Przedstawienie Postaci:

Stephen Albert Tyler (Tajler) urodził się w 1932 r. w Hartford. Był on amerykańskim
etnografem i antropologiem kulturowym. Jego kariera akademicka rozpoczęła się w połowie
lat 50. na Simpson College (w mieście Indianola w stanie Iowa), gdzie rozpoczął naukę po
odbyciu służby wojskowej w Siłach Powietrznych podczas wojny w Korei.
W 1962 uzyskał tytuł magistra na Stanford University w Kalifornii. Dwa lata później, na tej
samej uczelni otrzymał stopień doktora w zakresie antropologii. W latach 60. prowadził
badania terenowe w Indiach, wśród ludu Koya, podczas których opracował dialek Gommu w
książce – Koya: An Outline Grammar (Gommu Dialect) oraz etnograficzną prace poświęconą
kulturą Indii – India: An Anthropological Perspective. Na przełomie lat 60. i 70. jego
działalność naukowa związana była przede wszystkim z nurtem antropologii kognitywnej
(etnonauki). W roku 1970 rozpoczął pracę na teksańskim Rice University w Houston, gdzie
pracował aż do przejścia na emeryturę w 2011 roku.
W późniejszych latach Tyler sformułował krytykę podejścia kognitywnego. W wydanej w
1978 roku książce The Said and The Unsaid: Mind, Meaning and Culture, w której
wykazywał ograniczenia i słabości etnonauki, postulując szerszą refleksję nad retoryką oraz
teorią języka. (czym położył fundament pod Retoryczną Teorię Kultury)
(W 1984 roku Tyler wziął udział w seminarium antropologicznym, które było poświęcone
tworzeniu tekstów etnograficznych (School of American Research w Santa Fe). Seminarium
to jest istotne dla antropologii ponieważ za jego sprawą efektem było napisanie książki
„Writing Culture. The Poetics and Politics of Ethography”, uznawanej za dzieło otwierające
refleksję postmodernistyczną w antropologii.)
Tyler potem rozwijał podejście postmodernistyczne w (wydanej w 1987 roku) książce, The
Unspeakable: Discourse, Dialogue and Rhetoric in the Postmodern World, oraz w artykule
The Post-Modern In-Stance (Przed-się-wzięcie post-modernistyczne) w 1991.
Od końca lat 70. refleksja Tylera dotyczyła zagadnień z kręgu retoryki i filozofii języka. Ten
wątek doprowadził do narodzin Rhetoric Culture Project (czyli Retorycznej Teorii Kultury),
którego założycielami byli Tyler oraz niemiecki antropolog społeczny, Ivo Strecker.
Zmarł w 2020 roku.
Podsumowując: Obszarem jego zainteresowań były przede wszystkim powiązania języka,
kultury i retoryki. Rozwój myśli Tylera, zaczęła się od entuzjastycznego podejścia do
antropologii kognitywnej czyli etnonauki, przez mocną krytykę tej szkoły, aż do refleksji
postmodernistycznej i wreszcie Retorycznej Teorii Kultury.
ANTROPOLOGIA KOGNITYWNA – „Wprowadzenie do metod antropologii
kognitywnej, w: Amerykańska antropologia kognitywna”, M. Buchowsk
1) Wiadomości wstępne
Antropologia znajduje się w okresie przejściowym, tj. między intensywnymi zmianami
teoretycznymi (Dyfuzjoniści i ewolucjoniści skupiający się na wzorach zmian i rozwoju), a
spokojnym (bo nowe kierunki badań są wciąż zakorzenione w przeszłości) procesem
konsolidacji i doskonalenia (funkcjonaliści – porównujący wewnętrzne systemy
organizacji, by w ten sposób odkrywać prawa społeczne; statyczny opis).
