Leksion - 1 (Fiz - 1)

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES
FAKULTETI I INXHINIERISE MATEMATIKE DHE INXHINIERISE FIZIKE
Fizika 1
Prof. Asoc. Dr. Adhurim HOXHA

Viti Shkollor 2023 - 2024
Leksion 1
Matjet dhe Vektorët
1. Ç’është Fizika ?
2. Natyra e Fizikës
3. Njësitë - Sistemi Ndërkombëtar i
Njësive
4. Konvertimi i Njësive të Matjes
5. Përmasat e Madhësive Fizike
6. Shënimi Shkencor
7. Shifrat Domethënëse
8. Rendi i Madhësisë
9. Vektorët - Veti të Përgjithshme
12/21/2023 Adhurim HOXHA 2

Ç’është Fizika ?
Megjithëse fjala “shkencë” e ka origjinën nga folja latine që do të thotë “të dish”, ajo ka
marrë kuptimin, jo thjesht të njohurive në përgjithësi, por të njohurive mbi botën
natyrore, në veçanti.
• Në ditët tona, shkencën e mendojmë të ndarë në fusha të caktuara.
Ndarja e sistemeve të ndërlikuara në kategori më të vogla, që mund të studiohen më

lehtë, është një nga sukseset më të mëdha të shkencës.
 Fizika tenton të përshkruajë natyrën themelore të universit dhe mënyrën se si

ai funksionon.
Ajo është shkenca e lëndës dhe energjisë, hapësirës dhe kohës.
Në fizikë përfshihen parimet që drejtojnë lëvizjen e grimcave dhe valëve, bashkëveprimin e

grimcave, vetitë e molekulave, atomeve dhe bërthamave atomike, si dhe sistemet e një
shkalle më të lartë kompleksiteti siç janë gazet, lëngjet dhe trupat e ngurtë.

Natyra e Fizikës
Shkencëtari italian Galileo Galilei (1564 – 1642), me eksperimentet e tij
brilante mbi lëvizjen, vendosi njëherë e përgjithmonë, nevojën absolute të
eksperimentimit në fizikë.
Brenda 100 vjetësh, Isak Njuton arriti të përgjithësonte rezultatet e

eksperimenteve të Galileos në tre ligjet e tij mbi lëvizjen.
Subjekteve që preokuponin fizikanët përgjatë fundit të shekullit XIX –

mekanika, drita, nxehtësia, elektriciteti dhe magnetizmi – u referohemi
zakonisht si fizikë klasike.
Zbatimi i relativitetit special dhe veçanërisht i teorisë kuantike, në

sisteme jashtëzakonisht të vogla si atomet, molekulat dhe bërthamat, ka
çuar në një të kuptuar të hollësishëm të trupave të ngurtë, lëngjeve dhe
gazeve. Një zbatimi të tillë, shpesh i referohemi si fizika moderne.
Njësitë Matëse
 Madhësitë fizike, janë numra të përftuar duke matur një dukuri fizike.
 Matja e çdo madhësie fizike lidhet me krahasimin e saj, me një standard të përcaktuar
saktësisht (ose njësi) të asaj madhësie.
Sistemi Ndërkombëtar i Njësive (Système Internacionale) SI
Në sistemin SI, ka shtatë madhësi bazë: gjatësia, masa, koha, rryma elektrike, temperatura
termodinamike, sasia e lëndës dhe intensiteti i ndriçimit.
Në sistemin SI, njësitë bazë të madhësive të mësipërme janë përkatësisht: metri (m),
kilogrami (kg), sekonda (s), amperi (A), kelvini (K), moli (mol) dhe kandela (cd).

Koha
Përpara 1960, standardi i kohës ishte përcaktuar me anë të ditës mesatare diellore për vitin
1900.
Sekonda u përkufizua si    

1 1 1
e ditës mestare diellore.
 60  60  24 
Në 1967, sekonda u ripërkufizua duke shfrytëzuar preçizionin

e lartë që mund të arrihej në orët atomike (e cila mat
lëkundjet e atomit të çesiumit.
Sekonda përkufizohet si koha e nevojshme për 9 192 631 770

perioda të rrezatimit që emetohet nga atomet e çeziumit -133,
kur ato kalojnë ndërmjet dy gjendjeve të caktuara.

Masa
o
Kilogrami, historikisht ka qënë përkufizuar si masa e një litri ujë në 4 C
Kilogrami përkufizohet si masa e një cilindri prej

një përlidhjeje të veçantë platin – iridiumi, që
ruhet në Byronë Ndërkombëtare të Peshave dhe
Masave, në Sevrë (Sèvres), Francë.
Pesha e një objekti, në një vendndodhje të

caktuar, është në përpjestim të drejtë me
masën e tij.
Rrjedhimisht, duke krahasuar peshat e objekteve të ndryshëm me përmasa

të zakonshme, me peshën e cilindrit standard, masat e objekteve mund të
krahasohen me njëra – tjetrën.

