9.

Sınıf Matematik
1 MANTIK - 1 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
1
MANTIK
Mantık, doğru düşünce için nasıl düşünülmesi gerektiğine dair ilke ve 3
Doğruluk değerleri aynı olan iki önermeye denk önermeler denir. p önermesi q
kuralları araştıran bir disiplindir. İnsana serbest düşünme ve
önermesine denk ise p q, p önermesi q önermesine denk değil ise “p q” ile gösterilir.
düşündüklerini anlaşılır bir şekilde ifade etme imkânı sağlar. Zihni
yanlışlıklardan koruyan mantık, aynı zamanda kişiye ispat edilenle
edilemeyeni ayırma becerisi kazandırır.
ÖRNEK - 3
Yaşadığı dönem ve öncesine ait mantık bilgisi ile kurallarını sistemli bir
şekilde ilk kez Yunan filozofu Aristoteles (Aristo) ortaya koymuştur. Aşağıda verilen önermelerden birbirine denk olanları bulunuz.

om
Aristo günümüzde klasik mantığın kurucusu olarak bilinir.
p : ’’5 - 3 =3 - 5 tir.’’
Sembolik mantık, klasik mantığın sembolleştirilmiş biçimidir. q : “Dünya Güneş’ten büyüktür.’’
Günümüzde kullanılan sembolik mantık konusundaki ilk sistemli r : ’’-7 tam sayıdır.’’
çalışmalar Alman filozofu G. W. Leibniz (1646-1716) tarafından s : ’’ En büyük asal rakam 7 dir.’’
yapılmıştır.
Sembolik mantık günümüzde hem doğru düşünmenin bir yolu hem de ÇÖZÜM
matematiğin tüm dünyadaki ortak dilidir.
p ve q önermeleri yanlış olduğundan doğruluk değerleri 0 dır. Dolayısıyla p ve q
Önermeler önermeleri denk önermelerdir ve p q olarak gösterilir.
r ve s önermeleri doğru olduğundan doğruluk değerleri 1 dir. Dolayısıyla r ve s önermeleri
1
Doğru ya da yanlış kesin bir hüküm (yargı) bildiren ifadelere önerme adı verilir. denk önermelerdir ve r s olarak gösterilir.

.c
Matematikte önermeler genellikle p, q, r, s gibi küçük harflerle gösterilir.

4
ÖRNEK - 1 Önermelerin doğruluk değerlerinin gösterildiği tabloya doğruluk tablosu denir.

Aşağıdaki ifadelerden hangilerinin bir önerme olduğunu ur

bulunuz ve bu önermelerin doğruluk durumlarını inceleyiniz. ÖRNEK - 4
a) Bir ay otuz iki gündür. p önermesinin doğruluk tablosunu oluşturunuz.
b) Selimiye Camii Edirne’dedir.
c) Ödevini yaptın mı? ÇÖZÜM
ç) İyi akşamlar!
d) 1001 bir asal sayıdır. p önermesinin 2 farklı doğruluk durumu vardır ve tablosu aşağıdaki gibidir.
p
ud
ÇÖZÜM
1 p doğru
a, b ve d maddelerinde verilen ifadeler doğru ya da yanlış kesin bir hüküm bildirdiğinden
0 p yanlış
birer önermedir. a ve d önermesi birer yanlış hüküm bildiren önerme, b önermesi ise
doğru hüküm bildiren bir önermedir. c ve ç maddelerinde verilen ifadeler bir hüküm
bildirmediğinden önerme değillerdir. ÖRNEK - 5

p ve q önermeleri için doğruluk tablosu oluşturunuz.

2
Bir önermenin doğru ya da yanlış olmasına, o önermenin doğruluk değeri denir. ÇÖZÜM
tb

Bir önerme doğru ise doğruluk değeri D veya 1 ile yanlış ise Y veya 0 ile gösterilir.
Bir p önermesi doğru bir önerme ise “p 1“ , yanlış bir önerme ise “p 0” şeklinde p önermesinin 2, q önermesinin 2 farklı doğruluk değeri olduğundan p ve q önermelerinin
gösterilir ve “p önermesi 1 e denktir. ” ya da “ p önermesi 0 a denktir. ” şeklinde 2 x 2 =22 =4 farklı doğruluk durumu vardır. Önermelerin doğruluk tablosu aşağıdaki
okunur. gibidir.

p q
1 1 p doğru iken q doğru
ÖRNEK - 2
p doğru iken q yanlış
no

1 0
Aşağıdaki önermelerin doğruluk değerlerini bulunuz. 0 1 p yanlış iken q doğru
p : ‘‘7 tek sayıdır.’’ 0 0 p yanlış iken q yanlış
q : ‘‘İki basamaklı en büyük doğal sayı 99 dur.’’
r : ‘‘24 > 42 tür.’’
ÖRNEK - 6
s : ‘‘Üçgenin iç açılarının ölçüleri toplamı 360 derecedir.’’
t : ‘‘En küçük doğal sayı 0 dır.’’ p, q ve r önermeleri için doğruluk tablosu oluşturunuz.

