4 5992056243567462721

T.ME/EGİTİMKİTAPLARİ T.
ME/EGİTİMKİTAPLARİ
T.ME/EGİTİMKİTAPLARİ T.ME/EGİTİMKİTAPLARİ
YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ
Deposal Polisakkaritler Yağ Asitleri: Yağların birbirinden farklı olmasını sağlar.

Bazıları vücudumuz tarafından sentezlenirken bazıları
Nişasta Glikojen dışarıdan hazır alınır. Hazır alınanlara temel (esansiyel)
• Bitki ve alglerin depo • Hayvan, bakteri, arke yağ asidi denir.
besinidir. protista ve mantarın
depo besinidir.
• Enerji hammaddesi
Doymuş Yağ Asitleri
olarak kullanılırlar. • Enerji hammaddesi
olarak kullanılırlar. • Karbon atomları arasında tek bağ vardır.
• Suda çözünmezler.
• Suda çok az çözü- • Doymuş yağ asidi içeren yağlar oda sıcaklığında katı-
• Hayvanlar sindirim
nürler. dır ve genellikle hayvansal kaynaklıdır.
sisteminde sindirirler.
Örnek: Tereyağ, kuyruk yağı
Yapısal Polisakkaritler
Doymamış Yağ Asitleri
Selüloz Kitin • Karbon atomları arasında çift bağ vardır.
• Bitki ve alglerin çepe- • Yapısında C, H ve • Doymamış yağ asidi içeren yağlar oda sıcaklığında
rinde bulunur. O'nın yanı sıra N sıvıdır. Genellikle bitkiseldir.
bulunur. B
• Suda çözünmezler. A Örnek: Ayçiçek yağı, fındık yağı
• Böcek dış iskeletle- Ş
• İnsanlar sindiremezler. V
rinde ve mantarların U
R
çeperinde bulunur. U
• Suda çözünmezler. Y
Doymamış yağların karbonları arasındaki çift
A
Y bağ H'lerle doyurulursa margarin elde edilir.
I
B. YAĞLAR (LİPİTLER) N
L
• Yapısında C, H ve O atomları vardır. Bazen N ve P A
R
bulunabilir. I
2. Fosfolipitler
• Suda çözünmez ya da az çözünür. Alkol, eter, benzen
ve aseton gibi çözücülerde iyi çözünür. • Hücre zarının ve organellerin yapısına katılır.
• Yapılarında H miktarı fazla olduğu için solunumda kul- • Fosfat içeren bir baş ve buraya bağlı iki yağ asidinden
lanıldıklarında çok miktarda su ve enerji açığa çıkar. oluşan kuyruk kısmı vardır.
• Az yer kaplar.
Hidrofilik (su seven)
• Deri altında depolandıklarında ısı yalıtımı ve organla-
ra mekanik etkilere karşı koruma sağlar. Hidrofobik (su sevmeyen)
• Hücre zarının yapısına katılarak akışkanlığı sağlar.

APERİTİF BİYOLOJİ
NOT
1. Nötral Yağlar (Trigliseritler)
Suyu seven ve sevmeyen kısımlar sitoplazma-
dehidrasyon nın dış ortamdan ayrılmasını sağlar.
3 Yağ Asidi + 1 Gliserol 1 N. yağ + 3H2O
hidroliz
ester bağı
11
3. Steroitler
• Metabolik faaliyetlerde etkilidir. Protein, polipeptitlerin üç boyutlu yapı kazan-

mış hâlidir.
• Hücre zarının geçirgenliği ve dayanıklılığını artırır (ko-
lesterol).
• Eşey hormonları (östrojen ve testosteron), kortizol

hormonu, D vitamini, aldosteron hormonu ve koleste- Aminoasitler ribozomda üretilmezler.
rol steroit yapılır.
Protein
Kolesterol hayvan hücre zarının yapısında bu- Görevi Örnek
Çeşidi
lunur. Fazlası damar sertliği ve damar tıkanıklığına
sebep olur. Yapısal
Desteklik Bağ dokudaki lifler
protein
Kasılma
Hareket Aktin ve miyozin proteinleri
C. PROTEİN proteini
• Yapısında C, H, O ve N atomları vardır. Bazılarında Taşıyıcı Diğer bileşiklerin Hücre zarı proteinleri ve
fosfor (P) bulunabilir. protein taşınması hemoglobin
B
• Yapı taşı aminoasittir. Doğada 20 çeşit vardır. 12 tane- A
Ş Savunma
sini sentezlerken 8 tanesi dışardan hazır alınır. Hazır V Bağışıklık Antikor ve interferonlar
protein
alınan amino asitlere temel (esansiyel) aminoasit denir. U
R
H U Hormon Kan şekerini düzenleyen
Canlı aktiviteleri
protein insülin ve glukagon
Y
A
NH2 COOH Y
I
(amin) (Karboksil)
N
L
R
A
Yüksek sıcaklık, pH, basınç ve tuz derişimi
(Radikal) R proteinin üç boyutlu yapısını bozar. Buna denatü-
I
rasyon denir. Denatürasyon proteinlerdeki aminoasit
dizilimini değiştirmez.
Aminoasitlerin birbirinden farklı olmasını radi-
kal grup sağlar.
• Aminoasitler karboksil grubundan dolayı asit, amin

D. VİTAMİN
grubundan dolayı bazik özelliktedir (Amfoter).
• Yapısında C, H ve O bulunur. Bazılarında N bulunur.
• Aminoasitler peptit bağlarıyla bağlanarak proteinleri
oluşturur. Buna peptitleşme denir. • Monomer yapılıdır.
• Peptit bağı 1. aminoasitin karboksil grubu ile 2. amino- • Polimerleşmezler.
asitin amin grubu arasında kurulur. • Enerji vermezler.

aa + aa Dipeptit + H2O • Sindirime uğramazlar ve hücre zarından doğrudan

geçerler.
aa + aa + aa Tripeptit + 2H2O
• Yüksek sıcaklıkta bozulabilirler.
aa + ..... + aa Polipeptit + (n – 1)H2O
peptit bağı
12
1. Yağda Çözünen Vitaminler E. ENZİMLER

* A, D, E ve K • Bir tepkimenin başlayabilmesi için gerekli olan ener-
• Fazlası karaciğerde depolanır. jiye aktivasyon enerjisi denir. Enzimler aktivasyon
• Eksikliklerinde görülen hastalık belirtisi geç orta- enerjisini düşürürler.
ya çıkar.
2. Suda Çözünen Vitaminler

Enerji
* B ve C
Enzim yokluğunda
• Günlük alınması gerekir. Reaksiyona Enzim varlığında
• Fazlası depolanmaz, idrarla atılır. girenler
Ürün
• Eksikliklerinde görülen hastalıkların belirtisi he- Reaksiyonun
men ortaya çıkar. ilerlemesi
Yıkımın Eksikliğinde Enzimler yapılarına

Özellikler
Adı Görülen Hastalıklar
göre ikiye ayrılırlar.
• Besinlerle alı- • Gece körlüğü
nabileceği gibi • Deride kuruluk
provitamin A olarak Basit Enzim Bileşik Enzim
A Vitamini
da alınabilir. (Apoenzim) (Holoenzim]
• Görme olayında B
A Sadece proteinden Protein + Yardımcı kısım
etkilidir.
Ş
meydana gelir.
• Provitamin D • Kemik hastalıkları V
U
güneş yardımıyla (Raşitizm, osteo-
R
deride D vitaminine malazi) Organik molekül
U
D Vitamini dönüşür. (Koenzim)
Protein
Y Yardımcı (Vitamin, NAD, FAD, ATP)
• Kemik-diş yapısına A Kısım + Kısım
katılır. Kalsiyum Y (Apoenzim)
I İnorganik molekül
emilimini sağlar.
N (Kofaktör)
• Antioksidan özellik • Kısırlık L
A
(Mg, Ca, Na
gösterir.
E Vitamini R gibi mineraller)
• Hücre yenilenme- I
sinde görevlidir.
• Besinlerle alına- • Kanın geç pıhtı- Özellikleri
bileceği gibi kalın laşması
K Vitamini bağırsakta yaşayan • Enzimler tepkimeleri başlatmazlar. Başlamış tepkime-
mutalist bakteriler- leri hızlandırırlar.
de sentezleyebilir.
• Enzimler kimyasal tepkimelerden değişmeden çıkar-
• Bağışıklık sistemi, • Beriberi
lar ve aynı tür tepkimelerde tekrar tekrar kullanılırlar.
sinir sistemi ve kan • Pelegra (deride
hücresi üretimin- yara) • Enzimin etki ettiği maddeye substrat denir.
B Vitamini
den sorumludur. • Sinirlilik, depres-
yon, hâlsizlik,
Madde miktarı
anemi, ciltte yara
• Bağışıklık sistemin- • Skorbüt (dişeti Substrat
Ürün
de görevlidir. kanaması)
C Vitamini
• Yaraların geç Serbest enzim
iyileşmesi
Enzim-substrat
Bilinçsiz antibiyotik tüketimi B ve K vitamini ek- Zaman
sikliğine yol açar.
13
2 YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ
• Enzim aktifse "-az" ya da "-in" eki inaktifse "-jen" eki alır.
Aktif enzim: Lipaz Gen 2 mutasyona uğrarsa;
İnaktif enzim: Pepsinojen • Enzim 2 sentezlenemez.
• Tüm enzimler hücre içinde sentezlenir. Fakat hücre • K maddesi L'ye dönüşür. L maddesi M'ye dönü-
içinde veya hücre dışında çalışabilir. şemez.

• Ortamda L maddesi birikir.
• Enzimler genellikle çift yönlü çalışırlar.
karbonikanhidraz
CO2 + H 2O H2CO3
Enzimlerin Çalışmasını Etkileyen Faktörler
1. Sıcaklık
Sindirim enzimleri tek yönlü çalışırlar. Tepkime hızı
• Bir apoenzim çeşidi yalnız bir çeşit koenzim ya da ko-

faktörle birlikte çalışabilir. Aynı yardımcı kısım birden
fazla çeşit apoenzimle çalışabilir.
• Enzimler maddelerin dış yüzeyinden etki etmeye baş- B Sıcaklık

A 0 36 50
larlar. Ş
V
• Enzimler genellikle takım hâlinde çalışırlar. Bir enzi- U
min ürünü diğer enzimin substratı olabilir. R
U
• Enzim ile etki ettiği substrat arasında anahtar-kilit SICAKLIK
Y
uyumu vardır. A
Y
I
Anahtar Kilit İlişkisi N 0-36 derece arası 36-50 derece arası
Substrat L
A
R
• Yapısı bozulmaz • Enzim denatüre olur.
Ürün
I fakat enzim faali- • Tekrar çalışmaz.
yeti azdır.
Aktif bölge
• Uygun koşulda
tekrar çalışır.
Enzim substrat
Enzim
kompleksi
2. pH
Enzim
Tepkime hızı
• Apoenzim üzerinde aktif bölge denilen özel bir bölge in z in
ps ila ips
vardır. Enzim substrata geçici olarak aktif bölgeden Pe Am Tr
bağlanır.
• Enzimler DNA daki şifreye göre sentezlenir. Her gen
pH
bir çeşit enzim üretiminden sorumludur. 0 7 14
Gen 1 Gen 2 Gen 3 • Her enzimin çalışabildiği pH aralığı farklıdır.
Enzim 1 Enzim 2 Enzim 3
K L M N
14
3. Su F. ATP (Adenozintrifosfat)
Tepkime hızı • Yapısında C, H, O, N ve P bulundurur.

• Hücre zarından geçemez.
• Depo edilmez ve üretildiği yerde tüketilir.
• Tüm canlı hücrelerde sentezlenir.
%15 Su oranı
Yüksek enerjili
Glikozit Ester fosfat bağı
bağı bağı
Su oranı %15'in altında ise enzimler çalışmaz.
Adenin Riboz P P P
Fosfat
Adenozinmonofosfat
Adenozindifosfat
4. Enzim-Substrat Miktarı
Adenozintrifosfat
Tepkime hızı
Enzim miktarı sınırsız
P
ATP
Enzim miktarı sabitse Egzergonik Endergonik
P
O2’li solunum Biyosentez reaksiyonları
B
A Aktif taşıma
Substrat miktarı O2’siz solunum
Ş Kas kasılması
V
ADP
U
Tepkime hızı R
U Örnek:
Substrat miktarı sınırsız (yeterli)
Y Aşağıdaki şekilde takım hâlinde çalışan enzimler ve
A
Y reaksiyonlar gösterilmiştir.
Sınırlı substrat I
N
Enzim 1 Enzim 2 Enzim 3
Enzim miktarı
L K L M N
A
R
I Buna göre,
5. Aktivatör ve inhibitör madde I. K, L ve M substrattır.
Aktivatör madde: Enzimin aktif bölgesine bağlanarak enzi- II. Sadece ürün olan N dir.
min çalışma hızını artırır. III. 4 farklı reaksiyon bulunur.
IV. 3 farklı ürün oluşmuştur.

HCl
Pepsinojen Pepsin reaksiyonlarla ilgili olarak yukarıda verilenlerden
hangileri doğrudur?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
İnhibitör madde: Enzimin aktif bölgesine etki ederek enzi-
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
min çalışma hızını azaltan ya da tamamen durduran mad-
delerdir.
Çözüm:
Örnek: Cıva, kurşun, siyanür.
K, L ve M substrattır. L ve M aynı zamanda birer ürün-
dür. Fakat N yalnızca üründür.
Reaksiyon sırasında L, M ve N ürünleri oluşmuştur.
Cevap: D
15
YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ I. ünİte
Örnek: Örnek:
Aşağıda verilen deney düzeneğinde kap içerisine et 1

n (Aminoasit) Protein + (n – 1)Su
ve sindirim enzimleri konmuştur.
2
Yukarıda protein metabolizması ile ilgili bazı tepkime-

ler numaralandırılarak verilmiştir.
Sindirim enzimleri
Et Bu tepkimelerle ilgili;
parçası
25°C I. 1. tepkimede enerji harcanır.
II. Yalnız 2. tepkimede enzim kullanılır.

Buna göre,
III. 1. tepkimede kullanılan amino asitler ribozomda
I. eti küçük parçalara bölmek, sentezlenir.
II. kabın sıcaklığını 35°C ye getirmek, verilenlerden hangileri söylenemez?

III. kabın içine küçük buz parçaları atmak A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
yukarıda verilenlerden hangileri reaksiyonun D) I ve III E) I, II ve III
daha kısa sürede tamamlanmasını sağlar?
B
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A
Çözüm:
Ş
D) I ve II E) II ve III V
U 1 numaralı tepkime dehidrasyon sentezi olup, enerji
R
gereklidir. Her iki tepkimede de enzim kullanılır. Ami-
U
Çözüm: noasitler ribozomda sentezlenmez. Proteinler ribo-
Y
A zomda sentezlenir.
Eti küçük parçalara bölmek substrat yüzeyini artırır. Y
Bu sayede enzim substratla daha hızlı reaksiyona gi-
I Cevap: C
N
rer. Kabın sıcaklığını optimum sıcaklığa getirmek de L
A
reaksiyonun hızlanmasına neden olur. R
I Örnek:
Cevap: D
Aşağıda verilenlerden hangisi enzimlerin çalış-
ma hızına etki eden faktörlerden biri değildir?
Örnek: A) Su miktarı B) Sıcaklık
Aşağıdakilerden hangisi enzim değildir? C) DNA miktarı D) pH
A) Pepsinojen B) Kimotripsinojen E) Aktivatör madde
C) Amilaz D) Tripsinojen Çözüm:

E) Glikojen
Su miktarı, pH, sıcaklık, aktivatör miktarı ve substrat
Çözüm: miktarı enzim hızına etki ederlerken, DNA miktarı en-
zimin çalışma hızına etki etmez.
Enzimler inaktif durumdayken sonlarına jen eki alır-
lar. Aktif enzimlerin sonuna ise az eki gelir. Cevap: C
Glikojen ise bir polisakkarittir.
Cevap: E
16
CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ 1
test
1. Canlılardaki inorganik bileşiklerle ilgili aşağıdaki 5. Ezgi sabah kahvaltısında tereyağlı tuzsuz ekmek ve
ifadelerden hangisi doğrudur? peynir yemiş bir bardakta süt içmiştir.
A) Enerji verir. Ezginin kanında,
B) Düzenleyicidir. I. kalsiyum,
C) Bitkiler tarafından sentezlenir. II. iyot,
D) Sindirime uğrarlar. III. fosfor
E) Doğrudan hücre zarından geçemezler. yukarıdaki minerallerden hangilerinin artması

beklenemez?

D) I ve III E) II ve III
2. Canlıların yapısındaki minerallerle ilgili olarak

aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Kofaktör olarak kullanılabilirler.
B) Vücut sıvılarının osmotik basıncının dengelenme-
sinde rol alırlar.
C) Kemik yapısına katılabilirler.
D) Solunum reaksiyonlarında kullanılabilirler. 6. Tuzlar için aşağıda verilen ifadelerden hangisi
doğru değildir?
E) Eksiklikleri rahatsızlıklara yol açabilir. B
A A) Sindirime uğramaz.
Ş
V B) Hücrede osmotik basıncın ayarlanmasında görev
U
R
alır.
U
C) Suda çözündüklerinde ortama H+ iyonu verirler.
Y D) Asit ve bazın birleşmesiyle oluşur.
A
Y E) Enerji verici olarak kullanılmazlar.
I
3. Aşağıda verilenlerden hangisi asit ve bazların N
canlılar için önemini ifade eder? L
A
A) Hücre zarının yapısını oluşturma R
I
B) Depo maddesi olarak görev alma
C) Enzimlerin çalışması için uygun ortam sağlama
D) Mineral eksikliğinde görev alma
E) İkincil enerji verici olarak kullanılma
7. Canlıların temel bileşenleri, inorganik ve organik mo-

leküllerden meydana gelmiştir.
Buna göre;
I. su,
4. I. Reaksiyonların gerçekleşmesi II. gliserol,
II. Minerallerin taşınması III. mineral,
III. Zehirli maddeleri seyreltmesi IV. asit

olaylarından hangilerinin gerçekleşmesinde su- yukarıda verilenlerden hangileri inorganik yapılı
yun çözücü özelliği etkilidir? olamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV
D) I ve II E) II ve III D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
17
1 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ
test
8. Tabloda bazı minerallere ait görevler verilmiştir. 10.
Mineral Görevi
Protein, nükleik asit, ATP ve vi-

Azot (N)
tamin yapısına katılır.
Solunum gazlarının taşımasını
Demir (Fe) sağlayan hemoglobin yapısına
katılır.
Klorofil pigmentinin yapısına ka-
Magnezyum (Mg) Yukarıdaki şekilde bir böceğin su yüzeyinde dura-
tılır.
bilmesinin nedeni su moleküllerinin
İyot (I) Kemik yapısına katılır.
I. öz ısısının yüksek olması,
Tiroksin hormonunun yapısına
Kalsiyum (Ca) II. çözücülüğü,
katılır.
III. kohezyon etkisi
Buna göre mineral görev eşleştirmelerinin doğru özelliklerinden hangilerine sahip olmasıdır?
olabilmesi için hangi iki mineralin görevi yer de-
ğiştirmelidir?
A) Azot-Demir B) Azot-Magnezyum
C) Demir-Magnezyum D) Demir-İyot
B
E) İyot-Kalsiyum
A
Ş
V
U
R
U 11. Minerallerle ilgili;
I. Dışarıdan hazır alınmak zorundadır.
Y
A II. Sindirime uğramazlar.
Y
I III. İnorganik yapılı maddelerdir.
N
L
IV. Enzim yapısına katılabilirler.
A
R
ifadelerinden hangileri vitaminler içinde geçerli-
I dir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) I, II ve IV
9. I. Fe - Hemoglobin
12. Aşağıda verilen mineraller ve eksikliklerine bağlı
II. Mg - Klorofil olarak ortaya çıkan hastalıklarla ilgili verilen eş-
III. Ca - Kemik leştirmelerden hangisi yanlıştır?
Canlılarda mineral maddelerin katıldığı yapılar ile A) Fe (Demir) √ Anemi

ilgili eşleştirmelerden hangileri doğru verilmiştir?
B) I (İyot) √ Guatr
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Ca (Kalsiyum) √ Kemiklerde zayıflama
D) I ve III E) I, II ve III D) Mg(Magnezyum) √ Renk körlüğü
E) Zn (Çinko) √ Bağışıklıkta zayıflama
1.B 2.D 3.C 4.E 5.B 6.C 7.B 8.E 9.E 10.C 11.E 12.D
18
test
1. Enzimler ile ilgili, 4. Proteinler için geçerli olan;
I. çift yönlü çalışabilme, I. dehidrasyon sentezi sonucu oluşma,
II. çok hızlı çalışabilme,
II. hormon olarak düzenleyici görev alma,
III. aktif bölgeye sahip olma
III. DNA'daki şifrelere göre sentezlenme
verilen özelliklerinden hangileri tüm enzimler için
geçerlidir? özelliklerinden hangileri yağlar için de geçerli ola-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III bilir?
D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve II E) II ve III
2.
3
1 2 5. Aşağıda bazı vitaminlere ait görevler verilmiştir.
• Görme olayında etkilidir. Loş ışıkta görevli rodop-

Şekilde bir DNA nükleotidi şematik olarak gösterilmiş sin yapısına katılır.
ve nükleotidin yapısını oluşturan moleküller numara-
• Pıhtılaşma da görev alır.
landırılmıştır.
Şemaya göre; B • Sinir sistemi gelişiminde etkilidir.
A
I. 1 azot içeren adenin bazıdır. Ş • Üreme organlarının gelişimini sağlar.
V
II. 2 numaralı molekül 5C'lu deoksiriboz şekeridir. U
R
Buna göre aşağıdaki vitaminlerden hangisinin gö-
III. 3 numaralı molekül ATP'nin de yapısında bulunur. U revi yukarıda verilmemiştir?
verilenlerden hangileri söylenebilir? Y
A
A) A vitamini B) K vitamini C) B vitamini
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Y
I D) D vitamini E) E vitamini
N
L
A
R
I
6. Enzimler tarafından gerçekleştirilen kimyasal bir olay

3. Canlılarda bulunan K, L ve M moleküllerinde belirli
aşağıda şematize edilmiştir.
özelliklerin bulunma durumları aşağıdaki tabloda gö-
rülmektedir.
Substrat
Özellikler K L M
Bitki hücrelerinde sentezleme X X

Enzim Enzim - Substrat
Hücre zarından geçebilme X kompleksi
Glikozit bağı içerme X X Yukarıda verilen kimyasal olayla ilgili;

I. Enzim ve substrat uyumludur.
Tabloda K, L ve M ile belirtilen besinlerle ilgili;
I. K besini protein olamaz. II. Enzim etkinliğini gerçekleştirirken yapısı bozulur.
II. L glikojen olabilir. III. Enzimler, tepkimeleri başlatırlar ve tepkimeden

değişmeden çıkarlar.
III. M nişasta olamaz.
verilenlerden hangileri söylenemez? verilenlerden hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
19
test
7. Aşağıdaki canlılara ait hücrelerden hangisinde bir 10. Besin maddesi Vücuttaki görevi
çeşitten fazla polisakkarit bulunamaz?
Kemik ve dişlerin yapısına katıla-
A
A) Böcek B) Mantar hücresi rak sertleştirir.
C) Bitki tohumu D) İnsan hücresi Enzimlerin yapısına koenzim
B
olarak katılır.
E) Yaprak hücresi
Vücutta sentezlenemeyip dışarı-
C
dan hazır alınır.
Buna göre tabloda verilenlerle ilgili;

8.
Protein I. A maddesi inorganik bir madde olup tüm canlılar
bu maddeyi hazır alır.
2 3
1 II. B maddesi organik yapılıdır.

CO2 + H2O Aminoasit
III. C maddesi esansiyel aminoasittir.
Yukarıda bazı dönüşüm tepkimeleri gösterilmiştir.
hangileri kesinlikle doğrudur?
Buna göre;
I. 2 ve 3 numaralı olaylarda ATP harcanır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
II. 1. olayı ototrof canlılar gerçekleştirebilir. D) I ve III E) I, II ve III

B
III. 3. olay ribozomda gerçekleşir. A
Ş
verilenlerden hangileri doğrudur? V
U
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II R
U
Y
A
Y
11. Hücrede bulunan X, Y ve Z organik molekülleri ve bu
I
N moleküllere ait bazı bilgiler şöyledir:
L
A
X: RNA ve ATP'nin yapısında bulunur. DNA'da bu-
R
9. İnsan vücudunda bulunan üç farklı organik besin çeşi-
I lunmaz.
dine ait bazı özellikler tabloda verilmiştir. Y: Sadece RNA'nın yapısında bulunan azotlu bazdır.
Besinler Özellik veya görev Z: DNA ve RNA da bulunur. ATP'de bulunmaz.
Yapısındaki monomerlerin ara-
1. grup besinler Buna göre X, Y, Z ile ilgili aşağıdaki eşleştirmeler-
sında ester bağı vardır.
Hücrede solunumda ilk sırada den hangisi doğrudur?
2. grup besinler
kullanılırlar.
Hücrelerde enerji kaynağı olarak A) X √ Deoksiriboz B) X √ Deoksiriboz
3. grup besinler
kullanılmazlar. Y √ Timin Y √ Timin
Bu besin çeşitleriyle ilgili; Z √ Sitozin Z √ Urasil
I. 2. grup besinlerin monomerine glikoz adı verilir.

C) X √ Riboz D) X √ Deoksiriboz
II. 1. grup besinlerin yapısında C, H, O molekülleri
vardır. Y √ Guanin Y √ Guanin

Z √ Timin Z √ Urasil
III. 3. grup besinler vitamindir.
verilenlerden hangileri doğrudur?
E) X √ Riboz
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Y √ Urasil
D) II ve III E) I, II ve III Z √ Guanin
1.D 2.E 3.D 4.D 5.D 6.A 7.D 8.B 9.E 10.C 11.E
20
test
1. Vitaminlerle ilgili; 4. Polimer bir molekülün daha küçük parçalara ayrılması
I. Bir vitaminin eksikliği başka bir vitamin ile giderilir. sonucu aşağıdaki K maddesi oluşmuştur.
II. Aşırı antibiyotik kullanımı B ve K vitaminlerinin ek- (L olayı)

sikliğini ortaya çıkarabilir. + 6H2O
III. Beslenme yetersizliğinde B ve C vitaminlerinin ek- (K maddesi)

sikliği daha çabuk ortaya çıkar.
Buna göre L olayı ve K maddesi aşağıdakilerden
ifadelerinden hangileri doğrudur? hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III K L
D) II ve III E) I, II ve III A) Aminoasit Sindirim
B) Glikojen Dehidrasyon
C) Enzim Sindirim
2. Bazı organik besinlerin yapısında bulunan bağlar D) Karbondioksit Solunum
şunlardır: E) Nişasta Sindirim
• Glikozit bağı
• Peptit bağı
• Ester bağı
Bu bağlarla ilgili;
B 5. Vücutta meydana gelen K vitamininin eksikliği
A
I. Peptit bağları protein sentezi esnasında aminoa-
Ş I. enerji üretimi için kullanılması,
sitler arasında kurulur. V
U II. besinlerle alınan proteinin azalması,
II. Glikozit bağlarının yıkılması sonucu su oluşur. R
U III. kalın bağırsakta yaşayan mutualist bakterilerin
III. Ester bağları yağların yapısında bulunur.
Y azalması
verilenlerden hangileri doğrudur? A
Y etkenlerinden hangilerine bağlı olarak görülebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I
N A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III L
A D) I ve II E) II ve III
R
I
3. Protein sentezi ile ilgili;

Ortamdaki Enzim
aminoasit 6.
Nitrik Nitrik Nitrik
asit asit asit
Peptit Zaman Süt Patates Et

I bağı II parçaları parçası
I II III
Su
Yukarıda üç adet tüp verilerek içlerine sırasıyla süt,
patates ve et parçaları konulmuştur. Daha sonra pro-
tein varlığında renk değişimine neden olan nitrik asit
eklenmiştir.
Protein
III Buna göre tüplerin hangilerinde renk değişiminin
graklerden hangileri çizilebilir? daha fazla görülmesi beklenir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
21
test
7. Aşağıda X'de verilen monomerler kullanılarak Y'deki 10. Canlılarda bulunan bazı özellikleri aşağıda verilmiştir.
moleküller sentezlenmektedir. K besini: Enzimlerin çalışması için ortamda en az
X Y %15 oranda bulunmalıdır.
L besini: Bazı enzimlerin yapısına katılabilen bu mo-
I. 50 adet glikoz Nişasta leküller hücrede sindirime uğramazlar.
II. 50 adet fruktoz Sükroz M besini: Aminoasitlerin peptit bağlarıyla birbirlerine
III. 50 adet glikoz Maltoz bağlanmalarıyla hücrede sentezlenirler.
Sentez reaksiyonları sırasında oluşan su miktar- Buna göre K, L ve M besinlerinden hangileri orga-
ları için aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? nik özellikte olup hücrede hem enerji verici hem
de yapıcı-onarıcı olarak kullanılabilir?
A) I > II > III B) II > I > III C) III > II > I
A) Yalnız K B) Yalnız M C) K ve L
D) I > II = III E) II = III > I
D) K ve M E) K, L ve M
8. Bitkilerde fotosentez tepkimeleri sırasında CO2 ve H2O

kullanılır. Ancak bazı moleküllerin üretimi için bunların 11. M
yanı sıra inorganik tuzların da kullanımı gereklidir. K + L + L
N
Buna göre;
I. nükleotit, Yukarıda enzimatik bir tepkime verilmiştir.
B
II. glikoz, A Bu tepkimedeki bileşiklerle ilgili;
Ş
III. aminoasit V I. K substratı; M ve N ürünleri ifade eder.
U
verilen moleküllerinden hangilerine azot tuzu ge- R II. L tepkimeyi başlatan enzimdir.
reklidir? U
III. Tepkime sonunda K miktarı azalırken L miktarı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Y
artar.
A
D) I ve III E) I, II ve III Y
verilenlerden hangileri söylenebilir?
I
N A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
L
9. Aşağıda verilen tabloda K, L ve M disakkaritlerine ait
A D) II ve III E) I, II ve III
R
bazı özellikler verilmiştir. I
Sentezlendiği
Karbonhidrat
Monomerler
Bağ Çeşidi
12. Aşağıdaki tabloda organik veya inorganik özellikteki

canlı
K, L, M ve N maddelerine ait bazı özellikler verilmiştir.
Özellik Enerji C ve H
Azot içerme
Madde verme içerme
K Glikoz ve Fruktoz a Glikozit
K – + +
L Glikoz Bitki b L – – –
M c Hayvan Glikozit M + + +
N + + –
Tabloda verilen bilgilere göre
Buna göre K, L, M ve N maddeleri ile ilgili
I. K sükroz olup a canlısı bitkidir.
I. K ve L inorganik moleküllerdir.
II. L maltoz olup b glikozit bağıdır. II. M aminoasit olabilir.

III. M laktoz olup c ise glikoz ve galaktozdur. III. M ve N kesinlikle organiktir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
1.D 2.D 3.B 4.A 5.C 6.D 7.B 8.D 9.E 10.B 11.A 12.E
22
test
1. Aşağıdaki şekil bir fosfolipit molekülünü şematize et- 4. I. Enzim yoğunluğu
mektedir. II. Substrat yüzeyi
a III. Aktivatör
Değişkenlerinden hangilerinin artışı enzimlerin
b çalışmasını hızlandırır?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Buna göre;
I. a hidrofilik gruptur.
II. b hidrofobik kısım olup hücre zarının iç kısmında
bulunur.
III. Fosfolipit tüm canlı hücrelerde bulunur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
5. Glikoz
II
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I
CO2 + H2O
Nişasta
VI III
2.
Miktar Glikoz
Glikoz
Z B
V IV
A
Y Ş Glikojen
V
X U
R
Yukarıda canlılarda gerçekleşen karbonhidrat meta-
Zaman U
bolizmasına ait bazı olaylar verilmiştir.
Y
A Buna göre bu olaylardan hangileri bitkisel hücre-
Yukarıdaki grafik X, Y ve Z organik moleküllerinin za- Y
I lerde ortak olarak gerçekleşebilir?
mana bağlı olarak vücuttaki miktarını göstermektedir.
N
Buna göre; L A) I, II, III ve IV B) I, II, III ve VI C) II, III, IV ve V
A
I. X yapıya en fazla katılan moleküldür. R D) III, IV, V ve VI E) I, II, V ve VI
I
II. Y en fazla enerji veren moleküldür.
III. Z enerji eldesinde ilk kullanılan moleküldür.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
6. Aşağıdaki şekilde bir bileşik enzimin yapısı verilmiştir.
D) I ve II E) I ve III
Apoenzim X
3. Trigliseritler 3 yağ asidi ve 1 gliserolün birleşmesi ile Yukarıda verilen kısımlarla ilgili;
oluşurlar.
I. Apoenzim kısmı protein yapılı olup, yüksek sıcak-
Buna göre; lık, basınç gibi faktörlerle yapısı bozulur.
I. hücre zarının yapısına katılma,
II. X kısmı organik molekül ise koenzim adını alır.
II. vitaminlerin sentezlenmesini sağlama,

III. X kısmı inorganik molekül ise kofaktör adını alır.
III. enerji verici olarak kullanılma
verilenlerden hangileri trigliseritlerin özelliklerin- verilenlerden hangileri doğrudur?
dendir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
23
test
7. Bir hücrede meydana gelen yağ üretimi sırasında 1
9. 3 yağ asidi + 1 gliserol Nötral yağ + 3 su
Gliserol 2
Enzim
Yukarıdaki reaksiyonlarla ilgili;
I. 1 numaralı reaksiyon dehidrasyon, 2 numaralı re-

aksiyon hidrolizdir.
Zaman Zaman
I II II. 1 numaralı olay sindirim kanalında gerçekleşir.
III. 1 yıkım, 2 sentez olayıdır.

pH Yağ asidi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Zaman
Zaman
III IV
graklerinden hangileri çizilebilir?

D) II ve IV E) III ve IV
B
A
Ş
V
U
R
U
Y
A
Y
10. Enerji
I Enzimsiz
N aktivasyon
L enerjisi
8. ATP nin hidrolizi sırasında A Reaksiyona Enzimli
R girenlerin aktivasyon
I enerjisi enerjisi
Isı Enzim Ürünlerin
enerjisi
Reaksiyon
ilerlemesi
Yukarıdaki grafik enzim kullanılan ve kullanılmayan

Zaman Zaman
I II reaksiyonlarda görülen enerji değişimlerine göre çi-
zilmiştir.
Serbest enerji
Buna göre reaksiyonla ilgili,
I. Enzimsiz reaksiyon gerçekleşmez.
II. Enzim aktivasyon enerjisini düşürür.

Zaman
III III. Enzim reaksiyona girenlerin enerjisini değiştir-

mez.
graklerinden hangileri çizilebilir?
1.E 2.E 3.C 4.E 5.B 6.E 7.B 8.C 9.A 10.A
24
test
1. Aşağıdaki graklerden hangisi hidroliz ve dehid- 4. Hayvansal bir hücrede gerçekleşen disakkarit
rasyon sentezi için ortak olarak çizilebilir? sentezi ile ilgili aşağıdaki graklerden hangisi çi-
zilemez?
A) Monomer B) Enzim
A) Glikoz B) Galaktoz
Polimer Zaman
Zaman Zaman
C) Su D) Polimer
C) Enzim D) Ortamdaki ATP
Monomer Monomer Zaman Zaman
E) Ortamdaki ATP E) Maltoz
Zaman
Polimer
B
2. Vitaminlerin canlı vücudu için birçok faydası vardır. A 5. A C C C
B
Ş 1 2
Eksikliklerinde bazı hastalıklar meydana gelir.
V
I. Raşitizm U
Yukarıda hücrenin enerji taşıyıcı molekülü olan
R
II. Gece körlüğü U ATP'nin moleküler yapısı verilmiştir.
Yukarıda bazı vitaminlerin eksikliklerinde görülen

Y ATP molekülü ve kısımları ile ilgili;
A
hastalıklar verilmiştir. Y I. A ve B organik yapılıdır.
I
Buna göre bu hastalıklar ve eksikliğinde hastalığı N II. 1 numaralı bağ glikozit, 2 numaralı bağ ise peptit
L
sebep olan vitaminler hangisinde doğru eşleştiril- A bağıdır.
miştir? R
I III. C molekülleri fosfat olup aralarında yüksek enerjili
fosfat bağı bulunur.
A) I Æ C B) I Æ D C) I Æ A D) I Æ C E) I Æ D
IIÆ D IIÆ K IIÆ B IIÆ A IIÆ A verilenlerden hangileri söylenebilir?
D) I ve III E) I, II ve III
3. Laktoz miktarı Yandaki grafikte canlı bir

hücrede laktoz miktarının
zamana bağlı değişimi 6. Bir kobaya radyoaktif karbon atomu içeren glikoz ve-
gösterilmiştir. rilmiştir.
Zaman
Buna göre işaretli karbon atomuna;
Bu hücre ile ilgili; I. kaslardaki protein,
I. Glikoz ve fruktoz miktarı azalır. II. temel aminoasit,
II. Su miktarı artar. III. savunmada görevli antikor

yukarıda verilen moleküllerden hangilerinin yapı-
III. Gerçekleşen reaksiyon hidrolizdir.
sında rastlanır?
25
test
7. Aşağıdaki şekilde bir aminoasidinin yapısı gösteril- 9. İnsanlarda solunum sisteminde karbondioksit gazının
miştir. taşınması sırasında gerçekleşen bazı olaylar şu şekil-
dedir:
H O
Karbonik anhidraz
N C C CO2 + H2O H2CO3
H OH Karbonik anhidraz
H2 CO3 CO2 + H 2O
R
1 3
2 Buna göre reaksiyonu gerçekleştiren karbonik an-
hidraz enzimi ile ilgili
Buna göre;
I. Enzimler reaksiyonu başlatırlar.
I. 1 ile gösterilen grup amino grubu olup aminoaside II. Enzim tersinir çalışan bir enzimdir.
asidik özellik sağlar.
III. Aynı madde karbonik anhidrazın hem substratı
II. 3 ile gösterilen grup karboksil grup olup aminoasi- hem ürünüdür.
de bazik özellik sağlar.
III. 2 ile gösterilen kısım radikal grup olup aminoasit-
lerin çeşitliliğini sağlar.
verilenlerden hangileri söylenemez?
B
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A
Ş
D) I ve III E) I, II ve III V
U
R
U
Y
A
Y 10. Karaciğerde üretilen katalaz enzimi H2O2'i (hidrojen
I
peroksit) parçalayarak su ve oksijene dönüştürür.
N
8. Aşağıdaki şekilde bazı inhibitör çeşitleri ve etkileri L
gösterilmiştir. A
I II III
R
A I
inhibitörü
B
Enzim inhibitörü
50 gr tüm 50 gr kuşbaşı 50 gr ezilmiş
karaciğer karaciğer karaciğer
Buna göre inhibitörlerle ilgili olarak 5 ml H2O2 5 ml H2O2 5 ml H2O2
35°C 35°C 35°C
I. Bazı inhibitörler subtratı taklit ederek enzim-subs-
trat birleşmesini önler. Yukarıdaki deney düzenekleri hazırlanmıştır. Deney
başladıktan sonra eşit sürede beklenmiştir.
II. A ve B inhibitörleri reaksiyon hızını arttırır.
Deney başladıktan sonra reaksiyonların gerçek-
III. Bazı inhibitörler aktif bölgede değişikliğe neden leşme süreçleri: I > II > III olduğuna göre bunun
olurlar. nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Substrat yüzeyi B) Enzim miktarı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Ortam sıcaklığı D) Substrat çeşidi
D) I ve III E) I, II ve III E) Substrat miktarı
1.B 2.E 3.B 4.E 5.D 6.D 7.C 8.B 9.D 10.B
26
II. ünİte HÜCRE
Bölüm 1 : HÜCRE ZARINDAN MADDE

GEÇİŞLERİ Hücre zarı seçici geçirgen olduğundan;
Canlı türlerinde hatta bir türün bireylerinin farklı dokuların- • Küçük moleküller (O2, glikoz) büyük moleküllere
daki hücreler, şekil ve büyüklük açısından farklılık gösterir. (nişasta) göre,
Hücrenin yapısında su ve minerallerle birlikte protein, lipit, • Nötr maddeler iyonlara göre,
karbonhidrat ve nükleik asitler bulunur. • Negatif iyonlar pozitif iyonlara göre,
Hücreler yapılarına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere • Yağı çözen maddeler yağı çözemeyenlere göre,
iki çeşittir. • Yağda çözünen maddeler (A, D, E ve K vitaminle-
ri) çözünmeyenlere (B ve C vitaminleri) göre, hüc-
Prokaryot Hücre Ökaryot Hücre re zarından daha kolay geçer.
Çekirdekleri yoktur. Çekirdekleri bulunur.
Zarlı organelleri bulunmaz. Zarlı ve zarsız organelleri var- HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞLERİ
Tek organeli ribozomdur. dır. Hücre Zarından
Arkeler ve bakteriler prokar- Protistalar, mantarlar
yot hücrelerdir. bitkiler ve hayvanlar ökaryot
hücrelidir. Doğrudan geçenler Doğrudan geçemeyenler
Gilikoz, Galaktoz, Maltoz, Laktoz, Sükroz
Ökaryot hücreler hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek olmak Fruktoz Nişasta ve Glikojen
üzere üç kısımda incelenir. Yağ asidi-Gliserol Proteinler
Aminoasit Enzimler
B
A Vitaminler ve mineraller Hormonlar
A. HÜCRE ZARI Ş Yağlar
V Gazlar ve su
• Hücre zarı, protein, lipit ve karbonhidratlardan oluşur.
U
• Glikoprotein molekülleri; hücrelerin birbirini tanımasın- R Pasif taşıma Endositoz
U
da, seçici geçirgenliğinde ve hormonların alınmasında Aktif taşıma Ekzositoz
Y
görevlidir.
A
Protein Y
Pasif ve aktif taşımada maddeler çift yönlü ta-
Glikoprotein molekülleri Glikolipit I
Hücre N şınır. Endositozda maddeler sadece hücre içine ta-
dışı L
şınırken ekzositozda sadece hücre dışına gönderilir.
A
R
I
Hücre içi A. PASİF TAŞIMA

Yağ • Enerji harcanmadan gerçekleşir.
molekülleri • Yoğunluk eşitleninceye kadar devam eder.
• Hem canlı hücrelerde hem de cansız ortamlarda görü-
lür.
Hücre Zarının Özellikleri
• Basit difüzyon, kolaylaştırılmış difüzyon ve osmoz ola-
• Canlı ve esnektir. rak üç şekilde görülür.
• Saydam ve akışkandır.
• Yüzeyi değişimlere uğrayabilir.
• Seçici geçirgen yapıdadır.
Hücre Zarının Görevleri

• Madde alışverişini sağlar.

• Hücrenin içindeki yapıları korur.
• Hücreye şekil verir.
• Hücreyi dış ortamdan ayırır.
Basit Osmoz Kolaylaştırılmış
• Hücrelerin birbirini tanımasını sağlar. Difüzyon Difüzyon
27
Hücre
Basit Difüzyon OSMOZA BAĞLI GERÇEKLEŞEN OLAYLAR

• Taşıyıcı proteinler kullanılmaz. Plazmoliz
• Enzimler kullanılmaz. Hipertonik ortama konulan bir hücrenin su
• Lipit tabakasında gerçekleşir. kaybederek büzülmesidir. Plazmoliz sıra-
• Canlı ve cansız hücrelerde görülebilir. sında;
CO2, O2, Alkol • Hücre içi yoğunluğu artar, ortam yoğun-
Çok yoğun Az yoğun luğu azalır.
• Koful büyüklüğü azalır.
• Koful yoğunluğu artar.
Kolaylaştırılmış Difüzyon
• Hücre zarı-çeper mesafesi artar.
• Taşıyıcı protein kullanılır. • Hücre zarı-çekirdek arası mesafe azalır.
• Enzimler kullanılmaz.
• ATP kullanılmaz. Deplazmoliz
Glikoz, Fruktoz, Plazmolize uğramış bir hücrenin hipotonik
Aminoasit ortamda su alarak eski hâline dönmesidir.
Çok yoğun Az yoğun
Deplazmoliz sırasında;
• Hücre içi yoğunluğu artar, ortam yoğun-
luğu artar.
HATIRLATMA B • Koful büyüklüğü artar.
A
Ş
• Koful yoğunluğu azalır.
Sıcaklık, yoğunluk farkı, por sayısı, zar yüzey genişliği V • Hücre zarı-çeper mesafesi azalır.
arttıkça ve molekül büyüklüğü azaldıkça difüzyon hızı U
R • Hücre zarı-çekirdek arası mesafe artar.
artar. U
Y Turgor
A
Osmoz Y Hipotonik ortama ya da saf suya konulan
• Osmoz, suyun yarı geçirgen zardan difüzyonudur. I
N bir hücrenin su alarak şişmesidir.
• Canlı ve cansız hücrelerde görülebilir. L
Su A
R
Az yoğun Çok yoğun I
(su çok) (su az)
Su
oranı
ÇÖZELTİ TİPLERİ
Hipotonik, hipertonik ve izotonik olmak üzere üç tip çözel-
N (Normal
ti vardır. Hipotonik çözelti hücrenin yoğunluğundan daha değer)
Pl
az oliz Osmotik
az yoğunlukta, hipertonik çözelti hücrenin yoğunluğundan Turgor
m
oli lazm denge
z ep
daha fazla yoğunlukta, izotonik çözelti ise hücre yoğunluğu D
Zaman
ile eşit yoğunluktadır. Hipertonik Hipotonik İzotonik Hipotonik
ortam ortam ortam ortam
Çözeltiler
Hemoliz
Hipotonik Çözelti İzotonik Çözelti Hipertonik Çözelti Hipotonik ortama konulan hayvan hücrelerinin su alarak
(Az yoğun) (Eşit yoğun) (Çok yoğun) patlamasıdır.
%10 Maltoz %20 Maltoz %20 Maltoz

%20 %20 %10 OSMOTİK KUVVETLER
Maltoz Maltoz Maltoz
Suyun hücre içindeyken ya da hücreye girerken uyguladığı
kuvvetlerdir.
Su geçişi Su geçişi
28
HÜCRE 1
Osmotik Basınç C. ENDOSİTOZ
Hücre içindeki madde yoğunluğundan dolayı suyun hücre- Hücre zarından geçemeyen büyük moleküllerin hücre za-
ye girerken zara dıştan yaptığı basınçtır. rında değişiklik meydana getirilerek ve koful oluşturularak
hücre içine alınmasına endositoz denir.
Çözünen madde Su = Osmotik basınç
• Enerji harcanır.
• Enzimler kullanılırken taşıyıcı proteinler kullanılmaz.
Fotosentez ve hidroliz yapıtaşı (monomer) mik- • Sadece çepersiz hücrelerde görülür.
tarını artırdığından osmotik basıncı artırır. • Hücre zarının yüzeyini azaltır.
Endositoz iki şekilde gerçekleşir:
Turgor Basıncı
Fagositoz: Büyük moleküllü katı maddelerin hücre içine
Hücre içindeki suyun zara içten yaptığı basınca denir.
alınmasıdır. Maddeler hücre zarından dışarı doğru oluştu-
Çözünen madde Su = Turgor basıncı rulan yalancı ayaklarla alınarak besin kofulu oluşur. Besin
kofulu içinde madde sindirilir monomerler sitoplazmaya
• Dehidrasyon ve O2'li solunum ortamdaki su miktarını
geçer.
artırdığından turgor basıncını artırır.
Emme Kuvveti
Hücrenin su alma isteğidir. Başka bir ifade ile osmotik ba-
sıncın turgor basınca üstün olduğu sürece hücrenin su al-
masını sağlayan kuvvettir.
B
Hücre zarı A
Turgor Ş
Osm basıncı (T.B.) V Besin Kofulu
otik
Emme Kuvveti
bas U
ınç
Kuvveti
Kuvveti
R
Emme
Emme
Osmotik Hücre içi Osmotik U

Denge
cı basınç (O.B.)
sın
go r ba Y
Tur
O.B = T.B. † Osmotik Denge A Lizozom
Zaman O.B. > T.B. † Su alır. Y Sindirim kofulu
I
Emme kuvvetinin şematik açıklaması N
L
A
O.B ile T.B. ters orantılıdır. O.B. ile E. K. doğru R
I
orantılıdır.
Örnek: Akyuvarların mikropları yutması ve amiplerin bes-
lenmesi fagositoza örnektir.
B. AKTİF TAŞIMA
• Canlı hücrelerde enerji harcanarak, moleküllerinin de-
rişimin az olduğu ortamdan çok olduğu ortama ya da Pinositoz: Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki suda
eşit yoğunlukta iki ortam arasında hücre zarından ta- çözünmüş maddelerin bir cep yardımıyla hücre içine alın-
şınması aktif taşımadır. masıdır.
• Taşıyıcı proteinler kullanılır ve enzimler görev alır.
Örnek: Hormonların hücre içine alınması
• Sadece canlı hücrelerde görülür. ATP harcanır.
Az yoğun
Taşıyıcı
protein
Çok yoğun Glikoz
29
Hücre
D. EKZOSİTOZ Kontrollü Deney: Tahminlerin deneyler ve gözlemlerde

sınanması amacıyla yapılır. Kontrol ve deney grubundan
Hücre içine alınan moleküllerin, sindirilemeyen atıkların,
oluşur. Bir kontrollü deney tek bir değişken sınanabilir.
salgı hücreleri tarafından salgılanan maddelerin hücre za-
rında değişiklik meydana getirilerek hücre dışına gönderil-
mesidir. Kontrol Grubu Deney Grubu
• Meydana gelen değişimler • Değişimlerin uygulandığı
• Enerji gerektirir.
sonucu yorumlar buraya gruptur.
• Enzim kullanılır. Taşıyıcı protein kullanılmaz. bakılarak yapılır.
• Çeperli ve çepersiz hücrelerde görülebilir.
• Ekzositoz hücre zarının yüzeyini arttırır. • Yapılan kontrollü deneylerde etkisi araştırılan değişkene ba-
ğımsız değişken, bağımsız değişkenlere bağlı olarak deği-
Sıvı dış hücre
şen değişkene bağımlı değişken denir.
Bilimsel Yöntem Basamakları
Kese Gözlem yapılır ve veriler toplanır.

Protein Sitoplazma
B
A Problem belirlenir.
Ş
BİLİMSEL BİLGİNİN DOĞASI VE BİYOLOJİ V
U
Mantık, gözlem, ölçme ve deneylere dayalı bir problemi R Verileri kapsayan hipotez kurulur.
U
çözmek için gerçekleştirilen sistemli çalışmalar bütününe
Y
bilimsel yöntem denir. A
Hipoteze dayalı tahmin yapılır.
Y Hipotez
I değiştirilir.
N
Gözlem: Bir olay için duyu organlarımız ya da ölçme aleti L
Kontrollü deney yapılır.
A
kullanarak yapılan bilgi toplama işlemidir. Gözlemler ikiye R
I
ayrılır. Sonuçlar hipotezi Sonuçlar hipotezi
desteklerse desteklemezse
Gözlem
Deneyler tekrarlanır ve diğer bilim

Nitel Gözlem Nicel Gözlem
insanları da aynı sonuca ulaşırsa
• Ölçme aleti olmadan • Ölçme aletleri kullanı-
duyu organlarımız larak yapılır.
kullanılarak yapılan • Güvenilir gözlemlerdir. Hipotez gerçek hâline gelir.
gözlemdir.
Örnek: Zürafanın boyu
Örnek: Zürafanın 5 metredir.
boyu uzundur.
Teori Kanun
• Neden sorusuna cevap • Nasıl sorusuna cevap ve-
Veri: Gözlemler sonucu elde edilen nitel ve nicel sonuçların
verir. rir.
kayıt altına alınmasıdır. • Bir çok hipotez tarafından • Değişmez.
desteklenen geniş bir ku- • Aynı şartlar sağlandığında
Hipotez: Geçici çözüm önerileridir. İyi bir hipotez denene-
ramdır. tekrarlandığında aynı so-
bilir, değişikliklere açık, probleme çözüm önermeli ve veri-
Örnek: Hücre teorisi nucu verir.
leri kapsamalıdır. * Teori ve kanun farklıdır.
**Teoriler kesinlikle kanuna dönüşmez.
Tahmin: Hipotezlerden çıkarılan mantıklı sonuçlardır.
30
HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞLERİ 1
test
1. İyi bir hipotezin özellikleri içerisinde 4. Bir bilim adamı antioksidan kullanımının yaşlanma
I. kontrollü deneylerle test edilebilmesi, üzerine etkisini araştırırken kullandığı bazı basamak-
lar aşağıda verilmiştir.
II. bilimsel bir temele dayanması,
I. İnsanda antioksidan kullanımı yaşlanmayı gecikti-
III. yeni gerçeklere ve tahminlere açık olması
rir.
yukarıdakilerden hangileri bulunabilir?
II. Eğer antioksidan kullanımı yaşlanmayı geciktiri-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yorsa sürekli kullanım on yaş gençleştirir.
D) II ve III E) I, II ve III III. Yüz kişilik bir gruba normal beslenme uygulayıp,
kalan kısma antioksidan içeriği yüksek besinler
bulunan beslenme programı uygulanır.
Bu çalışmaların eşleştirilmesi aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir?
2. Bilimsel çalışmalar, aşağıda verilenlerden hangisi
Hipotez Tahmin Kontrollü deney
ile başlar?
A) Problem tespiti A) I III II
B) Hipotez kurma B) II I III
C) Verileri toplama C) I II III
B
D) Kontrollü deney yapma A D) III II I
Ş
E) Kanuna dönüşme V E) II III I
U
R
U
Y
A
Y
I
N 5. Bilimsel bir problemin çözümünde aşağıda veri-
3. L
len bilimsel basamaklarından hangisini en son
A
ışık ışık ışık R gerçekleştirilir?
I
A) Tahmin yapma
30°C 30°C 30°C
O2 O2 O2 B) Veri toplama
C) Hipotez kurma
D) Kontrollü deney yapma

X kireç Y kireç Z kireç
bakteri suyu bakteri suyu bakteri suyu
E) Problem tespiti yapma
Yukarıda verilen deney düzeneklerini hazırlayan

bilim insanı aşağıdaki sorulardan hangisinin ce-
vabını bulabilir?
6. Aşağıdakilerden hangisi nicel bir gözlemdir?
A) Işığın fotosentez hızına etkisi var mıdır?
A) Proteinlerin yapısı 40 °C de bozulabilir.
B) Bakterilerde beslenme şekilleri nelerdir?
B) Hava sıcaklığı bugün artacak.

C) Bakterilerin farklı ortamlar da üreme hızı değişir
mi? C) Yükseklere çıkan bir insanda alyuvar sayısı artar.
D) Sıcaklığın solunum hızına etkisi var mıdır? D) Hastalık anında kandaki antikor miktarı artar.
E) Farklı tür bakterilerde görülen solunum tipleri aynı E) Salgı yapan hücrelerde golgi organeli miktarı faz-
mıdır? ladır.
31
1 HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞLERİ
test
7.
10. I II III
I II III IV Nemli pamuk Kuru pamuk Nemli pamuk

35°C 35°C 35°C
200 ml su 200 ml su 200 ml su 100 ml su Hava var Hava var Hava yok
Işıklı ortam Işıklı ortam Işıklı ortam
3 mg Fe 1 mg Fe 5 mg Fe 5 mg Fe
– – – –
10 mg NO 3 5 mg NO 3 10 mg NO 3 5 mg NO 3
Yukarıda petri kapları ve tohumlar ile deney düzeneği
Bitki gelişimi üzerinde Fe miktarının etkisini araştıran hazırlanmıştır.
bir bilim insanı kontrollü deneyler yapmak istemektedir.
Buna göre deney düzenekleri ile ilgili aşağıdaki-
Buna göre bilim insanı yukarıda verilenlerden lerden hangisi yanlıştır?
hangi iki saksıyı kullanırsa doğru sonuca ulaşa-
A) I. petri kabı kontrol grubudur.
bilir?
B) II. petri kabı ile suyun çimlenmeye etkisi araştırılır.
C) III. petri kabı ile havanın çimlenmeye etkisi araştı-
rılır.
D) Deneydeki bağımlı değişken ışıktır.
E) II. ve III. petri kapları deney grubudur.

B
A
8. Biyoloji ve alt dallarının çalışma alanları incelendi- Ş
V
ğinde aşağıdakilerden hangisi biyoloji veya biyo- U
loji alt dallarının çalışma alanı ya da amaçlarından R
U
biri olamaz?
Y 11. Aşağıda grafikte A ve B canlılarının su kirliliğine bağlı
A) Biyoyakıt üretmek A olarak değişen birey sayıları verilmiştir.
Y
B) Su kirliliğini azaltmak I
N Canlı sayısı
C) Biyolojik silah üretmek L
A
R
D) Kalıtsal hastalıkları tedavi etmek I
B
E) Canlı dayanıklılığını arttırmak

A
Kirlilik
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 oranı
9. Kanser tedavilerinde, hastalara düzenli olarak C vita-
mini verildiğinde sadece E vitamini kullananlara göre
tedavide daha başarılı sonuçlar elde ediliyor. Grakteki verilere göre aşağıdaki bilgilerden han-
gisi yanlıştır?
Buna göre "düzenli C vitamini kullanmak kanser
tedavisinde başarıyı arttırır." hipotezi için; A) Kirliliğin A canlısına olumlu bir etkisi olmamıştır.
I. bağımlı değişken kanser tedavisi, B) Yüksek kirlilik oranına A canlısı daha dayanıklıdır.
II. bağımsız değişken C vitamini, C) A canlısı kirliliğe karşı daha kararlıdır.

III. bağımsız değişken E vitamini
D) B canlısı kirlilik oranının %20-25 arasında maksi-
ifadelerinden hangileri söylenebilir? mum birey sayısına ulaşmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) A ve B canlılarının bazı değerlerde birey sayıları

D) I ve III E) I, II ve III eşittir.
1.E 2.A 3.E 4.C 5.D 6.A 7.B 8.C 9.E 10.D 11.A
32
test
1. %5 glikoz yoğunluğuna sahip bir hücre; 4. Hücreler yapılarına ve gelişmişlik düzeyine göre ökar-
yot ve prokaryot olmak üzere ikiye ayrılır.
I. %1 lik glikoz,
Buna göre;
II. %8 lik glikoz,
I. zarla çevrili organel bulundurma,
III. %5 lik glikoz
II. kalıtım materyali bulundurma,
ortamlarından hangilerinden sadece aktif taşıma
ile glikoz alabilir? III. zarsız organel olan ribozom bulundurma
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III özelliklerinden hangileri sadece ökaryot hücreler

için geçerlidir?
D) I ve II E) I, II ve III
2.
A B C B
A
Hipotonik İzotonik Hipertonik Ş
V 5. Endositoz yaparak beslenen tek hücreli canlılarda
ortam ortam ortam
U
R
aşağıdaki yapılardan hangisi bulunmaz?
Yukarıdaki A, B ve C hücreleri 3 farklı ortama kon- U
A) Lizozom B) Boşaltım kofulu
muştur. Y
A C) Sindirim kofulu D) Mitokondri
Buna göre bu hücrelerden hangilerinin içinde Y
I
inorganik madde miktarının artışı gözlenebilir? N
E) Hücre duvarı
L
A) Yalnız A B) Yalnız B C) Yalnız C A
R
D) A ve B E) A, B ve C I
3. Madde alışverişi ile ilgili olarak;

6. Hipotonik bir ortama konulan bir bitki hücresinin
I. Hücrede madde taşınması her zaman çok yoğun- şeklinde çok fazla bir değişikliğin olmaması aşa-
dan az yoğuna doğru gerçekleşir. ğıda verilen durumlardan hangisi ile ilgilidir?
II. Zarın fosfolipit tabakasından bazı maddeler doğ- A) Daha önce plazmoliz olması
rudan geçebilir.
B) Selüloz yapılı hücre çeperinin olması
III. Nötr moleküller iyonlara göre zardan daha kolay
C) Hücre sitoplazmasının çok yoğun olması
geçer.
D) Hücrenin osmozla su kaybetmesi
E) Hücre zarının bulunması
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
33
test
7. Hücre içi sindirim yapabilen ve koful oluşturabi- 10. Hücre dışı sindirim yapabilen bir hücre de enzim-
len bir hücrede madde alışverişi; lerin salgılanması
I. endositoz, I. lizozom faaliyeti,
II. kolaylaştırılmış difüzyon, II. aktif taşıma,
III. ekzositoz III. ekzositoz
olaylarından hangileri ile gerçekleşebilir?

olaylarından hangileri ile gerçekleşebilir?
11. Madde alışverişini yoğun olarak gerçekleştiren bir

bitki hücresi için aşağıdaki graklerden hangisi
çizilemez?
8. %4 glikoz bulunduran bağırsak parçası, %3 glikoz çö- A) Atılan madde B) Alınan madde
zeltisi bulunduran bir kaba konulmuştur.
B
Kap ile bağırsak arasında gerçekleşen madde ge- A
çişleri için, Ş
V Ekzositoz faaliyeti Endositoz faaliyeti
U
I. Bağırsak parçası, kendisinden daha yoğun orta- R
ma konmuştur. U
C) Sitoplazmadaki ATP D) Harcanan ATP
Y
II. Bağırsakta su miktarı zamanla artar. A
Y
III. Glikozlar aktif taşımayla alınabilir. I
N
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? L Difüzyon Aktif taşıma
A
R
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II E) Ortamdaki ATP
I
Aktif taşıma
12. Hayvan hücresinin zarında bulunabilen bazı yapı-

lar şunlardır:
9. Seçici geçirgen özellikteki hücre zarı ile ilgili; I. glikolipit,
I. En fazla protein molekülü bulunur. II. por,
II. Madde geçişi sadece porlardan sağlanır. III. kolesterol,

III. Organik moleküllerin yerleri sabittir. IV. fosfolipit
ifadelerinden hangileri doğrudur? bu yapılardan hangileri bitkilerin hücre zarının ya-

pısında bulunmaz?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I, II ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
1.C 2.E 3.A 4.A 5.E 6.B 7.E 8.E 9.A 10.C 11.B 12.B
34
test
1. Hücre zarındaki porlardan geçebilecek büyüklük- 4. Aşağıdaki seçeneklerde bazı hücreler ve bu hücrele-
teki bir maddenin miktarında hücre içi ile hücre rin bulunduğu ortamın madde yoğunlukları verilmiştir.
dışı arasında yoğunluk farkı varsa; Buna göre hangi hücre osmozla su alır?
I. Yoğunluk farkını ortadan kaldırmak için pinositoz
A) B) C)
gerçekleştirilir.
%7 glikoz %4 Na+ %15 Mg
II. Yoğunluk farkı enerji harcanarak sağlanmıştır.
%5 glikoz %4 Na+ %10 Mg
III. Bu olay sırasında enzimler görev yapar.
D) E)
yukarıdakilerden hangileri söylenebilir?
%3 nişasta %1 K vitamini
%3 nişasta %4 K vitamini
5. Glikoz yoğunluğu %15 olan bir hücre, aşağıda gös-

2. A B terilen kaplarda difüzyon olayı sona erinceye kadar
sırayla bekletilmiştir.
Yandaki şekilde U borusu- %15

nun A ve B kolu yarı geçir- B
A
gen zar ile ayrılmıştır. Ş
V
Yarı geçirgen zar U %1 %12 %3
R
U
I II III
Deney düzeneğindeki sıvılar ozmotik denge Y
hâlinde olduğuna göre A ve B kollarındaki sıvı se- A Buna göre hücre hangi kaplarda plazmolize uğ-
Y
rar?
viyelerinin eşitlenerek sabit kalması için; I
N
I. A koluna saf su eklemek L A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A
II. B koluna glikoz eklemek R D) II ve III E) I, II ve III
I
III. A koluna maltoz eklemek
etkinliklerinden hangileri yapılmalıdır?
6. Hücre dışı Hücre zarı Hücre içi
3. Bir hücrenin; Yukarıda aktif taşıma olayı şematize edilmiştir.
I. fagositoz, Buna göre , ve şekilleri ile ifade edilen mad-

II. kolaylaştırılmış difüzyon, deler hakkında aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
III. ekzositoz, A) √ besin monomeri olabilir.

IV. aktif taşıma B) √ taşıyıcı proteindir.

yukarıdaki olaylardan hangilerini gerçekleştirme- C) √ enzimdir.
si canlı olduğunu gösterir?
D) ve yüzeyleri birbirine uyumludur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve IV
E) maddesinin dışarıdan alınması sırasında enerji
D) I, III ve IV E) II, III ve IV harcanmaz.
35
test
7. Aşağıda aktif taşıma ve kolaylaştırılmış difüzyona ait 9.
Huni
bazı özellikler verilmiştir.
a. ATP enerjisi kullanılır.
Cam kap
b. Taşıyıcı protein kullanılır.
Saf su
c. Hücre zarında değişiklik meydana gelir.
Bağırsak zarı
d. Sadece canlı hücrelerde gerçekleşir. %10’luk
sükroz
e. Taşınan maddeler hücre zarından geçebilecek
boyuttadır.
Yukarıdaki deney düzeneği hazırlanmıştır.
f. Az yoğun ortamdan çok yoğun ortama doğru olur.
Bir süre sonra deney sonuçlandığında aşağıdaki
Aktif taşıma Kolaylaştırılmış
graklerden hangisi çizilemez?
difüzyon
A) Cam kap yoğunluğu B) Hunideki yoğunluk
Yukarıda verilen venn diyagramı üzerine bu özel-

likler yerleştirildiğinde hangisi dışarda kalır?
Zaman Zaman
A) b B) f C) c D) d E) e
C) Hunideki su miktarı D) Kaptaki su miktarı
B
A
Ş
8. Hücre içinde metabolik faaliyetler sonucu hücrenin V
osmotik basıncında ve turgor basıncında değişiklikler U Zaman Zaman
R
meydana gelebilir. U Kaptaki sükroz miktarı
E)
Buna göre; Y
A
– Nişasta sentezi
Y
– Protein sentezi I
N
– Yağ sentezi L
Zaman
A
gibi olayları yoğun bir şekilde gerçekleştiren bit- R
I
kisel bir hücre için aşağıdaki graklerden hangisi
çizilemez?
10. A kolu B kolu
A) Osmotik basınç B) Emme kuvveti
Yandaki U bo-
Nişasta rusunda A ve B
sindiren kolunu bağırsak
Nişasta
enzim zarı ayırmaktadır.
ve iyot
Zaman Zaman
Bağırsak zarı
C) Turgor basıncı D) Çeper-zar arası mesafe
Buna göre;
I. A kolunda nişasta görülür.
II. B kolunda glikoz miktarı artar.
Zaman Zaman
III. B kolunun rengi mavi mor renk alır.
E) Çekirdek-zar arası mesafe ifadelerinden hangileri doğrudur?
(İyot nişasta ile mavi-mor renk verir.)

Zaman
1.D 2.C 3.D 4.E 5.B 6.B 7.C 8.D 9.B 10.C
36
test
1. Aşağıdaki şekilde bazı maddelerin hücre içi ve hücre 4. Hücre zarının yapısında bulunan hücrenin seçici
dışı yoğunlukları verilmiştir. geçirgen özellik kazanmasını sağlayan hücrenin
kimliği olarak kabul edilen yapı aşağıdakilerden
Hücre içi Hücre dışı
hangisidir?
%3 Na+ %2 Na+ A) Glikolipit B) Fosfolipit C) Glikoprotein

+
%5 K %3 K+ D) Kolesterol E) Por
%5 Glikoz %2 Glikoz
Buna göre aşağıdaki geçişlerden hangisi bu hüc-

renin canlı olduğuna kanıt olarak kullanılabilir?
A) Glikozun hücre içine girişi 5. Aşağıdaki deney düzeneğinde yarı geçirgen zar özel-
liğinde olan bağırsak zarı içine protein, yağ ve karbon-
B) Na+ un hücre dışına çıkışı
hidrat molekülleri eklenmiştir.
C) K+ un hücre dışına çıkışı
D) Hücrenin turgor basıncının artması
E) Hücrenin hemoliz olması
Deney kabı
B
A Saf su
Ş
V
U Bağırsak
R
Protein + Nişasta + Yağ +
U
2. Bir bitki hücresinin zarı ile çeperi için; Glikoz + Aminoasit
Y
I. Akıcıdır. A
Y
II. Madde geçişlerine olanak sağlar. I
N
Buna göre deney kabı içinde;
III. Yapısında karbonhidrat bulundurur. L
A
I. protein,
IV. Seçici geçirgen özelliktedir. R
I
II. nişasta,
özelliklerden hangileri ortaktır?
III. yağ,
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
IV. glikoz,
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
V. aminoasit
moleküllerinden hangileri bulunabilir?
D) IV ve V E) I, IV ve V
3. Osmoz arada yarı geçirgen zar varken suyun çok yo-
ğun ortamda az yoğun ortama geçişidir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi osmozla ilgili
yanlış bir ifadedir? 6. Pasif taşımaların tamamı için aşağıdaki ifadeler-
den hangisi yanlıştır?
A) Osmoz plazmolize neden olabilir.
A) Yoğunluk farkından dolayı gerçekleşir.

B) Osmoz turgora neden olabilir.
B) Enerji tüketimi vardır.
C) Osmoz enerji tüketimini artırır.
C) Hem canlı hem de cansız hücrelerde gerçekleşir.
D) Osmoz cansız hücrelerde de görülür.
D) İki ortam eşitlenince durur.
E) Osmozda sadece su geçişi olur.
E) Madde geçişi çift yönlüdür.
37
test
7. Hücre zarından, bir maddenin alınması sırasında ger- 9. I. Vitamin
çekleşen bazı olaylar şekilde gösterilmiştir. II. CO2
Dış Sitoplazma III. O2
Hücre zarı
ortam
IV. Aminoasit
Madde
Yukarıda verilen moleküllerden hangi ikisi aynı
şartlarda diğerlerine göre hücre zarından daha
Taşıyıcı
proteinler ATP ADP + P hızlı difüzyona uğrayabilir?
Enerji
D) I ve IV E) II ve IV
Bu madde alışverişiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A) Hücre içine alınan madde, zardaki porlardan ge-

çebilecek kadar küçüktür.
10. Bir hayvansal hücre aşağıda bileşenleri verilen
B) Madde geçişi sırasında zarda bulunan bazı en- çözeltiye bırakılırsa bu moleküllerden hangisini
zimlerde görev yapmıştır. bu hücreye difüzyonla alamaz?
C) Maddeler çok yoğun ortamdan az yoğun ortama A) Glikoz B) Protein C) Vitamin

geçer. B
D) Sodyum E) Gliserol
A
Ş
D) Madde geçişinde ATP enerjisinin harcanması V
hücrenin canlı olduğuna kesin olarak gösterilebilir. U
R
E) Madde taşınması sırasında taşıyıcı proteinler kul- U
lanılır. Y
A
Y 11. Bir biyoloji öğretmeni hücre zarından madde taşınma-
I
N
larıyla ilgili bir tablo hazırlamıştır. Ayşe bu sorulardan
L toplam 6 puan almıştır.
Bakteri ve arkelerin A
8. R
DNA ları çekirdek I Taşınabilen
NO Taşınma Şekli Taşınma Yönü
D içinde bulunur. Y Maddeler
Çok yoğundan
Mantarların kitin yapılı çeperi I Difüzyon O2
1 az yoğuna
seçici geçirgendir.
D Y Kolaylaştırılmış Çok yoğundan
II Aminoasit
difüzyon az yoğuna
Hücre zarının Hücre zarının Az yoğundan
yapısındaki bulunan yapısında por, III Aktif taşıma Protein
çok yoğuna
glikoproteinler hücre- hücre çeperinin
Çok yoğundan
lerin birbirini tanıma- yapısında geçitler IV Osmoz Yağ
az yoğuna
sında görevlidir. vardır.
D Y D Y V Endositoz Hücre içine doğru Nişasta
2 3 4 5
Verilen her doğru cevap iki puan değerinde oldu-
Yukarıdaki şemada verilen ifadeleri doğru (D) ğuna göre, Ayşe hangi taşınma şekli hakkında ve-
veya yanlış (Y) olmasına göre numaralı kısımların rilen bilgileri yanlış olarak işaretlemiştir?
hangisinden çıkılır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) II ve IV E) I ve IV
1.A 2.B 3.C 4.C 5.D 6.B 7.C 8.D 9.B 10.B 11.C
38
HÜCRE 5
Bölüm 2 : SİTOPLAZMA VE ORGANELLER Golgi
SİTOPLAZMA • Memeli hayvanların olgun
• Hücre içinde, çekirdek dışındaki kısımdır. alyuvarları hariç tüm ökaryot
• Metabolik olayların gerçekleştiği kısımdır. hücrelerde bulunur.
• Sitoplazmada monomerler, polimerler, enzimler, gaz- • Zarla çevrili üst üste dizilmiş
lar, su, asitler, bazlar ve organeller bulunmaktadır. yassı keselerden oluşmuş-
• Sitoplazma yarı akışkan (kolloidal) yapıdadır. tur.
• Sitoplazma; sıvı kısım (sitozol) ve organellerden oluşur. • Salgılama, paketleme ve de-
polama merkezidir.
ZARSIZ ORGANELLER • Hücre zarı yapımında görevlidir.
• Lizozom organelinin oluşumunu sağlar.
Ribozom
• Tüm canlılarda bulunur. Lizozom
• Yapısında rRNA ve protein bulu- • Hayvansal hücrelerde
nur. bulunur.
• Prokaryotlarda sitoplazmada ser- • Endoplazmik retikulum
best hâlde bulunurken, ökaryot- ve golgi cisimciği tara-
larda sitoplazmada serbest hâlde, ER üzerinde, çekir- fından oluşturulan içi
dek zarında, mitokondri ve kloroplast içinde bulunur. hidroliz enzimleri dolu
• Görevi; aminoasitleri birleştirerek protein sentezi yap- organeldir.
maktır. • Lizozom organeli hücre içi sindirimi sağlar. Yani için-
deki enzimlerle makro molekülleri ve yaşlanmış hücre-
Sentrozom B
A leri parçalar.
• Hayvan hücrelerinde ve ilkel
Ş • Bazı durumlarda lizozom enzimleri serbest kalır ve
bitki hücrelerinde bulunur. V
U hücre kendi kendini sindirir. Bu olaya otoliz denir.
• Silindir şeklinde birbirine dik
R
duran iki sentriyolden oluşur. U
Koful
• Sentriyoller hücre bölünmesi • Ökaryot hücrelerde bulunur.
Y
öncesinde eşlenerek iki katı- • Bitki ve hayvan hücrelerinde kofullar yapı ve görev ba-
A
na çıkar. Y kımından farklılık gösterir. Hayvan hücrelerinde kofullar
I
• Sentrozomlar kromozomların bitki hücrelerine göre küçük ve çok sayıdadır. Olgun bitki
N
hareketini sağlayan iğ ipliklerini üretme görevi yapar. L hücrelerinde genelde tek ve büyüktür.
A • Besin Kofulu: Endositoz sonucu oluşur.
R
TEK ZARLI ORGANELLER I • Sindirim Kofulu: Besin kofulu ve lizozomun birleşme-
siyle oluşur.
Endoplazmik Retikulum (E.R)
• Memeli hayvanların
olgun alyuvarları ha-
Besin kofulu ve sindirim kofulu çeperli hücre-
riç tüm ökaryot hücre-
lerde bulunmaz.
lerde bulunur.
• Üzerinde ribozom bu-
• Boşaltım Kofulu: Atıkları depolar.
lunduranlara granüllü
• Depo Kofulu: Su depolar.
E.R (GER) denir. Ri-
• Kontraktil Koful: Tatlı sularda yaşayan ökaryot tek hüc-
bozomlarda sentez-
relerde hücre içine giren fazla suyu enerji harcayarak
lenen proteinler gra-
dışarı atarlar.
nüllü E.R'de yapısal
• Merkezi Koful: Bitki hücrelerinde bulunur.
değişikliğe uğratılarak işlevsel hâle gelir.
• Üzerinde ribozom bulunmayanlara granülsüz E.R Peroksizom

(DER) denir. Yağ ve karbonhidrat sentezi yapar. Ayrı- • Özellikle karaciğer, kalp kası ve sinir hücrelerinde faz-
ca kas hücrelerinde kalsiyum depolar. Glikojen depo- la bulunur.
lanmasından sorumludur. • İçinde katalaz enzimi bulunur.
• E.R hücre içi madde taşımacılığı yapar. • Katalaz enzimi ile H2O2'i (hidrojen peroksit) su ve ok-
• E.R hücrelere desteklik sağlar. sijene parçalar.
39
Hücre
ÇİFT ZARLI ORGANELLER HÜCRE ÇEPERİ

Mitokondri Cansız, dayanıklı ve organik yapılı örtülerdir. Hücre zarının
• Prokaryotlar ve memeli dışında bulunur. Tam geçirgendir. Bakteri, arke, mantar ve
hayvanların olgun alyuvar- Matrix bitkilerde bulunur.
ları dışında oksijenli solu-
num yapan tüm hücreler- HÜCRE İSKELETİ
de bulunur. Krista • Özellikle çeperden yoksun hayvan hücrelerini mekanik
• Kendine ait DNA, RNA ve olarak destekler ve biçimini korur.
ribozomları bulunur. • Mikrofilament, mikrotübül ve arafilament gibi üç temel
• Mitokondriler kendine özgü DNA'ları sayesinde kendi- yapıdan oluşur.
ni eşleyebilir. Ribozomları sayesinde ihtiyacı olan pro-
teinlerini üretebilirler. ÇEKİRDEK
• Sinir, kas ve karaciğer gibi hücrelerde sayısı fazladır. • Çekirdek, hücrenin faa- Çekirdekçik
• Görevi oksijenli solunumla ATP üretmektir. liyetlerinin kontrol edildiği,
Pirüvat + O2 CO2 + H2O + ATP kalıtsal bilgilerin depolan-
dığı ve hücre çoğalması-
Plastitler Çekirdek
nın kontrol edildiği hücre
zarı
Bitki hücreleri, alglerde ve bazı protistlerde bulunan orga- yapısıdır.
neldir. Üç çeşittir. • Genellikle bir hücrede bir
Kloroplast çekirdek bulunur. Ancak bazı hücre türlerinde birden
• Fotosentez yapan tüm B fazla çekirdek bulunur.
ökaryot hücrelerde bulu- A • Çekirdek; dört bölümde incelenir.
Ş
nur. V
• Kendine ait DNA, RNA ve U
R Çekirdekçik
ribozom bulunur. U
• Kendi enzimlerini sentezleyebilir ve çekirdek kontro- • rRNA ve ribozom sentezinde görevlidir.
Y
lünde kendini eşleyebilir. A
• İçinde bulunan yeşil renkli klorofil pigmenti ışığın soğu- Y Çekirdek zarı
rulmasında görevlidir. I
N
• Çift katlı yapıda olan bu zar ER ile bağlantılıdır.
• Fotosentez ile ışık enerjisinin kimyasal enerjiye dönüş- L • Hücre bölünmesi sırasında kaybolup, sonra yeniden
türüldüğü ve oksijenin üretildiği organeldir. A
R oluşur.
CO2 + H 2O C6H12O6 + O2 I
• ATP, mRNA, nükleotit gibi makromoleküllerin geçebi-
Kromoplast leceği büyüklükte porlara sahiptir.
• Çiçeklerde, köklerde, olgun meyvelerde ve yapraklar- • Hücre zarı çift katlı fosfolipit tabakasından oluşmasına
da bulunur. rağmen tek katlıdır. Çekirdek zarı ise çift katlıdır.
• Kendine ait DNA, RNA ve ribozom bulunur.
• Sarı (ksantofil), turuncu (karoten), kırmızı (likopen) Kromatin
rengini veren pigmentleri bulunan plastitlerdir. • Çekirdekte bulunan DNA histon proteinleriyle birlikte kro-
Lökoplast matini oluşturur.
• Bitkinin kök, tohum, meyve ve toprak altı gövdesi gibi • İpliksi yapıda bulunan kromatinler hücre bölünmesi sıra-
depo organlarının hücrelerinde bulunur. sında yoğunlaşarak kromozomları oluşturur.
• Kendine ait DNA, RNA ve ribozom bulunur.
• Renksiz plastitlerdir. Çekirdek plazması
• Nişasta, yağ ve protein depolar. Sitoplazmaya benzer, fakat çözünmüş madde bakımından
daha yoğundur.
HATIRLATMA
Plastitler, ışık ve sıcaklığa bağlı olarak birbirine dönü-

Kromozom oluşumu sadece ökaryotlarda var-
şebilir.
dır. Prokaryotlarda DNA halkasal yapıdadır.
Domatesin kızarması (Kloroplast † Kromoplast)
Tohumun çimlenmesi (Lökoplast † Kloroplast)
40
SİTOPLAZMA VE ORGANELLER 1
test
1. Kloroplast etkinliği sonucu aşağıdaki graklerden 4. I. Sentrozom
hangisi çizilemez?
II. Lizozom
A) pH B) Osmotik basınç III. Golgi
IV. Ribozom
Yukarıda verilen hücre organellerinden hangileri

Zaman Zaman yüksek yapılı bitki hücrelerinde bulunmaz?
C) CO2 D) Turgor basıncı A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
Zaman Zaman
E) Glikoz
5. Glikoz miktarı
Zaman
B
A Zaman
Ş
V
U
Yukarıdaki grafik glikoz miktarındaki değişimi göster-
2. Ökaryot bir hücrede bulunan organeller zar yapı- R mektedir.
larına göre eşleştirilecek olursa aşağıda verilen U
ikililerin hangisi yanlış gruplandırılmış olur? Y

Buna göre;
A
A) Mitokondri - Kloroplast Y I. golgi,
I
B) Lizozom - Koful
N II. endoplazmik retikulum,
L
A
C) Golgi - Endoplazmik retikulum R
III. ribozom
I
D) Ribozom-Sentrozom organellerinden hangileri bu grağin oluşumuna
neden olabilir?
E) Mitokondri - Ribozom
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
3. I. Riboz
6. Çekirdek ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden han-
II. Glikojen gisi yanlıştır?
III. Su A) Hücrenin yönetici moleküllerini bulundurur.
IV. RNA B) Çift zarlı yapıya sahiptir.

