Öğrenci No Dönem Güz 2022

Ad-Soyad Tarih 17 Ocak 2023

Ders MAT1161 Soyut Matematik Sınav Final
Dersi Veren Mehmet Emin KÖROĞLU Süre 100 dk.

Tam puan alabilmek için cevaplarınızı tüm detayları ile vermeniz gerekir.

Soru S1 S2 S3 S4 Toplam
Sonuç

(S1) [28 puan] A = {2, 3} ve B = {2, 3, 5, 6, 7, 11, 12, 35, 385} olmak üzere, A × B kümesi üzerinde tanımlanan
R = {((a, b), (c, d)) ∈ (A × B) × (A × B) : a|c ve b|d} ⊂ (N × N) × (N × N) kümesini ele alalım.
R bağıntısı bir kısmi sıralama bağıntısı mıdır? Öyle ise R bağıntısının Hasse diyagramını çiziniz ve
bu bağıntıya göre A × B kümesinin minimal, minimum, maksimal, maksimum, infimum ve supremum
elemanlarını bulunuz, öyle değilse bu bağıntının kısmi sıralama bağıntısı olmadığını ispatlayınız.
R bağıntısı; yansıyan, ters-simetrik ve geçişmeli olduğundan bir kısmi sıralama bağıntısıdır.
R bağıntısının A × B kümesi üzerindeki Hasse diyagramı aşağıdaki gibidir.
(2,12) (2,385) (3,385) (3,12)

(2,6) (2,35) (3,35) (3,6)

(2,2) (2,3) (2,5) (2,7) (2,11) (3,11) (3,7) (3,5) (3,3) (3,2)

Figure 1: R bağıntısının Hasse diyagramı

A × B kümesinin R bağıntısına göre minimal, minimum, maksimal, maksimum, infimum ve supremum

elemanları aşağıdaki gibidir.
Minimal: (2, 2) , (2, 3) , (2, 5) , (2, 7) , (2, 11) , (3, 2) , (3, 3) , (3, 5) , (3, 7) ve (3, 11)
Minimum: Yok
Maksimal: (2, 12) , (2, 385) , (3, 12) ve (3, 385)
Maksimum: Yok
İnfimum: (1, 1)
Supremum: (6, 1540)
(S2) [24 puan] Aşağıdaki önermelerin her biri ya doğru ya da yanlıştır. Her bir önermenin doğru mu yanlış
mı olduğunu belirtiniz; doğru ise ispatlayınız, yanlış ise çürütünüz.
A ve B evrensel bir kümenin alt kümeleri olsun.
(a) [12 p] A − (A − B) = A ∩ B
Bu önerme doğrudur. A ve B evrensel bir kümenin alt kümeleri olsun. A − (A − B) = A ∩ B
olduğunu göstermek için A − (A − B) ⊆ A ∩ B ve A ∩ B ⊆ A − (A − B) olduğunu gösterelim.
x ∈ A − (A − B) olsun. Bu durumda x ∈ A ve x ∈ / (A − B) dir. x ∈ (A − B) olması için gerek
ve yeter koşulun x ∈ A ve x ∈ / B olduğunu biliyoruz. x ∈/ (A − B) olduğundan x ∈ / A veya x ∈ B
sonucuna ulaşırız. Bununla birlikte x ∈ A olduğunu biliyoruz ve sonuç olarak x ∈ B olur. Bu da
x ∈ A ve x ∈ B olduğu anlamına gelir. Yani x ∈ A ∩ B ve buradan A − (A − B) ⊆ A ∩ B.
Şimdi y ∈ A ∩ B olsun. Buradan y ∈ A ve y ∈ B olur. y ∈ (A − B) olması için gerek ve yeter koşul
y ∈ A ve y ∈ / B olmasıdır. O halde, y ∈
/ (A − B) olması için gerek ve yeter koşul y ∈
/ A veya y ∈ B
olmasıdır. y ∈ B olduğundan y ∈ / (A − B) sonucuna ulaşırız ve buradan y ∈ A ve y ∈ / (A − B) olur.
Buradan y ∈ A ∩ B ise y ∈ A − (A − B) olur. Yani A ∩ B ⊆ A − (A − B).
Sonuç olarak, A − (A − B) ⊆ A ∩ B ve A ∩ B ⊆ A − (A − B) olduğundan A − (A − B) = A ∩ B.□
(b) [12 p] A ⊆ B ise A ∩ B = ∅
Bu önerme doğrudur. A ve B evrensel bir kümenin alt kümeleri olsun. İlk olarak, dolaylı ispat
yoluyla A ⊆ B ise A ∩ B = ∅ olduğunu gösterelim. Şöyle ki, A ∩ B ̸= ∅ ise A ⊈ B olduğunu
göstereceğiz. Kabul edelim ki A ∩ B ̸= ∅ olsun. Bu durumda A ⊈ B olduğunu göstermek için en az
bir x elemanı için x ∈ A ve x ∈/ B olduğunu göstermemiz gerekir. A ∩ B ̸= ∅ olduğundan en az bir
x ∈ A ∩ B vardır. Buradan x ∈ A ve x ∈ B olur. x ∈ B ise x ∈ / B olur. Sonuç olarak, x ∈ A ve
x∈ / B olduğundan A ⊈ B.□
(S3) [24 puan] Aşağıda verilen fonksiyonların her birinin bir eşleme olup olmadığını ispatlayınız. Eğer eşleme
ise tersini bulunuz.
(a) [8 p] f : Z × Z+ −→ Q, f (p, q) = pq .
Birebirlik: (1, 1), (2, 2) ∈ Z × Z+ için f (1, 1) = 1 = f (2, 2) olduğundan f fonksiyonu birebir
değildir.
Örtenlik: Her pq ∈ Q için f (p, q) = pq olacak şekilde (p, q) ∈ Z × Z+ vardır. O halde f fonksiyonu
örtendir.
Eşleme: f fonksiyonu birebir olmadığından bir eşleme değildir. Dolayısıyla ters fonksiyonu yoktur.□
(b) [8 p] g : R × R −→ R × R, g(x, y) = (x + y 2 , 2y) .
Birebirlik: (x1 , y1 ) , (x2 , y2 ) ∈ R × R için g (x1 , y1 ) = g (x2 , y2 ) ise 2y1 = 2y2 ve buradan y1 = y2
olur. Ayrıca x1 − y12 = x2 − y22 olduğundan x1 = x2 dir. Buradan (x1 , y1 ) = (x2 , y2 ) bulunur. Yani g
fonksiyonu birebirdir.
Örtenlik: Her (z, w) ∈ R × R için g (x, y) = (z, w) olacak şekilde (x, y) ∈ R × R bulmalıyız.
g (x, y) = (z, w) = x + y 2 , 2y