ÇÖZÜM ÇÖZÜM
p q r
“7 tek sayıdır.’’ hükmü doğru olduğundan p önermesinin doğruluk değeri 1 dir. p 1 Her önermenin 2 farklı doğruluk değeri olduğundan
verilen üç önerme için 2 x 2 x 2 =23 = 8 farklı 1 1 1
olarak gösterilir.
‘İki basamaklı en büyük doğal sayı 99 dur.’’ hükmü doğru olduğundan q önermesinin doğruluk durumu vardır. Önermelerin doğruluk tablosu 1 1 0
doğruluk değeri 1 dir. p 1 olarak gösterilir. yandaki gibidir 1 0 1
24 = 42 olduğundan r önermesi yanlış hüküm belirtir. r önermesinin doğruluk 1 0 0
değeri 0 dır. r 0 olarak gösterilir. 0 1 1
Üçgenin iç açılarının ölçüleri toplamı 180 derece olduğundan s önermesi
0 1 0
yanlış hüküm belirtir. s önermesinin doğruluk değeri 0 dır. s 0 olarak gösterilir.
‘En küçük doğal sayı 0 dır.’’ hükmü doğru olduğundan t önermesinin doğruluk değeri 0 0 1
1 dir. t 1 olarak gösterilir 0 0 0
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 2 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
2
Önermeler (Devam) Bileşik Önermeler
5
n farklı önermenin birbirine göre 2n tane doğruluk durumu vardır.
İki veya daha fazla önermenin ‘‘ve’’, ‘‘veya’’, ‘‘ya da’’, ‘‘ise’’, ‘‘ancak ve
ancak’’ gibi bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla elde edilen yeni
ÖRNEK - 7 önermeye bileşik önerme denir.

5 farklı önermenin birbirine göre kaç farklı doğruluk durumu ‘‘ve’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermeler

om
olduğunu bulunuz. p ile q önermelerinin ‘‘ve’’ bağlacı ile bağlanmasından oluşan
bileşik önermeye, p ve q bileşik önermesi denir ve bu önerme
ÇÖZÜM p q biçiminde gösterilir.
p q bileşik önermesinin doğruluk değeri; p ile q önermelerinin
5 farklı önermenin 25 =32 farklı doğruluk durumu vardır. her ikisi de doğru iken doğru, diğer durumlarında ise yanlıştır.

p ve q önermeleri için p q önermesinin doğruluk tablosu

6 aşağıdaki gibidir.
Bir önermenin hükmünün değiştirilip yerine olumsuzunun kullanılması ile elde edilen
önermeye ilk önermenin değili (olumsuzu) denir. p önermesinin değili p’ veya p ile p q p q
gösterilir. 1 1 1

.c
p önermesi doğru ise doğruluk değeri 1 dir ve p’ önermesinin doğruluk değeri 0 dır. p 1
1 0 0
ise p‘ 0 ile gösterilir.
0 1 0
Bir önermenin değilinin değili önermenin kendisine denktir. [(p’)’ p] 0 0 0
Bu özelliğin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir ve bağlacı “ ”
sembolü ile
p p’ (p’)’
1
0
0
1
1
0
1’
0‘
0
1
ur ÖRNEK - 10
gösterilir.