Yukarıdaki moleküllerden hangileri çekirdek için- C) Çekirdek zarı, çekirdekçik, çekirdek plazması ve
de bulunur? kromatin iplikler olmak üzere dört kısım bulunur.
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) Ribozom sentezinde rol oynar.
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV E) Ökaryot ve prokaryot hücrelerde bulunur.
41
1 SİTOPLAZMA VE ORGANELLER
test
7. Aşağıdaki tabloda G, V ve N hücrelerinin bazı yapıları
10. Kesilir
bulundurma durumları verilmiştir.
Organeller G V N
Hücre çeperi – + + Ölür

Ribozom + + +
Yukarıdaki şekilde bir amip işaretli yerden kesildiğin-
Kloroplast – – +
de çekirdeğin olduğu kısım yaşamına devam ederek
Golgi + – + bir süre sonra bölünmüştür.
Çekirdek + – + Buna göre;
Tabloya göre G, V ve N hücreleri ile ilgili I. Çekirdek hayatsal faaliyetleri yönetir.
I. V, prokaryot özelliktedir. II. Çekirdek enerji üretir.
II. Hepsi kendilerine özgü molekül üretebilirler. III. Çekirdek hücre bölünmesini kontrol eder.
III. G, ışık enerjisini kullanarak organik maddelerden ifadelerinden hangileri doğrudur?
inorganik madde sentezleyebilir.
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
IV. N, bir bitkiye ait olabilir.
yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
B
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV A
Ş
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV V 11. • Bitki hücrelerinde bulunan ve organik molekül de-
U
R polayan çift zarlı yapıdır.
U
• Kas hücrelerinde Ca depolayarak kas kasılmasın-
8. Dış zar Y
da etkili olurlar.
Krista A
Y
DNA
I • Hücre özgüllüğünün oluşturulmasında görevli gli-
Matriks N koprotein ve glikolipit üretiminden sorumludur.
L
A
• İçerisinde sindirim enzimleri bulunduran tek katlı
R
I zarla çevrili bir organeldir.
Yukarıda özellikleri verilen organeller eşleştirildi-

ğinde hangisi dışarıda kalır?
Yukarıda şematize edilen organel ile ilgili aşağıda-
kilerden hangisi yanlıştır? A) Golgi B) Lökoplast
A) Bölünerek sayısını artırabilir. C) Lizozom D) Koful
B) Oksijenli solunumla hücrenin enerji ihtiyacını kar-
E) Granülsüz endoplazmik retikulum
şılar.
C) Hücre sitoplazmasının yoğunluğunu azaltır.
D) Ortamın asitleşmesine neden olur.
12. Sitoplazma ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi
E) Bakterilerin bazı türlerinde bulunur.
yanlıştır?
A) Birçok enzimatik reaksiyonun gerçekleştiği yerdir.
B) Hücre zarı ile çekirdek arasını doldurur.

9. Ökaryot hücrelerde aşağıdaki yapılardan hangi-
sinde DNA bulunmaz? C) Canlı bir ortam oluşturur.
A) Çekirdek B) Sitoplazma C) Lökoplast D) Yapısında sadece polimerler vardır.

D) Mitokondri E) Kloroplast E) Organik ve inorganik moleküller bulundurur.
1.A 2.E 3.D 4.A 5.B 6.E 7.D 8.E 9.B 10.D 11.D 12.D
42
test
1. Ökaryot hücrelerde zarsız, tek zarlı ve çift zarlı orga- 4. Yapısında protein ve nükleik asit bulunan yapılara
neller bulunur. nükleoprotein denir.
Buna göre aşağıda verilen özelliklerden hangisi Buna göre aşağıda verilen organellerden hangisi
tek zarlı bir organele ait olamaz? nükleoprotein yapılı organellerdendir?
A) Peptit bağlarını kurma A) Golgi B) Sentrozom
B) Hücre içi sindirimi sağlama C) Ribozom D) Koful
C) Metabolik artıkları depolama E) Lizozom
D) Kalsiyum minerali depolama
E) Hücre içindeki fazla suyu atma
5.
Grana
Stroma
2.
Yukarıdaki organel ile ilgili aşağıda verilenlerden

B hangisi yanlıştır?
A
Ş A) Klorofil pigmenti granada bulunur.
Yukarıdaki şekilde gösterilen organel ile ilgili aşa- V
U B) Ribozomu stromada bulunur.
ğıda verilen özelliklerden biri değildir? R
U C) Kendine ait DNA'sı bulunur.
A) Tek zarlıdır.
D) Bitkinin tüm hücrelerinde bulunur.
B) Hücre zarı yapımında görevlidir. Y
A E) Kendini eşleyebilir.
C) Prokaryot hücrelerde bulunmaz. Y
I
D) Lizozom organelinin oluşumunu sağlar. N
L
E) Granülsüz endoplazmik retikulum organelinin olu- A
R
şumunu sağlar. I
6. O2
X organeli Y organeli
3. Aşağıda bazı organellerin görevleri verilmiştir.

CO2
I. İğ ipliklerine tutunma yüzeyi oluşturur.
II. Kendine özgü organik madde sentezler.
Yukarıdaki şekilde iki organel arasındaki madde alış-
III. Dışarıdan alınan büyük moleküllü besinleri sindirir.
verişi şematize edilmiştir.
Görevleri belirtilen organellerle ilgili aşağıdaki eş-
Buna göre X ve Y organeli ile ilgili aşağıdakilerden
leştirmelerden hangisi doğrudur?
hangisi yanlıştır?
I II III
X organeli Y organeli
A) Ribozom Sentrozom Koful

A) Çift zarlıdır. İç zarı kristadır.
B) Koful Golgi Ribozom
B) Kendini eşler. Kendini eşler.
C) Sentrozom Ribozom Lizozom
C) Sadece DNA içerir. Sadece RNA içerir.
D) Golgi Lizozom Kloroplast
D) Sıvı kısmı stromadır. Sıvı kısmı matrikstir.
E) Mitokondri Kloroplast Sentrozom
E) Işık kullanılır. Işık kullanılmaz.
43
test
7. I. Peptid bağı 10. Ökaryot hücrelere şeklini veren ve hücre içi organi-
II. Gliserol zasyonda rol alan yapıların tümü hücre iskeleti olarak
adlandırılır.
III. Nükleik asit
Aşağıda verilen olaylardan hangisi hücre iskeleti
IV. Fosforik asit
tarafından gerçekleştirilir?
Yukarıda verilenlerden hangileri ribozom organe-
A) Glikolipit gibi kompleks molekül üretimi gerçekleş-
linin oluşumunu sağlayan yapılardır?
tirir.
B) Hücre içi sindiriminde görev yapar.
C) Hücre içi desteklik sağlar.
D) ETS sayesinde ATP sentezi gerçekleşir.
E) Organik madde sentezler.
8. Protein sentezi;
I. lizozom,
II. kloroplast,
III. mitokondri
organellerinden hangilerinde gerçekleşir? 11. Bazı organellerin etkinliği sonucu ortamdaki madde
değişimi grafikleri verilmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B
A
D) I ve II E) II ve III Ş Glikolipit Protein
V
U
R
U
Y
A Golgi Ribozom
Y I faaliyeti II faaliyeti
9. Aşağıdaki şekilde bir hayvan hücresindeki bazı koful- I
N
lar ve yapılar gösterilmiştir. L Glikojen
A
R
I
Salgı kofulu Lizozom

III faaliyeti
Sindirim kofulu
Besin kofulu Buna göre bu graklerden hangileri doğrudur?

Buna göre gösterilen kofullarla ilgili aşağıdaki ifa- D) II ve III E) I, II ve III

delerden hangisi yanlıştır?
A) Sindirim kofulundan bazı monomerler sitoplazma-
ya dağılır.
B) Sindirim kofulu içerisinde sindirimin gerçekleştiği
kofullardır.
12. Aşağıda verilen hücrelerden hangisinde mito-
C) Salgı kofulunda monomer maddeler bulunur. kondri organelinin daha fazla olması gerekir?
D) Besin kofulu hücre zarının içeriye doğru çökme- A) Alyuvar hücresi B) Yumurta hücresi
siyle oluşur.
C) Sinir hücresi D) Yağ hücresi
E) Besin, sindirim ve salgı kofulu ökaryot hücrelerde
E) Deri hücreleri
bulunur.
1.A 2.E 3.C 4.C 5.D 6.C 7.D 8.E 9.C 10.C 11.B 12.C
44
test
1. Ökaryot hücrelerde bulunabilen aşağıdaki orga- 5. I. Kalsiyum depo etmesi
nellerden hangisi çift katlı zarla çevrilidir? II. Hücre içi madde taşınması
A) Ribozom B) Koful III. Protein yapılı hormon sentezlenmesi
C) Endoplazmik retikulum D) Lizozom Yukarıdakilerden hangileri hem granüllü hem de
E) Mitokondri granülsüz endoplazmik retikulum tarafından ortak
gerçekleştirilen görevlerdendir?
2. I. Mitokondri — Oksijenli solunum

II. Ribozom — Protein sentezi 6. Sentrozom organeli ile ilgili;
III. Golgi — Salgılama I. Yapısında DNA bulunur.
yukarıda verilen organellerden hangilerinin görevi II. İki sentriolden oluşur.

doğru verilmiştir? III. Eşlenme özelliği vardır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ifadelerinden hangileri yanlıştır?
B
D) I ve II E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A
Ş
V
U
R
U
Y
A
Y
I
7. I. Golgi
N
L
II. Ribozom
A
3. I. Hücre bölünmesi R
III. Sentrozom
I
II. Enzim sentezi IV. Mitokondri
III. Organel sentezi Yukarıdaki organellerden hangileri tek katlı zarlı
Olaylarından hangileri çekirdek aktivitesini artırır? organeldir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) III ve IV E) I, II ve III
8. I. Çift katlı olma

II. Makromoleküllerin geçişine izin verme
4. Çekirdekte bulunan aşağıdaki yapılardan hangisi

III. Yapısında ribozom bulundurma
hücrenin yönetiminde doğrudan etkilidir?
Özelliklerinden hangileri hücre zarı ile çekirdek
A) Çekirdekçik B) Çekirdek zarı
zarının ortak özelliklerinden biri olamaz?
C) Çekirdek sıvısı D) Kromatin iplik
E) Ribozom
45
test
9. Mitokondri ve kloroplast organellerinin etkinliği 12. Hücre etkinliği ile çekirdek büyüklüğü arasındaki
sonucu aşağıdaki graklerden hangisi ortak ola- ilişkiyi gösteren grak aşağıdakilerden hangisidir?
rak çizilebilir?
A) Çekirdek büyüklüğü B) Çekirdek büyüklüğü
A) CO2 B) pH
Hücre etkinliği Hücre etkinliği

Zaman Zaman
C) Enzim D) Protein C) Çekirdek büyüklüğü D) Çekirdek büyüklüğü
Zaman Zaman Hücre etkinliği Hücre etkinliği
E) Turgor basıncı E) Çekirdek büyüklüğü
Zaman Hücre etkinliği

B
A
Ş
V
10. Aşağıda bazı organeller ve bu organellerin görevleri U
R
verilmiştir. U
13. Porlardan geçemeyecek kadar büyük bir besin
Organel Görev Y
molekülünün hücreye alınması olayında;
A
Y
I. lizozom,
I. Kloroplast Işık enerjisi ile besin sentezi I
N
II. sentrozom,
II. Lizozom Hücre içi sindirim L
A
III. besin koful,
III. Golgi Salgılama ve depolama R
I
IV. mitokondri
IV. Sentrozom Kromozom hareketi
yukarıda verilen organellerden hangileri doğru-
Buna göre hangi iki organel bir hücrenin bitki
dan veya dolaylı görev yapmaz?
veya hayvan hücresi olduğunun belirlenmesinde
kullanılır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) I, III ve IV
11. I. Hücre zarı √ Madde alışverişi 14. Ökaryotik hücrelerde bulunan çekirdekçik için;
II. Golgi √ Salgı kofulu oluşumu I. Ribozomal RNA'ların yapıldığı yerdir.

III. Kloroplast √ Oksijenli solunumla enerji üretimi II. Çekirdek plazmasından bir zarla ayrılmaz.
Yukarıdaki hücresel yapılardan hangilerinin karşı- III. Hücre bölünmesi sırasında kaybolur.
sında verilen olayla ilişkisi bulunur? yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1.E 2.E 3.E 4.D 5.A 6.A 7.A 8.E 9.D 10.A 11.C 12.E 13.A 14.E
46
III. ünİte CANLILAR DÜNYASI 7
Bölüm 1 : SINIFLANDIRMANIN GENEL Sınıandırma Basamakları
ÖZELLİKLERİ Canlılar 7 sistematik birimde incelenir. Bunların en küçüğü
• Canlıları benzer veya farklı özelliklerine göre yapılan
tür, en büyüğü alemdir.
gruplama işlemine sınıflandırma denir.
• Sınıflandırmayı yapan bilim dalı ise taksonomi dir. Bitkiler ALEM Hayvanlar
• Doğal ve yapay sınıflandırma olmak üzere iki çeşit sı- Tohumlu ŞUBE Omurgalılar
nıflandırma vardır.
Kapalı Tohumlu SINIF Memeli
Yapay Sınıandırma Doğal Sınıandırma Karnivor
Çift çenekli TAKIM
Canlıların protein benzerliği,
Canlıların yaşadığı ortama Gülgiller FAMİLYA Kedigiller
embriyolojik benzerlik, akra-
ve dış görünüşüne bakılarak
balık derecelerine bakılarak Güller CİNS Kediler
yapılır.
yapılır. Rosa canina TÜR Felis domesticus
Nitel gözleme dayanır. Nicel gözleme dayanır.
Homolog organlar dikkate

Türden aleme doğru gidildikçe:
Analog organlar dikkate alın-
alınmıştır. • Birey sayısı artar.
mıştır.
Homolog organ: Kökenleri
Analog organ: Görevleri • Çeşitlilik artar.
aynı fakat görevleri aynı
aynı kökenleri farklıdır. • Rekabet artar.
veya farklı organlardır.
Örnek: • Ortak özellik azalır.

B
Örnek: Atın ön üyesi • Protein ve gen benzerliği azalır.
A
Kuşun kanadı memeli Ş
V • Homolog organ benzerliği azalır.
Kelebek kanadı Yarasanın kanadı.
U
memeli R • Kandaki çökelme miktarı artar.
U
Y
A
TÜR Y
I Embriyonik gelişim sırasında ilk önce şube, en
Ortak bir atadan gelir. Yapı ve görev bakımından benzer N
son türe ait özellikler ortaya çıkar.
özellikler gösteren, kendi aralarında üreyebilen ve verimli L
A
yavrular oluşturan bireyler topluluğudur. R
I
Hayvanlarda takım basamağı beslenme şeklini

Bir türe ait bütün bireylerin kromozom sayısı verir.
aynıdır. Fakat farklı türler de aynı kromozom sayısı-
na sahip olabilir.
Binomial adlandırma İki farklı birey basamakların birinde birlikte

Tür adı = Canlının cinsi + Tamamlayan isim bulunuyorlarsa üst basamakları kesinlikle aynıdır.
Spilogale putorius (Doğu benekli kokarcası) Fakat alt basamaklar aynı olmayabilir.
Cins ALEM
ŞUBE Üst basamaklar kesinlikle aynıdır.
Spilogale gracilis (Batı benekli kokarcası) SINIF
Cins TAKIM Birlikte bulundukları basamak.

FAMİLYA
CİNS Alt basamaklar farklı olabilir.
Cins isimleri aynı olan canlılar birbirlerine daha
TÜR
çok benzer.
47
7 CaNLILAR DÜNYASI
Örnek: Örnek:
Filogenetik sınıandırmaya göre aşağıdaki isim- Aşağıda gruplandırması yapılan canlılardan han-
lendirmelerden hangisi tür adını ifade eder? gileri logenetik sınıandırmaya göre akrabalığın
en fazla olduğu sistematik birimde yer alır?
A) Felis B) Lacerta viridis C) Öglena
A) Hamsi, istavrit, balina
D) Engriolus E) Paramesyum
B) Leylek, yarasa, deve kuşu
Çözüm:
C) Yılan, solucan, kaplumbağa
Filogenetik sınıflandırmaya göre tür isimleri iki kelime-
den oluşur. D) Kirpi, zürafa, tavşan
E) Köpek balığı, yunus, vatoz
Cevap: B
Çözüm:
Filogenetik sınıflandırmada canlıların kökenine, ho-
molog organlarına, ortak gen sayısına, protein ben-
Örnek: zerliğine ve akrabalık derecesine bakılır.
I. Kısır olmayan yavrular oluşturmaları
Cevap: D
II. Kromozom sayılarının aynı olması
III. Çiftleşebilmeleri Örnek:
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri iki canlı- Türden aleme doğru gidildikçe artan (Ö) ve azalan
nın aynı tür olduğunu kesinlikle gösterir? (D) özellikler hangisinde doğru verilmiştir?
B
A
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Ş Ö D
D) II ve III E) I, II ve III V
U A) Akrabalık Benzerlik
Çözüm: R
U B) Birey sayısı Benzerlik
At ve eşek farklı türler olmalarına rağmen çiftleşebili-
Y C) Benzerlik Çeşitlilik
yorlar. Farklı türlerin kromozom sayılarında aynı ola-
A D) Birey sayısı Doku uyuşmazlığı
bilir. Bir canlının aynı tür olduğunu yalnızca çiftleştik- Y
lerinde verimli döl vermelerinden anlayabiliriz. I E) Çeşitlilik Birey sayısı
N
Cevap: A L Çözüm:
A
R Türden aleme doğru gidildikçe akrabalık ve benzerlik
I
azalırken, çeşitlilik ve birey sayısı artar.
Cevap: B
Örnek:
Örnek:
Yarasının kanadı ile aşağıdakilerden hangisi ana-
log organdır? Bilimsel adı "Panthera tigris" olan bir canlı için,
A) Balinanın yüzgeci I. Cins adı "Panthera"dır.
B) Kedinin ön bacağı II. Tanımlayıcı adı "tigris"tir.
C) Leyleğin kanadı III. Tür adı "Pathera tigris"tir.
D) İnsanın ön kolu ifadelerinden hangileri doğrudur?

E) Maymunun ön kolu A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Çözüm: D) I ve III E) I, II ve III
Yarasa, memelidir. Balina, maymun ve insanda me- Çözüm:

melidir. O yüzden homolog organdır. Yani görevleri Panthera tigris
aynı ya da benzer olabilir. Leylek ise kuştur. Görevleri
aynı fakat kökenleri farklıdır. Yani analog organ ben- cins adı tanımlayıcı adı
zerliği vardır.
tür adı
Cevap: C
Cevap: E
48
SINIFLANDIRMA 1
test
1. Aşağıdaki grafikte canlılar arası benzer özelliklerin 4. X canlısından alınan kan A, B, C ve D canlılarından
cins basamağından itibaren değişimi gösterilmiştir. alınan kanlara sırasıyla damlatılmıştır.
Benzer özellik Bunun sonucunda bu canlıların kanında meydana
gelen çökelme oranlarını gösteren grafik şekildeki
gibidir.
Çökelme oranı
%87
%65
Cins X kategoriler
%36
%21
Buna göre cinsten itibaren benzer özelliklerin
Canlılar
azaldığı kategoriler gösterildiğine göre ʻxʼ ile gös- A B C D
terilen yere, aşağıdakilerden hangisi gelemez?
Buna göre X canlısının A, B, C ve D canlıları ile
A) Şube B) Takım C) Alem olan akrabalık derecelerine göre yakından uzağa
doğru sıralaması nasıl olmalıdır?
D) Tür E) Familya
A) A-B-C-D B) A-C-D-B C) B-D-C-A
D) B-A-D-C E) D-C-B-A
2. Homolog organ sayısı
B
A
5. Protein benzerliği
Ş
V
Sistematik U
a b c d e f g
birimler R
U
Yukarıdaki grafikte sistematik birimler ile homolog or-
gan sayısı arasındaki ilişki verilmiştir. Y
A
Y
Buna göre;
I Sınıflandırma
I. d tür olup canlı sayısı en azdır. N I II III IV V VI VII
L
birimleri
II. Gen çeşidi en fazla olan e'dir. A Yukarıda verilen grak dikkate alındığında aşağı-
R
III. b'deki canlı çeşitliliği c'den fazladır. I
da söylenen ifadelerden hangisi yanlıştır?
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Canlı çeşitliliği en fazla olan IV nolu sınıflandırma
birimidir.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III B) I'in gen çeşidi V'den daha fazladır.
D) II ve III E) I, II ve III C) Canlı sayısı en fazla olan VI nolu birimdir.
D) III nolu birim sınıf olabilir.
E) IV nolu birim ikili adlandırma ile isimlendirilir.
3. Canlıların embriyonik benzerlikleri kullanılarak ya-
pılan bilimsel (logenetik) sınıandırmayla ilgili,
I. Kromozom sayısı aynı olan canlıların gen sayıları
da aynıdır.
II. Alemden türe doğru gidildikçe benzer özellikler
artar. 6. Bilimsel sınıandırması yapılan iki canlının aynı
III. Aynı cins içinde bulunan canlılar aynı familyada familyada olduğu belirlendiğine göre bu iki canlı
bulunurlar. aşağıdaki sistematik birimlerden hangisinde bera-
ber bulunmayabilirler?
yukarıdakilerden hangileri yanlıştır?
A) Sınıf B) Alem C) Şube
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Takım E) Cins
49
1 SINIFLANDIRMA
test
7. Aşağıda sınıflandırma basamaklarına göre aynı alem 10. Canlıların sınıandırılması ve sınıandırma birim-
içinde yer alan bazı gruplar verilmiştir. leri ile ilgili aşağıdaki graklerden hangisi çizile-
Bu sınıandırma basamaklarını oluşturan canlı mez?
gruplarının ortak özellikler bakımından çoktan aza A) Canlı çeşitliliği B) Birey sayısı
doğru sıralandığında üçüncü sırada yer alır?
A) Tür B) Cins C) Takım
D) Familya E) Sınıf
Tür Alem Tür Alem
C) Gen çeşidi D) Protein benzerliği
8. Sınıandırmada alemden türe doğru gidildikçe;
I. Protein benzerliği II. Kromozom sayısı

Tür Alem Tür Alem
E) Homolog organ
Alem Tür Alem Tür
B Tür Alem
III. Protein çeşitliliği
A
Ş
V
U
R
U
Alem Tür Y
A 11. Sistematik birimler ile ilgili aşağıda verilen ifade-
verilen graklerde değişimlerden hangileri gözle- Y lerden hangisi yanlıştır?
I
nir? N A) Aynı cinse ait iki canlı farklı familyalarda olamaz.
L
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A B) Memeliler sınıfına ait iki canlı farklı familyalarda
R olabilir.
D) I ve III E) I, II ve III I
C) Şubeleri aynı olan iki canlının sınıfları da aynı ola-
bilir.
D) Gen aktarımının gerçekleştiği en büyük birim tür-
dür.
E) Takımları aynı olan canlılar aynı alem içindedirler.
9. • Cucumis flexuosus
• Cucumis melo
• Cucumis sativus
Yukarıda üç canlının bilimsel adları verilmiştir.
Buna göre bu üç canlı ile ilgili aşağıdakilerden 12. I. Kertenkele

hangisi yanlıştır? II. Yarasa
A) Cinsleri aynıdır. III. Hamsi
B) Takımları aynıdır. IV. Yunus

C) Verimli döller verebilirler. Yukarıdaki canlılardan hangileri arasındaki homo-
D) Sınıfları aynıdır. log organ sayısı daha fazladır?
E) Familyaları aynıdır. A) I ve II B) II ve III C) II ve IV

D) I ve III E) III ve IV
1.D 2.E 3.A 4.C 5.A 6.E 7.D 8.D 9.C 10.D 11.D 12.C
50
CANLILAR DÜNYASI
Bölüm 2 : BAKTERİLER VE ARKELER ALEMİ Plazmit: Yaklaşık 20-25 genden oluşan halkasal yapıdaki
DNA parçasıdır. Konjugasyon yapan bakterilerde bulunur.
Bakteriler Alemi
Prokaryot Endospor: Bazı bakteriler kötü ortam şartlarında oluşturur.
Arkeler Alemi
Endospor oluşturma bir çoğalma yöntemi değil, korunma
Protistalar Alemi: Kamçılılar, kök ayaklı-
lar, silliler, sporlular, algler, cıvık mantarlar
yöntemidir.
Bitkiler Alemi Endospor oluşumu sırasında su miktarı azalır. Metaboliz-

ma yavaşlar ve dayanıklı bir örtü oluşturur.
Damarsız Damarlı Damarlı
tohumsuz tohumsuz tohumlu
Açık Bakterilerin Sınıandırılması
tohumlu
1. Şekillerine Göre
Kapalı
tohumlu: Yuvarlak, çubuk, virgül, spiral şekilli bakteriler bulunur.
Tek ve çift
Ökaryot 2. Solunum Şekillerine Göre
çenekli
a) Zorunlu aerob: Sadece O2'li ortamda yaşarlar. Mezo-
Mantarlar Alemi
zom bulundurur.
Hayvanlar Alemi
b) Zorunlu anaerob: Sadece O2'siz ortamda yaşarlar.
Omurgalı Omurgasız
Hayvanlar Hayvanlar c) Fakültatif: Hem O2'li hem O2'siz solunum yaparlar.
I. Geçici aerob: Normalde O2'siz ortamda yaşar. Ama
Balık, iki yaşamlı, Sünger, sölenter, so-
sürüngen, kuş, lucan, yumuşakça, O2'li ortamda da yaşayabilir. Mezozom bulunur.
memeli derisi dikenli, eklem II. Geçici anaerobik: Normalde O2'li ortamda yaşar.
B
bacaklı A Gerekirse O2'siz ortamda da yaşayabilir.
Ş
V
U
R
U
1. BAKTERİLER ALEMİ
Y
a b c
Ribozom A
Plazmit DNA Y 3. Beslenme Şekillerine Göre
I
Sitoplazma
RNA
N a) Ototrof bakteriler: Kendi besinlerini kendileri fotosentez
Hücre zarı L
A (fotoototrof) ya da kemosentez (kemototrof) yoluyla üretir-
Pilus Hücre duvarı
Kapsül
R ler. Bazı fotosentetik bakteriler H2O yerine H2S ya da H2
I
kullanabilir.
b) Heterotrof Bakteriler: İhtiyaçları olan besini dışarıdan
Kamçı hazır olarak alırlar.
I. Saprofit bakteriler: Hücre dışı sindirim enzimleri ge-
lişmiştir. Toprağı organik ve inorganik bakımından
• Tüm üyeleri prokaryot ve tek hücrelidir. zenginleştirirler.
• DNA'sı sitoplazmada dağınık, halkasal ve çıplaktır.
II. Parazit bakteriler: Sindirim enzimleri gelişmediği için
• Depo besinleri glikojendir.
ihtiyacı olan besinleri yaşadığı canlıdan sindirilmiş
• Karbonhidrat, yağ ve proteinden oluşan peptidoglikan
olarak alırlar.
yapılı hücre çeperi vardır.
• Tüm bakterilerde hücre zarı, hücre çeperi, halkasal
DNA, ribozom, RNA ve sitoplazma bulunur. 2. ARKELER ALEMİ
• Prokaryot özellik gösterirler.
Bazı bakterilerde bulunan yapılar: • Boyanmaları, şekilleri, solunumları, beslenmeleri fizik-

sel ve kimyasal özellikleri bakterilere benzer.
Klorofil: Fotosentez yapan bakterilerde bulunur.
• Hiçbir canlının yaşayamadığı ekstrem koşullarda ya-
Mezozom: O2'li solunum yapan bakterilerde bulunur. şamlarını sürdürürler.
Pilus: Konjugasyon yapan bakterilerde bulunur. Yaşadıkları çevresel koşullara bağlı olarak sınıflandır-
ması yapılabilir.
Kamçı: Aktif hareket eden bakterilerde bulunur.
51
1 CANLILAR DÜNYASI
Çok sıcak ortamlarda termofiller, aşırı tuzcul ortamlar- Örnek:

da halofilik arkeler ve donma noktasındaki sucul ortamlar- Fotosentez yapan bir bakteride aşağıdaki yapılar-
da psikrofilik arkeler yaşarlar. dan hangisi bulunur?
Özellik Bakteriler Arkeler Ökaryotlar A) Kloroplast B) Klorofil C) Çekirdek

D) Sentrozom E) Mitokondri
Çekirdek zarı Yok Yok Var
Çözüm:
Zarlı organeller Yok Yok Var Fotosentez yapan bir bakteride; ribozom bulunur.
Çünkü ribozom bütün hücrelerde mutlaka bulunması
Halkasal DNA Var Var Yok gereken bir organeldir. Fakat şıklarda ribozom bulun-
mamaktadır.
Proteinle kaplı DNA Yok Var Var
Fotosentez yapan bakteride klorofil bulunmaktadır.
Peptidoglikan hücre Var Yok Yok Çünkü klorofil olmadan fotosentez yapamaz. Sentro-
duvarı
zom, çekirdek ve mitokondri bulunmaz. Çünkü bakte-
90°C ve üzeri sıcak- Bazı
Yok türlerde Yok rilerin sitoplazmasında zarlı yapıları bulundurmazlar.
lıklarda yaşama var.
Cevap: B
NOT Çevresel atıkların parçalanmasına veya zarar-

Örnek:
sız maddelere dönüştürülmesine biyoremediasyon
I. Farklı şekillere sahip olma
denir. Bu olayda bakteriler kullanılır. B
A II. Solunum ile enerji üretme
Ş
Örnek: V III. Aşırı özelliklere sahip ortamlarda yaşama
U
Aşağıda üç farklı bakteri kolonisinin besin içeren de- R IV. Saprofit olarak beslenebilme
ney tüplerindeki dağılımı gösterilmiştir. U
Yukarıda verilenlerden hangileri bakteriler ile ar-
Y
A keler arasındaki ortak özelliklerdendir?
Y
I A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV
N
L D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
A
R Çözüm:
A B C
I Bakteri ve arkeler şekil, solunum ve beslenme gibi fi-
Buna göre, ziksel ve kimyasal özelliklere göre benzerlik gösterir.
I. A tüpündeki bakteriler oksijenli solunum yaparlar. Fakat arkeler bakterilerinin yaşamadığı çok uç nokta-
II. B tüpündeki bakteriler havasız ortamlarda daha larda yaşayabilirler.
hızlı çoğalırlar.
Cevap: D
III. C tüpündeki bakteriler hem oksijenli hem de oksi-
jensiz solunum yapabilirler.
IV. Kapalı bir ortama A ve B tüplerindeki bakteriler
konursa ilk önce A tüpündeki bakteriler ölür. Örnek:
Yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? Aşağıda verilen hücresel yapılardan hangisinin
canlıda bulunması, o canlının prokaryot olduğuna
kesin kanıttır?
A) Ribozom B) Klorofil C) Lizozom

Çözüm:
A tüpündeki bakteriler aerob, B tüpündeki bakteriler D) Hücre çeperi E) Mezozom
anaerob, C tüpündeki bakteriler ise fakültatif bakte- Çözüm:
rilerdir. Kapalı bir ortama A ve B bakterileri konursa Mezozom hücre zarının katlanma yapması sonucu
oksijenli solunum yapan bakteriler ölür. oluşur. O2'li solunum yapan bakterilerde bulunur.
Cevap: E Cevap: E
52
BAKTERİLER VE ARKELER ALEMİ 1
test
1. Arkeler aleminde; 4. I. Peptidoglikan yapılı çeper bulundurma
I. histon proteini içerme, II. DNA'da histon proteini taşıma
II. peptidoglikan çeper bulundurma, III. Halkasal yapıda DNA bulundurma
III. halkasal DNA sahip olma, Özelliklerinden hangileri bakteri ve arkeler alemi-
IV. nişasta depolayabilme nin ayırt edici özelliklerinden olabilir?
özelliklerinden hangileri bulunur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I ve II E) II ve III
5. Aşağıda verilen olaylardan hangisi prokaryotlarda

görüldüğü hâlde ökaryotlarda görülmez?
A) Protein sentezi
B) Işık enerjisi ile besin üretimi
C) Nükleik asit sentezi
D) Glikojen sentezi
2. Bakteriler alemi ve arkeler alemi prokaryot hücre ya-
E) İnorganik maddelerin oksidasyonu
pısına sahip olup benzer ve farklı özelliklere sahiptir- B
A
ler. Ş
V
Buna göre aşağıda verilen yapılardan hangisi
U
bakteriler ve arkeler alemi için bir farklılık oluştur- R
maz? U
A) Hücre çeperi Y
A
B) Enzim sistemleri Y
I 6. Aşağıdakilerden hangisi bakterilerin genel özellik-
C) Hücre zarı N lerinden biri değildir?
L
D) Histon proteini A A) Ribozom bulundurma
E) Mezozom R
B) Depo karbonhidratı glikojen depolama
I
C) Hücre çeperi bulundurma
D) Hareketi kamçı ile sağlama
E) Besinlerini fagositozla alabilme
7. Arkeler, bakterilerden farklı olarak ekstrem şartlara

3. Fotosentetik bir bakteri; dayanabilirler.
I. klorofille besin üretme, Buna göre bunun nedeni aşağıdakilerden hangisi
olabilir?
II. kamçı ile hareket etme,
III. inorganik maddeleri oksitleme, A) Klorofilin varlığı
IV. protein sentezleme B) Sitoplazma içeriği

C) Çeperin bulunması
özelliklerinden hangilerine sahip olabilir?
D) Ribozomun varlığı
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
E) Enzim sistemindeki farklılık
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
53
1 BAKTERİLER VE ARKELER ALEMİ
test
8. Bakterilerin sınıandırılmasında, 11. Biyolog Yeşim aynı türe ait G ve S bakterilerini kulla-
I. şekilleri, narak bir çalışma yapıyor. Aşağıda yapılan çalışma
şematize edilmiştir.
II. kromozom sayıları,
III. beslenme şekli

G bakterisi S bakterisi
özelliklerinden hangileri kullanılmaz?

A B
antibiyotiğine antibiyotiğine
dirençli dirençli
G ve S A ve B
bakterileri antibiyotiklerine
9. Ototrof bakteriler kendi besinlerini kendileri üretebilir. karıştırılıyor. dirençli bakteriler
Fotosentetik ve kemosentetik bakteriler olmak üzere elde ediliyor.
iki çeşittir.
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi kemo- Çalışma sonucunda elde edilen bulgularda G ve S
sentetik bakterileri, fotosentetik bakterilerden ayı- bakterileri her iki çeşit antibiyotiğe dirençli hâle gel-
ran özelliklerdendir? B miştir.

A
Ş Buna göre aşağıda verilen olaylardan hangisi ile
A) Besindeki karbon kaynağının karbondioksit olması
V
açıklanabilir?
U
B) İnorganik maddeleri kullanma R
U A) Konjugasyon B) Mutasyon
C) Karbon kaynağı olarak karbondioksit kullanma
Y C) Krossing-over D) Endospor oluşumu
D) Depo karbonhidratlarının glikojen olması A
Y
E) Besin sentezi için kullanılan enerji kaynağı I
E) Transdüksiyon
N
L
A
R
I
Özellik Bakteri Arke

10.
Çekirdek zarı I –
Halkasal DNA II III
Peptidoglikan + IV
12. I. Ribozomda DNA kontrolünde protein sentezlen-
hücre duvarı
mesi
Aşırı tuzlu or- – V
II. Bölünerek hücre sayısının artırılması
tamda yaşama
III. Mezozomlarda O 2'li solunum ile ATP üretilmesi
IV. Saprofit beslenme ile organik besin ihtiyacının

Yukarıdaki tabloda, bakteri ve arkelere ait bazı özel-
karşılanması
likler verilmiştir.
Buna göre I, II, III, IV ve V numaralı özelliklerle ilgili Yukarıda verilen özelliklerden hangileri sadece
aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? prokaryot canlı gruplarına ait özelliklerdendir?
A) I √ – B) II √ + C) III √ – A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II
D) IV √ – E) V √ + D) II ve III E) I, II ve IV
1.B 2.C 3.D 4.D 5.E 6.E 7.E 8.B 9.E 10.C 11.A 12.A
54
CANLILAR DÜNYASI
Bölüm 3 : PROTİSTA, MANTAR VE • Sürgün sisteminde gövde, yaprak, çiçek ve meyve bu-
BİTKİLER ALEMİ lunur.
• Bitkilerde otsu ve odunsu olmak üzere iki çeşit gövde
bulunur.
3. PROTİSTA ALEMİ • Bazı bitkilerde su, mineral ve besin taşıyan damarlar
• Zarlı organel bulunduran ve kalıtım materyali zarla bulunur. Bunlara iletim demeti denir.
çevrili bir çekirdek içinde bulunur. • Bitkilerin genç kısımlarında ve yapraklarında gaz alış-
• Çoğu tek hücreli canlılardır. verişi ile terlemeyi sağlayan gözenekler (stoma) bulu-
• Yaşamsal faaliyetlerinin büyük bir kısmını sitoplazma- nur.
larındaki organellerde gerçekleştirirler. • Bitkiler eşeyli ve eşeysiz olarak çoğalabilirler.
• Tatlı sularda yaşayanlarda fazla suyu dışarı atan kont- • Bazı bitkiler çiçeksiz çoğalır.
raktil koful vardır. • Nemli ortamlarda yaşarlar. Kara yosununda iletim de-
Örnek: paramesyum, öglena, amip meti bulunmaz. Eğrelti otu ve kibrit otunda iletim de-
• Fotosentez yapan türleri vardır. meti bulunur.
Örnek: Algler
• Bazı türler hem ototrof hem heterotroftur.
Örnek: Öglena
• Parazit ve ayrıştırıcı olan türleri vardır. Bazı türlerinde
selüloz çeper, bazılarında pelikula adı verilen örtü bu-
lunur.
Karayosunu Eğrelti Otu
Amip Paramesyum Öglena B
A • Bazı bitkilerde kozalak bulunur. Tamamı odunsudur.
Ş
V
U
R
U
Y
A
Y
4. BİTKİLER ALEMİ I Çam ağacı
• Tamamı çok hücrelidir. N
L
• Ökaryot hücre yapısına sahiptir. A
• Bazı bitkiler çiçekle çoğalır. Tohum oluştururlar. Mey-
• Selüloz yapılı çepere sahiptirler. R
I ve oluşumu görülebilir.
• Depo polisakkariti nişastadır.
• Klorofilleri kloroplat içindedir. Fotosentez yapabilirler.
• Yer değiştirme hareketi yapamazlar.
• Bitkiyi toprağa bağlayan kök sistemi ve toprak üstünde
kalan sürgün sistemi vardır.
Mısır Buğday
1444444442444444443 144424443
Sürgün sistemi
5. MANTARLAR ALEMİ
• Ökaryotik hücre yapısına sahiptir. Tek veya çok hücreli
Meyve olabilirler.
Yaprak Çiçek • Depo polisakkariti glikojendir.
• Kloroplast ve diğer plastit çeşitleri bulunmaz. Bu ne-

denle fotosentez yapamazlar.
Gövde
• Hücre çeperleri kitin yapılıdır.
Kök sistemi
• Parazit veya çürükçül olarak heterotrof beslenirler.

Kök • Sporla eşeyli olarak veya tomurcuklanma ile eşeysiz
olarak çoğalırlar. Tomurcuklanmayla maya mantarları
çoğalırlar.
55
CANLILAR DÜNYASI
• Genellikle eşeysiz üremenin eşeyli üremeyi takip ettiği Örnek:

metagenez görülür. Çiçeksiz bitki türlerinde,
• Madde döngüsünde görev yaparlar. I. sporla üreme,
• Tek hücreli mayaların dışındaki mantarların yapısında
II. fotosentez yapma,
hif denilen iplikçikler bulunur.
• Aktif hareket edemezler. III. iletim demeti bulundurma
• Maya mantarları, küf mantarları, şapkalı mantarlar ve özelliklerinden hangileri ortaktır?
parazit mantarlar önemli mantar gruplarıdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Çözüm:
Çiçeksiz bitki türleri çiçek açmadığında sporla çoğa-
lırlar. Hepsi yeşil olup fotosentez yapabilirler. Eğrelti
Spor
otları iletim demeti bulundururken, kara yosunları ve
ciğer otlarında bulunmaz.
Cevap: B
Örnek:
I. Kara yosunları
II. Tek çenekli bitkiler
Miselyum
B III. Açık tohumlu bitkiler
A
Ş Yukarıdaki grupların hangilerine ait bir bitki to-
Örnek: V hum taslaklarını meyve yapraklarının üst yüzeyin-
U
Aşağıda verilen protista alemindeki canlılardan R de bulundurur?
hangisi beslenme yönüyle diğerlerinden farklıdır? U
Y
A) Amip B) Paramesyum C) Öglena A
D) Cıvık mantar E) Mantar Y Çözüm:
I
Çözüm: N Tohumun taslaklarını meyve yapraklarının üst yüze-
L
Öglena türleri taşıdıkları kloroplastları sayesinde fo- A
yinde bulunduran bitkiler çam, ardıç, köknar, ladin gibi
tosentez yapabilirler. Diğer canlılar ise heterotroftur. R bitkileri içinde bulunduran açık tohumlu yani kozalaklı
I
bitkilerdir.
Cevap: C
Cevap: C
Örnek:
Örnek:
I. Sitoplazmadaki çekirdek sayısı
I. Tohumu yumurtalık içinde bulundurma
II. Saprofit olarak beslenme
II. Yaprak dökümü
III. Kitinden oluşan hücre duvarı
III. Odun boruları bulundurma
Yukarıda verilenlerden hangileri cıvık mantarlar
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri bitkiler
ve gerçek mantarlar için ortak özelliklerdir?
aleminde sadece kapalı tohumlu bitkilerde görü-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III lür?
D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

Çözüm: D) II ve III E) I, II ve III
Gerçek mantar ve cıvık mantarlar arasında verilen Çözüm:

öncüllerde saprofit yaşam ortak bir özelliktir. Gerçek
Kapalı tohumlu bitkilerde tohum yumurtalık içinde
mantarların hücre duvarı kitinden yapılmıştır. Cıvık
bulunur. Açık tohumlu bitkilerde ise kozalak yaprak-
mantarlar da ise hücre duvarı yoktur. Cıvık mantarlar-
larının içinde ve açıkta bulunur. Açık ve kapalı tüm
da çekirdek sayısı fazladır.
bitkiler yaprak döker ve odun borusu bulunur.
Cevap: B
Cevap: A
56
PROTİSTA, BİTKİ VE MANTARLAR ALEMİ 1
test
1. I. Miselyum oluşturma 4. I. Kamçı ile hareket edebilir.
II. Parazit yaşama II. Sadece ototrof beslenebilir.
III. Glikojen depolama III. Tatlı suda yaşayanlar kontraktil koful bulundurur.
IV. Çok hücreli olma
IV. Kitin yapılı hücre çeperi vardır.
Mantarlar aleminde yer alan bütün canlılar için yu-
Protista alemine ait canlılar için yukarıda verilen
karıdakilerden hangileri ortaktır?
bilgilerden hangileri kesinlikle yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I, III ve IV
A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV
D) I ve II E) I, II, III ve IV
D) III ve IV E) I, II ve III
2. I. Çiçek bulundurma
II. Çekirdek bulundurma B
A 5. I. Fototrof beslenme
III. Tohumda iki çenek bulundurma Ş
V II. Eşeysiz üreme
Bitkiler alemine ait canlılar yukarıdaki özellikler- U
R III. Kendine özgü organik madde üretimi
den hangileri yönüyle sınıandırılamaz? U
IV. Sillerle aktif hareket yapma
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Y
A Özelliklerinden hangileri mantar ve protista alemi
D) II ve III E) I, II ve III Y
I
üyeleri için ortak olabilir?
N
L
A) I ve III B) II ve IV C) I ve IV
A
R
I
3. Bitkiler aleminde,
I. çiçek,
II. selüloz çeper,
6. I. Algler-Amip
III. kloroplast,
II. Böcekçil bitki-Eğrelti otu
IV. kambiyum
III. Küf mantarı-Cıvık mantarlar
yukarıdaki yapılardan hangileri ortak olarak bu-
Yukarıda verilen canlı gruplarından hangileri aynı
lunmaz?
alemde yer alır?
57
1 PROTİSTA, BİTKİ VE MANTARLAR ALEMİ
test
7. Cıvık mantarlar da görülen 10. Aşağıda canlı gruplarının bazı özellikleri gösterilmiştir.
I. Aktif hareket yapabilir.
Zarlı organel
bulundurma
sentezleme
II. Protein sentezi yapabilir.
depolama
Glikojen
Protein
duvarı
Özellik
Hücre
III. Belirgin şekilleri yoktur.
Canlı
IV. Eşeyli ve eşeysiz çoğalabilir.
özelliklerinden hangileri mantarlarda da görülür? I – + + +

A) I ve II B) II ve III C) II ve IV II + + + +
D) III ve IV E) I, III ve IV
Buna göre numaralı canlılar aşağıdakilerden han-
gisi olabilir?
8. • Cıvık mantarlar I II
• Maya mantarları A) Öglena Mantar

• Küf mantarları B) Bakteri Arke
Yukarıda verilen canlı gruplarının aşağıda verilen C) Mantar Bitki

özelliklerden hangisi ortaktır?
D) Bitki Öglena
A) Mantarlar aleminde yer alma B
E) Bakteri Mantar
A
B) Tek hücreli olmalı Ş
V
U
C) Heteretrof beslenme
R
U
D) Endospor oluşturma 11. I. Depo karbonhidratı
Y
E) Hif adı verilen iplikçiklere sahip olma A II. Beslenme çeşidi
Y
I III. Çoğalma şekli
N
L Yukarıda verilen özelliklerden hangileri mantarları
A
R bitkiler aleminden ayıran temel özelliklerdir?
I
9. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Yukarıda öglena ve paramesyum şekilleri verilmiştir. 12. Aşağıda verilen canlılardan hangisi karşısında ve-
Buna göre; rilen olayı gerçekleştiremez?
I. Öglenada kamçı, paramesyum da siller hareketi

A) Öglena √ Göz lekesi sayesinde ışığa
sağlar. doğru hareket edebilme
II. Paramesyumda iki çekirdek bulunurken öglena B) Sporlular √ Sıtma hastalığına neden
tek çekirdeklidir. olma
III. Her ikisinde de fazla suyun atılmasını kontraktil C) Amip √ Yalancı ayakları sayesinde
hareket edebilme
kofulları sağlar.
D) Paramesyum √ Fotosentezle besin üretme
E) Cıvık mantar √ Hücre dışındaki polimer
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II besinleri hücre dışında par-
D) II ve III E) I, II ve III çalama
1.B 2.A 3.D 4.C 5.D 6.C 7.C 8.C 9.E 10.E 11.B 12.D
58
PROTİSTA, BİTKİ VE MANTARLAR ALEMİ 2
test
1. Eğretli otu ile karayosunu farklı sistematik birimlerde 4. En basit bitki ile en gelişmiş bitki karşılaştırıldı-
bulunmaktadır. ğında aşağıdakilerden hangisi ayırt edici bir özel-
lik değildir?
Buna göre aşağıdakilerden hangisi eğrelti otların-
da bulunurken karayosununda bulunmaz? A) Stoma varlığı
A) Kloroplast B) Tohum oluşumu
B) Meyve C) İletim demeti
C) Hücre çeperi D) Organel çeşidi
D) Çiçek E) Depo karbonhidratı
E) İletim demeti
2. Aşağıda verilen yapılardan hangisi yeşil alg ve eğ- 5.

relti otunda ortak olarak bulunur?
A) Kloroplast B
A
B) Stoma Ş
V
U
C) Tohum R
U
D) İletim demeti
Y
E) Kambiyum A
Y
I Protista alemine ait yukarıda şekli verilen canlı ile
N
L
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A
R A) Besin alımı yalancı ayaklar ile sağlanır.
I
B) Büyük ve küçük çekirdek bulunur.
C) Zarlı organelleri vardır.

3.
D) Heterotroftur.
E) Parazit türleri bulunur.
Yukarıdaki şekilde verilen canlının özellikleri ile

ilgili;
6. Aşağıdakilerden hangisi çürükçül ve parazit man-
I. İki çekirdeklidir.
tarlar için söylenemez?
II. Fotosentez yapabilir.
A) Protein sentezleme
III. Ökaryot hücre yapısına sahiptir. B) Glikojen depolama
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) Hücre çeperi bulundurma
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Aktif hareket edebilme
D) II ve III E) I, II ve III E) Ökaryot yapılı olma
59
2 PROTİSTA, BİTKİ VE MANTARLAR ALEMİ
test
7. I. Parazit beslenme 10. Aşağıdakilerden hangisi bitkileri algler grubun-
dan ayıran özelliklerden biridir?
II. Glikojen depolama
A) Depo karbonhidratı
III. Zarlı organeller bulundurma
B) Doku oluşumu
Özelliklerinden hangileri mantarlar aleminin ortak
özelliklerindendir? C) Hücre çeperinin yapısı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Hücre zarının yapısı
D) I ve III E) II ve III E) Kloroplastın varlığı
8. Mantarlar alemi ile ilgili; 11. Bitkiler ekolojik dengenin sağlanmasında büyük öne-
me sahiptir.
I. Işık enerjisini kullanamaz.
Buna göre bitkiler;
II. Mitokondrileri ile ATP üretir. B
A
I. fotosentez,
III. Kemosentezle besinlerini üretir. Ş
V
U II. kemosentez,
ifadelerinden hangileri doğrudur? R
U III. solunum
Y
olaylarından hangileri ile doğadaki karbondioksit
D) II ve III E) I, II ve III A
Y oranı azaltır?
I
N
L
A
R D) I ve II E) I ve III
I
9. Mantarlar bazı canlılar ile beraber yaşayarak birliktelik 12. Sınıandırması yapılmakta olan bir canlının pro-
oluşturur. Bu durumda birlikte yaşayan canlılar orta- tista alemine alınmasının nedeni;
ma daha kolay adapte olur.
I. hücre sayısı,
Buna göre;
II. hücre yapısı,
I. liken,
III. hareket organı
II. parazit,
hangilerinin dikkate alınmasıdır?
III. mikoriza

hangileri mantarların oluşturduğu birliktelikler-
dendir?
1.E 2.A 3.C 4.E 5.B 6.D 7.E 8.B 9.E 10.B 11.A 12.D
60
CANLILAR DÜNYASI
Bölüm 4 : HAYVANLAR ALEMİ b) Yuvarlak solucan

• Bağırsak solucanı
• Hücre duvarı ve plastit bulundurmazlar. • İlk defa ağız ve anüs olmak üzere iki açıklık gözlenir.
• Heterotrof olarak beslenirler. Tam sindirim görülür.
• Genellikle hareketlidirler. Ancak sünger ve mercanlar c) Halkalı Solucan
gibi hareketsiz olanları vardır. • Toprak solucanı, sülük.
• Büyüme ve gelişmeleri sınırlıdır. • Vücutları segmentlidir. Kapalı dolaşım sistemi görülür.
• Depo polisakkaritleri glikojendir. • Kanlarında solunum gazı taşıyan hemoglobin bulunur.
• Saprofit olarak yaşarlar. Karada yaşayanları nemli
OMURGASIZ HAYVANLAR derilerinden gaz değişimi yaparken; suda yaşayanlar
• Genellikle dış iskelet bulundururlar. solungaç solunumu yaparlar.
• Hayvanlar aleminin en geniş kısmıdır. • Hermafrodittirler. Kendi kendini dölleyemezler.
• Sinir şeridi karın kısmındadır.
4. Yumuşakçalar
• SOSİSYEDİ şeklinde kodlanabilir.
• Vücutları yumuşak bir dokudan oluşur.
1. Süngerler
Solunumları solungaç ya da vücut yüze-
• Tatlı su ve denizlerde hareketsiz
yiyle olur. Eşeyli olarak çoğalırlar.
olarak bir zemine bağlı yaşarlar.
• Midye, ahtapot, mürekkep balığı, sümüklü böcek
• Yapılarında por adı verilen delikler
vardır. Spikül adı verilen iç iskeleti 5. Eklembacaklılar
vardır. • Vücutları baş, göğüs ve karın olmak üzere 3 bölümden
• Solunumu solungaç veya vücut yüzeyiyle yaparlar.
oluşur. Ayrı eşeylidirler.
• Sinir hücreleri bulunmaz. Gerçek doku, organ veya B
A a) Kabuklular: Yengeç, karides, ıstakoz
sistem yoktur. Ş b) Örümcekler: Kene
• Eşeyli üreyebildikleri gibi eşeysiz tomurcuklanmayla V
U c) Çok ayaklılar: Çıyan, kırkayak
da üreyebilirler. R d) Böcekler
Örnek: Banyo süngeri U
• Vücutları baş, gövde ve karın olmak üzere 3 kısımdan
2. Sölenterler Y oluşur.
• Tatlı su ve denizlerde yaşarlar. A
Y • Göğüs bölümünden üç çift ayak çıkar. Dış iskeleti kitin
• Çoğunun hayat döngülerinde polip ve medüz olarak I yapılıdır.
adlandırılan iki evre görülür. Polipler hareketsizdir. Me- N
L • Açık dolaşım görülür. Hemoglobin bulunmaz.
düzler hareketlidir.
A • Trake solunumu yaparlar.
• Tek açıklık bulunur. Bu açıklık ağız ve anüs görevi gö- R
• Ayrı eşeylidir. İç döllenme görülür.
rür. Eksik sindirim görülür. I
• Metamorfoz (başkalaşım) geçirirler.
• Vücutlarının dışında yakıcı kapsüller vardır. Bu kapsül-
ler canlıyı düşmanlarına karşı korur. İlk kez sinir siste- • Ağız tipi beslenmeye göre değişir.
mi bu sınıfta görülür. • Boşaltım atıkları ürik asittir.
Örnek: Mercan, Deniz anası • Vücudundaki çizgili kaslar sayesinde hızlı hareket
ederler.
3. Solucanlar
• Deri solunumu yapar. 6. Derisidikenler
• Hermafrodittir. • Deniz hıyarı, deniz lalesi
• Rejenerasyon (yenilenme) yetenekleri yüksektir. • Dip formudur. Suda yaşarlar. So-
• Bilateral simetri görülür. lungaç solunumu yaparlar. Kal-
• Hidrostatik iskelet sistemi görülür. kerden yapılmış iç iskelet bulunur.
• İlk kez merkezi sinir sistemi ve çevresel sinir sistemini • Vücutlarının altında tüp ayak de-
görülür. nilen yapılar bulunur.
a) Yassı Solucan • Tüp ayaklar hareket sağlamanın yanı sıra kanal sis-
• Planarya, tenya. temi ile birlikte gaz değişimi, beslenme ve boşaltımda

• Hermafrodittir. Kendi kendini döller. görev alır.
• Genellikle parazittir. Rejenerasyon • Rejenerasyon yetenekleri yüksektir.
yetenekleri yüksektir.
61
CANLILAR DÜNYASI
OMURGALI HAYVANLAR 4. Kuşlar

• Sinir şeridi sırt kısmında bulunur.
• Vücutları keratinden oluşan tüylerle kap-
• İç iskelete sahiptir.
lıdır.
• Ayrı eşeylidir.
• Boşaltım organı böbreklerdir. • Akciğer solunumu yapar ve akciğerlerin-
• Kapalı dolaşım sistemi görülür. de hava keseleri vardır. Diyafram zarı bu-
1. Balıklar lunur.
• Suda yaşarlar. • Sıcakkanlı canlılardır. Kış uykusuna yatmaz.
• Vücutları kopabilen pullarla örtülüdür. • Ağız yapısı gaga şeklindedir ve dişler yoktur. Diş göre-
• Deride bulunan goblet hücrelerinden dolayı mukus sal-
vi gören taşlık vardır.
gılar.
• İç döllenme, dış gelişim görülür. Yumurtaları sert ka-
• Dış döllenme, dış gelişim görülür.
• Bazıları kemik yapılı iç iskelete sahipken bazıları kıkır- bukla örtülüdür.
dak yapılıdır. • Kalpleri dört odacıklıdır.
• Kalpleri iki odacıklıdır. • Boşaltım atığı ürik asittir.
• Küçük dolaşım yoktur. Büyük dolaşım vardır. Kirli ve
temiz kan ayrı ayrı dolaşır.
• Soğukkanlı canlıdır. Kış uykusuna yatmazlar.
• Boşaltım atığı amonyaktır. Uçmasını kolaylaştıran adaptasyonları:
2. İki yaşamlılar 1. Yağ depo etmesi
• Hayat döngülerinin bir dönemi suda, B 2. Uzun kemiklerinin içinin boş olması
A 3. Tüy ve telek yapısı
bir dönemi karada gerçekleşir. Meta- Ş
morfoz görülür. V 4. Akciğere bağlı hava keseleri
U 5. Dişlerinin olmaması
• Larva dönemi suda görülür. Solungaç R
solunumu yapar ve boşaltım atığı amonyaktır. Ergin U
dönemi karada gerçekleşir. Akciğer ve deri solunumu Y
yapar. Boşaltım ürünü üredir. A 5. Memeliler
Y
• Derilerinde mukus salgılayan, nemli olmalarını sağla- • Vücutları genellikle kıllarla kaplıdır.
I
yan goblet hücreleri vardır. N • Ter ve süt bezleri bulunur.
L
• Bazılarının derilerinde zehir bezleri vardır.
A • Yavru bakımı görülür. Yavrularını emzirirler. Annelik iç
• Kalpleri üç odacıklıdır. Soğukkanlı canlılardır. Kış uy- R
kusuna yatar. I güdüsüne sahiptirler.
• Dış döllenme, dış gelişim görülür. • Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerleri alveollüdür.
3. Sürüngenler Diyafram kası bulunur.

• Karada ve suda yaşayan türle- • Kalpleri 4 odacıklıdır. Kirli ve temiz kan birbirine karış-
ri vardır. maz. Olgun alyuvarları çekirdeksizdir.
• Vücutları keratinleşmiş kopma- • Sesleri toplayan kulak kepçesi vardır.
yan pullarla kaplıdır.
• İç döllenme, iç gelişim görülür.
• Deri solunumu yapamaz. Akciğer
solunumu görülür.
• İç döllenme, dış gelişim görülür.
Gagalı memeliler hariç, boşaltım atığı üredir.
• Boşaltım atığı ürik asittir.
• Kalpleri üç odacıklıdır. Soğukkanlı canlılardır. Kış uy- Gagalı memeliler, keseli memeliler, plesantalı
kusuna yatarlar. memeliler olarak üç gruba ayrılır.
• Bazılarında deri değişimi görülür.

• Ayrı eşeylidirler. İç döllenme dış gelişim görülür.
• Yumurtaları kabukla örtülüdür.
Timsahların kalbi 4 odacıklıdır. Timsahlar kış

uykusuna yatmazlar.
62
HAYVANLAR ALEMİ 1
test
1. I. Yassı solucan 4. I. Trake solunumu
II. Deniz yıldızı II. Başkalaşım geçirme
III. Deniz anası III. Dış iskelete sahip olma
Yukarıda verilen canlıların basitten gelişmişe doğ- Yukarıdakilerden hangileri sadece omurgasız hay-
ru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? vanlarda görülen özelliklerdendir?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - III - I A) I ve II B) II ve III C) I ve III

D) III - II - I E) III - I - II D) I, II ve III E) Yalnız I
5. Çeşitli omurgasız hayvanlar ve taşıdıkları özellik-

lerin karşılaştırılması ile ilgili
2. • Kelebek
• Karides Omurgasızlar Özellikleri
I. Böcek İç iskelet bulundurma
• Örümcek
B II. Halkalı solucan Kapalı dolaşım sistemi
A
Yukarıdaki canlıların beraber bulundukları en kü- Ş görülür.
çük sistematik birim aşağıdakilerden hangisidir? V
U III. Sünger Vücutları gözenekli ya-
R pıdadır.
A) Hayvanlar alemi U
IV. Hidra Sinir sistemi bulunur.
B) Omurgasızlar şubesi Y
A yukarıdakilerden hangileri doğrudur?
C) Eklembacaklılar Y
I
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV
D) Kabuklular N
L D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
E) Böcekler A
R
I
6. Zeynep incelemekte olduğu canlıyla ilgili olarak,

• Denizlerde yaşadığı,
• Solungaç solunumu yaptığı,
3. Hayvanların sınıandırılması yapılırken; • Rejenerasyonla eşeysiz ürediği,
I. sentrozom varlığı, • Vücutlarının altında tüp ayak denilen yapılar bu-

lundurduğunu
II. vücut simetrisi,
tespit etmiştir.
III. embriyonik tabaka sayısı,
IV. sitoplazmadaki depo karbonhidrat Buna göre Zeynep'in incelediği canlı türü hangi-
sidir?
özelliklerinden hangisi dikkate alınır?
A) Sünger B) Mürekkep balığı
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV
C) Yassı solucan D) Deniz anası
D) II ve IV E) I ve IV
E) Deniz yıldızı
63
1 HAYVANLAR ALEMİ
test
7. Eklem bacaklılarda görülen; 10. Solucanlar grubunda görülen;
I. anten bulundurma, I. hermofrodit özellik,
II. kitin yapıda dış iskelet bulundurma, II. kapalı dolaşım sistemi,
III. kara yaşamına uyum sağlama, III. parazit beslenme,
IV. aktif hareket edebilme IV. ağız ve anüs yani iki açıklık bulundurma
yukarıda verilen özelliklerinden hangileri derisi di- özelliklerden hangileri solucanlar grubundan yal-
kenlilerde de görülür? nızca halkalı solucanlarda görülür?
A) Yalnız IV B) II ve IV C) III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) I, II ve III E) II, III ve IV D) III ve IV E) I, II ve IV
8. Eklembacaklılarda;
I. kanda hemoglobin, B
A
II. iç döllenme, Ş 11. Böceklerle ilgili olarak;
V
III. açık dolaşım U
I. Bir çift anten bulundururlar.
R
özelliklerinden hangileri görülür? U II. Üç çift bacakları vardır.
Y III. Dış iskeletleri azotlu bir polisakkaritten oluşur.

A
D) II ve III E) I, II ve III Y verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
I
N
L
A
R
I
9. Aşağıda verilen tabloda numaralandırılmış kutucuk-

larda çeşitli canlı örnekleri verilmiştir.
1 2 3
4 5 6
12. Omurgasız hayvanlar şubesine ait solucanlarla

ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Parazit türleri bulunur.
B) Çoğu hermafrodittir.
Buna göre yukarıda verilen canlılardan hangileri
eklembacaklıdır? C) Özelleşmiş solunum sistemleri yoktur.
D) Tamamında açık dolaşım vardır.

A) 1 ve 3 B) 1 ve 5 C) 2, 3 ve 4
E) Halkalı solucanlar en gelişmiş grubudur.
D) 4, 5 ve 6 E) 2, 4 ve 6
1.E 2.C 3.B 4.C 5.D 6.E 7.A 8.E 9.B 10.B 11.E 12.D
64
HAYVANLAR ALEMİ 2
test
1. I. Sabit vücut sıcaklığına sahip olma 5. Aşağıda bazı omurgalı canlılar verilmiştir.
II. Uçma I. Devekuşu
III. Akciğer solunumu yapma II. İguana
IV. İç döllenme III. Sazan
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri kuşlar sı- IV. Kaplumbağa
nıfında incelenen bütün canlılar için ortaktır? Bu canlılarından hangileri akciğer solunumu yap-
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV maktadır?
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV A) I ve III B) II ve III C) II ve IV

D) I, II ve IV E) II, III ve IV
6.
2. Sürüngenlerde;
I. vücutlarında tüylerin olması,
II. iç iskelete sahip olmaları,
III. yavru bakımı,
IV. boşaltımlarını böbrekleriyle gerçekleştirme B A B
A
yukarıda verilen özelliklerden hangileri bulunur? Ş
V Resimdeki canlılar ile ilgili
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV U
R I. A ve B canlısı akciğer solunumu yapar.
D) I, II ve III E) I, II ve IV U
II. Her iki canlıda iç iskelete sahiptir.
Y
III. A canlısı uçabilen bir kuş türüdür.
A
Y IV. B canlısının vücudu kıllarla kaplıdır.
I
N yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır?
L
A
R
3. Kurbağalar sınıfında incelenen bütün canlılar için; I D) I, III ve IV E) II, III ve IV
I. zehirli salgı üretme,
II. soğukkanlı olma,
III. başkalaşım geçirme,
IV. akciğer solunumu
yukarıdakilerden hangileri ortak özellik değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV

7. Omurgalılarla ilgili bazı özellikler aşağıda verilmiştir.
• Kalplerinde her zaman kirli kan bulunur.
• Kalplerinde yarım perde bulunur.
• Kaslı diyafram bulunur.
• Derilerinde mukus salgılayan bezler bulunur.
4. Aşağıda verilen omurgalı hayvanlardan hangisi Buna göre hangi omurgalı sınıfına ait bir özellik
uçabilme özelliğine sahip değildir? yukarıda verilmemiştir?
A) Kanarya B) Serçe C) Kartal A) Kuş B) Memeli C) Balık
D) Devekuşu E) Pelikan D) Kurbağa E) Sürüngenler
65
2 HAYVANLAR ALEMİ
test
8. I. Yunus 11. Aşağıdaki tabloda farklı omurgalı canlılar ile ilgili özel-
II. Fok likler verilmiştir.
III. Balina
Canlı Özellikler
IV. Penguen
1 Yapısında tüyler bulundurur.
Yukarıda verilen omurgalı hayvanlardan hangileri
memeliler sınıfında yer alır? 2 Deride ter ve yağ bezleri bulundurmazlar.
A) Yalnız IV B) I ve II C) III ve IV Derilerinde mukus üreten goblet hücreleri

3
vardır.
D) I, II ve III E) I, III ve IV
4 Kalplerinde yarım perde bulunur.
5 Zarsı diyafram bulundurur.
Buna göre, numaralı birey ile ilgili olarak aşağıda-

ki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
9. Aşağıdaki tabloda canlılara ait bazı özelliklerin Ö ve D A) 1 √ Kuş B) 2 √ Balık

canlısında bulunma durumları verilmiştir. C) 3 √ Kurbağa D) 4 √ Sürüngenler
Özellik Ö D E) 5 √ Memeli
Mukusla kaplı deri + –
Keratinleşmiş pul – + B
A
Böbreklerle boşaltım + + Ş
V
U
(Tabloda (+) işareti özelliğin bulunduğunu gösterir.) R
U
Tabloda verilen canlıların omurgalılar şubesinde
oldukları bilindiğine göre Ö ve D aşağıda verilen- Y 12. Aşağıda omurgalı hayvanlara ait canlı gruplarının
A
lerden hangisi olabilir? Y bazı özellikleri gösterilmiştir.
I
Ö D N • Vücutları tüylerle kaplıdır.
L
A) Kurbağa Sürüngen
A • Kalpleri dört odacıklıdır.
R I
B) Balık Kurbağa I • Akciğerlerine bağlı hava keseleri var-
Omurgalı hayvanlar
dır.
C) Kuş Balık
• Vücutları keratinleşmiş pullarla kaplı-
D) Sürüngen Kurbağa dır.
E) Balık Memeli II
• Akciğer solunumu yaparlar.
• Vücut sıcaklıkları değişkendir.
• Vücutları genellikle kıllarla kaplıdır.
III • Olgun alyuvarlarında çekirdek yoktur.
10. Omurgalılar şubesindeki canlıların üremeleri ile • Ter ve süt bezleri bulunur.
ilgili verilerin;
I. Balıklarda dış döllenme görülür. Buna göre, numaralı canlılar aşağıdakilerden han-
gisi olabilir?
II. Kurbağalarda iç döllenme dış gelişme görülür.
III. Kuşlarda iç döllenme dış gelişme görülür. I II III
IV. Memelilerde iç döllenme iç gelişme görülür.

A) Memeli Sürüngen Kuş
özelliklerinden hangileri doğrudur? B) Kurbağa Memeli Kuş
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III C) Kuş Sürüngen Memeli
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV D) Balık Memeli Kuş
E) Sürüngen Kuş Balık
1.D 2.C 3.A 4.D 5.D 6.C 7.A 8.D 9.A 10.D 11.E 12.C
66
HAYVANLAR ALEMİ 3
test
1. 4. I. Nemli deriye sahip olma

II. Alveollü akciğerlere sahip olma
III. Sırtta sinir şeridi bulundurma
IV. Diyaframa sahip olma
Özelliklerinden hangileri iki yaşamlılar sınıfının

üyelerinde görülür?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) I ve IV E) III ve IV
Yukarıda verilen şekildeki gibi 4 odacıklı kalbe sa-
hip canlı grubu ile ilgili aşağıda verilen özellikler-
den hangisi kesinlikle doğrudur?
A) Alyuvarlar çekirdeklidir.
B) Akciğerlerde alveol bulunur.
C) Kıllı deriye sahip olma
D) Zarsı diyaframa sahiptir.
E) Vücut ısısı sabittir.

B
A
Ş
V
U
5. • Kıllı deriye sahip olan
R
• Olgun alyuvarları çekirdeksiz olan
U
Y • Süt ve ter bezleri bulunan

2. Aşağıdakilerden hangisi omurgalı hayvanların or- A
Y Hayvanların tamamının toplandığı en büyük siste-
tak özelliklerinden olamaz? I
N
matik birim aşağıdakilerden hangisidir?
A) Akciğer solunumu yaparlar.
L
A A) Balıklar B) Kuşlar
B) Boşaltım organı böbreklerdir. R
I C) Eklembacaklılar D) Memeliler
C) Solunum pigmenti hemoglobindir.
D) Kapalı dolaşım görülür. E) İki yaşamlılar
E) İç iskeletleri bulunur.
6. Boşaltım bütün canlılarda görülen ve homeostasinin

sağlanmasında en önemli etkinliktir.
3. I. İki yaşamlılar
Buna göre omurgalılarda görülen boşaltım ile ilgili
II. Sürüngenler
aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
III. Kuşlar
A) Balıklarda boşaltım artığı üredir.

Yukarıda verilen canlılardan hangileri omurgalılar
B) Kurbağaların boşaltım organı böbrektir.
şubesinde yer alırlar?
C) Kuşlar zararlı artıkları böbrekleri ile atarlar.
A) Yanız I B) I ve II C) I ve III
D) Memelilerde boşaltım artığı üredir.
E) Kuş ve sürüngenlerde boşaltım artığı ürik asittir.
67
3 HAYVANLAR ALEMİ
test
7. 10. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi sadece me-
Kalpteki melilerde görülür?
Özellik Vücut Boşaltım
odacık
Canlı ısısı artığı A) Dört odacıklı kalp
sayısı
X Sabit Ürik asit 4 B) Akciğer solunumu
Y Değişken Amonyak 2 C) Kapalı dolaşım
Z Değişken Ürik asit 4 D) Böbreklerle boşaltım yapma
E) Süt bezleri bulundurma

Yukarıdaki tabloda omurgalı hayvan olduğu bilinen
X, Y ve Z canlılarına ait bazı özellikler verilmiştir.
Buna göre, X, Y ve Z canlıları ile ilgili aşağıdakiler-

den hangisi yanlıştır?
A) X canlısında kaslı diyafram bulunur.
B) Y canlısı balık olabilir.
C) Z canlısının kalbinde panizza kanalı bulunur.
D) X ve Z canlısında akciğer solunumu vardır.
E) X, Y ve Z canlılarında olgun alyuvar çekirdeklidir. 11. • Fok

B
A • Yunus
Ş
V
U
• Yarasa
R
U Yukarıda verilen canlıların beraber bulunduğu en
küçük sistematik birim aşağıdakilerden hangisi-
Y
A dir?
Y
I A) Alem B) Şube C) Sınıf
N
8. I. Hemoglobin bulundurma L
D) Takım E) Cins
A
II. Glikojen depolama R
I
III. İki odacıklı kalp
Özelliklerinden hangileri omurgalılar şubesine ait

sınıarın tamamında ortak olarak bulunur?
12. Aşağıdaki özelliklerden hangisi memeli hayvanlar

sınıfına ait hiçbir canlıda görülmez?
A) Kıllı deriye sahip olma

9. Kalplerinde temiz ve kirli kan ayrı olmasına rağ-
B) Azotlu artıkları üre şeklinde uzaklaştırma
men vücutlarında karışık kan dolaşan hayvan aşa-
ğıdakilerden hangisidir? C) Üç odacıklı kalp bulundurma
A) Balık B) Kurbağa C) Serçe D) Yavru bakımı
D) Timsah E) Arslan E) Embriyo ile madde alışverişini plasenta ile sağlama
1.E 2.A 3.E 4.B 5.D 6.A 7.A 8.B 9.D 10.E 11.C 12.C
68
CANLILAR DÜNYASI
Bölüm 5 : VİRÜSLER • Konak olarak bakteri hücresinde çoğalan virüslere

• Cansız varlıklar ile canlılar arasında bir geçiş formu- bakteriyofaj denir.
dur. • Bir bakteriyofajın baş kısmında protein kılıf bulunur. Bu
• Zorunlu hücre içi parazitidir. kılıf içinde bakteriyofajın genetik materyali olan DNA
• Her virüs çeşidi genellikle belli hücre ve dokularda yer- molekülü vardır.
leşip çoğalır.
Örnek: Uçuk virüsü dudakta çıkar. Virüslerin Hayat Döngüsü
• Protein yapılı kılıfları ve bir çeşit nükleik asit (ya DNA
ya da RNA) vardır. Bakteriyofaj
Yeni
• Hücre zarı, sitoplazma, enzim sistemleri ve organeller
Ölü virüsler 1
bulunmaz. Viral
hücre genom

Protein kılıf Bakteri

Baş
DNA 2 DNA sı
Boyun
Kuyruk
Viral
4 genom
3
Kuyruk
B
iplikçikleri A
1. Bakteriyofaj bakteriye tutunur. Kuyruk kısmındaki deli-
Ş ci enzimlerle bakteri duvarını deler. Kılıfı dışarda kalır-
V
U
ken, DNA'sını içeri gönderir.
Canlılık özellikleri R
U 2. Faj DNA'sı bakterinin DNA'sını parçalayıp ele geçirir.
• Genom bulundurma (DNA ya da RNA).
• Mutasyona uğrarlar. Y 3. Faj, bakterinin ribozomunu, amino asitlerini, enzimleri-
• Çoğalabilirler. A ni ve nükleotitlerini kullanarak şifresini çoğaltır.
Y
• Sınırlı sayıda enzim içerirler. I
N
4. Sayısını artıran fajlar bakteriyi patlatır. Bakteriyofajlar
L etrafa yayılır.
Cansızlık özellikleri A
• Hücre dışında kristalize hâldedir. R
I
• Hiçbir organel bulundurmaz.
Örnek:
• Beslenemez, bölünemez ve büyüyemez.
• Enzim üretme mekanizmalarına ve enzim sistemlerine Bir bakteriyofajın hayat döngüsünde;
sahip olmamalarıdır. I. enzim kullanımı,
II. DNA kullanımı,
DNA RNA III. aminoasit kullanımı,
Bitki – + IV. mRNA sentezlenmesi
Bakteri + – olaylarından hangileri gerçekleşir?
Hayvan + + A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
Çözüm:
Virüsün bakteriye girebilmesi için enzim kullanılır.
• Virüsler antibiyotiklerden etkilenmezler. Çünkü Protein sentezi için de aminoasite ihtiyaç duyulur.
virüslerin enzim sistemleri yoktur. Bakteriyofajların hayat döngüsünde protein kılıfın
• Virüslere karşı virüsle enfekte olmuş hücreler sentezlenebilmesi için mRNA sentezi olur. Ama bak-
İNTERFERON denilen koruyucu protein salgılar. teri DNA'sını kullanmaz.
• Virüslere karşı canlı mücadele de aşılama yapılır. Cevap: D
69
CANLILAR DÜNYASI
Örnek: Örnek:
Virüslerle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yan- Bakteri kültürü oluşturulmuş bir bakteri kabına
lıştır? bakteriyofaj ekimi yapıldıktan sonraki süreçte;
A) Hücre dışı ortamda kristalize olurlar.
B) Hiçbir organel çeşidini bulundurmazlar. Bakteri sayısı Faj sayısı
C) Enerji üretimi için gerekli temel enzimleri bulundu-

rurlar.
D) Yapılarında tek çeşit nükleik asit bulunur.
E) Zorunlu hücre içi parazit olarak yaşarlar. t t
I II
Çözüm:
Nükleik asit miktarı
Virüslerde sadece konak hücreye girebilmek için kul-
lanılan sindirim enzimleri bulunur. Virüslerde enerji
(ATP) üretimi yapılamaz.
Cevap: C t
III
Örnek:
Virüslere ait; yukarıdakilerden hangileri çizilemez?
I. RNA içerme,
II. protein kılıf taşıma, B
III. DNA içerme,
Ş
IV. hücre dışında kristalleşme V
U
özelliklerinden hangileri tüm virüs çeşitleri için R Çözüm:
U
ortaktır? Bakteriyofaj sayısını arttırırken bakteri sayısı azalır.
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV Y
Hücredeki aminoasit sayısı azalır. Bakterinin nükleik
A
D) II ve IV E) I, III ve IV Y asit miktarında bir değişiklik meydana gelmez.
I
Çözüm: N
Cevap: C
L
Tüm virüs çeşitlerinde protein kılıf bulunur. Ayrıca A
hücre dışında kristalleşme gözlenirken RNA'yı bitkisel R
I
virüsler ve bazı hayvansal virüs çeşitleri taşımaktadır.
DNA ise bakteri virüslerinde ve hayvansal virüslerde Örnek:
görülür.
I. Hücre dışı sindirim yapmama
Cevap: D II. Konak canlıda hastalığa neden olma
Örnek: III. Konak canlının enzimlerini kullanma

Aşağıda verilen hastalıklardan hangisinin etkeni Parazit canlılarda gözlenebilen özelliklerden han-
bir virüs değildir?
gileri bu parazitin virüs olduğunu kesin olarak ka-
A) Grip B) Verem C) Kuduz nıtlar?
D) AIDS E) Çocuk felci
Çözüm:
Verem, bakteriyel ve bulaşıcı bir hastalıktır.
AIDS, HIV virüsünün sebep olduğu bir hastalıktır. Ku- Çözüm:

duz, hayvanların ısırması sonucu tükürük salgısındaki Parazit tüm canlılar için birinci ve ikinci öncül ortak-
virüsün sinir hücrelerini enfekte etmesiyle oluşur. tır ancak üçüncü öncül sadece virüsler için geçerlidir.
Grip, üst solunum yollarına enfekte eden bir virüstür. Ço- Parazit bakterilerin kendi enzimleri vardır.
cuk felci ise polia virüsünün sebep olduğu bir hastalıktır.
Cevap: B
Cevap: B
70
VİRÜSLER 1
test
1. I. Mutasyona uğrama 4. Yandaki I, II ve III ile
II. Zorunlu hücre içi parazit olma gösterilen kısımlara aşa- I
III. Protein sentezi ğıdakilerden hangileri gel-

II
melidir?
Yukarıdakilerden hangileri virüslere ait bir özellik-
tir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III

I II III
A) Protein kılıf Kuyruk ipleri Yönetici molekül

B) Gövde Kuyruk ipleri Protein kılıf
C) Protein kılıf Yönetici molekül Kuyruk ipleri
2. Virüs girdiği konak hücrenin; D) Gövde Yönetici molekül Kuyruk ipleri

I. nükleotit, E) Protein kılıf Yönetici molekül Kuyruk ipleri
II. enzim,
III. ribozom
yapılarından hangilerini kullanır?
B
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A
Ş
V
U
R
U
Y 5. Virüsler;
A
Y I. Enzim sistemlerinin olmaması
I
3. Aşağıdaki şekilde bir virüsün yapısı gösterilmiştir. N II. Bir çeşit nükleik asite sahip olması
L
Protein A
R
III. Organellerin bulunmaması
kılıf
RNA I
özelliklerinden hangilerinden dolayı zorunlu hüc-
re içi parazittir?
Şekilde verilen virüsün yapı taşlarına kadar parça-

lanması sonucu;
6. Grip virüsüne karşı belli bir aşının olmamasının
I. aminoasit,
nedeni hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
II. deoksiriboz şekeri,
A) Cansız özellik göstermesi

III. timin bazı,
B) Protein kılıf bulundurması
IV. fosfat grubu
moleküllerden hangileri açığa çıkmaz? C) Tek çeşit nükleik asit içermesi
D) Çok fazla mutasyona uğraması

A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
D) III ve IV E) I, III ve IV E) Metabolizmanın olmaması
71
1 VİRÜSLER
test
7. Virüslerin antibiyotiklerden etkilenmemesi aşağı- 10. Aşağıdaki özelliklerden hangisi virüslerin canlı ol-
daki durumlardan hangisiyle açıklanabilir? duğuna kanıt olarak kullanılabilir?
A) Konak hücrede çoğalabilmeleri A) Kristal hâlde bulunma
B) Hücre dışında kristalize olmaları B) Üreme yeteneklerinin olması
C) Nükleik asitlerinin DNA olması C) DNA ve RNA bulundurma
D) Enzim sistemlerinden yoksun olması D) Sitoplazma bulundurma
E) Proteinden oluşan bir kılıfa sahip olmaları E) Zarlı organeller bulundurma
B
8. Kuduz, HIV ve grip virüslerinin ortak özelliği aşa- A
11. I. Nükleik asit taşıma
ğıdakilerden hangisidir? Ş
II. Hücre dışında kristalize hâlde bulunma
V
A) Protein kılıflarının aynı olması U
III. Mutasyona uğrayabilme
R
B) Kuluçka sürelerinin aynı olması U
IV. Enzim taşıma
Y
C) Zorunlu hücre içi parazit olmaları
A Yukarıda verilenlerden hangileri virüslerin canlılık
Y
D) Konak hücrelerinin aynı olması I özellikleri arasında yer alır?
N
E) Olumsuz etkilerinin aynı olması L A) Yalnız III B) I ve III C) II ve IV
A
R D) I, III ve IV E) II, III ve IV
I
9. Virüsler;
12. I. Kalıtım maddesi olarak DNA ve RNA içerme
I. bakteri,
II. Protein kılıf içerme
II. bitki,
III. Mutasyona uğrama
III. hayvan
IV. Sadece hücre içinde çoğalma
canlılarından hangilerini konak olarak kullanabi-
Yukarıda verilenlerden hangileri virüslerin genel
lir?
özellikleri içerisinde bulunmaz?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
1.D 2.E 3.C 4.C 5.C 6.D 7.D 8.C 9.E 10.B 11.D 12.A
72
IV. ünİte HÜCRE BÖLÜNMELERİ
Bölüm 1 : MİTOZ BÖLÜNME Hücreler Neden Bölünür?

