oturakçı : kilim halı satılan yer

öfeleme : ovalama
ögü : ön (XLII-41)
öhlez : zayıf
ökse- : özlemek
le : öyle (XXVIII-14)

ölen : ö len (V-42)

öndirik : hastalıklı
ör : ate in küllenmi hali
örgetleme : dolduru a gelme(VII-65)
örtme : avlu (XLIII-102)
öy : ön (XIII-1)
 323

öye : üvey (IX-2)

öylük : önlük

pabrıKa : fabrika (XLII-56)

pabı : terlik (XV-71)
paca : baca(LXV-32)
palli le- : el yordamıyla arama

pambı : pamuk (XV-48)

pánik : bir çe it köfte (XV-37)

parları : far (XLIV-6)
parpazla- : iyi görememe
pasmanta : i e yaramaz
pa a : a abey
patla : olgunla mamı incir

payam : badem
pe ember : peygamber (XLIX-14)

pendır : peynir (XV-68)

persek : sinir
pezzik : lahana kökü
pıça : bıçak (IX-22)

pısgırma : hap ırma

pırtık : terzi kırıntısı
pı o : kedi
pibbiK : doyma (LII-30)
piender : çe me(LII-27)
pilli : küçük
pin : tavuk kümesi
pipirim : semiz otu (XVII-65)
pisi : kedi
 324

pitti : çok gezen

posdal : ayakkabı( LII-10)
pörçüklü : havuç
pu irik : toprak evlerde a aç konulduktan sonra konulanince çamur

s bı : sahibi(XLII-43)

s ba : sabah (XXXIX-21)
s bahnan : sabah (VII-31)
sabıga : asla (XXI-59)
sabın : sabun
sadana : salak
sa : ot(LII2)

sası- : kokmak
savaca : ba bahçe sularının aktı ı kanal

saza : yel

sele : sepet
se eT : saat (XILIV-11)

se re : piknik (XV-58)

semsek : yemek
sete : kalın tahta
seva : dü üne gelenlerin davulcuya verdi i para
eyirdanlık : amme cüzüne geçenlere verilen bah i
sıraca : dokuma büyük heybe
sırpınca : kaygan

sırpma : kayma
simsimi : geceleri ate etrafında oynana erkek oyunu
 325

sitara : ho a gitme
so ım : dürüm( LXVII-115)

s le- : söylemek

surf : tatil
surfa : sofra (XV-53)
susa : su kaba ından yapılan kap

suv : su ( LXI-12)
süllüm : merdiven
sümüt : ince bulgur (II-12)
s rıg : duvak (LII-56)

süyüg : evlerin saçakları (XLVIII-2)

süze % %süzgeç

abıka : asla (XXI-59)

apala : bulgur ve teten yapılan köfte biçiminde yemek

amama : küçük kavun

armıta : beceriksiz
arpa : e arp
arpıdana : bir anda
ebo : ebboy çiçe i
eguga : yaban armudu
le : öyle (X-28)

ellek : sırta alınan yük

elletçi : bedavacı
endik : kalabalık
avga : apka (LI-37)
eyird : çırak (IV-41)
ıl ın : iddetli ya ı
 326

ıllo : kıyafeti düzgün olmayan

ibbi : düzensiz
ibik : göz kapa ı
or su : tadı acı olan su
orti li : süslü
uga : pestilin altıya katlanmı hali
üe : i e (LXI-7)

Ta : da (LXII-63)
taga : gömme raf (XVII-48)
ta ar : kö kerlerin içinde deri ıslattıkları kap
ta t : yaz mevsiminde damlara kutulan kanepe (III-11)

tamatis : domates
tapanla- : ezmek
ta gala : tela
tava : güveç
teltik : söylenmesi zor olan
tendür : tandır
tene : tane,adet
tenk :e , benzer (XLIII-94)
tesmekeriye : tesadüfen
te ı : iplik yapmaya yarayan alet
te t : büyük bakır le en (XV-11)
tentene : dantel
tentün : ara sıra
tılsım : sihir
tırampa : trampet
tirintaz : temiz
tır ik : domates ve patlıcandan yapılan yemek
 327

tirrek : her eyi be enmeyen

tiskinme : tiksinme
titneme : azarlama
to tor : doktor (IV-74)

tol : dü ün (V-77)
tolat suyu : çama ırın durulama suyu (XV-18)
tommıs : temmuz (III-19)
tommızlan : siyah böcek (X-6)
toP : elbiselik kuma (LXI-2)
topala : yuvarlak

