HAZIRLAYANLAR

EVAPORATÖR (BUHARLAŞTIRICI – SOĞUTUCU)

Bir soğutma sisteminde evaporatör sıvı soğutkanın buharlaştığı ve bu
sırada bulunduğu ortamdan ısıyı aldığı cihazdır. Diğer bir ifadeyle, evaporatör
bir soğutucudur.
Buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminin temel elemanlarından olan
buharlaştırıcılar, sistemin ısıl soluklanmasını sağlayan mekanik akciğerlerdir.
Soğutulacak, serinletilecek ya da dondurulacak maddelerin ısılarının çekilerek
atılması, bu elemanlarda olmaktadır. Bu elemanları iki temel gruba ayırabiliriz.
1. Sıvı akımlı buharlaştırıcılar
2. Buhar akımlı buharlaştırıcılar.
Buharlaştırıcılarda esas olan, en az seviyede basınç düşümünde en yüksek
buharlaşma meydana getirmektir. Buharlaşma verimi, soğutan madde ile
soğutulan madde sıcaklıkları arasındaki farkın büyüklüğüne bağlı olduğu kadar,
boruların düz ve kolay ıslanabilmesine de bağlıdır. Boru yüzeylerinde oluşacak
bir yağ filmi ise, buharlaşmayı zorlaştıran önemli bir etkendir.
Evaporatörün yapısı; soğutkanın iyi ve çabuk buharlaşmasını sağlayacak,
soğutulan maddenin (Hava, su, salamura, vs.) ısısını iyi bir ısı geçiş
sağlayarak, yüksek bir verimle alacak ve soğutkanın giriş ve çıkıştaki
basınç farkını (kayıpları) asgari seviyede tutacak tarzda dizayn
edilmelidir. Ancak, bunlardan sonuncusu ilk ikisiyle genellikle ters
düşmektedir. Şöyle ki; iyi bir ısı geçişi ve iyi bir buharlaşma için gerekli
şartlar iç ve dış yüzeylerin daha girintili ve daha kolay ıslanır (kılcallığı
fazla) olmasını gerektirirken bu durum basınç kayıplarını arttırmaktadır.
Bu nedenle, evaporatör dizaynı geniş tecrübe ve dikkat isteyen, ayrıca
deneylere sık sık başvurulan bir çalışma şeklini gerektirir. Bu
çalışmaların yönlendirilmesinde en başta gelen etken soğutulacak
maddenin cinsi ve konumudur (sıvı, katı, gaz). Ayrıca, soğutkan ısı
alışverişi yaparken içinde bulunduğu ve hareket ettiği hacmin durumu da
evaporatör dizaynında önemli değişiklikler meydana getirir. Burada,
soğutkanın bir boru serpantinin içerisinde hareket etmesi ve soğutulacak
maddenin boruların dışından geçmesi veya bunun tersi söz konusu
olmaktadır ki bunlardan ilki genellikle kuru tip-direkt ekspansiyonlu
evaporatörlerde, ikincisi ise sıvı taşmalı tip evaporatörlerde
uygulanmaktadır.
Soğutkanın boru içinden geçmesi halinde, akış hızının
arttırılmasının içteki film katsayısını ve dolayısıyla ısı geçişini
arttırıcı yönde bir etkisi beklenir, fakat bu durum soğutkanın basınç
kayıplarını arttıracağı için akış debisini azaltacak ve kapasiteyi
düşürecektir. Burada, her iki etkenin durumu beraberce göz önünde
bulundurulup ısıl geçiş ve kapasitenin optimum olduğu değerler
saptanmalıdır.
 Evaporatör Tipleri
Hava Soğutucu Evaporatörler:
Bu tip evaporatörlerde, havanın ısı geçirme katsayısı düşük olduğundan
bunu telafi etmek ve hava geçiş yüzeylerini arttırmak maksadıyla
genellikle kanatçıklar ilave edilir.

Gravite tipi, tabii hava akımlı Hava Soğutucu Evaporatörler

Gravite tipi Evaporatörler
Gravite tipi, kanatlı boru evaporatörlerde ısı geçirme katsayıları, 2-10
kcal/h.°C.m2 arasında değişmekte (Bakır boru-Alüminyum kanat imalat
için) ve kanat sıklığı arttıkça veya düşey yöndeki boru sıra sayısı arttıkça
ısı geçirme katsayısı düşük değere yaklaşmaktadır.