“Mert ve Utku birlikte sinemaya gitti.” ifadesindeki olası

(1’)’ 1 durumların doğruluğunu ya da yanlışlığını inceleyiniz.
(0’)’ 0
ÖRNEK - 8 a) p : “Antalya ili Akdeniz Bölgesi’ndedir.’’
b) q : “Bir hafta 6 gün değildir.’’
Aşağıda verilen önermelerin değilini bulunuz. c) r : “2 sayısı 10 dan küçüktür.’’
ud
a) p : “Antalya ili Akdeniz Bölgesi’ndedir.’’
b) q : “Bir hafta 6 gün değildir.’’ ÇÖZÜM
c) r : “2 sayısı 10 dan küçüktür.’’
Sinemaya yalnız Mert’in gidip Utku’nun gitmemiş olması yanlış,
Yalnız Utku’nun gidip Mert’in gitmemiş olması yanlış,
ÇÖZÜM
Hiçbirinin gitmemiş olması yanlış,
a) p’ : “Antalya ili Akdeniz Bölgesi’nde değildir.’’ Utku ile Mert’in birlikte gitmiş olması doğru bir ifade belirtir.
b) q‘ : “Bir hafta 6 gündür.’’
c) r’ : “2 sayısı 10 dan büyük veya 10 a eşittir.
tb

ÖRNEK - 11
p : “2 < 5 tir.”
ÖRNEK - 9
q : “(-2)3 > -4 tür.”
Aşağıda verilen önermelerin değilini bulunuz. Önermeleri için p q önermesini yazıp önermenin doğruluk
değerini bulunuz.
a) p : ”-6 + 11 = 5 tir.”
b) q’ : ”-3 > 6 dır.”
ÇÖZÜM
no

c) s : ’’3 ≤ 2 dir.
p q: “2 < 5 ve (-2)3 > -4 tür.” şeklinde yazılır.
ÇÖZÜM p 1 ve q 0 olduğundan p q 1 0 0 olur.
a) p’ : ”-6 + 11 ≠ 5 tir.”
b) q : ”-3 ≤ 6 dır.”
ÖRNEK - 12
c) s‘ : ’’3 > 2 dir.’’
a) 1 (0 1) b) (1’ 0) 1 c) (1 1) (0’ 1)

ÇÖZÜM
ALIŞTIRMA a) 1 (0 1) 1 0 0
Aşağıdaki önermelerin olumsuzlarını yazınız. b) (1’ 0) 1 (0 0) 1 0 1 0
c) (1 1) (0’ 1) 1 (1 1) 1 1 0
a) p : ‘‘Fındık üretiminde Türkiye dünya birincisidir.”
b) q : ‘‘3x + 5 > -2 ifadesini sağlayan en küçük x tam sayı değeri
-3 tür.’’
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 3 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
3
“ve’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermelerin Özellikleri

1. Tek Kuvvet Özelliği ÖRNEK - 14

Her p önermesi için p p p dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile “Matematik öğretmeni Tuğba Hanım’ın öğrencilerine sorduğu
gösterimi aşağıdaki gibidir. soruyu Eylül veya Yağız cevaplamıştır.” ifadesindeki olası
p q p q durumların doğruluğunu ya da yanlışlığını
inceleyiniz.
1 1 1

om
0 0 0 ÇÖZÜM

2. Değişme Özelliği Soruyu yalnız Eylül’ün cevaplayıp Yağız’ın cevaplamamış olması

doğru,
Her p, q önermesi için p q q p olur. Bu özelliğin doğruluk tablosu Yalnız Yağız’ın cevaplayıp Eylül’ün cevaplamamış olması doğru,
ile gösterimi aşağıdaki gibidir. Her ikisinin de cevaplamış olması doğru,
Her ikisinin de cevaplamamış olması yanlış bir ifade belirtir
p q p q q p
1 1 1 1 ÖRNEK - 15
1 0 0 0
0 1 0 0 Aşağıdaki ifadelerin doğruluk değerlerini bulunuz.

.c
0 0 0 0 a) 1 1
p q q p b) 0 1) 1
c) (r 0) r
d) (1 0) (0 r)
3. Birleşme Özelliği
Her p, q, r önermesi için (p q) r p (q r) dir. Bu özelliğin doğruluk
tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
ur ÇÖZÜM

a) 1 1 1
p q r p q q r (p q) r p (q r) b) 0 1) 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 c) (1’ 0) 1’ (0 0) 0 0 0 0
1 1 0 1 0 0 0 d) (1 0) (0 1’) 1 (0 0) 1 0 0
1 0 1 0 0 0 0
ud
1 0 0 0 0 0 0
0 1 1 0 1 0 0
0 1 0 0 0 0 0 “veya’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermelerin Özellikleri
0 0 1 0 0 0 0 1. Tek Kuvvet Özelliği
0 0 0 0 0 0 0
Her p önermesi için p p p dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile
(p q) r p (q r) gösterimi aşağıdaki gibidir.
ÖRNEK - 13
tb

p p p p
Aşağıda verilen bileşik önermelerin en sade hâllerini yazınız.
1 1 1
a) 1 (p p) 1 0 0
b) 0’ p) (p 1)
! p p p
p p’ 0
ÇÖZÜM p 0 0
p 1 p 2. Değişme Özelliği
no

a) 1 (p p) 1 p p
b) 0’ p) (p 1) (1 p) (p 1) Her p, q önermeleri için p q q p dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu
ile gösterimi aşağıdaki gibidir.