1. Sitoplazma/zar oranının bozulması. Başka bir ifade ile
• Bir hücrenin genetik bilgisini taşıyan DNA’sına genom hacim/yüzey oranının artışı.
denir. 2. Sitoplazma/çekirdek oranının artışı. Bu artışla çekir-
• Kalıtsal özellikleri DNA üzerindeki genler belirler. dek sitoplazmayı yönetemez hâle gelir. (Sitoplazma-
• Hücre bölünmesi öncesi çekirdekte ağ ve yumak şek- nın aşırı büyümesi)
linde görülen DNA ipliklerine kromatin denir. DNA eş- 3. DNA eşlenmesi (Replikasyon)
lendikten sonra kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak
kromozomlara dönüşür.
KROMATİN
KROMOZOM MİTOZ BÖLÜNME
İPLİK
Hücre Bölünmesi • Tek hücrelilerde üremeyi sağlar. Çok hücrelilerde
Sırasında büyümeyi ve yaraların onarımını sağlar.
• Vücut hücrelerinde ve üreme ana hücrelerinde görülür.
DNA + Protein DNA + Protein Kılıf • Haploit (n), diploit (2n) ve triploit (3n) kromozomlu hüc-
relerde görülür.
• Bir hücreden iki hücre oluşur. (Toplam hücre sayısı 2n
şeklinde artar.)
Histon
• Kromozom sayısı ve yapısı değişmez.
• Kalıtsal çeşitlilik oluşturmaz. Yani oluşan hücreler ata
hücre ile ve birbirleri ile aynı kalıtsal yapıdadır.
B
A
Ş
V HÜCRE DÖNGÜSÜ
U
R Bir hücre bölünmesinin başlangıcından bir sonraki hüc-
Kromozom U
re bölünmesinin başlangıcına kadar geçen süredir.
Y • Hücre döngüsü uzun bir interfaz ile kısa bir bölünme
A
Y evresinden oluşur.
I
• Anne ve babadan gelen aynı karakter üzerine etki N
eden, şekil ve büyüklüğü aynı olan kromozomlara L Hücre Döngüsü = İnterfaz + Mitotik Evre
A
homolog kromozom denir. Hücrede otozom ve gono- R
zom olarak iki çeşit kromozom bulunur. I Karyokinez Sitokinez
• Otozom: Vücut karakterlerini belirleyen kromozomlara
denir.
• Gonozom: Cinsiyeti belirleyen kromozomlardır.
1. İNTERFAZ: Bölünmeye hazırlık evresidir.

NOT
İnsanın vücut İnsanın üreme
hücresi hücresi
DİŞİ 44 + XX 22+X
FAZ

ERKEK 44 + XY 22+X, 22+Y Profaz

TE R
Metafaz Karyokinez
otozom gonozom Anafaz
Telofaz
İN
Sitok
inez
İnsanların vücut hücreleri Diploit
ve üreme ana hücreleri (2n)
Üreme hücreleri Haploit

(gametler) (n)
73
HÜCRE BÖLÜNMELERİ
İNTERFAZ EVRESİNDE Sitokinez (Sitoplazma Bölünmesi)

• Hayvan hücreleri dıştan içe doğru boğumlanarak bölü-
• Protein • DNA eşlenmesi • Bölünme-
nür.
sentezi çok (replikasyon) ye hazırlık
• Bitki hücreleri çeperden dolayı boğumlanamaz ve iç-
hızlıdır. gerçekleşir. tamamlanır.
ten dışa doğru ara lamel oluşturarak bölünür.
• Organel sen- • Sentrozom orga- • Protein sen-
tezi fazladır. neli eşlenir. tezi artar. Hayvan Hücresinde Sitokinez
• ATP sentezi • DNA replikasyo-
fazladır. nu geçirmeyen
Boğumlanma
bir hücre çoğala-
maz.
Bitki Hücresinde Sitokinez

NOT Hücre
çeperi
• Embriyonik dönemde bölünme çok hızlıdır. Hücre
Çünkü hücre büyümez sadece replikasyon gö- zarı
rülür. Golgi Ara
• Sinir ve kas hücrelerinde interfaz sırasında hücre cisimcikleri lamel
G0 adı verilen durgun evreye girer. Bu evrede
bölünme dışındaki metabolik olaylar devam eder.
B
2. MİTOTİK EVRE A HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ
Ş
Karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bö- V • Hücre döngüsünün içinde döngüyü kontrol eden pro-
lünmesi) evrelerinden oluşur. Karyokinez birbirini takip eden U tein yapılı maddeler bulunur. Bu maddelerin hücre
R
profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhalarından oluşur. U içindeki miktarına göre verilen ‘DUR’ ve ‘DEVAM ET’
sinyalleri döngüyü düzenler.
İNTERFAZ Y
• İnterfaz evresinde DNA miktarı 2 katına A
çıkar. (10x † 20x)
Y G1 Kontrol Noktası: Hücredeki metabolik olayları kontrol
I
• Kromozom sayısı değişmez. N eder.
PROFAZ L G2 Kontrol Noktası: DNA eşlenmesini ve DNA hasarını
A
R kontrol eder.
• Çekirdekçik ve çekirdek zarı erir.
I M Kontrol Noktası: Kromozomların iğ ipliklerine bağlan-
• İğ iplikleri oluşmaya başlar.
• Kromatin iplikler kromozoma dönüşür. masını kontrol eder.
• İğ ipliklerinden bazıları kromozomların
kinetokorlarına tutunur.
NOT Kontrolsüz hücre bölünmesi sonucu ‘Kanser’
METAFAZ
oluşur. Kanser sonucu anormal büyüme, bes-
• Kromozomlar ekvator düzleminde dizilir.
• Kromozomların en belirgin olduğu evredir. lenme ve fonksiyon bozuklukları görülür.
• Kardeş kromatitler karşı karşıyadır.
ANAFAZ
• İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kroma-
titler zıt kutuplara çekilir. NOT Bağışıklık sisteminin yok edemediği kanser
• Kardeş kromatitler artık kromozom olarak
adlandırılır. hücrelerine tümör denir. İyi huylu (selim = be-
nign) ve kötü huylu (habis = malignant) olarak

TELOFAZ iki çeşit tümör bulunur. Kötü huylu tümörlerin
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. başlangıç noktasından ayrılarak farklı noktalara
• Sitoplazma boğumlanmaya başlar. yayılmasına ‘Metastaz’ denir.
• Karyokinez tamamlanır.
74
MİTOZ BÖLÜNME 1
test
1. Mitoz bölünme geçiren bitki ve hayvan hücrelerinde 4. Mitoz sırasında gerçekleşen aşağıdaki olaylardan
hangisi hücrenin metafaz evresinde olduğunu ka-
I. DNA eşlenmesi,
nıtlar?
II. iğ ipliği oluşumu,
A) Çekirdek zarının erimesi
III. sitoplazmanın boğumlanarak bölünmesi
B) Kardeş kromatitlerin zıt kutuplara çekilmesi
olaylarından hangileri ortak olarak gözlenir?
C) Hücre kutuplarının birbirinden uzaklaşması
D) Kromatin ipliklerinin yoğunlaşarak kromozomlara
D) I, II ve III E) Yalnız I dönüşmesi
E) Homolog kromozomların ekvator düzleminde tek

sıra hâlinde dizilmesi
B
A
2. Mitoz bölünme ile ilgili aşağıda verilen açıklama- Ş
5. Haploit (n) kromozomlu bir canlının mitoz bölün-
lardan hangisi yanlıştır?

V mesi sırasında aşağıdakilerden hangisi görülmez?
U
R
A) Genetik çeşitlilik sağlanmaz. U
A) DNA replikasyonu
B) Kromozom sayısı ve yapısı değişmez. Y B) Kardeş kromatit ayrılması

A
C) Tek hücrelilerde büyümeyi sağlar.
Y C) Homolog kromozomların ayrılması
I
N
D) n, 2n ve 3n kromozomlu hücrelerde görülür. L
D) Sitoplazma bölünmesi
A
E) Genetik yapısı aynı olan iki hücre oluşur. R E) İğ iplik oluşumu
I
6. Sitoplazma bölünmesi ile ilgili;
I. Hayvan ve bitki hücrelerinde farklılık gösterir.
II. İğ iplikleri görev almaz.

3. Mitoz bölünme sırasında karyotip analizinin yapıl-

dığı ve kromozomların en iyi görüldüğü evre aşa- III. Telofaz evresinden sonra gerçekleşir.
ğıdakilerden hangisidir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Metafaz B) Anafaz C) Telofaz A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) İnterfaz E) Profaz D) II ve III E) I, II ve III
75
1 MİTOZ BÖLÜNME
test
7. Diploit (2n) kromozomlu bir hücrenin metafaz ev- 10. Aşağıdaki şekiller diploit olan hayvansal bir hücrede
resine ait şekil aşağıdakilerden hangisinde doğru meydana gelen hücre bölünmelerine aittir.
olarak verilmiştir?
A) B) C)
I II III
Buna göre bu şekillerden hangisine bakarak bu

D) E) hücrenin mitoz geçirdiği kanıtlanabilir?
B
8. Mitoz bölünmenin özellikleri ile ilgili verilen aşağı- A
daki bilgilerden hangisi yanlıştır? Ş
V
U
A) Çok hücreli organizmalarda hücre sayısının artışı- R
nı sağlar. U
Y
11. Mitotik evre aşağıdakilerden hangisini kapsamaz?
B) Tek hücrelilerde birey sayısının artışına neden A
olur. Y A) Profaz B) Sitokinez C) İnterfaz
I
C) Kalıtsal çeşitliliği artırır.
N D) Metafaz E) Telofaz
L
A
D) Haploit, diploit ve triploit hücrelerde görülür. R
I
E) Kromozom sayısını değiştirmez.
9. Mitoz bölünme sonucu oluşan hücrelerin; 12. I. Büyüme

I. aktif genler, II. Çoğalma
II. organel çeşitleri, III. Gelişme
III. sitoplazma miktarları İnsanda mitoz bölünme ile ilgili yukarıda verilen-
özelliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır? lerden hangileri gerçekleşmez?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1.A 2.C 3.A 4.E 5.C 6.E 7.B 8.C 9.B 10.E 11.C 12.B
76
MİTOZ BÖLÜNME 2
test
1. Yandaki n = 5 kromozomlu hücre 4.
n 2n
mitoz bölünmenin hangi evresi
şematize edilmiştir?
n n 2n 2n
A) Metafaz B) İnterfaz C) Telofaz
Yukarıdaki şekilde gösterilen bölünme şekli ile ilgili;
D) Profaz E) Anafaz
I. Kalıtsal çeşitlilik sağlamaz.
II. Bitkilerde görülmez.
III. Kromozom sayısını değiştirmez.
2. Can öğretmen mitoz bölünmenin evrelerini tahtaya
aşağıdaki şekilde çizmiştir.
5. Kromozom sayıları aynı olan iki farklı canlı türünün
mitoz bölünmesine ait birer evre aşağıda şematize
edilmiştir.
B
A
Telofaz Metafaz Profaz Ş
I II III V
U
R
Tahtaya kalkan Ezgi evrelerin adlarını yazmıştır. U Buna göre bu iki hücrede aşağıda verilenlerden
Buna göre Ezgi hangi evrelerin adını doğru yaz- hangisi ortak olarak gerçekleşmez?
Y
mıştır? A A) Sentromer ayrılması
Y
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III I B) Kardeş kromatitlerin ayrılması
N
D) I ve II E) I, II ve III L C) Ara lamel oluşumu
A
R D) DNA eşlenmesi
I
E) İğ ipliklerinin oluşumu
3. 6. Aşağıda bir kromozom şekli verilmiştir.

2n 2n 3n
IV
V
2n 2n n n 3n 3n
III II
n n n n

I II III I
Yukarıda verilen olaylardan hangileri mitoz bölün- Buna göre numaralandırılan yapılar ile ilgili eşleş-
meyi şematize etmektedir? tirmelerden hangisi yanlış verilmiştir?
A) I √ Kromozom B) II √ Sentrozom
D) I ve III E) I, II ve III C) V √ İğ ipliği D) III √ Kinetokor
E) IV √ Kardeş kromatit
77
2 MİTOZ BÖLÜNME
test
7. Ergin bir insana ait bazı hücreler aşağıda verilmiştir. 10. 2n = 12 kromozomlu bir hücredeki DNA miktarı 10x dir.
Buna göre bu hücrenin mitoz bölünmesi sırasında
DNA miktarındaki değişimini gösteren grak aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) DNA miktarı B) DNA miktarı

Kas Hücresi Sinir Hücresi Epitel Hücre 20x 20x
10x 10x
Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu hücrelerde
ortak olarak gerçekleşir? Evreler Evreler
İ P M A T İ P M A T
A) İğ ipliği oluşumu
B) Kardeş kromatitlerin ayrılması C) DNA miktarı D) DNA miktarı
C) Sentrozom eşlenmesi 20x 20x
D) Hücre bölünmesi 10x 10x
E) Enzim sentezi Evreler Evreler

İ P M A T İ P M A T
E) DNA miktarı
8. Mitoz bölünmenin anafaz safhasını tamamlamış 10x

bir ileri yapılı bitki hücresi ile hayvan hücresi aşa-
B Evreler
ğıda verilen olaylarda hangisini ortak olarak ger- A İ P M A T
çekleştirmiştir? Ş
V
A) Sentrozom eşlemesi U
R
B) Ara lamel oluşumu U
C) Çekirdekçik oluşumu
Y 11. • Kromozomların kromatin ipliğe dönüşmesi
D) Kromozomların iğ ipliklerine tutunması A
• İğ ipliklerinin kaybolması
Y
E) Hücre zarının boğumlanması I • Çekirdek zarının yeniden oluşması
N
L Yukarıda verilen olayların meydana geldiği evre
A
R aşağıdakilerden hangisidir?
I
A) İnterfaz B) Profaz C) Telofaz
D) Metafaz E) Anafaz
9.
12. İnsana ait epitel hücresinin yaşam döngüsünde

I. Kromozomların ekvatorda dizilmesi
II. Kardeş kromatit ayrılması
III. Kromatin ipliklerin oluşumu
Yukarıdaki şekil mitoz bölünme geçirmekte olan bir
olaylarının gerçekleştiği bölünme evreleri aşağı-
hücreye aittir.
dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Bu hücre ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söyle-
I II II
nemez?
A) Hayvansal bir hücredir. A) Metafaz Profaz Telofaz

B) İğ ipliklerini sentrozomlar oluşturur. B) Metafaz Anafaz Telofaz
C) DNA eşlenmesi gerçekleşmiştir. C) Anafaz Telofaz Metafaz
D) Sitoplazma ara lamel oluşturarak bölünür. D) Anafaz Profaz Telofaz
E) Kardeş kromatitler ayrılmıştır. E) Metafaz Anafaz Profaz
1.E 2.D 3.D 4.C 5.C 6.B 7.E 8.D 9.D 10.C 11.C 12.B
78
HÜCRE BÖLÜNMELERİ 6
Bölüm 2 : MAYOZ BÖLÜNME • Kromozom sayısı yarıya iner.
• Üreme ana hücrelerinden üreme hücrelerinin (gamet) • Tetrat; iki homolog kromozomun oluşturduğu dört kro-
oluşumunu sağlar. matitli yapıya verilen isimdir.
• Kromozom sayısının yarıya inmesini sağlar. (2n † n). • Sinaps; homolog kromozomların yan yana gelmesi ile
Bu durum kromozom sayısının nesiller boyu sabit kal- kardeş olmayan kromatitlerin birbirine sarılmasıdır.
masını sağlar. • Krossing over; homolog kromozomların kardeş olma-
• Sadece diploit hücrelerde görülür. yan kromatitleri arasındaki gen alışverişidir.
Kromozom
sayısı Homolog Kromozom
Sinaps
2n
Döllenme
n
Mayoz
Mitoz
Mitoz
Zaman
Kardeş Kromatitler Kiyazma
• Bir hücreden dört hücre oluşur.
• Sinaps, tetrat ve krossing over görülür.
• Krossing over tür içi çeşitliliği sağlar. İnterfaz
• Mayoz bölünme kalıtsal çeşitliliğe neden olur. Yani
oluşan hücreler birbirleri ile ve ata hücre ile farklı kalıt-
B
sal yapıdadır. Profaz I
A
• Mayoz bölünme evrimi destekler. Ş
• Homolog kromozomlar ayrılır. (Mayoz I) V
U
• Kardeş kromatitler ayrılır. (Mayoz II) R Metafaz I
U
Y
Mayoz bölünmede çeşitliliğe neden olan A
Y
iki olay; Anafaz I
I
• Homolog kromozomların rastgele ayrılması N
L
(Herzaman) A
• Krossing over (Her zaman olmayabilir) R
Telofaz I
I
• Mayoz bölünme 2 çekirdek ve 2 sitoplazma bölünme-

sinden oluşur. PROFAZ I: Kromatin iplik kromozoma dönüşür. Tetrat, si-
MAYOZ naps, krossing over görülür. İğ iplikleri oluşmaya başlar.
Çekirdekçik ve çekirdek zarı erir. Kromozomlar iğ ipliklerine
İnterfaz Mayoz I Mayoz II tutunur.
METAFAZ I: Kromozomlar ekvator düzleminde dizilir.
Karyokinez I Sitokinez I Karyokinez I Sitokinez I
Homolog kromozomlar karşı karşıyadır.
PROFAZ II: Çekirdek zarı erir. İğ iplikleri oluşur. Kromo-
zomlar iğ ipliklerine tutunur.
ANAFAZ I: Homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt
MAYOZ BÖLÜNMENİN EVRELERİ
kutuplara çekilir.
a. İnterfaz
TELOFAZ I: Çekirdek zarı oluşur. Çekirdekçik oluşmaz.
Mitoz interfazının aynısıdır. Sitoplazma boğumlanmaya başlar. Karyokinez-I tamam-

• Sadece mayoz I’den önce gerçekleşir. lanır.
• Mayoz I ve mayoz II arasında gerçekleşmez.
b. Mayoz I Sitokinez-I sonucu kromozom sayısı yarıya in-
• Tetrat, sinaps ve krossing over görülür. (Profaz 1) miş iki hücre oluşur. Fakat DNA miktarı hâlâ iki kattır.
• Homolog kromozomlar ayrılır. (Anafaz 1)
79
6 HÜCRE BÖLÜNMELERİ
c. Mayoz II
• Mayoz II bölünmesinin amacı hücredeki DNA miktarını
Mayoz sonucu oluşan hücreler ile ata hücrenin
yarıya indirmektir.
• Mayoz II öncesinde yeni bir interfaz gerçekleşmez yani sitoplazma miktarı, hücre büyüklüğü ve organel çe-
DNA eşlenmesi görülmez. şitliliği farklılık gösterebilir. Yumurta ana hücresinde
• Mayoz II ile mitoz evreleri birbirine benzerlik gösterir. sentrozom varken yumurta hücresinde sentrozom
yoktur.
Profaz II
Örnek:
Mayoz bölünme sonucunda kromozom sayısının
Metafaz II
yarıya inmesinin temel nedeni;
I. homolog kromozomların ayrılması,
II. kardeş kromatitlerin ayrılması,
Anafaz II III. krossing over

olaylarından hangilerinin gerçekleşmesidir?
Telofaz II Çözüm:
B
A Diploit bir hücrede kromozomlar çiftler hâlinde bu-
Ş
lunur. Bunlara homolog kromozom denir. Homolog
V
U kromozomların ayrılması kromozom sayısını yarıya
R indirir. Fakat kardeş kromatitler DNA eşlenmesi sonu-
U
cu oluşur ve ayrıldıklarında sadece DNA miktarı yarı-
Sitokinez Y ya iner. Krossing over ise çeşitliliği artırır, kromozom
A
Y sayısını değiştirmez. Dolayısıyla I. öncül kromozom
PROFAZ II: Çekirdek zarı erir. İğ iplikleri oluşur. Kromo- I sayısını yarıya indirir.
zomlar iğ ipliklerine tutunur. N
L Cevap: A
A
METAFAZ II: Kromozomlar ekvator düzleminde dizilir. Kar- R
I
deş kromatitler karşı karşıyadır.
Örnek:
ANAFAZ II: Kardeş kromatitler zıt kutuplara çekilir. Mayoz bölünmede çeşitliliğin oluşmasındaki temel
olaylar krossing over ve kromozomların rastgele ay-
TELOFAZ II: Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. İğ iplikleri
rılmasıdır.
kaybolur. Karyokinez II tamamlanır.
Buna göre üremesi sırasında mayoz bölünme gö-
Mayoz II sonucu kromozom sayısı ve DNA miktarı ya- rülen canlılarda aşağıdakilerden hangisinin görül-
rıya inmiş kalıtsal özellikleri farklı 4 hücre oluşur. mesi beklenir?
A) Üreme hızının yüksek olması
Mayoz I de kromozom sayısı, Mayoz II’de DNA B) Oluşturduğu yavru sayısının fazla olması
miktarı yarıya iner. C) Kromozom sayısının sürekli artması
D) Kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalması
E) Adaptasyon yeteneğinin fazla olması

Mayoz I’de kromozom sayısının yarıya inme-
Çözüm:
sinin nedeni Anafaz I’de homolog kromozomların
Canlılarda kalıtsal çeşitliliğin görülmesi o canlı grubu-
ayrılmasıdır. Mayoz II başlangıcında replikasyon
nun bulunduğu çevreye uyum yeteneğinin daha fazla
olmadığından Mayoz II’de kardeş kromatitlerin ayrıl-
olmasına neden olacaktır.
masıyla da DNA miktarı yarıya iner.
Cevap: E
80
MAYOZ BÖLÜNME 1
test
1. 4. Aşağıda verilen olaylardan hangisinin gerçekleş-

mesi sırasında mayoz bölünme görülmez?
A) Bakteri çoğalması
B) Sperm oluşumu
I II III C) Yumurta oluşumu
Yukarıda verilen bölünme aşamalarından hangile- D) Eşeyli üreme

ri 2n = 2 kromozomlu bir hücrenin mayoz bölün- E) Gamet oluşumu
mesine ait olabilir?

2.
5. Aşağıdaki seçeneklerde verilen olaylardan hangi-

si mayoz bölünmeyi şematize etmektedir?
Yukarıda bir hücredeki kromozom durumu şematize A) 2n B) 2n
edilmiştir. B
A
Bu hücrenin geçirdiği mayoz bölünme sonucu aşağı- Ş
V 2n 2n n n n n
daki 4 farklı hücre oluşmuştur. U
R
C) 3n D)
U n n
Y
A
Y 3n 3n 2n
Buna göre bu farklı dört hücrenin oluşmasına; I
N E) n n n
I. krossing-over (parça değişimi), L
A
II. homolog kromozomların rastgele seçilmesi, R
I 3n
III. DNA eşleşmesi
olaylarından hangileri neden olur?
3. Hücre bölünmeleri sırasında gerçekleşen

I. sentromer ayrılması,
II. homolog kromozom ayrılması,
III. parça değişimi (krossing over),
IV. sitokinezin boğumlanarak gerçekleşmesi

olaylarından hangileri sadece mayoz bölünmeye 6. Aşağıda verilen olaylardan hangileri sadece ma-
aittir? yoz I de gerçekleşir?
A) Sitokinez B) Karyokinez C) İnterfaz
D) ATP tüketimi E) İğ ipliği oluşumu
81
1 MAYOZ BÖLÜNME
test
7. 10. DNA sentezlerinin gerçekleştiği evre aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) İnterfaz
B) Profaz
C) Telofaz
I II III
D) Metafaz
Yukarıda verilen şekillerden hangileri mayoz bö- E) Anafaz
lünme geçiren bir hücreye ait olabilir?
8. Bölünme evrelerinden hangisinde krossing over

olayının gerçekleşme ihtimali vardır?
A) Profaz II B) Metafaz I C) Profaz I 11. I. Sperm hücresi
B
D) Anafaz II E) Telofaz I A II. Yumurta hücresi
Ş III. Gamet ana hücresi
V
U Hücrelerinden hangileri mayoz bölünme geçirebi-
R
U lir?
Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

A
Y D) I ve II E) II ve III
I
N
L
A
R
I
12. Aşağıdaki hücrelerden hangisinin mayoz bölün-

meye ait bir evre olduğu kesindir?
9. Üreme ana hücrelerinden üreme hücrelerinin oluşu- A) B)
mu mayoz bölünme ile gerçekleşmektedir. Mayoz bö-
lünme ise birbirini takip eden iki evreden oluşur.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi mayoz I ve
mayoz II için ortak olarak gerçekleşir?
A) DNA replikasyonu
C) D)
B) İğ ipliği oluşumu
C) Kromozom sayısının yarıya inmesi
D) Krossing over
E) Homolog kromozom ayrılması
E)
1.D 2.B 3.C 4.A 5.B 6.C 7.E 8.C 9.B 10.A 11.C 12.B
82
MAYOZ BÖLÜNME 2
test
1. Mayoz bölünme geçirmekte olan bir hücreye ait bazı 4. Mayoz bölünmede görülen
evreler aşağıda verilmiştir. • Kromozomların kromatin ipliğe dönüşmesi
• İğ ipliklerinin kaybolması
• Çekirdek zarının yeniden oluşması
olaylarının meydana geldiği evre aşağıdakilerden
hangisidir?
I II
A) Profaz I B) Metafaz II C) Anafaz II
D) Telofaz II E) Anafaz I
III IV
Buna göre bu evrelerden hangileri çeşitliliğin olu-

şumuna neden olan bir evreye aittir?
A) I ve II B) II ve III C) Yalnız IV
D) III ve IV E) II, III ve IV
5. Mayoz geçirmekte olan bir hücrede kardeş kroma-

2. I. Tetrat B titler ayrılmakta ise;
A
II. Krossing over I. Anafaz II,
Ş
III. Karyokinez V
II. Metafaz I,
U
IV. Sinapsis R III. Profaz II
U
Yukarıdakilerden hangileri mayoz bölünmeye yukarıdaki aşamalardan hangileri gözlenmekte-
Y
özgü olup mitozda görülmez? dir?
A
Y
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
N
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV L D) I ve II E) I, II ve III
A
R
I
3. Bir hücrenin mayoz bölünme sürecinde gözlenen iki

evresi verilmiştir.
Buna göre bu hücrelerin 6. Mayoz bölünme ile ilgili aşağıda verilen evrelerin
I. DNA baz dizilimleri, hangisinde karşısında belirtilen olay gerçekleş-
mez?
II. gen çeşidi,
A) İnterfaz √ DNA eşlenmesi
III. sitoplazma miktarı
B) Profaz I √ Sinapsis görülmesi
verilen özelliklerin hangileri farklı olabilir?
C) Anafaz I √ Homolog kromozomların ayrılması
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) Metafaz II √ Kromozomların ekvatorda dizilmesi
D) II ve III E) I, II ve III E) Telofaz II √ Çekirdek zarının erimesi
83
2 MAYOZ BÖLÜNME
test
7. Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen; 10. Hayvansal bir organizmada gerçekleşen mayoz
I. sentromer ayrılması, bölünme ile ilgili
II. tetrat oluşumu, I. Diploit özellikte olan üreme ana hücrelerinde gö-
rülür.
III. homolog kromozomların ayrılması,
II. Dişi bireylerde bir tane yumurta oluşturur.
IV. parça değişimi
III. Erkek bireylerde 4 üreme hücresi oluşturur.
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) I - II - IV - III B) II - III - I - IV C) II - IV - III - I A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) III - IV - I - II E) IV - II - III - I D) II ve III E) I, II ve III
B
A
8. Mayoz II bölünmesi genel anlamda mitoz bölünmeye Ş
çok benzer. V
U
Buna göre aşağıdakilerden hangisi mayoz II ile mi- R
U
toz bölünmenin ortak özelliklerinden biri olamaz?
Y
A) Homolog kromozomların ayrılması A
Y 11. Aşağıdaki grafik bir hücrenin DNA miktarındaki deği-
B) Kardeş kromatitlerin ayrılması I
N şimi göstermektedir.
L
C) Sitokinezin gerçekleşmesi A DNA miktarı
R
D) Çekirdek zarının erimesi I 4x
E) Çekirdek zarının oluşması
2x
0 t1 t2 t3 Zaman
Grakteki verilere göre aşağıdaki ifadelerden han-

gisi yanlıştır?
A) 0 - t1 aralığında interfaz safhası gerçekleşir.

9. Mayoz bölünmeye ait aşağıda verilen özellikler
B) 0 - t1 aralığında çeşitliliği sağlayan parça değişimi
den hangisi mitoz bölünmede görülmez?
görülür.
A) 2n kromozomlu hücrelerde gerçekleşmesi

C) t1 - t2 aralığında homolog kromozomlar birbirin-
B) Bölünme öncesi DNA eşlenmesi
den ayrılır.
C) Sentrozomlar eşlenmesi
D) t2 - t3 aralığında DNA miktarı azalır.
D) Sitoplazma miktarının azalması
E) DNA replikasyonu sadece 0 - t1 aralığında olur.
E) Bölünme sonunda dört yeni hücre oluşması
1.A 2.D 3.E 4.D 5.A 6.E 7.C 8.A 9.E 10.E 11.B
84
MAYOZ BÖLÜNME 3
test
1. Hücre bölünmesinin bir evresine ait şekil aşağıda ve- 4. I. İğ ipliği oluşumu
rilmiştir. II. Krossing over (parça değişimi)
III. Sitoplazma bölünmesi
Olaylarından hangileri mayoz bölünmede görül-

düğü hâlde mitoz bölünmede görülmez?
Buna göre bu hücre ile ilgili aşağıdakilerden han- D) I ve III E) II ve III
gisi yanlıştır?
A) n kromozomlu olabilir.
B) Mitoz bölünmenin anafaz evresindedir.
C) DNA eşlenmesi gerçekleşmiştir.
D) Kardeş kromatitler ayrılmamıştır.
E) 2n kromozomlu hücrenin metafaz II evresidir.
5. Aynı canlıya ait olan mitoz bölünme ve mayoz bö-

lünme sonucu oluşan hücrelerin aşağıdakilerden
B
A hangisi bakımından ortak olduğu söylenebilir?
Ş
V A) Çekirdeğe sahip olma
U
R B) Haploit (n) kromozomlu olma
U
2. Mitoz ve mayoz bölünme ile ilgili, C) DNA miktarları
Y
I. DNA replikasyonu, A D) Diploit (2n) kromozomlu olma
Y
II. homolog kromozom ayrılması,
I E) Homolog kromozomların beraber olması
III. kardeş kromatit ayrılması N
L
olaylarından hangileri ortaktır? A
R
I
A) Yalnız I B) I, II ve III C) I ve II
6. Mayoz bölünmeye ait;

I. sitokinezin gerçekleşmesi,
3. Aşağıda insana ait hücrelerden hangisi hem mitoz
hem de mayoz bölünme geçirme özelliğine sahip- II. interfazın gerçekleşmesi,
tir? III. iğ ipliklerin oluşumu

A) Yumurta hücresi
özelliklerinden hangileri mitoz bölünme için de
B) Sperm hücresi
geçerlidir?
C) Üreme ana hücresi
D) Sinir hücresi A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
E) Epitel hücresi D) II ve III E) Yalnız I
85
3 MAYOZ BÖLÜNME
test
7. Biyoloji öğretmeni Ela hücre bölünmelerini anlatırken 10. Bir hücrenin bölünme şeklinin kesin olarak belir-
“Mayoz II ile mitoz bölünme birbirine çok benzemek- lenmesinde aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak
tedir.” ifadesini kullanmıştır. kullanılabilir?
Buna göre Ela öğretmenin bu ifadeyi kullanmasın- A) Homolog kromozom ayrılması
da B) DNA miktarının yarıya inmesi
I. kardeş kromatitlerin ayrılması, C) Kardeş kromotitlerin ayrılması
II. krossing overin gerçekleşmesi, D) İğ ipliklerin oluşması
III. DNA miktarının artması E) DNA eşlenmesi
durumlarından hangilerini kanıt olarak kullanmış-
tır?
11. I. Mutasyon
B II. Krossing over

8. A B A
Ş III. Homolog kromozomların rastgele ayrılması
2n 2n V
U Durumlarından hangileri hem mitoz hem de ma-
R
n n n n 2n 2n U yoz bölünmede çeşitliliğe neden olur?

Yukarıdaki bölünme şekillerini gerçekleştiren A ve A
Y D) I ve II E) I ve III
B hücreleri ile ilgili hangi ifade yanlıştır? I
N
A) A hücresi mayoz geçirmektedir. L
A
B) B hücresi mitoz geçirmektedir. R
I
C) A'nın oluşturduğu hücreler aynı kalıtsal yapıdadır.
D) B'nin oluşturduğu hücrelerin DNA miktarı eşittir.
E) A üreme ana hücresi, B epitel hücresi olabilir.
12. Diploit bir canlıya ait bazı evreler aşağıda verilmiştir.
9. Hücre bölünmeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

hangisi doğrudur?
A) Mitoz geçiren bir hücre tekrar bölünemez. I II III
B) Mayoz geçiren bir hücre döllenebilir.
C) Mitoz geçiren bir hücre mayoz geçiremez. Bu evrelerden hangileri mayoz bölünmeye ait
olup mitozda görülmez?
D) Mayoz geçiren bir hücre mayoz geçirebilir.
E) Mitoz kromozom sayısını, mayoz DNA miktarını A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

yarıya indirir. D) I ve III E) II ve III
1.B 2.D 3.C 4.B 5.A 6.A 7.A 8.C 9.B 10.A 11.A 12.C
86
hücre bölünmeleri
Bölüm 3 : EŞEYSİZ VE EŞEYLİ ÜREME bitki türlerinin hayatta kalmasını kolaylaştırıcı bir adap-
tasyondur.
A. EŞEYSİZ ÜREME 4. Rejenerasyonla üreme
• Ana canlının döllenme olmaksızın kendisiyle aynı ka- • Bazı omurgasız hayvanlarda kopan parçanın kendisini
lıtsal yapıda bireyler meydana getirmesine eşeysiz tamamlayarak yeni bireyleri oluşturmasına denir.
üreme denir. • Süngerlerde, yassı solucanlarda, bazı halkalı solucan-
larda ve denizyıldızlarında vücuttan kopan bir parça,
1. Tomurcuklanma ile üreme mitozla eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyler
• Ana canlı üzerinde mitotik bölünme ile oluşan çıkın- meydana getirebilmektedir.
tıdan yeni bir birey meydana gelmesidir. Bu çıkıntı
olgunlaşıp ana canlıdan ayrılabilir ya da ana canlıya
bağlı kalıp olgunlaşır.
• Bira mayaları ile hidra ve mercan gibi omurgasız hay-
vanlarda görülür.
2. Bölünerek üreme
• En basit ve en hızlı üreme şeklidir.
• Bakteri, arke, amip, öglena, paramesyum ve bazı ma-
yalarda görülür.
• Amip  Her yöne
Öglena  Boyuna
Paramesyum  Enine B
A
Ş • Rejenerasyon bazı canlılarda doku düzeyinde (insan-
V
da karaciğer ve deri), bazı canlılarda ise organ düze-
Amip U
R yinde gerçekleşir. (kertenkele, yengeç, semender)
U
• Canlıların gelişmişliği arttıkça rejenerasyon yeteneği
Y azalır.
A
Y
I
N 5. Vejetatif üreme
Paramesyum L • Yüksek yapılı bitkilerde görülür.
A
R • Mitoz bölünme ile yenilenme esasına dayanır.
I • Ana bitkiden ayrılan bir doku parçasının gelişmesi ile
meydana gelir.
• Bakterilerde DNA replikasyonundan sonra hücre zarı • Yavru bireyler ana bitki ile ve birbirleri ile aynı kalıtsal
içeri doğru çökerek sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. yapıdadır.
• Hücre zarının çökmesinden sonra iki hücre arasında Çelikle üreme
hücre çeperi oluşur. Sonuçta iki bakteri oluşur. • Çelik adı verilen bitki parçasının yeni bitkiyi oluşturma-
sıdır.
• Kavak, söğüt, çekirdeksiz üzüm, muz gibi bitkilerde
Bölünme hızını canlının genetik yapısı, ortamın
görülür.
pH’ı, ortam sıcaklığı, besin miktarı ve ortamdaki atık
miktarı etkiler. Aşılama ile üreme
Bir bitkiden alınan dal ya da tomurcuğun yakın türdeki baş-

ka bir bitkinin gövdesine nakledilmesiyle gerçekleşir.
3. Sporla üreme
• Plazmodyum, kara yosunları, eğrelti otları, mantarlar • Aşılanan parça büyüyerek aşının alındığı bitkinin
ve bazı omurgasız hayvanlarda görülür. özelliklerini sürdürmeye devam eder.

• Sporlar olumsuz çevre şartlarına dayanıklı ve kalın bir
örtü ile çevrili hücrelerdir. Doku kültürü ile üreme
• Sporlar uygun ortamda gelişerek yeni bireyi oluşturur.
Doku kültürü yöntemleri ile bitkiler klonlanabilir ve aynı ge-
• Sporların olumsuz çevre şartlarına dayanıklı olması,
çok sayıda ve çabuk yayılabiliyor olması tohumsuz netik yapıya sahip çok sayıda bitki elde edilebilir.
87
HÜCRE BÖLÜNMELERİ
6. Partenogenezle üreme • Evrimi destekler.

• Döllenmemiş yumurta hücresinin veya yumurta ana • Eşeyli üreme hem hayvanlarda hem de bitkilerde görülür.
hücresinin döllenme olmadan mitoz bölünmelerle geli-
Sperm çekirdeği
şerek yeni bireyi oluşturmasıdır. yumurta içerisine
Sperm geçer.
• Arılarda, su pirelerinde, bazı kelebeklerde, yaprak bit-
çekirdeği Zona
lerinde ve bazı kertenkele türlerinde görülür. pellusida
Yumurta
çekirdeği
Partenogenez sonucu oluşan erkek arıların ka-

lıtsal yapısı birbirinden farklıdır. (Mayoz nedeniyle)
Erkek arıların spermleri birbiri ile ve erkek arı ile

aynı kalıtsal yapıya sahiptir. (Mitoz nedeniyle)
Döllenme
• Mayoz ve döllenme sonucu oluşan sperm ve yumurta-
nın birleşerek çekirdeklerinin kaynaşmasına döllenme
Kraliçe arı Erkek arı
denir.

Mayoz Mitoz • Yumurta hücresinin salgıladığı kimyasal bir madde

(fertilizin) spermin yumurtaya yaklaşmasını sağlar.
• Sperm yumurtaya ulaştıktan sonra yumurtayı bes-
Partenogenez
Yumurtalar B leyen folikül tabakasını ve zona pellusida adı verilen

(n) Spermler A
(n) koruyucu yumurta örtüsünü spermin akrozomundan
Ş
V çıkan enzimlerle deler.
Döllenmeden
gelişme Döllenme
U • Spermin zar proteinleri yumurta zarı üzerindeki resep-
R
U töre bağlanır. Sperm ve yumurta zarları kaynaşır. Böy-
lece sperm içeriği yumurtaya girer. Daha sonra sperm
Zigot Y
Erkek arı
(2n) A ve yumurta çekirdekleri kaynaşır.
Y • Yumurta sitoplazmasındaki fizyolojik değişiklikler sonu-
I
cu zona pellusida kalınlaşarak sertleşir. Bunun sonu-
N
Dişi embriyolar L cunda yumurta tek bir sperm tarafından döllenmiş olur.
(2n) A • Bazı canlı türlerine ait bireyler iki cinsiyete ait üreme
R
Polen ile Arı sütü ile I organlarına da sahiptir ve hem sperm hem de yumurta
beslenirse beslenirse
üretebilir. Bu olaya hermafroditlik adı verilir. Yassı solu-
canlarda, halkalı solucanlarda ve bazı bitkilerde görülür.
İşçi arı (kısır) Kraliçe arı
(2n) (2n) Örnek:
Eşeyli üreme sonucu meydana gelen,
B. EŞEYLİ ÜREME I. zigot oluşumu,

• Mayoz bölünme ile üreme hücresi oluşumu vardır. II. erkek ve dişi üreme hücresi oluşumu,
• Döllenme ile zigot oluşumu vardır. III. kalıtsal çeşitlilik oluşturma
• Tür içi çeşitlilik sağlanır. Dolayısıyla canlıların çevreye
olaylarından hangileri eşeysiz üremede görülme-
uyumunu kolaylaştırır.
mektedir?
Mayoz
Döllenme
Yumurta
23 kromozom Mitoz Çözüm:
Mayoz bölünme ile üreme hücrelerinin oluşumu ve
döllenme ile zigot oluşumu yalnızca eşeyli üremede
Mayoz görülür. Kalıtsal çeşitlilik de eşeyli üreme de görülür.
sperm
Cevap: E
46 kromozom 23 kromozom
88
EŞEYLİ VE EŞEYSİZ ÜREME 1
test
1. I. Vejetatif üreme 4. 1
Erkek arı √ Sperm (n) İşçi arı
II. Tohumla üreme
n 3 Dişi arı 4
III. Tomurcuklanma 2 Kraliçe
Kraliçe arı √ Yumurta (n) Erkek
arı
IV. Bölünerek üreme 2n 5 arı
Yukarıdakilerden hangisi canlılarda görülen eşey- Yukarıda verilen arılardaki üreme şeklinde numa-
siz üreme çeşitlerindendir? ralandırılan kısımlardan hangileri kalıtsal çeşitlili-
ğe neden olur?
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV A) 1 ve 3 B) 2 ve 4 C) 3 ve 5
D) 2 ve 3 E) 1, 2, 3 ve 5
5. Hermafroditlik ile ilgili;

I. Bazı bitki ve hayvan türlerinde görülür.
B
2. I. Tek hücreli canlılarda üremeyi sağlama A II. Kendi kendini dölleyen türlerde kalıtsal çeşitlilik
Ş
II. Eşeysiz üreme çeşitleri olma V görülür.
U
III. Canlının adaptasyon yeteneğini artırma R III. Sperm ve yumurtaların tek bir canlı tarafından
U
üretilmesidir.
Bölünerek, rejenerasyonla ve tomurcuklanarak
Y
üreme ile ilgili yukarıdakilerden hangileri ortaktır? A ifadelerinden hangisi doğrudur?
Y
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
N
D) I ve III E) I, II ve III L D) I ve III E) I, II ve III
A
R
I
6. Aşağıda vejetatif üreme yöntemleri ve bu yöntemle

çoğalabilen bitki çeşitleri verilmiştir.
3. I. Sürünücü gövdeden yeni bitki gelişmesi Verilen yöntem ve bu yöntemle çoğalabilen bitki
yanlış verilmiştir?
II. Bitkiden kopan tomurcukların gelişmesi
III. Bitkiden toprağa düşen tohumların gelişimi A) Çelikle üreme √ Kavak

B) Tomurcuklanma √ Patates
Yukarıda verilen üreme şekillerinin hangilerinde
oluşan bireyler kalıtsal çeşitliliğin artmasında et- C) Aşılama √ Vişne
kili değildir? D) Yumru ile üreme √ Yer elması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Sürünücü gövde √ Çilek
D) II ve III E) I, II ve III ile üreme
89
1 EŞEYLİ VE EŞEYSİZ ÜREME
test
7. Canlıların nesillerinin devamını sağlamak için kendi- 10. Yapay besi ortamında bitkilerin hücre, doku veya or-
lerine benzeyen bireyler meydana getirmelerine üre- gan gibi kısımlarından yeni bitki ya da bitkisel ürünle-
me denir. Üreme eşeyli veya eşeysiz olarak gerçek- rin üretilmesi doku kültürü ile üreme sonucu gerçek-
leşebilir. leştirilir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi eşeysiz üre- Buna göre doku kültürü ile üreme;
yen canlılarda görülen bir özellik olamaz?
I. bitkilerin hızlı üretimi,
A) Adaptasyon yetenekleri düşüktür.
II. bitki veriminin arttırılması,
B) Üreme hızları çok yüksektir.
III. tohum kalitesini koruma
C) Kalıtsal çeşitlilik fazladır.
durumlarından hangilerinden dolayı tercih edil-
D) Kararlı ortamlarda yaşayabilir. mektedir?
E) Tek eşeyli olabilir.
8.
Olgun mantar
(n)
Miselyum Sporlar (n) B 11. İnsanda eşeyli üreme sırasında gerçekleşen olaylar
(n) A aşağıda verilmiştir.
Ş
V I. Akrozom enzimlerinin yumurta zarını delmesi
Hif (n) U
R II. Homolog kromozomların ayrılması
U
III. Çekirdeklerin kaynaşması
Yukarıda mantara ait yaşam döngüsü şematize edil- Y
IV. Doku ve organ oluşumu
miştir. A
Buna göre mantarların üremesi ile ilgili

Y V. Zigotun mitoz bölünme geçirmesi
I
N Buna göre bu olaylardan hangisi 4. sırada gerçek-
I. Mitoz bölünme esasına dayanır. L
leşir?
A
II. Döllenme görülmez. R
I A) I B) II C) III D) IV E) V
III. Üreme hızları yüksektir.
İfadelerinden hangisi doğrudur?
9. Vücuttan kopan bir parçanın kendini tamamlayarak 12. Eşeyli üremede görülen döllenme olayı kalıtsal yapısı
yeni bir bireyi oluşturmasına rejenerasyonla üreme farklı iki üreme hücresinin çekirdeklerinin kaynaşma-
denir. sıdır.
Buna göre rejenerasyonla üreme ile ilgili Buna göre;
I. Basit yapılı canlılarda daha gelişmiştir. I. homolog kromozomların biraraya gelmesi,

II. Oluşan canlı eşeyli olarak da çoğalabilir. II. kardeş kromatitlerin ayrılması,
III. Canlıların adaptasyon yeteneğini arttırır. III. DNA miktarının artması

IV. Planarya ve deniz yıldızında görülür. olaylarından hangileri döllenme esnasında görü-
lür?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, III ve IV
1.D 2.B 3.C 4.D 5.E 6.B 7.C 8.E 9.B 10.C 11.E 12.C
90
V. ünİte KALITIM
Bölüm 1 : KALITIM MENDEL GENETİĞİ

Kalıtım: Anne ve babada bulunan özelliklerin kuşaktan ku- A. GAMET BULMA
şağa aktarılmasına denir. 1. Üreme (eşey) hücrelerine gamet denir. Örnek: Üreme
Karakter: Bireyler arasında çeşitlilik gösteren ve yavru bi- hücresi, sperm ya da yumurtadır.
reylere aktarılabilen özelliklerdir. 2. (2n) canlılarda gametler üreme ana hücrelerinin ma-
yoz bölünmesi sonucu oluşur. Gametler (n) kromo-
Gen: Herhangi bir karakterin oluşumunda etkili olan yakla-
zomludur.
şık 1500 nükleotitlik DNA parçasıdır.
3. Alel genlerden sadece birini içerirler.
Lokus: Genlerin kromozomlar üzerinde bulunduğu bölge- 4. Gamet çeşidi sayısı 2n formülüyle bulunur. n = Hetero-
lerdir. zigot karakter sayısını ifade eder.
Homolog Kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen
şekil, büyüklük ve özellikleri benzer olan ve karşılıklı lokus-
Homozigot bireylerden genler bağımlı da olsa
larında aynı kendilerine ait genleri bulunduran kromozom-
lardır. bağımsız da olsa her zaman bir çeşit gamet oluşur.
Alel gen: Homolog kromozomlar üzerinde karşılıklı yer alan • Bağlı genlerde krossing over ile gamet çeşidi
bir karakterin kalıtımından sorumlu olan genlerdir. Diploit bulunurken bağımsız genler gibi düşünülür.
canlılarda bir gen çifti bir karakteri kontrol eder.
Homozigot (Saf = Arı) Gen: Canlıya ait bir karakterin üze-
BAĞIMSIZ GENLERDE GAMET OLUŞUMU
rinde etkili olan allel genlerin aynı olmasıdır.
Örnek: DD, dd Y y
Heterozigot (Melez = Hibrit) Gen: Bir karaktere etki eden B
e
A E
genlerin birbirinden farklı olmasıdır. Ş
Örnek: DD, Mm V m m
U
Baskın (Dominant) Gen: Hem homozigot hem de hetero- R
U
Yy † 21 = 2 çeşit gamet Ee † 21 = 2 çeşit gamet
zigot durumda canlının dış görünüşünde etkisini gösteren
genlerdir. Genellikle büyük harflerle temsil edilir. Y Y veya y E veya e
A
Örnek: Kk, KK Y
Çekinik (resesif) Gen: Etkisini homozigot hâlde ya da hap-
I mm † 20 = 1 çeşit gamet
N
loit bireylerde tek başına gösterebilen genlerdir. Genellikle L
küçük harflerle temsil edilir.
A m
R
Örnek: bb I
Genotip: Canlıya ait karakterlerin oluşumunda etkili olan BAĞLI GENLERDE GAMET OLUŞUMU
bütün genlerdir.
Z z
Fenotip: Canlının genotip ve çevresel faktörlerin etkisiyle f f
ortaya çıkan dış görünüşüdür.
E E
Bağımsız Genler: Farklı kromozomlar üzerinde bulunan
genlere denir. Gamet oluşumu sırasında bağımsız genler a) En az kaç çeşit gamet oluşur?
rastgele farklı gametlere dağılırlar. Krossing over yok ise kaç tane heterozigot olursa ol-
sun sen onu 1 heterozigot gibi düşüneceksin.
A a D d
21 = 2 çeşit gamet
Bağlı Genler: Aynı kromozomlar üzerinde bulunan genlere ZfE veya zfE
denir. Gamet oluşumu sırasında aynı kromozom üzerin-
de yer aldıkları için beraber hareket etmek zorundadırlar.

b) En fazla kaç çeşit gamet oluşur?
Ancak krossing over olayı ile birbirlerinden ayrılırlar.
Bağlı genlerde krossing over varsa bağımsız gibi dü-
Y y şünülür. Heterozigotlar dikkate alınır.
S s
21 = 2 Z z
F f
f f ve E E homozigot olduğu için dikkate alınmaz.
91
KALITIM
1·1 = 1
B. ÇAPRAZLAMALAR c) AAbb
4 4 16
Dişi ve erkek bireyin eşleştirilmesiyle yeni canlıların oluştu- d) A, B 3·3 = 9
4 4 16
rulmasına çaprazlama denir. Genotipleri farklı iki arı dölün
e) A, b 3·1 = 3
çaprazlamasına melezleme denir. 4 4 16
f) aabb 1·1 = 1
4 4 16
1. MONOHİBRİT ÇAPRAZLAMA
Fenotip oranı 9 : 3 : 3 : 1
Bir karakter bakımından heterozigot olan bireylerin çapraz-
lanmasıdır. Sarı Yeşil
düz Sarı düz Yeşil
Sarı Yeşil
buruşuk buruşuk
Parental: KK kk
Çok Alellik
Bir karakteri etkileyen gen sayısının ikiden fazla olması du-
Gametler: K k rumuna denir.
Örnek: Deri rengini etkileyen genler

F1 dölü: Kk (%100 sarı) A1, A2 ve A 3 olsun (A1 > A2 > A3)
(%100 melez)
F2 dölü: Kk x Kk siyah gri beyaz
n· (n + 1)
a. Genotip çeşidi = n: alel gen sayısı
2
KK Kk Kk kk Genotip Çeşidi: A1A1 A2A2 A3A3
Homozigot Heterozigot Homozigot B
sarı sarı yeşil A A1A2 A2A3
Ş
V A1A3
U
Fenotip oranı: 3 : 1 & 3: 1 Fenotip çeşidi: 2 R b. Fenotip çeşidi = n (Alel gen sayısı)
4 4 U
Genotip oranı: 1 : 2 : 1 & 1: 2: 1 Genotip çeşidi: 3 Y Fenotip Çeşidi:

A1 A2 A3
4 4 4 siyah gri beyaz
A
Y
2. DİHİBRİT ÇAPRAZLAMA I Homozigot (A 1 A 1) (A 2 A 2) (A 3 A 3) 3
c. = = =1
N Heterozigot (A 1 A 2) (A 1 A 3) (A 2 A 3) 3
İki karakter bakımından heterozigot olan bireylerin çapraz- L
A
lanmasıdır. R
I
Hem sarı-düzgün Hem yeşil-buruşuk İnsanlarda kan gruplarının belirlenmesinde üç-

Parental: AABB aa bb
gen (A, B ve 0) sorumludur.
Gametler: AB ab
KAN GRUBU
F1 dölü: AaBb 1. A, B ve 0 SİSTEMİ
F2 dölü: AaBb x AaBb
Üç tip genle ifade edilen kan grubu çeşididir. A ve B birbiri-
ne eş baskındır, 0 ise çekiniktir. ((A = B) > 0)
Aa x Aa Bb x Bb A, B ve 0 kan grubu sisteminde genotip ve fenotip çeşidi:
Alyuvardaki Plazmadaki
Fenotip Genotip
AA Aa Aa aa BB Bb Bb bb Antijen Antikor
3/4 sarı 1/4 yeşil 3/4 düz 1/4 buruşuk A AA, A0 A Anti B
B BB, B0 B Anti A
a) AABB 1·1 = 1 AB AB A ve B —
4 4 16
2·2 = 4 Anti A
b) AaBb 0 00 —
4 4 16 Anti B
92
KALITIM
n . (n + 1) 3.4 Eş Baskınlık
1. = = 6 çeşit genotip
2 2 Allel genlerin fenotipteki etkilerinin birbirine eş olmasıdır.
Bunun en güzel örneği kan gruplarıdır.
2. Fenotip çeşidi = alel sayısı A=B M=N
n= 3+1 n=4
A B AB M N MN
eş baskınlıkta
Parental: MM x NN
Çökelme (Aglütinasyon)
Vericinin antijeni ile alıcının antikorunun aynı olması sonu-
cu bir araya gelip alyuvarların birbirine yapışması sonucu M N
çökelme meydana gelir. Bunun sonucu damar tıkanıklığı
oluşabilir. F1 dölü: MN
Örnek: Verici Alıcı F2 dölü: MN x MN

A B MM MNMN NN
(Antijene (Antikora 1 2 1
bakılır.) bakılır.) 4 4 4
Fenotip ve
(A antijeni) (A antikoru)
genotip oranı 1 : 2 : 1
çökelme B
A
Ş Eşeye Bağlı Kalıtım
2. Rh SİSTEMİ V
• Eşey kromozomlarına gonozom, vücut kromozomları-
U
R ve r olmak üzere iki çeşittir. R na otozom denir.
U
• İnsanlarda 22 çift otozom, 1 çift gonozom vardır.
Fenotip Genotip Antijen Y
A
Y Otozom Gonozom Toplam
Rh (+) RR, Rr +
I Kadın 44 XX 46
N
Rh (–) rr – L Erkek 44 XY 46
A
R
Kan uyuşmazlığı I 1. Sadece X ile taşınanlar.
Hamilelikte annenin Rh(–), bebeğin Rh(+) olması duru- (X'in homolog olmayan bölgesi) 1
munda annenin kanındaki Rh antikorlarının plasentadan
• Hemofili 2
bebeğe geçerek bebeğin alyuvarların çökeltmesi olayına
• Kas distrofisi
kan uyuşmazlığı (eritroblastosis fetalis) denir. 3 3
• Kırmızı yeşil renk körlüğü
• Dişi ve erkeklerde görülür. X Y
Kontrol (Test) Çaprazlaması
Fenotipte baskın özellik taşıyan bireyin genotipinin belirlen-
mesi amacıyla yapılan çaprazlamadır. 2. Sadece Y ile taşınanlar.
(Y'nin homolog olmayan bölgesi)
Parental: D ? x dd • Kulak kıllığı
• Balık pulluğu
Dd %100
• Yapışık parmaklılık
f dölü: DD homozigottur.
• Sadece erkeklerde görülür.
Dd x dd
3. X ve Y ile taşınanlar.
%50 Dd (X ile Y'nin homolog bölgesi)
%50 dd • Tam renk körlüğü
f dölü Dd heterozigottur. • Dişi ve erkeklerde görülme ihtimali eşittir.
93
KALITIM
Soy Ağacı KROMOZOMLARDA AYRILMAMA

Otozomal soyağacı Normal bir mayoz bölünmede ana hücredeki kromozomlar
gametlere eşit şekilde ayrılır.
2n = 46
Aa aa aa AA /Aa
Dişi Erkek
44 + XX 44 + XY
aa AA /Aa Aa aa 22 + X 22 + X 22 + Y 22 + X
a. Otozomlarda Ayrılmama
Aa aa
44 + XX 44 + XY
Otozomal baskın soyağacın- Otozomal çekinik soyağa-
(21 + X) (23 + X) (22 + X) (22 + Y)
da taralı olmayan bireylere cında taralı bireylere önce
önce aa yazılır. aa yazılır.
Gonozomal soyağacı 43 + XX 45 + XX 43 + XY 45 + XY
(ölü) Down dişi (ölü) Down erkek
Gonozomal baskın denilince dişi bireyler için XAXA ya da
XAXa erkek bireyler için XAY alınarak işlem yapılır.
Down sendromlu bireyler kısırdır, yüzü yuvarlak, boyu kısa
ve elleri geniştir. Zihinsel gelişimleri geridir.
Harflendirme taralı olmayan

XAXA / XaY B
bireylerden başlanır. b. Gonozomlarda Ayrılmama
XAXa A
Ş
V 44 + XX 44 + XY
U
XAXa XaY
R
U
(22 + XX) (22 + 0) (22 + X) (22 + Y)
XAY
Y
A
Y 44 + XXY 44 + Y0
Gonozomal çekinik denilince dişi bireyler için XaXa, erkek I
44 + XXX 44 + X0
Süper dişi Klinifelter erkek Turner dişi (ölü)
bireyler için XaY alınarak işlem yapılır. N
L
A
R
XaY Harflendirme önce taralı Mayoz I'deki homolog kromozom ayrılmamala-
XAXa I
bireylerden başlanır. rı sonucu oluşur.
XA Y 44+XXX (Süper dişi):

XaXa
• Bazıları kısır, bazıları doğurgandır.
• Bazılarında zekâ geriliği görülebilir.
XaY
44+XO (Turner dişi):
• Kısırdırlar.
Özellik Taralı Taralı olmayan
• Çoğunlukla zekâ seviyeleri normaldir.
Otozomal baskın A– aa • Boyları kısa, boyunlarında kalın deri katmanı vardır.
Otozomol çekinik aa A– • Dişleri seyrek, parmaklar kısa ve küttür.
X'e bağlı çekinik a a

X X ,X Y a
X X , X AY
A –
44+XXY (Klinifelter erkek):
X'e bağlı baskın XAX–, XAY XaXa, X aY • Uzun boylu ve uzun bacaklıdır. Kısırdırlar.
Otozomal eş baskın AB AA veya BB
Sadece erkek bireylerde ilgili

44+XYY (Süper erkek):
Y'ye bağlı • Mayoz II'deki kromozomların ayrılmaması sonucu
özellik görülür.
oluşur.
• Uzun boylu, gelişmiş kas yapıları vardır.
94
KALITIM 1
test
1. İki karakter bakımından heterozigot olan farklı iki 4. MmNnKkEEŞşXY
bireyin çaprazlaması sonucu oluşacak fenotip genotipindeki bir bireyin oluşturacağı gamet çeşi-
oranı aşağıdakilerden hangisidir? di aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) 2:1 B) 3:1 C) 1:2:1 (Genler bağımsızdır.)
D) 1:3:1 E) 9:3:3:1
A) 4 B) 8 C) 16 D) 32 E) 64
5. Bağlı ve bağımsız genler ile ilgili

2. KkLIMMXRXr
I. Bağlı genler aynı kromozom üzerinde yer alır.
B
genotipli bir birey aşağıdaki gametlerden hangisi-
A II. Bağımsız genlerin aynı gamete gitmesi şansa
ni oluşturamaz? Ş
V bağlıdır.
A) K L M X R B) k l M X r C) K l M X R U
R III. Bağlı genler krossing over olursa farklı gametlere
D) k t l M X R E) kLMXr U
gidebilir.
Y
A ifadelerinden hangileri doğrudur?
Y
I A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
N
L D) I ve IV E) I, II ve III
A
R
I
C c
3. Yandaki bir kromozom çifti gösterilmiştir. A a
Buna göre; N n
I. Biri anneden diğeri babadan gelir.
II. Üç çift gen taşır.

III. c ve a genleri cross-over olmadıkça birbirinden 6. Sadece homozigot durumdayken etkisini göstere-
ayrılmaz. bilen gen aşağıdakilerden hangisidir?
ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Alel gen B) Resesif gen
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C) Bağlı gen D) Dominant gen
D) I ve III E) I, II ve III E) Bağımsız gen
95
1 KALITIM
test
7. AaYyTt X AayyTt 10. Heterozigot sarı ve düzgün tohumlu bezelyelerin

çaprazlanmasıyla yeşil-düzgün fenotipte bezelye
çaprazlanması sonucu oğul dölde kaç farklı feno-
oluşma olasılığı kaçtır? (Sarı tohumlu olma yeşil to-
tip ve genotip ortaya çıkar?
humlu olmaya, düzgün tohumlu olma buruşuk tohum-
Fenotip Genotip lu olmaya baskındır.)
A) 1 B) 3 C) 1 D) 9 E) 3
16 16 8 16 8
A) 2 36
B) 4 18
C) 8 18
D) 4 36
E) 8 24
11. AaYyŞŞEE
genotipindeki bir bireyin aYşe genotipinde bir ga-

met meydana getirme ihtimali kaçtır? (Genler ba-
8. ~ } B ğımsızdır.)
A
B) 1 C) 1 D) 1 E) 1
Ş
A) 0
I. DD x Dd
V 2 4 8 16
U
R
II. Dd x Dd U
Y
III. dd x DD A
Y
IV. Dd x dd I
N
L
Yukarıda genotipleri verilen çiftlerden hangileri- A
R
nin çaprazlamaları sonucu çekinik fenotipli birey- I
ler oluşabilir?
A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III
12. Genotipi yandaki gibi olan bir S s
D) II ve IV E) III ve IV K k
yumurta ana hücresinin mayoz
N n
bölünme sonucu krossing overli
R r
ve krossing oversiz oluşturabi-
leceği gamet çeşidi aşağıdaki-
lerden hangisinde verilmiştir?
Krossing-overli Krossing oversiz
9. I. Bb x Bb
II. BBCc x Bbcc
A) 4 2
III. BB x BB
B) 8 4
Yukarıda verilen çaprazlamalardan hangisi mono-
hibrit çaprazlamadır? C) 12 6
D) 16 2
E) 32 4
1.E 2.D 3.E 4.D 5.E 6.B 7.C 8.D 9.D 10.B 11.A 12.D
96
KALITIM 2
test
1. Renk körü olmayan bir erkek ile renk körlüğü ta- 4. X üzerinde çekinik taşınan bir özelliğin kalıtımı ve bu
şıyıcısı olan bir kadının renk körü kızlarının olma özelliği fenotipinde gösteren bireyler aşağıdaki soya-
ihtimali kaçtır? ğacında taralı olarak verilmiştir.
A) 0 B) 1 C) 1 D) 1 E) 1 I
2 4 8 6
II
2. Aşağıda verilen soyağacındaki birey kırmızı-yeşil

renk körüdür. III IV V
Buna göre numaralı bireylerden hangisinin olu-

şumu bir anormalliğin sonucunda ortaya çıktığı
kesindir?
I II III
A) I B) II C) III D) IV E) V
IV
B
Soyağacına göre bu ailedeki bireylerle ilgili aşa- A
Ş 5. Aşağıdaki soyağacında taralı olarak verilen bireyler
ğıdaki bilgilerden hangisinin doğruluğu kesindir? V
U
renk körüdür.
A) I numaralı bireyde bu karakterle ilgili bir gen bulu- R
nur. U 1 2
B) II numaralı birey renk körü genine sahiptir. Y
A
C) I numaralı birey renk körüdür. Y
I 3 4 5
D) III numaralı birey renk körüdür. N
L
E) IV numaralı birey taşıyıcıdır. A
R
I
Buna göre numaralı bireylerden hangisinde renk

3. İnsanlarda dil yuvarlayabilme geni dil yuvarlayamama körü geni bulunmama ihtimali vardır?
genine baskındır.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Aşağıdaki soy ağacında dilini yuvarlayabilen bireyler
taralı olarak verilmiştir.
6. Anne Baba
I. AB x 00
II. A0 x B0
III. 00 x A0
IV. AA x BB
V. AB x AB
Bu karakter otozomlar üzerinde taşındığına göre
bu ailenin çocuklarında çekinik gen taşıyan birey- Yukarıda kan grubu genotipleri verilen ailelerin
lerin oranı kaçtır? hangilerinde çekinik fenotipli bireylerin oluşma
ihtimali en fazladır?
A) 1 B) 1 C) 3 D) 3 E) 1
2 4 5 4 A) I B) II C) III D) IV E) V
97
2 KALITIM
test
7. A-B-0 kan grubu ile ilgili babanın alyuvar zarında 10. Aşağıda genotipleri verilen hücrelerden hangisi-
antijen bulunmadığına göre bu babanın çocukları nin abcdx gametini oluşturma ihtimali en fazladır?
ile ilgili
A) A a B) A a
I. A kan gruplu olabilir.
B b C c b b c c
II. AB kan gruplu olabilir.
D d D d
III. 0 kan gruplu olabilir.
x x x x
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) a D) A a
b B b
D) II ve III E) I, II ve III c C c
d D d
x x x
E)
A a
b b
8. Diploit kromozom sayısına sahip memeli bir canlıda c c
I. Homolog kromozomlar beraberdir. d D
x x
II. İki gonozoma sahiptir.
III. Gonozomları aynıdır.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? 11. Kromozom sayısı 4 olan diploit bir canlının kromo-
B zomları ve sahip olduğu genler aşağıdaki şekilde şe-
A matize edilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III Ş
V
U A a
R
U d d
B b
Y
A
9. Canlılarda bağlı genlerde ve krossing over oluşan ga- Y E e F F
met çeşidini arttırır. I
N
KkLlMmnnXY genotipine sahip bir bireyin aşağı- L
A Buna göre bu hücre ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
daki gen dizilimlerinden hangisine sahip olması
R hangisi yanlıştır?
durumunda bu hücrenin oluşturacağı gamet çeşi- I
di sayısı en az olur? (Kross over yoktur.) A) Karakter sayısı 5 tir.
B) Gen sayısı 10 dur.
A) B) K k C) Fenotipte tüm genler etkisini gösterir.
K k
L l n n M m L l D) ABCDF gameti oluşamaz.
M m
x y E) Hücrede bağımsız gen yoktur.
X y
n n
12. Bir genin fenotipte etkisini ortaya çıkarabilmesi

C) K k D) K k aşağıda verilen durumların hangisinde mümkün
L l L l
M m değildir?
M m
x y
A) Homolog kromozomların her ikisinin de resesif
n n n n gen bulunması
x y
B) Homolog kromozomların her ikisinin de dominant
gen bulunması
E) K k C) Resesif genin homolog kromozomların en fazla
L l birinde bulunması
M m
n n D) Dominant genin homolog kromozomların en az
x y birinde bulunması
E) Genotipin heterozigot durumda olması
1.A 2.B 3.E 4.E 5.C 6.C 7.C 8.B 9.A 10.C 11.C 12.C
98
KALITIM 3
test
1. AB kan gruplu bir erkek çocuğunun anne ve babası 4. Anne ve babada bulunan
Anne x Baba I. 22 + X
I. AB 0 II. 21 + XX
II. B A
III. 22 + Y
III. 0 B
IV. 23 + X
IV. AB AB
gametlerinden hangilerinin döllenmesi durumun-
fenotiplerinden hangilerine sahip olabilir?
da oluşacak birey down sendromludur?
2. Aşağıda verilen ailede X üzerinde taşınan çekinik bir

özelliği fenotipinde gösteren bireyler taralı olarak ve-
rilmiştir.
I II
B
A
Ş 5. Y kromozomunun homolog olmayan bölgesinde
V taşınan bir karakterin, hasta olan bir babanın er-
III U
R kek çocuklarında görülmemesinin nedeni aşağı-
U
dakilerden hangisidir?
Buna göre numaralı bireylerden hangilerinde çe- Y
A) Anneden çekinik genin gelmemesi
A
kinik genin bulunduğu kesindir? Y
I B) X kromozomunda baskın alelin bulunması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III N
L C) Anneden baskın genin gelmesi
D) I ve II E) I ve III A
R D) Bu genin mutasyona uğraması
I
E) Otozomal kromozomlarda baskın genin bulunması
3. Aşağıda verilen soyağacında bir aileye ait kan kalıtımı

verilmiştir.
AB 0
6. AB kan gruplu bir çocuğun anne ve babası ile ilgili

A X 0
I. Annesi A olabilir.
II. Babası B olabilir.

B
III. Anne veya babası 0 olamaz.
Buna göre X bireyinin B kan gruplu olma ihtimali
aşağıdakilerden hangisidir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 0 B) %25 C) %50 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) %75 E) %100 D) II ve III E) I, II ve III
99
3 KALITIM
test
7. Şekilde verilen soyağacında bir ailede bulunan bazı 10. Bir ailenin kan grubu fenotipleri aşağıdaki soyağacın-
bireylerin kan grubu genotipleri verilmiştir. da verilmiştir.
00 Y AB 0 A B
X AB
Soyağacındaki verilere göre 3. çocuk olan Y bire- Bu ailedeki heterozigot genotipe sahip bireylerin
yinin kan grubunun X ile aynı olma ihtimali kaçtır? tüm aile üyelerine oranı kaçtır?
A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 E) 1 A) 1 B) 3 C) 3 D) 4 E) 5
2 4 8 16 2 4 5 6 6
8. Kontrol çaprazlaması (geri çaprazlama) B

A
11. Vücut karakterlerini belirleyen kromozomlar (otozo-
I. Baskın fenotipli bir bireyin genotipini belirlemede Ş mal) üzerinde taşınan çekinik bir karakterin kalıtımı
V
U aşağıdaki soyağacında verilmiştir.
II. Çekinik fenotipli bir bireyin genotipini belirlemede R
U 1. nesil 1 2
III. Eş baskın fenotipli bir bireyin genotipinin belirlen-
Y
mesinde A
Y
durumlarında hangilerinin tespiti için yapılmakta- I
N 2. nesil 3 4
dır? L
A
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III R
I
D) II ve III E) I, II ve III 3. nesil X 5
Soyağacındaki X bireyinde bu özellik ortaya çıktı-

ğına göre özellikle ilgili gen numaralı bireylerden
hangisinde kesinlikle bulunur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
9. İnsanlarda,
I. turner sendromu,
II. hemofili,
III. down sendromu,
IV. süper erkek

12. Aşağıdaki seçeneklerde bazı canlıların genotipleri ya-

bireylerinden hangileri otozomal kromozomlarda zılmıştır.
ayrılmama sonucu oluşur? Bu canlılardan hangisinin yazılışı eş baskınlığa
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III örnek olabilir?
D) II ve IV E) I, III ve IV A) AB B) A0 C) DD D) ee E) 00
1.D 2.A 3.E 4.E 5.D 6.E 7.C 8.A 9.B 10.E 11.D 12.A
100
KALITIM 4
test
1. Bir kedi popülasyonunda kürk rengini oluşturan 4. Canlıların kalıtsal özelliklerini ortaya çıkaran sahip ol-
4 alel genin baskınlık durumu D1 > D2 > D3 = D4 duğu genlerdir. Çevresel faktörlerle genlerin işleyişin-
olduğuna göre bu popülasyonda kürk rengi ile il- de değişiklik meydana gelmesine modifikasyon denir.
gili kaç farklı fenotip görülür? Buna göre
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 10 I. Bitkisel kaynaklı beslenen canlıların hayvansal

kaynaklı beslenenlere göre bağırsaklarının uzun
olması
II. Bal arılarının larvalarının arı sütü ile beslenmesi
2. Şekilde K ve L ailelerine ait soyağaçları verilmiştir. sonucu kraliçe arı oluşması
K ailesi L ailesi III. Güneşlenme sonucu deride oluşan bronzlaşma
verilenlerden hangileri modikasyona örnek ola-
A B D E
bilir?
C D F G
Yukarıdaki akrabalık ilişkilerine göre hangi bi-

reyler arasında yapılacak organ naklinin başarılı 5.
 
Hemofili
Balık pulluluk

3 Kısmi renk körlüğü
olma ihtimali en düşüktür? Kas distrofisi
2 Yapışık parmaklılık
Kulak kıllığı

A) A -B B) C-D C) D-G D) F-G E) B - F B
Tam renk
1 körlüğü 1
A Gece körlüğü
Ş
V
A B
U
R Yukarıdaki şekilde A ve B ile gösterilen kromozom-
U
3. Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik olarak kalı- ların segmentleri numaralandırılmış ve segmentlerde
tılan bir özelliğin bireylerdeki dağılımı verilmiştir. Koyu
Y taşınan çeşitli karakterler de gösterilmiştir.
A
renkle gösterilen bireylerde bu özellik ortaya çıkmıştır. Y Buna göre;
I
1 2 3 N I. Cinsiyetin belirlenmesinde rol oynayan kromo-
L zomlar olup gonozom diye adlandırılır.
A
R II. 1 nolu segment A ve B nin homolog kısmı olup
I
kadın ve erkeklerde bulunur.
4 5 III. A ile gösterilen Y kromozomu B ile gösterilen X
kromozomudur.
: Dişi birey
: Erkek birey
6. Aşağıda seçeneklerden hangisinde verilen bir ço-
Buna göre; cuğun o aileye ait olma ihtimali bulunmaz?
I. 3 numaralı birey kesinlikle heterozigottur. A) Anne ve babası AB kan gruplu olan, A kan gruplu
bir kızın
II. 4 ve 5 numaralı bireylerden birisi heterozigot diğe-
ri homozigot baskın olabilir. B) Anne ve babası A kan gruplu olan, 0 kan gruplu
bir erkeğin
III. 1 ve 2 numaralı bireylerin genotipi belirlenemez.
C) Anne ve babası B kan gruplu olan, 0 kan gruplu
verilenlerden hangileri söylenemez? bir kızın
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Anne ve babası 0 kan gruplu olan, A kan gruplu
bir erkeğin
E) Anne A, babası B olan, 0 kan gruplu bir kızın
101
4 KALITIM
test
7. Sinir sistemi hastalıklarından olan Huntington hastalı- 10. Aşağıdaki şekilde otozomal bir karakteri fenotipinde
ğı otozomal baskın bir alelin neden olduğu genetik bir gösteren bireyler taralı olarak verilmiştir.
bozukluktur. Bu hastalığa sahip kişilerde istemsiz ani
hareketler, odaklanma problemi, yorgunluk, kas prob- 1
lemleri gibi belirtiler görülür.
Buna göre bu özellik bakımından heterozigot iki 2
bireyin çaprazlanması ile ilgili;
I. Çocuklarında hastalık olma olasılığı 1 tür.
4
3
II. Sağlıklı çocuklarının olma ihtimali yoktur.
III. Heterozigot özellikte çocuklarının olma ihtimali Buna göre;
1 'dir.
2 I. Karakterin ortaya çıkmasından sorumlu gen çeki-
ifadelerinden hangileri doğrudur? nik özellik gösterir.
II. 1 ve 3 numaralı birey kesinlikle heterozigottur.
III. 2 numaralı bireyin genotipi homozigot baskındır.

B
8. Aşağıdaki soyağacında belirli bir karakteri fenotipinde A 11. Sevil'in kan grubu A, Furkan'ın kan grubu 0 dır.
gösteren bireyler taralı olarak gösterilmiştir. Ş
V Bu ailede doğan üç çocuğun kan grubu fenotipleri
U
R 1. çocuk 2. çocuk 3. çocuk
U
I. A B 0
Y
A II. A A A
Y
I III. 0 A 0
N
L durumlarından hangileri gibi olabilir?
A
Buna göre bu karakterle ilgili; R A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
I
I. otozomal çekinik, D) II ve III E) I, II ve III
II. X'e bağlı çekinik,
III. Y'ye bağlı baskın
12. Kedilerde taşınan bir karakteri fenotipinde gösteren
genlerinden hangileri ile kalıtılabilir? bireyler soyağacında içi taralı olarak gösterilmiştir.
9. Bir fare türünde, sarı kıl rengi normal renge baskın ve

Bu karakterlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi-
sarı renk geni homozigot durumda öldürücü olmakta-
si kesinlikle doğrudur?
dır.
A) Y kromozomu üzerinde taşınır.
Buna göre heterozigot sarı renkli iki fare çapraz-
landığından oluşacak farelerin ölü olma ihtimali B) Homolog kromozomların ikisinde de bulunur.
kaçtır? C) Çekinik genle taşınan bir karakterdir.
D) X kromozomunun homolog kısmında taşınır.
A) 1 B) 1 C) 3 D) 3 E) 1
2 4 8 4 8 E) Karakteri oluşturan genlerin etki dereceleri eşittir.
1.D 2.A 3.E 4.D 5.C 6.D 7.B 8.C 9.B 10.C 11.D 12.C
102
KALITIM 5
test
1. I. Canlıya ait belirli bir karakter a. Gen 4. Herhangi bir karakterin oluşumunda etkili olan
üzerinde etkili olan alel gen- genler için aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru
lerin farklı olması durumudur. değildir?
II. Aynı kromozom üzerinde bu- b. Fenotip A) Homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında
lunan genlerdir. bulunur.
III. Herhangi bir karakterin olu- c. Heterozigot B) Canlıya ait özelliklerin yeni nesillere aktarımını
şumunda etkili olan DNA bö- karakter sağlarlar.
lümüdür. C) Karakteristik özellikleri belirler.
IV. Canlının dış görünüşüdür. d. Bağlı gen D) Işık, sıcaklık, pH gibi çevresel faktörlerden etkilen-
mezler.
Yukarıda verilen bilgilere doğru kavram eşleştiril-
mesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiş- E) Eşlenme özelliğine sahiptir.
tir?
A) I † a B) I † b C) I † a
II † b II † c II † d
III † c III † d III † b
IV † d IV † a IV † c
D) I † c E) I † c
II † d II † b
III † a III † a
IV † b IV † d B
A 5. Alel genlerle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden
Ş
V hangisi doğrudur?
U A) Farklı karakterlere etki ederler.
2. R
Y y U B) Her ikisi de anneden gelen kromozom çiftidir.
Z z
Y C) Karakter üzerinde farklı yönde etki gösterirler.
A
Y D) Sadece tek kromozom üzerinde bulunur.
Yukarıda verilen kromozomlarla ilgili; I
N
E) DNA dizimleri aynı olabilir.
I. YyZz genotipini ifade eder. L
A
II. YZ fenotipi ifade eder. R
I
III. Aynı karaktere etki eden dört farklı gen bulunur.
özelliklerden hangileri doğrudur?

D) I ve II E) I, II ve III 6.
A a
B b
E E
G g
3. • Bir karakterin kalıtımından sorumlu her bir gendir. D d
• Heterozigot durumda etkisini fenotipte göstere-

meyen gendir. Yukarıda genotipi verilen bir hücre en az ve en faz-
la kaç çeşit gamet oluşturabilir?
• Hücrede bulunan eşey kromozomlarıdır.
• Bir karakter üzerinde genlerin aynı yönde etkili ol- En az En fazla
masıdır.
A) 2 4
Aşağıdaki kalıtsal kavramlardan hangisinin tanımı
B) 4 8
yukarıda verilmemiştir?
C) 8 16
A) Resesif B) Gonozom C) Alel gen
D) 8 32
D) Genotip E) Homozigot
E) 4 16
103
5 KALITIM
test
7. 10. Aşağıdaki tabloda üç kardeşten alınan kan örnekleri-

a a
ne antikor damlatıldığında oluşan çökelme sonuçları
B b
gösterilmiştir.
D d
f F
c c Anti-A Anti-B Anti-D
1. çocuk
Yukarıda genotipi verilen bir hücre ile ilgili
2. çocuk
I. D ile f bağlı genlerdir.
II. c bağımsız bir gendir. 3. çocuk
III. Fenotipte b, f, d, a ve c genotiplerinin etkisi gözle-
: Çökelme var : Çökelme yok
nir.
Tabloya göre bu çocukların anne ve babalarının
yargılarından hangileri doğrudur?
kan grubu genotipleri aşağıdakilerden hangisi
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II gibi olabilir?
D) II ve III E) I, II ve III Anne Baba
A) A0rr B0rr
B) A0Rr B0Rr
C) 00Rr A0rr
D) A0Rr A0RR
E) B0rr 00Rr
8. Tavşanlarda kürk rengi için 4 farklı alel mevcuttur. B
A
Bu alellerin baskınlık sırası aşağıdaki gibidir. Ş
V 11. Aşağıdaki soy ağaçlarında iki farklı aileye ait kan
c > cch > ch > ca U
R gruplarının fenotipleri gösterilmiştir.
Buna göre bir popülasyonda oluşabilecek feno- U
tip çeşidi sayısının genotip çeşidi sayısına oranı Özkurt ailesi Araol ailesi
kaçtır? Y
A A A A B
Y
A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 2 I
4 6 5 5 15 N
L 0 0 A B AB
A
R Özkurt ve Araol aileleriyle ilgili olarak;
I
I. İki ailenin çocukları arasında yapılacak evlilikte
resesif fenotipte bireyler oluşabilir.
9. Aşağıdaki soyağacında bir ailenin kan grubu fenotipi II. Araol ailesindeki anne homozigot genotipe sahip-
verilmiştir. tir.
III. Özkurt ailesinin çocuklarının hepsinin genotipi ho-
1 2
mozigot olabilir.
B Rh (+) A Rh (+)
3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
0 Rh (+) AB Rh (+) B Rh (–) D) I ve III E) I, II ve III
Buna göre numaralı bireylerin kan grubu genotip-
leri nasıl olmalıdır?
12. Bir karakteri kontrol eden gen sayısı 5 olup genler
1 2 3
arasındaki baskınlık ve çekiniklik durumu,

A) BBRr AARR 00Rr K1 > K2 > K3 > K4 = K5 şeklindedir.
B) BBRR AARr 00Rr
Buna göre bu özellik bakımından oğul döllerde
C) B0RR A0RR 00Rr oluşabilecek homozigot genotip çeşidi sayısının
D) B0Rr A0RR 00RR toplam genotip sayısına oranı kaçtır?
E) B0Rr A0Rr 00RR A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 E) 1
2 3 4 6 10
1.D 2.E 3.D 4.D 5.E 6.C 7.C 8.D 9.E 10.B 11.D 12.B
104
VI. ünİte EKOLOJİ
Bölüm 1 : EKOSİSTEM EKOLOJİSİ Baskın tür: Bir ekosistemde en belirgin ve göze çarpan
Canlıların birbiriyle ve çevreyle olan ilişkisini inceleyen bilim popülasyondur.
dalına ekoloji denir.
Klimaks: Süksesyonda ulaşılan en son ve en kararlı ko-
münitedir.
EKOLOJİK TANIMLAR
Popülasyon: Belli bir bölgede yaşayan aynı türe ait birey- Mikroklima: Orman gibi bazı yaşama birliklerinde toprak-
ler topluluğudur. tan ağaçların tepesine kadar yani kısa mesafelerde görülen
küçük iklim değişiklikleridir.
Örnek: Ankara'nın tiftik keçileri, Sivas'ın A A A A
Kangal köpekleri A A A A
CANLILARI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Komünite: Belli bir bölgede Biyotik ve abiyotik faktörlerdir.
yaşayan tüm popülasyonlardır. A C B A B
Örnek: Karadenizdeki balıklar, A A B C A Biyotik Faktörler: Bir ekosistemde birbirini etkileyen can-
lıların tamamıdır. Bu canlılar üreticiler, tüketiciler ve ayrış-
Sinop'taki bitkiler
tırıcılardır.
Ekosistem: Belli bir bölgede yaşayan tüm popülasyonlar Abiyotik Faktörler: Canlıların yaşayabilmesi için mutla-
ile cansız çevrenin tamamıdır. ka gerekli olan faktörlerdir. Bunlar ışık, sıcaklık, iklim, su,
Ekosistem = Komünite + Cansız çevre (biyotop) toprak ve pH’tır.
B
Biyotik faktörler Abiyotik faktörler A
Ş HATIRLATMA
V
U Her canlının abiyotik faktörlere karşı uyum yeteneğinin
R
Biyosfer: Yeryüzünde canlıların yaşayabildiği kara, deniz U minimum ve maksimum olduğu tolerans sınırları var-
ve hava katmanlarının tamamıdır. dır. Minimum ve maksimum sınırlar arasındaki boşlu-
Y
A ğa tolerans (hoşgörü) aralığı denir.
Y Gelişme hızı
I
Biyosfer > Ekosistem > Komünite > Popülasyon N
L I III
Ekosistem ve komünitelerin birey sayıları aynıdır. A
R II
I
Biyom: Canlıların benzer iklim koşullarında yaşadığı geniş Kirlilik

coğrafik bölgelerdir. 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 oranı (%)
Tolerans aralığı en fazla olan tür  II
Habitat: Bir canlının doğal olarak yaşayıp çoğalabildiği ya-

şam alanıdır. Yani bir canlının adresidir.
HATIRLATMA
Ekolojik Niş: Ekosistemde bulunan canlıların ekolojik gö- Bir canlının ortam şartlarına verdiği tepkinin gösterildi-
revlerine denir. ği grafiğe tolerans (performans) eğrisi denir.
Ekoton: Komüniteler arasındaki geçiş bölgesidir.