Wcześniej antropolodzy częściej zadawali sobie pytanie, czym jest sama antropologia, niż
czym są dane kultury, które próbuje opisać. Wcześniejsze teorie stanowiły próbę
konstruowania systemów, które miały wyjaśniać kulturę lub ich rozwój, przy użyciu pojęć
takich jak rdzeń kulturowy, norma kulturowa, wzorzec – czyli poszukiwanie czegoś
typowego, normalnego (coś co w sposób systematyczny odróżniałoby jedną kulturę od
innych). Definicja kultury, wg Tylera, jest jedynie „etykietką” dotyczącą typowych
zachowań, tak więc wcześniej cechy tzw. atypiczne???, w przeszłości były pomijane, albo
sztucznie wtłacze w schematy dysfunkcji, anormalności etc. Zatem jedyne istotne różnice to
te pomiędzy różnymi kulturami.
Zatem Antropologia Kognitywna (poznawcza «mający związek z poznawaniem świata lub badaniem
procesów poznawczych») to nowa orientacja teoretyczna, która ma odkrywać w jaki sposób różni
ludzie organizują i wykorzystują swoje kultury, co ma służyć rozumieniu zasad leżących u
podstaw zachowań. Zakłada się, że każda grupa ma niepowtarzalny system odbioru i
zorganizowania zjawisk materialnych (czyli rzeczy, wydarzeń, zachowań i emocji), i właśnie
przedmiotem badań ma być postać, jaką te zjawiska przyjmują w umysłach ludzkich: kultury
są kognitywnym zorganizowaniem zjawisk materialnych, informuje zatem o tym, co
ludzie myślą o własnej kulturze a nie jak w przypadku większości typów antropologii co
badacze myślą o konkretnej kulturze. Szuka odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania: ALE
TO ZAJEBIŚCIE WAŻNE PYTANIA: 1. Jakie zjawiska materialne mają znaczenie dla
członków danej kultury? 2. W jaki sposób są one przez nich organizowane?
Ze względu na to, że kultury nie różnią się tylko organizacją konkretnych zjawisk
materialnych, ale także ich postrzeganiem, co więcej – te same zjawiska mogą być nie tylko
zorganizowane inaczej w różnych kulturach, ale nawet w obrębie tej samej kultury, np. ze
względu na płeć, wiek czy status społeczny danej osoby (mamy zróżnicowanie
wewnątrzkulturowe i międzykulturowe) – w związku z czym nie da się opisać kultur za
pomocą zbioru tych samych zasad. (my rozróżniamy zjawiska takie jak rosa (dew), mgła (feg), lód (ice) i
śniegu (snow), lecz ludność Koya tego nie czynią i określają to wszystko jednym słowem mancu)
Tyler podaje przykład plemienia Telugu, w którym młodszą siostrę określa się mianem celli w
rozmowie z innym członkiem rodziny, lecz w rozmowie z kimś spoza rodziny posłuży się
terminem cellelu – który może oznaczać już młodszą siostrę, córkę siostry matki, czy córkę
brata ojca (zróżnicowanie wewnątrzkulturowe).
Istnieje różnica między postrzeganiem danej kultury przez antropologa i jej członka (członka
kultury danej). Wg Tylera jednorodny opis danej kultury może bowiem uzyskać jedynie
antropolog; członkowie kultury nie widzą raczej swojej kultury jako jednorodne zjawisko;
każdy z nich może mieć swój indywidualny model swojej kultury, a niekoniecznie zna
wszystkie, całościowe modele skonstruowane przez pozostałych członków owej kultury
(koegzystencja wielu wariantów, harmonizacja, jedzenie świni vs dieta koszerna???). Może być świadom
ich istnienia, ale jedynie antropolog potrafi przekroczyć poszczególne modele by
skonstruować jeden, całościowy.
Teoria kultury jest zatem nie tyle teorią samej kultury co jej teoriami i opisami. Jej celem
jest odpowiedzenie na pytanie: jak powinienem zachowywać się według ludzi danej kultury?