Gravite tipi evaporatörlerin yerleştirme ölçüleri

Direkt Ekspansiyon (kuru) Tipi Hava Soğutucusu / Evaporatör
Klima uygulamalarında, evaporasyon sıcaklıkları 0 oC'nin üzerinde
kaldığı için hem kanat aralıkları daha dar (karlanma olmayacağından)
yapılır, hem de hava tarafı ısıl film katsayısını arttırmak için kanatlara
enine ve derinlemesine zikzaklar verdirilir

Klima uygulaması için Direkt ekspansiyon (kuru) tipi Hava Soğutucu/ Evaporatör
Tavsiye edilen Maksimum Oda-Serpantin yüzey sıcaklık farkları ve
mal illerindeki Hava Hızları

Not -1) Serpantin yüzey sıcaklığı ile evaporasyon sıcaklığı arasındaki fark ortalama 2 ila 3 oC arasında
alınabilir
Not - 2) Konserve kutusunda veya şişe içinde, nem geçmez şekilde konulan maddeler için sıcaklık farkı
sınırlanmasına gerek yoktur
Oda-Evap. Sıc. farkında muhafaza edilebilecek ortalama oda nem
seviyeleri
Sık sık uygulanan diğer bir defrost sistemi, basılan sıcak soğutkanın
kondenser yerine direkt olarak evaporatöre yönlendirilmesi suretiyle
defrost yaptırılması yöntemidir. Bu tarz defrost sisteminde, evaporatöre
verilen sıcak gazın burada ısısını vererek yoğuşması çok ciddi kompresör
hasarlarına neden olabilir ve bu nedenle uygulanmasında çok dikkat
etmek ve bazı önlemler almak gerekir. Bunlardan en geçerli olanı, sisteme
bir yardımcı evaporatör konulmasıdır ve böyle bir sistem aşağıdaki
şekilde gösterilmektedir.

Sıcak soğutkan gaz ile Defrost (Yardımcı Evaporatör Sistemi)

Şekilde böyle bir defrost sisteminin tertip şekli şematik olarak
gösterilmektedir. 4-Yollu yön değiştirme solenoid valfi yardımıyla defrost
sırasında, kompresörün kondensere giden basma borusuna olan bağlantısı,
evaporatörden gelen emiş-dönüş borusuna bağlanmak suretiyle (aynı
şekilde, kompresörün dönüş borusuna olan bağlantısı da gidiş hattına
bağlanmaktadır.), kompresörün bastığı sıcak gaz evaporatöre sevkedilir. Bu
sıcak gaz ile evaporatördeki kar eritme-defrost işlemi yapılmaktadır.

Sıcak soğutkan gaz ile Defrost (Ters Çevrimli/Isı Pompası ile)

Şekilde böyle bir defrost uygulaması şematik olarak gösterilmektedir.
Normal çalışma sırasında ısı akümülatöründe toplanan ısı, defrost
sırasında ısı akümülatörü by-pass solenoid valfi (EBS) kapanarak emişin
ısı akümülatörü üzerinden yapılması suretiyle evaporatörden sıvı halde
dönmekte olan soğutkanın buharlaştırılması için kullanılmaktadır.
Böylece, kompresöre sıvı halde soğutkanın gelmesi önlenmiş olacaktır.
Defrost süresince evaporatör fanı durdurulur.

Sıcak soğutkan gaz ile Defrost (Isı Akümülatörlü Sistem)

Su ile defrost yaptırılması da ekonomik ve geçerli bir usul olup defrost
yapmak üzere evaporatöre ılık su püskürtülür. Bu su ve erittiği kar süratle
odadan (cihaz tavasında toplanarak) atılmalıdır. Şekilde böyle bir su ile
kar eritme tertibi şematik olarak gösterilmektedir.

Su ile eritme
Ünit soğutucuların soğuttukları hacime yerleştirilme şekli de önemli ve
soğutma kapasitesinden yararlanılmasında etken bir unsurdur. Şekilde
tavsiye edilen yerleşim şekilleri gösterilmektedir.