top ana : ekmek

totiksiz : akılsız
toy : dü ün
tu ı : tavuk (LXII-3)

tuvar : duvar (XIX-7)

ujla : keskinlemek (L-16)

uyıntı : tembel

uy ı<a ı : uku (XV-41)

ur ın : gizlice
usıbı u u : yusufçuk ku u

uy ı : uyku

uyız : özelli i olmayan

 328

sıfI : yusufu (XXXII-135

üyıd- : ö ütmek (XIV-41)

velesbit : bisiklet
vetenner : veriner (XX-50)
vırccik : ezilmi bitki kökü
vırçik : bitki kökü
vicivici : birçe it tatlı

yaban : kır, ova

yalanız : yalnız (XLII-1)
yampı : yan
yangı : yalnı
yarımbo ım : az kala,nerdeyse
yarpız : dere otu
yassın : yatsı vakti (XX-29)
yayan : yaya (XVII-29)
yazma : ba örtüsü
yelincek : hafif
yendi : indi (XLIII-88)
yenilcek : tarladaki su yolu
yeniteden : yeniden
yeri meyen : büyümeyesin anlamında beddua
yermeti : minder
 329

yu a : ince (XXI-43)

yutız- : yenilmek

za al : tembel
zahire : kı lık yiyecek
za lanma : alaya alma
zaringil : muzdarip
zate : zaten (XL-7)
zehmeri : zemheri
ze bıl : zar (I-7)

zerzembe : karanlık çukur yer

zeyrat : ziyaret
zıl a : zeliha (XXXII-200)
zıpır : cahil, görgüsüz
zobı : hantal
zobbik : çıkntı
zobpa : sopa(II-15)
zollo : yaramaz, kaba saba
zuga : sokak (XI-13)

zumzu : yumruk
 330

KAYNAKÇA

Adıyaman Yıllı ı;(1994); Ça da Hizmetler Yay. Adıyaman

AKAR, Mehmet; (2005); nsanlı ın Kültür Mirası Adıyaman,Peri Yay.
Adıyaman
AKIL, M.Re at,; (2000); Adıyaman, Bitirme Tezi, Gaziantep Üniversitesi,
Gaziantep
AKSOY, Ömer Asım; (1945); Gaziantep A zı 1, brahim Horoz Basımevi,
stanbul
ALTUN, Mustafa ;(2004)Türk Atsözleri Üzerine Sentatik bir nceleme,
Akademik Ara tırmalar Dergisi (Journal of Academic Studies) Mayıs-Temmuz
2004 S.21

BANGUO LU Tahsin;(2004); Türkçenin Grameri, TDK. Yay. Ankara

BAYHAN, Ahmet Ali; (2000); “Adıyaman li ve lçelerinde Yüzey
Ara tırmaları", Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi
Bölümü, Erzurum
B LGEG L, Kaya;(1984); Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yay.. stanbul
BURAN, Ahmet; (1996); Anadolu A ızlarında isim Çekim ( h l) Ekleri,
TDK. Yay. Ankara
BURAN, Ahmet;(1997); Keban, Baskil ve A ın Yöresi A ızları, TDK.
Yay.Ankara
CAFERO LU, Ahmet; (1958); ”Anadolu A ızlarında ç Ses Ünsüz
Benze mesi”, TDAY Belleten, stanbul
CAFERO LU, Ahmet; (1964); “Anadolu ve Rumeli A ızlarında Ünlü
De i meleri”, TDAY Belleten, stanbul
CAFERO LU, Ahmet; (1971); “Türkçede”v” Morfemi”, Edebiyat Fakültesi
Basımevi, stanbul
CAFERO LU, Ahmet; (1995); ”Anadolu A ızlarında Metathese Geli mesi”,
TDAY Belleten, stanbul
 331

CAFERO LU Ahmet; (1995); Anadolu lleri A ızlarından Derlemeler-Van,

Bitlis, Karaköse, Eski ehir, Bolu ve Zonguldak lleri-, TDK Yay.Ankara
ÇA LAYAN, Aziz;(1967), Adıyaman Tarihi, Deniz Matbaası, Adıyaman
DEM R, Nurettin;(1999); “A ız Ara tırmalarında Derleme Teknikleri”, A ız
Ara tırmaları Bilgi öleni, TDK (9 Mayıs 1997) Ankara
Ekonomik ve Ticari Durum Raporu;(2005); Adıyaman
ERC LASUN, Ahmet Bican,;(1999); “A ız Ara tırmalarında Kullanılacak
Transkripsiyon aretleri”, A ız Ara tırmaları Bilgi öleni, TDK (9 Mayıs1997)
Ankara
EREN, Hasan;(1960); “Türkçede –mm>-mb Dıssımılatıon’u”, TDK Ankara
EREN, Hasan; (1995); “Türk Dillerinde Metathese”, Türk Dili Ara tırmaları,
Ankara
EREN, Emin; (1997); Zonguldak-Bartın-Karabük lleri A ızları, TDK Yay.
Ankara
ERG N, Muharrem;(1993); Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay.Ankara
ERTEN, Münir; (1994); Diyarbakır A zı, TDK Yay.Ankara