Tür çeşitliliği fazladır. EKOSİSTEMDE ENERJİ AKIŞI
Bir türe ait birey sayısı azdır. • Canlılarda enerji akışı besin yoluyla ve üreticilerden
Ekotonlarda
İklim çeşidi fazladır. tüketicilere doğrudur.
Bireylerin toleransı fazladır. • Canlılar besin elde etme şekline göre;
Madde döngüleri hızlıdır.
Ototrof, heterotrof ve hem ototrof hem heterotrof olarak 3
grupta incelenir.
Flora: Belli bir alandaki bitki örtüsüdür.
Fauna: Belli bir alandaki hayvan topluluğudur.
105
EKOLOJİ
1. OTOTROF BESLENME 3. HEM OTOTROF HEM HETEROTROF BESLENME

İnorganik maddelerden ihtiyacı olan organik maddeleri üre- • Böcekçil bitkiler (insektivor) ve öglena bu gruba örnek-
tirler. tir.
a. Fotoototroar • Böcekçil bitkiler azotça fakir topraklarda yaşadığından
• Işık enerjisi ile besinlerini üretirler yani fotosentez ya- azot ihtiyacını böceklerden, besin ihtiyacını ise foto-
parlar. sentezle kendi üreterek karşılar.
• Klorofil kullanırlar. • Öglena ışıkta fotosentez yapar, karanlıkta ise dışarı-
• Bitkilerin çoğu, algler ve bakteriler bu gruba girer. dan hazır besin alır.
b. Kemoototroar
• İnorganik maddelerin oksidasyonu sonucu açığa çıkan

enerji ile besin üretimi.
• Nitrit, nitrat, demir, kükürt bakterileri ve arkeler…
2. HETEROTROF BESLENME BESİN ZİNCİRİ VE BESİN AĞI

• Besin ihtiyacını diğer canlılardan karşılarlar.
• Holozoik ve saprofit olarak 2 grupta incelenir. • Besin ve enerjinin taşındığı organizmalar dizisine
besin zinciri denir.
• Besin zincirleri üreticilerle başlar (fotosentez), tüketici-
a. Holozoik beslenme
lerle devam eder.
• Besinlerini katı parçalar halinde alırlar.
• Sindirim sistemleri gelişmiştir. B Üreticiler  Birincil tüketici  İkincil tüketici
Herbivor (Otobur) A
Ş • Besin zinciri örneği:
• Sadece bitkisel kaynaklı beslenirler. V
• Sindirim kanalları uzundur. U
R
• Azı (öğütücü) dişleri gelişmiştir. U
• Birincil tüketici canlılardır.
Y
• Koyun, tavşan, inek, zebra, at, ... A
Y
Karnivor (Etobur) I
• Sadece hayvansal kaynaklı beslenirler. N
L Ot Böcek Fare
• Kesici ve köpek dişleri gelişmiştir. A Bayku
• Sindirim kanalları kısadır. R
I
• Otoburlarla beslenenler ikincil, diğer etçillerle besle-
Birden fazla besin zincirinin iç içe geçerek bağlanmış hali-
nenler üçüncül tüketicilerdir.
ne besin ağı denir.
• Aslan, kaplan, kedi, köpek, kartal, ...
Omnivor (Hepçiller) • Besin ağı örneği:
• Hayvansal ve bitkisel kaynaklı beslenirler.
• Sindirim kanalları etçillere göre uzun, otçullara göre
kısadır.
Kurt Vaak
• Kesici-köpek dişleri otçullardan gelişmiş, azı dişleri ise Dağ aslanı
etçillerden daha gelişmiştir.
• İnsan, karga, fare, ayı, domuz….. Tilki
b. Saprot (Çürükçül) Beslenme Kertenkele Sansar

Kartal Tavan
• Hücre dışı sindirim ile ölü bitki ve hayvan artıklarını or-
ganik monomerlere ve inorganiklere dönüştürürler.

• Enzim sistemleri gelişmiştir.
• Toprağı inorganik madde bakımından zenginleştirir.
• Madde döngüsünde görev alırlar. Fare
Kurbağa Kelebek Sincap Geyik
• Bazı bakteriler ve mantarların çoğu saprofittir. Ku
106
EKOLOJİ
Örnek:
Birey sayısı azalır •
Ekosistemde bulunan bir besin zinciri aşağıda şema- Biyokütle azalır • 1 joule
3. Tüketici
tize edilmiştir. Aktarılan enerji azalır •
t)
(Hepçil)
ofi
Enerji kaybı artar •
pr
(sa
S Zehirli madde birikimi artar • 2. Tüketici 10 joule
ıcı
(Otçul olamaz)
tır
Vücut büyüklüğü artar •
rış
Ay
1. Tüketici 100 joule
R K N (Etçil olamaz)
Besin piramidinde Üretici 1000 joule

aşağıdan yukarı çıkıldıkça
Şemada gösterilen oklar besin ve enerjinin geçiş Güneş enerjisi

yönünü göstermektedir. Buna göre bu canlıların
bulunduğu besin piramidi aşağıdakilerden hangi-
sidir?
Örnek:
A) B) C)
N S R Bir besin piramidinde bulunan canlılardaki zehirli atık
S R K R S K birikimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
K N N Zehirli Madde (Mg)
D) E) 500
R K
375
K N R R
S S 250
B 125
A
Ş Canlılar
Çözüm: V S P R
U
Besin zincirine bakıldığında bütün canlıların bağlantılı
R Bu grakte gösterilen S, P ve R canlıları ile ilgili;
olduğu yani tüm canlılara ait organik artıkları parçala- U
yan S canlısıdır. S canlısı saprofit olup tüm basamak- I. Bu canlılardan sadece S canlısı ışık enerjisini kim-
Y yasal bağ enerjisine dönüştürebilir.
larda etkindir. S canlısı ürettiği inorganikleri kullana- A
rak besin üreten K canlısıdır. K üretici olup piramidin Y II. Birey sayısı en fazla olan canlı P canlısıdır.
I
en altında bulunur. K ile beslenen R 2. trofik düzeyde, N III. R canlısı S canlısını besin olarak tüketen otçul bir
R ile beslenen N 3. trofik düzeyde yani piramidin en L canlıdır.
A
üstünde bulunur.
R ifadelerinden hangileri doğrudur?
I
Cevap: A
Parazit zincirler büyük organizmadan küçük or- Çözüm:
ganizmaya doğrudur.
Zehirli madde birikimi piramidin alt tarafından üst tara-
fına doğru gittikçe artar. Bunun nedeni bu maddelerin
yağ dokuda birikerek vücut dışına atılamamasından
Zooplankton † Hayvansal mikro deniz canlısı kaynaklanır.
Fitoplankton † Bitkisel mikro deniz canlısı (alg) Dolayısıyla bu canlıların P 2.cil tüketici
besin piramidinde yerleş- R 1.cil tüketici

BESİN PİRAMİTLERİ meleri yanda gösterilmiştir. S üretici
• Besin zincirinin dikey dizilimine besin piramidi denir.
Buna göre,
• Canlılar arasında beslenme ilişkilerini gösteren her
I. S piramitteki tek üreticidir ve fotosentezle besin
katmana o canlının trofik düzeyi denir. üretir. (I doğru)

II. Piramitte alttan yukarı doğru birey sayısı azalır.
HATIRLATMA
Birey sayısı en az olan P canlısıdır. (II yanlış)
Besin piramidinde 1. cil tüketici kesinlikle etçil olamaz. III. R canlısı S canlısını besin olarak tüketir. Fakat R
2, 3 ve 4. cül tüketiciler kesinlikle otçul olamaz. canlısı otçul veya hepçil olabilir. (II doğru)
Cevap: D
107
EKOLOJİ
MADDE DÖNGÜLERİ 3. Azot Döngüsü

• Hayatsal önem taşıyan kimyasal elementlerin canlı ve
cansız çevre arasındaki hareketine madde döngüsü
denir.
1. Su döngüsü
Denit
imek - Yıldırım
rikasyon
Kar
Yağmur
Buharlama Dıkılama
Buharlama
Denitrikasyon
bakterileri
Azot bağlayıcı
bakterileri
Nitrikasyon
Nehir
Deniz ve Okyanus
Yeraltı suyu
Nitrikasyon
bakterileri
2. Karbon Döngüsü
B
A
Ş
V • Nitrifikasyon topraktaki nitrat miktarını arttırır.
U • Denitrifikasyon topraktaki nitrat miktarını azaltır.
R
Atmosferdek CO U • Nitrifikasyonda görev alan bakteriler: kemosente-
tik olan nitrifikasyon bakterileridir.
Y
Fotosentez Yanma A • Azot döngüsünde görev alan bakteriler: ayrıştırıcı
Y bakteriler, azot bağlayıcı rhizobium bakteriler, azot
Solunum I
Solunum N ayrıştırıcı (denitrifikasyon) bakteriler ve kemosen-
L tetik (nitrifikasyon) bakterilerdir.
A
R
I
Btkler Hayvanlar Solunum Fabrka Enerj
Santraller
Organk atık
HATIRLATMA
• Atmosferde %78 oranında azot olmasına rağmen
Fosl yakıt bitki ve hayvanlar azotu doğrudan kullanamazlar.
Serbest azotun kullanılması iki yolla gerçekleşir:
– Biyolojik fiksasyon: Baklagillerin kökünde yaşa-
• Atmosferdeki CO2’i azaltan olaylar fotosentez ve ke-
mosentez olaylarıdır. yan rhizobiumlar, toprakta yaşayan azotobak-
• Atmosferdeki CO2’i arttıran olaylar solunum, yanma ve terler ve bazı algler atmosferdeki serbest azotu
saprofit canlıların etkinlikleridir. tutup toprağa kazandırırlar.
• Karbondioksit karalar, denizler atmosfer ile canlılar – Kimyasal fiksasyon: Yağmur ve şimşek gibi olaylar-
arasında solunum, fotosentez ve yanma olayları saye- la açığa çıkan enerji sayesinde atmosfer azotunun
sinde sürekli bir döngü halindedir. bir kısmı oksijen ile tepkimeye girerek yağmur su-
yuyla birlikte toprağa karışırlar.
108
EKOSİSTEM EKOLOJİSİ 1
test
1. K canlısı √ Sindirim kanalında selüloz sindirici bak- 4. Ekosistem ile ilgili
teriler bulunur. I. Canlılar ve canlıların yaşadığı çevreden ibarettir.
L canlısı √ Hücre çeperleri bulunan bu canlılar hüc- II. Birden fazla tür bulundurur.
re dışına enzim salgılar. III. Üreticiler ve ayrıştırıcılar mutlaka bulunur.
M canlısı √ Güneş enerjisini kullanarak kendi be- ifadelerinden hangileri doğrudur?
sinini üretir.
N canlısı √ İkincil tüketici canlılardır.
Yukarıda K, L, M ve N canlılarının bazı özellikleri ve-
rilmiştir.
Buna göre bu canlıların besin piramidinde konum-
larının doğru yerleştirilmesi hangi seçenekte doğ-
ru olarak verilmiştir?
A) B) C)
M N L
L N K L K N
K M M 5. Abiyotik faktörlerden biri olan ışıkla ilgili,

I. Yeryüzündeki enerjinin kaynağı güneştir.
D) E)
K M II. Mor ötesi ışınlar canlıların DNA yapısını bozabilir.
N L K L III. Bitkiler yeryüzüne ulaşan tüm güneş ışınlarında
M N B fotosentez yaparak besin kaynağı oluştururlar.
A
Ş İfadelerinden hangileri yanlıştır?
V
U A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
R
U D) I ve II E) I ve III
Y
A
2. Ekosistemin canlı üyeleri ile ilgili aşağıda verilen Y
açıklamalardan hangisi doğru değildir? I
N
A) Piramidin ilk basamağını üretici canlılar oluşturur. L
B) Saprofitler besin zincirinin her basamağında yer A
R
alırlar. I
C) Üreticiler prokaryot veya ökaryot hücre yapısına 6. Doğadaki karbon döngüsü aşağıdaki şemada göste-
sahiptir. rilmiştir.
D) Saprofitlerin faaliyeti sonucu ortamda polimer or-
ATMOSFERDEKİ CO2
ganik madde miktarı artar.
Solunum
So
E) Üreticiler tek hücreli veya çok hücreli yapıda olabi-

Fotosentez
So
lun
Solunum
lirler.
lun
Yanma
um
Çürükçüller
um
Fosil Üreticiler Otoburlar Etoburlar

Yakıtlar
3. Doğadaki azot döngüsünün gerçekleşmesinde
I. fotosentetikler, Buna göre karbon döngüsü ile ilgili aşağıdaki ifa-
II. kemosentetikler, delerden hangisi yanlıştır?
III. ayrıştırıcılar A) Fotosentez CO2 miktarını arttırır.
canlılarından hangileri görev alır? B) Ayrıştırıcı sayısının artışı CO2 miktarını arttırır.
C) Solunum atmosferin CO2 oranını arttırır.
D) Tüketiciler karbonu üreticiler aracılığıyla kullanır.
E) Yanma atmosferdeki CO2'i arttırır.
109
1 EKOSİSTEM EKOLOJİSİ
test
7. Biyosferde bulunan; 10. Ekosistemlerde yaşam
I. popülasyon, I. besin zinciri,
II. ekosistem, II. madde döngüleri,
III. komünite III. enerji akışı
birimlerden hangilerinde farklı beslenme şekilleri- verilenlerden hangileriyle devam eder?

ne sahip bireyler bulunabilir?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III D) I ve III E) I, II ve III
D) I ve II E) Yalnız II
11. Sıcaklıkla ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi

doğru değildir?
A) Yeryüzündeki doğal bitki örtülerinin çeşitliliğini
sağlar.
B) Sıcaklık değişimleri yeryüzündeki çeşitli atmosfer
olaylarını meydana getirir.
8. I. Fauna C) Canlılarda enzimlerin çalışmasına dolayısıyla
II. Biyosfer
B kimyasal tepkimelerin hızına etki eder.
A
III. Popülasyon Ş D) Bir bitkinin büyüme ve gelişme dönemlerinde ihti-
V yaç duyduğu sıcaklık değerleri her zaman aynıdır.
U
Yukarıda verilen ekolojik birimlerin tür çeşitliliği-
R E) Sıcaklık değişimleri bazı hayvanlarda göç etme ve
nin azdan çoğa doğru sıralanışı nasıl olmalıdır? U kış uykusuna yatma gibi davranışlara yol açar.
A) III - II - I B) III - I - II C) II - I - III Y
A
D) II - III - I E) I - II - III Y
I
N
L
A
R
I
12. Atmaca 5
Yılan
9. • Belirli bir alandaki bitki topluluğudur. Kurbağa 4

• Aynı tür canlıların oluşturduğu topluluktur.
• Belirli bir alandaki hayvan topluluğudur. Tırtıl 3 Çekirge 2
• Birden fazla popülasyonun oluşturduğu topluluk-

tur. Çayır 1
Aşağıda verilen kavramlardan hangisine yukarıda

Yukarıda verilen besin ağında yılan sayısının artışı
değinilmemiştir?
hangi canlıları olumsuz etkiler?
A) Fauna B) Komünite C) Biyotop
A) 1 ve 3 B) 2 ve 3 C) 1 ve 4
D) Flora E) Popülasyon
D) 1, 4 ve 5 E) 1, 2, 3 ve 4
1.B 2.D 3.E 4.E 5.C 6.A 7.B 8.B 9.C 10.E 11.D 12.C
110
EKOSİSTEM EKOLOJİSİ 2
test
1. Besin piramitleri ile ilgili aşağıda verilen ifadele- 4. Besin piramidinde bulunan canlılarla ve bu canlı-
rinden hangisi doğru değildir? ların bulunduğu basamaklarla ilgili
A) Birinci trofik düzey dışında üreticiler bulunmaz. I. 1. trofik düzeyde her zaman üreticiler bulunur.
B) Saprofitler her basamakta bulunur. II. 2. trofik düzeyde her zaman otobur canlılar bulu-
nur.
C) En üst basamakta genelde etçil canlılar bulunur.
III. Bütün trofik düzeylerde ayrıştırıcılar etkin olarak
D) İlk basamakta üreticiler bulunur. görev alır.
E) Tüketiciler tüm trofik düzeylerde bulunur.
2. Bir kara ekosisteminde bazı canlılar arasındaki bes-

lenme ilişkisi aşağıdaki şekilde verilmiştir. 5. Bir ekosistemde bulunan canlıların doku hücrelerinde
biriken zehirli madde oranları aşağıdaki grafikte veril-
Ot Çekirge Kurbağa Yılan Kartal
miştir.
Bu ekosistemde bulunan kurbağaların sayısının
Zehirli madde
aşırı artışı hangi canlının sayısında kesin olarak B
bir azalmaya neden olur? A
Ş
V
A) Ot B) Ayrıştırıcı C) Yılan
U
D) Kartal E) Çekirge R
U Canlı grubu
I II III
Y
A Buna göre I, II ve III numaralı canlı grubu ile ilgili
Y aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
I
N A) I ve II kesinlikle heterotroftur.
L
A B) Biyokütlesi en fazla olan III'tür.
R
I C) Birey sayısı en az olan II'dir.
3. Bir besin zincirindeki canlıların özellikle yağ dokuların-
da biriken böcek öldürücü olan DDT miktarları aşağı- D) III otçul, I ise etçildir.
daki grafikle verilmiştir. E) Toplam enerjisi en fazla olan III'tür.
Yağ dokuda DDT miktarı
0,927
0,621
0,275
0,0156
6. Azot döngüsünde gerçekleşen;
0,0016 I. topraktaki nitrat miktarının artması,
Sistematik
K L M N P birimler II. serbest azot oranının artması,
III. organik artıklardan NH3 sentezlenmesi
Buna göre besin zincirini oluşturan canlıların bi-

yokütlesi az olandan çok olana doğru sıralanması olaylarının hangilerinde bakterilerin görev aldığı
nasıl olmalıdır? kesin değildir?
A) P-M-K-L-N B) N-L-K-P-M C) N-L-M-P-K A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

D) M-P-K-L-N E) M-N-K-P-L D) I ve III E) II ve III
111
2 EKOSİSTEM EKOLOJİSİ
test
7. Belirli bir bölgede yaşayan canlı grupları arasında gö- 10. Popülasyon belirli bir çevrede çiftleşebildiklerinde ve-
rülen besin piramidi aşağıda gösterilmiştir. rimli döller verebilen bireyler topluluğudur.
Buna göre aşağıdaki seçeneklerde verilen canlı
gruplarından hangisi bir popülasyon örneği ola-
3. trofik düzey bilir?
A) Kazdağında bulunan göknar ağaçları
2. trofik düzey B) Karadenizde yaşayan balıklar
C) Tatlı sularda yaşayan balıklar
1. trofik düzey
D) Urfa'da yaşayan sürüngenler
E) Atık sularda yaşayan mikroorganizmalar
Buna göre 1. trok düzeyden yukarı doğru çıkıldıkça
I. Biyokütle artar.
11. Aşağıdaki şekilde azot döngüsü verilmiştir.
II. Yağ dokuda zehirli madde birikimi artar. I
N2 Baklagiller
III. Aktarılan enerji azalır.
gazı II
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Bitkiler Bitkisel

protein
V
B
A Hayvansal
Ş protein
V
U
8. Azot elementinin canlı ve cansız çevre arasındaki ha-
R IV III
reketine azot döngüsü denir. U Nitrat Nitrit NH3 Organik
artık
Buna göre aşağıdakilerden hangisi topraktaki azot Y
Buna göre numaralı kısımların hangilerinde üreti-
miktarına diğerlerinden farklı yönde etki eder? A
Y ciler görev almıştır?
A) Nitrit bakterileri I
N A) I ve III B) III ve IV C) III ve V
B) Nitrat bakterileri L
A D) II ve IV E) II, III ve V
C) Denitrifikasyon bakterileri R
D) Çürükçül bakteriler I
E) Mantarlar 12. Aşağıda bir ekosistemde bulunan canlılar arasındaki

beslenme ilişkisi besin piramidi şeklinde gösterilmiştir.
A K
B K
9. Ekosistem içerisinde bulunan ototrof, heterotrof ve C K
hem ototrof hem heterotrof canlılar ekosistemin biyo- D K
lojik faktörleridir. E K
Buna göre,
Buna göre bu piramitteki canlılarla ilgili aşağıdaki
I. çürükçül mantarlar,
ifadelerden hangisi kesinlikle doğrudur?
II. böcekçil bitkiler,
A) Zehirli madde birikimi en az olan canlı A dır.
III. selülozu sindirebilen otçul hayvanlar,
B) A'nın canlı sayısı B'den fazladır.

IV. eklem bacaklılarla beslenen kurbağalar
C) C'ye aktarılan enerji D'ye aktarılan enerjiden faz-
canlılardan hangileri sadece heterotrof olarak ladır.
beslenir? D) E canlısı biyokütlesi en az olan bir canlıdır.
A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III E) K canlısı hücre dışı sindirim yapar.
1.E 2.E 3.D 4.C 5.D 6.B 7.D 8.C 9.D 10.A 11.D 12.E
112
EKOLOJİ
Bölüm 2 : KOMÜNİTE VE POPÜLASYON • 0-1 arası evre kuruluş fazında büyüme yavaştır.(Be-
EKOLOJİSİ sin bulma barınma gibi nedenlerden dolayı)
• Canlıların birbiriyle ve çevreyle olan ilişkilerini incele- • 1-2 arası evre logaritmik artış evresidir. Çevreye
yen bilim dalına ekoloji denir. uyum sağlanmıştır.
• Belli bir çevrede bir türe ait bireylerden oluşan toplulu- • 2-3 arası evre negatif artış evresidir.
ğa popülasyon, belli bir çevrede farklı popülasyonlar- • 3-4 arası evre denge evresidir. Bu evrede yoğunluk
dan oluşan topluluğa komünite denir. fazla popülasyon büyümesi sıfırdır.
A. POPÜLASYON EKOLOJİSİ J Tipi Büyüme Eğrisi

• Popülasyonların çevreyle olan ilişkisini inceler.
Birey sayısı
Popülasyon Dinamiği
Popülasyonun büyüklüğü, popülasyon yoğunluğu, popü-
lasyon dağılımı ve popülasyondaki yaş dağılımı popülas-
yon dinamiğini oluşturur. Zaman
1. Popülasyon Büyüklüğü
• Yüksek çoğalma potansiyeline sahip bireylerden olu-
• Belirli bir zaman diliminde bir popülasyona ait toplam şan popülasyonun birey sayısı başlangıçta geometrik
birey sayısıdır. olarak artar. Taşıma kapasitesine ulaşınca çevresel
• Popülasyon büyüklüğünü belirleyen doğum, ölüm, içe sınırlamalar nedeniyle büyüklüğünde inişli çıkışlı dal-
göç ve dışa göçtür. B galanmalar görülür.
A
Popülasyonun Doğumlar Ölümler Ş • Genç bireyler fazladır ve denge evresi yoktur.
büyüklüğündeki = + – + V
U
değişme İçe göçler Dış göçler R
U
2. Popülasyon yoğunluğu
A B
Y Birim alan ya da hacimdeki birey sayısıdır.
A > B ise popülasyon büyür, gelişir. A
A = B popülasyon dengededir. Y
I
A < B ise popülasyon küçülür.
N
L
• Popülasyondaki bireylerin üreme ve yaşama şansını sınır- A Örnek:
R
layan çevresel faktörlerin tamamına çevre direnci denir. Bir popülasyonda birim alan ya da hacimde bulunan
I
• Bir habitatın bozulma olmaksızın ihtiyaçlarını karşıla- birey sayısına popülasyon yoğunluğu denir.
yabildiği maksimum birey sayısına taşıma kapasitesi
denir. Bir popülasyonun yoğunluğunu etkileyen,
• Popülasyon büyüklüğünün zamana göre değişiminin I. iç göçler,
grafikler hâlinde gösterilmesi ile büyüme eğrileri oluşur. II. besin artışı,
III. yaşam alanının genişlemesi
S Tipi Büyüme Eğrisi
faktörlerinden hangileri popülasyonundaki birey
Adaptasyon yeteneği yüksek popülasyonlarda görülür. sayısının artışına neden olabilir?
S tipi eğrilerde 4 evre bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Birey sayısı
Çözüm:
Popülasyonun birey sayısının artması için içe göçlerin
☞
Düşük çevre direncine

ya da doğum oranının artması gerekir. Besin artışı ve
yaşam alanlarının artışı çevre direncinin azalmasına
☞
bağlı olarak birey Taşıma kapasitesine ulaşan

sayısı hızla artar. popülasyon, dengeye ulaşır.
dolayısıyla doğum oranının artmasına neden olur
Artan çevre direncine bağlı
☞
olarak birey sayısındaki artış

Cevap: E
hızı azalır.
Zaman
0 1 2 3 4
113
EKOLOJİ
3. Popülasyon Dağılımı
• Belirli bir coğrafi alanda bulunan bireylerin yerleşme

– Kara ekosistemlerinde baskın tür genellikle
biçimidir. bitkilerdir.
• Bireylerin içgüdüleri ve fiziksel etkenler popülasyon
– Su ekosistemlerinde baskın tür yoktur.
dağılımını belirler.
2. Kilit taşı türler
• Baskın türlerin aksine sayıca değil de ekolojik görevi
bakımından komüniteyi kuvvetli olarak etkileyen türle-
re kilit taşı tür denir.
Kelp Deniz Su samuru Katil

Yosunu Kestanesi (kilit taşı) Balina
4. Popülasyonda Yaş Dağılımı

• Bu besin zincirinde su samurlarının sayıları aşırı aza-
• Popülasyondaki bireyler üreme öncesi (genç), üreme dö- lırsa, katil balina sayısı da hızlı bir şekilde azalır.
nemi (ergin) ve üreme sonrası (yaşlı) olarak üçe ayrılır. • Böyle bir durumda, deniz kestanesinin birey sayısı aşı-
• Popülasyonun büyüklüğünü doğrudan etkileyen üre- rı artacağından kelp yosunları da hızlı bir şekilde azalır.
• Bunun sonucunda, ekosistemde bulunan canlıların
me dönemi (15-45) bireylerdir.
hemen hemen hepsi bu durumdan zarar görür.
• Üç farklı yaş piramidi bulunur.
B
A 3. Süksesyon
Erkek Dişi Erkek Dişi Erkek Dişi
Ş • Çevre şartlarının etkisiyle baskın türün yerini başka bir
V
U türün almasına süksesyon denir.
R • Süksesyonlar, komünitelerdeki türlerin kararlı bir hâl
U
almasına kadar devam eder. Bir süre sonra komüni-
Y te, kararlı bir hâl alır ve değişmeden devam etmeye
A
Y başlar. Bu şekilde komünitenin kararlı bir hâlde devam
Hızlı büyüme Sıfır büyüme (durağan) Negatif büyüme (azalan) I etmesine ise klimaks adı verilir.
N
Yaş grubu 0-14 Yaş grubu 15-44 Yaş grubu 45-95+
L
• Süksesyon primer ve sekonder olarak iki çeşittir.
A
R
I
4. Rekabet
Popülasyon Büyüklüğünü Kontrol Eden Faktörler • Ekolojik nişleri çakışan iki ya da daha fazla canlının
Popülasyon büyüklüğünü rekabet, doğal afet, hastalıklar yaşamları için gerekli olan kaynak için mücadele etme-
ve iklim belirler. Yani dış kuvvetler belirler. sidir.
Ayrıca popülasyon büyüklüğünü iç kuvvetler de belirler. • Rekabet aynı türün bireyleri arasında ise tür içi, farklı
Yani göç ve doğum kontrolü ile popülasyon büyüklüğü türlerin bireyleri arasında ise türler arası rekabet adı-
nı alır.
kontrol edilir.
• Tür içi rekabet su, besin, eş bulma, liderlik ve alan için
olabilir. Türler arası rekabet genellikle besin kaynağı
B. KOMÜNİTE EKOLOJİSİ içindir.
• Belli bir çevrede birbiriyle etkileşim halinde bulunan
Birey sayısı Birey sayısı
popülasyonlardan oluşan topluluğa komünite denir.
90 P. aurelia 90
• Komünitelerin yapısı ve büyüklüğü komüniteyi oluştu- P. aurelia
60 60
ran canlı türlerine ve çevre şartlarına bağlıdır.
30 P. caudatum 30 P. caudatum
0 10 0 10
1. Baskın Türler Günler Günler
Kültürde tek başına Karışık kültürde

• Komünite içerisinde sayıca ya da işlev bakımından
göze çarpan türlere baskın tür denir.
114
EKOLOJİ
5. Av-Avcı İlişkisi c. Kommensalizm (+, 0)

• Bir komünitedeki iki popülasyondan birinin diğerini yi- • Birlikte yaşayan canlılardan birinin yarar görmesi diğe-
yerek beslenmesine avlanma denir. rinin ise bu birlikten etkilenmemesidir.
• Besin olan canlıya av, avla beslenen canlıya ise avcı - Köpek balıkları ile echeneis balıkları
denir. - Midye ile midye kabuğu üzerindeki Bryozoa
• İki hayvan arasındaki av-avcı ilişkisine predatörlük,
hayvan ve bitki arasındaki av-avcı ilişkisine herbivor- ZARARLI BİRLİKLER
luk denir. a. Parazitlik (+, –)
• Birlikte yaşayan canlılardan birinin yarar görmesi diğe-
Tavşan
140 Vaşak rinin ise bu birliktelikten zarar görmesidir.
120 • Bu ilişkiden yarar sağlayan canlı parazittir (asalak), za-
100
rar gören ise konak canlıdır.
• Hayvansal ve bitkisel parazitlik olarak 2 çeşittir.
Birey sayısı
80
60 Bitkisel Parazitlik
40 Yarı Parazitlik
20 • Kökleri yoktur.
0 • Kloroplastları vardır, fotosentez yaparlar.
1845 1855 1865 1875 1885 1895 1905 1915 1925 1935
• Su ve mineralleri konak bitkinin odun borularından
Yıl
emeçleri ile alır.
CANLILAR ARASINDAKİ EKOLOJİK ETKİLEŞİMLER • Ökse otu yarı parazit bir bitkidir.
• İki ya da daha fazla canlının birlikte yaşamasına simbi- B Tam Parazitlik

yotik yaşam denir. A • Kökleri yoktur.
Ş
• Simbiyotik ilişkide genellikle daha büyük olan organiz- V • Kloroplastları yoktur, fotosentez yapamazlar.
maya konakçı, daha küçük olana ise simbiyont denir. U • Organik besinleri konak bitkinin soymuk borularından,
R
• Simbiyotik yaşamda yararlı ve zararlı iki tip birliktelik U suyu ise odun borularından emeçleri ile alırlar.
bulunur. • Cin saçı, canavar otu, verem otu, küsküt otu tam para-
Y
• Yararlı birlikler mutualizm, kommensalizm ve protoko- A
zit bitki örnekleridir.
Y
opeasyondur.
I
• Zararlı brlikler parazitlik ve amensalizmdir. N
L Parazit bitkiler tohumlu bitkiler grubuna girer.
YARARLI BİRLİKLER A
R
Hayvansal Parazitlik
a. Mutualizm (+, +) I
Endoparazitlik (iç parazit)
• Birlikte yaşayan iki canlının karşılıklı olarak fayda sağ-
• Konağın içinde yaşar.
lamasıdır.
• Sindirim sistemi gelişmemiştir.
• Canlılar birbirinden ayrıldığında zarar görürler.
• Üreme sistemi çok iyi gelişmiştir.
- Liken birliği: Alg ve mantarların oluşturduğu birlik-
• Tenya, kıl kurdu ve bağırsak solucanı örnekleridir.
telik
- İnsanlar ile insanların kalın bağırsağında B ve K Ektoparazitlik (dış parazit)
vitamini üreten bakteriler. • Konağın dışında yaşar.
- Otçul hayvanlar ile bu hayvanların sindirim kana- • Sindirim sistemi gelişmiştir.
lında yaşayan selüloz sindirici bakteriler. • Üreme sistemi normaldir.
- Baklagiller ile onların kökünde yaşayan ve hava- • Duyu ve sinir sistemi gelişmiştir.
nın serbest azotunu tutarak bitkiye veren rhizobi- • Bit, pire, kene ve sivrisinek örnekleridir.
um bakterileri. b. Amensalizm (0 , – )
Birlikte yaşayan türlerden biri, bu birliktelikten zarar gö-
b. Protokooperasyon (+, +) (Gevşek Mutualizm)

rürken diğerinin etkilenmediği simbiyotik yaşam şekline
• Birliktelikteki iki canlı da yarar sağlar.
amensalizm denir.
• Canlılar birbirinden ayrıldığında normal yaşamlarına
devam ederler. Örneğin; ceviz ağacından salgılanan juglon adı verilen
- İnekler ile sırtındaki parazitleri temizleyen kuşlar bir madde, yağmurla toprağa iner ve ceviz ağacının
- Timsah ile dişindeki artıkları temizleyen kuşlar altında başka bitkilerin yaşamasına izin vermez. Ceviz
ağacı bu durumdan olumlu ya da olumsuz etkilenmez.
115
EKOLOJİ
Örnek: Örnek:
Ekosistemde bulunan beslenme ilişkilerine ait bazı Aşağıdaki grafik aynı ortamda beraber yaşayan x ve
örnekler aşağıda verilmiştir. y canlılarının sayılarındaki değişimi göstermektedir.
I. İnek ile ineğin sindirim kanalında yaşayarak selü-
lozu sindiren bakterilerin ilişkisi Birey Sayısı
y
II. Akasya ağacı ile akasya üzerinde yaşayarak su
ve mineral ihtiyacını bu bitkilerden karşılayan
x
ökse otu ilişkisi
III. Köpekbalığı ile bu balığın etrafında yaşayarak kö-
pek balığının artıkları ile beslenen küçük balıkların
Zaman
ilişkisi
IV. Aslan ile aslanın besin olarak tükettiği ceylanın Buna göre x ve y canlıları arasındaki simbiyotik
ilişkisi ilişki türü nedir?
Buna göre aşağıdaki graklerden hangisinin açık- A) Mutualizm B) Parazitlik

laması yukarıda verilmemiştir?
C) Ammensalizm D) Kommensalizm
A) Birey sayısı B) Birey sayısı
E) Av-Avcı ilişkisi
Çözüm:
Birlikte yaşayan x ve y canlılarından x canlısı birlik-
Zaman Zaman B telikten etkilenmezken y canlısı ise fayda sağlayarak
A birey sayısını artırmaktadır. Buna göre iki canlı ara-
C) Birey sayısı D) Birey sayısı Ş
sındaki birliktelik kommensalizmdir.
V
U
R Cevap: D
U
Y Örnek:
Zaman Zaman A
Y
I
Parazit bitkiler tam ve yarı parazit olarak iki grupta
E) Birey sayısı N incelenir.
L
A Buna göre aşağıda verlienlerden hangisi tam ve
R
I yarı parazit bitkiler için ortaktır?
A) Kloroplastlara sahip olma
Zaman
B) Konaktan organik madde alma
C) Selüloz çeper bulundurma
D) Toprağa bağlanabilme
Çözüm: E) Fotosentez yapabilme
I. örnekte bulunan iki canlı birlikteyken karşılıklı fayda
Çözüm:
sağlar. (E seçeneği)
Tam parazitler kloroplastları olmadığından fotosentez
II. örnekte parazit olan ökse otu fayda sağlarken ko-
yapamazlar. Üzerinde yaşadığı konaktan su, mineral
nak olan akasya zarar görür. (A seçeneği)
ve fotosentez ürünlerini alır. Yarı parazitler ise klorop-
III. örnekte köpek balığı birliktelikten olumlu ya da lastlara sahip olup fotosentez yaparlar. Konaktan sa-
olumsuz etkilenmezken küçük balıklar fayda sağlar. dece sıvı ve mineral alır. Her iki bitki grubu da bikilerin
(B seçeneği) diğer genel özelliklerine sahiptir.
IV. örnekte aslan ile ceylan arasında av-avcı ilişkisi Cevap: C

vardır. (D seçeneği)
C seçeneği rekabeti gösteren grafik olup örneklendi-

rilmesi yapılmamıştır.
Cevap: C
116
KOMÜNİTE VE POPÜLASYON EKOLOJİSİ 1
test
1. Aşağıdaki şekiller üç farklı popülasyona ait yaş dağılı- 3. Kapalı bir popülasyondaki canlı sayısında görülen de-
mını göstermektedir. ğişim aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Birey
Üreme Sayısı
sonrası
Üreme
dönemi
Üreme
öncesi Zaman
0 t1 t2 t3 t4
I. II. III.
Popülasyon Popülasyon Popülasyon Buna göre bu popülasyonla ilgili
I. 0-t1 aralığında dışa göç olmuştur.
Buna göre bu popülasyonlarla ilgili aşağıdaki ifa-
II. t1-t2 aralığında birey sayısı değişmemiştir.
delerden hangisine varılamaz?
III. t2-t3 aralığında dışardan göç almıştır.
A) I. popülasyonda yaşlı birey sayısı fazladır.
IV. t3-t4 aralığında doğum ölüme eşittir.
B) II. popülasyonun büyüme hızı diğerlerinden fazla-
dır. ifadelerinden hangileri söylenebilir?
C) III. popülasyon dengededir. A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II. popülasyonun büyüklüğü I. popülasyondan faz- D) II ve IV E) I, II, III ve IV
ladır.
E) Üreme hızı en az olan I. popülasyondur. B
A
Ş
V 4. Bir ekosistemde bulunan bazı canlı gruplarının yo-
U
R ğunluklarında görülen değişiklikler aşağıdaki tabloda
U verilmiştir.
Y 1. durum 2. durum
A
2. Baskın türlerin yangın, sel gibi doğal afetler sonucu Y K 27 33
yer değiştirmesine süksesyon denir. Şekildeki grafik I
L 42 29
N
ise komünitede meydana gelen bazı süksesyon olay- L M 20 12
larını göstermektedir. A
R
I Buna göre K, L ve M popülasyonları ile ilgili aşa-
Birey ğıdaki ifadelerden hangisinin doğruluğu kesindir?
Sayısı
L A) K popülasyonunda doğum artmıştır.
5000
M B) L popülasyonunda çevre direnci azalmıştır.
4000
K C) K popülasyonunda çevre direnci artmıştır.
3000
2000 D) M popülasyonunun birey sayısı L'den fazladır.
1000 E) L deki ölüm oranı K'dan fazladır.
Zaman
1 2 3 4 5 6 7 8 (Ay)
Grakteki verilere göre

5. Komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton denir.
I. Komüniteye ilk yerleşen K türüdür.
Buna göre ekotonlarla ilgili aşağıdakilerden han-
II. 4. ayda baskın tür L türüdür. gisi yanlıştır?
III. 6. ayda ortamda K ve L türlerine ait birey bulun- A) Türler arası rekabet fazladır.
maz.
B) Bir türe ait birey sayısı azdır.
ifadelerinden hangileri söylenebilir?
C) İklim çeşitliliği fazladır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Madde döngüsü yavaştır.
D) I ve III E) I, II ve III E) Besin zinciri uzundur.
117
1 KOMÜNİTE VE POPÜLASYON EKOLOJİSİ
test
6. Aşağıdaki şekillerde verilen iki grafik K canlısının iki 9. Şekilde verilen grafik iki farklı türe ait bireyde meyda-
farklı bireyle beraberken sayısında meydana gelen na gelen birey sayısındaki değişimi göstermektedir.
değişimleri göstermektedir.
Birey
Sayısı
Birey Birey L
K K
Sayısı Sayısı
Y K
Zaman
X
K ve L canlıları arasında gösterilen yaşam şekline
Buna göre K, X ve Y canlıları ile ilgili I. parazit ve üzerinde yaşadığı konak,
I. K ve X canlılarının arasında rekabet vardır. II. otçul hayvanlar ile selüloz sindirici bakteriler,
II. K ve Y arasında mutualist ilişki vardır. III. köpek balığı ile bu balıkların artıkları ile beslenen
vantuzlu balıklar
III. K canlısı her iki birliktelikten de zarar görmektedir.
arasındaki yaşam şekillerinden hangileri örnek
olarak verilebilir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
7. Aşağıdaki grafik bir ekosistemdeki vaşak popülasyo-

nunun birey sayısı - zaman grafiğine aittir. B
A 10. Bazı canlılar arasındaki ilişki örnekleri
Birey sayısı Ş
V I. akasya ağacı ile bu ağaç üzerinde yaşayan ve fo-
U tosentez yapabilen ökse otu,
R
U II. insanlar ile insanların sindirim kanalında yaşayıp
B ve K vitamini üreten bakteriler,
Y
A III. köpek balığı ile köpek balığının artıkları ile besle-
Y
I nen echeneis balıkları
Zaman
0 t1 t2 t3 t4 N
L olduğuna göre bu örneklerin verildiği simbiyotik
Buna göre A yaşam şekli aşağıdakilerden hangisinde doğru
R
I. 0 - t1 aralığında büyüme hızı en fazladır. I
olarak verilmiştir?
II. Popülasyon maksimum birey sayısına t1 - t2 aralı- I II III

ğının sonunda ulaşmıştır.
A) Mutualizm Kommensalizm Parazitlik
III. Çevre direncinin en fazla olduğu zaman aralığı
t3 - t4 aralığıdır. B) Parazitlik Kommensalizm Mutualizm
C) Mutualizm Parazitlik Kommensalizm
D) Parazitlik Mutualizm Kommensalizm
E) Kommensalizim Mutualizm Parazitlik
11. Holozoik beslenme şekline sahip canlılar ile ilgili

8. Hızla büyümekte olan bir memeli hayvan popülas- I. İnorganik maddeleri ortamdan hazır alırlar.
yonu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru-
II. Hücre dışı sindirim yaparlar.
dur?
III. Otobur olanlarının sindirim kanalı etobur olanlara
A) Çevre direnci azalır.
göre daha uzundur.
B) Yaşlı birey sayısı fazladır.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
C) Dışa göç içe göçten fazladır.
D) Popülasyon yoğunluğu artar. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
E) Besin miktarı yetersizdir. D) II ve III E) I, II ve III
1.D 2.E 3.D 4.C 5.D 6.B 7.D 8.D 9.B 10.D 11.E
118
KOMÜNİTE VE POPÜLASYON EKOLOJİSİ 2
test
1. I. Kromozom sayısı 4. Aşağıda verilen hayvansal parazitlerden hangisi
II. Üreme şekli diğerlerinden farklı beslenir?
III. Gen Dizilimi A) Bit B) Kene C) Pire
IV. Beslenme şekli D) Tenya E) Tahta kurusu
Özelliklerinden hangileri bir popülasyonu oluştu-
ran sağlıklı bireylerde aynı değildir?
A) Yalnız III B) I ve II C) III ve IV

2. Bir fare popülasyonuna hergün aynı miktarda besin 5. Hem yarı parazit hem de tam parazit bitkiler;
verilerek, kısıtlı besinin popülasyonun büyümesindeki I. organik besin,
etkisi incelenmiştir.
II. mineral,
Buna göre,
III. su
I. Fare sayısı artar.
maddelerinden hangilerini konağından karşılar?
II. Popülasyonda dışa göç yaşanır.
III. Besin sıkıntısı yaşanır.
IV. Popülasyonun büyümesi dengelenir.
B
olaylarının meydana geliş sırası, aşağıdakilerden A
Ş
hangisinde verilmiştir? V
U
A) I - II - III - IV B) II - I - III - IV C) I - III - II - IV R
U
D) II - III - IV - I E) III - II - I - IV
Y
A
Y
I
N
L
6. Fiziksel ve kimyasal özellikleri benzer olmasına rağ-
3. Gelişme
A
R men biri kirli diğeri ise temiz olan iki nehirdeki K, L,
I
M ve N türlerine ait birey sayıları aşağıdaki grafikte
X verilmiştir.
Birey Sayısı
Y
Zaman
Beraber Ayrı
iken iken
Yukarıdaki grafikte X ve Y canlılarının beraber ve ayrı
durumlardaki gelişimleri gösterilmiştir. Canlı
K L M N Türleri
Buna göre,
Kirli Temiz
I. X canlısı konak, Y canlısı parazittir.
II. X canlısı hayvansal ya da bitkisel parazittir. Buna göre K, L, M ve N türlerinin su kirliliğine
III. X canlısı bu birliktelikten zarar, Y canlısı yarar gör- karşı toleranslarının azdan çoğa doğru sıralaması
mektedir. nasıl olmalıdır?
ifadelerin hangileri söylenemez? A) L-K-M-N B) K-M-N-L C) L-M-N-K
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) M-N-L-K E) M-N-K-L
119
2 KOMÜNİTE VE POPÜLASYON EKOLOJİSİ
test
7. Komünitelerde görülen av-avcı ilişkisi ile ilgili, 10. İki canlı arasında görülen av-avcı ilişkisine
I. Tüketiciler arasında görülür. (predatörlük) ait birey sayısını gösteren grak
II. Genellikle av otçul, avcı ise etçil beslenir. aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
III. Bu ilişki ile popülasyonların birey sayıları aşırı art-
mamış olur. A) Birey sayısı B) Birey sayısı
Zaman Zaman
C) Birey sayısı D) Birey sayısı
Zaman Zaman
E) Birey sayısı
8. Canlılar arasında rekabete neden olan faktörler-

den hangisi farklı türün bireyleri arasında rekabe- B
A Zaman
te neden olmaz?
Ş
A) Işık B) Kuraklık V
U
R
C) Yaşama alanı D) Besin sıkıntısı U
E) Çiftleşme ve eş seçimi Y
A
Y
I 11. Tam parazit bitkilerde aşağıda verilen organeller-
N den hangisi bulunmamaktadır?
L
A A) Mitokondri B) Kloroplast
R
I C) Golgi D) Ribozom
E) Endoplazmik retikulum
9. • Otçul memeliler ile onların sindirim kanalında ya-

şayan selülozu sindiren bakteriler
• Timsah ile timsahın dişlerini temizleyen kuşlar
• Köpek balıklarının artıkları ile beslenen küçük ba- 12. Canavar otu bitkisi bir ağacın soymuk borusuna
lıklar emeçlerini uzatıp organik besin ihtiyacını bu ağaçtan
• Kuduz virüsünün beyin hücrelerinde çoğalması emerek karşılar.
Buna göre canavar otu bitkisinin beslenme şekli
Aşağıda verilen beslenme şekillerinden hangisi-

aşağıdakilerden hangisidir?
nin örneğine yukarıda değinilmemiştir?
A) Yarı parazitlik B) Kommensalizm
A) Kommensalizm B) Parazitizm
C) Saprofitlik D) Endoporazitlik
C) Saprofitlik D) Mutualizm
E) Tam parazitlik
E) Protokoperasyon
1.A 2.C 3.A 4.D 5.E 6.D 7.E 8.E 9.C 10.C 11.B 12.E
120
EKOLOJİ
Bölüm 3 : GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI

A. HAVA KİRLİLİĞİ
• Doğal ve insani faaliyetlerden kaynaklanan kirleticilerin
etkisi ile havanın doğal bileşiminin bozularak canlıları
olumsuz etkilemesidir.
• Atmosferdeki bazı gazların güneş ışığını tutarak yer-
yüzünün ısınmasına neden olmasına küresel ısınma
denir.
• Küresel ısınma su buharı, CO2, metan(CH4), ozon ve
azot oksitlerin sera etkisi oluşturmalarından kaynaklanır.
• Atmosferdeki SO2 ve NO2 su buharı ile birleşerek nitrik
asiti (HNO3) oluşturur. Bu asitlerin su damlacıklarıyla
birleşmeleri sonucu asit yağmurları oluşur.
(pH = 3-5,5) Normalde yağmur suyunun pH’ı 5,5 - 5,6'dır. Ötrofikasyon sonucu dip sularda çözünmüş O2
Bunun nedeni CO2 ve H2O’nun birleşmesiyle oluşan tüketilir ve kükürt içeren proteinlerin ayrıştırılması
karbonik asittir. (H2CO3) sonucu H2S gazı üretilir ve kokuşma olur bu olaya
pütrifikasyon denir.
Hava kirliliğinin nedenleri, volkanik faaliyetler, toz fırtına-
ları ve fosil yakıt kullanımıdır.
C. TOPRAK KİRLİLİĞİ
Hava kirleticileri; kükürt dioksit, azot oksitler, karbon diok- B
A
• Toprak kirliliğinin nedenleri;
sit, karbon monoksit, kloroflorokarbon (CFC), metaller ve
Ş – zirai ilaçlar
tozlardır. V
U – aşırı gübreleme
Karbon ayak izi; bir bireyin ulaşım, ısınma, elektrik tüketimi R
U – madencilik
ya da satın aldığı ürünlerde atmosfere yaydığı farz edilen
CO2 miktarını ifade eder. Y – endüstriyel ve evsel artıklar
A
Y – orman ve yeşil alanların tahrip edilmesi
Karbon ayak izini küçültmek için: I
N • Verimli üst toprak katmanının akarsu, rüzgar ve yağış
• Alternatif enerji kaynakları kullanılmalı
L gibi etkilerle aşınmasına ve yer değiştirmesine eroz-
• Fosil yakıt kullanımı azaltılmalı A
R yon denir.
• Tasarruflu ampul kullanılmalı I
• Aşırı tüketimden kaçınılmalı
B. SU KİRLİLİĞİ
• Suyun doğal yapısının canlıları olumsuz etkileyecek
şekilde değişmesidir.
• Su kirliliğinin nedenleri;
– sanayi kuruluşları
– enerji üretim santralleri
– tarımsal faaliyetler
– evsel atıklar
– kanalizasyonlar
Ötrofikasyon: Azot ve fosforlu atıkların sularda artması bazı
bitki ve alglerin kontrolsüz biçimde çoğalmasına neden • Erozyon sonucu ;

olur. Su yüzeyi algler ile kaplanarak yeşil renk alır. Suyun – Tarım alanları azalır.
tabanı ışık almadığından su dibindeki bitkiler ölür. Bitkilerin – Mera alanları azalır.
ölmesi sudaki oksijen azalmasına ve dolayısıyla diğer can-
– Köyden kente göç artar.
lıların ölmesine neden olur. Bu olaya ötrofikasyon denir.
– Barajların ömrü kısalır.
121
EKOLOJİ
D. RADYOAKTİF KİRLİLİK Ekolojik Ayak İzi
• Tüketilen tüm doğal kaynakların tekrar üretilmesi için

gereken toprak ve su alanını ifade eder. Yaşanabilir
DİKKAT
dünya için ekolojik ayak izinin küçük olması gerekir.
Biyolojik Çeşitlilik
• Yeryüzünde yaşayan birbirinden farklı bütün türler bi-
RADYO
AKTİVİT yolojik çeşitliliği oluşturur.
E
• Biyolojik çeşitliliğin azalması gelecekte insanların has-
talıklara yakalanmasına, ve kuraklığa dayanıksız gıda
kaynaklarının oluşumuna neden olur.
• Türkiye biyolojik çeşitlilik açısından Avrupa’da 9. sıra-
da yer alır.
Nedenleri;
• Doğal kaynaklar (güneş, radyoaktif kayaçlar ve sular)
• Ozon tabakasının incelmesi
• Nükleer santraller
• Yüksek gerilim hatları
B
• Cep telefonları ve bilgisayarlar A
Ş
V
U
E. BESİN KİRLİLİĞİ R
U
• Besin kirliliği üç şekilde gerçekleşir.
• Türkiye’de biyolojik çeşitliliğin nedenleri
– Fiziksel kirlenme Y
A – Yaşam ortamlarının çeşitliliği
– Kimyasal kirlenme Y – Bölgeler arasındaki iklim farklılığı
I
– Biyolojik kirlenme – Bölgeler arasındaki yükselti ve jeolojik farklılık
N
• Besin kirleticilerinin (DDT, PCB gibi) besin zincirinin L • Sadece belli bölgede yaşayan ya da yetişen yani
A
ilk halkalarında düşük birbirini izleyen halkalarda artan R o bölgeye özgü olan canlı türüne endemik tür denir.
yoğunlukta bulunmasına biyolojik birikim denir. I Türkiye’de bulunan 9000 bitki türünden 3000’i ende-
miktir.
• Türkiye’deki bazı endemik türler:
F. SES KİRLİLİĞİ
• Nedenleri; – Sığla ağacı
– Aşırı kentleşme – Van gölündeki inci kefali
– Demiryolları – Kelaynak
– Trafik – Fırat kaplumbağası
– Hava alanları – Akdeniz foku
– Fabrikalar – Çoruh engereği
– Dik kuyruk (Burdur)
– Orkide
• Sonuçları;
– Geçici işitme kaybı
– Kalıcı işitme kaybı

– Dolaşım bozuklukları
– Konsantrasyon eksiklileri
– Solunum bozuklukları
– Uyku ve davranış bozukluğu Van kedisi Sivas kangalı Ankara keçisi
122
GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI 1
test
1. Asit yağmurlarıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden han- 4. Aşağıdaki durumlardan hangisi çevre kirliliğinin
gisi yanlıştır? önlenebilmesi için alınabilecek tedbirlerden biri
A) Ortamın pH'ını düşürür. olamaz?
B) Oluşumunun temel nedeni atmosferdeki kükürt A) Fabrika bacalarına filtre takılması
oksit ve azot oksitlerdir. B) Radyoaktif madde kullanımının denetim altına
C) Fosil yakıtlar asit yağmurlarının oluşumunda etkili alınması
olur. C) Evsel atıkların toprağa zarar vermeyecek şekilde
D) Toprak ve su kirliliğine neden olur. toplanması
E) Yeryüzünün sadece belli bir bölgesinde gözlenir. D) Fosil yakıtların kullanımının yaygınlaştırılması
E) Tarım zararları ile mücadelede biyolojik yöntemle-
rin kullanılması
5. Asitli bileşiklerin yağış şeklinde yeryüzüne düşmesine

2. I. Biyolojik çeşitliliğin artması B
asit yağmurları denir.
A
II. Buzulların erimesi Ş
V Buna göre asit yağmurlarının oluşumunda aşağı-
III. Besin kaynaklarının azalması U dakilerden hangisinin bir rolü yoktur?
R
Yukarıda verilenlerden hangileri küresel ısınma U A) Petrokimya fabrikaları
sonucunda görülmez?
Y B) Demir-çelik fabrikaları
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III A
C) Egzoz gazları
Y
D) II ve III E) I, II ve III I D) Hidroelektrik santralleri
N
L E) Enerji üretim santralleri
A
R
I
6. Bir kişi ya da topluluğun kaynaklarının üretilmesi ve

oluşan atık maddelerinin giderilmesi için gerekli top-
rak alanına ekolojik ayak izi denir.
3. Doğal olarak oluşan ve biyolojik olarak zararsız hâle
gelebilen kirlenme geçici kirlenmedir. Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış-
tır?
Buna göre, ekosistemlerde biriken;
A) Geri dönüşüm ayak izinin küçültülmesinde olumlu
I. hayvanların boşaltım atıkları,
etkiye sahiptir.
II. canlıların cesetleri,

B) Gelişmiş ülkelerin ekolojik ayak izi yüksektir.
III. radyoaktif serpintiler
C) Besin tüketimi ekolojik ayak izini küçültür.
etkenlerin hangileri geçici kirliliğe neden olabilir? D) Bir bireyin zamanla ekolojik ayak izi artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Ekolojik ayak izinin artışı sürdürülebilirliği olumsuz
etkiler.
123
1 GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI
test
7. I. Su ekosisteminde çeşitliliğin artması 10. Aşağıdakilerden hangisinin ekosistemlerin denge
II. Sularda oksijen oranının azalması de kalarak biyoceşitliliğin korunmasına olumlu
III. Tüketicilerin yok olması katkısı vardır?
A) Yaşam alanlarına kolay çoğalabilen işgalci türlerin
Durumlarından hangileri "alg patlaması" da denilen yönlendirilmesi
ötrokasyon olayının bir sonucu olarak gerçekle-
B) Doğal kaynakların aşırı tüketimi
şir?
C) Tabiat parklarının oluşturularak koruma altına
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II alınması
D) II ve III E) I, II ve III D) Zararlı organizmaların ilaçlarla yok edilmesi
E) Habitatların parçalanması
11. Su, hava ve toprak gibi doğal ortamların normal bile-

şenlerinin bozulmasına çevre kirliliği denir.
Buna göre,
I. ozon tabakasının incelmesi,
8. Tür kayıplarının azaltılarak biyoçeşitliliğin korun- B
masında;
A II. bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkması,
Ş
I. avlanma yasağının kaldırılması, V III. sera etkisi,
U
II. zirai ilaç kullanımının azaltılması, R IV. ötrofikasyon
U
III. tarım zararlıları ile biyolojik mücadele yapılması durumlarından hangilerinin ortaya çıkması hava
Y kirliliğinin bir sonucudur?
durumlarından hangileri etkilidir? A
Y
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III I
N D) II ve IV E) III ve IV
D) II ve III E) I, II ve III L
A
R
I
12. Doğal kaynakların ekosistem dengeleri gözetilerek

kullanılması ve ekosistem üretkenliklerinin süreklilik
kazanmasına sürdürülebilirlik denir.
Buna göre;
9. Orman yangınları; I. insanların geri dönüşüm yerine doğal kaynaklara
I. evsel atıklar, yönlendirilmesi,
II. erozyon, II. nesli tükenmekte olan türlerin koruma altına alın-
III. yıldırım çarpması ması,
etkenlerinden hangilerinin sonucu ortaya çıkmak- III. hızlı kentleşme

tadır? etkinliklerinden hangileri sürdürülebilirliğin sağ-
lanmasında olumlu etkiye neden olur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
1.E 2.A 3.C 4.D 5.D 6.C 7.D 8.D 9.C 10.C 11.C 12.B
124
VII. ünİte İNSAN FİZYOLOJİSİ
Bölüm 1 : SİNİR SİSTEMİ Motor Nöron (Götürücü nöron)

1. SİNİR HÜCRESİ • Merkezden gelen cevabı tepki organına (kas ya da
bez) iletir.
• Bir sinir hücresine nöron denir.
• Motor nöronları zarar gören bir kişi uyarıyı alır, mer-
Hücre Akson ucu keze iletir, merkezde cevap oluşur. Ancak ilgili tepki
gövdesi Akson organına iletilemez. Örnek botoks verilebilir.
Dendrit Çekirdek Miyelin kılıf Uyarı Duyu organı Duyu Ara Motor Tepki organı
(Reseptör nöron nöron nöron (Efektör
organ) organ)
• Sinir hücresinin zarına nörolemma, sitoplazmasına nö-
roplazma denir.
3. SİNİR HÜCRELERİNDE İMPULS OLUŞUMU VE
İLETİMİ
Hücre Gövdesi
Uyartı (İmpuls)
• Çekirdek ve organeller bulunur.
Uyarıların sinir hücresinde oluşturduğu elektriksel ve kim-
• Bazı sinir hücrelerinde birden fazla çekirdek bulunabilir. yasal değişime denir.
• Granüllü endoplazmik retikulumun bulunduğu, mikros-
kopta koyu renkli görünen nissl cisimcikleri bulunur. Eşik Şiddeti
• Gelişmiş sinir hücreleri yenilenebilme özelliklerini kay- Sinir hücresinde bir impuls oluşturulabilmesi için gereken
betmişlerdir. B en düşük uyarı şiddetidir.
A
Dendrit Ş
V Ya Hep Ya Hiç Prensibi
• Hücre gövdesinden çıkan kısa uzantılardır. U
Eşik değer altındaki uyarılara bir nöronun cevap vermeme-
• Görevi uyarıları alıp hücre gövdesine iletmektir. R
U si, eşik değer ve üzerindeki uyarılara ise aynı şiddette tepki
Akson vermesidir.
Y
• Hücre gövdesinden çıkan uzun ve tek olan uzantıdır. A
• Aksonun görevi hücre gövdesinden gelen uyarıyı baş- Y
I
ka bir sinir hücresi, kas ya da beze iletmektedir. N Uyarılan sinir hücresi sayısı
L
Uyarıların şiddeti
• Aksonun üzerinde schwan hücrelerinin özelleşmesi so- Süresi ve iletilen impuls sayısını ar-
A
nucu miyelin kılıf oluşur. Miyelin kılıf, iletimi hızlandırır. R Frekansı (sıklık) tırır. Fakat iletilme hızında bir
I
• Miyelin kılıfın atlama yaptığı bölgelerdeki boşluklara değişikliğe yol açmaz.
ranvier boğum denir.
• Schwann hücreleri: Bir nöroglia hücresidir. Nöroglia-
AKSONDA İMPULS İLETİMİ
lar nöronlara desteklik sağlar. Onlara besin ve oksijen
a) Polarizasyon
sağlar; schwann ise miyelin kılıfı oluşturur.
• Dinlenme hâlinde hücre içinin negatif (–) hücre dışının
(+) yüklü olma durumudur.
2. NÖRON ÇEŞİTLERİ • Hücre dışında Na+ fazla K+ az, hücre içinde ise K+
fazla Na+ az bulunur.
Duyu Nöronu (Getirici nöron)
• Reseptörlerden aldığı uyarıyı merkezi sinir sistemine
iletir. Hücre içinin negatif olmasının sebebi anyon
• Duyu nöronu zarar gören kişi acıyı hissedemez. Buna (aminoasitler, sülfat, fosfat ve Cl– gibi iyonlar) derişi-
örnek lokal anestezidir. min fazla olmasıdır.
Ara Nöron (Bağlantılı nöron) Hücre dışı [Na+]

• Merkezi sinir sisteminde yer alır. + + + + + + + + + + +
• Gelen uyarı değerlendirir. – – – – – – – – – – –
• Oluşan cevabı motor nörona iletir. [K+] Cl–
• Ara nöronu zarar gören kişi uyarıyı alır. Ama merkezde Anyonlar
Hücre içi
cevap oluşmaz. Örnek felç durumudur. – – – – – – – – – – –
+ + + + + + + + + + +
125
İNSAN FİZYOLOJİSİ
• Hücre zarında bulunan sodyum-potasyum pompası 4. SİNAPSLARDA İMPULS İLETİMİ

bu iyonik farklılığın oluşumunda görev alır. Sodyum- Bir nöronun aksonu ile diğer nöronun dendrit veya hedef
potasyum pompası, aktif taşıma ile sodyumu hücre organı ile iletişim kurduğu yere sinaps denir.
dışına, potasyumu ise hücre içine pompalar.
b) Depolarizasyon
• Dinlenme halindeki bir nöronun uyarılmasıyla nöron-
daki kutuplaşma bozulur.
• Nöronun eşik değer veya üzerinde bir uyarı alması ile
hücre zarının sodyum iyonlarına karşı geçirgenliği ar-
tar. Na+ kapıları açılır. Hücre dışında fazla olan Na+
iyonları hızla içeri giriş yapar. Buna bağlı olarak hücre
içi (+), hücre dışı (–) yüklü hâle gelir.
• İmpuls sinaptik yumruya gelir.
• Na+ iyonları hücre içine kolaylaştırılmış difüzyon ile alı-
• Hücre içine difüzyonla Ca+2 iyonları girer. Ca+2 iyon-
nır. Bu yüzden enerji harcanmaz.
ları etkisiyle sinaptik keseciklerden sinaps boşluğuna
Na+ kapısı nörotransmitterler (dopamin, adrenalin, histamin, sero-
tonin gibi) ekzositozla salgılanır.
– – – – – – – – • Nörotransmitter maddeler diğer sinirin dendrit zarında
+ + + + + + + +
yer alan reseptörlere bağlanır.
Na+ Na+
• Dendrit zarından nöron içine Na+ iyonları geçişi olur ve
Na+ Na+ impuls bir nörondan diğerine iletilmiş olur.
+ + + + + + + + B • İletim gerçekleştikten sonra sinaptik boşluktaki nörot-
– – – – – – – – A ransmitter maddeler enzimler tarafından parçalanır
Ş
V veya tekrar hücre içine alınır.
c) Repolarizasyon U
R
• Nöronda depolarize durumdaki bölgelerin çok kısa sü-
U Akson ucuna gelen tüm impulslar diğer sinir
rede tekrar eski elektriksel yük durumuna dönmesidir.
hücresine geçemez, seçici dirençle karşılaşır. Böy-
• Hücre içi derişimi fazla olan K+ hızla hücre dışına çı- Y
A lece uyarı sadece ilgili nörona gider.
kar. K+ kapıları açılır. K+ iyonların hücre dışına çık- Y
masıyla beraber hücre dışı tekrar (+) hücre içi ise (–) I
N
yükle yüklenir. Bu şekilde hücre tekrar polarize hâle L
A Komşu hücrenin dendritine ulaşan impuls de-
geçer.
R vam ederse kolaylaştırıcı sinaps, iletilmeyip bir en-
• Bir süre sonra sodyum potasyum pompasının devreye I
gelle karşılaşırsa durdurucu sinapstan söz edilir. Bu
girmesiyle hücre içinde derişimi yüksek olan Na+ iyon-
oluşuma seçici direnç denir. Seçici direnç ile dokula-
ları hücre dışına K+ iyonları hücre içine alır. Bu şekilde
rın gereksiz uyarılması önlenmiş olur.
hücre tekrar polazire hale gelir. Bu sırada nöronda tü-
ketilen ATP artar.
5. SİNİR SİSTEMİNDE İLETİM HIZINI ETKİLEYEN
K+ kapısı FAKTÖRLER
Na+ kapısı açıldı • Miyelin kılıf varlığı ↑
kapandı
• Akson çapının artması ↑
+ + + + + + +
• Ranvier boğum sayısının azalması ↑
– – – – – – – – – • Sinaps sayısı artması ↓
K+
K+ Bir Nöronda Sinaps Bölgesinde
– – – – – – – – – İletim İletim
+ + + + + + + İmpuls hızı Daha hızlı Daha yavaş
Na+ kapısı İmpuls taşınma Elektro-kimyasal Kimyasal

K+ kapandı şekli
İmpuls taşınma Dendritten Aksonda dendrite
yönü aksona
Nörontronsmitter YOK VAR
kullanma
126
Sinir Sistemi • Bilinçli yapılan, öğrenilen her şeyin aktarıldığı merkez-

dir.
Merkezi Çevresel • Hafıza, zeka, yazma ve konuşma merkezidir.
Sinir Sistemi Sinir Sistemi
Ara beyin
Beyin Omurilik
Talamus: Koku hariç tüm duyuların geçtiği ve sınıflandı-
rıldığı yerdir. Uyku uyanıklığı düzenler. Uyku durumunda
Ön Orta Arka
Beyin Beyin Beyin çalışmaz.
Hipotalamus: Homeostasi merkezidir. Açlık, susuzluk,
Uç Ara Beyincik Omurilik Pons karbonhidrat ve yağ metabolizmasını düzenler. Hormonal
Beyin Beyin soğanı
kontrol sağlar. Hipofiz bezinin çalışmasını düzenler. Stres
Hipotalamus Talamus ve heyecanın kontrolünde rol alır. Günlük ritmin ayarlan-
masını sağlar.
1. BEYİN
Hipotalamus
b. Orta Beyin
Talamus • Kas tonusunu düzenler.
• İşitme ve görme ile ilgili refleksleri düzenler.
Ön Beyin c. Arka Beyin

Beyincik
Nasırlı cisim B • Hayat ağacıdır. (İçte ak, dışta boz madde bulunur.)
A
Ş • Denge merkezidir.
V
• İstemli kasların birbiriyle uyum içinde çalışmasını sağlar.
U
Hipofiz bezi R
U
Pons Beyincik Beyinciği zarar gören bir kuş kanatlarını uyum
Y
Omurilik A içinde çırpamadığından uçamaz.
Y
soğanı I
Omurilik N Pons (Varoli köprüsü)
L
A • Sadece memelilerde bulunur.
• Meningens adı verilen 3 katlı zarla çevrilidir. R • Beyincik yarım kürelerini birbirine bağlar.
I
• Sert zar: Kafatasının hemen altında bulunur. Mekanik
etkilerden ve darbeden korur. Omurilik Soğanı
• Örümceksi zar: Sert ile ince zar arasında bulunur. • Dış kısmı ak, iç kısmı boz maddeden oluşur.
• İnce Zar: En içte bulunur. Çok fazla sayıda kan damarı • Yutkunma, kusma, hapşırma çiğneme gibi hayatsal
içerdiğinden besin ve oksijen ihtiyacını karşılar. refleksleri kontrol eder.
• Örümceksi zar ile ince zar arasında beyin omurilik sıvısı • İç organların refleks merkezidir. (Yutma, kusma, çiğ-
BOS bulunur. Görevi; iyon derişiminin dengede kalma- neme vb.)
sı, besin-oksijen alışverişi ve beynin darbelerden korun- • Dolaşım, solunum gibi hayatsal olayların gerçekleş-
masını sağlamak. mesinde görev yapar. Bu nedenle hayat düğümü de
denir.
a. Ön beyin • Beyinden çıkan motor sinirler omurilikte çapraz yaparak
İnsan beyninin en büyük bölümüdür. vücuda dağılır.
Uç beyin:
• Sol ve sağ olmak üzere iki yarım küreden oluşur. Bu

yarım küreleri üsten nasırlı cisim, alttan beyin üçgeni Omurilik soğanı zarar gören bir kişi ölür.
birbirine bağlar.
• Yarım küreleri enine bölen yarığa rolando yarığı denir.
• Dışta nöron gövdelerinin olduğu boz, içte aksonların
Beyin sapı: Orta beyin, pons ve omurilik soğa-
bulunduğu ak madde bulunur.
nından oluşur.
• Beş duyunun değerlendirilmesini sağlar.
127
2. OMURİLİK a. Somatik Sinir Sistemi

• Omurganın içinde yer alır. • İstemli çalışan kaslara uyarı götürür.
• Omurilik de beyin gibi 3 katlı zar sistemi vardır. Beyin- • Miyelinli motor nöronlarından oluşur.
den farklı olarak içte boz dışta ak madde vardır. b. Otonom Sinir Sistemi
• Merkezi sinir sisteminden çıkan ve kalp kası, düz kas
Omuriliğin iki temel görevi vardır. gibi istemsiz çalışan kaslara uyarı götüren miyelinsiz
nöronlardır.
1. Uyarıları İletmek: Çevreden ve duyu organından gelen
uyarılar burada çapraz yaparak beyne ulaştırır. Örnek:
2. Refleksleri Kontrol Eder: İki çeşit refleks vardır. Bir aksonun farklı kısımlarının elektriksel yükleri aşa-
ğıda gösterilmiştir.
a. Kazanılmış refleksler: Doğumdan sonra, sürekli tekrar-
lanması sonucu oluşur. Örneğin; limon görünce ağzın su- +++ ––– +++
lanması. ––– +++ –––
b. Kalıtsal refleks: Doğuştan var olan reflekslerdir. Örneğin; ––– +++ –––
Emme, diz kapağı refleksi. +++ ––– +++
A B C
Arka (dorsal) kök
Ara nöron
√ İmpulsun izlediği yol
Duyu
nöronu Buna göre,
Reseptör
I. A bölgesi repolarize durumdadır.
B II. B bölgesinde hücre içindeki CI– miktarı artmıştır.

A
Motor nöron Ş
III. C bölgesinde aktif taşıma yapılmaktadır.
Ön (ventral) kök Tepki organı V IV. B bölgesi depolarize durumdadır.
U
R harendirilmiş olan akson bölgeler ile ilgili yukarı-
U
Refleks yayı: Uyartının refleks oluşması için izlediği yoldur. da verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Y
Dorsal Duyu Ara Ventral Motor Efektör
A A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
kök nöron nöron kök nöron Y
I D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
N
L Çözüm:
Diz kapağı refleksinde ara nöron bulunmaz. A
Bu tarz sorularda önce impulsun izlediği yola bakılır.
R
I Şekle göre A repolarize, B depolarize ve C polarize
durumdadır. C bölgesinde Na–K pompası çalıştığı
için aktif taşıma yapılır. B bölgesinin içi Na yüklendiği
hücre içi (+) dır. Bu yüzden CI– miktarı azalır.
Cevap: D
Örnek:
I. İmpuls hızının değişmesi

II. Enerji harcanması
III. Elektriksel yükün değişmesi
Bir sinir hücresinde impulslar iletilirken yukarıda-
ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ ki olaylardan hangileri gerçekleşir?
• Beyin ve omurilikten çıkıp vücuda dağılan sinirlerden
oluşur.
• Beyinden 12 çift sinir çıkar. Bu sinirlerden en önemlisi
10. sinir çifti yani vagustur. Bu sinir iç organlarına gider. Çözüm:
• Omurilikten 31 çift sinir çıkar. İmpuls taşınmasında nöronda elektriksel ve kimyasal
değişiklikler meydana gelir. Enerji harcanır. Ancak nö-
ronda impuls taşınma hızı sabittir.
Cevap: E
128
SİNİR SİSTEMİ 1
test
1. Bir reeks yayında impulsun izlediği yol hangi se- 4. Duyu organlarından çıkan nöronlarla ilgili
çenekte doğru verilmiştir? I. Tamamı uç beyinde değerlendirilir.
A) Motor Nöronu – Duyu Nöronu – Ara Nöron II. Tamamı talamusta düzenlenir.
B) Duyu Nöronu – Ara Nöron – Motor Nöron III. Tamamında impuls iletimi elektrokimyasaldır.
C) Ara Nöron – Duyu Nöronu – Motor Nöron
D) Duyu Nöronu – Motor Nöron – Ara Nöron
E) Motor Nöron – Ara Nöron – Duyu Nöronu
2. I. Öksürme
II. Hapşırma
III. Diz kapağı refleksi
IV. Yutma 5. Depolarize durumdaki bir sinir hücresinde
I. Nöronun dış kısmı pozitif yüklüdür.
Yukarıda verilen reeks olaylarından hangisini
omurilik soğanı kontrol eder? II. Eşik şiddetinde uyarı almıştır.
B
III. Na+-K+ pompası çalışmaktadır.
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV A
Ş
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV V
U
R A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
U
Y
A
Y
I
N
L
3. Aşağıda bir sinir hücresi şematize edilmiştir. A
R
I
a
Buna göre,
I. a, çekirdek ve organellerin bulunduğu hücre göv- 6. Sinapslarda bazı impulsların iletiminin engellenmesi-
desidir. ne bazılarının ise iletilmesine seçici direnç denir.
II. b, gövdeden çıkan kısa ve dallanmış dendritlerdir. Buna göre seçici direnç ile
III. c'nın üzerinde lipoproteinden oluşan miyelin kılıf I. Bir uyarının tüm vücuda dağılımı engellenir.
vardır.
II. Organların gereksiz uyarımı engellenir.

harendirilen kısımlar ile ilgili yukarıda verilen III. İmpuls alınan nöron sayısı arttırılır.
açıklamalardan hangileri doğrudur?
durumlarından hangileri sağlanmış olur?
129
1 SİNİR SİSTEMİ
test
7. Ön beyin uç ve ara beyin olarak iki kısımdan oluşur. 10. Beyin kabuğu zedelenen bir insan ile ilgili aşağı-
Ara beyin ise hipotalamus, epitalamus ve talamustan daki ifadelerden hangisi doğrudur?
oluşur. A) Sayıları ezberleyebilir.
İnsanlarda hipotalamus aşağıdaki etkinliklerden B) Acıyı hissedebilir.
hangisini gerçekleştirmez? C) Bir anısını hatırlayabilir.
A) Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını de- D) Düz bir çizgide yürüyebilir.
netler.
E) Şarkı söyleyebilir.
B) Vücuttaki su dengesini sağlar.
C) Vücut sıcaklığını düzenler.
D) Kanın pH'ını dengeler.
E) İşitme reflekslerini kontrol eder.
8. İnsana ait olgun bir sinir hücresi ile ilgili

I. Gövdeden çıkan kısa uzantılara dentrit denir.
II. Miyelinli nöronlarda impuls iletimi hızlıdır.
11. ATP üretiminin ve tüketiminin arttığı bir nöron
hücresinde
III. Uyarı iletimi dentritten aksona doğrudur. B I. uyaran şiddetini arttırmak,
IV. Sentrozomlarını kaybettiklerinden bölünemezler. A
Ş II. uyaran frekansını arttırmak,
ifadelerinden hangileri doğrudur? V
U III. uyaranın etki süresini arttırmak
R
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III U durumlarından hangileri impuls iletim hızını arttır-
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV maz?
Y
A
Y
I
N
L
A
R
I
9.
+++++ – – – – – +++++
+++++ – – – – – +++++
  
X Y Z
Sinir hücresindeki elektriksel yüklü durumu yukarıda

şematize edilmiştir.
Buna göre nörondaki (sinir hücresi) X, Y ve Z du-

rumları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? 12. Bir nörondan başka bir nörona iletim gerçekleşir-
A) X bölgesi repolarize durumdadır. ken nörotransmitter maddeler nöronun neresin-

den salınır?
B) X bölgesinde K+ kapıları açıktır.
A) Hücre gövdesi B) Dendrit
C) Y bölgesinde taşınma elektrokimyasaldır.
D) Z bölgesinde dış kısımda Na+ fazladır. C) Sinaptik yumru D) Miyelin kılıf
E) Z bölgesi depolarize durumdadır. E) Koful
1.B 2.D 3.E 4.D 5.B 6.E 7.E 8.E 9.E 10.D 11.E 12.C
130
SİNİR SİSTEMİ 2
test
1. Somatik sinir sistemi ile ilgili 4. İnsandaki sinir sistemi ile ilgili aşağıda verilen ifa-
I. Miyelinli nöronlardan oluşur. delerden hangisi yanlıştır?
II. İskelet kaslarını kontrol eder. A) Merkezi sinir sisteminde beyin ve omurilik bulu-
nur.
III. Duyu ve motor nöronlardan oluşur.
B) Beyin; ön, orta ve arka olmak üzere üç kısımdan
ifadelerinden hangileri doğrudur? oluşur.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Beyincik, omurilik soğanı ve pons ara beyinde yer
alır.
D) Çevresel sinir sisteminde somatik ve otonom si-
nirler yer alır.
E) Otonom sinir sistemi iç organlara uyartılar taşır.
2.
5. Bir reeks yayında aşağıdaki yapılardan hangisi
bulunmaz?
? A) Duyu nöronu B) Motor nöron
B
A C) Efektör D) Reseptör
Ş
V E) Beyin
U
R
U
Yukarıda ? işareti ile gösterilen beyin bölgesi za-
rar gören bir insan aşağıdakilerden hangisini ger- Y
A
çekleştiremez? Y
I
A) Korku anında solunum hızının artması N 6. Arka beyinde,
B) Hıçkırığın bir süre sonra düzelmesi L I. beyincik,
A
C) Bir ip üzerinde düşmeden yürümek R II. omurilik soğanı,
I
D) Böbreklerden suyun geri emiliminin artması III. omurilik,
E) Sindirim faaliyetlerinin yavaşlaması IV. pons
yapılarından hangileri bulunmaz?
A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II

D) II ve III E) I, II, III ve IV
7. Beyin meninges adı verilen üç katlı zarla örtülüdür.