Podsumowując: wcześniej starano się poszukiwać kategorii opisu kultury we własnym
języku; nowym kierunkiem jest kategoria opisu w języku tubylców. Teoria kultury Tylera
skupia się w dużej mierze na badaniu języka, semantyce, taksonomii, paradygmacie (od
taksonomii różni się tym że cechy się powtarzają i przecinają w tabeli) czyli ogólnie rzecz biorąc na
analizie formalnej. Aspekty te pomagają określić i sklasyfikować organizację świata
tubylców. Antropologia kognitywna opiera się na założeniu, że jej dane są zjawiskami
mentalnymi.
PORZĄDEK WYŁANIAJĄCY SIĘ Z CHAOSU
2) Taksonomia – metody i zasady klasyfikowania; bada genezy nazywania przedmiotów i
zjawisk oraz ich charakterystyk, które pozwalają na łączenie je w grupy. (mogą to być tabelki,
diagramy z gałęziami)

Przy nazywaniu konkretnych rzeczy ludzie muszą posługiwać się pewną klasyfikacją, tj.
umieszczaniem poszczególnych, znanych nam przedmiotów w jednej kategorii, nawet widząc
ich różnice (np. „krzesło” – archetypowym krzesłem jest przedmiot o czterech nogach z
oparciem; nazywamy jednak krzesłem również przedmioty o trzech nogach lub
skonstruowanych inaczej – nasza percepcja różnic i podobieństwa określają, które przedmioty
zostaną wspólnie sklasyfikowane). W ten sposób, wg Tylera, subiektywnie grupujemy
zjawiska świata w nazwane klasy, które są zorganizowane w większe zespoły. Zespoły te,
hierarchicznie uporządkowane – tworzą taksonomię.
Taką taksonomię mogę przykładowo tworzyć MEBLE – najbardziej ogólna klasa, w której
skład wchodzą m. in. Sofy, krzesła, biurka, stoły. Stoły można rozróżnić jeszcze na klasę
bardziej szczegółową – np. stół kuchenny, czy narożny. Taka taksonomia tworzy jedną
dziedzinę semantyczną w naszej kulturze. Dziedzina semantyczna składa się z klasy
przedmiotów, mających przynajmniej jedną cechę wspólną, która przy okazji odróżnia je od
innych dziedzin semantycznych. Cechą wspólną krzeseł, sof, biurek, stołów to wspólne
określenie MEBLE.
Kultura składa się z wielu dziedzin semantycznych zorganizowanych wokół różnych cech
znaczenia (cech wyróżniających) – żadne dwie kultury nie dzielą tego samego zbioru dziedzin
semantycznych czy cech znaczenia, ani metod porządkujących te cechy. Dla antropologa
problemem jest odkrycie dziedzin semantycznych i ich cech. Wg Tylera odkrycia tego
dokonać można na dwa sposoby: poprzez narzucenie na nie apriorycznego porządku
(uprzedzając fakty, z założenia, z góry), lub poprzez odkrycie porządku leżącego u jego
podstaw.
Takie systemy semantyczne stanowią jedną z najbardziej znaczących cech ludzkiej
komunikacji; oprócz nich ważny jest jednak również kontekst, sposób komunikacji, czy
idiolekty mówiącego i słuchacza. Kontekstualne cechy semantyczne i ich współzależności
stanowią taką samą część systemu kognitywnego jak taksonomie i dziedziny semantyczne.
Tyler zadaje pytanie, w jaki sposób odkrywać cechy w kulturach różnych od naszej.
Uzupełnienie cech semantycznych umeblowania może przecież przysparzać trudność we
własnym języku, a co dopiero w obcym. Stąd konieczne okazało się opracowanie nowych
technik i metod badań terenowych.