Gjatësia
Gjatësinë mund ta identifikojmë si largësia midis dy pikave në hapësirë.
Në 1799, standardi ligjor i gjatësisë – metri – u

përcaktuar si një e dhjetë milionta e largësisë nga
ekuatori deri në Polin e Veriut, e matur përgjatë një
meridiani që kalonte nga Parisi.
Metri përkufizohet si largësia e përshkuar nga drita

në boshllëk, gjatë një kohe prej 1/299 792 458 s.

Prefikset e Njësive
Shpesh duhet të punojmë me matje shumë më të vogla ose shumë më të mëdha se njësitë
standarde SI.
Në këto raste, mund të përdorim njësi të tjera, që lidhen me njësitë standarde SI, me anë
të një shumëfishi të dhjetës.
Prefikset përdoren për të përcaktuar fuqitë e ndryshme të dhjetës.
Shumfisha Nënfisha
Faktori Shumëzues Prefiksi Shkurtimi Faktori Shumëzues Prefiksi Shkurtimi
1018 Eksa E 10-1 Deci d
1015 Peta P 10-2 Centi c
1012 Tera T 10-3 Mili m
9 -6
10 Giga G 10 Mikro μ
106 Mega M 10-9 Nano n
103 Kilo k 10-12 Piko p
102 Hekto h 10-15 Femto f
101 deka da 10-18 ato a

Konvertimi i Njësive të Matjes

Kur madhësitë fizike mblidhen, zbriten, shumëzohen ose pjesëtohen në një ekuacion
algjebrik, njësia mund të trajtohet si çdo madhësie tjetër algjebrike.
Shembull:
80 km
x  vt   3 h  240 km
h
Supozojmë se duhet të konvertojmë përgjigjen e mësipërme prej 240 km në milje (mi):
1 mi
1 mi  1.609 km 1 faktor konvertimi
1.609 km
1 mi
240 km  240 km   149 mi
1.61 km

Përmasat e Madhësive Fizike

Rikujtojmë që një madhësi fizike përfshin si numrin, ashtu edhe njësinë:
• njësia tregon standardin e përdorur gjatë matjes dhe
• numri paraqet krahasimin e madhësisë me këtë standard.
Për të treguar se çfarë po masim, duhet të theksojmë përmasat e madhësisë
fizike.
Në fizikë, fjala përmasë tregon natyrën fizikë të një madhësie.
Gjatësia, koha dhe masa janë përmasa.
Largësia d ndërmjet dy objekteve ka përmasat e gjatësisë: d   L
Shpejtësia v ka përmasat e gjatësisë pjestuar me kohën: v  L T

Mbledhja apo zbritja e dy madhësive fizike ka kuptim vetëm nëse ato

kanë të njëjtat përmasa.
Në ekuacionin A BC madhësitë A, B dhe C duhet të kenë të njëjtat përmasa.
• Shpesh mund të gjejmë gabime në llogaritje, duke kontrolluar përmasat ose

njësitë e madhësive në rezultatin përfundimtar.
Në shumë situata, mund të kontrollohet nëse një ekuacion i caktuar i përmbush

pritshmëritë e tij. Një proçedurë e dobishme për të realizuar këtë, është ajo që
njihet si analizë e përmasave.
Analiza e përmasave bazohet në faktin se përmasat mund të trajtohen si
madhësi algjebrike.
Përputhja e përmasave është një kusht i nevojshëm, por jo i mjaftueshëm,

që një ekuacion të jetë i saktë.

Shënimi Shkencor
Veprimet me numra shumë të mëdhenj ose shumë të vegjël, thjeshtohen duke
përdorur shënimin shkencor.
• Në këtë shënim, numri shkruhet si prodhim i një numri midis 1 dhe

10, me një fuqi të 10.
102 ( 100) 103 ( 1 000)
largësia nga Toka në Diell, prej rreth 150 000 000 000 m
shkruhet si 1.5  1011 m
• Për numra më të vegjël se 1, eksponenti është negativ.
0.1  10 1 0.0001  10 4

Shifrat Domethënëse
Kur maten madhësi të caktuara, vlerat e matura njihen brenda kufijve të

papërcaktueshmërisë eksperimentale.
Vlera e kësaj papërcaktueshmërie varet nga faktorë të ndryshëm, të tillë si cilësia e

aparatit, aftësia e eksperimentuesit dhe numri i matjeve.
Për të shprehur diçka rreth kësaj papërcaktueshmërie, në raportimin e një matjeje,

përdoret numri i shifrave domethënëse.
Me shifra domethënëse, kuptojmë numrin e shifrave

të besueshme që njihen në një numër.

