12/21/2015

Izmjenjivači toplote
Mehanički proračun
Šefko Šikalo
Mašinski fakultet Sarajevo

Naprezanja u plaštu
Većina posuda u procesnoj industriji su napravljene od plaštova: cilindričnih i koničnih
sekcija; polusferičnih, elipsoidalnih i torisferičnih dancadi.

Tipičan oblik sudova

Šefko Šikalo 2

1
 12/21/2015

P = pressure,
t = debljina plašta,
1 = meridialno (longitudinalno) naprezanje, naprezanje koje djeluje duž meridiana,
2 = obodno naprezanje ili tangencijalno naprezanje, naprezanje koje djeluje duž
paralelnog opsega (često se zove tangencijalno naprezanje cijevi),
r1 = meridijalni radijus zakrivljenosti,
r2 = obodni radijus zakrivljenosti. Element abcd
b)
a)

c) d)

(a)(b) Naprezanje u plaštu; (c)(d) Sile koje djeluju na stranice elementa abcd.
Šefko Šikalo 3

P = pressure
Naprezanja se sabiraju
(5)

Vertikalna komponenta sile pritiska

Ovo se izjednačava vertikalnom komponentom

sile uslijed meridijalnog naprezanja koje djeluje
u prstenu zida posude

Izjednačavanjem ovih sila dobije se

(6)

Jednačine (5) i (6) su opšte za bilo koji

Meridijalno naprezanje, sila koja djeluje u „rotacioni“ plašt.
horizontalnoj ravni

Šefko Šikalo 4

2
 12/21/2015

1
Cilindar (5)
2
Smjenom u jed. (5) i (6) dobije se
(6)

1=2
Sfera

Konus 1
2

Šefko Šikalo 5

Elipsoid
Za elipsoid sa većom osom 2a i manjom osom 2b vrijedi

Iz jed. (5) i (6) se dobije

Za krunu (vrh)

Za ekvator (dole)
r2  a r1  b 2 a

Ako je 2 će biti negativno (pritisak) i plašt se može izviti. Ovo

razmatranje daje ograničenje na praktične proporcije danceta.

Šefko Šikalo 6

3
 12/21/2015

Torus
Torus se formira rotacijom rotacijom kružnice radijusa r2,
oko ose.

Torus

Na centralnoj liniji torusa, tačka c,  = 0

minimalna
Na vanjskoj ivici, tačka a,  = /2, sin = 1 vrijednost

maksimalna
Na unutrašnjoj ivici, tačka b,  = 3/2, sin = ‐ 1 vrijednost

Tako 2 varira od maksimuma na unutrašnjoj ivici do minimuma na vanjskoj ivici.

Šefko Šikalo 7

Torisferično dance
Torisferični oblik, koje se često koristi kao zatvarač cilindričnih sudova, sastoji se od dijela
torusa i dijela sfere, slika 7. Oblik je blizak elipsi ali je jednostavniji i jeftiniji za izradu.
Rk je radijus zgloba (torusa)
Rc je radijus krune (sfere).

Za sferni dio:

Za torus

2 zavisi od položaja, i funkcija je od Rc and Rk;

može se izračunati pomoću jednačina:

i
Slika 7 Torisfera

Odnos radijusa zgloba i radijusa krune Rk/Rc ne bi trebao biti manji od 6/100, radi
izbjegavanja uvijanja. Naprezanje će biti veće u sekciji torusa nego u sfernoj sekciji.

Šefko Šikalo 8

4
 12/21/2015

Minimalna praktična debljina plašta

Uključen je dodatak na koroziju od 2 mm

Prečnik Minimalna
aparata (mm) debljina
(mm)
1 5
1–2 7
2–2.5 9
2.5–3.0 10
3.0–3.5 12

Šefko Šikalo 9

Tankostjeni zidovi sa unutrašnjim pritiskom

Cilindrični i sferični plaštevi
Za cilindrični plašt minimalna debljina potrebna da izdrži unutrašnji pritisak može se
odrediti iz jednačine

naprezanje u cilindru je ono veće od dva glavna naprezanja.