Należą do nich:
1. Technika kontrolowanej elicytacji - wdrażanie technik służących do gromadzenia wiedzy
lub informacji o ludziach, bez ich wiedzy, posługując się typami zdań pochodzących z języka
poddawanych badaniu. Etnograf ma za zadanie wychwycić takie zachowania językowe, które
byłyby właściwe w danej kulturze. Zadaje pytania danemu przedstawicielowi kultury,
uzyskując przy tym elementy włączana w obręb taksonomii wg danej osoby – a nie badacza.
2. Analiza formalna – jedna z metod służąca do określenia wyników kontrolowanej
elicytacji. Wyróżnia się dbałością o wewnętrzną spójność, kompletność i formę. Konkretny
zbiór dot. danej dziedziny semantycznej musi zostać wyjaśniony poprzez związki między
jednostkami, a nie determinanty spoza niej. Analiza formalna jest kompletna wtedy, gdy
zostaną opisane związki między wszystkimi jednostkami składającymi się na daną dziedzinę
semantyczną. (patrzenie na dzieło i próba jego zrozumienia poprzez analizę środków artystycznych - sposób
nakładania farby, przedstawiania postaci, budowania kompozycji) użytych przez artystę)

NOWY PORZĄDEK
W tekście Tylera opisuje się dyskusję badaczy, wedle której kultura jest równoznaczna z
poznawaniem. Antropologii kognitywnej często zarzuca się to, że próbuje opisać obcą kulturę
poprzez własny współczynnik humanistyczny i za pomocą własnego języka i własnego kodu
kulturowego. Według krytyków tego kierunku, może to powodować poważne wypaczenie
treści pochodzących z języka obcej kultury, gdzie mogą występować różnice semantyczne.
Opis kongnitywny kultury nie zamierza przewidywać faktycznego zachowania żadnej
jednostki, co często błędnie się zakłada. Nie jest tak, że porządek kognitywny bierze i zakłada
konkretne zachowania konkretnych ludzi.
Tyler, przytaczając Collingwooda wyjaśnia, że antropolog powinien być zainteresowany
wydarzeniami odzwierciedlającymi świat ukrytych myśli – dotarciem do logicznego związku
pojęć znajdujących się u źródła kultury. Próba wyjaśnienia wszystkich zachowań człowieka,
co je motywuje, danych prehistorycznych, ograniczeń biologicznych itp. złożonej wiedzy
według autora pokazuje, że teoria kultury jest bardzo mnoga; jego zdaniem niesłusznym jest
próba rozwinięcia ogólnej teorii kultury, a raczej zwrócenie uwagę na jej mnogość i wielość
(jak rozumiem każda z teorii kultur miałaby zajmować się innym aspektem dochodzenia do
tego źródła danej kultury). Autor podkreśla, że do ogólnej teorii kultury można dotrzeć
jedynie po wcześniejszym złożeniu do kupy pozostałych elementów opisów w tym samym
metajęzyku, ze zrozumiałą dla nas logiką. Jednak ten metajęzyk stwarza pewien problem,
ponieważ zakłada on uniwersalność, bez jej wcześniejszego udowodnienia, a to oznacza, że
uniwersalność jest zawarta w języku opisu kultury, a nie w opisywanej kulturze.
Stąd pojawia się konflikt i dwa przeciwstawne stanowiska dotyczące antropologii kulturowej
– czy jest ona nauką naturalną czy formalną? Tyler odpowiada, że antropologia kognitywna
zakłada, że bada zjawiska mentalne, które można analizować metodami formalnymi,
podobnymi do tych wykorzystywanych w dziedzinach nauki takich jak matematyka, czy
fizyka. Zatem dla antropologa kognitywnego antropologia kultury jest nauką formalną.
Kultura to zbiór logicznych zasad, które porządkują odpowiednie zjawiska materialne.