3. İnsanda gerçekleşen bir diz reeksinin yayında
Bu zarların içten dışa doğru sıralanışı hangi seçe-
I. duyu nöronu,
nekte verilmiştir?
II. ara nöronu,

A) Sert zar – Örümceksi zar – İnce zar
III. motor nöronu
B) Sert zar – İnce zar – Örümceksi zar
yapılarından hangileri kesinlikle bulunur? C) İnce zar – Örümceksi zar – Sert zar
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) Örümceksi zar – Sert zar – İnce zar
D) II ve III E) I, II ve III E) İnce Zar – Sert zar – Örümceksi zar
131
2 SİNİR SİSTEMİ
test
8. İmpuls hızına 11. – Kas tonusunun ayarlanması
I. miyelin kılıf varlığı, – Göz bebeklerinin az ışıkta genişlemesi
II. akson çapının artması, – Köpeklerin ses duyunca kulaklarını dikmeleri
III. uyartı sayısı Yukarıdaki işlevlerin düzenlendiği merkezi sinir
yukarıda verilenlerden hangileri etki eder? sistemi bölümü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Uç beyin B) Arka beyin
D) II ve III E) I, II ve III C) Orta beyin D) Omurilik soğanı
E) Hipotalamus
9. Aşağıdaki şekilde omuriliğin enine kesitinde omuriliğe

giren ve çıkan sinirler gösterilmiştir.
c f B
A
e Ş
V
b n U
m R
U
12. Bir nörondan diğerine impuls aktarımı sinapslarda
Y
a gerçekleşir. Sinapslardaki impuls iletimi aşağıdaki şe-
d A
SAĞ SOL Y kilde özetlenmiştir.
I
Uyku durumunda sağ eline iğne batırılan bir insan sol N
Akson
elini çekmektedir. L
A ucu
Buna göre bu durumda çizilecek reeks yayı aşa- R
I
ğıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) a-b-c B) f-m-a C) a-m-f

D) d-n-c E) c-n-d Na+
Sinaps
Dentrit
Buna göre sinapslardaki impuls iletimi ile ilgili

aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
10. I. Hipotalamus A) Uyartı iletimi kimyasaldır.
II. Omurilik soğanı B) Akson ucundan nörotransmitterler ekzositozla
III. Orta Beyin salgılanır.
Yukarıda verilen yapılardan hangilerinde reeks- C) Nörotransmitterler dentritte depolarizasyona ne-

den olur.
leri kontrol eden merkezler bulunur?
D) Sinaps sayısı artarsa impulsun iletim süresi kısa-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II lır.
D) I ve III E) II ve III E) Uyartı iletimi aksondan dentrite doğrudur.
1.E 2.C 3.C 4.C 5.E 6.A 7.C 8.C 9.E 10.E 11.C 12.D
132
endokrİn sİstem
Bölüm 2 : ENDOKRİN SİSTEM a. Ön Lob Hormonları

• İç salgı bezlerinden (endokrin bez) oluşan sistemdir. – STH (Somatotropin)
• Endokrin bezin yaptığı salgıya hormon denir. Hormon- • Hedef bütün hücrelerdir. Protein sentezini hızlandırır.
lar kanla taşınarak belirli hücreleri uyarır. Bu hücrelere Kemiklerin epifiz bölgesini uyararak boyca büyümeyi
hedef hücreler denir. sağlar.
• Bazı hormonlar bir dokuyu bazı hormonlar birden fazla • Büyüme döneminde az salgılanırsa cücelik, çok
doku veya organı etkiler. salgılanırsa devlik ortaya çıkar. Ergin dönemde çok
• Hormonlar kanda belli bir miktarda olmalıdır. salgılanırsa akromegali denilen orantısız el ve ayak
• Hormonların az ya da çok salgılanması hastalıklara ya gelişimi görülür.
da anatomik bozukluklara sebep olur.
– TSH (Tiroit Uyarıcı)
• Hormonlar hücre metabolizmasını düzenler.
• Hedef tiroit bezidir. Tiroit bezinin gelişmesini ve çalış-
masını düzenler.
ENDOKRİN BEZLER VE HORMONLAR – ACTH
1. HİPOFİZ BEZİ • Böbrek üstü bezinin kabuk kısmını uyararak buradan
hormon üretimini sağlar.
– FSH (Folikül Uyarıcı Hormon)
• Hedef dişilerde yumurtalık, erkeklerde testislerdir.
• Dişide ovaryumda bulunan folikülleri uyarır. Yumurta
Hipotalamus oluşumu ve östrojen üretimine sebep olur.
Ön • Erkeklerde testislerde bulunan seminifer tüpçükleri
Lob Arka
Lob B uyararak sperm oluşumunu sağlar.
A – LH (Luteinleştirici Hormon)
Ş
• Bir sapla beynin hipotalamus bölgesine bağlı bulunan V • Hedef dişilerde yumurtalık, erkeklerde testislerdir.
bir bezdir. U • Dişilerde folikülle beraber arkada korpus luteum adı
R
• Hipofiz bezi ön hipofiz ve arka hipofiz olmak üzere iki U verilen yapıya dönüşmede görev alır. Korpus luteum-
kısımdan oluşur. dan östrojen ve progesteron salgılanır.
Y
A • Erkeklerde testiste bulunan leydig hücrelerini uyarıp
Y testosteron hormonu salgılanmasını uyarır.
I
N b. Arka Lob Hormonları
L
A • Bu bölgeden hormon üretilmez. Hipotalamusta üretilen
R hormonlar arka lobdan kana salgılanır.
I
sin
– Oksitosin
Oksito
in
os
sit • Doğum sırasında uterus kaslarının kasılmasını sağla-
Ok
yarak doğumu kolaylaştırır. Ayrıca süt bezlerinden süt
salınımını sağlar.
– ADH (Antidiüretik-Vazopressin)
• Böbreklerden suyun geri emilimini sağlayarak vücu-
dun su dengesini düzenler.
• Kanın osmotik basıncına ADH salınmasını etkiler. Ka-
nın osmotik basıncı artarsa ADH salınımı artar. Bunun
sonucu böbreklerden suyun geri emilimi artar.
• ADH hormonunun yetersiz salgılanmasına bağlı ola-
rak böbreklerden suyun geri emilimi azalır ve idrar
miktarı artar. Sık idrara çıkma görülür. Ancak ADH ek-

sikliğinde idrarda glikoza rastlanmaz. Bu nedenle bu
rahatsızlığa şekersiz şeker hastalığı denir.
133
endokrİn sİstem
2. TİROİT BEZİ
• Soluk borusunun iki yanında ve gırtlağın altında bu-
Tiroid
lunan iki parçalı kelebek şeklinde bir bezdir. İki çeşit Kalsitonin
bezi
hormon salgılar.
Böbreklerden
a) Tiroksin Ca+2 atılımını
• Tiroit bezinden TSH etkisiyle salgılanır. arttırır.
• Hücrelerin kullanacağı O2 miktarını ayarlar. Metaboliz- Kanda
ma hızını düzenler. Vücuttaki yağ ve protein yıkımını kalsiyum
hızlandırır. artarsa Kemiklerde Ca+2
depolanmasını sağlar.
• Yapısında iyot bulunan bir hormondur.
• Küçük yaşlarda az salgılanırsa cücelik ve zeka geriliği-
ne neden olan kretenizm (ahmaklık) hastalığı oluşur. Kalsiyum Kan damarı
• Yetişkinlerde ise tiroksin eksikliğinde basit guatr de-
Kalsiyum
nilen hastalık görülür. Vücuda yeterli iyot alınmaz seviyesi
Kalsiyum Böbreklerden
ise tiroksin hormonu üretilmez ve TSH salgısı artar. Ca+2 atılımını azalırsa
Bu rahatsızlıkta: azaltır.
– Metabolizma yavaşlar, şişmanlık oluşur. Kemiklerden
– Deri kurur. Vücut sıcaklığı düşer, uyuşukluk görü- Ca+2 geçişini
arttırır.
lür. Paratroid
– İleri aşamalarda vücutta şişkinlik oluşur ve mikso- Parathormon bezi
dem hastalığı ortaya çıkar.
B
• Tiroksin hormonu fazla salgılandığında ise iç guatr A 4. TİMÜS BEZİ
oluşur. Bu rahatsızlıkta: Ş • Göğüs kemiğinin altında bulunur.
V
– Metabolizma hızı artar, kan basıncı artar. U • Salgıladığı hormon ile dalak ve lenf düğümlerinde len-
– Terleme, kilo kaybı, sık nefes alma görülür. R fosit yapımını uyarır.
U
– Sinirlilik görülür. • Çocukluk yaşta büyük olan timüs bezi, gençlik çağın-
Y dan sonra küçülür.
A
b) Kalsitonin Y
• Kandaki kalsiyum seviyesini ayarlar. Kanda kalsiyum I 5. PANKREAS BEZİ
N
miktarı arttığında salgısı artan kalsitonin kandan ke- L • Hem hormon hem de enzim üretti-
miklere doğru kalsiyum geçişini arttırır. Ayrıca böb- A ğinden karma bir bezdir.
R
reklerden kalsiyumun geri emilimini azaltarak kandaki I
kalsiyum düzeyini düşürür. İnsülin
• Kanda glikozun ortalama 90 mg/100 ml olması gerekir.
• Kanda şeker normal seviyesi üzerine çıktığı zaman in-
3. PARATİROİD BEZİ sülin salgılanır. Glikozun fazlasının kas ve karaciğerde
• Tiroid bezinin arkasında ve iki yanında bulunan tiroit glikojen şeklinde depolanmasını sağlar. Ayrıca insülin,
bezine gömülmüş dört küçük bezdir. Paratiroid bezi ta- protein sentezi ve yağ depolanmasında etkilidir.
rafından salgılanan parathormon kandaki kalsiyum ve • Az salgılanırsa: Glikozlar karaciğere ve hücrelere geç-
fosfat düzeyini artırır. mez. Kan şekeri yükselir. Glikozun fazlası idrarla dışa-
• Ayrıca böbrek ve bağırsaklardan kana kalsiyumun rı atılır (şeker hastalığı).
emilimini artırarak kandaki Ca+2 düzeyini yükseltir.
• Parathormon az salgılanırsa kanda Ca+2 miktarı azalır Glukagon
ve tetani (kramp) denilen hastalık oluşur. Çok salgıla- • İnsüline zıt çalışarak kan şekerini artırır.
nırsa kemikler zayıflar. Kanda bulunan fazla Ca+2 böb- • Kan şekeri normal seviyenin altına düştüğünde salgı-
reklerde fosfor iyonlarıyla birleşip böbrek taşını oluştu- lanır. Karaciğerdeki glikojenin glikozlara yıkımını artı-
rur. rarak kana glikoz geçişini hızlandırır.
Kalsitonin ve parathormon antogonist (zıt) ça-

lışır.
134
endokrİn sİstem
c) Eşey hormonlar
İnsülin
• Az miktarda progesteron, östrojen ve androjen hor-
monları salgılanır. Buradan salgılanan eşey hormon-
Pankreas
larına adrenal eşey hormonları denir.
Glikoz
Hücreler II. Öz Bölgesi Hormonları
Glikojen • Bu bölgeden adrenalin ve nörodrenalin olmak üzere iki
Kanda
glikoz Karaciğer
seviyesi
çeşit hormon salgılanır.
artarsa • Adrenalin (epinefrin) ve nöradrenalin (nörepinefrin) en
önemli görevleri stres durumunda canlıyı gerekli tepki
Kanda gösterecek şekilde hazırlar. Kanda kısa süre kaldıkları
Glikoz Kan damarı glikoz
Glikoz seviyesi
için bu durum geçicidir.
Glikojen
düşmesi • Adrenalin korku, heyecan ve öfke anında kana verilir.
Pankreas
Karaciğer Miktarındaki artışa bağlı olarak, kalp atışı hızlanır, kan
basıncı ve kan şekeri artar. Kas ve karaciğerde gliko-
Glukagon jen miktarı azalır. Göz bebeğinin büyümesine, saç ve
kılların dikleşmesine neden olur.
• Nörodrenalin, adrenalinle benzer etki gösterir. Nörod-
renalin kılcal damarların daralmasını ve kan basıncı-
6. BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ nın artmasına neden olur.
• Böbreklerin üzerinde olmaktan başka, böbreklerle
doğrudan ilişkisi olmayan bezlerdir. Kabuk (korteks) 7. EŞEYSEL BEZLER
B
ve öz (medulla) olmak üzere iki bölgeden oluşur. A • Kadınlarda yumurtalıklardan, erkeklerde testislerden
Ş
salgılanır.
V
U a) Yumurtalık Hormonları
R
Böbrek U • Östrojen döl yatağını hamileliğe hazırlar. İkincil eşey
Östrojen Üreter
Testesteron karakterin ortaya çıkmasını sağlar. Meme bezlerinin
Y
Kortizol Nöradrenalin A gelişmesi, sesin incelmesi örnek verilebilir.
Y • Progesteron; yumurtalık içindeki korpus luteumdan
Aldosteron I
Öz N salgılanır. Döl yatağını kalınlaştırarak zigotun döl ya-
Adrenalin L tağına tutunması sağlanır. Eksikliği hamilelikte düşüğe
Kabuk A
R sebep olur.
I
I. Kabuk (Korteks) Bölgesinden Salgılanan Hormonlar Hamilelikte plasentadan da östrojen ve pro-

• Böbrek üstü bezinin kabuk kısmının gelişmesini ve iş- gesteron salgılanır.
levlerini hipofizden salgılanan ACTH düzenler.
a) Kortizol
b) Testis Hormonları
• Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını düzen-
• Testisdeki leydig hücrelerinden salgılanan testosteron
ler. Protein ve yağların glikoza dönüşmesini sağlaya-
hormonudur. Bu hormon sperm oluşumunu ve olgun-
rak kan şekerini artırır.
laşmasını etkiler. Aynı zamanda ikincil eşey karakter-
• Alerjik durumlarda, bazı iltihaplanma ve yaralanmala-
lerinin ortaya çıkmasını sağlar. Sesin kalınlaşması, sa-
rada tedavi amaçlı kullanılır.
kal ve bıyık çıkması gibi değişimler örnek gösterilebilir.
b) Aldosteron
Testosteron kas ve kemik gelişiminde de etkilidir.
• Vücudun tuz ve iyon dengesini ayarlar.
• Böbreğin nefron kanallarından sodyum ve klor iyonla-
rının emilimini artırırken potasyum emilimini azaltır.

HORMONLARIN ÇALIŞMASINDA GERİ BİLDİRİM
• Az salgılanırsa, kan basıncı düşer, halsizlik ve iştah-
MEKANİZMALARI
• Bir hormonun kandaki miktarının başka bir hormon ta-
sızlık artar ve deri bronzlaşır. Bu duruma Addison
rafından kontrol edilmesidir. Bu sayede her hormonun
(tunç) hastalığı denir.
gerektiği kadar üretilmesini sağlar.
• Fazla salgılanırsa, doku sıvısı artar kan basıncının
• Endokrin bezlerin karşılıklı etkileşiminde iki farklı geri
yükselmesine sebep olur.
bildirim mekanizması vardır.
135
endokrİn sİstem
– Negatif geri bildirim: Bir hormonun kandaki mik- Çözüm:

tarının artışı diğer hormonun üretiminin azalması- Tip I diyabet sonucu pankreas hücreleri yeterli insülin
na neden olur. üretemez. Tip 2 diyabette insülin üretir fakat hücreleri
– Pozitif geri bildirim: Bir hormonun kandaki mik- etkileyemez. Tip I ve tip II diyabette yetersiz miktar-
tarının artması diğer hormonun üretimini de artırır. da kanda insülin hormonu bulunur ve şeker normalin
üzerine çıkar.
Cevap: E
RF Süt Süt
Hipotalamus LTH
bezleri salgısı
Örnek:
I. Hipofiz
pozitif (+) geri bildirim mekanizması
II. Kalın bağırsak
Hipotalamus TRH Hipofiz TSH Troit Tirioksin III. İnce bağırsak
İnsanda yukarıdaki yapılardan hangileri hormon

üretmez?
negatif (–) geri bildirim mekanizması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Çözüm:
Kalın bağırsakta hormon üretimi gerçekleşmez. İnce
Örnek: B bağırsak sindirimle ilgili hormonlar üretir. Hipofiz, ti-
A
roit, böbrek üstü bezleri hormon salgılayan endokrin
Ş
İdrarla fazla miktarda şeker atılması şeklinde belirti V bezleridir.
gösteren bir hastalık olan şeker(diyabet) hastalığının U
R Cevap: B
iki esas tipi bulunur. Diyabet tipleri ve nedenleri aşa- U
ğıdaki tabloda gösterilmiştir.
Y Örnek:
Diyabet tipi Nedeni A
Y
Tip I Kişinin kendi bağışıklık I Aşağıdakilerden hangisi böbreküstü bezinden
sisteminin pankreas odacık
N salgılanan hormonlardan biridir?
L
hücrelerinin tahribi nedeniyle A A) Vazopressin B) Kalsitonin
R
yeterli insülin üretememesin- I C) Aldosteron D) Tiroksin
den kaynaklanır.
Tip II Yeterli miktarda salgılanmayan E) İnsülin
insülin hormonunun hedef Çözüm:
hücreleri etkileyememesi ve
Aldosteron böbrek üstü bezinin kabuk kısmından sal-
karaciğer tarafından parçalan- gılanır.
ması sonucu oluşur.
Cevap: C
Buna göre diyabet hastası olan bireylerde,
I. Pankreas hücrelerinin insülin üretiminin yetersiz
Örnek:
olması,
II. Kandaki insülin hormonu düzeyinin yetersiz olma- İnsanda aşağıdaki organların hangisinden hor-
sı mon üretimi yapılamaz?
III. Kandaki şeker miktarının normal düzeyinin üzeri- A) Böbrek B) Ovaryum C) Beyin
ne çıkması
D) Yemek borusu E) Tiroit
durumlarından hangileri tip I ve tip II diyabet has-
Çözüm:
taları için ortak olabilir?
Yemek borusunda hormon üretimi yapılmaz. Diğer or-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ganların hepsinde hormon üretilir ve kana salgılanır.
D) I ve III E) II ve III Cevap: D
136
endokrİn sİstem 1
test
1. Hormonların etkileri sinirlerin etkilerinden daha uzun 4. • Doğumu başlatır.
sürer. • Süt bezlerinden süt salgılanmasını uyarır.
Bu durumun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? Yukarıda özellikleri verilen hormon aşağıdakiler-
A) Enzimlerin protein yapılı olmalarıdır. den hangisidir?
B) Hormonların taşınma şeklidir. A) Östrojen B) Progesteron C) FSH
C) Hormonların etki mekanizmasıdır. D) Oksitosin E) LTH (Prolaktin)
D) Kandaki hormon seviyesinin yavaş yavaş düşme-
sidir.
E) Enzimlerin steroit yapılı olmalarıdır.
2. I. ADH (vazopressin)
II. Kortizol
III. Aldosteron
Hormonlarından hangilerinin hedef organı böb- 5. Aşağıda verilen hormonlardan hangisinin hedef
reklerdir? hücre sayısı diğerlerinden fazladır?
B A) STH (Büyüme Hormonu)
Ş B) ADH (Vazopressin)
D) II ve III E) I, II ve III V
U
C) Kalsitonin
R D) Adrenalin
U
E) Aldosteron
Y
A
Y
I
N
L
A
R
3. Hipoz bezinden salgılanan ADH (vazopressin) I
hormonu ile ilgili;
Kandaki mineral Böbreklerden emilen su

miktarı
ADH ADH
I II 6. Endokrin bezlerin salgıladıkları hormonlar ile birbiri-
nin çalışmasını uyarmasına ya da engellemesine feed
Kemiklerde Ca++
back (geri besleme) denir.
Buna göre aşağıda verilen hormon ikililerinin
hangisi arasında geri bildirim mekanizması görül-
mez?
ADH
III A) TSH - Tiroksin B) İnsülin - Glukagon
graklerinden hangileri çizilebilir? C) ACTH - Kortizol D) FSH - Testosteron
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) LH-Progesteron
137
1 endokrİn sİstem
test
7. Kandaki ADH (vazopressin) miktarı artan bir in- 10. Aşağıdakilerden hangisi hipozin arka lob hor-
sanda monları arasında yer alır?
I. Hipotalamus uyarılır. A) LTH B) FSH C) ADH
II. Böbreklerden suyun geri emilimi artar. D) LH E) STH
III. Kan basıncı artar.
olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III

D) II - III - I E) III - I - II
11. I. Pankreas
II. Tiroit
III. Böbrek üstü bezleri
Organlarından hangilerinin salgıları sadece kanla
taşınmaz?

8. Hipotalamus salgıladığı uyarıcı faktörlerle hipofiz be-
zini ve diğer endokrin bezleri kontrol eder. D) I ve II E) I ve III
Hipotalamus
GnRH (RF)
B
A
Hipofiz Ş
V
U
X
R 12. Hipoz bezinden salgılanan;
U
I. STH,
Yukarıda verilen şemada X ile gösterilen yere aşa- Y
II. ACTH,
ğıdaki hormonlardan hangisi yazılamaz? A
Y
III. TSH
A) TSH (Tiroid uyarıcı hormon) I
N
B) Testosteron L
hormonlarından hangileri başka bir endokrin be-
A zin homon salgılamasını uyarır?
C) ACTH (Adrenokortikotropik hormon) R
D) ADH (Vazopressin)
I A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
E) FSH (Folikül uyarıcı hormon) D) II ve III E) I, II ve III
9. Hipoz bezinden kana verilen hormonların tama- 13. I. Parathormon - Kalsitonin

mı için; II. İnsülin-Glukagon
I. Hedef organa kan ile taşınır. III. İnsülin-Kortizol
II. Eşik değere ulaştığında etki gösterir. Hormon çiftlerinden hangileri kan şekerini düzen-
leyen ve antagonist (zıt) çalışan hormonlardan-
III. Dişi ve erkeklerde etkinlik gösterirler.

dır?
özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
1.D 2.C 3.B 4.D 5.A 6.B 7.D 8.B 9.E 10.C 11.A 12.D 13.E
138
endokrİn sİstem 2
test
1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi böbrek üstü bezle- 4. I. Kortizol
rinden salgılanan hormonlardan herhangi biri ile II. Nöradrenalin
ilgili değildir? III. Aldosteron
A) Kandaki mineral seviyesini düzenler.
IV. Tiroksin
B) Uzun süreli açlık anında kan şekerini arttırır.
Hormonlarından hangileri adrenal (böbrek üstü)
C) Vücutta bölünebilen hücreleri uyarır. bezlerden salgılanır?
D) Sindirim faaliyetlerini yavaşlatır.
E) Kan basıncını arttırır.
5. Bazı hormonlar arasında antagonist (zıt) etkileşim

2. I. STH √ Cücelik
olup bu sayede hayatsal olayların dengeli olarak ger-
II. Glukagon √ Şeker hastalığı
çekleşmesi sağlanmaktadır.
III. Parathormon √ Tetani
B
Buna göre,
IV. ADH √ Şekersiz diyabet A I. İnsülin — Glukagon
Ş
V. Aldosteron √ Addison V II. STH — TSH
U
Yukarıda bazı hormonlar ile bu hormonların eksikli- R III. Kalsitonin — Parathormon
ğinde ortaya çıkan hastalıklar verilmiştir. U
hormon çiftlerinden hangilerinde görev yönüyle
Buna göre hormon-hastalık eşleştirilmesi yapılır- Y antogonist etkileşim görülür?
A
ken hangisinde yanlışlık yapılmıştır?
Y A) I ve II B) I ve III C) II ve III
I
A) I B) II C) III D) IV E) V N D) I, II ve III E) Yalnız III
L
A
R
I
3. Hormonlar, homeostazinin korunmasını sağlayan

özel hücrelerden salgılanan ve vücuttaki diğer hücre-
6. Aşağıdakilerden hangisi hipozin ön lob hormon-
ları arasında yer almaz?
lerin çalışmalarını etkileyen kimyasal uyarıcılardır.
Buna göre, A) LTH B) FSH C) LH
I. tiroit bezi, D) Kalsitonın E) STH

II. ter bezi,
III. pankreas
hangileri salgısını kana vermez?
139
2 endokrİn sİstem
test
7. Aşağıdaki hormonlardan hangisinin yapısında 10. Adrenalin hormonu;
iyot minerali bulunur? I. depo glikojenin yıkımı,
A) LH B) Oksitosin II. kalp atışının hızlanması,
C) Parathormon D) ADH III. kan basıncının artması

verilenlerden hangileri üzerine etkilidir?
E) Tiroksin
8. I. Ovaryum
11. I. Somatotropin hormon (STH)
B
II. Kalsitonin hormonu
II. Hipofiz bezi A
Ş III. Antidiüretik hormon (ADH)
III. Testis V
U Hormonlarından hangileri kemik gelişiminde etki-
Yukarıdaki bezlerden hangileri hormonları ile di- R
U lidir?
ğer bezleri denetlemektedir?
Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A
Y D) II ve III E) I, II ve III
I
N
L
A
R
I
9. Hormonlarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlış-

12. ACTH'ın ilgili bezi uyarması sonucu aşağıdaki
hormonlardan hangisinde artış olması beklenir?
tır?
A) Etki ettikleri organa hedef organ denir. A) Parathormon B) Adrenalin C) Tiroksin
B) Hormonlar ilgili bölgeye kan yolu ile taşınır. D) Kortizol E) Oksitosin
C) Az ya da çok salgılanması bazı hastalıklara ne-

den olur.
D) Etkisini göstermesi için çok miktarda salgılanması
gerekir.
E) Hücre metabolizmasını düzenler.
1.C 2.B 3.B 4.D 5.B 6.D 7.E 8.B 9.D 10.E 11.C 12.D
140
Bölüm 3 : Duyu Organları Reseptörler

1. GÖZ • Koni hücreleri: Kırmızı, yeşil ve mavi olmak üzere üç
tanedir. Renkli görmeyi sağlar. Sarı benekte yoğun bu-
Görme organımızdır. Vücudumuzda bir çift bulunur.
lunur.
• Göz küresi dıştan içe doğru: Sert tabaka, damar taba-
• Çubuk hücreleri: Cisimlerin şeklini algılar. Işık yok-
ka ve ağ tabakadan oluşur. (SeDA)
ken siyah beyaz görmeyi sağlar.
Mercek Kör Nokta: Görme sinirlerinin çıktığı yerdir. Reseptörler
bağları Damar tabaka
Sert yoktur.
tabaka Ağ (retina)
Camsı tabaka
Cisim
Sarı benek 2. GÖZ UYUMU
Kör nokta Göz merceğinin, uzaktaki ya da yakındaki cisme bakıldı-

ğında net görüntü elde etmek için netlik ayarlaması yapıl-
Göz masına denir.
bebeği İris Göz
merceği Yakındaki cisme Uzaktaki cisme
bakıldığında bakıldığında
Kirpiksi
Damar tabakadaki silli kas- Damar tabakadaki silli kas-
Kaslar
lar kasılır. lar gevşer.
Göz merceğini tutan mercek Mercek bağları kasılır.
Sert Tabaka bağları gevşer.
• Göz küresine şekil verir. B
A Mercek kalınlaşarak küre- Mercek incelerek düzleşir.
• Gözün iç kısmını korur. Ş selleşir.
V
Saydam Tabaka (Kornea): Gözün en dış kısmıdır. Kornea, U
göze gelen ışığın ilk kırıldığı yerdir. Korneada sinirler bu- R
U
lunmasına rağmen kan damarı ve lenf damarları yoktur.
Y 3. GÖZE YARDIMCI ORGANLAR
A
Damar Tabaka Kaş, kirpik ve göz kapakları: Gözü terden, aşırı güneşten
Y
• Gözü besleyen kan damarlarının bulunduğu tabaka- I ve yabancı maddelerden korur.
N
dır. L Göz yaşı bezleri: Gözü nemli tutar. İçerisindeki lizozim en-
• İçerdiği koyu renkli pigmentlerden dolayı ışık yansıma- A zimleri sayesinde mikroorganizmaları yok eder.
R
larını engelleyerek görüntünün net olmasını sağlar. I Göz kasları: Göz küresinin hareketini sağlar.
• İris, göz merceği ve göz bebeğini oluşturur.
İris: Gözün renkli kısmıdır. İris, düz kaslarla göz bebeğinin
büyüklüğünü değiştirerek göze gelen ışık miktarını ayarlar.
4. GÖRME OLAYI
Göz Bebeği: İrisin ortasındaki deliktir.
Göz Merceği: Göz bebeğinin arkasında bulunur. Göze gi- Işık Kornea Ön oda Göz Arka oda
(ışık ilk kez bebeği
ren ışınları kırıp retinaya düşürür.
kırılır)
Ön Oda: Saydam tabaka ile iris arasındaki boşluğa denir.
Arka Oda: İrisle mercek arasındaki boşluğa denir. Görme Talamus Retina Camsı Mercek
Merkezi sıvı (ışık ikinci
Camsı Cisim: Gözün şeklini sabitliğini sağlar. kez kırılır)
Ağ Tabaka (Retina)
• Gözün en iç kısmıdır.
Optik kiyazma, beyinde sinirlerin çapraz yaptığı
• Işığı algılayan reseptör ve sinir hücreleri vardır.
yerdir. Her iki gözün sol tarafla ilgili görüntüsü beynin
Sarı benek: Reseptörler bakımından zengindir. İlk görüntü sağına, sağ tarafla ilgili görüntüsü beynin sol tarafına
burada oluşur. Görüntü net ve sanaldır. iletilir.
141
1. Miyop B. KULAK
• Göz küresinin önden arkaya Çekiç Üzengi Yarım daire
olan çapı uzundur ya da mer- Örs kanalları
cek şişkindir.
• Görüntü retinanın önüne dü-
şer.
• Uzağı iyi göremezler.
• Kalın kenarlı mercekle düzeltilir.
Salyangoz
Kulak
2. Hipermetrop zarı Östaki
Kulak
• Göz küresinin önden arkaya kepçesi borusu
Kulak yolu
çapı kısadır ya da göz merceği
DIŞ KULAK ORTA KULAK İÇ KULAK
normalden incedir.
• Retinanın arkasında görüntü
oluşur.
• Yakını iyi göremezler. Dış Kulak
• İnce kenarlı mercekle düzeltilir. Kulak Kepçesi: Ses dalgalarının toplanmasını sağlar.
Kulak Yolu: Kulak kiri üreten bezler bulundurur. Kulak kiri,
3. Astigmatizm kulağa giren yabancı maddeleri tutar.
• Göz merceği veya korneada
düzensiz kavislenme sonu-
cu görüntünün bulanık gö- B Orta Kulak
A
rülmesidir. Ş Östaki Borusu: Orta kulağın yutağa açılan bölümüdür. Orta
• Silindirik mercekle düzeltilir. V
U
kulak boşluğundaki basınç ile dış ortam arasındaki basıncı
R dengede tutar.
4. Şaşılık U
Kemikçikler: Çekiç, örs, üzengi kemikleridir. Kulak zarından
Göz küresinin hareketini sağlayan kasların birbiriyle uyum Y
aldıkları titreşimleri 15-20 kat kuvvetlendirirler.
A
içinde çalışmaması sonucu oluşur. Y Kulak zarı: Gelen ses dalgaları ile titreşir bu titreşimleri orta
I
N kulağa iletir.
5. Presbitlik L
Yaşlanmaya bağlı olarak göz merceği esnekliğini kaybeder A
R
ve yakın net görülemez. İnce kenarlı mercekle düzeltilir. I İç Kulak
Salyangoz: İşitme reseptörlerinin bulunduğu korti organı
6. Katarakt bulunur. Üç kanaldan oluşur. Bunlar vestibular, timpanik ve
Göz merceğinin saydamlığını kohlear kanaldır.
kaybederek matlaşır. Vestibular kanal
Kohlear kanalı
• Ameliyatla düzeltilir. (Perilenf sıvı)
(Endolenf sıvı)
7. Renk körlüğü
• Kalıtsal bir hastalıktır.
Korti
• Koni hücrelerindeki bir problemden kaynaklanır.
organı
• X kromozomu üzerinde çekinik olarak taşınır.
Timpanik kanalı
(Perilenf sıvı)
Yarım Daire Kanalları, Kesecik ve Tulumcuk: Dengeden

sorumludur.
142
İşitme Olayında Etkili Yapılar Papilla

• Tat tomurcuğudur.
Dış Kulak Orta Kulak İç Kulak
• Epitel hücrelerinden oluşur.
Kulak kepçesi Kulak zarı Oval pencere
• Tat reseptörleri homojen dağılmazlar.
Kulak yolu Çekiç Yuvarlak pencere • Dilin her bölgesinde tatları algılayan reseptörler bulunur.
Örs Dalız • Tadın algılanması için, mutlaka mukus içinde çözün-
mesi gerekir.
Üzengi Salyangoz
Kulak içi basıncın ayar- Vücut değişiklikleri ve İnsan yaşlandıkça tat tomurcukları azaldığı için
lanmasında etkili olan konum ayarlamasında etkili tat duyusu zayıflar.
yapı olan yapı Besinlerin sıcaklığı, görüntüsü ve kokusu, tadın
Orta Kulak İç Kulak alınmasında etkilidir.
Yarım Daire Kanalları
Tulumcuk
Östaki Borusu D. BURUN
Kesecik
• Koku ve solunum organıdır.
Otolit Taşları
Sinir Koku
hücresi soğancığı
İşitme Olayı Koku
Ses Kulak Kulak Çekiç, örs, soğancığı
dalgası yolu zarı üzengi
B Kalbursu
A kemiği
Oval Ş Koku alan
Kohlear Timpanik Vestibular V
kanal kanal kanal pencere U duyu hücresi
Koku siniri
R
U
molekülleri
Korti Duyu
Talamus Beyin
organı sinirleri Y
A • Sarı bölge burun boşluğunun üst tarafındaki reseptör-
Y lerin yer aldığı koku alanıdır.
I
N • Koku soğancığı, sarı bölge dışında kalan kısımdır. Bu-
Denge Olayı L rada koku sinirleri vardır.
A
• İki kulakta yer alan kesecik, tulumcuk ve yarım daire • Koku, burna giren moleküllerin mukus içinde çözün-
R
kanalları vücut dengesinin korunmasında görevlidir. I mesi sonucu reseptörlerin uyarılması sonucu algılanır.
• Alınan koku duyusu talamusa uğramadan doğrudan
beyne iletilir.
Kesecik ve tulumcuk içerisinde CaCO3'tan ya-
pılmış otolit taşları bulunur.
Aynı koku sürekli duyulursa koku hücreleri yo-
rulur. Koku hissedilmez.
C. DİL
• Tat alma organıdır.
• Konuşma, yutma ve çiğnemeye yardımcıdır.
Tat tomurcuğu Duyu reseptörleri aldıkları uyarı çeşidine göre sınıf-

landırılır:
Fotoreseptörler: Gözde bulunurlar, ışığa duyarlı re-
septörlerdir.
Kemoreseptörler: Dilde ve burunda bulunur, kimya-

sallara duyarlıdırlar.
Mekanoreseptör: Deride ve kulakta bulunur. Basınç,
dokunma ve sese duyarlıdır.
Termoreseptörler: Deride bulunurlar. Sıcak ve soğu-
ğa duyarlıdır.
143
E. DERİ 4 Yağ Bezi

Derinin yapısını iki temel doku oluşturur. Bunlar epitel doku • Salgısına sebum denir.
ve bağ dokudur. • Bakteriyel veya mantar enfeksiyonlarına karşı koruyu-
• Vücudun en büyük ve en ağır organıdır. culuk sağlar.
• Dokunma organıdır. 4 Ter Bezi
• Vücudu ışınlara, mekanik etkilere karşı korur. Vücut ısısının düzenlenmesinde ve boşaltıma yardımcıdır.
• Boşaltım ve vücut ısısının ayarlanmasında görevlidir.
Örnek:
a) Epitel Doku:
Aşağıda verilen yapılardan hangisi gözün temel
Vücudun, organlarının yüzeyini örten dokudur. Epitel do-
kısımlarından biri değildir?
kuda kan damarı yoktur. Bağ dokudan difüzyonla beslenir.
Epitel doku yaptığı göreve ve vücutta bulunduğu yere göre A) Kornea B) İris C) Sarı benek
üç kısma ayrılır.
D) Göz kapağı E) Göz bebeği
• Örtü epiteli
• Duyu epiteli Çözüm:
• Bez epiteli Göz yuvarlağının yapısında bulunan kısımlar gözün
temel yapısını oluştururlar. Göz kapağı ise gözü ko-
ruyucu bir yapı olduğundan yardımcı kısım olarak
b) Bağ Doku:
adlandırılır.
Bir çok doku ve organı bir arada tutan, destekleyen dokuya
denir. Hücreler arası maddesi bol olan dokudur. Kan da- Cevap: D
marlarından, bağ doku hücrelerinden ve liflerden oluşur.
Örnek:
B
Kıllar A İç kulakta bulunan,
Korun tabakası
Malpighi tabakası Ş
V I. korti organı,
U
Ter bezleri R II. endolenf sıvısı,
Kan U
Kıl kökü III. kesecik
damarları
Y yapılarından hangileri işitmeyle ilgilidir?
A
Y
Yağ bezleri I
N D) I ve III E) I, II ve III
L
Deri genel olarak epidermis ve dermis olarak iki tabakadan A Çözüm:
oluşur. R
Korti organı ve endolenf sıvısı işitmeyle ilgilidir. Kese-
I
Üst Deri (Epidermis) cik ise dengeyle ilgilidir.
Örtü epiteli hücrelerinden oluşan tabakadır. En dış kısmın- Cevap: C
da korun, altında ise malpighi tabakası bulunur.
Örnek:
4 Korun Tabakası Deride bulunan,

• Ölü, keratinleşmiş hücrelerden oluşur.
I. krause cisimciği,
• Deriyi mekanik etkilere ve mikroorganizmalara karşı
korur. II. ruffini cisimciği,
III. merkel diskleri
4 Malpighi Tabakası reseptörlerinden hangileri cisimlerin sıcaklığını

• Canlı hücrelerden oluşur. algılamada görevlidir?
• Bu tabakada yer alan melanosit hücreleri melanin pig-
menti sayesinde deriye renk verir.
Çözüm:
Alt Deri (Dermis)
Derideki reseptörlerden meissner cisimcikleri ve mer-
• Tamamı canlı hücrelerden oluşur.
kel diskleri dokunmada görevlidir. Krause cisimciği
• Kan damarları, kıl kökleri, yağ bezi, ter bezi, duyu re-
soğuğu, Ruffini cisimciği sıcağı algılar. Pacini cisim-
septörleri ve sinirler bulunur.
ciği basınca duyarlı reseptörlerdir.
Cevap: B
144
DUYU ORGANLARI 1
test
1. Göze ait aşağıda verilen yapılardan hangileri sert 4. Üst deride
tabakanın farklılaşması sonucu oluşmuştur? I. kan damarları,
A) İris B) Sarı benek C) Kornea II. korun tabakası,
D) Göz bebeği E) Kör nokta III. ter ve yağ bezi,
IV. mekanoreseptörler
yapılarından hangileri bulunmaz?
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
5. I. Korun tabakası
2. Tat duyusunun algılanabilmesi için
II. Bağ doku
I. Besinlerin enerji verici olması gerekir.
III. Reseptör
II. Besinlerin monomer yapıda olması gerekir. B IV. Kıl kökü
III. Besin moleküllerinin tükürük sıvısında çözünmesi A
Ş Yukarıdakilerden hangileri alt deri (dermis) taba-
gerekir. V
U kasında bulunur?
ifadelerinden hangileri doğrudur? R
U A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
Y D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
D) I ve II E) II ve III A
Y
I
N
L
A
R
I
3. Aşağıdakilerden hangisi bir göz kusuru değildir?

6. I. Terleme ile fazla su ve glikoz dışarı atılır.
II. Gözenekleri ile gaz alışverişi yapar.
A) Presbitlik B) Miyop C) Hipermetrop
III. Vücudu mikroorganizmalara karşı korur.
D) Raşitizm E) Şaşılık
IV. Dokunma, basınç ve ağrı gibi duyuları algılar.
Yukarıda verilen derinin özellikleri ile ilgili ifade-
lerden hangileri yanlıştır?
D) III ve IV E) II, III ve IV
145
1 DUYU ORGANLARI
test
7. I. Beyin kabuğu 10. Duyu organları ile ilgili yapı bakımından aşağıdaki
II. Talamus eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
III. Omurilik A) Dil √ Papilla
B) Burun √ Sarı bölge
Yapılarından hangilerine koku duyusu uğramaz?
C) Göz √ Sarı benek
D) Deri √ Kör nokta
E) Kulak √ Salyangoz
8. Burunda kokunun algılanması ve iletilmesi ile ilgi-

li aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
11. I. Timpanik kanal
II. Vestibüler kanal
A) Bir ortamdaki aynı koku molekülleri bir süre sonra
algılanamaz. B III. Kohlear kanal
A
B) Koku reseptörlerince algılanan uyartı talamustan Ş İşitme olayında salyangoza gelen titreşimler im-
geçerek beyine gelir. V pulsa çevrilinceye kadar yukarıdaki kanallardan
U
C) Gaz hâlindeki moleküler burun içindeki mukusta R
hangi sırayla geçer?
çözündükten sonra algılanabilir. U
A) I - II - III B) II - I - III C) III - II - I
D) Koku molekülleri sarı bölgede bulunan kemore- Y
septörleri uyarır. A D) I - III - II E) III - I - II
Y
E) Koku duyusu beyindeki koklama merkezinde I
oluşturulur. N
L
A
R
I
9. Dil ile ilgili; 12. Organ Reseptör

I. Reseptörler papillada bulunur.
I. Deri Termoreseptör
II. Tatların algılanabilmesi için maddelerin tükürükte
II. Dil Kemoreseptör
çözünmesi gerekir.
III. Farklı tatları algılayan reseptörler dilin her bölge- III. Kulak Mekanoreseptör
sinde eşit olarak bulunur. IV. Göz Fotoreseptör
ifadelerinden hangileri doğrudur? Yukarıda verilen reseptör organ eşleştirmelerin-

den hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
1.C 2.C 3.D 4.D 5.D 6.A 7.E 8.B 9.B 10.D 11.B 12.E
146
DUYU ORGANLARI 2
test
1. Aşağıdaki göz kusurlarından hangileri kalıtsal 4. Işığı algılayan fotoreseptörler gözü oluşturan kı-
olup tedavisi yoktur? sımlardan hangisinin yapısında bulunur?
A) Presbitlik A) Sert tabaka
B) Miyopluk B) Ağ tabaka (retina)
C) Renk körlüğü C) Damar tabaka
D) Hipermetropluk D) Kornea
E) Katarakt E) İris
5.
B
2. Titreşimleri algılayan mekanoreseptörler salyangoz- A
Ş
daki .....................dır. V
U
Yukarıdaki ifade de boş bırakılan yere aşağıdaki- R Gözün ön tarafında X ile gösterilen ve farklı yön-
lerden hangisi gelmelidir? U
lerden gelen ışınları toplayarak göz bebeğine ile-
A) Sarı benek B) Sarı bölge Y ten yapı aşağıdaki göz kısımlarından hangisinin
A farklılaşması ile oluşur?
C) Kör nokta D) Korti organı Y
I A) İris
N
E) Papilla L B) Sarı Benek
A
R C) Retina (Ağ tabaka)
I
D) Damar tabaka
E) Sert tabaka
6. Hipermetroplukla ilgili aşağıda verilen ifadelerden

3. Göz uyumu aşağıdaki yapılardan hangisinin etkin- hangisi yanlıştır?
liği sonucu gerçeklenir? A) Kalın kenarlı mercekle görüntü netleştirilir.

A) Göz bebeği B) İris B) Göz küresinin önden arkaya doğru çapının azal-
masıyla meydana gelir.
C) Göz merceği D) Retina
C) Yakını net göremezler.
E) Camsı cisim D) Görüntü retinanın arkasına düşer.
E) Mercek kırıcılığının azalması sonucu da oluşabilir.
147
2 DUYU ORGANLARI
test
7. Aşağıda verilenlerden hangisi gözü koruyan yapı- 10. Kulak ve göz ile ilgili,
lardan değildir? I. mekanoreseptör içerme,
A) Kaş B) Kirpik C) Göz kapağı II. talamusta düzenlenme,
D) Göz merceği E) Göz yaşı III. uç beyinde değerlendirilme
ifadelerinden hangileri ortaktır?
11. Kulak ile ilgili,

I. İşitme ile ilgili yapılar orta kulakta, denge ile ilgili
yapılar iç kulakta bulunur.
8. Gözün yapısındaki tabakalar ve gözü oluşturan yapı-
lar aşağıda eşleştirilmiştir. II. Kulak içi basıncı dengeleyen östaki borusu orta
kulakta bulunur.
I. Sert tabaka √ Kornea B
A III. Kulaktaki çekiç, örs ve üzengi kemikleri sesin şid-
II. Damar tabaka √ İris Ş
detini arttırır.
V
III. Ağ tabaka √ Mercek U
R
Yapılan eşleştirmelerden hangileri yanlıştır? U
A D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve II E) I ve III Y
I
N
L
A
R
I 12. II
9. • Göze şekil verir.

III
• Göze rengini verir.
• İnce kenarlı yapıya sahiptir.
• Kornea ile iris arasındaki boşluktur.
Yukarıdaki şekilde insan kulağına ait bazı kısımlar nu-
Aşağıda verilen yapılardan hangisinin özellikleri-
maralarla gösterilmiştir.
ne yukarıda değinilmemiştir?
Buna göre numaralı kısımlardan hangileri denge-
A) Camsı cisim B) İris
nin sağlanmasında görevlidir?
C) Göz merceği D) Kör nokta
E) Ön oda D) I ve II E) II ve III
1.C 2.D 3.C 4.B 5.E 6.A 7.D 8.C 9.D 10.D 11.D 12.B
148
Bölüm 4 : DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ içerirken, inorganik kısmı kalsiyum fosfat, kalsiyum flo-
İskelet ve kaslardan oluşan sisteme destek ve hareket sis- rür, kalsiyum karbonat, potasyum ve magnezyum (sert-
temi denir. Bu sistem; lik kazandır) içerir.
• mineral depolama, • Kemiklerin dışında periost denilen bir zar bulunur.
• kan hücreleri üretme, a. Süngerimsi Kemik Doku
• glikojen depolama, • Hücreleri düzensiz dizilmiştir.
• vücudun dik durmasını sağlama, • Aralarında boşluk bulunur. Bu boşluklarda ise kırmızı
• iç organları koruma, kemik iliği bulunur. Kırmızı kemik iliği kan yapımından
• vücudun hareketini sağlamada görevlidir. sorumludur.
• Uzun kemiklerin baş bölgesinde, kısa, yassı ve düzen-
İSKELET SİSTEMİ siz kemiklerin içinde bulunur.
• Vücutta yaklaşık 206 tane kemik bulunur. b. Sıkı (Sert) Kemik doku
• Embriyonik gelişim süresinde iskeletin temel bileşimi • Hücreleri düzenli lamelli dizilmiştir.
kıkırdak dokudur. Gelişme ilerledikçe kıkırdak doku- • Uzun kemikleri gövdesinde ve baş kısmındaki sünge-
nun yerini kemik alır. Fakat burun, kulak gibi bazı or- rimsi kemik üzerinde, kısa ve yassı kemiklerin dış yü-
ganlar kıkırdak hâldedir. zeyinde bulunur.
• Yapısında damar ve sinirlerin geçtiği havers ve
Kafatası volkmann kanalları bulunur.
Alt çene
Osteon Osteosit
Boyun Omurları
Köprücük kemiği B
A
Ş
Pazu kemiği V
Göğüs kemiği U
R
Kaburga kemiği U Valkmann
Ön kol kemiği kanalı Kan
Y damarları
Bilek kemiği A
El parmak kemiği Y
I Havers
N kanalı
Kalça kemiği L
A
R
Çatı kemiği I
Uyluk kemiği
Diz kapağı kemiği 2. ŞEKİLLERİNE GÖRE KEMİKLER
Kaval kemiği a. Uzun Kemikler
Baldır kemiği Örnek: Kol ve bacak kemiği
Ayak parmak kemiği
Süngerimsi Kemik
Baş iskeleti Gövde İskeleti Üyeler İskeleti
Sıkı Epiz Plağı: Kemiğin boyuna
Kafatası Omurga Kol kemikleri Kemik büyümesini sağlar. Kıkırdak
Baş iskeleti Göğüs kemiği Bacak Kemikleri Doku yapılıdır (Hiyalin kıkırdak).
Kaburga 19-23 yaşında kemikleşir.
Uzama durur.
Sarı Kemik İliği: Sadece
1. KEMİK DOKU
uzun kemikte vardır.

Kemik doku hücrelerine osteosit, kemik doku ara madde-
sine osein denir. Periost: Kan damarı ve si-
nirler bulunur. Kemiği yeniler,
• Osteosit † Yıldız şeklinde olup kemik dokuda lakün
onarır ve enine büyümesini
adı verilen boşluklarda yer alır. Kıkırdak sağlar.
• Osein † organik ve inorganik maddelerden oluşur. doku
Oganik kısmı protein yapılı kollajen lif (esneklik sağlar)
149
b. Kısa Kemik b. Hiyalin Kıkırdak

• El ve ayak bileklerinde bulunan kemiktir. • Kollajen lifi çoktur.
Dıştan içe: Periost (kemik zarı), • Dayanıklıdır.
sert kemik, süngerimsi kemik • Embriyonik dönemde
burun, soluk borusu,
bronşlarda kaburga uç-
ları ve eklem yerlerinde
Enleri boylarına yaklaşık olarak bulunur.
eşit olan kemiklerdir.
c. Fibröz kıkırdak
• Bol miktarda kollajen
c. Düzensiz Şekilli Kemikler lif ve daha az hücre
• Belirli şekli olmayan kemiklerdir. içerir. En dayanıklı
• Omurlar ve bazı yüz kemikleri buna olandır.
örnektir. • Omurlar arası disk ve
• Yapısal olarak kısa ve yassı kemiğe köprücük kemiğinde bu-
benzer. lunur.
d. Yassı Kemik
• Kalınlığı az olan kemiklerdir. 4. EKLEMLER
• Kafatası, kürek, kalça, kaburga kemikleri Kemiklerin birbirine bağlandığı bölgeye eklem denir.
B
göğüs kemiği yassı kemiklerdir. A Hareket yeteneğine göre 3'e ayrılır.
Ş
V
U
a. Oynamaz Eklem
R • Kemikler birbirine ayrılmayacak şekilde kenetlenmiştir.
U
• Kafatası ve yüz kemiklerinde oynamaz eklem bulunur.
Tüm kemiklerde; sert kemik, süngerimsi ke-
Y
mik, periost ve kırmızı kemik iliği bulunur. A b. Yarı Oynar Eklem
Y
I • Hareket yeteneği sınırlıdır.
N • Kemikler arasında kıkırdak yapılı diskler bulunur.
L
Kemik Dokunun Yapısını Etkileyen Faktörler A • Boyun, göğüs, bel omurları örnektir.
R
Hormonlar: Kalsitonin, Parathormon, STH
I c. Oynar Eklem
Mineraller: Ca, Mg, P • Hareket yeteneği fazladır.
Vitamin: D vitamini, C vitamini, A vitamini • Kolda pazu kemiği ile ön kol kemiği, bacakta ise uyluk
Düzenli Spor kemiği ile kaval kemiği oynar eklemdir.
Genetik Özellikler
Beslenme
Güneş ışığı 5. KAS DOKU
• Kasların görevi, kemiklerle beraber vücudun veya bu-
3. KIKIRDAK DOKU VE ÇEŞİTLERİ lundurdukları organların hareketini sağlamaktır.
• Kıkırdak doku hücrelerine kondrosit ara maddesine • Kaslarda hücre arası madde bulunmaz.
kondrin denir. Kıkırdak doku kan damarı içermediği • Kas hücre zarına sarkolemma, kas hücre sitoplazma-
için bağ dokudan difüzyonla beslenir. sına sarkoplazma denir.
• Kas proteinleri: Aktin ve miyozin (miyofibril)'dir.
• Kas endoplazmik retikulumuna: Sarkoplazmik retiku-

a. Elastik Kıkırdak lum denir.
• Elastik lif bulunur. • Kasın kemik ile bağlantı kurduğu yere tendon denir.
• Bükülebilir. • Kaslar çizgili kaslar, düz kaslar ve kalp kası olarak üç
• Kulak kepçesi, kulak çeşittir.
yolu östaki borusu ve
epiglottis örnektir.
150
a. Çizgili Kas (İskelet Kası) ÇİZGİLİ KASLARDA KASILMA MEKANİZMASI
Kas lifi
Sarkomer
I bandı √ Sadece aktinden oluşur.

• Hücreleri uzun, silindirik ve çok çekirdeklidir.
H bandı √ Sadece miyozinden oluşur.
• İskelet kasları hızlı kasılır, çabuk yorulur.
A bandı √ Aktin ve miyozinlerin beraber
• İskelet kasları beyin kontrolünde istemli çalışır.
bulunduğu yer.
• Sitoplazması demir içeren miyoglobin pigmenti taşıdığı
Sarkomer √ İki z çizgisi arasındaki kısımdır.
için kırmızı renkte görünür. Miyoglobin oksijenli solu-
num için oksijen tutar.
• Oksijen yetersizliğinde laktik asit fermantasyonu ile Gevşeme
enerjisini üretir. Sarkomer
• Çizgili kaslardaki miyofibriller düzenli dizilim gösterir-
I bandı H bandı
ken yani enine bantlaşma vardır.
b. Kalp Kası
B
A A bandı Miyozin Z
Ş Aktin
V çizgisi
U
R • A bandının boyu değişmez.
U
• I bandı genişler.
• Kalbin yapısında yer alır. Bir veya iki çekirdeklidir. Y • H bandı görülür hâle gelir.
• Aktin ve miyozin düzenli dizildiği için bantlı yapı gös- A
Y • Sarkomerin boyu uzar.
terir. I • Z çizgileri birbirinden uzaklaşır.
• Yapı olarak çizgili kasa çalışma mekanizması bakımın- N
L • Kasın boyu kısalır. Fakat kas hacmi değişmez.
dan düz kasa benzer. A
• İsteğimiz dışında çalışır. Otonom sinirler kontrol eder. R
I
• Kalp kendi uyarılarını kendisi de oluşturabilir.
Kasılma
c. Düz kas
Sarkomer
• Hücreleri mekik şeklindedir ve renksizdir.

• Çekirdekleri tek ve hücrenin ortasındadır.
• Aktin ve miyozin bulunur. Fakat sitoplazmada dağınık
olarak bulunduğu için bantlı yapı göstermez. • A bandı boyu değişmez.

• Yavaş kasılır, geç yorulur. • I bandı daralır.
• İstemsiz çalışır, otonom sinir sistemi tarafından kontrol • H bandı daralarak kaybolur.
edilir. • Sarkomerin boyu kısalır.
• Solunum, üreme, sindirim, dolaşım ve boşaltım sis- • Z çizgileri birbirine yaklaşır.
temlerini oluşturan organların yapısında bulunur. • Kas boyu uzar. Fakat kas hacmi değişmez.
151
Kasların kasılmasını sağlayan en küçük uyartı şidde- 2. Kaslarda depolanan kreatin fosfattan fosfat çıkarılarak
tine eşik şiddeti denir. Bir kas telinde, eşik şiddetin ATP üretilir.
altındaki uyarılara cevap oluşturmazken eşik şiddeti ve Kreatin fosfat + ADP Kreatin + ATP
üzerindeki uyartılara aynı şiddette tepki verilir. Buna,
ya hep ya hiç prensibi denir.
• Uyarı alan bir kasın kasıldıktan sonra eski haline dön- Dinlenme sırasında:
mesine kas sarsı denir. Kreatin + ATP Kreatin fosfat + ADP
• Kas sarsı gizli, kasılma ve gevşeme evrelerinden olu-
şur.
3. Kasların uzun süre çalışması hâlinde depo glikojen kul-
lanılır.
Kasılma
oranı c
Glikojen Glikoz O2'li solunum CO2 +
H2O + ATP
d
a b O2'siz solunum Laktik asit
+ ATP
Zaman (s)
0 0,01 0,05 0,1 KAS KASILMA MEKANİZMASI
uyarının
verildiği an
a – b: Gizli evre √ Kasın uyarıldığı an ile kasılmaya

başladığı an arasındaki süredir.
B Uyarı
b – c: Kasılma evresi √ Kasılmaya başladığı an ile gev- A Motor uç plak
Ş
şemeye başladığı an arasındaki süredir. V
U
Akson
c – d: Gevşeme evresi √ Kasın gevşeyerek eski hâline R
U Kas lifi
dönmesine kadar geçen süredir.
Y
A
Y 1. Motor sinirlerin akson ucundan yani motor uç plaktan
Bütün evrelerde ATP harcanır. Fakat maksi- I
N sinir-kas boşluğuna nörotransmitter madde salgılan-
mum ATP kasılma evresinde harcanır.
L ması sağlanır.
A
R
2. Nörotransmitter maddeler, kas hücresi zarında yani
• Kas gevşeme evresinden sonra tekrar uyarılıncaya ka- I sarkolemmada elektriksel bir değişime neden olur.
dar dinlenir. Bir kas tam olarak gevşemeden sık uya- 3. Bu elektriksel değişim etkisi ile sarkoplazmik retiku-
rılırsa kasılı durumda kalır. Buna zyolojik tetanos lumda depolanan Ca+2 iyonları aktin ve miyozin iplik-
(kramp) denir. çikleri arasına yayılır. Ca+2 iyon derişimi artar.
4. Ca+2 iyonları etkisiyle miyozin iplikçileri üzerindeki
Kasılma
miktarı Fizyolojik ATPaz enzimi aktif hâle geçer.
tetanos 5. ATP † ADP + P + Enerji
Normal
Kasılma 6. Çıkan enerjiyle aktin ve miyozin iplikçiklerinin birbiri
üzerinde kaymasını sağlar ve kas kasılır.
Zaman (s)
KASILMA İÇİN GEREKLİ ENERJİNİN ELDE EDİLME

SIRASI
1. İlk olarak hazır ATP'ler tüketilir.
ATPaz
ATP ADP + P + Enerji
152
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ 1
test
1. I. Laktik asit 5. Kemik doku ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi
II. CO2 doğrudur?
III. H2O A) Hücreler arası ara madde bulundurmaz.
IV. ATP B) Kan damarı içermez.

C) Kan hücrelerinin üretiminde görev yapar.
Moleküllerinden hangileri tüm kaslarda ortak ola-
rak meydana gelmez? D) Hücrelerine kondrosit denir.
E) Bazı minerallerin depolanmasını sağlayan hor-
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III
mon üretir.
D) I ve IV E) II, III ve IV
2. Yoğun egzersiz sonucu kas faaliyeti artan bir

sporcunun aşağıda verilenlerden hangisinin mik-
tarında azalma görülür? 6. Aşağıda verilen seçeneklerden hangisi bir kasın
A) Aktin B) Miyozin C) Oksijen kasılması sırasında en son gerçekleşir?
D) Isı E) Karbondioksit A) Sarkoplazmik retikulumdan Ca+2'un sitoplazmaya

dağılması
B
A B) ATP az enziminin aktifleşmesi
Ş
V C) ATP'nin parçalanması
U
R D) Motor uç plaktan asetil kolin salgılaması
U
E) Aktinlerin miyozinler üzerinde hareket etmesi
Y
A
3. İnsan vücudunda bulunan Y
I
I. kısa, N
L
II. uzun, A
R
III. yassı I
kemik çeşitlerinin hangilerinde ilik kanalı ve sarı
ilik bulunur?
7. Çizgili kasların kasılması sırasında meydana gelen
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III değişimler aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Ö D
t t
4. I. Sarı ilik Buna göre Ö ve D yerine aşağıdakilerden hangisi

II. Epifiz plağı yazılmalıdır?
III. Süngerimsi kemik Ö D
IV. Periost A) H bandı A bandı

Yapılarından hangileri kemiklerin boyuna ve enine B) Kas boyu Sitoplazmadaki Ca+
büyümesini sağlar?
C) I bandı Miyozin boyu
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) Kas hacmi H bandı
D) II ve IV E) III ve IV E) Sarkomer boyu Kas hacmi
153
1 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
test
8. 11. Yaşlılıkla beraber insana ait kemiklerde sertleşmeler
 
ve buna bağlı olarak kırılgan bir yapı görülür.
Kasılma boyu
Buna göre bu durumun temel nedeni
I. inorganik maddelerin artışı,

Uyarı şiddeti
Eşik II. organik maddelerin azalması,
şiddeti III. kemik hücrelerinin (osteosit) sayılarının artışı
Yukarıda şekil uyarı şiddeti ile kasılma boyu arasında-
etkinliklerinden hangisidir?
ki ilişkiyi göstermektedir.
Buna göre bu kasla ilgili
I. Uyarı bir kas teline verilmiştir.
II. Uyarı şiddeti arttıkça kasılma miktarı artmıştır.
III. Eşik değeri altındaki uyarılar kasta tepkiye neden
olmamıştır.
B
A
Ş
V
U
9. I. Hiyalin kıkırdak √ Bronş R
12. Aşağıdaki şekilde çizgili kaslarda bantlaşma gösteril-
II. Elastik kıkırdak √ Kulak kepçesi U miştir.
A
III. Fibröz kıkırdak √ Omurlar arası diskler Y

A
Yukarıda verilen kıkırdak çeşitlerinden hangileri Y
I
karşısında verilen yapılarda bulunur? N
L
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A
R
D) II ve III E) I, II ve III I
10. Aşağıda uzun bir kemiğin yapısı verilmiştir. H

I I
Z Z
Buna göre, gevşeme sırasında aşağıdakilerden

hangisi gerçekleşmez?
I V
III IV
II A) Kasın hacmi artar.
Buna göre numaralandırılmış kısımlarla ilgili aşa- B) Z çizgileri birbirinden uzaklaşır.
ğıdakilerden hangisi yanlıştır?
C) A bandının boyu değişmez.
A) IV, periosttur.
D) H bandı görünür hâle gelir.
B) III, epifiz plağı olup kemiğin boyuna büyümesini

sağlar. E) I bandı büyür.
C) I, kıkırdak olup, kemik uçlarını koruyan kısımdır.
D) V, sarı iliktir ve tüm kemik çeşitlerinde bulunur.
E) II, süngerimsi kemiktir ve kırmızı ilik bulundurur.
1.A 2.C 3.B 4.D 5.C 6.E 7.B 8.C 9.E 10.D 11.C 12.A
154
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ 2
test
1. Aşağıdaki grafikte kas sarsı verilmiştir. 4. Aşağıda verilenlerden hangisi üyeler iskeletinde
Kasılma
bulunmaz?
boyu A) Kaval kemiği
B) Baldır kemiği
C) Uyluk kemiği
D) Dirsek kemiği
E) Oturga kemiği
t
a b c d e
Uyartının verildiği an
Buna göre, aşağıdaki verilenlerden hangisi doğru 5. Aşağıdaki seçeneklerde verilen eklem çeşidi ve bu-
değildir? lunduğu yerler eşleştirilmiştir.
A) Uyartı b anında verilmiştir. Bu eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
B) b-c aralığında kasılma gerçekleşir.

C) c-d aralığında gevşeme gerçekleşir. Eklem Bulunduğu yer
D) d-e aralığında dinlenme gerçekleşir. A) Oynamaz eklem Kafatası

E) c-d ve d-e zaman aralıklarında kas enerji harcar. B) Oynar eklem Diz kapağı
B C) Yarı oynar eklem Yüz kemikleri
A
Ş D) Oynar eklem Parmak kemikleri
V E) Yarı oynar eklem Omurlar arası
U
R
U
Y
A
Y
2. Kıkırdak doku için I
N
I. Ara madde √ Osein
L 6. Düz Çizgili Kalp
A
II. Hücre √ Kondrosit
R Kas Kas Kası
III. Zar √ Kondrin I
Çekirdek I Kenarda Ortada
verilen eşleştirmelerden hangileri doğrudur? durumu
Kasılma hızı Yavaş II Ritmik
Kontrol eden Otonom Somatik III
D) I ve II E) I, II ve III sinirler
Yukarıda verilen kas çeşitleri ve bu kaslar ile ilgili bil-

giler tabloda verilmiştir.
Buna göre tabloda boş bırakılan I, II ve III numaralı
yerlere yazılması gerekenler aşağıdaki seçenek-
lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
3. Şekillerine göre kemikler sınıandırıldığında veri- I II III

lenlerden hangisi dışarda kalır?
A) Kenarda Yavaş Otonom

A) Düzensiz şekilli kemik
B) Kenarda Hızlı Somatik
B) Uzun kemik
C) Ortada Yavaş Otonom
C) Sert kemik
D) Ortada Hızlı Otonom
D) Kısa kemik
E) Ortada Yavaş Somatik
E) Yassı kemik
155
2 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
test
7. I. Sinovial sıvı 10. Çizgili kasların kasılması için gerekli enerji
II. Eklem kapsülü I. glikoz,
III. Eklem sıvısı II. kreatin fosfat,
Yukarıdaki yapılardan hangisi sadece oynar ek- III. ATP
lemlere aittir? moleküllerinden hangi sıra ile karşılanmaktadır?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) I - II - III B) II - III - I C) II - I - III
D) II ve III E) I, II ve III D) III - I - II E) III - II - I
8. Aşağıdaki yapılardan hangisi tüm kemiklerde bu-

lunmayıp yalnızca uzun kemiklere aittir?
A) Süngerimsi kemik
11. Kemiklerin gelişiminde
B) Sert kemik
I. STH (Büyüme hormonu),
C) Kırmızı ilik
II. kalsitonin hormonu,
D) Sarı ilik
III. magnezyum minerali
E) Havers kanalları
faktörlerinden hangileri olumlu bir etkiye sahip-
B tir?
A
Ş A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
V
U D) II ve III E) I, II ve III
R
U
Y
9. Çizgili kaslara ait iplikçiklerin durumu aşağıda şemati- A
Y
ze edilmiştir. I
N
I bandı L
H bandı
A
12. Bir çizgili kasın kasılması sırasında görülen bazı
R maddelerdeki değişimlere ait aşağıdaki grakler-
I
den hangisi çizilemez?
A) Sarkomer boyu B) Sitoplazmadaki Ca++
Zaman Zaman
A bandı
Z çizgisi
Z çizgisi C) Laktik Asit D) Miyozin boyu

Sarkomer
Kasılma sırasında çizgili kaslarda bulunan yapı-

lardaki değişimlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi Zaman Zaman
yanlıştır?
A) H bandı kaybolur. E) Kreatin fosfat

B) Sarkomerin boyu kısalır.
C) Aktin boyu kısalır.
D) I bandı daralır.
Zaman
E) A bandı değişmez.
1.A 2.B 3.C 4.E 5.C 6.D 7.E 8.D 9.C 10.E 11.E 12.C
156
Bölüm 5 : SİNDİRİM SİSTEMİ 2. YUTAK

Besinlerin hücre zarından geçebilecek kadar küçük • Mekanik veya kimyasal sindirim gerçekleşmez. Görevi
parçalara ayrılmasına sindirim denir. ağızda öğütülen besinleri yemek borusuna iletmektir.
Lokmanın soluk borusuna geçmesini engelleyen epig-
Sindirim gerçekleşme şekline göre mekanik ve kimya-
lottis (gırtlak kapağı) bulunur.
sal olarak ikiye ayrılır.
3. YEMEK BORUSU
Mekanik Sindirim: Besinlerin fiziksel olarak küçük
• Mekanik veya kimyasal sindirim gerçekleşmez.
parçalara ayrılmasıdır.
• Besinler peristaltik hareketlerle mideye iletilir.
Örneğin: Besinlerin dişlerle ezilmesi. • Yutkunma ilk başta istemli daha sonra istemsiz devam
eder.
Enzim kullanılmaz. 4. MİDE

• Besinler geçici olarak depolanır. Hem mekanik hem
kimyasal sindirimin gerçekleştiği yerdir.
Kimyasal Sindirim: Besinlerin su ve enzimler yar-
• Proteinlerin kimyasal sindirimi burada başlar. Mide
dımıyla yapı taşına kadar ayrılmasıdır. Kimyasal sindirim
pH'ı 1,5-2 arasında değişir.
yapıldığı yere göre ikiye ayrılır:
• Mide özsuyu
Hücre İçi Sindirim: Besinler endositoz yoluyla besin
kofulu oluşturacak şekilde hücre içine alınır. Daha sonra
besin kofulu ve lizozomun birleşmesiyle enzimler yardımıy- Pepsinojen HCl Lap enzimi Az miktarda
la yapı taşına kadar parçalanması olayıdır. lipaz
Hücre Dışı Sindirim: Hücrelerden salgılanan enzim- HCl görevi
B
lerle besinlerin hücre dışında yapı taşına parçalanması A • Pepsinojeni aktifleştirir.
daha sonra difüzyon ya da aktif taşımayla hücre içine alın- Ş • pH asitleştirir.
V
masıdır. U • Pepsin için uygun ortam oluşturur.
R • Mikroorganizmaları öldürür.
U
İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ ORGANLARI
Y Midenin Korunmasına Yönelik Adaptasyon
1. AĞIZ A
• Çift katlı mukoza tabakasına sahip olması,
Y
Sindirimin başladığı organdır. Ağızda hem mekanik I • Pepsinojenin inaktif hâlde salgılanması,
N
hem de kimyasal sindirim olur. L • Pepsinojen ve HCl'nin farklı hücrelerde sentezlenmesi,
a. Diş: Çiğneme ile mekanik sindirimi sağlar. A • Mideye besin geldiğinde özsuyu salgısının artmasın-
R
I dan dolayı mide zarar görmez.
Taç Mine
Dentin
Boyun 5. İNCE BAĞIRSAK
Diş özü
(Pulpa) • Tüm besinlerin sindiriminin tamamlandığı ve
Kök monomerlerin emiliminin gerçekleştiği yerdir.
• İnce bağırsağın iç yüzeyi parmak biçiminde kıvrımlı bir
yapıya sahiptir. Bu yapıya villus denir. Villuslar besin
Kan Damarı ve
Sinirler emilme yüzeyini arttırır.
• İnce bağırsak enzimleri: maltaz, sükraz, laktaz,
b. Dil: Besinlerin şekillenmesini, yutulması ve karıştırılma-
dekstrinaz ve aminopeptidazdır.
sını sağlar.
c. Tükürük Bezleri
• Dil altı, çene altı ve kulak altı olmak üzere 3 çeşittir. 6. KALIN BAĞIRSAK
• B ve K vitamini üreten bakteriler bulunur.
Tükürük salgısı
• Kalın bağırsakta sindirim gerçekleşmez fakat emilimi

vardır. Su, mineralin bir kısmı, B ve K vitamini emilir.
Amilaz Mukus • Villus yoktur. Kalın bağırsakta goblet hücreleri bulu-
(pityalin) nur. Mukus üretir.
• Karbonhidrat %90 su Na ve Ca Glikoprotein
kimyasal (mekanik iyonlar (Kayganlık
sindirimini sindirime (pH düzenler) sağlar.)
gerçekleştirir. yardımcı
olur.)
157
7. PANKREAS İnce bağırsak

• Karma bir bezdir. Pankreas tüm besinlerin sindirimi
için enzim salgılar. Amilaz
Pankreas öz suyunda: Nişasta Maltoz + Dekstrin
(Pankreas
Bikarbonat (HCO3–) İnce bağırsak pH'ını nötral-
öz suyu)
leştirir.
Dekstrinaz
Amilaz Karbonhidrat sindirimini yapar. Dekstrin Glikoz
Lipaz Yağ sindirimi yapar.
Maltaz
Tripsinojen Maltoz Glikoz + Glikoz
Kimotripsinojen Protein sindirimini yaparlar.
Laktaz
Karboksipeptidaz Laktoz Glikoz + Galaktoz
Nükleaz Nükleik asit sindirimini yapar.
Sükraz
Pankreas salgılarını virsung kanalı ile ince bağırsakta- Sükroz Glikoz + Fruktoz
ki vater kabarcığına döker.
Yağların Sindirimi
Pankreas enzimlerini Külçe Külçe ALTıN'dan
aklımızda tutabiliriz. Yağ miktarı
Yağların
sindirimi ince
8. KARACİĞER bağırsakta
• A, D, E ve K vitaminlerini depolar. başlar, ince
B
• Heparin ve histamin üretir. A
bağırsakta
Ağız Mide İnce Sindirim
• Pıhtılaşma proteinleri üretir. Ş bağırsak sonlanır.
organları
V
• Eritropoietin hormonu üreterek alyuvar üretimi yapar. U
• Yaşlı alyuvarları parçalar. R
U
• Karbonhidrat, yağ ve protein dönüşümü yapar. İnce Bağırsak
• Fazla glikozu glikojen şeklinde depolar. Y
A
• Safra üretir. Y Safra
I Yağ Yağ damlacıkları
Safra sıvısı: Karaciğerde üretilir, safra kesesinde depolanır.
N
• Yağların mekanik sindirimini gerçekleştirir. L Lipaz
A Yağ damlacıkları Yağ asidi + Gliserol
• Antiseptiktir.
R
• Kokuşmayı önler. Dışkıya renk verir. I
• Safra enzim değildir. Proteinlerin Sindirimi
• Safra koledok kanalı ile onikiparmak bağırsağının va-
ter kabarcığına dökülür.
Proteinlerin sindirimi mide de
başlar, ince bağırsakta sonla-
1. KİMYASAL SİNDİRİM
nır.
Karbonhidratların Sindirimi Ağız Mide İnce
bağırsak
Karbonhidrat miktarı
Karbonhidratların sindirimi Mide

ağızda başlar, ince bağırsakta
sonlanır. Mide de sindirimi Pepsinojen + HCl Pepsin
gerçekleşmez.
Ağız Mide İnce Pepsin
bağırsak
Protein + HCl Polipeptid
Ağız
Amilaz Süt çocuğu

Nişasta Maltoz + Dekstrin
Lap
Süt Kazein
Amilaz enzim
Glikojen Maltoz + Dekstrin
(Pityalin) Pepsin
Kazein polipeptid + amino asit
158
İnce Bağırsak Dolaşım ve Sindirim Sisteminin Birlikte

Çalışmasının Özeti
Enterokinaz
Tripsinojen Tripsin Yağ asidi, Gliserol ve Aminoasit, monosakkarit
A, D, E, K vitamini ve B ve C vitamini
tripsin
Kimotripsinojen Kimotripsin
tripsin İnce Bağırsak Hücreleri

Polipeptid Daha küçük polipeptid
kimotripsin
Villus
karboksipeptidaz
Daha küçük tripeptid + dipeptid
aminopeptidaz
polipepdid Lenf Kılcalı Kılcal damar
tripeptidaz
Tripeptid aminoasit
dipeptidaz Peke sarnıcı Kapı toplardamarı
Dipeptid
Göğüs kanalı Karaciğer
SİNDİRİM SİSTEMİNE ETKİ EDEN HORMONLAR

Sol köprücük altı Karaciğer üstü
Salgılandığı B toplardamarı toplardamarı
Hormon Adı Etkisi A
Organ (Lenfin kana ilk
Ş
Mide özsuyunun salgılan- V karıştığı yer)
Mide Gastrin U
masını uyarır. R
U
Pankreası uyarır. Sindirim
Üst ana top- Alt ana toplarda-
enzimlerinin salgılanma- Y
lardamar mar
İnce bağırsak Kolesistokinin A
sını uyarır. Safra kesesini
Y
uyarır. I
N
Pankreası uyarır. Bikar- L
Kalbin Sağ Kulakçığı
bonat iyonunun salgılan- A
R
İnce bağırsak Sekretin masını sağlar. Karaciğeri I
uyarır. Karaciğerde safra
üretimini sağlar.
Örnek:
Besinlerin Emilimi Pankreastan salgılanan sindirim enzimleri,

I. vitamin,
Ağız Su, iyon, nikotin ve bazı II. protein,
ilaçların emilimi gerçekleşir. III. yağ
Mide Su, iyon bazı ilaçlar ve alkol besin çeşitlerinden hangilerine etki edebilir?
emilimi gerçekleşir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
İnce bağırsak Besinlerin emiliminin büyük
bölümü gerçekleşir.
Çözüm:
Kalın bağırsak Su, mineral ve bakterilerin

Pankreastan salgılanan enzimler karbonhidratların,
ürettiği B ile K vitamini emilimi
protein, yağ ve nükleik asitlere etki eder. Vitaminler
gerçekleşir.
sindirime uğramazlar.
Cevap: D
159
Örnek: Örnek:
İnsanda sindirim kanalını oluşturan, İnsan sindirim kanalında bir besin molekülünün mik-
I. ağız, tarının değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
II. mide, Madde miktarı
III. kalın bağırsak,

IV. yemek borusu
organlarının hangilerinde kimyasal sindirim olay- Sindirim
Ağız Mide İnce kanalı
ları gerçekleşebilir? bağırsak
Buna göre, grakte belirtilen besin molekülü
D) I, II ve III E) II, III ve IV aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Çözüm: A) Protein B) Pepton C) Maltoz
Ağızda, karbonhidratların sindirimi başlar. Mide de D) Yağ E) Dekstrin
proteinlerin kimyasal sindirimi gerçekleşir. Kalın ba-
Çözüm:
ğırsak ve yemek borusunda sindirim gerçekleşmez.
Belirtilen besin molekülünün sindirimi ince bağırsakta
Cevap: A başlayıp bitmiştir. Yalnızca yağların sindirimi ince ba-
Örnek:
ğırsakta gerçekleşir.
Cevap: D
İnsan midesinde gerçekleşen sindirim olayları ile
ilgili, B
A
I. Gastrin hormonu mide içinde hidroliz edilir. Ş
V
II. HCI, pepsinojenin aktif pepsin haline gelmesini U
sağlar. R
Örnek:
U
III. Midenin asidik ortamında sadece proteinler kim- Polimer besinlerin sindirim kanalında monomerlerine
yasal sindirime uğrar. Y dönüşüm aşamaları aşağıda gösterilmiştir.
A
1 2 3
yukarıdaki bilgilerden hangileri yanlıştır? Y Protein Pepton Peptit Amino asit
I 4 5
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III N Nişasta Maltoz Glikoz
L
D) I ve II E) II ve III A Buna göre, ağız, mide ve ince bağırsakta ger-
Çözüm: R çekleşen reaksiyon aşamaları aşğıdakilerden
I
hangisinde doğru verilmiştir?
Gastrin hormonu mide mukozasında kana verilir.
Mide içerisine salgılanmaz. Dolayısıyla mide içerisin- Ağız Mide İnce Bağırsak
de hidrolize uğramaz. A) Yalnız 4 Yalnız 1 2, 3 ve 5
Cevap: A B) Yalnız 2 Yalnız 3 1, 4 ve 5
C) 1 ve 2 3 ve 4 Yalnız 5
Örnek:
D) 3 ve 4 1 ve 2 Yalnız 5
I. Kandaki amonyak miktarını azaltma
E) Yalnız 5 Yalnız 1 2, 3 ve 4
II. Yağların sindirimi ile ilgili enzim üretme
Çözüm:
III. Organik besinlerin birbirine dönüşümünü sağlama
Nişasta sindirimi ağızda başlar; protein sindirimi mi-
Yukarıdakilerden hangileri karaciğerin görevlerin- dede başlar. Geriye kalan besinlerin parçalanması
dendir? ince bağırsakta meydana gelir.
Cevap: A
D) I, II ve III E) Yalnız II
Çözüm:
Karaciğerde sindirimle ilgili enzim üretilemez ve sal-
gılanmaz.
Cevap: C
160
SİNDİRİM SİSTEMİ 1
test
1. Büyük moleküllerin yapısına sıvı katarak küçük mole- 4. Mide salgıladığı enzimlerin çalışabilmesi için yoğun
küllerin (monomer) oluşturulmasına kimyasal sindirim olarak asit (HCl) üretir.
(hidroliz) denir. Buna göre midenin salgıladığı HCl ve sindirim en-
Buna göre aşağıdakilerden hangisi sindirim ürün- zimlerinin mideye zarar vermemesi için;
lerinin (monomerlerin) ortak özelliği değildir? I. fazla miktarda mukus üretilmesi,
A) Enerji eldesinde kullanılma II. enzimlerin inaktif olarak salgılanması,
B) Yapısında N (azot) bulundurma III. midenin besinler geldiğinde enzim salgılaması
C) Kana alınabilme
adaptasyonlarından hangileri etkilidir?
D) Organik yapıda olma
E) Hücre zarından geçebilme
5. I. Pankreas öz suyu
B II. İnce bağırsak öz suyu
A
Ş III. Safra sıvısı
2. I. ATP V
Besin kaynağı olan canlının hücre DNA ve
U
II. Enzim R RNA'larını parçalayan yukarıda verilen sıvılardan
U
III. Mukus hangilerinin içerisinde yer alır?
IV. Mineral Y
A A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Tükürük sıvısı içerisinde yukarıdakilerden hangi- Y
I D) I ve II E) II ve III
leri bulunmaz? N
L
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III A
R
D) I ve IV E) II, III ve IV I
6. Aşağıda bir canlı türünün ince bağırsak boşluğunda

gerçekleşen bir olay özetlenmiştir.
Lipaz
Safra enzimi
+ H 2O Gliserol +
3 yağ asidi
Lipit Lipit
damlacıkları
Bu olayla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yan-

3. Kimyasal ve mekanik sindirim için,
lıştır?
I. enzim kullanımı,
A) Yağ molekülleri hidrolize uğramıştır.
II. sindirim kanalında gerçekleşme,

B) Oluşan son ürünler enerji verici özelliktedir.
III. polimerden monomer oluşumu
C) Lipit molekülünün yapısı gliserolden küçüktür.
verilenlerden hangileri ortaktır?
D) Safranın mekanik sindirimi sayesinde enzim et-
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III kinliği artar.
D) I ve III E) I, II ve III E) Hidroliz sırasında ATP enerjisi kullanılmaz.
161
1 SİNDİRİM SİSTEMİ
test
7. İnsan sindirim kanalında bir besin molekülünün mikta- 10. Karbonhidratların sindirimi sonucu oluşan glikoz
rının değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. molekülünün taşınması sırasında aşağıdaki yapı-
Madde miktarı lardan hangisinden geçemeyeceği kesindir?
A) Alt ana toplardamar
B) Karaciğer üstü toplardamarı
Sindirim C) Kapı toplardamarı
bağırsak D) Peke sarnıcı
E) İnce bağırsak epiteli
Buna göre grakte belirtilen besin molekülü aşa-
ğıdakilerden hangisi olabilir?
A) Yağ B) Maltoz C) Gliserol

D) Protein E) Dekstrin
8. ATP Su miktarı
B 11. İnsanın sindirim kanalından aşağıdaki moleküller-
A den hangisinin kimyasal yapısında bir değişiklik
Ş
V meydana gelmez?
U
R A) Aminoasit B) Nişasta C) Bitkisel yağ
t t
U
I II D) Glikojen E) Hayvansal yağ
Y
Organik monomer miktarı A
Y
I
N
L
A
R
t I
III
Sindirim sırasında gerçekleşen olaylara bağlı ola-

rak yukarıdaki graklerden hangileri çizilemez?