GEMALMAZ, Efrasiyap; (1999); A ız Bilimi Ara tırmaları Üzerine

Genellemeler, A ız Ara tırmaları Bilgi öleni (9 Mayıs 1997), TDK. Yay. Ankara
s.4-13
GENCAN, Tahir Nejat; (2001); Dilbilgisi, Ayraç Yayınevi, Ankara
GÜLENSOY, Tuncer; (1979); “Türk Fonetik Transkripsiyonu Üzerine”,
Türkoloji Dergisi
GÜLENSOY, Tuncer;(1993); Do u ve Güneydo u Anadolu Üzerinde
Dü ünceler, Ankara
GÜLENSOY, Tuncer; (1998); Kütahya ve Yöresi A ızları, TDK Yay.Ankara
GÜLENSOY Tuncer – ALKAYA Ercan;(2003); Türkiye Türkçesi A ızları
Bibliyografyası, Akça Yayınevi, Ankara
GÜLSEV N, Gürer;(2002); U ak li A ızları, TDK Yay. Ankara
GÖKDEN Z, Ömer Faruk; (2006); 262 Numaralı Hısn-ı Mansur (Adıyaman)
Kadı Sicilinin Transkripsyonu ve De erlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi,
Kahramanmara
 332

HAFIZ, Nimetullah; (1985), “Kosova Türk A ızlarında “k>ç” ve “g>c Ünsüz

De i meleri”, Be inci Milletler Arası Türkoloji kongresi TD (23-28 Eylül1985)
stanbul
HENG RMEN, Mehmet; (1998); Türkçe Dilbilgisi, Engin Matbaası, Ankara

LHAN, Nadir; (2005); “Türkçede Olumsuzluk”, Karaman Dil Kültür ve

Sanat Dergisi, TBMM Basımevi, Ankara s.271-279
LHAN, Nadir- YAVUZ, Serdar (2006); “Karakeçililer ve Karakeçili A zında
kincil Uzun Ünlüler”, Do u Anadolu Bölgesi Ara tırmaları, Elazı
zol Derne i Dergisi;(2007); Karde ler Ofset, Adıyaman

KAFESO LU, brahim; (1998); Türk Milli Kültürü, Ötüken Yay. stanbul

KARAHAN, Leyla; (1996); Anadolu A ızlarının Sınıflandırılması, TDK.

Yay. Ankara
KARAHAN, Leyla;(1999); Türkçede Söz Dizimi -Cümle Tahlilleri-, Akça ,
Ankara
KARASOY, Yakup-ORHAN, Yavuz-Ahmet ,KAYASANDIK-Bekir,
D REKÇ ;(2001); Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, Konya
KORKMAZ, Zeynep ;(1960); “Türk Dilinde +çe eki ve Bu Ekle Yapılan sim
Te killeri Üzerine Bir Deneme”, DTCF, Ankara
KORKMAZ, Zeynep;(1960); “Türkçede –acak/-ecek Gelecek Zaman (Futurum)
Ekinin Yapısı Üzerine”, DTCF, Ankara
KORKMAZ, Zeynep;(1962), “uçun, üçün, için, vb. Çekim Edatlarının Yapısı
Üzerine”, TTK, Ankara
KORKMAZ, Zeynep;(1971), “Eski Anadolu Türkçesinde Asli Ünlü ( Vocal)
Uzunlukları”, DTCF, Ankara
KORKMAZ, Zeynep;(1971); “Anadolu A ızlarını Etnik Yapı ile li kisi Sorunu”
TDAY, Ankara
KORKMAZ, Zeynep,(1992); Gramer Terimleri Sözlü ü,TDK Yay.Ankara
KORKMAZ, Zeynep;(1994); Nev ehir ve Yöresi A ızları Ses Bilgisi
(Fonetik),TDK. Yay. Ankara
KORKMAZ, Zeynep;(1995); “Batı Anadolu A ızlarında Asli Vokal Uzunlukları
Hakkında”, Türk Dili Ara tırmaları, Ankara
 333