Rregullat për përcaktimin e shifrave domethënëse

1. Të gjithë shifrat e ndryshme nga zero, janë shifra domethënëse: 1234 g ka 4 shifra domethënëse,
1.2 g ka 2 shifra domethënëse.
2. Zerot ndërmjet shifrave të ndryshme nga zero, janë shifra 1002 kg ka 4 shifra domethënëse,
domethënëse: 3.07 L ka 3 shifra domethënëse.
3. Zerot që paraprijnë një shifër të ndryshme nga zero, nuk janë shifra 0.001 km ka vetëm 1 shifër domethënëse,
domethënëse; ato thjesht tregojnë pozicionin e presjes dhjetore: 0.012 g ka 2 shifra domethënëse.
4. Zerot që pasojnë një shifër të ndryshme nga zero, dhe që ndodhen 0.0230 m ka 3 shifra domethënëse,
në të djathtë të presjes dhjetore, janë shifra domethënëse: 0.20 g ka 2 shifra domethënëse.
5. Kur një numër përfundon me zero, që nuk janë djathtas ndonjë 190 km mund të ketë 2 ose 3 shifra
presjeje dhjetore, zerot nuk janë domosdoshmërisht shifra domethënëse,
domethënëse: 50600 m mund të ketë, 3, 4 ose 5 shifra
domethënëse.
Keqkuptimi që shoqëron rregullin e fundit, mund të shmanget duke përdorur shënimin shkencor. Për shembull,
5.06 x 104 m (3 shifra domethënëse)
4

Vektorët
 Madhësitë që kanë vlerë dhe drejtim (shpejtësia, nxitimi, forca ...) quhen vektorë.
 Madhësitë me vlerë, të pashoqëruar me drejtim (masa, vëllimi, koha ...) quhen skalarë.
Një vektor paraqitet grafikisht me anë të

një shigjete.
Gjatësia e shigjetës, sipas shkallës së
zgjedhur, tregon modulin (vlerën numerike) e
madhësisë vektoriale.
Drejtimi i shigjetës, tregon drejtimin e
madhësisë vektoriale.

Vektorët i shënojmë me shkronja të pjerrta, mbi të cilat vendoset një shigjetë A

Vektorët – Përkufizime Bazë

Në qoftë se një objekt lëviz nga vendndodhja A në atë B, zhvendosjen mund ta përfaqsojmë
me një shigjetë që niset nga A dhe përfundon në B.
Vektori i zhvendosjes është një segment

vijëdrejtë i orientuar, nga vendndodhja
fillestare në atë përfundimtare, që përfaqson
ndryshimin e pozicionit të objektit.
Ai nuk përfaqson domosdoshmërisht rrugën

e vërtetë që ndjek objekti.
• Në qoftë se dy vektorë të zhvendosjes kanë të njëjtin drejtim, ato janë paralelë.

• Në qoftë se ato kanë drejtime të kundërta, ato janë antiparalelë.

Mbledhja dhe Zbritja e Vektorëve

Në figurë paraqitet rruga e një grimce që lëviz
nga pika P1, në një pikë të dytë P2, dhe më pas,
në një pikë të tretë P3.
Vektori i Zhvendosjes
Vektorët e zhvendosjeve varen vetëm nga pikat

skajore dhe JO nga rruga e ndjekur nga grimca.
Zhvendosja rezultante , është një vektor i ri, që

quhet shumë e dy zhvendosjeve të njëpasnjëshme
  
C  A B
Metoda e paralelogramit për mbledhjen e vektorëve
   
A B  B  A Mbledhja e vektorëve gëzon vetinë e ndërrimit !
     
( A  B)  C  A  ( B  C ) Mbledhja e vektorëve gëzon vetinë e shoqërimit !

Mënyra të ndryshme për zbritjen e vektorëve
Në qoftë se,
 
A B  0

Për vektorin B
thuhet se është i 
negativi i vektorit A
dhe anasjelltas.

Përbërëset e Vektorëve
Vektorët mund të mblidhen ose zbriten algjebrikisht, duke i zbërthyer ato në përbërëset e tyre.
Përbërësja e një vektori sipas një drejtimi të dhënë, është projeksioni i

vektorit mbi një bosht të marrë sipas atij drejtimi.
Proçesi i gjetjes së përbërëseve x, y dhe z të një vektori, quhet zbërthim i vektorit.