p q p q q p
‘‘veya’’ Bağlacı ile Oluşan Bileşik Önermeler 1 1 1 1
p ile q önermelerinin “veya” bağlacı ile bağlanmasından oluşan bileşik 1 0 1 0
önermeye, p veya q bileşik önermesi denir ve önerme p q biçiminde 0 1 1 1
gösterilir. 0 0 0 0
p q bileşik önermesi; p ile q önermelerinden en az biri doğru iken
doğru, her ikisi de yanlış iken yanlıştır. p q q p
p ve q önermeleri için p q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki
gibidir.
NOTLAR
p q p q
!
1 1 1 p p’ 1
1 0 0 p 0 p
0 1 1 p 1 1
0 0 0
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 4 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
4
“veya’’ Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermelerin Özellikleri “veya” nın “ve” üzerine sağdan dağılma özelliği (p q) r (p r) (q r)
dir. Siz de bu özelliği doğruluk tablosu kullanarak gösterebilirsiniz.
3. Birleşme Özelliği
Her p, q, r önermesi için (p q) r p (q r) dir. Bu özelliğin doğruluk
tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
ÖRNEK - 17
p q r p q q r (p q) r p (q r)
Aşağıda verilen önermelerin en sade hâllerini bulunuz.
1 1 1 1 1 1 1

om
a) q’ (p q)
1 1 0 1 1 1 1 b) (p q’) p’
1 0 1 1 1 1 1
1 0 0 1 0 1 1 ÇÖZÜM
0 1 1 1 1 1 1
a) q’ (p q) (q’ p) (q’ q) (q’ q) 0 (q’ p)
0 1 0 1 1 1 1
b) (p q’) p’ (p p’) (q’ p) 1 Λ (q’ V p’) (q’ V p’)
0 0 1 0 1 1 1
0 0 0 0 0 0 0

(p q) r p (q r) De Morgan kuralları
ÖRNEK - 16

.c
• p veya q nun değili (p V q)’ p’ Λ q’
Aşağıda verilen bileşik önermelerin doğruluk değerlerini bulunuz. • p ve q nun değili (p Λ q)’ p’ V q’

a) p 0 (p’ p) şeklinde verilen kurallara De Morgan kuralları denir.

b) (1 p’) (0 p) Bu kuralların doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
c) (p q) (p’ q’)
d) (p’ 1’) (0 p)
ur p q p’ q’ pΛq ppVqr (pΛq)’ p’Vq’ (pVq)’ p’Λq’
1 1 0 0 1 1 0 0 0 0
ÇÖZÜM 0 0 1 0 1 1 1 0 0
1
a) p 0 (p’ p) p 1 1 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0
b) (1 p’) (0 p) 1 p 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1
c) (p q) (p’ q’) (p p‘) (q q’) 1 1 1
d) (p’ 1’) (0 p) (p’ 0) p p’ p 1 (pΛq)’ p’Vq’ (pVq)’ p’Λq’
ud
Dağılma Özelliği ÖRNEK - 18
1. “ve” nin “veya” üzerine soldan dağılma özelliği, p (q r) (p q) (q r) Aşağıda verilen önermelerin en sade hâllerini bulunuz.
dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
a) (p’ Λ q)‘ V q
p q r p q p r q r p (q r) (p q) (p r) b) (p V q’)‘ Λ q’

1 1 1 1 1 1 1 1
ÇÖZÜM
tb

1 1 0 1 0 1 1 1
1 0 1 0 1 1 1 1 a) (p’ Λ q)‘ V q ((p’)’ V q‘) V q (p V q’) V q p V (q’ V q) p V 1 1
1 0 0 0 0 0 0 0 b) (p V q’)‘ Λ q’ (p’ Λ (q’)’) Λ q’ (p‘ Λ q) Λ q’ p’ Λ (q Λ q’) p’ Λ 0 0
0 1 1 0 0 1 0 0
0 1 0 0 0 1 0 0
‘‘ya da ‘‘ Bağlacı ile Oluşan Bileşik Önermeler
0 0 1 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 p ile q önermelerinin “ya da” bağlacı ile bağlanmasından oluşan bileşik
no