Formalną analizę kultury możemy porównać do gramatyki, bowiem obie skupiają się na
tym czego należy oczekiwać i co jest poprawne. Gramatyka tworzy nam jakiś schemat, który
wyraźnie zaznacza i wskazuje, czego możemy oczekiwać przed lub po danym słowie, lub w
konkretnym miejscu. Mówi nam co jest poprawne, a co nie. Przykładowo, dzięki wiedzy z
gramatyki, będziemy wiedzieć, że zdanie "Małgosia zapomniała wziąć ze sobą więcej
spodniów", będzie błędne i zamiast tego powiemy: "Małgosia zapomniała wziąć ze sobą
więcej par spodni". To samo wprowadza nam formalna analiza kultury. Oprócz tego
podobieństwo możemy znaleźć w szukaniu odpowiedzi skąd się wywodzą. Formalna analiza
kultury, jak i gramatyka powstały na przestrzeni lat, podczas różnych procesów rozwojowych.
Rzadko kiedy potrafią wyjaśnić dlaczego jest tak, a nie inaczej. Zasady są przyjęte z góry, nie
zostały oparte na doświadczeniu, lecz na rozumowaniu. Można to porównać do sytuacji,
kiedy dzieci gdy uczą się mówić pytają nas np, dlaczego ręka jest nazwana ręką, a nie np
lampą (tutaj można też użyć przykładu z kolorem – czemu na czerwony ktoś powiedział
czerwony i chuj a może dla mnie to biały?). Tak już jest i nie ma to głębszego powodu.

W dalszej części tekstu Tyler przechodzi do omawiania problemów badawczych i nowych

sposobów patrzenia na stare zagadnienia, metod badawczych:
1. Wcześniej przytoczone taksonomie (zasady klasyfikowania) i paradygmaty wg Tylera
prawdopodobnie w rzeczywistości przedstawiać mogą jedynie niewielką część procesów
kognitywnych (czynności poznawczych), tylko wtedy gdy liczba właściwości i związków
między nimi jest niewielka. Przy większej ilości właściwości są tylko częściowo
uporządkowane. W skutek tego nie można porządkować całej dziedziny pod ten sam
klucz (strategię porządkowania).
2. Z tymi częściowo uporządkowanymi dziedzinami łączy się kolejne zagadnienie
badawcze: związek pomiędzy percepcją atrybutów lub cech (IDENTYFIKACJĄ) a
wiedzą konceptualną (wiedza konceptualna pomaga człowiekowi definiować pojęcia wg
pewnych kryteriów). Według starego spojrzenia, antropolodzy dostrzegali związek między
percepcją cech, a definiowaniem. Wg Tylera dla wielu dziedzin semantycznych takie
założenie jest nieuzasadnione, bo niektóre dziedziny semantyczne (Tyler podaje przykład
klasyfikacji bóstw) brak atrybutów percepcyjnych (no bo nie widzisz). Stąd wysuwa się
założenie, że percepcja i pojęcie wywodzi się z jakiś głębiej zakorzenionych form.
3. Kolejną niewłaściwą??? formą jest analiza dyskursu (wywód przeprowadzany na
zasadzie ściśle logicznego wnioskowania). Tyler uważa, że skupianie się przez
antropologów kognitywnych na leksemie (abstrakcyjna jednostka systemu słownikowego
języka) jako podstawowej jednostce analizy prowadzi to do manipulacji cechami
semantycznymi, które przedstawiają znaczenia często przeciwstawne znaczenia
indywidualnych leksemów. Lepiej próbować badać większe jednostki językowe i
posłużyć się analizą zdania. Czytając zdanie nie rozumiemy go jako sumy znaczeń
każdego z leksemów, a jako całość; dlatego, że zdanie NIE JEST po prostu sumą znaczeń
poszczególnych, budujących je, leksemów. Zdanie to stwierdzenie dotyczącym związków
między składnikami semantycznymi tworzących je leksemów.
Np. w zdaniu "Kawa powoduje pobudzenie" widać doraźny związek pomiędzy kawą a
pobudzeniem. Gdyby nie napój, nie byłoby pobudzenia. Jest to związek przyczynowy.