Ako je Di unutrašnji prečnik, e je minimalna potrebna debljina, srednji prečnik će biti
(Di + e); umjesto D u gornjoj jednačini dobijemo:

gdje je f proračunsko naprezanje, Pi je unutrašnji pritisak. Sređivanjem se dobije:

(a)

Ovo je oblik jednačine koja je data u Britanskom standardu (the British Standard PD
5500).

Šefko Šikalo 10

5
 12/21/2015

Jednačina za minimalnu debljiu sfere može se dobiti iz jednačine

tako se dobije

Jednačina za sferu data u the British Standard PD 5500 je:

(b)

Ako se koristi faktor zavarenog spoja gornje jednačine (a, b) se pišu kao:

gdje je J faktor spoja.

Bilo koji konzistentni set jedinica se može koristiti.

Šefko Šikalo 11

Danca i Poklopci

a)
b) c)

d) e)
Slika 1. Ravni poklopaci (a) Prirubnička ploča (b) Zavarena ploča (c) Zavarena
ploča (d) Poklopac s vijcima (e) Poklopac s vijcima.
Šefko Šikalo 12

6
 12/21/2015

Slika 2. Kupolasta danca: (a) Hemisferično (b) Elipsoidalno (c) Torisferično.

Šefko Šikalo 13

Ravna danca
Iako je izrada jeftina, ravna danca nisu strukturalno efektivan oblik, jako debele ploče
su potrebnee za velike pritiske ili velike prečnike.
Mimalna potrebna debljina, e, se određuje sa:
Cp = proračunska konstanta, koja zavisi od
naprezanja po obodu,
De = nominalni prečnik ploče,
f = proračunsko naprezanje.
Bilo koji konzistentni set jedinica se može koristiti.
Vrijednosti za proračunsku konstantu Cp i nominalni prečnik De su date u
proračunskim normama i standardima za različite izvedbe ravnih dancadi.
(a) Za prirubnički poklopac, prečnik manji od 0.6 m i ugaoni radijus jednak najmanje
0.25e, Cp se može uzeti 0.45; De je jednako Di.
(b, c) Ploče zavarene na kraju plašta s ugaonim zavarom, ugao vara 45° i debljina
jednaka debljii ploče, uzima se Cp = 0.55 i De = Di.
(d) Poklopac s vijcima i zaptivačem s punim licem (ravne prirubnice), uzima se
Cp = 0.4 i De jednakim prečniku kružnice vijaka.
(e) Poklopac s vijcima sa uskim licem zaptivača, uzima se Cp = 0.55 i De jednak
srednjem prečniku zaptivača.

Šefko Šikalo 14

7
 12/21/2015

Elipsoidalna danca
Većina standradnih elipsoidalnih danca se izrađuju sa odnosom veće i manje ose
a : b=2 : 1. Za ovaj odnos za računanje minimalne potrebne debljine koristi se
slijedeća jednačina:

Faktor koncentracije naprezanja je funkcija radijusa zgloba i radijusa krune.

Cs = faktor koncentracije naprezanja za torisferično dance

Rc = radijus krune,
Rk = radijus zgloba.
Odnos radijusa zgloba i radijusa krune ne treba biti manji od 0.06, da se izbjegne
izvijanje; a radijus krune ne treba biti veći od radijusa cilindrične sekcije.
Bilo koji konzistentni set jedinica se može koristiti.
Za oblikovanu (presovanjem) dancad (nema zavarenih spojeva) faktor spoja se
uzima J =1.0.

Šefko Šikalo 15

Primjer 1
Izračunati potrebnu debljinu za sastavne dijelove suda prikazanog na slici. Sud treba da
radi pri pritisku 14 bara (apsolutnom) i temperaturi 300°C. Materijal konstrukcije je
ugljični čelik. Varovi su potpuno radiografisani. Koristiti dodatak na koroziiju od 2 mm.