2
olduğundan w = 2y ⇒ y = w/2, ve buradan x = z − w4 olur. O halde

w2 w w2 w2 w
   
g z− , = z− + , 2. = (z, w).
4 2 4 4 2
g fonksiyonu örtendir.
Eşleme: g fonksiyonu birebir ve örten olduğundan bir eşlemedir. Ters fonksiyonu
w2 w
 
−1
g (z, w) = z − ,
4 2
dir.□
(c) [8 p] h : Z × Z −→ Z × Z, h(x, y) = (x + y 2 , 2y) .
Birebirlik: (x1 , y1 ) , (x2 , y2 ) ∈ Z × Z için h (x1 , y1 ) = h (x2 , y2 ) ise 2y1 = 2y2 ve buradan y1 = y2
olur. Ayrıca x1 − y12 = x2 − y22 olduğundan x1 = x2 dir ve (x1 , y1 ) = (x2 , y2 ) bulunur. Yani h
fonksiyonu birebirdir.
Örtenlik: h fonksiyonu örten değildir. Örneğin (0, 1) ∈ Z × Z için h (x, y) = (x + y 2 , 2y) = (0, 1)
olacak şekilde (x, y) ∈ Z × Z yoktur. Çünkü h (x, y) = (x + y 2 , 2y) = (0, 1) olursa 2y = 1 ve buradan
y = 21 ∈
/ Z olduğundan h (x, y) = (0, 1) olacak şekilde (x, y) ∈ Z × Z yoktur.
Eşleme: h fonksiyonu örten olmadığından bir eşleme değildir. Dolayısıyla ters fonksiyonu yoktur.□
(S4) [24 puan] Aşağıdaki önermelerin her biri ya doğru ya da yanlıştır. Her bir önermenin doğru mu yanlış
mı olduğunu belirtiniz; doğru ise ispatlayınız, yanlış ise çürütünüz.
Kabul edelim ki A bir küme ve f : A −→ A birebir bir fonksiyon olsun.
(a) [12 p] Eğer A sonlu ise f örten olur.
Bu önerme doğrudur. Önermenin doğru olduğunu ispatlamak için olmayana ergi ispat yöntemini
kullanalım. Kabul edelim ki f örten olmasın. Bu durumda en az bir x0 ∈ X elemanı f fonksiyonunun
görüntü kümesinde olmaz. Y = X−{x0 } olmak üzere f ile aynı kurala sahip g : X → Y fonksiyonunu
düşünelim. f birebir olduğundan g fonksiyonu da birebir olur. Fakat |X| = m olarak alınırsa
|Y | = m − 1 dir. Yani, |Y | < |X|. Güvercin yuvası ilkesinden g : X → Y birebir olamaz. Bu ise
çelişkidir. O halde f örtendir.□
(b) [6 p] Eğer A sayılamaz ise f örten olur.
Bu önerme yanlıştır. Örneğin, X = R+ olmak üzere f : R+ → R+ , f (x) = x + 1 fonksiyonu
birebirdir. Fakat f (x) = 1 olacak şekilde x ∈ R+ yoktur. Yani, bu şekilde tanımlanan f fonsiyonu
örten değildir.□
(c) [6 p] [0, 2) ile [5, ∞) kümeleri aynı kardinaliteye sahiptir.
10
Bu önerme doğrudur. f : [0, 2) → [5, ∞) , f (x) = 2−x fonksiyonu bir eşleme olduğundan |[0, 2)| =
|[5, ∞)| dir.
10 10
Birebirlik: x, y ∈ [0, 2) için f (x) = f (y) ise 2−x = 2−y ve buradan x = y olur. Yani f fonksiyonu
birebirdir.
Örtenlik: Her b ∈ [5, ∞) için f (x) = b olacak şekilde x = 2 − 10 b
∈ [0, 2) vardır. O halde f
fonksiyonu örtendir.