Skutkiem będą np problemy z zaśnięciem, możemy więc wywnioskować przekonanie, że
kawa jest przyczyną trudności z zasypianiem. Dzięki nauką semantycznym zauważymy, że
istnieje coś zwane kawą i pobudzeniem (tu następuje szereg matematycznych wzorów które ja
bym osobiście pominęła bo trudno je teraz przedstawić xd, chyba ważniejsze jest po prostu
podkreślenie, że Tyler tutaj się skupia na związkach znaczeniowych leksemów w zdaniu i co z
niego wynika jako całości).
4. Kolejnym terenem badań zaproponowanym przez Tylera są metakomunikaty.
Metakomunikaty to takie wyrażenia, które przekazują informację semantyczną nie mającą
żadnego związku z samą zawartością wypowiedzi. Można je interpretować w zależności
właśnie od kontekstu; np. takie „ale dziś ładna pogoda” mogłoby oznaczać „chodźmy na
spacer”, albo „tutaj jest zimno” – „włączmy ogrzewanie”. W ten typ analizy największego
wkładu dokonał Bateson w 1956 roku. Zaproponował on teorię, wedle której wszystkie tego
typu metakomunikaty wywodzą się ze zdań o trybie rozkazującym, które wyrażają
dominację/agresję itp (Kochaj mnie! Bądź miły! Nienawidź mnie!).
5. W zakresie językoznawstwa historycznego Tyler podkreśla, że najbardziej rozwinęło się
ono w dziedzinach fonologii (dźwiękowej strony języka) i gramatyki, a nie rekonstrukcji
znaczeń. Tutaj znowu próby ich rekonstrukcji kładą nacisk na sam leksem zamiast
organizację domen semantycznych; według nowych metod badawczych owe dziedziny
można rekonstruować bez odniesień do leksemów. Nowa technika składać ma się z
porównania i rekonstrukcji kategorii semantycznych. Wstępne (w tamtych czasach)
rekonstrukcje wykazały że metoda semantyki strukturalnej może wnieść spory wkład w
rekonstrukcję semantyczną.
6. Na końcu Tyler porusza badania nad rozwojem samych kategorii kognitywnych.
Pytania badawcze obejmujące ten problem badawczy to m. in.: W jaki sposób dziecko
nabywa cech semantycznych? Jakie znaczenie dla analizy semantycznej ma uczenie się na
pamięć zamiast opanowywania reguł?
Tyler neguje powszechnie uznawaną tezę przyjętą w filozofii o tym, że dziecko najpierw
przyswaja pojęcia określające konkretne przedmioty, by potem stopniowo rozszerzać
swoją dziedzinę semantyczną stosując analogię i uogólnianie, i móc wdrożyć bardziej
abstrakcyjne pojęcia – ponieważ brak ku temu dowodów. Uważa, że można równie dobrze
z góry założyć, że dzieci opanowują pojęcia relacyjne dużo wcześniej. Ten problem
ontogenezy semantycznej w dużej mierze pozostaje nieokreślony, ze względu na
unikatowość jednostki, bo do podobnych struktur semantycznych można, zdaniem Tylera,
dojść różnymi ścieżkami ontogenetycznymi. Jednak ta rozbieżność sekwencji
ontogenicznych może się w jakiś sposób łączyć z występowaniem wielości formalnych
możliwości.

Tyler, podsumowując, podkreśla, że na nowym gruncie antropologii kognitywnej wyraźny

stał się pogląd na kulturę przy posłużeniu się techniką etnograficzną (opisującą kultury od
wewnątrz raczej niż z zewnątrz), a kategorie opisu wywodzą się pierwotnie z
odpowiednich cech danej kultury, a nie słownika antropologii. Antropologia kognitywna
zwraca się w stronę próby odkrycia zasad organizujących, jakimi posługują się jednostki,
kultury i gatunki w procesie kształtowania i adaptacji do przestrzeni życiowej, w której
przyszło im żyć.