12. Besin monomerlerinin ince bağırsakta emilimi

I. aktif taşıma,
II. difüzyon,
9. Aşağıda verilen enzimlerden hangisi proteinlerin
III. endositoz
sindiriminde görev almaz?
olaylarından hangileri ile gerçekleşir?
A) Pepsin B) Tripsin C) Amilaz
D) Peptidaz E) Kimotripsin A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
1.B 2.A 3.A 4.E 5.A 6.C 7.D 8.A 9.C 10.D 11.A 12.B
162
SİNDİRİM SİSTEMİ 2
test
1. Aşağıdaki organlardan hangisi tüm besin mole- 4. Aşağıdaki grafik organik bir molekülün sindirim kana-
küllerinin sindirimi için enzim salgılar? lındaki miktarını göstermektedir.
A) Mide B) Karaciğer C) Pankreas
X miktarı
D) İnce bağırsak E) Kalın bağırsak
Sindirim
bağırsak
Sindirim kanalındaki X molekülü ile ilgili aşağıdaki

ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Ağızda sindirimi başlar.
B) Midede sindirime uğramaz.
2. Tüm besinlerin sindirimi ince bağırsakta tamamlanır. C) Nişasta veya selüloz olabilir.
Oluşan monomerler ise yine ince bağırsaktan emilir. D) İncebağırsakta sindirimi tamamlanır.
Buna göre sindirim sonucu oluşan yağ monomer- E) Monomerlerin emilimi incebağırsakta gerçekleşir.
lerinin taşıması ile ilgili
I. Lenf sistemi ile taşınır. B
A
II. İncebağırsaktan emildikten sonra karaciğere taşı- Ş
nır. V
U
III. Şilomikron hâlinde taşınırlar. R
U
ifadelerinde hangileri doğrudur?
Y 5. I. Su
Y II. Tuz
N
III. B vitamini
L IV. Fruktoz
A
R Yukarıda verilen moleküllerinden hangilerinin ka-
I
lın bağırsakta emilimi gerçekleşir?
D) I, II ve III E) I, III ve IV
3. I. Gastrin
II. Sekretin
III. Kolesistokinin
Hormonlarından hangileri sindirim kanalında sal-

6. Aşağıdaki enzimlerden hangisi wirsung kanalı
gılanarak kana verilir ve pankreasın salgı yapma-
aracılığı ile sindirim kanalına dökülmez?
sını uyarır?
A) Amilaz B) Lipaz C) Nükleaz
D) Gastrin E) Kimotripsinojen
163
2 SİNDİRİM SİSTEMİ
test
7. Aşağıdakilerden hangisi insanın sindirim kanalın- 10. Karaciğerde üretilen safra etkinlik göstereceği
da bulunan inaktif bir enzimdir? ince bağırsağa dökülünceye kadar;
A) Glikojen B) Lipaz C) Pepsinojen I. vater kabarcığı,
D) Maltaz E) İnsülin II. koledak kanalı,

III. wirsung kanalı
yapılarından hangilerinden geçmek zorundadır?
8. Karaciğerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi

yanlıştır?
A) Amonyağı üreye çevirir.
B) Safra sıvısını üretir.
C) Sindirim enzimi üretir.
D) Kanın damar içinde pıhtılaşmasını engelleyen he-
parin üretir.
E) Emilen bazı besinlerin depolandığı organdır.
B
A
11. İnsan sindirim kanalında gerçekleşen aşağıdaki
Ş reaksiyonlardan hangisi diğerlerinden farklı bir
V
U
sindirim organında gerçekleşir?
R A) Nişasta √ Maltoz + Dekstrin
U
B) Dipeptit √ Aminoasit
Y
9. Aşağıdaki şekilde karaciğer ile bağlantılı damarlar ve A C) Tripsinojen √ Tripsin
kanallar gösterilmiştir. Y
D) Yağ √ Yağ asidi + Gliserol
I
Karaciğer üstü Karaciğer N E) Laktoz √ Glikoz + Galaktoz
L
toplar damarı atar damar A
R
I
Kapı toplar
damarı
Koledok
kanalı
Buna göre,
I. Tokluk durumunda besin monomerinin en fazla 12. I. Pankreas
olduğu damar kapı toplardamarıdır.
II. Karaciğer
II. Koledok kanalında sadece safra bulunur.
III. İnce bağırsak

III. Karaciğer toplardamarındaki üre miktarı karaciğer
Organlarının hangilerinden yağların kimyasal sin-
atardamarından fazladır.
dirimi için enzim salgılanır?
1.C 2.C 3.D 4.C 5.D 6.A 7.C 8.C 9.E 10.B 11.A 12.A
164
Bölüm 6 : DOLAŞIM SİSTEMİ

Üst ana
Dolaşım sisteminde kalp, kan ve damarlar bulunur. Aort
toplardamar
Akciğer
atardamarı
A. KALP
Akciğer
Kalp dört odacıktan oluşur. İki kulakçık ve iki karıncıktan Yarımay toplardamarı
kapakçığı
meydana gelir.
Sol kulakçık
Kalp, vücudun sol göğüs boşluğunda bulunan dolaşım sis- Sağ kulakçık Biküsbit (ikili)
temi organıdır. kapakçık
• Sağ kulakçıkla sağ karıncık arasında triküspit, sol ku- Triküsbit (üçlü)
kapakçık Sol karıncık
lakçıkla sol karıncık arasında biküspit (mitral) kapak-
çık bulunur.
• Karıncıklardan çıkan atardamarların başlangıç bölge- Alt ana
toplardamar
sinde yarım ay kapakçıkları bulunur. Kanın kalbe geri
akmasını önler. Kalbin Çalışması
Kalpte yer alan damarlar: • Kalbin çalışması kulakçık ve karıncıklardaki kalp kas-
• Üst ana toplardamar (Oksijence fakir, karbondioksitçe larının kasılıp gevşemesi ile gerçekleşir. Kalp kasları-
zengin kan içerir.) nın kasılmasına sistol, gevşemesine diastol denir.
• Alt ana toplardamar (Oksijence fakir, karbondioksitçe • Kulakçık ve karıncıkların kasılmaları birbirine zıt olarak
zengin kan içerir.) gerçekleşir. Buna göre kulakçıklar kasılırken, karıncık-
• Akciğer toplardamarı (Oksijence zengin kan içerir.) lar gevşer, karıncıklar kasılırken de kulakçıklar gevşer.
B
• Aort (Oksijence zengin kan içerir.) A • Kalbin çalışmasını otonom sinirler kontrol eder.
• Akciğer atardamarı (Oksijence fakir, karbondioksitçe Ş
V
zengin kan içerir.) U 3. Kalbin dinlenmesi
R 0,40 sn
U
Yarımay kapakçıkları
Y
A kapanır.
Vücuttan kirli kan getiren alt ve üst ana toplar- Y
damarlardır. Akciğere kirli kan götüren akciğer I
N
atardamarıdır. Vücuda temiz kan götüren aort L
atardamarıdır. Akciğerden temiz kan getiren ak- A
R
ciğer toplardamarıdır. I
Endokard Miyokard Perikard
• Kalbin iç yüze- • Kalp kasını mey- • En dışta bulu- 2. Karıncıkların kasılması, 1. Kulakçıkların kasılması,
yini örten tek dana getirir. nur. kulakçıkların gevşemesi karıncıkların 0,15 sn
sıralı endotel • Kalp kası kulak- • İçi sıvı dolu 0,30 sn gevşemesi
tabakasıdır. çıklarda ince, çift katlı bir ör-
• Kaygan bir karıncıklarda tüdür. Bu sıvı
kalındır. • Nabız, kanın atardamardaki dalga hareketine denir.
yapıya sahip kalbi dış etki-
• Sol karıncık du- • Tansiyon, kanın atardamar duvarına yaptığı basınçtır.
olduğu için lerden korur
varı sağ karıncık Karıncıkların kasılması sırasında kanın atardamar du-
aşınmayı önler. duvarına göre ve çalışmasını
varına yaptığı basınca büyük tansiyon, karıncıkların
daha kalındır. kolaylaştırır.
gevşemesi sırasında yaptığı basınca küçük tansiyon
• Kalbi besleyen
denir.
koroner damarlar
burada bulunur. Kalbin Çalışmasının Kontrolü
Aort damarının Kalpte, kalp kası hücrelerinin özelleşmesiyle oluşan
dallanmasıyla uyarıların başlatılmasını ve iletilmesini sağlayan özel bir
oluşur. Kalp bu-
sistemi bulunur.
radan beslenir.
165
Sinoatrial
Sol kulakçık
düğüm (SA)
Atrioventriküler Endotel
düğüm (AV) tabaka
Sağ Sol karıncık

kulakçık
His Purkinje lifleri Düz kas

Bağ doku Kılcal damar
demeti
Kanın akış hızı Kan basıncı Toplam Kesit Alan

Sağ
karıncık
• Sağ kulakçık üzerindeki sinoatrial düğüm uyarılır ku-
lakçıklar kasılır.
• Bu uyartı daha sonra AV (atrioventriküler) düğümüne
ulaşır. A K T A K T A K T
• AV düğümünden çıkan özelleşmiş kas telcikleri his de-
meti adını alır. Kan Dolaşımı
• His demetleri karıncık duvarında dallanarak purkinje • Kanın hem kalpten doku ve organlara hem de kalpten
liflerini oluşturur. akciğerlere gidiş dönüşünde izlediği yol, büyük ve kü-
• Purkinje liflerine ulaşan uyartının etkisiyle de karıncık- çük dolaşım olmak üzere ikiye ayrılır.
B
lar kasılır. Böylece kalp bir defa kasılıp gevşemiş olur. A a) Küçük dolaşım
Ş Amacı: Kalpteki oksijence fakir kanın akciğerde oksijence
V
Kalbin Çalışmasını Kalbin Çalışmasını U zenginleşerek tekrar kalbe gelmesidir.
Hızlandıran Faktörler Yavaşlatan Faktörler R
U
• SA düğümünün uyarılması • Kanda asetilkolin artışı İzlediği yol:
• Kandaki CO2 miktarının art- • Kanda CO2 miktarının azal- Y Sağ karıncık Akciğer atardamarı Akciğer
A
ması ması Y
• Kanda adrenalin ve tiroksin • Kanda tiroksinin azalması I Akciğer
Sol kulakçık
miktarı artışı
N toplardamarı
L
• Uyuşturucu maddeler A
• Kafein, nikotin R Baş atardamarı
I Üst ana
• Ateşli hastalıklar toplardamarı
B. DAMARLAR Akciğerler
• Akciğer toplardamarı hariç oksijence fakir kan taşır.

• Kanı kalbe getiren damarlardır.
Toplardamar
Akciğer
• Kan basıncı düşüktür. toplardamarı
• Üç tabakadan oluşur. Dışta bağ doku, ortada düz
Aort
kas ve içte tek katlı yassı epitel bulunur.
• Vücudun alt kısmındaki toplardamarların içinde kanın
tek yönde akmasını sağlayan kapakçıklar bulunur. Akciğer
Karaciğer üstü atardamarı
• Akciğer atardamarları hariç oksijence zengin kan ta- toplardamarı
şır.
Atardamar
• Kalpteki kanı vücuda götüren damarlardır. Bağırsak

• Atardamardaki kan basıncı yüksektir. Kapı toplardamarı atardamarı
• Üç tabakadan oluşur. Dışta lifli bağ doku, ortada düz kas

ve elastik lifler, içte ise tek katlı yassı epitel bulunur. Böbrek Böbrek
toplardamarı atardamarı
• Atardamar ile toplardamar arasında bulunur.
Kılcal damar
• Tek katlı yassı epitelden oluşur.

• Doku hücreleri ile kan arasında madde alışverişine
imkan sağlar.
• Kan akış hızı yavaştır.
166
b) Büyük dolaşım C. KAN

Amacı: Kalpteki oksijence zengin kanı tüm vücut dokula- • Kan doku, kan hücreleri ve
rına dağıtıp daha sonra fakirleşen kanı kalbe getirmektir. plazmadan oluşur.
İzlediği yol: • Kanın, asıl işi taşımadır. Vücudu
Sol karıncık Aort Vücut organları saran damarlar içinde dolaşır.
Sağ kulakçık Üst ana toplardamar ve

alt ana toplardamar Plazma
(%50)
Kan ile Doku Arasındaki Madde Alışverişi
Beyaz kan hücreleri
• Kan ile vücut hücreleri arasındaki madde alışverişidir.
ve trombositler %4
• Kan ile doku sıvısı arasındaki madde-alışverişi kılcal
damarlarda olur. Kılcal damarlarda madde alışverişini Kırmızı kan
etkileyen iki farklı kuvvet vardır. hücreleri %41
1. Kan basıncının temel kaynağı kalbin yaptığı basınçtır.
Kan basıncı atardamar ucundan toplardamar ucuna
doğru azalır. Bu durum da küçük moleküllerin kandan
a) Kan plazması
doku sıvısına geçmesi sağlanır.
• Kan dokunun ara maddesine plazma denir.
2. Kanın protein osmotik basıncı ise kanın plazmasında
bulunan kan proteinleri (albümin, globulin ve fibrino-
jen), yoğunlukları tarafından oluşturulur. Bu moleküller
B Serum = plazma- fibrinojen
kılcal damar dışına çıkamaz o nedenle damar içinde
A
değişmeyen sabit bir protein osmotik basıncı oluşturur. Ş
V • Kan plazmasında organik besin monomerleri, metabo-
U lizma artıkları (karbondioksit, üre), hormonlar ve oksi-
R
U jen taşınır.
Kan basıncı kılcal damardan doku sıvısına çı-
kışını sağlarken, kanın osmotik basıncı ise doku sıvı- Y
Plazmada Kandaki görevi
sından damara geçmesini sağlayan basınçtır. A
Y Su Taşınma görevi yapan çözücü
I
N İyonlar Osmotik denge pH düzenlenmesi, zar geçir-
Kan basıncı L
40 mmg A genliğinin ayarlanması
Kan akışı R
Osmotik
I
Plazma pH ayarlanması, osmotik denge, savunma,
basınç Kılcal damar Kan basıncı
28 mmHg 15 mmHg proteinleri pıhtılaşma
Atardamar Doku sıvısı
ucu (Besler) Toplardamar
ucu Temizler
b) Kan Hücreleri
I. Alyuvarlar (Eritrositler)
• Yapılarında kana kırmızı rengi veren hemoglobin bulu-
40
Kan basıncı nur. Hemoglobin oksijen ve karbondioksit taşınmasın-
da görev alır.
• Alyuvar sayısı cinsiyete, yaşa ve deniz seviyesinden
Osmotik basınç
28 yüksekliğe göre değişir.
• Aktif hareket edemezler. Kanın akışıyla bir yerden
başka bir yere taşınan hücrelerdir.
15
• Ömürleri ortalama 120 gündür. Ömürleri dolan alyu-
varlar karaciğer ve dalakta parçalanır.
Ödem
• İlk oluştuklarında çekirdekleri ve organelleri bulunur.
• Doku sıvısının aşırı artması ödeme neden olur.
Ödemin nedenleri; Olgunlaştıklarında bu yapılarını kaybettikleri için bölü-
– Kan basıncının artışı nemez ve kendini yenileyemezler.
– Dokuların fazla su ve tuz tutması
– Kan proteinlerinin azalması
– Lenf damarlarının tıkanmasıdır.
167
II. Akyuvarlar (Lökositler) Damar duvarının hasar görmesi

• Renksiz kan hücreleridir.
• Alyuvarlardan farklı olarak çekirdekleri ve organelleri
Hasar gören Kan pulcukları
bulunur. damar duvarı
• Amip gibi yalancı ayaklar oluşturup aktif hareket ederler.
Tromboplastin
• Mikrobik etkenlere karşı vücudun bağışıklığından so-
rumlu hücrelerdir. Kemik iliklerinde ve lenf düğümünde
Protrombin Trombin
üretilirler. Ca++
• Bazı çeşitleri kılcal damarlardan doku sıvısına çıkabi-
lirler. Yaşlanmış ve yıpranmış hücre ve doku artıklarını Fibrinojen Fibrin + Kan Hücreleri
parçalayarak ortadan kaldırılır.
• Vücuda giren antijen ve mikroorganizmaları fagositoz-
la parçalayarak etkisiz hâle getirirler. Pıhtı
Örnek:
III. Kan pulcukları (Trombositler)
• Renksiz ve çekirdeksiz olup kemik iliğindeki büyük I. Damar içindeki tek yönlü kapakçıkların etkisi
hücrelerden kopan parçalardan oluşur. II. Kalbin gevşemesi ile meydana gelen emme kuv-
• Kanın pıhtılaşmasında görev alan özel bir protein üretir. veti
• Ömürleri dolan kan pulcukları karaciğer ve dalakta
III. Çizgili kasların damar üzerine yaptığı basınç
parçalanır.
IV. Yer çekiminin etkisi
B Yukarıdakilerden hangileri insanda kanın toplar-
Kanın Pıhtılaşması
Kan damarı
A damarlarda akışını sağlayan faktörlerdendir?
Ş
V A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I, II ve III
U
R D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
U
Çözüm:
Y Toplardamardaki kanın kalbe dönüşünde yukarıda
A
verilen bütün faktörler etkilidir. Atar ve kılcal damarla-
Trombositler Y
I rın içindeki itme kuvveti de etkilidir.
Zarar gören kan damarı N
L Cevap: E
A
R Örnek:
I
Aşağıda dolaşım sistemine ait hastalıkların açıklama-
Kan pıhtısı ları verilmiştir.
Aktif
Fibrin I. Dokuları besleyen atardamarların tıkanması ile
Trombositler
oluşan doku ölümüdür.
II. Kandaki akyuvarların kontrolsüz biçimde çoğal-
masıdır.
Buna göre hastalık ve hastalık açıklamaları aşağı-
dakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
A) I √ Lösemi B) I √ Varis
• Pıhtılaşma damarın zarar görmesi ve kanın damar du-
II √ Kangren II √ Kalp krizi
varındaki bağ dokuya temasıyla başlar.
• Trombositler, zedelenen damar duvarına yapışarak C) I √ Kangren D) I √ Varis
diğer trombositleri yapışkan hâle getiren bir madde II √ Lösemi II √ Kangren
salgılanır. E) I √ Varis
• Trombositler birbirine yapışarak tıkaç oluşturur. II √ Lenfoma
• Hasar küçükse sadece trombosit tıkacı kan kaybını
önler. Büyükse ek olarak fibrin iplikçiklerinin oluşması Çözüm:
gerekir. I √ Kangren (c), II √ Lösemi (a), III √ Varis (b)
Cevap: C
168
DOLAŞIM SİSTEMİ 1
test
1. Kalbin yapısı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yan- 4. Atardamar, toplardamar ve kılcal damarlar ile ilgili
lıştır? aşağıda verilenlerden hangisi üç damar çeşidi için
A) Karıncıklarındaki kas tabakası kulakçıklardan ka- de ortaktır?
lındır. A) Endotelyum tabakası bulundurma
B) Koroner damarlar kalbi besler. B) Sadece temiz kan taşıma
C) Endokard tabakasında kan damarı ve sinir bulun- C) Sadece kirli kan taşıma
maz. D) Elastik lif bulundurma
D) Kalbin dış kısmında perikart tabakası bulunur. E) Düz kas bulundurma
E) Kalbe kan getiren damarların kalbe bağlandıkları
yerlerde kapakçıklar bulunur.
2. Dolaşım sistemi B 5. İnsan vücudunda bulunan kanın bir organa ait

A I. atardamar
I. taşıma, Ş
V II. toplardamar
II. savunma, U
R III. kılcal damar
III. vücut ısısını düzenleme
U
damarlarındaki kan basınçlarının azdan çoğa doğ-
görevlerinden hangilerini gerçekleştirebilir?
Y ru sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru
A
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Y olarak verilmiştir?
I
D) II ve III E) I, II ve III N A) I - II - III B) I - III - II C) II - III - I
L
A D) II - I - III E) III - II - I
R
I
6. I. Vagus siniri
3. Kalbin karıncıklarının kasılması sırasında olayla- II. Asetil kolin
rından hangisi gerçekleşmez?
III. Adrenalin
A) Kulakçıklar gevşer.
Yukarıda verilenlerden hangileri kalbin çalışması-
B) Biküspit kapakçıklar kapanır.
nı yavaşlatır?
C) Triküspit kapakçıkları açılır.
D) Yarımay kapakçıkları açılır.
E) Aort tüm vücuda temiz kan pompalar.
169
1 DOLAŞIM SİSTEMİ
test
7. İnsana ait damarlardan üre oranı en fazla olan da- 10. Kalp karıncıkların kasılması sırasında temiz kanın
mar aşağıdakilerden hangisidir? kulakçıklara geri dönmesini engelleyen yapı aşa-
A) Aort ğıdakilerden hangisidir?
B) Karaciğer atardamarı A) Biküspit kapakçıkları
C) Böbrek toplardamarı B) Triküspit kapakçıkları
D) Üst ana toplardamarı C) Yarımay kapakçıkları
E) Karaciğer üstü toplardamar D) Aort atardamarı

E) Akciğer atardamarı
8. Küçük kan dolaşımı sırasında kan aşağıda verilen 11. Aşağıda kılcal damarlarda madde geçişi gösterilmiştir.
yapıların hangisinden dördüncü sırada geçer? Atardamar ucu Toplardamar ucu
A) Akciğer atardamarı Kanın akış
B
yönü
B) Sol kulakçık A
Ş
C) Sağ karıncık V
K L
U
D) Akciğer toplardamarı R
U
Buna göre K ve L maddeleri aşağıdakilerden han-
E) Akciğer kılcalları gisi olabilir?
Y
A K L
Y
I A) Besin O2
N
L B) O2 Besin
A
R C) CO2 Besin
I
D) NH3 CO2
E) Besin CO2
9. Kalpteki büyük kan dolaşımının başladığı ve bitti-

12. Kalbin kasılmasına verilen isim aşağıdakilerden
ği odacıklar aşağıdakilerden hangisinde verilmiş-
hangisidir?
tir?
A) Sistol
A) Sol karıncık - Sağ kulakçık
B) Sol kulakçık - Sağ karıncık B) Diastol
C) Sağ karıncık - Sol kulakçık C) Nabız

D) Sağ kulakçık - Sağ karıncık D) Büyük tansiyon
E) Sol karıncık - Sol kulakçık E) Küçük tansiyon
1.E 2.E 3.C 4.A 5.C 6.C 7.E 8.D 9.A 10.A 11.E 12.A
170
dolaşım sİSTEMİ 2
test
1. Çizgili kaslarda aminoasitlerin oksijenli solunum- 4. Akciğerlerden geçecek olan kanı taşıyan atarda-
da kullanılması sonucu üretilen NH3 (Amonyak) mar, kılcaldamar ve toplardamardaki CO2 mikta-
üreye dönüştürülerek idrarla atılana kadar aşağı- rındaki değişimi gösteren grak aşağıdaki seçe-
daki organlardan hangisinden geçmek zorunda neklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
değildir?
A) CO2 miktarı B) CO2 miktarı
A) Karaciğer B) Beyin C) Böbrek
D) Akciğer E) Kalp
A K T Damarlar A K T Damarlar
C) CO2 miktarı D) CO2 miktarı
2. İnsana ait dolaşım sisteminde bulunan atar, toplar A K T Damarlar A K T Damarlar

ve kılcal damarlarda kanın akış hızındaki değişimi
gösteren grak aşağıdakilerden hangisidir?
E) CO2 miktarı
A) Kanın akış hızı B) Kanın akış hızı
B
A A K T
Ş Damarlar
A K T Damarlar A K T Damarlar V
U
R
C) Kanın akış hızı D) Kanın akış hızı U 5. Aşağıdaki şekilde insana ait bir kalp gösterilmiştir.
Y
A b
Y a
d
I
N c
A K T Damarlar A K T Damarlar
L
A
R Buna göre
E) Kanın akış hızı I
I. Kalpteki kas tabakası en kalın d'dir.
II. b ve d'de temiz kan bulunur.
III. a ile c arasında üçlü kapakçık bulunur.
A K T Damarlar
3. I. Aort
II. Akciğer atardamarı 6. Kesilen bir damardaki kanın pıhtılaşması için
I. kan pulcukları,
III. Akciğer toplardamarı
II. antikor,
IV. Ana toplardamar

III. hemoglobin
Damarlarından hangilerinde kandaki O2 oranı di-
ğer damarlara göre daha yüksektir? hangilerine ihtiyaç yoktur?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve IV E) III ve IV D) I ve III E) II ve III
171
2 dolaşım sİSTEMİ
test
7. Vücutta bazı damarlarda bulunan tek yönlü kapakçık- 10. Böbreklerde oluşan CO2 (karbondioksit) molekü-
lar kanın geriye hareketini engelleyerek kanın hareke- lü akciğerlere ulaşıncaya kadar,
tini kolaylaştırır. I. böbrek toplardamarı
Buna göre aşağıdaki damarlardan hangisinde tek II. akciğer atardamarı
yönlü kapakçıkların bulunması beklenir? III. alt ana toplardamar
A) Akciğer atardamarı
damarlarından hangi sırayla geçer?
B) Akciğer toplardamarı
C) Aort
D) II - III - I E) III - I - II
D) Üst ana toplardamar
E) Böbrek toplardamarı
11. Kanda alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları olarak üç

8. Kalp otonom sinirlerin kontrolünde çalışan kas yapılı
çeşit kan hücresi bulunur.
bir organdır.
B Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu üç hücre
Kalbin çalışması sırasında; A
için ortaktır?
Ş
I. A.V. düğüm, V A) Solunum gazlarını taşıma
U
II. S.A. düğüm, R B) Antikor üretme
III. Purkinje lifleri U
C) Kemik iliğinde üretilme
sinirlerinin etki gösterme sırası aşağıdakilerden Y
D) Pıhtılaşmada görev alma
A
hangisidir? Y
E) Çekirdek içerme
I
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I N
L
D) III - I - II E) III - II - I A
R
I
9. Kılcal damarlarda madde alışverişinin gerçekleş-

12. Karaciğer atardamarına verilen işaretli bir alyuvar
mesinde,
molekülü aynı yere gelinceye kadar hangi organ-
I. kan osmotik basıncı,
dan iki defa geçer?
II. kan basıncı,
A) Kalp B) Akciğer C) Karaciğer

III. vücuttaki depo besin miktarı
D) Böbrek E) Pankreas
özelliklerinden hangileri etkilidir?
1.B 2.E 3.B 4.D 5.E 6.E 7.E 8.B 9.B 10.B 11.C 12.A
172
Bölüm 7 : LENF SİSTEMİ VE BAĞIŞIKLIK 1. Yol 2. Yol

1. LENF DOLAŞIMI Sağ kol, başın Bacaklardan ve
• Lenf dolaşımı balıklar hariç tüm omurgalılarda bulunur. ve göğsün bağırsaklardan
• Hücreler arası boşluklarda kalan doku sıvısının kan toplanan lenf
sağ kısmından
dolaşımına geri dönmesi lenf dolaşımı ile sağlanır.
gelen lenf
• Lenf sistemi; lenf sıvısı, lenf damarları ve lenf düğüm-
lerinden oluşur. Lenf damarları
Sağ köprücük altı
Lenf sisteminde atardamar yoktur. toplardamar Peke sarnıcı
(Lenf, kana karışır.)
Bademcikler Göğüs lenf kanalı

Boyun lenf
düğümleri Sol köprücük altı
toplardamarı
Timus
Koltuk altı (Lenf, kana karışır.)
lenf düğümleri Dalak
Göğüs Üst Ana
Peke sarnıcı lenf kanalı Toplardamar
B
A Sağ kulakçık
Ş
Kasık V
lenf düğümleri U
R Lenn Görevleri
U • Fazla doku sıvısını dolaşıma katarak ödemi engeller.
Y • Yağ asidi, gliserol ve A, D, E, K vitaminlerini taşır.
A • Lenfosit üreterek vücudun savunmasında rol alır.
Y
I
N
L 2. BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ
A • Hastalık etkeni mikroorganizmaları vücudun yabancı
R
I olarak tanımasına ve bunlara karşı kendini korumak
• Lenf damarına giren doku sıvı lenf (akkan) olarak ad-
ve savunmak için gösterdiği tepkiye bağışıklık denir.
landırılır.
• Lenf sıvısı içinde kan damarlarına geçmeyen akyuvar- 1. Özgül Olmayan Bağışıklık
lar ve bir miktar doku sıvısı bulunur. Alyuvar olmadığı • Türe özgüdür.
için lenf renksizdir. • Kalıtsaldır.
• Doğuştan vücut
mikroplara karşı dirençli-
HATIRLATMA dir.
• Hızlı cevap oluşturur.
Lenf kılcalları dokuların içine yayılmış, bir ucu kapalı
diğer ucu açık çok ince damarlardır.
Savunmanın Savunmanın
birinci hattı ikinci hattı
(Fiziksel engeller) (Vücut içi savunma)
Lenfin hareketi kana göre çok yavaştır.

• Deri • Fagositik akyuvarlar
• Gözyaşı • Doğal katil hücreleri
• Lenf düğümleri bademcik, dalak ve timustur. • Tükürük • Yangısal tepki
• Lenf sıvısı iki yolla taşınarak kan dolaşımına katılır. • Mide salgısı • Antimikrobiyal proteinler
• Mukus • İnterferonlar
173
2. Özgül Savunma Sistemi Aşı Serum

• Savunmanın 1. ve 2. hattını geçen mikroorganizmala- • Koruyucudur. • Tedavi edicidir.
ra karşı üçüncü savunma hattı oluşur. • Etkisi geç başlar, uzun • Etkisi hemen başlar, kısa
• Kazanılmış bağışıklığı B ve L lenfositleri oluşturur. sürer. sürer.
a) Hümoral (Sıvısal) Bağışıklık • Sağlam insana uygula- • Hasta bireye uygulanır.
• B lenfositleri ve antikorla sağlanan nır. • Antikor içerir.
• Antijen içerir.
bağışıklıktır.
• B lenfositi kırmızı kemik iliğinde
üretilir ve olgunlaşır.
• B lenfositleri antijenler tarafından
doğrudan uyarılır. Bir kısmı hafıza Örnek:
hücrelerine dönüşürken bir kısmı
Belirli bir hastalığa karşı direnç kazandırmak için bir
da plazma hücrelerine dönüşerek antikor üretir.
bireye farklı zamanlarda aşı yapılmıştır. Aşağıdaki
• Antijen: Vücuda girdiğinde antikor yapımına sebep
grafik, bu bireyin kanında bulunan antikor miktarını
olan maddelerdir. Bakteri, virüs, mantar, parazit gibi
göstermektedir.
canlılara ait moleküller antijendir.
• Antikor: Vücuda giren maddelere karşı oluşturulan sa- Antikor miktarı
vunma proteinleridir.
Her antikor belli bir antijene özgüdür.

B
A Gün
0 10 20 30 40 50 60 70
Ş
b) Hücresel Bağışıklık V
U
• T lenfositleriyle sağlanan R
Antijenin 1. kez Antijenin 2. kez
uygulanması uygulanması
bağışıklıktır. U
• T lenfositleri kemik iliğinde üreti- Y Buna göre,
lip timusta olgunlaşır. A
Y I. Vücudun uygulanan antijeni tanıması için belirli bir
• B lenfositleri antijeni olduğu gibi I sürenin geçmesi gerekir.
tanırken, T lenfositleri ancak N
L II. Antikor oluşumu, antijenin 2. kez uygulanmasın-
yardımcı hücrelerin yardımıyla A da, 1. kez uygulanmasındakine göre daha kısa
tanır. R
I sürede gerçekleşir.
• Kanserli hücreler, parazitler, mantarlar, nakledilmiş
III. Antijenin 2. kez uygulanmasından sonra oluşan
doku, bakteri ve virüsle enfekte olmuş hücreler üzerin-
antikor miktarı,belirli bir süreden sonra azalmaya
de etkilidir.
başlar.
grağe bakılarak yukarıdaki yargılardan hangile-
T lenfositleri antijene doğrudan temas ederler. rine ulaşılabilir?

3. BAĞIŞIKLIĞIN KAZANILMASI
Çözüm:
Bağışıklık
Aşıların yaklaşık aynı miktarda antijen içerdiği kabul
edilir. Mikrop vücuda girdikten sonra, vücudun tanı-
ması için belirli bir süre gereklidir. Bu sürenin sonunda
Doğal Bağışıklık Kazanılmış Bağışıklık vücut düşmanını tanır ve ona karşı antikor üretir. Üre-
Türe özgü tilen antikor, antijeni yok eder. Zararları yok edildikten
kalıtsaldır. sonra kandaki antikor miktarı azalır. Artık vücut düş-
Pasif Aktif manını tanıdığı için ikinci kez antijen uygulandığında
Bağışıklık Bağışıklık
antikor üretimi daha kısa sürede ve hızlı gerçekleşir.
Cevap: E
Plasenta Anne Serum Aşı Hastalığı
sütü geçirme
174
LENF SİSTEMİ VE BAĞIŞIKLIK 1
test
1. Lenf sistemi kan dolaşımı ile bağlantılı olup farklı gö- 4. Lenf sistemi,
revleri yerine getirmektedir. I. dokular arası sıvının fazlasını toplama,
Buna göre aşağıdakilerden hangisi lenf sistemi ile II. yağ monomerlerinin taşınmasını sağlama,
ilgili değildir? III. alyuvar üreterek solunum gazlarını taşıma
A) Bağışıklıkta etkilidir.
görevlerinden hangilerini yerine getirebilir?
B) Lenf sıvısında alyuvar bulunur.
C) Yağ monomerlerini taşır.
D) A, D, E ve K vitaminlerini taşır.
E) Lenf kılcallarının bir ucu kapalıdır.
B
2. Vücut savunmasında görevli aşağıdaki faktörler- A 5. Vücudunda ödem bulunan bir insanla ilgili aşağı-
Ş
den hangisi enfeksiyona özgü olup savunmanın dakilerden hangisi söylenemez?
V
3. hattını meydana getirir? U A) Kılcal damar geçirgenliği azalmıştır.
R
A) Doğal katil hücreleri U B) Lenf kılcalları tıkanmıştır.
B) Antikor Y C) Tuzlu besin tüketimi artmıştır.
C) Burundaki mukus A D) Kan osmotik basıncı düşmüştür.
Y
D) İnterferon I E) Enfeksiyon vardır.
N
E) Fagositik hücreler L
A
R
I
6. Vücudun mikropları tanıması ve buna bağlı olarak

3. Bağışıklığın sağlanmasında etkili olan aşı ve serum- bağışıklığın sağlanması
dur. I. serum kullanımı,
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi sadece se- II. aşı yapılması,
rumlar ile ilgilidir?

III. hastalığı geçirme
A) Aktif bağışıklık sağlama
durumlarından hangisinin uygulanması ile kaza-
B) Hastalıktan önce uygulanma
nılır?
C) Hastalık etkenini vücuda tanıtma
D) Hazır antikor içerme
E) Zayıflatılmış mikrop içerme
175
1 LENF SİSTEMİ VE BAĞIŞIKLIK
test
7. Bir bireyin kanındaki antikor miktarını gösteren grafik 10. Vücudun sağında ve solunda bulunan lenf yolun-
aşağıda verilmiştir. da aşağıda verilen yapılardan hangisi ortak görev
yapar?
Antikor miktarı A) Peke sarnıcı
B) Göğüs kanalı
C) Büyük lenf kanalı
D) Üst ana toplardamar
E) Sol köprücük altı toplardamarı
Zaman
t0 t1 t2
Bu grağe bakılarak bu bireyle ilgili;

I. Hastalık etkeni vücuda ilk defa t1 anından girmiş-
tir.
II. Hastalık etkeni vücuda t2 anında girdiğinde anti-
kor üretimi daha hızlı gerçekleşir.
III. Birey pasif olarak bağışıklık kazanmıştır.
D) I ve III E) II ve III B
A
Ş
V
U
R 11. Lenf sıvısı incelendiğinde aşağıda verilenlerden
U
hangisine rastlanmaz?
Y
A A) Protein B) Akyuvar C) Fibrinojen
Y
I D) Yağ asidi E) D vitamini
N
8. Bağışıklık sisteminde antikor üreterek özgül ba- L
A
ğışıklığın sağlanmasında görev alan kan hücresi R
aşağıdakilerden hangisidir? I
A) T lenfosit B) B lenfosit C) Alyuvar

D) Trombosit E) Monosit
9. Aşı ile ilgili, 12. Serum içerisinde;

I. Koruyucu özelliktedir. I. antikor,
II. Sağlıklı bireye yapılır. II. zayıflatılmış mikrop,

III. Zayıflatılmış hastalık etkeni bulundurur. III. antijen
ifadelerinden hangileri doğrudur? verilenlerden hangileri bulunur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1.B 2.B 3.D 4.C 5.A 6.D 7.C 8.B 9.E 10.D 11.C 12.A
176
Bölüm 8 : SOLUNUM SİSTEMİ 3. Gırtlak

Besinlerin hücre içinde oksijenli veya oksijensiz ortamda yı- Gırtlak kıkırdaktan yapılmış, içinde ses telleri bulunan ya-
kılarak enerji elde edilmesi olayına hücresel solunum denir. pıdır. Gırtlakta besinlerin soluk borusuna girmesini engelle-
Hücreler ve kan arasında gerçekleşen gaz alışverişine iç yen epiglottis (gırtlak kapağı) bulunur.
solunum denir.
Solunum gazlarının solunum organlarıyla kana geçmesine 4. Soluk borusu
dış solunum denir. Kıkırdak halkadan oluşur. İçerisinde siller bulunur. Yapısın-
daki goblet hücreleri sayesinde mukus salgılar. Bu sayede
Solunumun Amacı alınan havanın temizlenmesini ve nemli kalmasını sağlar.
• Vücuttan CO2 uzaklaştırmak
• Enerji elde edebilmek için O2 sağlamak. 5. Bronş
Soluk borusunun akciğerlere girmesiyle kollara ayrılır. Sağ
ve sol bronş olmak üzere iki tanedir.
Alveol Doku hücreleri
Alyuvarlar iç
solunum
6. Bronşiol (Bronşcuk)
Broşların akciğere girmesiyle beraber dallanma yaparak
daha küçük yapıları oluşturur. Kaslı bir yapıdadır.
Hücresel solunum
B 7. Akciğerler
A
• İnsanda iki adet bulunur. Süngerimsi yapıdadır. Sağ
Ş
SOLUNUM SİSTEMİ ORGANLARI akciğer 3 loptan, sol akciğer 2 loptan oluşur.
V
U
R Pleura: Akciğerlerin etrafını saran çift katlı zardır. Zarın
U arasında pleura sıvısı bulunur. Bu sıvı;
Y • Akciğerlerin hareketini kolaylaştırır.
Burun A • Kaburga hareketlerinin akciğere zarar vermesini en-
Y
I geller.
Yutak
N
Gırtlak L
A 8. Alveoller
R
• Bronşcukların açıldığı hava keseleridir. Gaz değişimi
I
Bronş gerçekleşir. Tek katlı yassı epitelden oluşur. İç yüzeyi
nemlidir. Alveoller akciğerin solunum yüzeyini arttırır.
Bronşçuk Alveollerde akciğer kılcal damarlarıyla hava arasında
gaz alışverişi olur.
Diyafram Alveollerin iç yüzeyi sürfaktan
adı verilen bir madde ile kaplı-
dır. Sürfaktan protein ve fosfoli-
pid karışımı bir salgı olup
1. Burun
alveoldeki gaz alış verişinin
Solunumun dışa açılan yapılarındandır. Burundan nefes
verimli bir şekilde gerçekleş-
alınınca burun kılları ve mukus sayesinde toz tanecikleri
mesini sağlar.
tutulur. Kılcaldamarlar ile hava ısıtılır. Alveol
Ağız
2. Yutak Yutak Gırtlak Soluk borusu

Burun
Ağız ve yutak solunum ve sindirim sisteminde ortaktır.
Bronş
Bronşcuk
Alveol
177
SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI
Soluk Alma Soluk Verme

• Omurilik soğanından uyarı gelir. • Omurilik soğanından uyarı gelir.
• Kaburgalar arası kaslar ve diyafram kası kasılır. • Kaburgalar arası kaslar ve diyafram gevşer.
• Kubbe şeklindeki diyafram düzleşir. • Diyafram kubbeleşir.
• Göğüs hacmi artar. Göğüs içi basıncı azalır. • Göğüs içi basıncı artar.
• Akciğer hacmi artar. Akciğer iç basıncı azalır. • Akciğer iç basıncı artar. Akciğer hacmi azalır.
• Dış basınç iç basınçtan fazla olduğundan hava ağız- • İç basınç, dış basınçtan fazla olduğundan hava ağız
dan ve burundan akciğere dolar. ve burundan dışarı verilir.
• Karın içi hacmi azalır. Karın içi basınç artar. • Karın içi hacmi artar. Karın içi basınç azalır.
Soluk verme sırasında göğüs boşluğunun hacminin azalmasının yanı sarı akciğerin geri yaylanma basıncı
da etki olur. Bu basınca pleura sıvısı ve elastik liflerin sebep olduğu yüzey gerilimi neden olur. Bu yüzden soluk
alma aktif bir olayken soluk verme pasif bir olaydır.
SOLUNUM GAZLARININ TAŞINMASI
HbO2
Hb + O2 (oksihemoglobin) Hb – O2
Doku
Akciğer Alyuvar Alyuvar Alyuvar Kılcalı
Kılcalı O2
O2
Oksijenin Taşınması Karbondioksitin Taşınması
• Plazmada çözünmüş hâlde (%2) • Plazmada çözünmüş hâlde (%7)
• Hemoglobine bağlanarak • Hemoglobine bağlanarak
Akciğer Besin + O2 † CO2 + H 2O
(oksihemoglobin) (%98) (korbominohemoglobin) (%23)
• Bikarbonat iyonları şeklinde (%70)
Enerji
Hb – CO2 Hb + CO2
H + HCO3 † H2CO3 HbCO2 CO2 + H2O †
* H2CO3
Akciğer
Kılcalı H2CO3 †
* CO2+ H2O Hb + H H2CO3 † H + HCO3 Doku
Kılcalı
Alyuvar Alyuvar Alyuvar
*: Karbonikanhidraz
178
SOLUNUM SİSTEMİ 1
test
1. Solunum sistemi ile ilgili, 4. Akciğerin dışını saran, sürtünmeyi önleyen ve
I. Gazların atmosferden alınmasını sağlar. kaygan sıvı üreten çift katlı zar aşağıdakilerden
II. Solunum gazlarının hücrelere kadar taşınmasın- hangisidir?
da etkilidir. A) Periton B) Periost C) Perikard
III. CO2'nin atmosfere verilmesini sağlar. D) Miyelin kılıf E) Pleura
B
A
Ş
V
2. Aşağıda verilenlerden hangisi insanda solunum U 5. Akciğer kılcallarında,
R
sistemine ait bir yapı değildir? U I. Hb + O2 √ HbO2
A) Yemek borusu B) Burun C) Akciğer II. H2O + CO2 √ H2CO3
Y
A III. H + HCO3 √ H2CO3
D) Gırtlak E) Soluk borusu
Y
I reaksiyonlarından hangileri gerçekleşmektedir?
N
L
A
R
I
3. Hemoglobin molekülü, 6. Karbonikanhidraz enzimi

I. oksijen, I. kan plazmasında,
II. karbondioksit, II. doku hücrelerinde,

III. karbonmonoksit III. alyuvar içinde
verilenlerden hangisiyle geçici bağ kurar? verilenlerinden hangilerinde bulunur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
179
1 SOLUNUM SİSTEMİ
test
7. I. H2CO3 10. I. H2O + CO2 √ H2CO3
II. HbO2 II. Hb + O2 √ HbO2
III. HbCO2 III. HbCO2 √ Hb + CO2
–
IV. HCO 3
Yukarıda verilen reaksiyonlardan hangileri kan
Yukarıda verilen moleküllerden hangileri hem plazmasında gerçekleşmez?
doku kılcallarında hem akciğer kılcallarından olu-
şur?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III
B
A 11. İnsanlarda solunum organı olan akciğerlerin işlevsel
8. Akciğerler ile ilgili Ş
birimi alveollerdir.
V
I. Diyaframın üzerinde bulunur. U Alveollerin,
II. Pleura zarı ile kaplıdır. R
U I. solunum yüzeyini genişletmesi
III. Bronşlar akciğer içinde bronşçuklara ayrılır.
Y II. NH3 atılmasını kolaylaştırması
verilenlerden hangileri doğrudur? A
Y III. oksijen ihtiyacının azaltılması
durumlarından hangilerine neden olduğu söyle-
N
D) II ve III E) I, II ve III L nebilir?
A
I
a
9. Hb + O2 HbO2
b
Yukarıda oksijen taşınması sırasında gerçekleşen
12. Aşağıda verilenlerden hangisi insanda verilen so-
a ve b olayları ile ilgili, lunum yüzeyinin özelliklerinden değildir?
A) İnce olması
I. a, akciğer kılcallarında gerçekleşir.
B) Tek yönlü madde geçişinin olması
II. a ve b alyuvar içinde meydana gelir.
C) Nemli olması
III. b, kan pH sini düşürür.
D) Geniş yüzeyli olması
E) Gaz alışverişinin difüzyonla sağlanması
1.D 2.A 3.C 4.E 5.D 6.B 7.A 8.E 9.C 10.E 11.A 12.B
180
SOLUNUM SİSTEMİ 2
test
1. Oksijen gazının büyük bir kısmı alyuvar içinde he- 5. H2CO3 √ CO2 + H2O
moglobin ile taşınır. Yukarıda verilen reaksiyon solunum gazlarının taşın-
Buna göre oksijenin bu şekilde taşınmasının; ması sırasında gerçekleşmektedir.
I. Alyuvarların taşıma kapasitesi arttırılır. Bu reaksiyonun gerçekleştiği kılcal aşağıdakiler-
II. Kanın damar içinde pıhtılaşması engellenir. den hangisi olabilir?
III. Merkezi sinir sistemi daha kolay uyarılır. A) Karaciğer kılcalı

B) Böbrek kılcalı
durumlarından hangilerine neden olduğu söyle-
nebilir? C) Akciğer kılcalı
D) Mide kılcalı
E) İnce bağırsak kılcalı
2. Solunum hızının artmasında aşağıdaki seçenek-

lerde verilenlerden hangisinin olumlu bir etkisi
olmamaktadır?
A) Omurilik soğanının uyarılması
B
B) Metabolizmanın hızlanması A
Ş 6. Soluk alışverişinin gerçekleşmesi sırasında aşa-
C) Üre miktarının kanda artması V ğıda verilen yapılardan hangisinin herhangi bir
U
D) Adrenalin hormonunun artışı R etkisi bulunmaz?
E) Kandaki CO2 oranının artışı U
A) Diyafram kası B) Omurilik soğanı
Y
A C) Kaburga kasları D) Beyin kabuğu
Y
I E) Karbondioksit
N
L
A
R
3. Alveollerde gerçekleşen gaz değişimi aşağıda ve- I
rilen madde geçiş şekillerinden hangisi ile sağlan-
maktadır?
A) Difüzyon
B) Aktif Taşıma
C) Ekzositoz
D) Endositoz
E) Osmoz
7. Soluk alışverişi sırasında gerçekleşen;

I. Göğüs kafesi genişler.
4. Soluk alma sırasında alınan hava aşağıdaki yapılar-
II. Diyafram düzleşir.
dan geçmektedir.
Buna göre solunan hava bu yapılardan hangisin- III. Karın iç basıncı artar.
den dördüncü sırada geçmektedir? olaylarından hangileri soluk alma sırasında ger-
çekleşir?
A) Burun B) Bronşcuk C) Bronş
D) Soluk borusu E) Alveol A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II
181
2 SOLUNUM SİSTEMİ
test
8. Solunum gazlarından olan CO2 üç farklı yolla taşınır. 11. Solunum sistemine ait;
Buna göre; I. soluk borusu,
I. alyuvar içinde hemoglobin ile, II. bronş,
II. plazmada çözünmüş olarak, III. alveol
III. plazmada bikorbonat hâlinde yapılarından hangilerinde solunum açıklığının ka-

panmasını engelleyen kıkırdak halkalar bulunur?
yollarında CO2'in çok taşınandan az taşınana ka-
dar sıralanması aşağıdakilerden hangisinde doğ- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
ru olarak verilmiştir?
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I
D) III - I - II E) III - II - I
9. Hıçkırık tutan bir insanın poşet içerisine soluk B

A
alıp-vermesinin nedeni aşağıdakilerden hangisi- Ş 12. Şekilde verilen damar insana ait alveol kılcallarına aittir.
dir? V
U
A) Kandaki CO2'i arttırarak omurilik soğanını uyar- R
mak U
B) Kandaki O2'i azaltarak beyinciği uyarmak Y

A
C) Kanın asitliğini azaltmak Y Akciğer atar Akciğer toplar
I
D) Uç beyini uyarmak damarı damarı
N
E) Vücut içi sıcaklığını arttırarak solunumu düzenle- L
A Buna göre şekildeki kılcal damarlarda meydana
mek R gelen değişimlerle ilgili olarak aşağıdaki grakler-
I
den hangisi çizilemez?
A) Oksi hemoglobin miktarı B) Üre
Zaman Zaman
10. Kan alveol kılcallarından geçerken yapısında bu-
lunan oksihemoglobin miktarı ve karbominohe-
C) Kandaki karbondioksit D) Kanın akış hızı
moglobin miktarındaki değişim aşağıdaki seçe-
neklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Oksihemoglobin Karbominohemoglobin
Zaman Zaman
A) Artar Azalır
B) Artar Artar E) Kan osmotik basıncı
C) Azalır Artar
D) Azalır Azalır
E) Artar Değişmez
Zaman
1.A 2.C 3.A 4.B 5.C 6.D 7.E 8.D 9.A 10.A 11.A 12.B
182
Bölüm 9 : ÜRİNER (BOŞALTIM) SİSTEMİ

Korteks
(Kabuk)
Havuzcuk Malpighi
Böbrek piramidi
Böbrek
Üreter atardamarı
Böbrek
toplardamarı
Mesane
(İdrar torbası)
Üretra Medulla
(öz)
Böbrek Üreter
Kanın atık maddelerden temizlendiği ve idrarın oluştuğu
boşaltım organıdır.
Üreter
2. NEFRONUN YAPISI
İdrarı, idrar kesesine getiren kanaldır. Giren damar
İdrar kesesi Çıkan damar
İdrarın depolandığı yerdir. Glomerulus

B
A yumağı
Üretra Ş Distal tüp
V
İdrarın dışarı atımını sağlayan kanaldır. U Bowman
R kapsülü
U
Y Proksimal
Boşaltıma yardımcı organlar: A tüp
Y
Deri: Su, üre ve tuz atar.
I
Akciğer: CO2 atar. N
L
Karaciğer: NH3'ü üreye çevirir. A
R
I İdrar
Henle toplama
Hidroliz Solunum kanalı
kulpu
Protein Aminoasit + NH3: Boşaltım ve deri
O2: Solunum ve deri
Nefron: Glomerulus + bowman kapsülü + proksimal tüp +
H2O: Solunum, henle kulbu + distal tüp + idrar toplama kanalı
boşaltım ve deri ile
Bowman kapsülü + glomerulus kılcalları = Malpighi Cisimciği
uzaklaştırır.
1. BÖBREĞİN YAPISI Nefronlarda glomerulus kılcalları bulunur.

Bu kılcallar sistemik kılcallardan farklılıklara sahiptir.
Kabuk (Korteks): Böbreğin dış kısmıdır. İdrar burada
oluşur.
Sistemik (vücut) kılcalları
Öz bölgesi (Medulla): Kabukla havuzcuk arasında kalan
• Atar ve toplar arasında bulunur.

bölümdür. Malpighi cisimciklerinden çıkan kanalcıklar
• Tek katlı yassı epitelden meydana gelir.
(piramitler) bu bölgede yer alır.
• Süzülme ve geri emilim görülür.
Pelvis (Havuzcuk): Böbreğin en iç kısımıdır. Malpighi
• Kan basıncı atar ucundan toplar ucuna doğru azalır.
piramidinden süzülen idrar buraya gelir.
183
Glomerulus kılcalları • Distal tüpte suyun, tuzun ve bikarbonat iyonlarının

• İki atardamar arasında bulunur. emilimi devam eder.
• Çift katlı yassı epitelden meydana gelir.
• Sadece süzülme görülür.
• Kan basıncı sabit ve çok yüksektir. Sağlıklı bir insanda: Glikozun % 100, amino-
asitin %100, suyun %99'u, Na ve Cl'un %99 ürenin
3. İDRAR OLUŞUMU %50'si geri emilip kana verilir.
Bowman Proksimal tüp
kapsülü Distal tüp
Getirici
atardamar
Kabuk İdrar bileşiminin ayarlanmasında etkilidir.

Götürücü
atardamar
Glomerulus
3. Aktif Boşaltım (Salgılama)

• Bazı ilaç kalıntıları, asidik bazik maddeler, amonyak,
Henle kulbu Öz bölgesi
hidrojen, bikarbonat, potasyum iyonları ve gıda boya-
larının kandan uzaklaştırılması için kılcal damarlardan
İdrar toplama
nefron kanallarına aktif taşıma yapılır. Bu olaya salgı-
kanalı lama denir.
Pelvis İdrar bileşiminin ayarlanmasında etkilidir.

B
1. Süzülme A
• Glomerulus kılcalından su, çeşitli iyonlar, aminoasitler, Ş İdrarda: Amonyak, üre, ürik asit, kreatin, su, B ve C vita-
V
şekerler ve azot içeren (üre, amonyak, kreatin) ürünler minleri ve iyonlar bulunur.
U
bowman kapsülüne geçer. R Eşik Değeri: Her maddenin kandaki normal değerine de-
U
nir. Bir maddenin kandaki yoğunluğu eşik değerini aşarsa,
Y aşan kısım geri emilmez idrarla atılır.
A
Kan proteinleri (albümin, globulin ...) ve kan
Y İdrar Yolları
hücreleri (alyuvar, akyuvar ...) bowman kapsülüne I
N Böbrekler √ Üreter √ İdrar kesesi √ Üretra
geçemez.
L (Üretim) (Taşıma) (Depo) (Atılma)
A
• Glomerulustaki süzülme olayı fiziksel bir olaydır. Kan R
I 3. İDRAR OLUŞUMUNDA ETKİLİ HORMONLAR
basıncıyla sağlanır. Enerji harcanmaz.
a) ADH (Vazopressin): Hipofiz arka lobundan salgılar. Dis-
tal tüp ve toplama kanallarında suyun ihtiyaca göre geri
İdrar miktarının ayarlanmasında etkilidir. emilmesini sağlar. Sıcak havada ADH hormonu miktarı
kanda artar, geri emilen su artar ve idrar miktarı azalır.
b) Aldosteron: Böbrek üstü bezinin kabuk kısmından salgı-
Süzülme hızını kan basıncı, sıcaklık ve mad- lanır. Na+ iyonlarının emilimini artırıp K+ emilimi azaltır.
de derişimi etkiler. Kanda NaCl+ artışına bağlı alarak kan basıncı artar. Su-
yun vücutta tutulmasını sodyum iyonları sağlar.
2. Geri Emilim 4. BÖBREKLERİN ALYUVAR YAPIMINA ETKİSİ

• Süzülen sıvı içindeki glikoz, aminoasit, su gibi madde- Böbreklerimizin bir görevi de kırmızı kan hücreleri olan
lerin nefron kanallarından nefron kılcallarına yeniden alyuvarların üretilmesini uyaran eritropoietin adı verilen
alınması olayıdır. hormonu salgılamaktır. Kansızlık veya dokulara yeterince

• Geri emilim difüzyon, osmoz ve aktif taşıma ile gerçek- oksijen taşınmadığında alyuvar yapımını hızlandıran eritro-
leşir. poietin hormonu salgılayarak böbrekte kan yapımını uyarır.
• Proksimal tüpte: Glikoz, aminoasit, su, bikarbonat, üre,
potasyum ve tuz kılcal damarlara geçer.
• Henle kulbunun inen kolundan su geri emilirken, henle Üre miktarı en fazla † Böbrek atardamarı
kulbunun çıkan kolunda ise çok az tuz geri emilir. Üre derişimi en fazla † Üretra
184
BOŞALTIM SİSTEMİ 1
test
1. Böbreklerin işlevsel yapı birimleri aşağıdakiler- 4. İdrar oluşumu sırasında üriner (boşaltım) sistemi-
den hangisidir? ne ait
A) Alveol B) Nefron C) Lopçuk I. havuzcuk,
D) Glia E) Kondrosit II. üreter,

III. idrar toplama kanalı,
IV. üretra,
V. mesane
yapılarından geçen idrarın en son bulunduğu yapı
hangisidir?
2. Böbrek atardamarı ve böbrek toplardamarı ile ilgili

5. İnsana ait bir nefronda bulunan
olarak B I. proksimal tüp,
I. Böbrek atardamarındaki O2 oranı böbrek toplar- A
damarından fazladır. Ş II. distal tüp,
V
II. Böbrek atardamarındaki üre miktarı böbrek toplar- U III. henle kulpu
R
damarından azdır. yapılarından hangilerinde glikoz molekülüne rast-
U
III. Kan proteinlerinin miktarı böbrek toplardamarı ve lanır?
Y
böbrek atardamarında eşittir. A
Y
ifadelerinden hangileri yanlıştır? I D) I ve II E) I ve III
N
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III L
A
D) II ve III E) I, II ve III R
I
6. Böbrekler tarafından üretilerek kana verilen eritro-

3. Glomerulusta bulunan kandaki bazı maddeler bura-
poietin hormonunun görevi aşağıdaki seçenekle-
dan bowman kapsülüne süzülerek idrarla dışarı atılır.
rin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi glome- A) Böbreklerden mineral emilimini arttırmak
rulus kılcallarında bulunurken bowman kapsülü
B) İdrar oluşumunu arttırmak
içindeki süzüntüde bulunamaz?
C) Geri emilim hızını arttırmak
A) Glikoz B) Aminoasit C) Akyuvar
D) Suyun geri emilimini arttırmak
D) Vitamin E) Mineral
E) Alyuvar üretimini uyarmak
185
1 BOŞALTIM SİSTEMİ
test
7. İdrar; kandaki zararlı maddelerin ve kanda eşik de- 10. Kan basıncı hızla artan bir insanda idrar oluşumu
ğerin üstünde bulunan maddelerin atılması sonucu ile ilgili aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşir?
oluşur. A) Süzülme artar.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir in- B) Geri emilim artar.
sanın idrarında boşaltım maddesi olarak buluna- C) Salgılama azalır.
maz?
D) İdrar oluşumu azalır.
A) Ca+2 minerali B) B vitamini C) Glikoz E) İdrarda su miktarı azalır.
D) Üre E) Su
11. Böbrek nefronlarının yapısında bulunan glomeru-

lus kılcalları ile ilgili aşağıdaki ifadelerde hangisi
doğrudur?
A) Madde geçişi aktif taşıma ile olur.
8.
1
B) İki katlı epitelden oluşmuştur.
2
C) Kan basıncı düşüktür.
3 D) Atar ve toplardamar ucunda bulunur.
E) Geri emilim görülür.
B
4
A
Ş
V
U
Yukarıda verilen böbrek şeklinde bazı kısımlar numa- R
U
ra ile gösterilmiştir.
Buna göre numaralı kısımların hangilerinde bulu- Y
A
nan sıvıların bileşiminde bir farklılık yoktur? Y 12. Süzülme hızını;
I
A) 1-2 B) 1-3 C) 2-3 N I. kan basıncı,
L II. sıcaklık,
D) 2-4 E) 3-4 A
R III. madde derişimi
I
yukarıda verilen faktörlerden hangisi etkiler?
9. I. Böbrek taşları
II. Ülser
III. Üremi
IV. Böbrek yetmezliği 13. Aşağıda verilen damarlardan hangisinin üre mik-
tarı en azdır?
Yukarıda verilen hastalıklardan hangileri boşaltım

A) Aort damarı
sistemi rahatsızlığıdır?
B) Böbrek atardamarı
C) Karaciğer toplardamarı
D) Böbrek toplardamarı
E) Akciğer atardamarı
1.B 2.A 3.C 4.D 5.A 6.E 7.C 8.E 9.D 10.A 11.B 12.E 13.D
186
BOŞALTIM SİSTEMİ 2
test
1. Homeostasinin sağlanmasında önemli bir etkiye 4. İnsana ait boşaltım sisteminde gerçekleşen bazı olay-
sahip böbreklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi lar ve bu olayların yönü verilmiştir.
yanlıştır? I. Süzülme: Glomerulus √ Bowman kapsülü
A) Hormon üreterek kana verir.
II. Geri emilim: Bowman kapsülü √ Glomerulus
B) Vücudun iyon dengesini sağlar.
III. Salgılama: Nefron kılcalları √ Boşaltım
C) Kanın pH'ını dengeler. kanalcıkları
D) Vücudun su dengesini sağlar.
Buna göre yukarıdakilerden hangileri yanlış veril-
E) Amonyağı üreye dönüştürür. miştir?

B
A 5. Boşaltım organı olan böbreklerle ilgili,
Ş
2. İnsanların nefronlarında gerçekleşen V I. Homeostasiyi sağlar.
U II. Kanın pH'sını ayarlar.
I. süzülme,
R
II. geri emilim, U III. Doku sıvısında mineral madde miktarını düzenler.
III. salgılama Y verilenlerden hangileri doğrudur?
A
etkilerinin hangilerinde ATP tüketimi gerçekleşir? Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
I
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II N D) II ve III E) I, II ve III
L
D) I ve III E) II ve III A
R
I
3. Amonyağın (NH3) üreye dönüşümü insanlarda su 6. Aşağıda verilenlerden hangisi insanda boşaltım
kaybını azaltan bir olaydır. sistemine ait bir yapı değildir?

Bu dönüşümü aşağıdaki organlardan hangisinde A) Böbrek B) Mide C) Üreter
gerçekleştirir?
D) Mesane E) Üretra
A) Böbrek B) Pankreas C) Akciğer
D) İncebağırsak E) Karaciğer
187
2 BOŞALTIM SİSTEMİ
test
7. Böbreğin yapısında bulunan; 11. Malpighi cisimciği aşağıda verilen yapılardan han-
I. kabuk bölgesi, gisinde bulunur?
II. havuzcuk, A) Öz B) Kabuk C) Üreter
III. öz bölgesi D) Üretra E) Havuzcuk
yapılarının içten dışa doğru sıralanışı hangi seçe-
nekte doğru verilmiştir?
A) I – II – III B) II – III – I C) II – I – III
D) III – II – I E) III – I – II
12. Aşağıda malpighi cisimciği şematize edilmiştir.
8. Sağlıklı bir insanda;

I. glikoz, Bowman kapsülü
II. sodyum,
III. amino asit
verilenlerden hangilerinin tamamı geri emilir? B
A
Buna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Ş I. 1 nolu yapı getirici atardamardır.
V
D) II ve III E) I, II ve III U II. 1 temiz, 2 kirli kan taşır.
R
U III. 3 glomerulus kılcallarıdır.
Y verilenlerden hangileri doğrudur?

A
Y A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
I
N D) I ve III E) I, II ve III
9. I. Distal tüp L
A
II. Henle kulpu R
I
III. Proksimal tüp
Yukarıda verilen yapılardan hangilerinde hem geri
emilim hem de salgılama olayı gerçekleşir?
13. Organ Attığı madde
I. Böbrek √ Su ve üre
10. Aşağıda verilenlerden hangisi nefrona ait değil- II. Deri √ Su ve tuz
dir? III. Akciğer √ Su ve CO2
A) Henle kulpu Yukarıda verilen organlar ve attığı maddelerden

B) Distal tüp hangileri doğrudur?
C) Proksimal tüp
D) Bowman kapsülü
E) Havuzcuk
1.E 2.E 3.E 4.B 5.E 6.B 7.B 8.C 9.D 10.E 11.B 12.D 13.E
188
Bölüm 10 : ÜREME SİSTEMİ 1. Spermatogenez

• Üreme, canlıların ortak özelliğidir.
• Neslin devamlılığını sağlar. Spermatogoniyum
Mitoz
A. ERKEK ÜREME SİSTEMİ

Spermatogoniyum
• Testisler, yardımcı bezler ve üreme organından oluşur.
Birincil
Mayoz I Spermatosit
Üreter
İkincil
Vas deferens Spermatosit
Mayoz II
kanalı
İdrar Spermatit
torbası
Seminal bez
Spermler
Prostat bezi
Cowper bezi
Epididimis
Testis
Sertoli
2. Spermin yapısı
hücreleri Akrozom
Seminifer • Sindirim enzimleri içerir.
tüpçükleri
Sperm B • Yumurta zarını eritmekle görevlidir.
Testis A
Ş Boyun
• Çift olarak skrotum adlı torba içinde bulunur. Bu saye- V
U • Çok sayıda mitokondri içerir.
de testisleri vücut ısısının olumsuz etkilerinden korur. R
U • Spermin hareketi için çok sayıda ATP üretilir.
• Üreme hücresi ve üreme hormonu üretir.
Kuyruk
Seminal bez, Prostat bezi ve Cowper bezi Y
A • Hareketi sağlayan mikrotübül yapılı kamçıdır.
• Seminal sıvıyı üretirler. Y
I • Spermin hareketi için çok sayıda ATP üretilir.
• Sperm ve seminal sıvı semeni oluşturur. N
L
• Bu sıvı: A
R Çekirdek
– ortamı kayganlaştırır.
I
– sperm çıkışını kolaylaştırır.
– ortamın nötralleşmesini sağlar.
Vas deferens
Baş Boyun Kuyruk
• Sperm depolar ve üretraya taşır.
Epididimis 3. Erkek Üreme Sisteminin Hormonal Kontrolü
• Spermlerin olgunlaşıp hareket ve döllenme yeteneği Hipotalamus
kazandığı yerdir. Rf
Leydig hücreleri Hipoz Bezi
• Testosteron hormonu üretir.

FSH LH
Sertoli hücreleri
• Spermi besler, korur ve destekler. Testislere etki eder. Leydig hücreleri
Seminifer tüpçükler
Testislerdeki kıvrılmış kanallardır. Sperm oluşumunu Testosteron salgılar.
sağlar.
Erkeklerde, sperm ve idrar aynı açıklıktan dı- • Testosteron hormonu, erkeklik hormonu, ikincil eşey-
şarı atılır. Prostat bezi sperm ile idrarın birbirine ka- sel karakterin oluşumunu sağlar. (Bıyık çıkması, sesin
rışmasını engeller. kalınlaşması ...)
189
B. DİŞİ ÜREME SİSTEMİ 1. Oogenez

Fallopi tüpü
Oogenez
Mitoz 2n
Birincil oosit 2n
Yumurtalık
Uterus Mayoz I
Folikül
2n
Serviks
Vajina İlk kutup n İkincil oosit

cisimciği
n
Yumurtalık (ovaryum) n
• İki tane bulunur. Mayoz II'nin
tamamlanması
• Yumurta üretiminden sorumludur.
• Üreme hormonu üretir.
İkinci kutup n 2n
• Yumurta folikül denilen kesecikler içinde birincil oosit cisimciği
şeklinde bekler. Döllenmiş yu-
B murta
Fallopi tüpü A
• Döllenmenin gerçekleştiği kanaldır. Ş
V
2. Dişi Üreme Hücresi
• Döllenmiş yumurtayı alarak döl yatağına taşır. U Zona pellusida
R
• Ovaryuma bakan kısmında kirpiksi huni vardır. Ser- U • Yumurtayı saran örtü
best kalan yumurtaları yakalar. Y • Spermin akrozomu burayı delerek sperm çekirdeği yu-
Uterus (döl yatağı) rahim A murta içine girer.
Y
Zona pellusida
• Kaslı bir yapıdadır. I
N
• Döllenme olursa embriyo doğuma kadar burada kalır, L
A Çekirdek
büyür ve gelişir. R
• İç kısmında endometriyum denilen tabaka bulunur. Bol I
kan damarları ve mukus içerir.

Serviks
• Vajinayı döl yatağına bağlar.
Folikül
hücreleri
Vajina
• Döllenmiş yumurtanın atılmasını sağlar.
Sitoplazma
• Doğumun gerçekleşmesini sağlar.
Dişilerde boşaltım atıkları ve yumurta ayrı 3. Oogenez ve Spermatogenez Karşılaştırması

açıklıktan atılır.
Oogenez Spermatogenez
Vajinanın idrar kanalı (üretra) ile bağlantısı
yoktur. Bir yumurta hücresi oluşur Dört sperm hücresi oluşur.
Yumurta büyük ve hareket-

Spermler küçük ve hareketlidir.
sizdir.
Oogenez kesintili devam Spermatogenez kesintisiz de-

eder (adet dönemi). vam eder.
190
C. DÖLLENME • Foliküllerden östrojen hormonu salgılanmaya başlar.

Sperm Uterusun gelişimini sağlar.
çekirdeği • Östrojen artışı FSH ve LH salgısını artırır.
Akrozom
2. Ovulasyon Evresi
• Yumurtlama hipofizden salgılanan LH hormonunun et-
Zona kisiyle gerçekleşir.
pellusida • Folikül yırtılır, olgunlaşan yumurta hücresi kirpikli huni
Yumurta tarafından yakalanıp yumurta kanalına geçer. Yaklaşık
çekirdeği
Folikül 14-16 günler arasında gerçekleşir.
Yumurtanın hücreleri
sitoplazması
3. Korpus Luteum Evresi
• Yumurta hücresi salgıladığı kimyasal maddeyle sper- • Folikül yırtılınca folikül hücreleri sarı renkli yağ damla-
mi cezbeder. Sperm yumurtaya doğru hareket etmeye cıkları taşıyan korpus luteum oluşturur.
başlar. • Korpus luteum bez özelliği gösterir ve az östrojen, çok
• Sperm folikül hücrelerinin oluşturduğu tabakadan zona progesteron salgılar. Progesteronun etkisiyle endo-
pellusidaya ulaşır. metriyum büyür; çeper süngerimsi bir yapı halini alır.
• Glikoprotein yapılı zona pellusidaya tutunur ve akrozo- Kan miktarı ve mukus salgısı artar.
muyla tabakayı eriterek hücre içine girer. Kuyruk kısmı • Bu sürede yumurta spermle karşılaşırsa döllenme ger-
dışarıda kalır. Sperm çekirdeği ve yumurta birleşerek çekleşir.
zigotu oluşturur. • Yumurta döllenmişse progesteronun etkisiyle rahim
B
A duvarına yapışır.
Ş
• Korpus luteum, LTH hormonun etkisiyle gebelik süre-
V
U since varlığını sürdürür ve hamileliğin 5. ayına kadar
R
hormon üretir.
U
• 5. aydan sonra progesteron plasentadan salgılanır.
Y
MENSTRUAL DÖNGÜ A 4. Menstrüasyon Evresi
Y
I • Döllenme meydana gelmezse korpus luteum bozulur.
N • Progesteron salgısı azalır.
L
A • Endometriyum tabakası, doku parçaları ve döllenme-
R miş yumurta bir miktar kanla dışarı atılır. Bu evre 3-5
Folikül Ovulasyon Korpus luteum I
gün sürer.
Uterus Dişi Üreme Sisteminin Hormonal Kontrolü

1. FSH hormonu: Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanır.
2. LH hormonu: Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanır.
Ovulasyonu ve korpus luteum oluşumunu sağlar. Kor-
pus luteumda bol miktarda progesteron, az östrojen
salgılanır.
Dişilerde rahim ve yumurtalıktaki değişiklikler ve yumurta
3. LTH (prolaktin) hormonu: Hipofiz bezinden salgılanır.
hücresinin oluşumunun periyodik olarak tekrarlanmasına
Korpus luteumun devamlılığını sağlar. Annelik iç gü-
menstrual döngü adı verilir.
düsünü geliştirir. Süt salınmasında etkilidir.
• Menstrual döngü olayları hormonlar tarafından kontrol
4. Oksitosin: Hipofizin bezinin arka lobundan salgılanır.
edilir.
Rahim kaslarının kasılmasını sağlayarak doğumu ko-
• Yaklaşık 28 gün sürer ve dört evrede tamamlanır.
laylaştırır. Süt kanallarını açar.
1. Folikül Evresi
5. Östrojen: Dişilere özgü ikincil karakterlerin oluşmasını
• FSH ve LH hormonun etkisiyle yumurtalıkta bulunan
sağlar. Endometriyum tabakasında mitoz bölünmeleri
foliküllerden birinin gelişip olgunlaştığı evredir. Yakla-
hızlandırır.
şık 10-14 gün sürer.
6. Progesteron: Döl yatağının gelişimini sağlar. Döllen-
• Folikülün içinde yumurta olgunlaşır.
miş yumurtanın uterusa tutunmasını sağlar. Az salgı-
lanması düşüğe neden olur.
191
4. BÜYÜME VE GELİŞME c. Gastrulasyon

EMBRİYONİK GELİŞİM SÜRECİ • Embriyo uterusa gömülür. Sonra gelişim hızla devam
eder.
• Hücre tabakasının bir bölümü içeri doğru çökmeye
başlar.
1. hafta 2. hafta 3. hafta 4. hafta 5. hafta
• Hücre göçü sonrası çökmeyle oluşan boşluğa gastru-
la boşluğu (ilk bağırsak boşluğu) denir.
• Embriyonun alt kısmında oluşan açıklığa blastopor
açıklığı adı verilir. İlerleyen dönemde anüs açıklığına
6. hafta 7. hafta 8. hafta 9. hafta 10. hafta
dönüşecektir.
d. Farklılaşma ve organogenez
• Embriyonik tabakaların oluşmasıdır. Bu tabakaları
oluşturan hücrelerin farklılaşması sonucu doku ve or-
gan oluşma sürecine organogenez denir. Organoge-
11. hafta 12. hafta 16. hafta 20-26. hafta 38. hafta nezle oluşan ilk organlar beyin ve sinir sistemidir.
• Canlılarda zigotun hücre bölünmeleri büyüme ve fark-

lılaşma olayları ile yeni bir birey oluşturmasına geliş-
me denir. Örnek:
• Hücre bölünmeleri zigot oluşumundan hemen sonra
başlar ve yaşam boyu devam eder. Bir ailede A ve B ikizlerinin oluşumu aşağıda göste-
• Organizmayı oluşturan hücre sayısı ve madde mikta- B rilmiştir.
rındaki artışa büyüme denir. A
Ş
V
U (n) (n)
a. Segmentasyon R
U
• Zigot oluşumundan sonra başlayan çok hızlı mitoz bö-
lünme evresidir. Y Zigot (2n)
A
• Zigot fallopi tüpündeyken başlar. Y Blastomerli evre
• Büyüme olmaz. Zigotun ağırlığı azalır. I
N
• Segmentasyon sonucu her bir hücreye blastomer de-
L
nir. İlk bölünmelerle ikili, dörtlü blastomer oluşur. A
R A bireyi B bireyi
• Birbiriyle aynı büyüklük ve genetik özelliğe sahip blas- (2n) (2n)
I
tomerler oluşturduğu dut görünümündeki hücre toplu-
luğuna morula denir. Buna göre;
I. A ve B arasında sorunsuz olarak doku nakli yapı-
labilir.
Morula çok hücreden meydana gelmesine rağ- II. A ile B farklı ağırlıkta olabilir.
men besin tüketiminden dolayı zigotun ağırlığından III. A ile B bireyleri tek yumurta ikizi olup kan grupları
daha hafiftir. aynıdır.
Embriyonun kütlesi döl yatağına tutunduktan A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

sonra artmaya başlar. D) I ve II E) I, II ve III
Çözüm:
A ve B bireyleri tek yumurta ikizleri olup genetik özel-
b. Blastula likleri aynıdır. Kan grupları aynıdır. Kiloları ve ten ren-

• Moruladaki hücreler kenarlara doğru göç ederek içi gi farklı olabilir.
boş top şeklinde yapı oluşturur. Top şeklindeki bu
Cevap: E
yapıya blastosist, içteki sıvı dolu boşluğu blastosöl
denir.
192
ÜREME SİSTEMİ 1
test
1. Aşağıda sperm yapısı şematize edilmiştir. 4. İnsanda farklı organlardan üretilerek kana verilen
I. östrojen,
II. progesteron,
X Y Z III. FSH,
IV. LH
Buna göre,
hormonlarından hangileri dişi bir bireyde mens-
I. X kısmı baş bölgesi olup akrozom bulundurur.
trual döngüsünde görevlidir?
II. Y boyun olup mitokondri sayısı fazladır.
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
III. Z, spermin hareketinden sorumludur.
D) III ve IV E) I, II, III ve IV
Verilen açıklamalardan hangileri doğrudur?
2. Dişi üreme sistemine ait aşağıda verilen yapılar-

dan hangisinde yumurtanın sperm tarafından döl-
B
lenme olayı gerçekleşmektedir?
A
A) Vajina Ş
V
B) Uterus (Döl yatağı) U 5. Sperm yumurtayı dölledikten sonra ikinci bir sperm
R
C) Fallopi tüpü (Yumurta kanalı) U yumurtayı dölleyemez.
D) Ovaryum (Yumurtalık) Bu durumun oluşmasına neden olan hücresel
Y
E) Endometrium A yapı aşağıdakilerden hangisidir?
Y
I A) Akrozom
N
L
B) Yumurta zarı
A C) Sperm kamçısı
R
I D) Yumurta çekirdeği
3. Aşağıdaki şekilde yumurta hücresi oluşumu (ooge-
nez) şematize edilmiştir. E) Zona pellusida
Oogonium
Mitoz
Birincil oosit
Mayoz I
Birincil kutup
hücresi İkincil oosit
Mayoz II
İkincil
kutup hücreleri Oosit
Yumurta 6. Hipoz bezinden salgılanarak kana verilen dişiler-

de folikülün çatlayarak serbest kalmasını (ovulas-
Buna göre aşağıda verilen hücrelerden hangisi
yon) sağlayan hormon aşağıdakilerden hangisidir?
diploit (2n) hücre yapısına sahiptir?
A) FSH B) LH C) LTH
A) Birincil oosit B) İkincil Oosit C) Ootit
D) Östrojen E) Progesteron
D) Yumurta E) İkincil kutup hücresi
193
1 ÜREME SİSTEMİ
test
7. Yumurtalıklar ile ilgili olarak, 10. Erkek üreme sisteminde spermatogenez (mayoz
I. Karın boşluğunun altında sağlı ve sollu olmak bölünme) ile oluşan spermatitlerin dölenme ve
üzere bir çifttir. hareket yeteneği kazandığı yapı aşağıdakilerden
II. Kız çocuğu doğduğunda yumurtalıkta 300 bin ka- hangisidir?
dar birincil oosit yer alır. A) Epididimis B) Vas deferens C) Skrotum
III. Östrojen ve testosteron hormonu salgılanır. D) Üretra E) Penis
verilen açıklamalardan hangileri doğrudur?
8. Sağlıklı insanlarda testisler ile ovaryumun ortak B 11. Dişi bireylerde gerçekleşen oogenez ile erkek bi-
özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A reylerde gerçekleşen spermatogenez arasında
Ş
A) Oluşan gametlerin yapısı V I. hareketli hücrelerin oluşumu
U
B) Oluşan olgun gamet sayısı R II. dört tane üreme hücresi oluşumu
C) Erkek üreme sistemine ait olması U
III. mayoz bölünmenin görülmesi
D) Progesteron ile uyarılması Y
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir?
A
E) Hipofizden salgılanan FSH'ın etkilemesi Y
I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
N
L
A
R
I
9. İnsanda üreme sistemine ait bazı yapılar ve bu

yapılarda gerçekleşen olaylarla ilgili aşağıda veri-
lenlerden hangisi doğru değildir?
12. Dişi bir bireyde embriyonik dönemde oluşan foli-
Yapı Olay küllerin gelişimini
I. östrojen,
A) Seminifer tüpü Spermlerin oluşumu
II. progesteron,
B) Yardımcı bezler Seminal sıvı salgılama III. FSH
C) Prostat bezi Spermlerin olgunlaşması
hormonlarından hangileri sağlar?
D) Fallopi tüpü Döllenme
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
E) Uterus Embriyonun gelişimi
1.E 2.C 3.A 4.E 5.E 6.B 7.C 8.E 9.C 10.A 11.C 12.B
194
ÜREME SİSTEMİ 2
test
1. İnsanların embriyonik gelişim sistemi sırasında 4. Gebeliğin oluşumundan sonra oluşan hem emb-
oluşan riyo ile hem de plasenta ile bağlantılı olan göbek
I. sindirim sistemi, kordonuyla ilgili
II. boşaltım sistemi, I. Atardamarlar ve toplardamarlar bulunur.
III. sinir sistemi, II. Bebeğin besin ihtiyacını karşılar.
IV. dolaşım sistemi III. Artıkların embriyodan uzaklaşmasını sağlar.
sistemlerinden hangileri doğumdan itibaren işlev ifadelerinden hangileri doğrudur?

kazanmaktadır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
2. Döllenmeden sonra zigotton farklı olaylar sonucunda

yeni birey oluşur.
Bu olaylar;
I. farklılaşma, B 5. Embriyonik süreçte segmentasyon sonucunda
II. segmentasyon (bölünme), A
oluşan hücreler ile ilgili
Ş
III. organogenez V I. Kalıtsal yapıları aynıdır.
U
olduğuna göre bu olayların gerçekleşme sırası R II. Her bir hücrenin büyüklüğü zigottan küçüktür.
U
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- III. Her bir hücreye blastomer denir.
miştir? Y
A ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I Y
I A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) III - I - II E) III - II - I N
L D) II ve III E) I, II ve III
A
R
I
3. Aşağıda verilen şekilde insana ait bir zigotun embriyo-

nik gelişim aşamalarından bir kısmı verilmiştir.
6. Plasenta ile ilgili

Zigot Morula Blastula
I. Hamileliğin her döneminde progesteron hormonu
salgılar.
Buna göre bu aşamalarda
II. Besin ve oksijenin embriyoya iletilmesini sağlar.
I. DNA replikasyonu,
III. Bazı antikorların, alyuvarların ve akyuvarların be-
II. mayoz bölünme,

beğe geçmesini sağlar.
III. protein sentezi
verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
olaylarından hangileri gerçekleşmemiştir?
195
2 ÜREME SİSTEMİ
test
7. İnsanın embriyonik gelişiminde zigotun geçirdiği seg- 10.
mentasyon evresi ile ilgili grafik aşağıda verilmiştir. Yumurta Sperm
Miktar
II Döllenme
I Zigot
2 li blastomer
Zaman
Buna göre yukarıda verilen grakte meydana ge-

len değişikler aşağıdakilerden hangisinde doğru
1. embriyo 2. embriyo
verilmiştir?
I II Yukarıdaki şemada tek yumurta ikizinin oluşumu gös-

terilmiştir.
A) Toplam ağırlık Hücre sayısı Aşağıdakilerden hangisi tek yumurta ikizleri için
B) Hücre sayısı Genetik çeşitlilik yanlış bir ifadedir?
C) Hücre hacmi Toplam ağırlık A) Kan grupları aynıdır.
D) Genetik çeşitlilik Hücre sayısı B) Genotipleri aynıdır.
E) Hücre sayısı Hücre hacmi C) Boy ve kiloları farklı olabilir.
B
A D) Göz renkleri aynıdır.
Ş
E) Farklı cinsiyette olabilirler.
V
U
R
U
Y
A
8. İnsanda embriyonik gelişim sürecinde, Y 11. Embriyonik gelişim sırasında görülen gastrulasyon
I safhasında embriyo üç katmanlı bir hâldedir.
I. mitoz bölünme N
II. döllenme
L Bu katmanlardan yeni bireyin oluşumu sırasında
A
III. mayoz bölünme R I. hücrelerin kalıtsal yapısının değişimi
I
II. hücrelerin şekillerinin değişimi
verilen olaylardan hangileri görülür?
III. programlanmış hücre ölümlerinin gerçekleşmesi
olaylarından hangileri gerçekleşmez?
12. İnsanlarda gerçekleşen döllenme olayı ile ilgili