önermeye, p ya da q bileşik önermesi denir ve önerme p v q biçiminde

(p (q r) (p q) (p r) gösterilir.
p v q bileşik önermesi; p ile q önermelerinden yalnız biri doğru iken
“ve” nin “veya” üzerine sağdan dağılma özelliği (p q) r (p r) (q r) doğru, diğer durumlarda yanlıştır.
dir. Siz de bu özelliği doğruluk tablosu kullanarak gösterebilirsiniz.
p ve q önermeleri için p v q önermesinin doğruluk değerleri tablosu
2. “ve” nin “veya” üzerine soldan dağılma özelliği, p (q r) (p q) (q r) aşağıdaki gibidir.
dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.
p q p vq
p q r q r p q p r p (q r) (p q) (p r) ÖRNEK - 19
1 1 0
1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 “Babası, Büşra’ya cep telefonu ya da
1 1 0 0 1 1 1 1 bilgisayar aldı.” ifadesindeki olası
0 1 1
durumların doğruluğunu ya da yanlışlığını
1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 inceleyiniz.
1 0 0 0 1 1 1 1
0 1 1 1 1 1 1 1 ÇÖZÜM
0 1 0 0 1 0 0 0 Babası’nın Büşra’ya cep telefonu alıp bilgisayar almamış olması doğru,
0 0 1 0 0 1 0 0 Bilgisayar alıp cep telefonu almamış olması doğru,
0 0 0 0 0 0 0 0 Hem cep telefonu hem de bilgisayar almış olması yanlış,
Her ikisini almamış olması yanlış bir ifade belirtir.
p (q r) (p q) (p r)
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 5 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
5
‘‘ ya da’’ Bağlacı İle Kurulan Bileşik Önermelerin Özellikleri
p q önermesi p’ V q önermesine denktir.
1. Değişme Özelliği
Her p ve q önermesi için p v q q v p dir. Bu özelliğin doğruluk tablosu p q p’ V q denkliğinin doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki
ile gösterimi aşağıdaki gibidir. gibidir.

p q p vq q vp p q p’ p’ V q p q

om
1 1 0 0 1 1 0 1 1
1 0 1 1 1 0 0 0 0
0 1 1 1 0 1 1 1 1
0 0 0 0 0 0 1 1 1
p vq q vp p’ V q p q !
ÖRNEK - 21 p p 1
2. Birleşme Özelliği p 0 p’
Her p, q, r önermesi için (p v q) v r p v (q v r) dir. Bu özelliğin (p’ q) v q’ bileşik önermesinin 0 p 1
doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir. doğruluk değerini bulunuz. p 1 1
1 p p

.c
p q r pvq qvr (p v q) v r p v (q v r) ÇÖZÜM

1 1 1 0 0 1 1 (p’ q) V q’ ((p’)’ v q) v q’ (p v q) v q’ p v (q v q’) pv1 1

1 1 0 0 1 0 0
1 0 1 1 1 0 0
1
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
1
0
1
1
1
0
1
0
0
1
1
0
1
0
1
1
0
1
0
1
1
0
ur Önermenin Karşıtı, Tersi ve Karşıt Tersi
• p q önermesinin karşıtı q p,
• p q önermesinin tersi p’ q’,
• p q önermesinin karşıt tersi q’ p’ olur.

Bu özelliklerin doğruluk tablosu ile gösterimi aşağıdaki gibidir.

(p v q) v r p v (q v r)
ÖRNEK - 20
ud
p q p’ q’ p q q p p’ q’ q’ p’
Aşağıdaki önermelerin en sade hâllerini bulunuz. 1 1 0 0 1 1 1 1
a) (p v p’)’ v q 1 0 0 1 0 1 1 0
b) q’ v (1 v q) 0 1 1 0 1 0 0 1
c) (1 v q’) v (0 v 0) 0 0 1 1 1 1 1 1
d) (p p’) v (q v q’)
v !
p v p’ 1 q p p’ q’
pv0 p
ÇÖZÜM p q q’ p’
pv1 p’
tb

a) (p v p’)’ v q 1‘ v q 0 v q q pvp 0 ÖRNEK - 22

b) q’ v (1 v q) q‘ v q’ 0
c) (1 v q’) v (0 v 0) q v 0 q p : ’’Efe’nin kitap okuma alışkanlığı vardır.’’ ile q : ’’Efe başarılı bir
d) (p p’) v (q v q’) 0 v 1 1
v öğrencidir.’’ önermeleri için p q önermesinin karşıtını, tersini
ve karşıt tersini yazınız.