Për të gjetur përbërëset karteziane të një vektori, përdorim gjeometrinë e

trekëndëshit këndëdrejtë
Ax  A cos Përbërësja x
A y  A sin  Përbërësja y
Në qoftë se njohim përbërëset e një vektori, mund të gjejmë:
Ay
  tan 1
A Ax2  A y2
Ax

Për këtë leksion u shfrytëzuan materiale

nga:
Kurs i Fizikës 1
(Mekanika, Valët, Termodinamika)
Për studentët e Inxhinierisë
Faqe: 1 - 10

Gjithashtu …

Leksion - 1 (Fiz - 1)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Leksion - 1 (Fiz - 1)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Leksion - 1 (Fiz - 1)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES

FAKULTETI I INXHINIERISE MATEMATIKE DHE INXHINIERISE FIZIKE

Prof. Asoc. Dr. Adhurim HOXHA

12/21/2023 Adhurim HOXHA 2

• Në ditët tona, shkencën e mendojmë të ndarë në fusha të caktuara.

Ndarja e sistemeve të ndërlikuara në kategori më të vogla, që mund të studiohen më

 Fizika tenton të përshkruajë natyrën themelore të universit dhe mënyrën se si

Ajo është shkenca e lëndës dhe energjisë, hapësirës dhe kohës.

Në fizikë përfshihen parimet që drejtojnë lëvizjen e grimcave dhe valëve, bashkëveprimin e

12/21/2023 Adhurim HOXHA 3

Brenda 100 vjetësh, Isak Njuton arriti të përgjithësonte rezultatet e

Subjekteve që preokuponin fizikanët përgjatë fundit të shekullit XIX –

Zbatimi i relativitetit special dhe veçanërisht i teorisë kuantike, në

Sistemi Ndërkombëtar i Njësive (Système Internacionale) SI

12/21/2023 Adhurim HOXHA 5

Sekonda u përkufizua si    

Në 1967, sekonda u ripërkufizua duke shfrytëzuar preçizionin

Sekonda përkufizohet si koha e nevojshme për 9 192 631 770

12/21/2023 Adhurim HOXHA 6

Kilogrami përkufizohet si masa e një cilindri prej

Pesha e një objekti, në një vendndodhje të

Rrjedhimisht, duke krahasuar peshat e objekteve të ndryshëm me përmasa

12/21/2023 Adhurim HOXHA 7

Në 1799, standardi ligjor i gjatësisë – metri – u

Metri përkufizohet si largësia e përshkuar nga drita

12/21/2023 Adhurim HOXHA 8

12/21/2023 Adhurim HOXHA 9

Konvertimi i Njësive të Matjes

Supozojmë se duhet të konvertojmë përgjigjen e mësipërme prej 240 km në milje (mi):

12/21/2023 Adhurim HOXHA 10

Përmasat e Madhësive Fizike

Në fizikë, fjala përmasë tregon natyrën fizikë të një madhësie.

Gjatësia, koha dhe masa janë përmasa.

Largësia d ndërmjet dy objekteve ka përmasat e gjatësisë: d   L

Shpejtësia v ka përmasat e gjatësisë pjestuar me kohën: v  L T

12/21/2023 Adhurim HOXHA 11

Mbledhja apo zbritja e dy madhësive fizike ka kuptim vetëm nëse ato

Në ekuacionin A BC madhësitë A, B dhe C duhet të kenë të njëjtat përmasa.

• Shpesh mund të gjejmë gabime në llogaritje, duke kontrolluar përmasat ose

Në shumë situata, mund të kontrollohet nëse një ekuacion i caktuar i përmbush

Përputhja e përmasave është një kusht i nevojshëm, por jo i mjaftueshëm,

12/21/2023 Adhurim HOXHA 12

• Në këtë shënim, numri shkruhet si prodhim i një numri midis 1 dhe

102 ( 100) 103 ( 1 000)

shkruhet si 1.5  1011 m

• Për numra më të vegjël se 1, eksponenti është negativ.

12/21/2023 Adhurim HOXHA 13

Kur maten madhësi të caktuara, vlerat e matura njihen brenda kufijve të

Vlera e kësaj papërcaktueshmërie varet nga faktorë të ndryshëm, të tillë si cilësia e

Për të shprehur diçka rreth kësaj papërcaktueshmërie, në raportimin e një matjeje,

Me shifra domethënëse, kuptojmë numrin e shifrave

12/21/2023 Adhurim HOXHA 14

Rregullat për përcaktimin e shifrave domethënëse

12/21/2023 Adhurim HOXHA 15

Një vektor paraqitet grafikisht me anë të

12/21/2023 Adhurim HOXHA 16

Vektorët – Përkufizime Bazë

Vektori i zhvendosjes është një segment