9. Ebeveynlerin çocuk sahibi olamamaları durumuna kı-
sırlık denir. I. Bir sperm iki yumurtayı dölleyebilir.
Kısırlığın nedenleri arasında aşağıdakilerden han- II. Bir yumurta iki sperm tarafından döllenebilir.
gisi bulunmaz? III. Bir yumurtayı bir sperm dölleyebilir.
A) Yumurtanın serbest kalmaması durumlarından hangilerinin gerçekleşme ihtimali

B) Spermlerin hareket yeteneğinin az olması bulunur?
C) Sperm kanallarının tıkanması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) Yumurta kanallarının tıkalı olması D) I ve II E) I ve III
E) Sperm sayısının fazla olması
1.A 2.B 3.A 4.E 5.E 6.B 7.D 8.A 9.E 10.E 11.A 12.C
196
VIII. ünİte GENDEN PROTEİNE
Bölüm 1 : NÜKLEİK ASİTLER DNA (Deoksiribonükleik Asit)

• Yapısında C, H, O, N ve P bulunur. • Hücrelerde kalıtım ve metabolik olaylarının kontrolün-
• Tüm canlılarda kalıtım ve hücre yönetimini sağlar. de rol oynar.
• Yapıtaşı nükleotitlerdir. • Yapısında bulunan nükleotidlerin şekeri deoksiriboz
şekeridir. Adenin, guanin, sitozin ve timin bazlarıdır.
Baz Şeker P • DNA çift iplikli sarmal yapıdadır.
• DNA molekülü prokaryotlarda sitoplazmada bulunur-
ken; ökaryot canlılarda ise çekirdek, plastitler ve mito-
Glikozit Ester kondri de bulunur.
Bağı Bağı • DNA'nın yapısını oluşturan moleküller arasında;
Baz ile şeker † glikozit bağı
Nükleozit
Baz ile baz † hidrojen bağı
Şeker ile fosfat † ester bağı kurulur.
Nükleotid • DNA'nın yapısındaki adenin ile timin arasında ikili hid-
rojen bağı bulunurken; guaninle sitozin arasında üçlü
Hücre hidrojen bağı bulunur.
Çekirdek • İki nükleotit birbirine fosfodiester bağıyla bağlanır.
Deoksiribonükleik asit
Kromozom
B
A
Ş
V
U Timin
Kardeş R Şeker fosfat
kromatit U omurgası
Y
A
Y
NÜKLEOTİD I
Adenin
N
1. Azotlu Organik Baz L
A
• C, H, O ve N atomlarından meydana gelen halkasal R
yapılı organik moleküldür. I
Baz çifti
Pürin bazları Pirimidin bazları Guanin
– Çift halkalıdır. – Tek halkalıdır.
– Adenin ve guanindir. – Sitozin, urasil ve timindir.
2. Pentoz Şeker Sitozin

• 5C'lu şekerdir.
• Organik yapılıdır.
Riboz şekeri: RNA (C5H10O5)
Deoksiriboz şeker: DNA (C5H10O4) DNA'nın yapısında aminoasit, protein ve pep-
tit bağı yoktur.
3. Fosforik Asit
• H3PO4 molekülü tüm nükleotidlerin yapısında bulunur.
• Toplam hidrojen bağ sayısı = (2 x A) + (3 x G)
• İnorganik yapılıdır.
• DNA molekülünde her zaman adenin sayısı, timin sa-

• Nükleik asitlere asidik özellik kazandırır.
yısına; guanin sayısı sitozin sayısına eşittir.
A =1 G =1
T C
Hücrelerde 4 çeşit DNA'nın yapısına katılan,
4 çeşit RNA'nın yapısına katılan 8 çeşit nükleotit fosfat pürin (A + G)
=1 =1
bulunur. şeker pirimidin (T + C)
197
GENDEN PROTEİNE
DNA'NIN REPLİKASYONU RNA (Ribonükleik Asit)

(DNA'NIN KENDİNİ EŞLEMESİ) • Görevi protein sentezinin gerçekleşmesini sağlamak-
Hücre bölünmesinden önce interfaz safhasında ger- tır. Bu yüzden hücre yönetiminde de rol oynayan mo-
çekleşen replikasyon olayı sayesinde bölünmeyle oluşacak leküldür.
hücrelerde DNA aktarımını sağlar. • RNA molekülleri bir tane nükleik asit zincirinden mey-
dana gelir. Yapısında bulunan şekeri ribozdur. Bazları
DNA'nın Replikasyonu sırasında
ise adenin, guanin, sitozin ve urasildir.
1. İki zinciri birbirine bağlayan hidrojen bağları, helikaz
• RNA molekülü prokaryotlarda sitoplazmada bulunur-
enzimi vasıtasıyla koparılır.
ken ökaryot hücrelerde ise çekirdekte, sitoplazmada,
2. Serbest kalan nükleotidler bazlarına uygun nükleotid-
ribozomda, mitokondri ve plastitlerde bulunur.
leri kullanarak her bir zincir kendi eşini sentezler.
• RNA, kendini eşleyip onaramaz.
3. Açılmış DNA zincirlerinin karşısında oluşan eşlerini
birbirine DNA polimeraz enzimi bağlar.
4. Yeni meydana gelen DNA moleküllerinden biri ana zin-
cirden diğeri ise ortamdaki nükleotidlerden sentezlenir. Ribonükleik asit
5. Eşlenme tamamlandığında bir DNA'dan iki zincir olu-
şur. DNA'nın bu şekilde eşlenmesine yarı korunumlu
eşlenme denir.
Sitozin
DNA eşlenirken: Deoksiriboz, fosfat, nükleo- B Guanin

Şeker fosfat
tid ve ATP miktarı azalır. H2O miktarı artar. Riboz A
omurgası
Ş
miktarı değişmez. V
U
R Adenin
U
Baz
Y
A
Replikasyon sırasında oluşabilecek bir hata Y
I
Urasil
oğul döle aktarılabilir. (Hücrenin üreme ana hücre
N
olması şarttır.) L
A
R
I
Görevlerine göre 3 çeşit RNA bulunur.

a. mRNA
Tamamlayıcı Protein sentezi için gerekli olan şifreyi DNA'dan ribo-
Zincir baz Yeni DNA
açıldı eşleştirilir sentezi zoma taşır.
b. tRNA
Amino asit
Protein sentezi sırasında
amino asitleri ribozoma taşır. Hidrojen ba¤ı
Orjinal Her ayrılan Yeni çift sarmal

DNA iplikçik diğer ipliğin
çoğaltılması için
kalıp görevi görür.
Antikodon
mRNA
c. rRNA Kodon
Ribozomun yapısına katılır.

mRNA - tRNA uyumunu sağlar.
Hücrede çoktan aza rRNA > tRNA > mRNA
198
NÜKLEİK ASİTLER 1
test
1. Aşağıda verilenlerden hangisi RNA'nın yapısında 4. Hafif azot izotopu (N14) taşıyan DNA lara sahip bakte-
yer almaz? riler ağır azotlu (N15) ortamda iki defa eşleniyor.
A) Riboz B) Fosforik asit Buna göre ortamda bulunan ağır azotlu DNA'lara
sahip bakterilerin tüm bakterilere oranı aşağıdaki-
C) Guanin D) Timin
lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
E) Urasil
A) 1 B) 1 C) 3 D) 1 E) 1
8 4 4 2
5. DNA'nın yapısında;
I. riboz,
B II. adenin,
2. Bir nükleozit yapısında, A
I. fosfat, Ş III. fosfat,
V
II. baz, U IV. guanin
R
III. şeker U yukarıda verilen moleküllerden hangisinin bulun-
moleküllerinden hangileri bulunur? ma ihtimali yoktur?
Y
A
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Y A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV
I
D) I ve III E) II ve III N
L
A
R
I
6. Nükleik asitlerle ilgili aşağıda verilen açıklamalar-

dan hangisi doğru değildir?
A) DNA'nın kendine özgü bazı timindir.
B) DNA'da A ile T arasında ikili hidrojen bağları bulu-
3. Bir DNA molekülünde aşağıda verilen oranlama- nur.

lardan hangisinin sonucu diğerlerinden farklıdır?
C) Bir mRNA'da bulunan deoksiriboz sayısı, fosfat
Pürin A+G A+T sayısına eşittir.
A) B) C)
Pirimidin S+T G+S D) RNA'nın kendine özgü şekeri ribozdur.
A S E) tRNA'nın yapısında hidrojen bağları bulunur.
D) E)
T G
199
1 NÜKLEİK ASİTLER
test
7. Aşağıda verilenlerden hangisinin yapısında prote- 10. DNA'nın bir nükleotidinin yapısında aşağıda veri-
in bulunur? lenlerden hangisi bulunmaz?
A) DNA B) mRNA C) Kromozom A) Glikozit bağı B) Zayıf hidrojen bağı
D) tRNA E) rRNA C) Ester bağı D) Peptid bağı
E) Fosfodiester bağı
8. RNA çeşitlerinden biri olan tRNA'lar için; 11. RNA sentezi sırasında gerçekleşen olaylar sonu-
I. DNA'daki bilgiye göre sentezlenir. cunda aşağıdaki graklerden hangisi çizilebilir?
II. Protein sentezinde tekrar tekrar kullanılabilir. A) Aminoasit B) Peptit bağı sayısı
III. Şeker olarak riboz bulunur.
IV. Bir hücrede en fazla bulunan RNA çeşididir.
yukarıda verilen ifadelerden hangileri söylenebi-
Zaman Zaman
ilir? B
A
A) I ve IV B) II ve III C) II ve IV Ş C) Ortamdaki deoksiriboz D) Enzim
V
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV U
R
U
Y
Zaman Zaman
A
Y
I
N E) Harcanan ATP
L
A
9. DNA'nın kendini eşlemesi sırasında, R
I
Timin Riboz şekeri
Zaman
t t
I II
Fosfodiester
bağı
12. DNA ve RNA'ya ait nükleotidlerde,
I. şeker çeşidi,
t
II. baz çeşidi,
III
III. fosforik asit molekülü
verilen graklerdeki değişimlerden hangileri ger- yukarıda verilenlerden hangileri ortak olabilir?
çekleşmez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
1.D 2.E 3.C 4.D 5.A 6.C 7.C 8.D 9.B 10.D 11.E 12.D
200
NÜKLEİK ASİTLER 2
test
1. Bir nükleik asitin sentezlenmesi sırasında aşağı- 4. I. Çekirdekte bulunma
da verilen moleküllerden hangisinin miktarındaki II. Mitokondri yapısında bulunma
azalmanın olacağı kesindir? III. Ribozom yapısına katılma
A) Deoksiriboz B) Fosfat C) Timin bazı Özelliklerinden hangileri DNA ve RNA için ortak-
D) Urasil bazı E) Riboz tır?
B
A 5. RNA molekülü görevlerine göre
2. Bir nükleik asit sentezinde aşağıdaki moleküller- Ş I. mRNA (mesajcı RNA)
V
den hangisinin üretimi ve tüketimi kesinlikle yok- U II. tRNA (taşıyıcı RNA)
tur? R
U III. rRNA (ribozomal RNA)
A) Adenozin trifosfat
Y olarak üç çeşittir.
B) Adenin ribonüklotit
A
C) Guanin deoksiribonükleotit Y Bu RNA çeşitlerinin canlıda bulunma miktarına
I göre azdan çoğa doğru sıralaması aşağıdakiler-
D) Timin ribonükleotit N
L den hangisidir?
E) Sitozin ribonükleotit A
R A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
I
D) II - III - I E) III - II - I
3. RNA molekülü ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden 6. DNA ve tüm RNA molekülleri için aşağıda verilen-
hangisi yanlıştır? lerden hangisi ortaktır?
A) DNA üzerinden sentezlenir. A) Hidrojen bağı içerme

B) Tek zincirdir. B) Çift zincirden oluşma
C) Sadece hücre bölünmesi sırasında görev alır. C) Kendini eşleyebilme
D) Polinükleotit yapıdadır. D) Riboz molekülü içerme
E) Protein sentezi sırasında görev alır. E) Nükleotitlerden oluşma
201
2 NÜKLEİK ASİTLER
test
7. Canlıların yapısında bulunan DNA ve RNA mole- 10. DNA eşlenmesi (replikasyon) ile ilgili aşağıdaki
küllerinin yapısına aşağıdaki moleküllerden han- ifadelerden hangisi yanlıştır?
gisinin ortak olarak katıldığı kesindir? A) Bölünebilen tüm hücrelerde görülür.
A) Adenin bazı B) Guanin nükleotit B) DNA yarı korunumlu olarak eşlenir.
C) Timin bazı D) Riboz şekeri C) Birbirinin kopyası iki DNA oluşur.

D) Replikasyon sırasında ortamdan en fazla adenin
E) Fosfat
bazı kullanılır.
E) DNA polimeraz enzimi kullanılır.
11. Aşağıdaki şekilde bir nükleotit şematize edilmiştir.

8. Bir DNA zinciri için verilen
I. Guanin sayısı = Sitozin sayısı
B X a Y b
II. Pürin sayısı = Pirimidin sayısı A
Ş Z
III. Adenin sayısı = Guanin sayısı V
U
eşitliklerinden hangileri tüm DNA zincirleri içinde R Buna göre X, Y ve Z molekülleri ile ilgili aşağıdaki-
geçerlidir? U lerden hangisi yanlıştır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Y A) X adenin bazı olabilir.

A
D) II ve III E) I, II ve III Y B) a peptit bağıdır.
I
N C) Y riboz şekeri olabilir.
L
A
D) b ester bağıdır.
R E) Z fosfat molekülüdür.
I
9. Canlılardaki nükleik asitlerin yapıtaşı nükleotitlerdir.

12. Bir DNA zincirinde toplam nükleotit sayısı bilindi-
Bir nükleotitin yapısına 5 farklı baz, 2 farklı şeker ve
ğine göre aşağıdakilerden hangisi bilinemez?
fosfat katılabilir.
A) DNA yapısında bulunan baz sayısı

Buna göre bir canlıda en fazla kaç çeşit nükleotit
B) DNA yapısında bulunan şeker sayısı
bulunur?
C) DNA'nın iki zinciri arasındaki hidrojen bağı sayısı
A) 4 B) 5 C) 8 D) 10 E) 61 D) Pürin bazlarının oranı
E) Pirimidin bazlarının sayısı
1.B 2.D 3.C 4.B 5.A 6.E 7.E 8.B 9.C 10.D 11.B 12.C
202
GENDEN PROTEİNE
Bölüm 2 : GENETİK ŞİFRE VE PROTEİN

SENTEZİ
• Proteinler DNA'daki genetik şifreye göre sentezlenir. Proteindeki En az En fazla
amino asit tRNA tRNA
• Protein sentezi tüm canlı hücrelerde ribozomda mey-
sayısı çeşidi çeşidi
dana gelir.
10 aminoasit 1 10
29 aminoasit 1 29
GENETİK ŞİFRE
41 aminoasit 1 41
• DNA molekülünde 4 çeşit nükleotid bulunur. DNA üze-
rinde bulunan adenin, timin, guanin ve sitozin nükleo- 64 aminoasit 1 61
tidleri farklı şekillerde dizilerek genetik şifreleri oluştu- 1000 aminoasit 1 61
rur.
• DNA'da bulunan üçlü baz dizisine genetik kod ya da
genetik şifre denir.
• Kodların mRNA üzerindeki karşılığına kodon denir.
• Kodonlara uygunluk gösteren tRNA daki üçlü nükleotid
Kod = Kodon – 1 = Antikodon = tRNA = aa
dizisine antikodon denir.
sayısı sayısı sayısı sayısı sayısı
DNA mRNA
64 çeşit kod 64 çeşit kodon bulunur.
bulunur. PROTEİN SENTEZİ
B
3 stop 1 başlama A a. Transkripsiyon
kodonu kodonu Ş
• mRNA sentezi ökaryot hücrelerde çekirdek, mitokondri
V
U ve plastitlerde; prokaryot hücrelerde ise sitoplazmada
tRNA Aminoasit R
meydana gelir.
U
64 – 3 = 61 çeşit antikodon 20 çeşit amino asit • DNA'nın ilgili gen kısmındaki zayıf hidrojen bağları ko-
bulunur. Y parılır. Genin iki ipliğinden RNA sentezi için kalıplık ya-
A
Y pana anlamlı iplik, karşısındakine tamamlayıcı iplik
I denir.
• mRNA molekülünde 64 farklı kodon bulunabilir fakat N
mRNA molekülü en fazla 61 kodon aminoasit şifrele- L • Anlamlı iplikteki şifreye göre mRNA sentezi için uygun
A nükleotidler gelir. Adenin karşısına urasil, timin karşısı-
yebilir. Çünkü 3 tane kodonu stop kodonudur amino R
asit karşılığı yoktur. I na adenin, guanin karşısına sitozin, sitozinin karşısına
guanin gelmesiyle anlamlı ipliğin karşısına bir mRNA
sentezlenir. Bu olaya transkripsiyon denir.
UAA UAG UGA • Sentezlenen tüm mRNA sentezi başlama kodonu olan
AUG
AUG'yle başlar. Durdurucu kodonlardan birine (UAA,
UAG veya UGA) gelince sona erer.
Stop kodonu Başlama kodonu
(Metiyonin aminoasidi)
NOT Transkripsiyon sırasında şu olaylar gerçekleşir.
• ATP tüketimi olur.

NOT Bir aminoasiti şifreleyen birden fazla kod,
• Enzimler kullanılır.
kodon veya antikodon olabilir. • Ribonükleotidler kullanılır.
Örnek: Histidin aminoasidi kodonları = CAU, CAU • Su miktarı artar.
İzolösin aminoasidi kodonları = AUU, AUC, AUA
Protein sentezi prokaryot hücrelerde sitoplaz-

Başlama kodonuna karşılık gelen metiyonin mada başlar ve sitoplazmada sona erer. Ökaryot
aminoasitidir. hücrelerde ise çekirdekte başlar ve sitoplazmada
devam eder.
203
GENDEN PROTEİNE
b. Ribozomun Aktieşmesi
• Üretilen mRNA, protein sentezinde kullanılmak üze-
Bir hücrede ribozom faaliyeti artarsa;
re sitoplazmaya geçer ve ribozomun küçük alt biri-
mine tutunur. Daha sonra ise başlatıcı kodon olan aa + aa + ... + aa √ polipeptid zincir + (n – 1) H2O
AUG kodonuna uygun olan UAS antikodonuna sahip Azalanlar Artartanlar
tRNA bağlanır. Bu olaydan sonra ribozomun büyük • Aminoasit miktarı • Protein
alt birimi küçük alt birimi ile birleşir. Böylece ribozom • Asitlik • Turgor basıncı
aktifleşir. • ATP • Peptidbağı
• Osmotik basınç
• pH
• Hücre içi yoğunluk
c. Translasyon
• mRNA'nın ribozom tarafından okunup, proteinin sen-
tezlenmesi olayıdır. Aminoasitler peptit bağlarıyla bir-
SANTRAL DOGMA
Replikasyon
leşir.
• Nükleotid kullanılmaz fakat aminoasitler, enzim ve DNA
ATP kullanılır. Su çıkışı vardır.
• Prokaryot ve ökaryotlarda ribozomda yani sitoplazma- Transkripsiyon
da gerçekleşir.
mRNA rRNA tRNA
d. Protein Sentezinin Sonlanması

Ribozom
• Protein sentezi durdurucu kodona gelinceye kadar de-
vam eder. B Translasyon
• Durdurucu kodona geldiğinde bu kodona karşılık ge- A
len tRNA bulunmadığından durdurucu faktör devreye
Ş Protein
V
girer ve protein sentezi durur. U
R
U
BİR GEN BİR POLİPEPTİD HİPOTEZİ
Y • Gen bir protein sentezini kontrol eden DNA parçası-
Zayıf hidrojen bağları, kod-kod; kod-kodon; A
dır. Her gen bir çeşit protein sentezini kontrol eder.
Y
kodon-antikodon arasında kurulur. I DNA'daki her genin bir polipeptit sentezinden sorumlu
N olmasını açıklayan hipoteze bir gen bir polipeptit hipo-
L
A tezi denir.
R
I
Pr
ot
Çekirdek
ei
n
Amino asit
Ribozom
204
GENETİK ŞİFRE VE PROTEİN SENTEZİ 1
test
1. Bir protein sentezinde 4. Bir protein sentezinde
I. enzim, I. peptit bağlarının kurulması (translasyon)
II. su, II. mRNA sentezi (transkripsiyon)
III. aminoasit, III. stop kodonunun okunması
IV. ribonükleotit olayları gerçekleşmektedir.
görev almaktadır. Bu olayların gerçekleşme sırası aşağıdakilerden
Bu moleküllerden hangileri sentezlenecek protei- hangisinde doğru olarak verilmiştir?
nin yapısına katılmaz? A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve IV D) II - III - I E) III - I - II
5. Protein sentezi sırasında polizom oluşumunun

B nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A
Ş A) Aynı proteinden fazla miktarda üretmek
V B) Protein çeşitliliğini arttırmak
U
R C) Enerji tüketimini arttırmak
U
D) Enzim tüketimini azaltmak
2. Protein sentezinin sonunda aşağıdaki moleküller- Y
A E) Tüketilen aminoasit miktarını azaltmak
den hangisinin miktarında bir değişiklik olmaz?
Y
A) Aminoasit B) Ribozom C) Su I
N
D) Protein E) Peptit bağı L
A
R
I
6. Bir protein sentezinde kalıplık eden anlamlı ipliğin

nükleotit dizilimi aşağıdaki gibidir.
TAS SGA GGS GST GTT ATT
Buna göre protein sentezinde aminoasitlerin ta-

şınmasını sağlayan tRNA'ların nükleotit dizilimi
3. Protein sentezi sırasında aşağıdaki olaylardan nasıl olmalıdır?
hangisi hiçbir zaman gerçekleşmez?
A) AUG GSU SSG SGA SAA

A) tRNA'ların aminoasit taşıması
B) TAS SGA GGS GST GTT
B) Ribozom aktivitesi
C) UAS GGS SGA AUA SGS
C) DNA replikasyonu
D) AUG ASU SSG GSU GUU
D) Peptit bağı oluşumu
E) UAS SGA GGS GSU GUU
E) mRNA sentezi
205
1 GENETİK ŞİFRE VE PROTEİN SENTEZİ
test
7. Protein sentezi sonucu bulunan proteinin çeşitlili- 10. I.
ğinde; AUG AAA GUS GSG GGG UGA
I. proteinin yapısındaki aminoasit sayısı,
II. proteini sentezleyen ribozomun çeşidi, II.
AUG AUG SGS UAG AAG UAA
III. aminoasitler arasındaki bağlanma biçimi
özelliklerinden hangilerinin bir etkisi bulunmaz? III.
UUS AUG AAA GGS GUG UAA
(√ : Okuma yönü)
Yukarıdaki mRNA moleküllerinin okunması sonu-

cu sentezlenen protein moleküllerinin küçükten
büyüğe sıralanması hangi seçenekte doğru veril-
miştir?
A) I - II - III B) II - III - I C) III - I - II

D) I - III - II E) II - I - III
8. Protein sentezinde görevli olan moleküller,

I. mRNA, B
A
II. tRNA, Ş
V
III. rRNA U 11. Aşağıda verilen olaylardan hangisi protein sente-
R zinde 3. sırada gerçekleşir?
olduğuna göre, bu moleküllerin hangilerinde sen- U
A) DNA'da zayıf hidrojen bağlarının kopması
tezlenecek proteinle ilgili bilgilerin tamamı bulu-
Y
nur? B) Kodon-antikodon uyumu
A
Y C) Ribozomun alt birimlerinin birleşmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III I
N D) tRNA'nın aminoasiti ribozoma taşıması
D) I ve II E) I ve III L
A E) mRNA'nın ribozomun küçük alt birimine bağlan-
R ması
I
12.
AAS AUG SSG AUG GAG UAA UAG
(√ : Okuma yönü)
Yukarıda verilen mRNA'nın ribozomda okunması

9. Bir protein sentezi sırasında kullanılan sırasında,
I. antikodon-kodon, I. 3 çeşit tRNA görev alır.
II. aminoasit-antikodon, II. 4 tane aminoasit görev alır.
III. peptit bağı - kod III. Sentez sırasında 3 molekül su açığa çıkar.
ikili gruplardan hangilerinin sayıları birbirine eşittir? ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1.C 2.B 3.C 4.C 5.A 6.E 7.D 8.A 9.B 10.B 11.C 12.E
206
GENETİK ŞİFRE VE PROTEİN SENTEZİ 2
test
1. DNA replikasyonu aşağıda verilen yapılardan han- 4. • DNA'daki üçlü şifrelerdir.
gisinde gerçekleşmez? • DNA'daki şifre veren bölgelerdir.
A) Çekirdek B) Golgi C) Sitoplazma • mRNA üzerindeki üçlü şifrelerdir.
D) Kloroplast E) Mitokondri • DNA'nın şifre veren zinciridir.
Yukarıdaki açıklamalarda aşağıdakilerden hangisi
ile ilgili bir bilgi bulunmaz?
A) Kodon B) Kod C) Gen

D) Anlamlı zincir E) Antikodon
2. Protein sentezi sırasında,

5. I. DNA'nın hidrojen bağlarının kopması
I. hidroliz, II. mRNA'nın sentezlenmesi
II. transkripsiyon, B III. Translasyonun meydana gelmesi
III. translasyon, A
Ş IV. Ribozomların alt birimlerinin birleşmesi
IV. dehidrasyon V
U Protein sentezi sırasında yukarıda verilen olaylar
verilen olaylardan hangileri gerçekleşir? R hangi sıraya göre gerçekleşir?
U
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV A) I - II - III - IV B) I - II - IV - III C) II - I - III - IV
Y
D) II, III ve IV E) I, II , III ve IV A D) IV - III - II - I E) III - II - I - IV
Y
I
N
L
A
R
I
6. Ökaryot bir hücrede RNA molekülü aşağıda veri-

3. Zayıf hidrojen bağları; len hücresel kısımlardan hangisinde bulunmaz?
I. kod-kod, A) Çekirdek B) Ribozom C) Mitokondri
II. kod-kodon, D) Kloroplast E) Golgi
III. kodon-antikodon
verilenlerden hangi ikili arasında kurulabilir?

207
2 GENETİK ŞİFRE VE PROTEİN SENTEZİ
test
7. Bir protein sentezinde sentezlenecek proteinin 10. Transkripsiyon Translasyon
yapısına en az kaç çeşit monomer katılır? DNA mRNA Protein
A) 1 B) 4 C) 20 D) 61 E) 64
Yukarıda canlılarda görülen santral dogma olayı ve-
rilmiştir.
Buna göre ökaryot bir hücrede replikasyon, trans-
kripsiyon ve translasyon olaylarının beraber ger-
çekleştiği hücresel yapı aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Sitoplazma B) Ribozom C) Hücre zarı

D) Golgi E) Mitokondri
B
8. I. Doğadaki aminoasit sayısı A 11. Bir protein sentezinde görevi olan tRNA sayısı bilin-
Ş mektedir.
II. Toplam kodon çeşidi sayısı V
III. Toplam tRNA çeşidi sayısı
U Buna göre aşağıdaki verilenlerden hangisinin sa-
R
U yısı bilinir?
Yukarıda protein sentezinde görev alan bazı molekül-
A) Protein sentezinde kullanılan tRNA çeşidi
lerin sayıları verilmiştir. Y
A B) Proteinin yapısına katılan aminoasit sayısı
Bu moleküllerin sayılarının çoktan aza doğru sıra- Y
laması nasıldır? I C) Protein sentezinde görev alan ribozom sayısı
N
L D) Protein sentezine kalıplık eden DNA'daki kod çe-
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I A şidi
R
D) III - I - II E) III - II - I I E) Protein sentezinde görev alan mRNA'daki kodon
çeşidi
9. Bir protein sentezinde ribozom etkinliği sonucu 162 12. Protein sentezi sırasında aşağıdaki moleküllerden
aminoasit tüketilmiştir. hangisinin miktarında değişiklik meydana gelme-
Buna göre bu sentez sırasında kullanılan tRNA çe- yeceği kesindir?
şidi en fazla kaçtır? A) Aminoasit sayısı

B) Ribonükleotit sayısı
A) 4 B) 20 C) 61 D) 64 E) 162
C) Peptit bağı sayısı
D) Oluşan su sayısı
E) Deoksiribonükleotit sayısı
1.B 2.D 3.E 4.E 5.B 6.E 7.A 8.C 9.C 10.E 11.B 12.E
208
GENDEN PROTEİNE
Bölüm 1 : BİYOTEKNOLOJİ VE GEN CANLI KLONLAMA

MÜHENDİSLİĞİ Eşeysiz üreme yöntemine benzer bir çalışma ile genetik
Biyoteknoloji yapısı birbirinin aynı canlıların oluşturulması olayıdır.
Canlıların genetik yapısında istenilen yönde değişiklikler

yaparak biyolojik bir yapının endüstriyel boyutta kullanıl- KÖK HÜCRE
masına yönelik yöntemleri kapsar. • Farklı hücre tiplerine dönüşebilme potansiyeline ve
kendisini yenileyebilme gücüne sahip olan hücrelere
kök hücre denir.
Genetik Mühendisliği
• Yetişkin kök hücreleri kendilerini yenileyebilme, ihtiyaç
Canlıların kalıtsal yapısında değişiklikler yaparak onlara duyulduğunda bulunduğu dokudaki hücrelere dönüşe-
yeni özellik kazandırmayı amaçlayan bilim dalıdır. bilme yeteneğine sahiptir.
• Göbek kordonu kök hücreleri ve kordon kanı kök hüc-
BİTKİ VE HAYVAN ÜRETİMİNDE KULLANILAN re kaynağıdır. Sadece doku uyumu görülen bireylerde
ISLAH ÇALIŞMALARI kullanılabilir.
• Islah çalışmalarında amaç istenilen gen kombinas- • Fetüs kök hücreleri; düşüklerden elde edilir. Farklılaş-
yonlarına sahip, yeni üstün özellikler içeren, olumsuz ma potansiyeli daha düşüktür.
özelliklerden arındırılmış bireyler elde etmek ve bunla- • Embriyonel kök hücreleri blostosist adı verilen hücre
rı çoğaltmaktır. kümesinden alınan hücrelerin her birine embriyonal
kök hücre denir. Sürekli kendini yenileme ve tüm hüc-
relere dönüşebilme yeteneğine sahiptir.
a) Melezleme
B
Farklı karakter bakımından homozigot bireylerin çaprazlan- A
masıdır. Melezleme ile daha kuvvetli bireyler elde edilir. Ş
V Nöron
U
R
b) Poliploidi U
Bazı canlıların vücut hücrelerinde kromozom takımının 3n Kalp hücreleri

Y
veya daha fazla sayıda olmasıdır. Daha çok bitkilerde gö- A
Y
rülür. I Karaciğer hücreleri
N Embriyonik
L kök hücreler
c) Yapay döllenme A
R
Bağırsak hücreleri
Üstün özellikli hayvanlardan alınan spermlerin üstün özel- I
likli yumurtalarla döllenmesidir.

Kas hücresi
d) Gen Klonlanması
Genetik yapısına yabancı bir genin yerleştirilmesi ile elde DNA PARMAK İZİ
edilen canlılara transgenik organizma ya da genetiği değiş- Canlılarda genetik bir bozukluğun olup
tirilmiş organizma (GDO) denir. olmadığı ve türler arasındaki farklılık DNA
Gen klonlamasının aşamaları: parmak izi yöntemiyle belirlenebilmektedir.
– Öncelikle geni taşıyan DNA saf olarak elde edilir. Ge-
nin yeri belirlenir.
– Restriksiyon enzim yardımıyla ilgili gen kesilir, DNA Tek yumurta ikizleri hariç her
dan ayrılır. bireyin DNA dizilimi kendine özgü-
– Aynı şekilde bakteri plazmit (bölünebilen küçük halka- dür.
sal DNA) DNA'sı restriksiyon enzimi ile kesilir.

– Geni taşıyan DNA parçası ligaz enzimi yardımıyla taşı-
yıcı DNA ile birleştirilir.
İNSAN GENOM PROJESİ
– Oluşan rekombinant DNA alıcı hücreye aktarılır.
İnsan hücresinde bulunan 46 kromozom üzerindeki gen-
– Gen ilgili hücrede çoğalır.
lerin yerlerini ve bu genlerin etkilerini anlamak için yapılan
çalışmaların tamamı insan genom projesi olarak bilinir.
209
GENDEN PROTEİNE
Amaç insan genetik yapısının çözülmesiyle beraber birçok CANLILAR VE ÇEVRE

kalıtsal hastalığın tedavisini mümkün kılabilmektir. Varyasyon
Aynı türün bireyleri arasındaki farkılıklara denir. Varyas-
Biyogüvenlik yonlar, çevrenin etkisiyle kalıtsal olarak gerçekleşebildiği
Transgenik ürünlerin olası risklerinin değerlendirilmesi ve gibi kalıtsal olmadan da gerçekleşebilir. Örneğin sıcaklığın
kontrol altına alınması, modern biyoteknolojinin insan sağ- etkisiyle Çuha çiçeği farklı renklerde açar.
lığı ve çevreye zarar vermeden uygulanmasını sağlamak Buna kalıtsal olmayan varyasyon (mo-
için alınması gereken politik ve işlevsel önlemlerin tümüdür. difikasyon) denir. Dil yuvarlayabilme,
kan grubu, saç rengi gibi insanlarda
bulunan karakteristik özellikler ge-
Biyoetik netik varyasyonlardır.
Biyoloji ve tıp alanındaki gelişmelerin meydana getirdiği
tartışmalı ve etik konuları inceleyen özel bir disiplindir.
Doğal Seçilim
Gen terapisi
Bir popülasyonun değişen ortam koşullarına uygun özel-
Canlılarda bulunan işlev ve yapıca bozuk genlerin tespit
liklere sahip olanlarının yaşama ve üreme şansı fazladır.
edilmesi değiştirilmesi ve onarılmasını sağlayan uygulama-
Ortama uygun özellikte olmayanların hayatta kalmaması
dır.
veya üreyememesine doğal seçilim denir.
Genetik Danışmanlık B Adaptasyon

Kalıtsal hastalığı olan veya bu tür hastalıkları taşıma riski A
Ş Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve üreme şansını
olan bireylere uygulanması gereken testler, hastalıkların V artıran tüm özelliklerine denir. Örneğin bukalemunun bu-
olası sonuçları ve varsa tedavileri ile ilgili bilgi verilmesidir. U
R lunduğu ortama göre renk değiştirmesi.
U
Proteomik Y
A
Bir organizmada genom tarafından kodlanan tüm proteinle- Y
rin sistematik olarak çalışıldığı disiplindir. I
N
L
A
Genomik R
I
Bir organizmanın tüm DNA dizisinin belirlenmesi, genom
organizasyonu ve gen ifadesinin kontrolü çalışmalarını içe-
rir.
DNA teknolojisi aşağıdaki alanlarda kullanılmaktadır.
• Adli uygulamalar
• Tarım alanındaki uygulamalar
• Tıp alanındaki uygulamalar Yapay Seçilim
• Eczacılık alanındaki uygulamalar İnsanlar tarafından bir popülasyonda istenen özelliklere

sahip bireylerin bilinçli ve kasıtlı olarak çoğaltılmasıdır.
• Çevre alanındaki uygulamalar
Bazı yapay seçilim örnekleri şunlardır:
• Nanoteknoloji alanındaki uygulamalar
• Safkan yarış atlarının oluşturulması,
• Et ve süt veriminin çok yüksek olduğu sığırların oluştu-
rulması
• Tarımda mısır, buğday, soya fasulyesi ırkları oluşturul-
muştur.
210
BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ 1
test
1. Biyoteknolojik çalışmalarda uygulanan gen tera- 4. Y tavşan Z tavşan
pisi ile;
I. kalıtsal hastalıkların tedavisi,
Yumurta Vücut
II. yeni türlerin ortaya çıkması,
hücresi hücresi
III. bozuk genlerin tespit edilmesi
ifadelerinden hangileri amaçlanmaktadır?
Sitoplazma Çekirdek
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III alınır. alınır.
Diploit hücre
Taşıyıcı A (Kopya) D
Yukarıda özetlenen klonlama işlemine göre;

I. Y tavşanı,
2. Bir canlının genetik yapısında tekrar eden anlamsız II. Z tavşanı,
DNA dizilerine DNA parmak izi denir.
III. A tavşanı,
Buna göre canlıya özgü olan DNA parmak izi; B
A oluşan D tavşanı genetik olarak yukarıda verilen
I. suçluların tespiti, Ş
tavşanlardan hangilerinin özelliklerini taşır?
V
II. adli vakalarda, U
III. babalık davalarında U
olaylarının hangilerinde kullanılır? Y
A
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III Y
I
D) II ve III E) I, II ve III N
L
A 5. Gen terapisinde aşağıda verilenlerden hangisi
R
I
kullanılır?
A) Amip B) Arke C) Öglena
D) Virüs E) Paramesyum
6. I. Menekşe bitkisinden alınan bir dalın toprağa dikil-

3. Gen klonlama çalışmalarında aşağıdaki işlemlerin mesiyle yeni bir menekşe bitkisinin yetiştirilmesi
hangisinde enzimler görev almaz? II. Bir canlıda önemli bir özelliği ortaya çıkaran gen-
A) Klonlanacak genin DNA'dan kesilmesi lerin diğer canlıların kromozomlarına eklenmesi
B) Klonlanacak genin taşıyıcı DNA'ya eklenmesi III. Şeker hastalığına neden olan insülin hormonunun
gen transferi yöntemiyle bakterilere ürettirilmesi

C) Taşıyıcı DNA'nın kesilmesi
Yukarıda verilenlerden hangileri biyoteknoloji ala-
D) Klonlanacak genin yerinin belirlenmesi
nındaki çalışmalar ile ilgili değildir?
E) Klonlanacak geni taşıyan saf DNA'nın elde edil-
mesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
211
1 BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ
test
7. DNA analizinin adli vakalarda kullanılması aşağı- 10. I. Melezleme
daki biyoteknolojik çalışmalardan hangisinin kul- II. Mayalanma
lanılması ile mümkün olmuştur? III. Klonlama
A) Gen klonlanması B) Kök hücre IV. Gen terapisi
C) Gen terapisi D) DNA parmak izi Yukarıdakilerden hangisi ıslah çalışmaları arasın-
da yer almaz?
E) Klonlama
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III
D) III ve IV E) I, III ve IV
8. I. Dirençli bitki üretimi

II. İnsülin üretimi
III. Bitkinin protein değerinin yükseltilmesi
IV. Kök hücre tedavisi
Yukarıdakilerden hangilerinde gen aktarım tekniği
11. Bir canlının genetik yapısına farklı bir genin yer-
kullanılır?
leştirilmesi ile canlıların kalıtsal özellikleri değişti-
A) I ve III B) II ve IV C) III ve IV B rilerek onlara yeni işlevler kazandırılmasına yöne-
D) I, II ve III E) II, III ve IV
A lik araştırmalar yapan bilim dalı aşağıdakilerden
Ş
V hangisidir?
U
R
A) Fizyoloji B) Morfoloji
U
C) Gen mühendisliği D) Evrim
Y
A E) Kimya
Y
9. Aşağıda kök hücreler ile üretilen hücrelerden bazıları I
N
verilmiştir. L
A
R
I
Embriyonik
kök hücreler
12. Bir canlının genomunda bulunmayan genlerin o can-

Sinir Kan Kas Pankreas lıya aktarılması sonucu genetiği değiştirilmiş organiz-
Hücresi Hücresi Hücresi Hücreleri malar (GDO) oluşur.
Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) ile ilgili
Buna göre kök hücreler ile ilgili,
I. İleride olumsuz sonuçlar ortaya çıkarabilir.
I. Farklılaşma yetenekleri fazladır.
II. Yeni ve üstün özelliklere sahip olması amaçlan-
II. Laboratuvar şartlarında yeni dokular elde edilebi-
mıştır.
lir.
III. Yeni bir tür oluşmuştur.
III. Hasarlı bölgelerin iyileşmesinde kullanılır.
1.C 2.E 3.D 4.B 5.D 6.A 7.D 8.D 9.E 10.A 11.C 12.C
212
IX. ünİte CANLILARDA ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ
Bölüm 1 : FOTOSENTEZ - KEMOSENTEZ • Suyun kullanıldığı fotosentez tepkimelerinde glikozun

Güneş ışığı kullanılarak CO2 ve H2O gibi inorganik yapısına katılan karbon ve oksijenin kaynağı CO2, hid-
moleküllerden klorofil yardımıyla besin üretimidir. rojenin kaynağı ise su molekülüdür. Atmosfere verilen
oksijenin kaynağı ise su molekülüdür.
ışık Bitkiler, Öglena,
CO2 + H2O klorofil C6H12O6 + O2
Siyanobakteri Tepkimeye girenler 6 CO2 12 H2O
ışık Mor sülfür
CO2 + H2S C6H12O6 + S
klorofil bakterisi
CO2 + H2 ışık C6H12O6 C6H12O6

Hidrojen bakterisi Ürünler 6H2O 6O2
klorofil
• Fotosentez prokaryot hücrelerde sitoplazmada klorofil • Fotosentez sadece görünür ışıkta (beyaz) gerçekle-
varlığında, ökaryot hücrelerde ise kloroplastta gerçek- şir. Mor ötesi ve kızıl ötesi ışınlarda fotosentez ger-
leşir. çekleşmez. Fotosentezin gerçekleşmesi için klorofilin
• Fotosentez bitkilerde yaprağın mezofil tabakası (pa- görünür ışığı soğurması (emmesi = absorbe etmesi)
lizat ve sünger parankiması) ile stoma hücrelerinde gerekir.
gerçekleşir.
Üst Epidermis
Kloroplast Fotosentez hızı
Palizat
Parankiması
Ksilem B
A
Floem Ş
V
Stoma U
Alt Epidermis R
CO2 U
Işığın dalga
Sünger parankiması 400 450 500 550 600 650 700 boyu (nm)
O2 Su buharı Y
A
Y
• Fotosentez ökaryot hücrelerde kloroplast organelinde I
N
gerçeklenir. L Klorofilin en çok soğurduğu mor ve kırmızı ışık-
A ta fotosentez maksimum, en az soğurduğu yeşil ışık-
R
I
ta fotosentez hızı minimumdur.
Dış zar
Grana
ENGELMAN DENEYİ
İç zar • Engelman fotosentez olayında hangi ışık renginin
daha etkili olduğunu anlamak için bu deneyi yapmıştır.
Bu deneyde ipliksi alg ve oksijenli solunum yapan bak-
Stroma Zarlar arası boşluk teriler kullanılmıştır.
İpliksi alg
Grana Stroma
• Işığa bağlı evre ger- • Işıktan bağımsız evre
çekleşir. gerçeklenir.
• Klorofil bulunur. • DNA, RNA ve ribo-
zom bulunur.
Mor ışık Yeşil ışık Kırmızı ışık
• ATP üretimi görülür. • ATP tüketimi görülür.

• H2O tüketimi görülür. • CO2 tüketimi görülür.
Deney sonucunda aerobik bakterilerin en fazla mor
• O2 oluşumu görülür. • NADPH yükseltgenir.
ışık verilen kısımda toplandığı görülmüştür. Bunun
• NADP indirgenir. • Enzimler görev alır.
nedeni bu bölgede oksijenin daha fazla bulunması do-
• ETS bulunur.
layısıyla mor ışıkta fotosentezin daha hızlı olmasıdır.
Yeşil ışıkta ise fotosentez hızı en azdır.
213
CANLILARDA ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ
FOTOSENTEZ PİGMENTLERİ • Işığa bağımlı tepkimeler olmadan ışıktan bağımsız

• Işığı emen maddelere pigment denir. tepkimeler olmaz çünkü ışığa bağımlı evrede ışıktan
• Pigmentler tekrar tekrar kullanılır. bağımsız evre için ATP ve NADPH üretilir.
• Farklı çeşitte pigmentler farklı dalga boyundaki ışığı • NADP suyun fotolizi sonucu oluşan hidrojenleri ışıktan
emer. bağımsız evreye taşıyan bir koenzimdir.
• Fotosentezde görev alan pigmentler klorol ve karo- A) Işığa Bağımlı Tepkimeler
tenoitlerdir. • Kloroplastın granasında gerçekleşir.
• Klorol yeşil ışığı yansıttığı için yeşil renklidir. • Amaç ışıktan bağımsız evre için ATP ve NADPH üret-
• Kl-a ve Kl-b olarak iki çeşit klorofil bulunur. Kl-a tüm mektir.
bitkilerde bulunurken Kl-b bazı bitkiler ve alglerde bu- • Fotosistem ve klorofilden kopan e-‘ları yakalayan ve
lunur. aktaran ETS görev alır.
• Klorolin soğuramadığı dalga boyundaki ışığı soğu-
ran pigmentlere karotenoitler denir. Karotenoitler hem
Işık
fotosentezde kullanılan ışık spektrumunu genişletir Elektron Taşıma Sistemi (ETS)
hem de fazla ışığı soğurarak bitkiyi korur.
Fotosistemler 2e–
• Pigmentlerin tilakoit zarda bulunduğu birimlere fotosis-
Klorofil ATP NADP
tem denir.
–
2e NADPH
Fotosistem = Tepkime merkezi + Anten kompleksi
H2O
(KL ve ilk e- alıcısı) (klorofil ve karotenoit)
B
A
Ş
V
O2
U
R
U NOT
Y
Bu evrede suyun fotolizi ile yan ürün olarak O2
A üretilir.
Y
I
N
L
• Bu evrede ışık enerjisi ile klorofilden koparılan elekt-
A ronların enerjisi ile ATP üretilmesine fotofosforilas-
R
I
yon denir. Elektronlar ETS’de aktarılırken elektronla-
rın enerjisi ile ATP üretilir. ATP üretimi sırasında ATP
• Farklı dalga boyundaki ışığı soğuran fotosistem I(FSI) sentaz enzimi kullanılır. Üretilen ATP'ler sadece besin
ve fotosistem II (FSII) olarak iki fotosistem bulunur. sentezinde kullanılır.
B) Işıktan Bağımsız Tepkimeler (Kalvin Döngüsü)
FOTOSENTEZ TEPKİMELERİ • Kloroplastın stromasında gerçekleşir.
• CO2 ile ışığa bağlı evrede üretilen NADPH ve ATP
H2O CO2
molekülleri kullanılır.
• Bu evredeki reaksiyonlar CO2’nin 5 C'lu bileşik olan
RuBP (Ribuloz di fosfat) tarafından rubisco enzimi yar-
dımıyla tutulmasıyla başlar.
CO2
6C’lu ara
bileşik
5C’lu ATP
Besin
O2 Bileşik ADP+Pi
NADPH
ATP
NADP+
• Fotosentez ışığa bağımlı ve ışıktan bağımsız olarak iki ADP+Pi
PGAL
çeşit reaksiyondan oluşur.
Glikoz
214
CANLILARDA ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ
4. Ortam pH’ı:
NOT • pH değişimi ışıktan bağımsız evre enzim kontrolünde
Işığa bağlı evrede üretilen ATP’nin tamamı bu gerçekleştiğinden özellikle bu evreyi etkiler.
evrede kullanılır.
5. Sıcaklık:
Sıcaklık özellikle ışıktan bağımsız evrede bulunan en-
Bu evrede üretilen PGAL molekülü önemlidir zimlerin çalışmasını etkiler.
çünkü PGAL hem döngünün devam etmesinde
hem de diğer organik moleküllerin sentezinde
kullanılır.
Fotosentez hızı
-Yağ asidi ve gliserol
PGAL  -Aminoasit -Vitamin üretiminde
-Organik baz -Aminoasit kullanılır.
-Riboz -Deoksiboz Yüksek ışık
şiddeti
Düşük ışık
şiddeti
FOTOSENTEZ HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Sıcaklık (°C)
A. Çevresel Faktörler 0 10 20 30 40 50
1. CO2 miktarı:
CO2 fotosentezin ham maddesi olduğundan belli bir B
A
6. Su miktarı:
değere kadar fotosentezin hızını arttırır.
Ş Su fotosentezin hammaddesi olduğundan ve enzimle-
Fotosentez hızı V
U rin çalışması için gerekli olduğundan önemlidir.
R
U
Y
A Fotosentez hızı
CO2 miktarı Y
0,005 0,034 I
N
L
A
2. Işık Şiddeti: R
Su (°C)
Işık klorofilin uyarılmasını sağladığından ışık şiddeti I 15 70
belli değere kadar fotosentezin hızını arttırır.
Fotosentez hızı
7. Mineraller
Klorofil yapısına katılan Mg ve klorofil sentezinde ko-
enzim olarak görev alan Fe özellikle önemlidir. Diğer
mineraller ise ETS elemanlarının ve monomerlerin ya-
Işık şiddeti pısına katıldığından önemlidir.
3. Işığın dalga boyu:

B. Kalıtsal Faktörler
Klorofilin en fazla soğurduğu mavi ve mor ışıkta foto-
sentez hızı en fazla; yansıttığı yeşil ışıkta ve fotosen- • Enzim miktarı
tez hızı en azdır. • Kloroplast miktarı
Fotosentez hızı • Klorofil miktarı
arttıkça fotosentez hızı artar.

• Yaprak sayısı
• Yaprak genişliği
• Stoma sayısı
Mor Mavi Yeşil Sarı Turuncu Kırmızı
Işığın • Kütikula kalınlığı √ Fotosentez hızını azaltır.
dalga boyu • Stoma konumu √ Fotosentezin hızını etkiler.
215
KEMOSENTEZ Örnek:
• İnorganik maddelerin oksidasyonu sonucu açığa çıkan I. ATP

enerji ile organik maddelerin sentezlenmesine kemo- II. NADPH
sentez denir.
III. O2
• Kemosentez madde döngüsünün gerçekleşmesinde
önemlidir. Yukarıda fotosentezin ışığa bağımlı evre reaksiyon-
• Kemosentez bazı maddeleri bitkilerin kullanabileceği larında üretilen ve işaretli atom bulunduran molekül-
forma dönüştürür. ler verilmiştir.
• Kemosentez sadece bazı bakteri ve arke türlerinde gö- Buna göre bu moleküllerden hangilerine mito-
rülür. kondride rastlanabilir?
• Kemosentez yapan canlılara nitrit, nitrat, demir, kükürt
(S) ve metan bakterileri örnek verilebilir.
• Kemosentez gece-gündüz gerçekleşir. D) II ve III E) I, II ve III
• Kemosentez O2’siz ortamda gerçekleşmez. Çözüm:
• Kemosentez sonucunda ortama oksijen verilmez çün- Işıklı evrede üretilen ATP ve NADPH molekülleri klo-
kü üretilen O2 oksidasyonda tekrar tüketilir. roplast organelinde organik besin üretiminde kullanı-
lır. Bu yüzden mitokondriye aktarılmaz. O2 molekülleri
2NH3 + O2 2HNO2 + 2H2O + Enerji ise aydınlık evrede suyun fotolizi sonucu üretilir.
2HNO2 + O2 2HNO3 + Enerji O2 karanlık evrede kullanılmaz ve kloroplastın dışına

çıkar.
CO2 + H2O Organik madde + Oksijen

B Cevap: B
A
Ş
V
U
• 2H2S + O2 2H2O + 2S + Enerji
R
U
Örnek:
Y
CO2 + H 2O Organik madde + O2 A Aşağıdakilerden hangisi fotosentez hızını etkile-
Y
I yen çevresel faktörlerden biri değildir?
N A) Yaprak sayısı
• L
CH4 + O2 CO2 + 2H2O + Enerji A B) Işık şiddeti
R
I C) CO2 miktarı
D) Hava sıcaklığı
CO2 + H 2O Organik madde + O2
E) Topraktaki mineral madde miktarı
Çözüm:
Fotosentez hızını etkileyen çevresel faktörler ışık şid-
Fotosentez ve Kemosentez Karşılaştırması
deti, CO2 miktarı, sıcaklık ve topraktaki mineral mad-
de miktarıdır. yaprak sayısı fotosentez hızını etkileyen
Fotosentez Kemosentez
iç faktörlerdendir.
• Işık enerjisi kullanır. Cevap: A

• İnorganik maddelerin ok-
• Klorofile ihtiyaç vardır. sidasyonu sonucu üreti-
• Sadece gündüz gerçek- len enerji kullanılır.
leşir. • Klorofile ihtiyaç yoktur.
• Fotofosforilasyon gerçek- • Gece-gündüz gerçekleşir.

leşir. • O2 hem üretir, hem tüke-
• O üretilebilir. tilir.
2
• Atmosfere O2 verilebilir. • Atmosfere O2 verilmez.
• Bazı bakteriler algler, ög- • Bazı bakteriler ve arkeler
lena ve bitkiler yapar. yapar.
216
FOTOSENTEZ-KEMOSENTEZ 1
test
1. I. Grana 4. Fotosentez sırasında gerçekleşen bazı olaylar aşağı-
II. Stroma daki seçeneklerde verilmiştir.
III. Krista Bu olaylardan hangisi diğerlerinden farklı bir kı-
sımda gerçekleşmektedir?
Yapılarından hangileri fotosentezin gerçekleştiği
organele aittir? A) NADP molekülünün H+ koparması
B) CO2'in kullanılması
C) Klorofil molekülünün e– fırlatması
D) Işık enerjisinin kullanımı
E) Suyun fotolizi
5. Birim zamanda üretilen O2 miktarına veya birim za-

manda tüketilen CO2 miktarına fotosentez hızı denir.
Buna göre fotosentez hızına etki eden faktörlerle
2. Kemosentezle ilgili ilgili aşağıda çizilen graklerden hangisi yanlıştır?
I. Prokaryot canlılarda görülür. B
A
A) Fotosentez hızı B) Fotosentez hızı
II. Gece ve gündüz gerçekleşebilir. Ş
V
III. Organik madde sentezi gerçekleşir. U
R
ifadelerinden hangileri doğrudur? U
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Y Su Işık

A şiddeti
D) II ve III E) I, II ve III Y
I C) Fotosentez hızı D) Fotosentez hızı
N
L
A
R
I
CO2 miktarı Klorofil
miktarı
E) Fotosentez hızı
Işığın dalga boyu
3. Fotosentez yapan tüm canlılarda;

I. karbondioksit (CO2),
II. su (H2O),
6. I. CO2
II. NADP
III. klorofil
III. Klorofil
moleküllerinden hangilerinin fotosentez tepkime-
lerinde kullanıldığı kesindir? Moleküllerinden hangileri fotosentez tepkimele-
rinde tekrar tekrar kullanılabilir?
217
1 FOTOSENTEZ-KEMOSENTEZ
test
7. Fotosentezin ışığa bağlı reaksiyonları sonucu 10. Kemosentez sırasında;
aşağıdaki graklerden hangisi çizilebilir? I. inorganik molekül,
II. ışık,
A) CO2 B) O2
III. CO2
verilenlerden hangileri kullanılır?
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
Zaman Zaman
C) H2O D) Enzim
Zaman Zaman
E) Klorofil
11. Aşağıda yaprağın enine kesiti verilmiştir.
Zaman
B
A II
Ş
V
8. I. Işığın dalga boyu
U
III
II. Kütikula kalınlığı R
U
III. Emici tüy sayısı
Y
Yukarıda verilenlerden hangileri fotosentez hızını A
etkileyen kalıtsal faktörlerdendir? Y IV
I
N
I
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II V
L
D) I ve III E) II ve III A
R Buna göre gösterilen kısımlardan hangileri CO2
I özümlemesi yapar?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve II
9. Fotosentez hızı D) II, III ve V E) I, III ve IV
Y 12. Fotosentezle ilgili,

I. Işık, enzim ve kloroplast şarttır.
Fotosentez hızının değişimini gösteren yukarıdaki
II. İnorganik besinlerden organik besin sentezi ger-
grakte "Y" yerine;
çekleşir.
I. ışık şiddeti,
III. Karbon kaynağı olarak CO2 kullanılır.

II. sıcaklık,
yargılarından hangileri doğrudur?
III. CO2 miktarı
verilenlerden hangileri yazılabilir?
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
1.C 2.E 3.C 4.B 5.E 6.D 7.B 8.E 9.D 10.D 11.D 12.D
218
FOTOSENTEZ-KEMOSENTEZ 2
test
1. Klorol molekülüne aşağıdaki canlılardan hangi- 4. Kemosentez reaksiyonları ile ilgili aşağıda verilen
sinde rastlanmaz? olaylardan hangisi yanlıştır?
A) Alg B) Bakteri C) Mantar A) Atmosfere O 2 verilmez.
D) Karayosunu E) Öglena B) Sadece prokaryot canlılarda görülür.

C) Karbon kaynağı CO2'dir.
D) Sadece karanlıkta gerçekleşir.
E) Bakterilerin bazıları kemosentezle besin üretir.
2. Kemosentez ve fotosentez reaksiyonları için,

I. ışıklı ortamda gerçekleşme,
II. karbondioksit kullanma, 5. Aşağıda kloroplast organelinin kısımları I, II, III ve IV
III. klorofilin kullanımı ile gösterilmiştir.
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşebi-

lir? I
II
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III III
D) II ve III E) I, II ve III B IV
A
Ş
V
U Buna göre bu kısımlardan ışık reaksiyonlarının
R gerçekleştiği (X) ve ışıktan bağımsız evrenin ger-
U
çekleştiği (Y) kısımlar aşağıdaki seçeneklerden
Y hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A
Y X Y
3. Fotosentez sadece görünür ışıkta yani beyaz ışıkta I
N A) I II
gerçekleşir. Mor ötesi ve kızıl ötesi ışıklarda fotosen- L
tez gerçekleşmez. A B) I III
R
Buna göre fotosentez hızı ile ışığın dalga boyunu I C) II IV
gösteren grak aşağıdakilerden hangisidir? D) III II
A) Fotosentez hızı B) Fotosentez hızı E) III IV
Mor Yeşil Kırmızı Mor Yeşil Kırmızı
C) Fotosentez hızı D) Fotosentez hızı
6. Fotosentez tepkimelerinde gerçekleşen,

I. karbondioksit kullanımı,
Mor Yeşil Kırmızı Mor Yeşil Kırmızı II. oksijen oluşumu,
III. ATP üretimi

E) Fotosentez hızı
olaylarından hangileri kloroplastın stromasında
(sıvı kısım) gerçekleşir?
Mor Yeşil Kırmızı D) I ve II E) I ve III
219
2 FOTOSENTEZ-KEMOSENTEZ
test
7. Fotosentez yapabilen bir canlı 10. Aşağıda fotosentez tepkimeleri şematize edilmiştir.
I. karbondioksit, Işık
CO2
II. enzim,
III. klorofil
Işığa bağlı
Su ? Işıktan bağımsız
moleküllerinden hangilerini dışarıdan alabilir? reaksiyonlar
reaksiyonlar
(Klorofil)
D) I ve II E) I ve III Besin
Buna göre şekilde ? ile gösterilen kısma
I. O2,
II. ATP,
III. NADPH
moleküllerinden hangileri yazılabilir?
B
A
8. Fotosentez tepkimeleri ile ilgili, Ş
V
I. CO2 √ Organik besin için karbon kaynağıdır. U
R
II. H2O √ Atmosfer için oksijen kaynağıdır. U
III. Işık √ ATP üretimi için enerji kaynağıdır. 11. Klorol molekülü ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
Y
A hangisi yanlıştır?
ifadelerinden hangileri doğrudur? Y A) Klorofil ışığın soğurulmasını sağlar.
I
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III N B) Klorofil en az yeşil ışığı soğurur.
L
D) II ve III E) I, II ve III A C) Klorofil en fazla mor ışığı yansıtır.
R
D) Klorofil kloroplastın granasında bulunur.
I
E) Klorofil organik bir moleküldür.
9. Bir bitkinin fotosentez tepkimelerinde kullandığı

su ile ilgili, 12. Kemosentez yapan bir canlıda,
I. Atmosfere verilen oksijenin kaynağıdır. I. hücre çeperi,
II. Hidrojenleri organik molekül yapısına katılır. II. ribozom,

III. Reaksiyonlar için enerji kaynağıdır. III. kloroplast
ifadelerinden hangileri yanlıştır? yapılarından hangileri kesinlikle bulunur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I ve II E) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
1.C 2.B 3.A 4.D 5.E 6.A 7.A 8.E 9.C 10.D 11.C 12.B
220
Bölüm 2 : HÜCRESEL SOLUNUM 1. GLİKOLİZ

Besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin ATP şeklinde canlıla- • Tüm solunum çeşitlerinin başlangıç evresidir.
rın kullanabildiği forma dönüştürülmesine solunum denir. • Bütün canlı hücrelerde sitoplazmada gerçekleşir.
Hücresel solunum reaksiyonlarda oksijen kullanılıp kullanıl- • Oksijenli ve oksijensiz solunum için ortak olup glikolizi
mamasına göre iki çeşittir. kontrol eden enzim ve genler de ortaktır.
Glikoz 2 ATP 2 NAD+

A. OKSİJENLİ SOLUNUM c c c c c c
• Besinlerin oksijen varlığında ve enzimatik reaksiyonlar
sonucunda parçalanarak ATP üretilmesidir.
• Bu reaksiyonlar sonucu bağlardaki enerjinin yaklaşık glikoliz
%40’ı ATP’ye dönüşebilir.
C6H12O6 + 6O2 √ 6CO2 + 6H2O + 32 ATP + ısı

2 pirüvat 4 ATP 2 NADH
c c c
• Oksijenli solunum prokaryot canlılarda sitoplazma-
da ve mezozom adı verilen hücre zarı kıvrımlarında • Glikolizin başında glikozun aktifleşmesi için 2 ATP
meydana gelir. Ökaryotlarda ise sitoplazmada başlar harcanır.
mitokondride tamamlanır. • Substrat düzeyinde fosforilasyonla ATP üretilir.
• NAD glikozdan H+’ları alarak indirgenir.
İç zar
• Glikolizin sonunda 2 pirüvat üretilir.
Kristalar
B
A 2. KREBSE HAZIRLIK
Dış zar
Ş • Matrikste gerçekleşir.
V
U
• Glikoliz sonucu oluşan pirüvatlar O2 varlığında mito-
Matriks
R kondriye alınır.
U
• CO2 ve NADH oluşumu ile beraber 2 C'lu asetil-CoA
Y oluşur.
A 2CO2
Y
I
N 2Pirüvik Asit (3C) 2Asetil CoA (2C)
L
A 2NAD 2NADH+
Oksijenli solunum sonucunda glikozun yapısın- R
daki C ve O CO2’nin yapısına katılırken, H ise I
suyun yapısına katılır. Ayrıca atmosferden alı- 3. KREBS DÖNGÜSÜ

nan O2 suyun yapısına katılır. • Mitokondrinin matriksinde gerçekleşir.
• Krebs reaksiyonları asetil Co-A’nın 4C’lu bileşikle bir-
leşerek sitrik asiti oluşturmasıyla başlar.
C6H12O6 + 6O2 √ 6CO2 + 6H2O + 38 ATP
Asetil CoA
Matriks Kristalar
• DNA, RNA ve ri- • Kıvrımlı iç zarlardır. Krebs
bozom bulunur. • ETS elemanları bulunur. Döngüsü
• Krebs evresi ger- • ATP sentaz bulunur.
çekleşir.
• OF ve SDF ile ATP üretilir.
• Sadece SDF ile

• O2 tüketimi ve su oluşumu
ATP üretilir.
görülür.
• CO2 oluşur.
• Oksijenli solunum glikoliz,
krebse hazırlık ve ETS
evrelerinden oluşur.
221
• Krebste 6 CO2 oluşur. Diğer organik moleküllerin solunuma katılması:

• Organik moleküldeki H+ ve e–‘lar NAD ve FAD koen- YAĞLAR KARBONHİDRATLAR PROTEİNLER
zimleri tarafından koparılır ve indigenir.
• Substrat düzeyinde fosforilasyonla ATP üretilir. Yağ asidi Gliserol Monosakkaritler Amino asitler
4. ETS (Elektoron Taşıma Sistemi) Glikoz
oksidasyonu
NH3
• Mitokondrinin kristasında gerçekleşir.
Beta
• ETS elemanları kristada elektron ilgilerine göre azdan
Deaminasyon
Privat (3C)
çoğa doğru sıralanır. NH3
• NAD ve FAD tarafından koparılan elektronlar ETS'de Asetil Co A (2C)
aktarılırken elektronların enerjisi azalır. Bu enerji ile ve
ATP sentaz aracılığıyla ATP üretilir. NH3
KREBS
DÖNGÜSÜ
ATP sentaz
ADP+Pi
ATP
ETS
Enerji Enerji Enerji
e– e– e–
Krista
Örnek:
2e– 2e–
NADH FADH2 Oksijenli solunumda glikozun parçalanmaya başla-
2e–

B masından itibaren gerçekleşen reaksiyonlardan bazı-

+ A
2H+
2H+ 2H+ H2O Ş ları aşğıdaki şekilde şematize edilmiştir.
NAD + V
1/2O2 U Glikoz (6c)
R I.
U
• NAD ve FAD moleküller H+ ve e–‘ları vererek yükselt- Pirüvik asit (3c)
genir. Y II.
A
• Oksidatif fosforilasyonla ATP üretilir. Y Asetil CoA
• Son H+ ve e– tutucu molekül oksijendir. I (2c)
N
• Su(H2O) molekülü oluşur. L 4c III. 6c
A
R
I
Şekilde numaralarla verilen evrelerden hangisin-
de CO2 akışı gerçekleşmektedir?
Her üç evrede ortak olarak gerçekleşen olay
ATP üretimidir. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Çözüm:
I. evre glikoliz, II. evre krebse hazırlık ve III. evre krebs
Glikoliz ve krebs döngüsünde ortak olarak evresidir. Şekilde dikkat edilirse C sayısının azalışı II
gerçekleşen NAD molekülünün indirgenmesidir. ve III. evrede gerçekleşmiştir. Dolayısıyla CO2 çıkışı
bu evrelerde gerçekleşir.
Cevap: D
H+ ve e –‘ların NAD tarafından ETS'ye aktarıl-

masıyla 2,5 ATP üretilirken FAD tarafından aktarıl- B. OKSİJENSİZ ETS KULLANILAN SOLUNUM
masıyla 1,5 ATP üretir. • Oksijensiz solunumda besinlerden koparılan H+ ve
elektronlar oksijen dışında farklı moleküllere aktarılır.
• Tamamı sitoplazmada gerçekleşir.
• Oksijensiz ortamda ETS ile ATP üretimidir.
222
• Son e– alıcısı oksijen dışında sülfat (SO4–2), kükürt Etil alkol fermantasyonu
(S), nitrat (NO3–), CO2 gibi moleküllerdir.
• Denitrifikasyon bakterileri oksijensiz ortamda ETS’de
son e– alıcısı olarak nitratı kullanır.
C. FERMANTASYON
• Oksijensiz ortamda glikoliz ile ATP üretilmesidir.
• Fermantasyonun tamamı sitoplazmada gerçekleşir.
• Glikolizden sonra ATP üretiminin gerçekleşmediği son
ürün evresi gerçekleşir. Son ürün evresinin farklı ol- • Bazı bakteriler, maya mantarları , bazı algler, bazı pro-
masının nedeni bu evrede kullanılan enzimlerin farklı tistler ve bitki tohumlarında görülür.
olmasıdır. • Son H+ ve e – alıcısı asetaldehittir.
• Etil alkol fermantasyonu bira yapımı, şarap yapımı ve
pasta yapımında kullanılır.
Örnek:
Karanlık bir ortamda, dış ortamla ısı alışverişi engellen- Laktik asit fermantasyonu
miş ve havası alınmış bir kap içine fasulye tohumları
konmuştur.
Fasulye tohumlarının bulunduğu kap cam boru ile kireç
suyunun bulunduğu bir kaba bağlanmıştır.
B
A
Ş
Termometre Cam boru V
U
R
U
Kapalı kap
Y
A
Kireç suyu Y • Yoğurt bakterileri ile omurgalı hayvanların çizgili kasla-
I rında oksijen yetersizliğinde görülür.
N
Yalıtımlı Kuru fasulye L • Laktik asit fermantasyonunda son H+ ve e– alıcısı pi-
kap tohumları
A rüvattır.
R
I • Laktik asit yorgunluk asiti olarak da bilinir. Kaslarda bi-
Bir süre sonra kireç suyu bulandığına göre fasul- rikimi yorgunluğa neden olur.
ye ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru-
dur?
A) Fasulye tohumları oksijenli solunum yapar.
B) Fasulye tohumları fotosentez yapar. Oksijenli solunumun enerji verimi oksijensiz
solunuma göre daha yüksektir. Çünkü oksijenli so-
C) Fasulye tohumları etil alkol fermantasyonu yapar.
lunumda koparılan bağ sayısı daha fazladır.
D) Fasulye tohumları kemosentez yapar.
E) Fasulye tohumları canlılığını kaybetmiştir.
Örnek:
Çözüm:
Glikoz müleküllerinin harcandığı solunum olayla-
Kap havası alınmış olduğundan O2'li solunum yapa-
rında aşağıdakilerden hangileri kesinlikle oluşmaz?
maz. Karanlık olduğundan ve çimlenmediğinden fo-
tosentez yapamaz. Fasulye tohumları hiçbir zaman A) CO2 B) H2O C) Laktik asit
kemosentez yapamaz. Havasız ortamda kireç suyu

D) NH3 E) Etil alkol
bulandıysa, CO2 açığa çıkmıştır, yani tohumlar etil
alkol fermantasyonu yapmıştır. Tohumlar enerji üre- Çözüm:
tiyorsa canlıdır. Solunum olayında glikoz kullanımı varsa amonyak
oluşmaz. Çünkü glikozun yapısında N yoktur.
Cevap: A
Cevap: D
223
CANLILARDA ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ
Örnek: Örnek:
Aşağıdaki kapalı cam fanusa bir fare ve bir kap içinde Hayvansal bir hücre gerçekleşen oksijenli solunum
kireç suyu konmuştur. ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Tamamı mitokondride gerçekleşir.
Iık
B) Üç evrede gerçekleşir.
C) Sonuçta inorganik ürünler oluşur.
Cam fanus
D) ETS evresi kristada gerçekleşir.
E) ATP'nin fazlası oksidatif fosforilasyonla üretilir.
Kireç suyu Fare
Yukarıdaki kireç suyunun daha hızlı bulanması için;

Çözüm:
I. ortama bitki konmalıdır.
Hayvansal bir hücrede veya diğer ökaryot hücreler
II. ortama bir fare daha konmalıdır. için soru aynı şekilde çözülebilir.
III. ışık kaynağı kapatılmalıdır.
Glikoliz evresi sitoplazmada diğer evreler mitokondri-
etkinliklerinden hangileri tek başına yapılmalıdır? de gerçekleşir.
O2'li solunum glikoliz, krebs ve ETS olarak üç evre-
D) I ve II E) I ve III de gerçekleşir. O2 solunum sonucu CO2 ve H2O gibi
B inorganik maddeler oluşur. ETS evresi mitokondri
Çözüm: A kristasında gerçekleşir. ATP'nin büyük bir kısmı ise
Ş
Kireç suyunu bulandıran CO2'dir. Ortama bitki konur- V oksidatif fosforilasyonla üretilir.
U
sa CO2'i azaltacağından kireç suyunun bulanmasını R Cevap: A
yavaşlatır. Ortama bir fare daha konulursa CO2 artar, U
dolayısıyla kireç suyu daha hızlı bulanır. Işığın kapa-
Y
tılması CO2 miktarını etkilemez. A
Y
Cevap: C I
N Örnek:
L
A Oksijenli solunum ve etil alkol fermantasyonu ile
R
I ilgili aşağıdakilerden hangisi ortak olarak gerçek-
Örnek: leşmez?
Bir bakteri ile bir kas hücresinde gerçekleşen laktik A) NAD molekülünün indirgemesi
asit fermantasyonu için, B) CO2 gazının açığa çıkması
I. mitokondri oganelinde gerçekleşme, C) ATP sentezinin görev alması
II. ortam pH'ını düşürme,
D) Ortam pH'ının oluşması
III. substrat düzeyinde fosforilasyon ile ATP üretimi
E) Su molekülünün oluşması
özelliklerinden hangileri ortaktır?
Çözüm:
NAD molekülünün H+ olarak indirgenmesi ve H vere-
D) II ve III E) I, II ve III rek yükseltgenmesi tüm solunum çeşitlerinde ortaktır.
Çözüm: CO2 gazı hem oksijenli solunum hem de etil alkol fer-
Laktik asit fermantasyonu prokaryot ve ökaryot tüm mentasyonunda açığa çıkarak ortam pH'ını düşürür.
canlılarda sitoplazmada gerçekleşir. (I yanlış) Açığa ATP sentaz tüm solunum çeşitlerinde ATP üretimi çin
çıkan laktik asit ortamı asitleştirir yani pH'ı düşürür. görev alır. Su oksijenli solunum reaksiyonları sırasın-
(II doğru) Laktik asit fermantasyonunda ve tüm fer- da organik moleküldeki H+ ile atmosferden alınan ok-
mantasyon çeşitlerinde sadece substrat düzeyinde
sijenin birleşmesi sonucu oluşur.
fosforilasyon ile ATP üretilir. (III doğru)
Cevap: E
Cevap: D
224
HÜCRESEL SOLUNUM 1
test
1. 4. Hücresel solunum türleri için;
6C 3C
I. O2,
I II III IV II. NAD,
Yukarıdaki glikoliz reaksiyonları için numaralandı- III. FAD

rılmış kısımlar hangi seçenekteki gibi olmalıdır? moleküllerinden hangilerinin kullanımı ortaktır?
I II III IV
A) Pirüvat Glikoz NAD ATP D) I ve III E) II ve III
B) Glikoz NAD ATP Pirüvat
C) Pirüvat ATP NAD Glikoz
D) ATP NAD Glikoz Pirüvat
E) NADP Pirüvat ATP Glikoz
B
A
Ş
V
U
R
2. Yoğun egzersiz sırasında solunum sonucu kaslar- U 5. ETS'de
da birikerek yorgunluğa neden olan molekül aşa- I. NADH + H +,
Y
ğıdakilerden hangisidir? A II. FADH2,
Y
A) Laktik Asit B) Etil Alkol C) Glikojen I III. CO2
N
D) Asetil CoA E) Pirüvat L verilen moleküllerden hangileri kullanılır?
A
R A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
I
3. Glikoliz sırasında hücrede,

I. NAD √ NADH + H+
II. ADP √ ATP
III. FAD √ FADH2

verilen dönüşümlerden hangileri gerçekleşir? 6. ETS'de aktarılan elektronu son alan molekül aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) CO2 B) NH3 C) O2
D) Glikoz E) NAD
225
1 HÜCRESEL SOLUNUM
test
7. Krebs evresi ile ilgili; 10. Oksijenli solunum yapan ökaryot bir canlıda aşa-
I. Yalnız ökaryot canlılarda görülür. ğıda verilen olaylardan hangisi glikoliz, krebs ve
II. Pirüvat oluşumu gerçekleşir. ETS de ortaktır?
A) NAD'ın elektron ve hidrojen alması
III. CO2 açığa çıkar.
B) Karbondioksit oluşumu
verilen açıklamalardan hangileri doğrudur?
C) FAD'ın elektron ve hidrojen alması
D) Su molekülünün oluşumu
D) II ve III E) I, II ve III E) ATP üretimi
11. Oksijenli solunum reaksiyonları ile ilgili

I. Glikoz √ Açığa çıkan karbondioksitin kaynağıdır.
II. O2 √ Solunum sonucu açığa çıkan suyu
meydana getirir.
8. Yağ ve protein monomerlerinin oksijenli solunu- III. CO2 √ Atmosferden alınan O2 ile oluşturulur.
ma katılması ile ilgili, ifadelerinden hangileri doğrudur?
I. Glikoliz basamağı gerçekleşmez. B
A A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II. Enerji verimi karbonhidratlara oranla daha yük- Ş
sektir. V D) I ve II E) I ve III
U
III. Önce glikoza dönüştürülüp sonra solunum reaksi- R
yonlarına katılırlar. U
verilen açıklamalardan hangileri doğrudur? Y

A
Y
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II I
N
D) II ve III E) I, II ve III L
A 12. Oksijenli solunum reaksiyonları için aşağıdaki
R
I graklerden hangisi çizilemez?
A) Oksijen B) ATP
Zaman Zaman
C) Isı D) CO2
9. Mitokondri matriksinde,
I. FAD √ FADH2
II. Pirüvat √ Laktik asit Zaman Zaman
III. aminoasit √ Protein + (n – 1)H2O
IV. NADPH √ NADP E) Enzim
verilen tepkilemelerden hangileri gerçekleşir?
D) II ve IV E) I, II, III ve IV Zaman
1.B 2.A 3.C 4.B 5.C 6.C 7.B 8.C 9.C 10.E 11.D 12.D
226
HÜCRESEL SOLUNUM 2
test
1. Organik moleküllerdeki kimyasal bağların parçalan- 4. Aşağıdaki şekilde mitokondri organelinin kısımları
ması sonucu açığa çıkan enerji ile ATP üretilmesine gösterilmiştir.
hücresel solunum denir. Oksijenli ve oksijensiz olarak
iki yolla gerçekleşir. I
Buna göre;
II
ATP Isı III
III
Zaman Zaman
I II
Besin
Buna göre bu kısımlardan krebsin ve ETS evresi-
nin gerçekleştiği kısımlar aşağıdakilerin hangisin-
de doğru olarak verilmiştir?
Krebs ETS
Zaman
III
A) I II
graklerinden hangileri tüm solunum çeşitleri için
B) I III
ortaktır?
B C) II III
A
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Ş D) III I
D) I ve III E) I, II ve III V
U E) III II
R
U
Y
A
Y
I
N
5. Oksijenli solunumda gerçekleşen olaylardan bazıları
2. Oksijenli solunum tepkimelerinde gerçekleşen L aşağıdaki seçeneklerde verilmiştir.
I. O2 tüketimi, A
R Bu olaylardan hangisi ökaryot bir hücrede farklı
II. FADH2 oluşumu, I bir hücresel yapıda gerçekleşmiştir?
III. karbondioksitin oluşumu A) Karbondioksit oluşumu
olaylarından hangileri mitokondrinin matriksinde B) Asetil CoA oluşumu
(sıvı kısım) gerçekleşir? C) Sitrik asit oluşumu
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) ETS elemanlarının görev alması
D) II ve III E) I, II ve III E) FAD molekülünün e– koparması
6. Hücresel solunum sonucu CO2 açığa çıkaran bir

3. Hücresel solunumla enerji üretebilen bir canlı reaksiyon ile ilgili
aşağıda verilen olaylardan hangisini gerçekleşti- I. Oksijen kullanılmıştır.
receği kesindir? II. ATP üretimi gerçekleşmiştir.
A) ATP tüketimi III. Bira mayasında görülür.