ÇÖZÜM
no

KOŞULLU ÖNERME ve İKİ YÖNLÜ KOŞULLU ÖNERME

‘‘ise’’ Bağlacı ile Oluşan Bileşik Önermeler q p : “Efe başarılı bir öğrenciyse kitap okuma alışkanlığı vardır.’’
p’ q’ : ‘‘Efe’nin kitap okuma alışkanlığı yoksa başarılı bir öğrenci
p ile q önermelerinin ‘‘ise’’ bağlacı ile bağlanmasından oluşan bileşik değildir.’’
önermeye koşullu önerme denir ve bu koşullu önerme p q biçiminde q’ p’ : ‘‘Efe başarılı bir öğrenci değilse kitap okuma alışkanlığı
gösterilir. p q önermesi; p doğru, q yanlış iken yanlış diğer durumlarda yoktur.’’
doğrudur.
p ve q önermeleri için p q önermesinin doğruluk tablosu aşagıdaki
gibidir. ÖRNEK - 23

p q bileşik önermesinin olumsuzunu bulunuz.

p q p q ÖRNEK - 21
1 1 1
• p : ‘‘Batuhan evinde boşa yanan lambayı
ÇÖZÜM !
1 0 0 söndürür.” p q koşullu önermesinin
(p q)’ (p’ v q)’
0 1 1 • q : ‘‘Batuhan parasından tasarruf eder.’’ doğruluk değeri 1 ise
(p’)’ Λ q’ bu koşullu önermeye
0 0 1 Yukarıda verilen önermelere göre p q
önermesini yazınız. p Λ q’ dir. gerektirme denir.
ÇÖZÜM
p q : ’’Batuhan evinde boşa yanan lambayı söndürür ise
parasından tasarruf eder.’’ şeklinde yazılır.
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 6 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
6
“ancak ve ancak” Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermeler
1. Değişme Özelliği ÖRNEK - 26
p ve q iki önerme olmak üzere p q ile q p koşullu önermelerinin
v
bağlacı ile birbirine bağlanmasından oluşan (p q) (q p) bileşik v (p p’) v p bileşik önermesini en sade hâliyle yazınız.
önermesine iki yönlü koşullu önerme denir.
İki yönlü koşullu önerme p q şeklinde yazılır ve “p ancak ve ancak q ÇÖZÜM
!

om
olarak okunur. (p p’) v p 0vp p olur. p p önermesinin
p q iki yönlü koşullu önermesi p ile q nun doğruluk değerleri aynı doğruluk değeri
iken doğru, farklı iken yanlıştır. 1 ise bu önermeye
p ve q önermeleri için p q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki ÖRNEK - 27 çift gerektirme
gibidir. denir.
p : “ - 5 + 2 = -3 tür.”
p q p q q : “3 bir asal sayıdır.”

1 1 1
! Verilen önermelere göre p q önermesinin bir çift gerektirme
p 0 p’ olduğunu gösteriniz.
1 0 0 p 1 p
0 1 0 ÇÖZÜM

.c
0 0 1 p önermesinin doğruluk değeri 1 ve q önermesinin doğruluk
değeri 1 dir.
p ve q önermeleri için p q (p q) (q p) önermesinin doğruluk
v
p q 1 1 1 olduğundan p q önermesi bir çift
tablosu aşağıdaki gibidir.
gerektirmedir.

p q p q q p (p q) (q p) p q
v

1
1
0
0
1
0
1
0
1
0
1
1
1
1
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
ur HER ( ) ve BAZI ( ) NİCELEYİCİLERİ
Açık Önerme
İçinde en az bir değişken bulunan ve bu değişkenlere verilen değerlerle
doğru ya da yanlış olduğu belirlenen önermelere açık önerme denir.
(p q) (q p) p q
v
Bir açık önermeyi doğrulayan elemanların kümesine o açık önermenin
ÖRNEK - 24 doğruluk kümesi denir.
ud
p : “Sevcan müziği sever.” Bir a sayısı p(x) açık önermesinin doğruluk kümesinin elemanı ise p(a) 1
q : “Sevcan saz çalar.” olarak verilen önermeleri ancak ve ancak dir. Bir b sayısı p(x) açık önermesinin doğruluk kümesinin elemanı değil
bağlacı kullanarak iki yönlü koşullu önerme durumuna getiriniz. ise p(b) 0 dır.