KORKMAZ Zeynep;(2003); Türkiye Türkçesi Grameri, TDK Yay.Ankara

KÖ KER, Ziya;(1999); Suya Batan Güne , Mat. Yapım. Adıyaman
KÜRKÇÜ, Ahmet Edip;(1991); Urfa A zı, TDK Yay. Ankara
NAK PO LU, Sadi;(2001); Adıyaman Yöresi ve A ızları, Hamle Gazete ve
Matbaacılık, Ni de
ORHONLU, Cengiz;(1987; Osmanlı mparatorlu u’nda A iretlerin skanı,
Eren Yay. stanbul
ÖZÇEL K, Sadettin;(1997); Urfa Merkez A zı, TDK Yay. Ankara
SA IR, Mukim;(1995); Erzincan Yöresi ve A ızları, TTK Yay. Ankara
SA IR, Mukim; (1999); “A ız Çalı malarında Çeviriyazı”, A ız Ara tırmaları
Bilgi öleni, TDK (9 Mayıs1997) Ankara
SUCU, Mustafa;(1985); Adıyaman li ve lçeleri, Bugün Ajans Basım, Adana
SÜMER, Faruk; (1999); O uzlar ( Türkmenler), TDAY, stanbul
TA DEM R, Mehmet;(1999); 16.yy.da Adıyaman ( Behisni, Hısn-ı Mansur,
Gerger ve Kahta) Sosyal ve ktisadi Tarihi, TTK, Ankara

T MURTA , Faruk K.; (1981); Eski Türkiye Türkçesi, stanbul Üni. Edb.
Fak. Yay, stanbul
TOPARLI, Recep-Turan, KARATA -Hanifi, VURAL;(1994); Türk Dili,
Seyran Yay.,Sivas
TOPDEM R, Ramazan; (1996); Adıyaman Yöresinin Atasözleri ve Deyimleri,
Özdal Ofset, Adıyaman
TURAN, Osman;(2001); Do u Anadolu Türk Devletleri, Bo aziçi Yay.
stanbul
ÜSTÜNER, Ahat;(2000); Anadolu A ızlarında Sıfat-Fiil Ekleri,TDK
Yay.Ankara
YA IMLI, Akil; (2000); Adıyaman A zı ve Kültürü, Özgül Ofset, Adıyaman
 334

NTERNET ADRESLER

http://www. angelfire.com/ tn3/ tahir/ trk26b.hml

http://www.muhsinbozkurt.net/ turkiyegerçegi/ O uzHan.htm
http:// www.kenthaber.com/IIDetay.aspx?/D=3
http://www.sosyalbilimler.org./default.asp?inc=makale&id=22
http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi2/makale/akar.pdf
http:// www.turkishsutudies.net/dergi/cilt1/sayı3/güne erdem.pdf
http:/ www.turkoloji.cu.edu.tr/Dilbilim/Muharrem ocalana ızbili im.pdf
http:/ www.kutuphane.ksu.edu.tr/e-tez/sbeT00547/Omer Faru Gokdeniz tez.pdf
http:/ www.zeykoyu.com./zeydili
http:/ www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/62pdf
http:/ www.gergerim.com
http:/ www.kahtanet.com
http:/ www.kenthaber.com
Ahmet BURAN “Ça da Türk Yazı Dillerinde ve Türkiye Türkçesi A ızlarında kincil Uzun Ünlüler”
http://turkoloıi.cu.edu.tr/CAGDAS%20LEHCELERI/ahmer_buran_turk_yazi_dilleri_uzunluklar
http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi5/sayipdf/akcatasahmet/
http://turkoloji.cu.edu.tr/D LB L M/tekin_01.pdf.
 335

ÖZ GEÇM

1979 yılında Adıyaman’da do mu um. lk ve orta ö renimimi Adıyaman’da

tamamladım. 1996 yılında Ni de Üniversitesi E itim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı
Ö retmenli i bölümünü kazandım. 2000 yılında mezun oldum. Aynı yıl Adıyaman
Menderes lkö retim Okulunda göreve ba ladım. 2005 yılında Fırat Üniversitesi’nin
açmı oldu u yüksek lisans sınavını kazanarak e itimime burada devam ettim. Halen
Adıyaman Menderes lkö retim Okulunda Türkçe ö retmeni olarak görevimi
sürdürmekteyim.