B) Su oluşumu ifadelerinden hangisi kesin olarak doğrudur?
C) Oksijen tüketimi
D) Karbondioksit oluşumu
E) ETS'nin görev alması
227
2 HÜCRESEL SOLUNUM
test
7. Bir insanın çizgili kaslarında gerçekleşen laktik 10. Bir glikoz molekülünün kullanımıyla
asit fermantasyonu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden I. laktik asit fermantasyonu
hangisi doğrudur? II. oksijenli solunumu
A) Oksijen tüketilir.
III. etil alkol fermantasyonu
B) Mitokondride gerçekleşir.
üretilen ATP moleküllerinin sıralaması nasıl olma-
C) CO2 açığa çıkar. lıdır?
D) ETS görev alır.
A) I > II > III B) I = III > II C) II > I = III
E) Sitoplazmada gerçekleşir.
D) I = II = III E) III > II > I
B
A
11. Oksijenli solunum sırasında gerçekleşen
8. I. Pirüvik asit oluşumu Ş I. glikolizde ATP harcanması,
II. Asetil-CoA oluşumu V
U II. krebste CO2 oluşumu,
III. FAD molekülünün indirgenmesi R
U III. ETS'de su oluşumu
İfadelerinden hangileri bir hücrede oksijenli solu-
Y olaylarından hangileri ortam pH'ını düşürür?
numla ATP üretildiğinin kanıtıdır?
A
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III I
N D) I ve II E) I ve III
L
A
R
I
9. Oksijenli solunum sırasında gerçekleşen 12. Oksijenli solunum yapabilen bir kobaya işaretli oksijen
I. ATP üretimi, molekülü verilmiştir.
II. ATP tüketimi, İşaretli oksijen atomu izlendiğinde
III. su oluşumu I. solunum sonucu oluşan ATP,

olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdaki seçenek- II. solunum sonucu oluşan su,
lerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? III. solunum sonucu oluşan CO2
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I moleküllerinden hangisinin yapısına katılır?
D) III - I - II E) III - II - I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

1.E 2.D 3.A 4.D 5.D 6.B 7.E 8.E 9.B 10.C 11.B 12.B
228
FOTOSENTEZ-SOLUNUM KARMA 3
test
1. Aşağıda verilenlerden hangisinin artışı fotosentez 4. I. Pirüvat
hızını olumsuz etkileyebilir? II. NADH + H
A) Kloroplast sayısı III. Glikoz
B) Klorofil miktarı
Yukarıda verilen moleküllerden hangileri sitoplaz-
C) Yapraktaki tüy miktarı madan mitokondriye geçiş yapabilir?
D) Stoma sayısı
E) Yaprak ayasının genişliği
5. Kloroplast ve mitokondriye sahip bitkisel bir hüc-

rede bu organellerle ilgili,
I. Gündüz sadece kloroplast aktiftir.
II. Gece sadece mitokondri aktiftir.
2. Fotosentez ve kemosentez olayları için; B III. Gün içinde mitokondri ve kloroplast aynı anda ak-
I. CO2 kullanma, A tif olamaz.
Ş
II. besin üretme, V ifadelerden hangileri doğrudur?
U
III. gece ve gündüz gerçekleşme R A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
U
verilenlerden hangileri ortaktır? D) I ve II E) II ve III
Y
Y
N
L
A
R
I
6. Ökaryot ve ototrof bir hücrede bulunan iki organel

arasındaki madde alışverişi aşağıdaki şekilde göste-
rilmiştir.
O2
X
K organeli L organeli
Y
CO2
I
3. Glikoz Pirüvik asit
II IV Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru-
III
dur?
Laktik asit Asetil CoA Etil Alkol
A) K organeli kloroplasttır.
B) L organeli ribozomdur.
Yukarıda verilen dönüşüm olaylarından hangi ikisi
C) K organelinin ürettiği her molekülü L organeli kul-
aynı hücrede gerçekleşmez?
lanabilir.
A) I ve II B) II ve IV C) I ve IV D) X ATP olabilir.
D) I ve III E) II ve III E) Y organik besin olabilir.
229
3 FOTOSENTEZ-SOLUNUM KARMA
test
7. Fotosentez yapan bir hücrede 10. Işıklı bir ortamda aşağıdaki deney düzenekleri kurul-
I. Fotosentez = Solunum muştur.
II. Fotosentez > Solunum
III. Fotosentez < Solunum
durumlarından hangilerinde organizmanın ağırlı-
ğının arttığı söylenebilir? I II III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre yukarıdaki farelerin uzun yaşayandan
D) I ve III E) II ve III kısa yaşayana doğru sıralaması aşağıdakilerden
hangisidir?
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I

D) III - II - I E) III - I - II
B
8. Aşağıda verilenlerden hangisi hem fotosentez A
hem de solunum hızına doğrudan etki eden fak- Ş 11. Fotosentez yapabilen bir bitki hücresinde
V
törlerdendir? I. glikoliz,
U
A) Sıcaklık R
II. oksidatif fosforilasyon,
U
B) Klorofil miktarı III. fotofosforilasyon
Y
C) Işık şiddeti A olaylarından hangileri gerçekleşir?
D) Işığın dalga boyu Y
I
E) Karbondioksit yoğunluğu N
A
R
I
12. Fotosentez ve oksijenli solunum tepkimeleri için

9. Organizmalarda ATP sentezlenmesi sırasında
I. ATP üretimi,
I. fotofosforilasyon,
II. ATP tüketimi,
II. substrat düzeyinde fosforilasyon,
III. enzimlerin kullanılması
III. oksidatif fosforilasyon

olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir?
olaylarından hangilerinde ETS (elektron taşıma
sistemi) görev alır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
1.C 2.C 3.B 4.C 5.B 6.A 7.B 8.A 9.D 10.D 11.E 12.E
230
X. ünİte BİTKİ BİYOLOJİSİ
Bölüm 1 : BİTKİSEL DOKULAR Özümleme Parankiması: Yaprak ve otsu gövdelerde bulu-

Bitkisel dokular meristem, temel, iletim ve örtü doku olarak nur. Kloroplastları olup fotosentez yaparlar. Sünger ve pali-
dört grupta incelenir. zat parankiması olarak 2 çeşittir.
Depo Parankiması: Besin ve su depolar.
A. MERİSTEM DOKU İletim Parankiması: İletim demetleri ile diğer organlar arasın-
• Bitkinin büyüme bölgelerinde bulunur. da madde ve su iletimini sağlar.
• Mitoz bölünme geçirebilme özelliğindedir. Havalandırma Parankiması: Hücreler arası boşluklarında so-
• Farklılaşarak diğer doku ve organları oluşturur. lunum gazlarını depolar. Su ve bataklık bitkilerinde bulunur.
• Hücreleri bol sitoplazmalı, ince çeperli, küçük kofullu,
büyük çekirdekli ve hızlı metabolizmalıdır.
2. Kollenkima
• Boyuna ve enine büyümeyi sağlar.
• Genç gövde, kök, ve orta damarlara paralel olarak
yapraklarda, çiçek ve yaprak saplarında bulunur.
1. Apikal (Uç = Primer) Meristem • Canlı hücrelerden oluşmuş olup odunlaşma yoktur.
• Embriyonik dönemde kazandığı bölünme özelliğini • Bulunduğu yapılara esneklik verir.
kaybetmezler. Tüm bitkilerde bulunur. • Çeperleri selüloz birikimiyle kalınlaşmıştır.
• Kök, gövde ve yan dal uçlarında bulunur. • Köşe ve levha kollenkiması olarak iki çeşittir.
Primer meristem Genç yapraklar
3. Sklerankima
• Çeperleri selüloz ve lignin birikimiyle kalınlaşmıştır.
• Ölü hücrelerden oluşur.
B • Sklerankima lifleri ve taş hücrelerinden oluşur.
A
Ş
V
U
Kaliptra R C. İLETİM DOKU
U • Köklerle yaprak ve diğer organlar arasında besin ve su
• Primer meristemin bulunduğu kısımlara büyüme nok- Y alışverişini sağlayan dokulardır.
tası denir. Bu kısımlar gövdede genç yapraklar ile A • Damarsız çiçeksiz bitkiler (ciğer otu, karayosunu) hariç
Y
kökte ise kaliptra ile korunur. I tüm karasal bitkilerde bulunur.
• Tüm bitkilerde bulunur. N • Ksilem ve floem olarak iki çeşittir.
L
A
2. Lateral (Yanal = Sekonder) Meristem R 1. Ksilem (Odun Borusu)
I
• Bölünme özelliğini kaybetmiş parankima hücrelerinin • Köklerden emici tüylerle alınan su ve minerallerin göv-
hormon etkisi ile bölünme yeteneği kazanması sonucu de ve yapraklara taşınmasını sağlar.
oluşur. • Bitkiye desteklik sağlar.
• İç (demet) kambiyumu ve mantar kambiyumu (fel- • Genellikle ölü hücrelerden oluşmuştur.
logen) olarak iki çeşittir. • Merkeze yakın olarak bulunur.
• İç kambiyumu iletim demetlerini oluşturarak enine bü- • Madde iletimi her zaman kökten yukarı doğrudur. Yani
yümeyi sağlar. tek yönlüdür.
• Mantar kambiyumu mantarlaşmayı sağlayarak bitkiyi • Madde iletimi sadece pasif taşıma ile yapıldığından
dış etkenlerden korur. hızlıdır.
• Çift çenekli ve açık tohumlularda görülür.
2. Floem (Soymuk Borusu)

B. TEMEL DOKU • Yaprakta fotosentez ile üretilen besinleri diğer kısımla-
• Farklı özelliklere sahip parankima, kollenkima ve skle- ra taşır. Ayrıca köklerde üretilen azotlu organik besin-
rankima hücrelerinden oluşur. leri yaprak ve diğer kısımlara taşır.

1. Parankima • Kalburlu borular ve arkadaş hücrelerinden oluşur.
• Kök, gövde, yaprak ve meyvelerde bulunur. • Kalburlu borular, sitoplazmalı olup çekirdeksizdir.
• Hormon etkisi ile sekonder meristeme dönüşebilir. Ara çeperler yer yer erimiştir.
• Canlı, ince çeperli ve bol sitoplazmalı hücrelerden oluşur.
• Görevlerine göre dört çeşittir.
231
BİTKİ BİYOLOJİSİ
• Arkadaş hücreleri, bol sitoplazmalı ve çekirdekli olup Stoma

hem besin depolanmasından hem de kalburlu borula- • Yaprak ve genç dal epidermisinde bulunur.
rın yönetiminden sorumludur. • Gaz alışverişi ve terlemeyi sağlar.
• Kabuk kısmına yakın olup hücreleri canlıdır. • Hücreleri kloroplastlıdır.
• Madde iletimi çift yönlüdür. • Stomalar açılıp kapanabilir.
• Madde iletimi pasif ve aktif taşıma ile yapıldığından • Stomaların iç çeperleri kalın dış çeperler incedir. Bu
yavaştır. durum açılıp kapanmasını kolaylaştırır.
Arkadaş
Stomalar;
hücreleri
• Nemli ortam bitkilerinde epidermis seviyesinin
Kalburlu
üzerindedir.
borular
• Kurak ortam bitkilerinde epidermis seviyesinin
altındadır.
Kalburlu • Normal ortam bitkilerinde epidermis seviyesin-
borular
dedir.
Hidatot
D. ÖRTÜ DOKU
• Nemli ortam bitkilerinde yaprak kenarında bulunur.
• Kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örter.
• Hava neme doygun olduğunda ve geceleri terleme ya-
• Altta bulunan hücreleri dış etkilere karşı korur.
pamadığında fazla suyu damlama (gutasyon) ile atar.
• Epidermis ve peridermis olarak iki çeşittir. B • Ksilemle bağlantılı olup sürekli açıktır.
A
Ş Tüy
1. Epidermis V
U
• Tüyler kökte emici, nanede salgı, ısırgan otunda sa-
• Odunsu bitkilerin kök, yaprak ve genç dallarında bulu-
R vunma, sarmaşıkta tutunma ve kurak ortam bitkilerin-
nur. U
de örtü şeklinde su kaybını önler.
• Otsu bitkilerin tüm yüzeylerinde bulunur.
Y Emergens (Diken)
A
Kütikula Y • Tüylerden farklı olarak emergens oluşumuna paranki-
Üst
epidermis I ma ve iletim doku hücreleri de katılır.
N
L • Hayvanlarda koruma amaçlıdır.
A
R
I
2. Peridermis
Alt • Çok yıllık odunsu bitkilerde epidermisin yaşlanması ile
epidermis iç ve dış etkilerle parçalanması sonucu oluşur.
• Süberin birikimi sonucu cansızlaşır.
Stoma
• Periderm, bitkinin su kaybını önler.
• Hücreleri canlı, büyük kofullu, az sitoplazmalı ve klo- • Periderm, bitkiyi mekanik etkilere karşı korur.
roplast bulundurmazlar. • Epidermisteki stomaların yerini peridermde lentiseller
• Aralarında boşluk bulundurmayan tek sıralı hücreler- alır. Lentiseller cansız olup sürekli açıktırlar. Lentisel-
den oluşmaktadır. ler gaz alışverişini gerçekleştirir.
• Dış yüzeyine kütin adı verilen mumsu bir madde sal-
gılar. Kütinin oluşturduğu tabakaya kütikula denir. Bu
tabaka ışığı geçirirken suyu geçirmez. Dolayısıyla su
Canlı odun
kaybını azalttığından sulak ortam bitkilerinde ince, ku- Ölü odun
rak ortam bitkilerinde kalındır. Vasküler

• Epidermisin farklılaşmasıyla oluşan yapılar stoma, tüy, kambiyumu
hidatot ve emergenslerdir. Canlı floem
Mantar
kambiyumu
KABUK
Periderm
Mantar
232
BİTKİSEL DOKULAR 1
test
1. Aşağıda verilen bitkisel dokulardan hangileri can- 4. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi stomalara
lılık özelliği göstermeyen ölü hücrelerden oluşur? ait değildir?
A) Demet kambiyumu A) Açılıp kapanma özelliğindendir.
B) Taş hücreleri B) Gaz alışverişini sağlar.
C) Primer meristem C) Fotosentez yapabilir.
D) Özümleme parankiması D) Tuzların fazlasının atılmasını sağlar.
E) Soymuk boruları E) Canlı hücrelerden oluşur.
B
A
Ş
2. Bir bitkinin yapraklarında aşağıdaki hücrelerden V
U 5. Odun boruları (ksilem) ve soymuk boruları (oem)
hangisi bulunmaz? R
ile ilgili,
A) Stoma U
I. organik molekül taşıma
B) Hidatot Y
A II. canlı hücrelerden oluşma
C) İletim parankiması Y
I
III. arkadaş hücrelerine sahip olma
D) Epidermis N
L
özelliklerinden hangileri ortak değildir?
E) Mantar kambiyumu
A
R A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I
3. Örtü doku ile ilgili

I. kloroplastlara sahip olma, 6. I. Primer meristem
II. canlı hücrelerden oluşma, II. Palizat parankiması
III. lentisellerle gaz alışverişini sağlama III. Demet kambiyumu
verilen özelliklerden hangileri epidermisle ilgili- Dokularından hangilerinin hücreleri fotosentezle

dir? besinlerini üretebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III D) I ve II E) II ve III
233
1 BİTKİSEL DOKULAR
test
7. Kök ucunda bulunan meristematik hücrelerle ilgili 10. Bitkilerde organik ve inorganik maddelerin taşınması-
I. Mitoz geçirebilirler. nı sağlayan iletim doku elemanları ksilem ve floemdir.
II. İnce çeperlidirler. Buna göre;
III. Kofulları küçüktür. I. Ölü hücrelerden oluşur.
özelliklerinden hangileri doğrudur? II. Fotosentez ürünlerini yapraklardan köklere taşır.
III. İnorganik maddelerin taşınmasını sağlar.
verilenlerden hangileri ksilemin özelliklerinden-
dir?

8. Mantar kambiyumunun oluşturduğu mantar doku

ile ilgili;
I. En dışındaki hücreler mantar kambiyumu tarafın-
dan yenilendiğinden enine kalınlaşmayı sağlar.
II. Hücrelerin çeperlerinde süberin birikir.
III. Suyun geçişine olanak sağlar.
11. Epidermis hücrelerinin dış çevreye bakan özelleşmiş
verilenlerden hangileri söylenebilir? çeperlerinde bu hücrelerin salgısından oluşan mumsu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B
kütikula tabakası bulunur.
A Kütikula tabakası ile ilgili;
Ş
V I. Suya geçirgenliği çok azdır.
U
R II. Bitkilerin yaşadığı ortamın iklim koşullarına göre
U kalınlığı değişkenlik gösterir.
Y III. Kök epidermisinde çift katlıdır.
9. Protein miktarı
A
CO2 miktarı Y verilenlerden hangileri yanlıştır?
I
N A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
L
R
I
Zaman Zaman
O2 miktarı
12. • Stoma
Zaman • Hidatot
• Lentisel
Yukarıdaki grafikler bir bitki hücresinde meydana ge-
Yukarıdaki yapılarla ilgili üç özellik karışık olarak
len değişimleri göstermektedir. verilmiştir.
Buna göre bu hücre türü;
I. Epidermisin farklılaşmasıyla oluşurlar.
I. iletim II. Açılıp kapanma özellikleri yoktur, sürekli açıktırlar.
II. temel III. Bitkilerde terlemeyle su kaybına neden olurlar.

III. meristem
verilenlerden hangileri stomanın özelliklerinden-
verilen dokulardan hangilerine ait olabilir? dir?

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1.B 2.E 3.B 4.D 5.E 6.B 7.E 8.C 9.B 10.C 11.C 12.D
234
BİTKİSEL DOKULAR 2
test
1. İletim doku ile ilgili, 4. Bitkisel dokulardan olan primer meristem ile ilgili
I. kökten yukarı doğru madde taşıma, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
II. canlı hücrelerden oluşma, A) Mitoz bölünme geçirebilir.
III. pasif taşımanın görülmesi B) Kalın çeperli hücrelerden oluşur.

C) Kloroplastları bulunmaz.
özelliklerinden hangileri odun ve soymuk borula-
rının her ikisi için de geçerlidir? D) Kofulları küçüktür.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Bölünme yeteneğini embriyonik dönemde kazan-

mıştır.
2. Epidermisin farklılaşması ile bitkilerin kazanacağı B

5. Çok yıllık odunsu bir bitkide
adaptasyonlardan birisi aşağıdaki seçeneklerde A
Ş I. periderm
verilmemiştir? V
II. ksilem
A) Su kaybını azaltma U
R
III. sklerankima
B) Bitkiye desteklik sağlama U
C) Vücut ısısını dengeleme Y yapılarından hangilerinde cansız hücreler bulu-

A nur?
D) Düşmanlardan korunma Y
E) Topraktan su alma I A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
N
A
R
I
3. Oksijenli solunum ve fotosentez olaylarını 6. Bir bitkideki epidermis tabakasında,

I. palizat parankiması, I. mitokondri
II. stoma (bekçi) hücresi, II. kloroplast
III. soymuk borusu III. ribozom

hücrelerinden hangileri aynı anda gerçekleştirile- organellerinden hangileri bulunur?
bilir?
235
2 BİTKİSEL DOKULAR
test
7. Otsu bir bitkide hem gaz alışverişini hem de terle- 10. Bitkilerde temel doku çeşitlerinden olan skleran-
meyi aynı anda gerçekleştiren hücresel yapı aşa- kima (sert doku) ve kollenkima (pek doku) ile ilgili,
ğıdakilerden hangisidir? I. desteklik sağlama,
A) Emergens B) Stoma II. canlı hücrelerden oluşma,
C) Tüy D) Hidatot III. odunlaşma görülmesi
E) Lentisel özelliklerinden hangileri ortak olarak görülür?

11. Bir yaprağın enine kesiti aşağıda verilmiştir.
I
8. Gelişmiş bir bitkide, II
I. kambiyum,
B
II. epidermis, A
Ş
III. parankima V
U
hücrelerinden hangileri DNA replikasyonunu R
(DNA eşlenmesi) gerçekleştirilebilir? U

A
D) I ve II E) I ve III Y III
I
N
L
A Buna göre, numaralı kısımların hangilerinde CO2
R özümlemesinin (fotosentez) gerçekleşmesini sağ-
I
layan genler aktiftir?
D) II ve III E) I ve III
9. Gelişmiş bir bitkinin epidermis dokusunda bulu- 12. Madde iletiminden sorumlu olan oem ile ilgili
nan bir hücre aşağıdaki etkinliklerden hangisini aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
gerçekleştirebilir? A) Madde iletimi tek yönlüdür.
A) DNA replikasyonu
B) Aktif taşıma görülmez.
B) Protein sentezi
C) Sadece azotlu inorganikler taşınır.
C) Klorofil sentezi
D) Taşıma çok hızlıdır.
D) Sentrozom eşlenmesi
E) Canlı hücrelerden oluşur.
E) Fotosentez
1.C 2.B 3.B 4.B 5.E 6.E 7.B 8.A 9.B 10.A 11.D 12.E
236
Bölüm 2 : BİTKİLERDE TEMEL ORGANLAR Epidermis

Gelişmiş bitkiler toprak altı (kök sistemi) ve toprak üstü Ksilem
(sürgün sistemi) olarak iki sistemde incelenir.
KÖK SİSTEMİ Floem
• Kökler bitkiyi toprağa bağlar.
• Kökler topraktan su ve mineral alınmasını sağlar.
• Besinlerin depolanmasını sağlar.
Endodermis
Kökün Boyuna Kesiti
Korteks
Çift çenekli ve Açık Tohumlu
• Tek çenekli bitkilerde odun ve soymuk boruları kökün

merkezinde bulunan öz bölgesi etrafında sıralanmıştır.
Olgunlaşma Bölgesi
Emici tüyler bulunur. • Çift çeneklilerde odun boruları merkezde yıldız şeklin-
Emici tüyler topraktan de bulunurken soymuk boruları odun boruları arasında
su ve mineral bulunur.
alınmasını sağlar. • Endodermis korteks ve merkezi silindiri ayırır.
• Periskl yanal köklerin ve lateral meristemin oluşumun-
dan sorumludur. Ayrıca topraktan alınan su ve mine-
rallerin odun borullarına taşınmasını sağlar.
B
Uzama Bölgesi
A KÖK ÇEŞİTLERİ
Uç meristem tarafından Ş
oluşturulur. V Saçak kök
U
Kök uzamasını sağlar. • Ana kök ve yan kök benzerdir.
R
U • Sulak ortam bitkileri ve tek çeneklilerde bulunur.
• Soğan, maydanoz, çilek, buğday, pırasa
Y
Büyüme Meristem hücreleri A
Bölgesi bulunur. Y
I
Diğer hücreleri N
oluşturur. L
A
Uç kısmına büyüme R
Kaliptra
konisi denir. I
Kök ucunu korur.
Kökün Enine Kesiti

Epidermis Kazık kök
• Ana kök gelişmiş yan kökler az gelişmiştir.
• Kurak ortam bitkileri, açık tohumlular ve çift çenekli bit-
Endodermis
kilerde bulunur.
Öz bölgesi • Bazıları besin depolar (Depo kök)
• Havuç, çam, gül, söğüt…
Floem
Ksilem
Korteks Ana kök

Tek çenekli Yan kök
237
BİTKİ BİYOLOJİSİ X. ünİte
SÜRGÜN SİSTEMİ Gövdenin enine kesiti

• Toprak üstü(sürgün) sistemi gövde ve yapraklardan
oluşur.
GÖVDE
• Çiçek, yaprak ve meyveleri taşır.
• Kök ve yapraklar arasındaki bağlantıyı sağlar.
YAPRAK
GÖVDE ÇEŞİTLERİ • Yaprak fotosentezin yoğun olarak gerçekleştiği ve ter-
lemeden sorumlu organdır.
Otsu gövde
• Genellikle kloroplastlıdır.
• Gövdede fotosentez yapılır.
• Yaprak sapı ve ayasından oluşur.
• En dışta epidermis altında destek doku ve parankima
• Yaprak sapı yaprağı gövdeye bağlar. Tek çeneklilerde
hücreleri bulunur.
bulunmaz çift çeneklilerde bulunur.
• Tek çenekli otsu gövdede kambiyum yoktur ve iletim
• Yaprak ayası yassı, geniş ve ince bölümdür. Yaprak
demetleri düzensizdir.
ayası kloroplastlı parankima hücreleri bulundurduğun-
• Çift çenekli otsu gövdede kambiyum yok fakat iletim
dan fotosentezin yoğun olarak yapıldığı kısımdır.
demetleri düzenlidir.
• Yaprak ayası kurak ortam bitkilerinde küçülmüş ve
dikenleşmiş, sulak ortam bitkilerinde büyümüştür. Bu
Odunsu gövde durum bitkilerin su kaybını düzenleyen bir adaptasyon-
• Lignin (odun özü) birikimi vardır. dur.
• Kambiyum sayesinde enine kalınlaşma vardır. B • Açık tohumlularda yapraklar genellikle iğne şeklinde-
A
• Kambiyum her büyüme mevsiminde yeni bir iletim ta- dir.
Ş
bakası oluşturur. V • Tek çeneklilerde yapraklar ince Paralel damar
Diri odun U
Öz odunu R uzun ve paralel damarlıdır.
U
Y
A
Floem Y
I
Periderm
N
Tek çenekliler
Demet L
Kambiyumu A • Çift çeneklilerde yapraklar geniş
R
I yüzeyli ve ağsı damarlıdır. Ağsı damar
• Kambiyum ilkbahar ve sonbahar odununu oluşturur.

İlkbahar odunu büyük hücreli ve ince çeperli olduğun-
dan yoğunluğu az ve açık renklidir. Sonbahar odunu
küçük hücreli ve kalın çeperli olduğundan yoğunluğu
Çift çenekliler
fazla ve koyu renklidir. Bir açık ve bir koyu halka bir
yaşı ifade eder. • Bitkilerde yaprakta alt ve üst epidermis arasında kalan
ve fotosentezin gerçekleştiği kısma mezol tabakası
denir.
NOT
Diğer gövde çeşitleri yumru (patates), yassı
Kütikula
(marul), depo (kaktüs), sarılıcı (sarmaşık), sürünü- Üst epidermis
Palizat
cü (çilek) ve yeraltı (rizom = ayrıkotu) gövdedir.
Sünger
Ksilem
Floem
Alt epidermis
• Yapraklarda fotosentez palizat parankiması, sünger

parankiması ve stomalarda gerçekleşir.
238
BİTKİLERDE TEMEL ORGANLAR 1
test
1. Bir bitkinin gövdesinde bulunan, bazı yapılar aşağıda- 4. Demet kambiyumu gövdede enine kalınlaşmayı sağ-
ki şekilde numaralanmıştır. lar. Bu kalınlaşmalar sırasında oluşan ilkbahar ve
sonbahar odunları ile ilgili bazı özellikler aşağıdaki
I
tabloda gösterilmiştir.
II İlkbahar odunu Sonbahar odunu

Hücre Küçük Büyük
III I II
Çeper İnce Kalın

Buna göre bu yapıların görevleriyle ilgili olarak III IV
aşağıda belirtilen eleştirmelerden hangisi doğru-
Oluştuğu Büyüme Bağımsız mevsimi
dur?
I II III dönem mevsimi sonu erken dönemi
V VI
A) Mineral Glikoz Damar
taşıma taşıma oluşumu Tabloya göre numaralarla gösterilen bilgilerden
B) Gaz Su taşıma Enine hangileri doğru verilmiştir?
taşıma büyüme
A) Yalnız I B) I ve II C) III ve IV
C) Enine Nişasta Glikoz
D) II ve V E) V ve VI
büyüme taşıma taşıma
D) Boyuna Glikoz Mineral
büyüme taşıma taşıma 5.
E) Enine Glikoz Mineral B a
A
büyüme taşıma taşıma Ş
V b
U
R c
U
2. Tek çenekli bitkilerle ilgili; Y

I. İletim demetleri arasında kambiyum dokusu bu- A e
Y
lunmaz. I
Yukarıdaki şekilde yaprağın enine kesiti gösterilmiştir.
N
II. Odun ve soymuk boruları gövdede düzensiz ola- L I. a ile gösterilen mumsu tabaka epidermisin salgısı
rak dağılmıştır. A
R ile oluşur.
III. Kökleri genellikle kazık kök şeklindedir. I II. b ile gösterilen fotosentez yapabilen palizat pa-
verilen özelliklerden hangisi yanlıştır? rankiması hücreleridir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. c ile gösterilen sünger parankiması olup hücrele-
rinde fotosentez gerçekleşmez.
IV. e ile gösterilen stoma bitkide gaz alışverişini sağ-
lar.
Verilenlerden hangileri doğrudur?
3. Bitkilerde saçak kök ve kazık kök olmak üzere iki kök
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV
tipi bulunur.
D) I, II ve III E) I, II ve IV
Buna göre;
I. Tek çenekli bitkilerde genellikle saçak kök bulu-
nur. 6. Bitkinin temel organlarından biri olan köklerle ilgili
I. Suyun topraktan alınmasını sağlar.
II. Kazık kökte ana kök iyi gelişmiş yan kökler ana
köke bağlı fazla gelişmemiştir. II. Organik moleküllerin topraktan alınmasını sağlar.
III. Çift çenekli bitkilerde genellikle kazık kök bulunur. III. Stomalar bulunmaz.
verilenlerden hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
239
1 BİTKİLERDE TEMEL ORGANLAR
test
7. 10. Aşağıda bir bitkiye ait yaprak verilmiştir.
Çift çenekli Tek çenekli Bu yaprağa ait bitki ile ilgili

I. Tek çeneklidir.
Yukarıdaki şekilde tek çenekli ve çift çenekli bitkinin
gövde enine kesiti verilmiştir. II. Saçak kökleri vardır.
Buna göre; III. Stomaları bulunmaz.
I. Çift çenekli odunsu bitkilerin gövde enine kesitin- ifadelerinden hangileri doğrudur?
de en dışta periderm bulunur.
II. Tek çenekli bitkilerin gövdesinde enine kalınlaş-
ma görülmez. D) I ve III E) II ve III
III. Tek çenekli bitkilerin gövde enine kesitinde dışta

epidermis bulunur.
B
Ş
D) II ve III E) I, II ve III 11. Yapraklarla ilgili
V
U I. Fotosentezle besin üretimini sağlar.
R
U II. Bir tek yaprak ayasına sahip olanlara basit yaprak
denir.
Y
A III. Ağsı ve paralel damarlı olabilir.
Y
I ifadelerinden hangileri doğrudur?
8. Bitki gövdeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han- N
L A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
gisi yanlıştır? A
A) Besin depolayabilir. R D) II ve III E) I, II ve III
I
B) Madde taşınmasını sağlar.
C) Fotosentez yapamaz.
D) Odunsu olabilir.
E) Bitkiye desteklik sağlar. 12. Bitkiye ait gövde enine kesiti verilmiştir.
9. Bitkisel kısımlardan gövde ile ilgili Bu bitki ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
I. Enine kalınlaşabilir. lıştır?
II. Ksilem ve floeme sahiptir. A) Kambiyumu bulunur.
III. Yaprak, meyve ve çiçekleri taşır. B) Çok yıllık olabilir.

ifadelerinden hangileri otsu ve odunsu gövdeler C) Enine ve boyuna büyüme görülür.
için ortaktır? D) Tek çeneklidir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II E) İletim demetleri düzenlidir.
1.E 2.C 3.E 4.C 5.E 6.D 7.E 8.C 9.E 10.C 11.E 12.D
240
Bölüm 3 : BİTKİLERDE HORMONLAR VE Sitokinin

HAREKET • Kök ucunda üretilerek diğer kısımlara ksilem ile taşı-
nır.
• Bitkilerin büyümesinde ve hareketinde sıcaklık, toprak, • Hücre bölünmesini uyarır.
gazlar, su, yerçekimi, ışık ve hormonlar etkilidir. • Parankima hücrelerini uyararak sekonder meristem
oluşumuna neden olur.
Oksin
A. BİTKİSEL HORMONLAR • Büyüme bölgelerindeki meristematik hücrelerden yeni
sürgünler ve genç yapraklardan salgılanır.
1. Bitki büyümesini engelleyen hormonlar
• Hücre bölünmesinin hızını arttırır.
Absisik Asit (ABA) • Kambiyum gelişimini uyarır.
• Stres hormonu olarak da adlandırılır. • Hücre ve doku farklılaşmasını uyarır.
• Elverişsiz ortamlarda tohum çimlenmesini önler. • Köklerin yerçekimine doğru filizlerin ise yukarı doğru
• Embriyo ve tomurcuk oluşumunu engeller. büyümesini sağlar.
• ABA kış aylarında hücre bölünmesini durdurduğundan
meristemlerin donmasını önler. B. BİTKİLERDE HAREKET
• Bitkilerde durum değiştirme şeklinde görülen hareket-
lere irkilme denir.
Etilen
• İrkilme hareketleri tropizma ve nasti olarak iki çeşittir.
• Gaz hâlinde bir hormondur. Bu özelliğinden dolayı üre-
tildiği bitkinin dışındaki bitkileri de etkiler.
B
• Yaprak dökümünü engelleyen oksinin artışı etilen üre- A 1. Tropizma (Yönelim) Hareketleri
timini uyarır. Etilen ise oksinin etkisini bastırır. Ş • Bitkilerde uyaranın yönüne bağlı olarak gerçekleşen
V
• Nişasta ve asitlerin şekere dönüşümünü sağlar. (Mey- U yönelme hareketleridir.
velerin tatlanması) R • Sadece büyüyen ve uzayan kısımlarda görülür.
U
• Hücre duvarının yıkımını uyarır. (Meyveler yumuşar) Fototropizma
Y
• Meyve olgunlaşmasını sağlar. A
• Bitkinin ışığa karşı gösterdiği yönelim hareketidir.
Y • Oksin hormonu ışık alan tarafta daha az üretilirken
I
ışık almayan tarafta daha fazla üretilir. Bu durum oksin
2. Bitki büyümesini uyaran hormonlar N
L hormonunun heterojen dağılımına neden olur. Bu he-
Giberellin A
terojen dağılım ise bitkide asimetrik büyümeye dolayı-
R
• Kök, genç yapraklar ve embriyodan üretilir. I sıyla yönelime neden olur.
• Hücre bölünmesini dolayısıyla bitki büyümesini uyarır.
Iık
• Gövde ve yaprak uzamasını sağlar. Oksin
• Tohum çimlenmesini uyarır.
• Çiçeklenmeyi uyarır. Oksin
Iık
• Çekirdeksiz meyve gelişimini sağlar.
• Çimlenme sırasında endospermdeki besinlerin parça-
lanmasının sağlayan enzimleri aktifleştirir.
Sıcaklık arttıkça ABA seviyesi düşer ve gibe-

rellin seviyesi artar. Bu durumun sonucu olarak ta
tohumun uyku (dormansi) hâli ortadan kalkar. Oksin bitkinin Oksin karanlık
her iki tarafına da tarafta toplanır.
Absisik asit Giberellin eit ekilde yayılır.

Hormon miktarı
• Bitki gövdesi ışığa doğru yönelerek pozitif fototro-

pizma yaparken kökler ışığın tersi yönünde büyüye-
rek negatif fototropizma yaparlar.
241
Fototropizma ile ilgili bitki koleoptilleri ile yapılan deneyler
Işık Kaynağı Işık Kaynağı Işık Kaynağı
Normal Ucu kesik Ucu kapalı

koleoptil
Hidrotropizma
Bitki köklerinin suya göstermiş olduğu pozitif tropizmadır.
Işık Kaynağı Işık Kaynağı
Kemotropizma
• Bitki köklerinin kimyasal maddelere karşı gösterdiği
tropizma hareketidir.
• Gübre ve minerallere karşı pozitif kemotropizma yapı-
lırken kireç ve zehirli kimyasallara karşı negatif fototro-
pizma yapılır.
Uç veya gövde Uç veya gövde Haptotropizma
arasına yarıya kadar arasına jelatin
• Bitkilerin dokunmaya karşı gösterdikleri tropizma hare-
mika yerleştirilmiş yerleştirilmiş
ketleridir.
B
A
• Sarılıcı bitkilerde görülür.
karanlık
Ş Travmatropizma
V
U • Bitkilerin yaralanan kısmın tersi yönünde büyümesidir.
R
U
Y
2. Nasti (Irganım) Hareketleri
A • Uyaranın yönüne bağlı olmayan irkilme hareketleridir.
Y
Gövde ucu kesilip kaydırılmı I
• Nasti hareketlerinin oluşum nedeni turgor basıncındaki
N değişimlerdir.
L
A Fotonasti
R • Işık etkisi ile gösterilen nasti hareketleridir.
karanlık I
• Akşam sefası bitkilerinde çiçekler aydınlıkta kapalı
iken karanlıkta açıktır.
Termonasti
Agara oksin • Sıcaklık etkisi ile gösterilen ırganım hareketleridir.
emdirilmi
• Lale çiçekleri, yüksek sıcaklıkta açılırken düşük sıcak-
lıkta kapanır.
NOT Sismonasti
Kalay  Işığı geçirmez. • Sarsıntılara karşı gösterilen ırganım hareketleridir.
Mika  Oksini geçirmez. • Küstüm otuna dokununca yapraklarının kapanması.
Agar  Oksinin geçişine izin verir. • Böcekçil bitkilere böcek konunca kapanarak böceği
yakalaması.
• Bazı bitkilerin dokunulduğunda tohumunu fırlatması.
Geotropizma (Gravitropizma)
• Yerçekimine karşı yapılan tropizma hareketidir. Bitkilerde Fotoperiyodizm
• Kökler yerçekimine doğru büyüdüğünden pozitif geot- • Bitkilerin gün uzunluğuna bağlı olarak göstermiş ol-
ropizma yapar. dukları biyolojik tepkilere fotoperiyodizm denir.
• Gövde ise yerçekiminin tersi yönünde büyüdüğünden • Bitkilerin çiçeklenme, meyve oluşumu, yaprak dö-
bitki hangi yöne çevrilirse çevrilsin kökler daima yerçe- kümü, büyüme gibi olayların gerçekleşmesinde gün
kimine doğru büyürken gövde daima yerçekiminin tersi uzunluğu ve gece uzunluğunun etkisi olduğunu tespit
yönünde büyür. etmişlerdir. Ayrıca hormonlar da etkilidir.
242
BİTKİSEL HORMONLAR VE HAREKET 1
test
1. I. Tomurcuk ve tohum gelişmesini uyarmak 4. I. Oksin
II. Hücrelerin büyümesini ve bölünmesini hızlandır- II. Sitokinin
mak
III. Absisik asit
III. Enzimlerin yokluğunda, aktivasyon enerjisini dü-
şürerek reaksiyonları katalizlemek IV. Giberellin
V. Etilen
Durumlarından hangileri bitkisel dokularda üreti-
len hormonların etkilerindendir? Hormonlarından hangileri mitoz bölünme hızını
engelleyici olarak görev almaktadır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve V
D) III ve IV E) III ve V
2.
ışık 5. Uygun şartları hazırlanan tohum aşağıdaki düzeneğe
yerleştirilmiştir.
I
Su
II
B
Yukarıda bir bitkinin yönelim hareketi gösterilmiştir.
A Tohum yerleştirildikten sonra ışıklı bir ortamda ok yö-
Ş
V nünde sabit hızla dönmektedir.
Buna göre gövdenin hareketi (I) ve kökün hareketi U
(II) aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? R Buna göre oluşan kök ve gövdenin durumu hangi-
U sinde doğru olarak verilmiştir?
I II
Y
A) B) C)
A
A) (+) Fototropizma (–) Fototropizma Y
I
B) (+) Fotonasti (–) Hidrotropizma N
C) (+) Fototropizma (+) Travmatropizma L
A
D) (+) Fotonasti (–) Kemotropizma R
I
E) (+) Termonasti (+) Sismonasti
D) E)
3. 1 √ Uygun olmayan ortamda tohumun

çimlenmesini engeller.
2 √ Meyvenin olgunlaşmasını sağlar.
3 √ Tohumun çimlenmesini sağlar.
6. Çevresel uyarılarla beraber bitkilerin uyaranın yönüne
1, 2 ve 3 ile gösterilen hormonlar aşağıdakilerden
doğru yaptıkları durum değiştirme hareketlerine tro-
hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
pizma denir.
1 2 3
Bitkilerde görülen tropizma hareketlerinden biride ışı-
A) Sitokinin Etilen Absisik asit ğa karşı yapılır.

B) Oksin Absisik asit Etilen Bu tropizma şeklinin gerçekleşmesini sağlayan
C) Sitokinin Giberellin Oksin hormon aşağıdakilerden hangisidir?
D) Absisik asit Etilen Giberellin A) Oksin B) Etilen C) Sitokinin

E) Etilen Oksin Giberellin D) Giberellin E) Absisik asit
243
1 BİTKİSEL HORMONLAR VE HAREKET
test
7. Bitki koleoptilleri ile bazı tropizma deneyleri yapılmıştır. 10. Bitkilerde görülen hareket örneklerinden
Buna göre aşağıdaki bitki koleoptillerinden hangi- I. küstüm otunun dokunulunca yapraklarını kapat-
si diğerleri ile farklı bir yönde yönelir? ması,
II. akşamsefası bitkilerinin karanlıkta çiçeklerini aç-
A) B) C) ması,
Mika
III. lalerin taç yapraklarının soğukta kapanması
Karanlıkta Karanlıkta Karanlıkta hangileri uyaranın yönüne bağlı olmayan (nasti)
hareketlere örnek olabilir?
D) Oksinli E) Oksinli
agar agar A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Karanlıkta Aydınlıkta
8. Cam vazo ve ışık geçiren özel maddeler içinde, uygun

şartlar altında bir tohum şekildeki gibi çimlendiriliyor.
Işık B
A
Ş
V
U
Tohum şekildeki gibi ışık aldığına göre tohum R
U
çimlendikten sonra bitkinin kök ve gövde durumu
nasıl olmalıdır? Y
A
A) B) C) Y
I 11.
N
L
A
R
D) I
E)
Gövde
Bezelye
Kök
Yukarıdaki şekilde bezelye bitkisinin gösterdiği yöne-

lim hareketi verilmiştir.
9. Bitkilerde görülen yönelim hareketleriyle ilgili; Buna göre;
I. pasif harekete neden olma, I. Kökte görülen bir yönelim bitkinin toprağa bağlan-
II. hormonların etkili olması, masını kolaylaştırır.
III. uyarının etkili olması II. Gövdede görülen negatif geotropizmadır.

III. Kökte görülen ise pozitif geotropizmadır.

verilen özelliklerden hangileri sadece tropizma
için geçerlidir? verilenlerden hangileri doğrudur?

1.C 2.A 3.D 4.E 5.A 6.A 7.C 8.D 9.C 10.E 11.E
244
2. Aşama
Bölüm 4 : BİTKİLERDE BESLENME
• Emici tüylerle alınan su ksileme girdikten sonra çeşitli
• Bitkilerin ihtiyaç duydukları inorganik maddeler, kar- faktörler etkisiyle yaprak ve diğer kısımlara taşınır.
bon, hidrojen, oksijen ve minerallerdir. • Suyun odun borularında taşınmasında etkili fak-
• Bitkiler ihtiyaç duydukları mineralleri inorganik iyonlar törler kök basıncı, kılcallık, terleme-çekim teorisi,
halinde topraktan alırlar. kohezyon’dur.
• Bir mineralin eksikliği başka bir mineral tarafından gi-
derilemez. Kılcallık
• Bitkilerin büyüme ve gelişmesinde etkili olan mineraller • Su kılcal olan borularda yükselme eğilimindedir. Yani
makroelementler ve mikroelementler olarak iki gruptur. ksilemin çeper çapı ne kadar küçük ise suyun yüksel-
Minimum Yasası mesi o kadar fazla olur.
• Bitki büyümesini ortamda etkili minerallerden oransal • Kılcallık ile suyun yükselmesi yavaş olur. Bu nedenle su-
olarak en azının belirlemesine minimum yasası denir. yun yükselmesinde ve taşınmasında etkisi oldukça azdır.
• Bitkinin ihtiyacının sadece yarısını karşılayacak kadar
azot bulunuyorsa bitki diğer mineralleri de ihtiyacının
Kök basıncı
ancak yarısı oranında alabilir.
• Kök basıncı suyu kökten ksileme doğru yani yukarı
doğru iten bir kuvvettir.
Köklerden madde alınmasında bakteri ve mantarla- • Kök emici tüylerinin yoğunluğu toprak sıvısına göre
rın etkisi daha fazladır. Bu yoğunluk ise kök basıncını meydana
• Baklagil kökleri ile azot tutucu bakteriler (Rhizobium) getirir. Kök basıncı ile topraktan köke alınan su osmoz
arasındaki mutualist yaşama nodül denir. B kurallarına göre ksileme geçer.
A
• Nodüldeki bakteriler atmosfer azotunu bağlayarak bit- Ş • Kök basıncı ile su sadece birkaç metre yukarı taşınır.
kinin azot ihtiyacını karşılar. V Uzun bitkilerde suyun tepe kısımlara çıkmasında ye-
U
• Bitki kökleri ile mantar hifleri arasındaki ilişkiye mikori- R terli değildir.
za (kök mantarı) denir. U
• Mantar hifleri bitkinin emilim yüzeyini arttırırken bitki- Y Terleme-Çekim teorisi- kohezyon
den fotosentez ürünlerini alır. A
Y • Suyun taşınmasında en önemli etkendir.
• Mikoriza bitki gelişimini arttırır ve bitkiyi zararlılara kar- I • Yapraklarda terleme ve fotosentez sonucu tüketilen su
şı korur. Ayrıca büyümeyi uyaran faktörleri salgılar. N
L osmotik basıncın artmasına ve bitkinin üst kısımların-
A da çekim (emme) kuvvetinin oluşumuna neden olur.
R
BİTKİLERDE TAŞIMA I • Yapraklarda oluşan çekim kuvveti suyun sütun halinde
Su ve Minerallerin Taşınması yukarı doğru yükselmesine neden olur. Ksilemdeki su
sütunu su moleküllerinin birbirini hidrojen bağları ile
Su ve mineraller ksilem ile taşınır. Su ve minerallerin taşın-
çekmesi sonucu oluşur. Bu çekime kohezyon denir.
ması iki aşamada gerçekleşir. İlk aşama emici tüylerle alı-
nan suyun ksileme taşınması, ikinci aşama ise ksilemdeki
suyun üst kısımlara taşınmasıdır. Suyun taşınmasını sağlayan faktörlerin önem
sırası şu şekildedir.
1. Aşama Terleme-çekim teorisi † Kök basıncı † Kılcallık
• İlk aşamada suyun emici tüylere alınması gerekir.
• Emici tüylerde bulunan organik ve inorganik madde
miktarı toprak suyuna göre fazladır. Yani kök emi- Organik Besinlerin Taşınması
ci tüylerin yoğunluğu ve osmotik basıncı yüksektir. • Fotosentez ürünlerinin bitkinin diğer kısımlarına taşın-
Bu yüzden su emici tüylere osmoz kurallarına göre ta- ması, köklerdeki azotlu organik moleküllerin taşınması
şınır. (Pasif Taşıma) ve hormonların taşınması floemle (soymuk borusu)
• Emici tüylerde bulunan su ksileme 2 yolla taşınır. gerçekleşir.

1. Yol: Hücreden hücreye uzanan sitoplazmik bağlantı- • Floemde madde taşınmasının yönü bitkinin ihtiyaçları-
larla. na ve mevsimlere göre değişebilir.
2. Yol: Çeperlerin dışından hücreler arası boşluklardan. • Floemde madde taşınması floem hücrelerindeki sıvı
basıncı farklılığına dayanır ve bu olay basınç-akış teo-
risi ile açıklanır.
245
• Yapraklarda (kaynak) fotosentezle üretilen şeker soy-

• Stoma hücrelerinde sükroz ve K+ artışına bağlı olarak
muk borularına geçer. Burada şeker derişimi gittikçe osmotik basınç artar.
artar ve osmotik basınç farkı oluşur. Bu farktan dolayı
• Stoma hücrelerinde osmotik basıncın artışı sonucu
odun borularından ve komşu hücrelerden su geçişi olur.
komşu hücrelerden su çeker. Turgor basıncı artan
Böylece floemde sıvı basıncı meydana gelir. Bu basınç
stomalar açılır.
şekerin köklere ilerlemesini sağlar. Şeker kök hücreleri-
ne (havuz) geçerken su tekrar odun borularına girer.
Stomaların Kapanması
(Açık) (Kapalı)
Gece;
• K+ iyonları epidermise (komşu) geçer.
• Sükrozlar glikoza dönüşür. Glikozlar ise hem oksijenli
solunumda kullanılır, hem de nişastaya dönüşür.
• Sükrozun ve K+'un azalması osmotik basıncı düşürür.
B • Stoma hücrelerinde osmotik basıncın düşmesi komşu

A hücrelere suyun geçmesine ve stomalarda turgor ba-
Ş
V sıncın azalmasına neden olur. Turgor basıncı azalan
Stomaların açılıp kapanma mekanizması U stomalar kapanır.
• Stomalar ışıklı ortamda dışardan CO2 alınmasını ve R
U Terleme
O2 verilmesini sağlar. Karanlık ortamda ise O2 alınma-
• Bitkilerde bulunan fazla suyun su buharı(gaz) halinde
sını ve CO2 verilmesini sağlar. Y
A stomalardan uzaklaştırılmasına terleme denir.
• Stomalar gece gündüz terlemeyi sağlar. Y • Terleme ile sadece su atılır, mineral atımı olmaz.
• Stomalar genellikle gündüz açık geceleri ise kapalıdır. I
• Stomaların açılıp kapanma mekanizması bekçi (sto-
N Terleme gece gündüz devam eder.
L
Miktar
ma) hücrelerindeki turgor basıncının değişimi ile kont- A
R
rol edilir. Bekçi (stoma) hücrelerinde su miktarının I
artışına bağlı olarak turgor basıncının artışı stoma II
açıklığını arttırırken, su miktarındaki azalma turgor ba-

Zaman
sıncını azaltır ve stomaların kapanmasına neden olur.
Gündüz Gece Gündüz Gece Gündüz Gece
• Stoma hücrelerinin iç duvarının kalın dış duvarının ince
olması stomaların açılıp kapanmasını kolaylaştırır.
• Atmosfer neme doydukça terleme azalır, damlama ar-
Stomaların Açılması tar.
Sıcaklık terleme hızını belli bir değere kadar arttırır. Fakat
daha fazla su kaybı bitkiyi strese sokacağından stomalar
kapanır ve terleme durur.
Rüzgar şiddeti terleme hızını belli bir değere kadar arttırır.
Fakat daha fazla su kaybı bitkiyi strese sokacağından sto-
(Kapalı) (Açık) malar kapanır ve terleme durur.
Gündüz; Terleme hızı Terleme hızı Terleme hızı

• Stoma hücreleri epidermis (komşu) hücrelerinden ak-
tif taşıma ile K+ alır.
• Fotosentez sonucu ve nişastanın hidrolizi ile stoma
hücrelerinde glikoz artar. Daha sonra glikozlar sük-
roza dönüşür. Ortam nemi Hava sıcaklığı Rüzgar şiddeti
246
BİTKİLERDE BESLENME VE TAŞIMA 1
test
1. Su ve minerallerin topraktan yapraklara taşınma- 4. Bir dal parçası aşağıdaki şekildeki gibi mavi renkli su
sında etkili olan yapılar ve olaylar hangi seçenek- ile dolu bir kaba konulmuştur.
te doğru verilmiştir?
Taşınan Taşınmayı Taşınmada
madde sağlayan etkili olay
yapı Mavi
renkli su
A) Mineral Ksilem Osmoz
Buna göre;
B) Su Floem Aktif taşıma
I. stoma hücreleri,
C) Mineral Ksilem Osmoz
II. mezofil tabakası,
D) Su Floem Aktif taşıma
III. floem hücreleri
E) Mineral Ksilem Difüzyon
yapılarından hangilerinde mavi renkli su gözlenir?
2. Aşağıdaki şekilde çiçekli bitkilerde iletim demetleriyle
madde taşınması gösterilmektedir.
A 5. Bütün Eksik olan mineraller

Su Şeker
B
mineraller Fe N Mg
A
Ş Kök ++++ +++ + ++
C V
U Gövde ++++ +++ + ++
R
U Yaprak ++++ + + +
Su Şeker B
Y Çiçek ++++ ++ + +
A
Buna göre; Y
I Yukarıdaki tabloda çeşitli minerallerin bitkinin farklı
I. A ile gösterilen yapı kaynak, B ile gösterilen yapı N organlarındaki gelişmeye etkisi gösterilmiştir.
havuz olarak adlandırılır. L
A Buna göre;
II. A'dan C'ye şeker geçmesi C deki madde yoğunlu- R
ğu artırır. I I. Fe ekikliği etkisini en fazla yapraklarda gösterir.
III. C ile gösterilen yapıda madde taşınması tek yön- II. Eksikliğinde bitki gelişimini en fazla N etkiler.
lüdür. III. Mg eksikliği bitkilerde tozlaşmayı azaltır.
verilenlerden hangileri doğrudur? verilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3. Bitkilerde görülen mikoriza oluşumu ile ilgili

6. Yaprakla fotosentez sonucu üretilen glikoz mo-
I. Mantar hifleri ile bitki kökleri arasında bulunur.
lekülünü köklere taşınması sırasında hangisi ilk
II. Mutualist bir ilişki tipidir.
sırada gerçekleşir?
III. Mantarlar bitkinin topraktan organik madde alma- A) Kaynak hücrelerden floeme glikoz geçmesi
sını sağlar.
B) Floem özsuyunun sıvı basıncının artması
ifadelerinden hangisi yanlıştır?
C) Odun borularından su çekilmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Glikozun havuz hücrelerine geçişi
D) I ve II E) II ve III E) Floem sıvısının köklere doğru hareket etmesi
247
1 BİTKİLERDE BESLENME VE TAŞIMA
test
7. Mikoriza; canlı bitki kökleri ile mantar hifleri arasındaki 10. Bitki büyümesini bitki gelişimine etki eden faktörler-
mutualist birliktir. den ortamda en az olanın belirlemesine minimum ya-
Buna göre mikoriza ile ilgili; sası denir.
I. Mikoriza birlikteliğinde bir canlı yarar sağlarken Miktar

diğeri zarar görülür.
II. Bitki mantar hiflerinden organik besin alır.
III. Mantar hifleri bitkinin yüzey alanını arttırır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Mineral

K L M N P
Topraktaki İhtiyaç
miktar
Grakteki verilere göre bitki büyümesini sınırla-
yan faktör aşağıdakilerden hangisidir?
8. Bir asmanın kloroplast bulundurmayan gövdesi kökü-
ne yakın bir bölgeden kesilip bu bölgeye su sızdırma- A) K B) L C) M D) N E) P
yacak şekilde bir cam boru bağlanmıştır.
Bir süre sonra cam boru içinde suyun yükseldiği göz-
lenmiştir.
B
A
Ş
V
U
R
U
Y
A
Y
I
N
L
Bu bitkide suyun yükselmesinin sebebi; A
R
I. kök basıncı, I
11. Terleme bitkilerde bulunan fazla suyun su buharı
II. fotosentez,
hâlinde atılmasıdır.
III. terleme
Buna göre terleme ile ilgili
verilenlerden hangileri olabilir? Atılan mineral Terleme
hızı
Terleme Rüzgar
I II şiddeti
9. Bitkilerde terleme ile
Terleme
I. bitki ısısını düzenleme, hızı
II. topraktan mineral alınması,
III. yapraklardaki fazla tuzların atılması
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesine yar- Sıcaklık

III
dımcı olur?
graklerinden hangileri doğrudur?
1.E 2.B 3.C 4.E 5.E 6.A 7.B 8.A 9.C 10.D 11.E
248
Örnek:
Bölüm 5 : BİTKİLERDE ÜREME VE ÇİMLENME
Tohumlu bitkilerdeki üreme organları ile ilgili aşa-
ÇİÇEĞİN YAPISI VE KISIMLARI
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
• Çiçek; tohumlu bitkilerin üreme organıdır.
• Açık tohumlu bitkilerin çiçeğine kozalak denir. Erkek A) Bazı bitkilerde sadece dişi çiçek bulunur.
ve dişi kozalak ayrı ayrıdır. B) Bazı bitkilerde dişi ve erkek organ aynı çiçek üze-
rindedir.
• Erkek kozalaktaki polenler rüzgarla dişi kozalaklara ta-
şınır. C) Bazı bitkilerde dişi ve erkek çiçek farklı kısımlarda
bulunur.
• Döllenmeden sonra gelişen tohum kozalak pulları üze-
rinde bulunur. D) Bitkilerin tamamı ayrı eşeylidir.
• Açık tohumlularda meyve oluşumu görülmez tohum E) Bazı bitkilerde sadece erkek organ bulunur.
içindeki embriyo dişi kozalak içinde yetişir. Çözüm:
• Kapalı tohumlu bitkilerde çiçekler, çiçek sapına bağlı Tohumlu bitkilerin bazılarının çiçeklerinde sadece dişi
olarak bulunur. veya sadece erkek organ bulunur. Bitki ise bunlardan
• Çiçekte taç yaprak (sepal), erkek organ (stamen), dişi sadece birine sahiptir. (A ve E doğru) Bazı bitkilerde
organ (pistil) ve çanak yapraklardan (petal) oluşur. ise aynı bitkinin farklı dallarında bulunabilir. (C doğru)
• Çiçekte dört temel kısmın bulunduğu çiçeklere tam çi- Bitkilerden bazıları ise B seçeneğindeki gibi tam çiçe-
çek, bu dört temel kısımdan birisi eksikse eksik çiçek ğe sahiptir. Fakat bitkilerden bazıları ayrı eşeyli iken
denir. bazıları hermafrodittir.
Dişi organ Dişi organ Cevap: D
Erkek organ Erkek organ
ÜREME HÜCRELERİNİN OLUŞUMU
B
A Erkek üreme hücresinin oluşumu
Ş • Bitkilerde erkek üreme hücreleri başçık kısmında bulu-
V
U nan polen keseleri içindeki mikrospor ana hücrelerin-
R
U
den (2n) oluşur.
Tam çiçek Dişi çiçek Erkek çiçek
• Mikrospor ana hücrelerinin mayoz geçirmesiyle dört
Eksik çiçek Y
A tane haploit mikrospor oluşur.
• Erkek ve dişi organların aynı bitki üzerinde bulunduğu Y • Mikrosporun mitoz geçirmesiyle de polen oluşur.
I
bitkilere tek evcikli (monoik) bitkiler denir. (Mısır vb.) N Polen içerisinde bir generatif (dölleyici) birde vejetatif
• Erkek ve dişi organlar farklı bitki üzerinde ise böyle bit- L (polen tüpünü oluşturan) hücre bulunur.
A
kilere iki evcikli (dioik) bitkiler denir. (incir, hurma vb) R
Tepecik I
Dişicik Borusu
(Stilus) Taç Yaprak (Sepal)
Böceklerin ilgisini çekerek Mayoz I Mayoz II
tozlaşmayı sağlar.
Mikrospor
ana hücresi
(2n)
Generatif
Yumurtalık Başcık (Anter) Mitoz çekirdek
(Ovaryum)
Tohum Taslağı Sapçık (Flament)
Çanak Yaprak Vejetatif
(Fetal) Mikrospor Polen çekirdek
Genellikle yeşil
Çiçek (n)
renkli olup çiçeğin
iç kısmındaki Tablası
yapıları korur.
Dişi Üreme Organı (Pistil) Erkek Üreme Organı

NOT Her türün poleni kendine özgü olduğundan po-
Tepecik polenlerin Başcık (anter) ve
tutunmasını, dişicik borusu sapçık (flament) tan lenler bitkilerin sınıflandırılmasında kullanılır.
polenlerin yumurtalığa oluşup polen üretimin-
ulaşmasını, ovaryum ise den sorumludur.
yumurta oluşumunu sağlar.
249
BİTKİ BİYOLOJİSİ X. ünİte
Dişi üreme hücresinin oluşumu Tozlaşma

• Dişi üreme hücresi yumurta, ovaryum içerisindeki to- • Erkek organ başçığında oluşan polenlerin dişi organ
hum taslaklarında oluşur. tepeciğine taşınmasına tozlaşma (polinasyon) denir.
• Tohum taslağını oluşturan tabakalar arasında sperm
• Dişi organ tepeciğinin yapışkanlı olması polenlerin tu-
girişini sağlayan açıklığa mikropil denir.
tunmasını kolaylaştırır.
• Tozlaşma su, rüzgar, böcekler, kuşlar ve bazı meme-
liler ile gerçekleştirilir.
Çapraz tozlaşma
Mikropil
Polen
Mayoz

Tohum
taslağı
Megaspor ana Megaspor(n)
hücresi (2n) 3 tanesi
ölür ve erir.
Sinerjit Yumurta
hücreler
Kendi kendine tozlaşma
3 kez Polar
mitoz çekirdekler
Antipot
hücreler
• Megaspor ana hücrelerinin mayoz geçirmesiyle dört B

A
tane haploit megaspor oluşur. Bu dört hücreden üçü Ş • Tam çiçek taşıyan ve monoik bitkilerde aynı bitkideki
erir biri kalır. V
U polenlerin aynı bitkideki tepeciğe taşınması kendi ken-
• Kalan megaspor arka arkaya üç mitoz geçirir ve 8 hap- R
loit çekirdek oluşur. dine tozlaşmadır. Aynı türden farklı bitkiler arasındaki
U
• 8 haploit çekirdekten; tozlaşmaya karşılıklı (çapraz) tozlaşma denir. Çap-
Y
– 3 tanesi antipot çekirdek: Görevi henüz bilinmiyor. A
raz tozlaşmada oluşan genetik çeşitlilik kendi kendine
– 2 tanesi polar çekirdek: Döllenmeye katılarak besi Y tozlaşmaya göre daha fazladır.
dokuyu oluşturur. I
N
– 2 tanesi sinerjit çekirdek: Polen tüpünü mikropile L
Döllenme
yönlendirir. A
– 1 tanesi yumurta: Döllenmeye katılarak zigotu R • Tozlaşmadan sonra yani polen dişi organ tepeciğine
I
oluşturur. taşındıktan sonra polende bulunan vejetatif hücre geli-
Örnek: şerek polen tüpünü oluşturur ve embriyo kesesine ula-
şır. Daha sonra generatif hücre polen tüpüne geçerek
Çiçekli bir bitkinin üreme organı olan çiçek yapısı ve
yeni bitki oluşumu aşağıda verilmiştir. mitoz geçirir ve iki sperm hücresi oluşur.
I Polen Anter
III
II Zigot Tohum Polen tüpü
Yumurta Flament
Sperm çekirdekleri
Polen
Şekilde numaralarla gösterilen evrelerin hangile- Yumurta Yumurta çekirdeği Zigot
rinde döllenme olayı gerçekleşmiştir? Ovaryum
Endosperm
D) I ve II E) I ve III çekirdeği
Polar
Çözüm: çekirdeği
Yaprak
Döllenme olayı sperm ve yumurta çekirdeklerinin kay- Tohum
Embriyo
naşmasıdır ve sadece I numaralı kumda gerçekleşir. Tohum kabuğu
III'de mayoz III'de ise mitoz bölünme görülür.
Cevap: B
250
• Polen tüpünde bulunan iki sperm çekirdeği kapalı to-

Embriyonik
humlu bitkilerde çift döllenme olayını gerçekleştirir. gövde
Açık tohumlu bitkilerde ise tek döllenme vardır. Endosperm
Çenek
Embriyonik
• Sperm çekirdeklerinden biri yumurta hücresini dölle- kök Embriyonik
gövde
yerek diploit (2n) kromozomlu zigotu oluşturur. Diğer
sperm çekirdeği merkezde bulunan iki polar çekirdeği Embriyonik
Tohum
kök
döller ve triploit (3n) kromozomlu çekirdeği oluşturur. kabuğu
Çenek Tohum
kabuğu
• Döllenmeden sonra oluşan zigot embriyoyu meydana Çift çenekli Tek çenekli
getirirken triploit hücre tohumun besinlerini depolaya-
cak endospermi (besi doku) meydana getirir.
• Çift çenekli bitkilerde çenekler endospermde bulunan
besini alarak depolar. Tek çeneklilerde ise çenek-
1. Sperm çekirdeği + Yumurta Æ Zigot Æ Embriyo ler çimlenme sırasında endospermdeki besini alarak
(n) (n) (2n) (2n) embriyoya aktarır.
2. Sperm çekirdeği + Polar çekirdekler Æ Besi doku

(Endosperm) Kapalı tohumlu bir bitkinin tohumunda kesin-
likle haploit (n) kromozomlu yapılar bulunmaz. Sa-
(n) (n + n) (3n)
dece diploit (2n) ve triploit (3n) yapılar bulunur.
B
Tohum oluşumu A NOT
Ş
• Çift döllenmeden sonra oluşan yapılar gelişerek tohu- V Tohumun yayılmasını kolaylaştıran adaptasyonlar :
mu meydana getirir. U † Tohumun çengelli, yapışkan veya dikensi olması
R
U † Bitkinin etli meyveye sahip olması
• Tohum taslağı tohuma dönüşürken yumurtalık gelişe-
† Bitkinin paraşüt ya da pervaneye sahip meyvesinin
rek meyveye dönüşür. Y
olması.
A
• Tohum dıştan içe üç kısımdan oluşur. Bunlar tohum Y † Tohumun suda yüzebilmesi
I
kabuğu endosperm ve embriyodur. N
L
A NOT Tohum taslağının gelişmesi ile Æ Tohum
R
Tohum I
kabuğu Zigotun gelişmesi ile Æ Embriyo
(testa) Embriyoyu saran besi dokunun gelişmesi ile Æ
Embriyo Endosperm
Tohum taslağının kalınlaşması ile Æ Kabuk
oluşur.
Endosperm
(besi doku)
• Tohum kabuğu (Testa): Yapısındaki lignin ve süberin

ile hem odunlaşmış hem mantarlaşmıştır.
• Endosperm (Besi doku): Embriyo için besin kayna-

ğıdır.
• Embriyo: Embriyonik kök, embriyonik gövde ve çe-

neklerden oluşur. Embriyonik kök; kök sistemini, emb-
riyonik gövde, sürgün sistemini oluşturur. Çenekler ise
çimlenme sırasında endospermdeki besini embriyoya
aktarır.
251
Meyve oluşumu • Çimlenme sırasında ilk olarak tohum su alır ve tohum

• Yumurtalık çeperinin gelişmesi sonucu oluşur. şişmeye başlar. Su alan tohumun kabuğu çatlar, to-
• Meyve oluşumunun iki temel amacı vardır. hum içine oksijen girer ve enzimler aktifleşir. Depo
– Tohumların yayılmasını sağlamak. Bu şekilde to- besinde bulunan polimerler parçalanır. Oluşan mo-
hum ana bitkiden uzaklaşmış olur ve ana bitkiyle nomerler solunumda kullanılır ve enerji üretilir. Birincil
rekabeti azalmış olur. büyüme sonucunda ilk önce embriyonik kök oluşur.
Sonrasında ise embriyonik gövde gelişir.
– Tohumları hayvan ve hastalıklardan korumak.
• Bazı bitkilerde tek çeneklilerin çoğu ve bazı çift çenek-
liler (bezelye gibi) çenekler toprak altında kalır. Bazı
bitkilerde ise (çift çeneklilerin çoğu ve bazı tek çenekli-
NOT Meyve yumurtalığın gelişimi ile oluştuğundan
lerde = soğan) çenekler toprak üzerine çıkar.
meyvenin kalıtsal yapısı yumurtalığın kalıtsal yapısı
ile aynıdır.
Tohum çimlenirken endospermdeki besin kul-

lanılacağından kuru ağırlık (organik besin) ilk önce
Örnek:
azalır. Fotosentez gerçekleşmeye başlayınca kuru
Çiçekli bir bitkide oluşan tohum ile ilgili; ağırlık tekrar artmaya başlar.
I. Tohumun dışında meyvenin bulunması
II. Tohum içinde yeni bitkiyi oluşturan embriyonun
bulunması NOT
III. Tohum içinde embriyoya besin sağlayan iki çene- Kuru ağırlık
ğin bulunması B
A
Ş
ifadelerinden hangileri her zaman doğrudur?
V
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III U
R
D) I ve II E) I ve III U
Y
A
Çözüm: Zaman
Y 0 t
I
Tohum dışında meyve oluşumu açık tohumlularda gö- N (t = fotosentezin başladığı an)
rülmez. (I yanlış) Embriyo tohum içnde bulunur. Emb- L
A
riyonik kök embriyonik gövde ve çeneklerden oluşur.
R
(II doğru) Çiçekli bitkilerde çenek sayısı farklılık gös- I
terir. Açık tohumlular çok çenekli, tek çeneklilerde bir
Örnek:
çift çeneklilerde iki çenek bulunur. (III yanlış)
Çimlenme sırasında gerçekleşen olaylardan han-
Cevap: B gisi aşağıdaki seçeneklerde yanlış olarak veril-
miştir?
Çimlenme A) Kuru ağırlık ilk önce azalır, sonra artar.
• Tohum olgunlaştıktan sonra su oranını düşürerek dor- B) Çimlenme sırasında absisik asit azalır.
mansi (uyku hâli) adı verilen evreye girer. C) Çimlenme için sadece sıcaklık ve su mutlaka ge-
• Dormansi halinin devam etmesi absisik asit (ABA) ta- reklidir.
rafından sağlanır. D) Çimlenme sadece ışıklı ortamda gerçekleşir.
• Dormansi hâlinde metabolizma minimum seviyededir.
E) Çimlenme sırasında giberellin artar.
• Tohum embriyosunun uygun koşullarda yeni bir bitkiyi
oluşturmak için tohum kabuğunu çatlatarak dışarı çı- Çözüm:
karak büyümesine çimlenme denir. Çimlenme için sıcaklık, su ve oksijen gereklidir. Çim-
• Çimlenme için ortamda sıcaklık, hava (oksijen) ve nem lenmenin başlaması için absisik asit azalır, giberellin
(su) bulunmalıdır. Çimlenme için ışığa ihtiyaç yoktur. artar. Çimlenme sırasında fotosentez gerçekleşmedi-
• Çimlenmenin olabilmesi için sıcaklık artışıyla beraber ğinden kuru ağırlık azalır. Çimlenme ışıklı ve ışıksız
dormansiyi sağlayan absisik asitin azalması, hücre ortamda gerçekleşebilir.
bölünmesini uyaran giberellin seviyesinin artması ge- Cevap: D
rekir.
252
BİTKİLERDE ÜREME VE ÇİMLENME 1
test
1. Bitkilerde tam çiçeğe ait kısımlar şekilde numaralarla 4. Bitkilerde dişi ve erkek üreme sisteminde bulunan
gösterilmiştir. I. polar çekirdekler,
III II. sperm çekirdekleri,
III. sinerjit çekirdekler,
V
IV. yumurta hücresi
II
I yapılarından hangileri döllenmeye katılamaz?
IV
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I, II ve III
Şekle göre numaralı kısımlardan hangisinde hem

üreme hücresi üretilir hem de döllenme olayları
gerçekleşir?
B
A
Ş
V 5. Çiçekli bir bitkide
2. Bir bitkide üreme sırasında U I. polen oluşumu,
R
I. mayoz bölünme U II. döllenme,
II. mitoz bölünme
Y III. embriyo kesesi oluşumu,
III. döllenme A
Y IV. tozlaşma,
olayları gerçekleşmektedir. I
V. tohum oluşumu
N
Bu olaylardan hangileri dişi ve erkek organlarda L
olaylarından hangisi diğer olaylar gerçekleştikten
A
ortak olarak gerçeklenir? R sonra meydana gelir?
I
A) V B) IV C) III D) II E) I
6. Tohumların çimlenebilmesi için gerekli olan bazı fak-

3. Bir tohumun çimlenmesi sırasında gerçekleşen törler aşağıda verilmiştir.
olaylar
Buna göre;
I. tohumun su alarak şişmesi,
I. oksijen,
II. embriyonik kök oluşumu,
II. uygun sıcaklık,
III. hücre bölünmelerinin hızlanması

III. karbondioksit,
şeklinde olduğuna göre bu olayların gerçekleşme
IV. besin
sırası nasıl olmalıdır?
verilenlerden hangileri çimlenme için gereklidir?
D) III - I - II E) III - II - I
253
1 BİTKİLERDE ÜREME VE ÇİMLENME
test
7. Bir bitki tohumunda meydana gelen metabolizma hı- 10. Bir bitkiye ait çiçeğin bazı kısımları numaralarla göste-
zının zamana bağlı olarak değişimi aşağıdaki grafikte rilmiştir.
gösterilmiştir.
1
Metabolizma hızı
2
3
4
Zaman (s) Numaralı kısımlarla ilgili

t1 t2 t3
I. 1 ve 3 numaralı kısımlar üreme hücreleri üretir.
Bu bilgilere göre; II. 2 bitkilerde tozlaşmayı kolaylaştırır.
I. t1 ve t2 evrelerinde tohum dormansi halindedir. III. 4 çiçeğe ait diğer kısımları taşır.
II. t3 evresinde tohumun kuru ağırlığı bir miktar azal- ifadelerinden hangileri doğrudur?
mıştır.
III. t3 evresinde tohum fotosentezle besin üretmeye
başlar. D) I ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B
A
Ş
V
11. Olgunlaşmış bir tohumdaki embriyonun uygun koşul-
U larda yeni bitkiyi oluşturmak üzere tohum kabuğunu
8. Bitkilerin üremesi ile ilgili R
çatlatarak dışarı çıkıp gelişmesine çimlenme denir.
U
I. Dişi organ tepeciğinin yapışkan olması
Buna göre fasulyenin çimlenmesiyle ilgili;
Y
II. Polen sayısının fazla olması
A I. Önce embriyonik gövde sonra embriyonik kök olu-
III. Yumurtanın kalıtsal çeşitliliğinin fazla olması Y şur.
I
faktörlerinden hangileri embriyo kesesindeki ya- N II. Çenekler embriyo gelişirken toprak üstüne çıkar.
L
pıların döllenme ihtimalini arttırır? A III. Bitki çimlenme döneminde çenekteki besinleri kul-
R lanarak enerji sağlar.
D) I ve III E) II ve III verilenlerden hangileri doğrudur?
9. Bir çok bitki tohumu çimlenmeden önce bir dinlenme
süresi geçirir. Bu sürede tohumda metabolizma mi-
nimum seviyededir. Tohumdaki bu süreç dormansi
olarak adlandırılır.
Buna göre;
I. Dormansi süresi bütün bitki türlerinde aynıdır.
II. Bütün şartlar uygun olsa bile dormansi durumun- 12. I. Sperm çekirdeği oluşumu
daki tohum çimlenmez. II. Triploit hücre oluşumu
III. Dormansi hâline sebep olan absisik asit hormonu- III. Polen oluşumu
dur.
Olaylarından hangileri dişi üreme organında mey-
verilenlerden hangileri söylenemez? dana gelir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

1.D 2.B 3.B 4.B 5.A 6.D 7.C 8.C 9.C 10.D 11.B 12.B
254
BİTKİLERDE ÜREME VE ÇİMLENME 2
test
1. Tohumlu bir bitki türünde üreme olayları ile yeni bir 4.
bitkinin oluşması sürecinde gerçekleşen olaylar aşa- Tepecik
Dişicik
ğıda numaralandırılmıştır. borusu
I. Sperm ve yumurta hücrelerinin çekirdeklerinin bir-
leşmesi Tohum Yumurtalık
taslağı
II. Tozlaşma ile polenlerin dişicik tepesine taşıması
III. Triploit çekirdeğin mitoz bölünmeler geçirmesiyle Yukarıdaki bitkide dişi üreme organının kısımları ve-
endospermin oluşması rilmiştir.
IV. Polen tüpü içinde generatif çekirdeğin mitoz bö- Buna göre;
lünme geçirmesi
I. Tepecik, dişi üreme hücresinin tutunarak çimlen-
V. Embriyo hücrelerinin mitoz bölünmeleriyle çenek- diği yapışkan kısımdır.
leri oluşturması
II. Polen tüpü dişicik borusunda oluşur.
Buna göre bu olayların doğru sıralanışı aşağıdaki-
III. Tohum taslakları, tohumu oluşturur.
lerden hangisidir?
A) I-II-III-IV-V B) II-I-III-V-IV C) I-III-II-IV-V
D) IV-II-I-III-V E) II-IV-I-III-V
2.
5. Döllenme sonucu meydana c
A B C
B gelen tohumun yapısında bulunan
A
Ş bazı kısımlar şekilde gösterilmiştir. a
65 °C 0 °C 25 °C V
Su Kurak Su Bu yapılarla ilgili; b
O2 Havasız O2
U
R I. a çenek olup embriyoyu besler.
Yukarıdaki deney tüplerine belirtilen şartlarda bezelye U
II. b genetik yapısı ana bitki ile aynı olur.
tohumları konuluyor. Y
A III. c endosperm olup triploit kromozomludur.
Buna göre; Y
I. A tüpünde çimlenme olmamasının nedeni ışık ol- I verilenlerden hangileri yanlıştır?
N
mamasıdır.
L A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
II. B tüpünde tohumun çimlenmesi için gerekli uygun A
koşullar yoktur. R D) II ve III E) I, II ve III
I
III. C tüpünde uygun koşullar sağlandığı için çimlen-
me gerçekleşir.
yorumlarından hangileri yapılamaz?
6. Çiçekli bitkilerde polen oluşum evreleri aşağıdaki şe-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II kilde gösterilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III Generatif
Mayoz Mitoz çekirdek
Vejetatif
3. Tohumlu bitkilerde bir çiçek üzerinde; üreme organ- Polen Mikrospor Polen çekirdek
larından sadece birisi bulunuyorsa monoik çiçek, her ana hücresi
ikisi de varsa dioik çiçek adını alır. Buna göre;
Buna göre monoik bir dişi çiçekte; I. Polen ana hücresi haploit koromozomludur.
I. polen tüpünün oluşması, II. Mikrosporların oluşumunda tür içi genetik çeşitlili-
II. sperm çekirdeklerinin oluşumu, ği artıran olaylar meydana gelir.
III. Polenin yapısındaki generatif çekirdek polen tü-

III. polenlerin üretilmesi,
pünü oluştururken vejetatif çekirdek ise yumurtayı
IV. embriyo kesesinin meydana gelmesi döller.
verilen olaylardan hangileri gerçekleşemez? verilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
255
2 BİTKİLERDE ÜREME VE ÇİMLENME
test
7. 10. Bir tohumun çimlenme sürecinde meydana gelen

olaylarla ilgili;
O2 üretimi Kuru ağırlık
3
4 2
1 Zaman Zaman
I II
Yukarıda embriyo kesesinin şekli gösterilmiştir. Hücre sayısı

Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) 1 ile gösterilen antipod çekirdeklerdir.
B) 2 ile gösterilen polar çekirdekler olup sperm ile
döllenerek endospermin oluşumunu sağlar. Zaman
III
C) 3 numaralı yapı yumurta olup spermle döllenerek
triploit çekirdeği oluşturur. verilen graklerden hangileri çizilebilir?
D) 4 numaralı çekirdekler sinerjit çekirdeklerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) 1, 2, 3 ve 4 ile gösterilen tüm çekirdekler haploit D) II ve III E) I, II ve III
kromozomludur.
B
A
8. Tohumlu bitkilerde gerçekleşen bazı hücrelerin oluş- Ş
V
turduğu yapılar verilmiştir. U
• Embriyo 1 Çenek R
U
• Yumurta 2 Zigot
3 Y
• Sperm Triploit hücre A
4 Y
• Erkek organ Polen I
Buna göre verilenlerden hangileri döllenme ile N
L
gerçekleşir? A 11. Çiçekli bitkilerde eşeyli üreme olayları sırasında ger-
R
A) 1 ve 2 B) 1 ve 3 C) 2 ve 3 I çekleşen döllenme olayı ve oluşan yapılar verilmiştir.
D) 1 ve 4 E) 2 ve 4
+
9. Aşağıda tam bir çiçeğe ait yapılar gösterilmiştir. Sperm (n) Yumurta (n) Diploit hücre
1
3 +
2 Sperm (n) Polar Triploit hücre

çekirdek
Buna göre;
Buna göre; I. İki olayda da döllenmeyi sağlayan spermler aynı
genetik yapıdadır.
I. 3 numaralı taç yaprak olup fotosentez yapar.
II. Triploit hücrenin bölünmesiyle embriyoyu besle-

II. 2 numaralı yapı meyveyi oluşturan kısımdır.
yecek endosperm dokusu oluşur.
III. 1 numaralı yapı poleni oluşturan başçıktır.
III. Bu olaya çift döllenme adı verilir.
verilenlerden hangileri yanlıştır?
1.E 2.A 3.A 4.D 5.A 6.B 7.C 8.C 9.A 10.D 11.E
256

4 5992056243567462721

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

4 5992056243567462721

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.ME/EGİTİMKİTAPLARİ T.

Deposal Polisakkaritler Yağ Asitleri: Yağların birbirinden farklı olmasını sağlar.

Selüloz Kitin • Karbon atomları arasında çift bağ vardır.

• Hücre zarının yapısına katılarak akışkanlığı sağlar.

• Metabolik faaliyetlerde etkilidir. Protein, polipeptitlerin üç boyutlu yapı kazan-

• Eşey hormonları (östrojen ve testosteron), kortizol

• Aminoasitler karboksil grubundan dolayı asit, amin

• Peptit bağı 1. aminoasitin karboksil grubu ile 2. amino- • Polimerleşmezler.

asitin amin grubu arasında kurulur. • Enerji vermezler.

aa + aa Dipeptit + H2O • Sindirime uğramazlar ve hücre zarından doğrudan

1. Yağda Çözünen Vitaminler E. ENZİMLER

2. Suda Çözünen Vitaminler

Yıkımın Eksikliğinde Enzimler yapılarına

Bilinçsiz antibiyotik tüketimi B ve K vitamini ek- Zaman

sikliğine yol açar.

• Enzim aktifse "-az" ya da "-in" eki inaktifse "-jen" eki alır.

Aktif enzim: Lipaz Gen 2 mutasyona uğrarsa;

İnaktif enzim: Pepsinojen • Enzim 2 sentezlenemez.

içinde veya hücre dışında çalışabilir. şemez.

Sindirim enzimleri tek yönlü çalışırlar. Tepkime hızı

• Bir apoenzim çeşidi yalnız bir çeşit koenzim ya da ko-

• Enzimler maddelerin dış yüzeyinden etki etmeye baş- B Sıcaklık

Gen 1 Gen 2 Gen 3 • Her enzimin çalışabildiği pH aralığı farklıdır.

Enzim 1 Enzim 2 Enzim 3

Tepkime hızı • Yapısında C, H, O, N ve P bulundurur.

5. Aktivatör ve inhibitör madde I. K, L ve M substrattır.

IV. 3 farklı ürün oluşmuştur.

Aşağıda verilen deney düzeneğinde kap içerisine et 1

Yukarıda protein metabolizması ile ilgili bazı tepkime-

II. Yalnız 2. tepkimede enzim kullanılır.

II. kabın sıcaklığını 35°C ye getirmek, verilenlerden hangileri söylenemez?

Aşağıdakilerden hangisi enzim değildir? C) DNA miktarı D) pH

A) Pepsinojen B) Kimotripsinojen E) Aktivatör madde

C) Amilaz D) Tripsinojen Çözüm:

lar. Aktif enzimlerin sonuna ise az eki gelir. Cevap: C

Glikojen ise bir polisakkarittir.

D) Sindirime uğrarlar. III. fosfor

E) Doğrudan hücre zarından geçemezler. yukarıdaki minerallerden hangilerinin artması

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

2. Canlıların yapısındaki minerallerle ilgili olarak

7. Canlıların temel bileşenleri, inorganik ve organik mo-

III. Zehirli maddeleri seyreltmesi IV. asit

Protein, nükleik asit, ATP ve vi-

Canlılarda mineral maddelerin katıldığı yapılar ile A) Fe (Demir) √ Anemi

1 2 5. Aşağıda bazı vitaminlere ait görevler verilmiştir.

• Görme olayında etkilidir. Loş ışıkta görevli rodop-

6. Enzimler tarafından gerçekleştirilen kimyasal bir olay

Bitki hücrelerinde sentezleme X X

Glikozit bağı içerme X X Yukarıda verilen kimyasal olayla ilgili;

II. L glikojen olabilir. III. Enzimler, tepkimeleri başlatırlar ve tepkimeden

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

Buna göre tabloda verilenlerle ilgili;

1 II. B maddesi organik yapılıdır.

II. 1. olayı ototrof canlılar gerçekleştirebilir. D) I ve III E) I, II ve III

I. 2. grup besinlerin monomerine glikoz adı verilir.

vardır. Y √ Guanin Y √ Guanin

II. Aşırı antibiyotik kullanımı B ve K vitaminlerinin ek- (L olayı)

III. Beslenme yetersizliğinde B ve C vitaminlerinin ek- (K maddesi)

3. Protein sentezi ile ilgili;

Peptit Zaman Süt Patates Et

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III