ÇÖZÜM
ÖRNEK - 28
p q : “Sevcan, müziği sever ancak ve ancak saz çalar.” şeklinde
yazılır. p(x) : “x bir tam sayı, x2 =9” açık önermesi için
tb

a) Doğruluk kümesini bulunuz.

ÖRNEK - 25 b) p(3) , p(-2) , p(0) ifadelerinin doğruluk değerlerini bulunuz.

Aşağıda verilen ifadelerin doğruluk değerlerini bulunuz. ÇÖZÜM

a) 1 1’ b) (0 1)’ 0’ c) (0 0) (1 1’) d) (1 1)’ (0 v 1)’ a) x2 =9 denklemini sağlayan 3 ve -3 tam sayıları bu açık
önermenin doğruluk kümesini oluşturur. Doğruluk kümesi D
ÇÖZÜM olmak üzere D = {-3 , 3} ile gösterilir.
no

a) 1 1’ 1 0 0 b) (0 1)’ 0’ 0’ 1 1 1 1 b) x =3 için 32 =9 ve 9=9 olduğundan p(3) 1 olur.

x =-2 için (-2)2 =4 ve 4 ≠ 9 olduğundan p(-2) 0 olur.
c) (0 0) (1 1’) 1 (1 0) 1 0 0 x =0 için 02 =0 ve 0 ≠ 9 olduğundan p(0) 0 olur.
d) (1 1)’ (0 v 1)’ 1’ 1’ 0 0 1
ÖRNEK - 29 !
Her denklem ve her
“ancak ve ancak” Bağlacının Özellikleri Aşağıda verilen açık önermelerin eşitsizlik aynı zamanda bir
doğruluk kümelerini bulunuz. açık önerme belirtir.
Denklemler ve eşitsizliklerin
p q q p p p’ 0 (p q)’ p’ q p q’ a) p(x) : “x bir tam sayı, 5 ≤ x < 12” çözüm kümeleri ise bu
p p 1 p q p’ q’ b) q(x) : “x bir doğal sayı, 2 < x2 < 20” açık önermelerin doğruluk
c) r(x) : “x bir pozitif tam sayı, 3x - 2 ≤ 7” kümesidir.
(p q) (q p) denkliğinin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.
ÇÖZÜM
p q p q q p
a) p önermesinin doğruluk kümesi, D={5, 6, 7, 8, 9, 10, 11} olur.
1 1 1 1
b) q önermesinin doğruluk kümesi, D={2, 3, 4} olur.
1 0 0 0 c) 3x - 2 ≤ 7 ise 3x - 2 + 2 ≤ 7 + 2 x ≤ 3 olup r önermesinin
0 1 0 0 doğruluk kümesi, D={1, 2, 3} olur.
0 0 1 1

p q q p
 9. Sınıf Matematik
1 MANTIK - 7 /@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
7
Niceleyiciler
“Her” sözcüğü, bütün ve tamamı sözcükleri ile aynı anlamdadır.
ÖRNEK - 33
“Her” niceleyicisi, önüne geldiği elemanların tamamını anlattığı için bu
niceleyiciye evrensel niceleyici denir ve “ ” sembolü ile gösterilir. p : ‘‘Her asal sayı bir doğal sayıdır.’’ önermesinin değilini bulunuz.
“Bazı” sözcüğü, en az bir ifadesi ile aynı anlamdadır.
“Bazı” niceleyicisi, en az bir tane anlamında kullanıldığı için bu ÇÖZÜM
niceleyiciye varlıksal niceleyici denir ve “ ” sembolü ile gösterilir.

om
p’ : ‘‘Bazı asal sayılar bir doğal sayı değildir.’’