Ünit Soğutucuları yerleştirme şekilleri

Şekilde Amonyaklı sistemlere sık sık
uygulanan Emiş hattı sıvı soğutkan tutucu
gösterilmektedir. Bu elemanın dıştan ısıl
olarak tecrit edilmesi gereklidir. Zira,
Kompresöre giden emiş gazı sıcaklığı ve
dolayısıyla Superheat/kızgınlık arttıkça
kompresör çıkış sıcaklığı da artar
(Kızgınlıktaki 1 oC artış l,5-2 oC çıkış
sıcaklığı artışına sebep olur). Beher oC çıkış
sıcaklık artışı ise %0.5 güç artışına sebep
olur. Ayrıca, çıkış sıcaklıklarının düşük
tutulması yağlama yağının karbonlaşmasını
önlemek yönünden de önemlidir ve hiçbir Sıvı Soğutkan / Kilit Tutucu
suretle 175 oC'ı aşmamalıdır. Bunu
sağlamak üzere, gerekiyorsa kompresör
emişine, superheat ile kumandalı bir
Termostatik ekspansiyon valfden sıvı
amonyak püskürtülerek gaz soğutulur.
Bunlardan birincisine indirekt soğutma denilebilir ve aşağıdaki
mahzurları sayılabilir.
1. İlk kuruluş masrafları daha fazladır.
2. Direkt sistemde indirekt sisteme nazaran %35 civarında daha
az enerji sarfedilir.
3. Bakım masrafları daha fazladır (Ara madde sirkülasyon
pompaları)
4. Klima uygulamalarında direkt sistemle havanın nemi daha
etkin şekilde alınabilir.
5. Direkt sistemin daha geniş bir uygulama alanı ve serbestliği
vardır.
6. Ara sıvı madde (su, salamura, vs.) kesilmesi, soğutulmuş ara
akışkan devresinde hava toplanması, atılması ve bunların sonucu olarak
evaporatörde sıvı donması problemleri vardır.
Şekilde soğutulacak sıvı devresi 2 geçişli (2 pass'lı) olan bir sıvı taşmalı,
Boru-Dış zarf tipi sıvı soğutucu gösterilmiş olup, geçiş sayısı daha fazla
olabileceği gibi tek de olabilir. Bunun tayininde giriş çıkış sıcaklıkları ile
ısı geçirme katsayıları kadar, soğutulan sıvının boru içinden geçiş hızı da
rol oynar ve bu hız genellikle 2-4 m/san sınırlan arasında muhafaza
edilmelidir.

Düz boru-dış zarf tipi sıvı taşmalı soğutucu evaporatör

Spiral Sarılı-Boru/Dış zarf tipi soğutucu evaporatörler küçük kapasiteli
uygulamalar için basit ve ekonomik bir çözüm getirmektedir, içme suyu
soğutulması, hamur yapımı, fotoğraf banyo yapımı gibi
gereksinimlerdeki ani yükleri, dış zarfın (tank) içindeki soğutulmuş sıvı
(su) karşılayarak, daha küçük güçte bir soğutma kompresörü
kullanılmasına imkan verecektir.

Spiral sarılı Boru / doş zarf tipi sıvı soğutucu evaporatör

 TEV HAKKINDA KISA BİLGİ
Termostatik ekspansiyon valfleri (TEV); evaporatöre sıvı soğutkan akışını
kontrol ve ayar eden, evaporatörde buharlaşan miktar sıvı soğutkanı
hassas ölçüde tekrar evaporatöre sevkeden hassas bir aparatdır.
Evaporatörden giden soğutkanın miktarı, indirekt olarak ve TEV
yardımıyla soğutkanın çıkış sıcaklığı ve/veya çıkış basıncının ölçülmesi,
yani yük değişimlerinin izlenmesi suretiyle saptanır. Buna uygun şekilde,
TEV evaporatöre yeni sıvı soğutkan sevkeder. Bu suretle, evaporatöre sıvı
soğutkanın ölçülü bir şekilde gönderilmesi ve dolayısıyla kompresöre sıvı
soğutkan gelerek burada hasar yapmasının önlenmesi sağlanmış olur.
TEV, soğutkanın evaporatörü terkederken belirli ve emniyetli bir kızgınlık
değerini muhafaza etmesini sağlar, işte TEV'nin sağlıklı çalışmasını
sağlayan, bu kızgınlık değeri ile bunun değişimlerinin yakınen
izlenmesidir. Bir TEV'nin kısma (ayar) işlemini yapan mekanizmasını
etkileyen 3 basınç mevcuttur, (a) Sıcaklık izleyici kuyruk vasıtasıyla
diyaframa iletilen duyarga (bulb) basıncı, Pj; (b) Evaporatördeki basınç,
P?, (c) Kızgınlık yayının eşdeğer basıncı, P 3. TEV'ler genel olarak iç ve
dış dengelemeli olmak üzere iki değişik konstrüksüyona sahiptirler.
 TEV’in Çeşitleri
• İçten Dengeli TEV
• Dış Dengeli TEV
• Özel tip TEV
• Çift yuvalı / oturmalı TEV
• Çift kuyruklu TEV
• Pilot kontrollü TEV
• Gaz dolgulu TEV
Soğutucu akışkanın evaporatör çıkışındaki kızgınlığı, yani kızgın buhar konumu
iki etkene bağlıdır ve bunlar:
1. TEV tarafından evaporatöre beslenen soğutucu akışkanın miktarı /
debisi.
2. Evaporatöre verilen (aldığı) ısıl yük miktarı
Bu etkenlerle beraber TEV’nin kızgınlık ayarı, belirli çalışma şartlarında
dengelenerek soğutma işlevini yerine getirecektir.