ÖRNEK - 30 ÖRNEK - 34 Gösterim Değili

Sembolik mantık kullanılarak verilen ‘‘ x Z , x2 > 0 ’’ ifadesini
+
Aşağıda verilen önermelerin değilini
sözel olarak ifade ediniz. bulunuz.
a) p(x): “ x Z, x2 + x > 0” = =
ÇÖZÜM b) q(x): “ x, y N, x . y = 6” = =
< ≥
“Her pozitif tam sayının karesi sıfırdan büyüktür.” ÇÖZÜM > ≤
≤ >

.c
a) p(x): “ x Z, x2 + x ≤ 0”
ÖRNEK - 31 ≥ <
b) q(x): “ x, y N, x . y = 6”
Sembolik mantık kullanılarak verilen ‘‘ x Z, x - 2 ≤ 8 ’’ ifadesini
sözel olarak ifade ediniz.

ÇÖZÜM TANIM, AKSİYOM, TEOREM ve İSPAT KAVRAMLARI

ur
‘‘Bazı tam sayıların 2 eksiği 8 e eşit veya 8 den küçüktür.” veya ‘‘
En az bir tam sayının 2 eksiği 8 e eşit veya 8 den küçüktür.”
Tanım
Anlamı bilinen sözcükler, tanımsız terimler ve daha önceden
tanımlanmış terimler yardımıyla terimlerin özelliklerini belirtmeye bu
terimleri tanımlama denir. Anlamları bilinen terimler tanımlı ya da
tanımsız olabilir.
!
İyi bir tanımda olması gereken özellikler aşağıdaki gibidir.
ud
Doğal sayılar kümesi N, tam sayılar kümesi Z, rasyonel sayılar
kümesi Q, gerçek sayılar kümesi R, sembolleri ile gösterilir. I. Anlamı bilinen sözcükler, tanımsız terimler veya tanımlı terimlerle
yapılmalıdır.
II. Tutarlı, açık ve anlaşılır olmalıdır.
III. Tanım; belirtilmesi gereken özelliği kapsamalı, başka özellikleri
kapsamayacak biçimde kesin olmalıdır.
ÖRNEK - 32
Aksiyom
Aşağıda verilen önermeleri sembolik mantık kullanarak yazıp
Doğruluğu ispatsız olarak kabul edilen önermelere aksiyom denir.
önermelerin doğruluk değerlerini bulunuz.
tb

a) p : ‘‘Her tam sayı kendisinin karesinden küçüktür.’’
b) q : ‘‘Bazı gerçek sayıların 3 fazlası 7 den büyüktür.’’
ÇÖZÜM
a) p(x): x Z, x < x2 şeklinde ifade edilir. Bu kurala
uymayan herhangi bir tam sayının bulunması bu önermenin
no
Aksiyomlarda bulunması gereken özellikler aşağıdaki gibidir.
I. Birbirleri ile çelişmemelidir.
Birbirlerinden bağımsız olmalıdır. (Bir aksiyom diğer aksiyomlardan
II. çıkarılmamalıdır.)
III. Mümkün olduğu kadar az sayıda olmalıdır.

doğruluk değerini 0 yapar. 0 ve 1 tam sayıları için bu açık

önerme yanlıştır ve p 0 olur. ÖRNEK - 34
b) q(x): x R, x + 3 > 7 şeklinde ifade edilir. Bu kurala uyan p : ‘‘A noktası d doğrusunun dışında bir nokta ise A noktasından
herhangi bir gerçek sayının bulunması bu önermenin doğruluk geçen ve d doğrusuna paralel olan yalnızca bir doğru vardır.’’
değerini 1 yapar. Örneğin 5 sayısı için bu açık önerme önermesinin aksiyom olup olmadığını
doğrudur ve q 1olur. bulunuz.

ÇÖZÜM

! Bu önerme kendisinden önceki tanım, teorem ya da aksiyomlarla

Bir elemanın hangi kümeye ait olduğunu belirtmek için “ ” ispatlanamaz. Bu durumda p önermesi aksiyomdur.
sembolü kullanılır.

Teorem
Açık Önermenin Değili (Olumsuzu) p ve q önermeler olmak üzere p önermesi doğru iken p q & önermesinin
doğruluğu ispatlanabiliyorsa p q & önermesi bir teoremdir. Başka bir
x, p(x) açık önermesinin değili x,p’ (x) tir. Bu özellik sembol ile
ifadeyle doğruluğu ispatlanabilen önermelere teorem denir.
[ x, p(x)]’ x, p’(x) şeklinde ifade edilir.
p q teorem olmak üzere p önermesine hipotez, q önermesine
x, p(x) açık önermesinin değili x,p’ (x) tir. Bu özellik sembol ile
hüküm denir.
[ x, p(x)]’ x, p’(x) şeklinde ifade edilir.