Rješenje
Proračunski pritisak, uzima se 10 % iznad radnog pritiska,
P= (14 ‐ 1) × 1.1 = 14.3 bara = 1.43 N/mm2
Proračunska temperatura 300°C.
Iz tablica za čvrstoću materijala, tipično proračunsko
naprezanje f= 85 N/mm2.
Cilindrična sekcija

uz dodatak na koroziju 12.7 + 2 = 14.7 mm

Usvajamo 15 mm

Šefko Šikalo 16

8
 12/21/2015

Kupolasto dance
(i) Uzimamo standarno dance za sudove (torisferično):
radijus krune Rc = Di = 1.5 m
radijus prelaza = 6 % od Rc = 0.06 ×1.5 = 0.09 m
Dance ove veličine se izrađuje presovanjem: nema zavarenih spojeva, pa je J = 1.

Cs 
1
4
 1
 
3  Rc Rk  3  1.5 0.09  1.77
4


(ii) Uzimamo “standardno” elipsoidalno dance, odnos velika : mala osa = 2 : 1

Elipsoidalno dance je ekonomičnije. Usvajamo istu debljinu kao za

cilindričnu sekciju 15 mm.

Šefko Šikalo 17

Ravno dance

Koristimo puni čeoni zaptivač Cp = 0.4

De = prečni kružnice vijaka, uzimamo približno 1.7 m.

Uz dodatak na koroziju zaokružujemo na 90 mm.

Ovo pokazuje neefikasnost ravnog poklopca. Bolje je koristiti kupolasto dance s

prirubnicom.

Šefko Šikalo 18

9
 12/21/2015

Kompenzacije za otvore i račve

a)

b)

c)

Tipične kompenzacije za otvore (a) zavareni umetak (b) umetnuta mlaznica

(c) kovani prsten.

Šefko Šikalo 19

Računanje potrebnog ojačanje

Kompenzacija metodom jednakih površina.

Šefko Šikalo 20

10
 12/21/2015

Prirubnice

Tipovi prirubnica i dodirnih strana (lica) a) puno lice, b) zaptivač s krugom vijaka,
c) sa ispupčenjem i udubljenjem, d) spoj prstenasog tipa.

Šefko Šikalo 21

a) b)

c) d)

e)
f)

Dancad: (a) ravno dance; (b) elipsoidalno dance; (c) torisferično dance; (d) hemisferično dance;
(e) torikonično dance; and (f) konično dance.
Šefko Šikalo 22

11
 12/21/2015

a) b)

c) d)

Dancad: (a) Konično, (b) eliptično, (c) semieliptično, (d) hemisferično.

Šefko Šikalo 23

Dimenzionalni detalji torisferičnog danceta.

Šefko Šikalo 24

12
 12/21/2015

Prirubnice sa vijcima

Spojevi prirubnica
Tipovi prirubnica

Pločasta slijepa prirubnica Ispupčena prirubnica s navojen

Pločasta prirubnica

Prirubnica s grlom za zavarivanje

Ispupčena prirubnica
Šefko Šikalo 25

Obici zaptivača za izmjenjivače toplote

Šefko Šikalo 26

13
 12/21/2015

Profili zaptivača za izmjenivače toplote: (a) Dvostruka košuljica, (b) čvrsti metalni s fleksibilnim
grafitnim omotačem, (c) profilisani čvrsti metal, (d) jednostruka preklopljena košuljica, odabrani
metal sa filcom, (e) odabrani metal s Cerafelt, (f) s jednostrukom košuljicom, (g) profil s dvostrukom
košuljicom, (h) profil s jednostrukom košuljicom, (i) čvrsti metal, (j) dvostruko pokriveni, (k) naborani
čvrsti metal, (l) sa dva omotača.

Šefko Šikalo 27

Lokacija reakcije opterećenja zaptivača

b0 – osnovna širina zaptivača

b0 =N/2

Šefko Šikalo 28

14
 12/21/2015

Sučeljavanje prirubnica: (a) ravne površine, (b) dignuta površina, (c) udubljena površina,
(d) ograničena, (e) jezik i žljeb, (f) prstenasti spoj, (g) O‐prsten

Šefko Šikalo 29

Procedura zavrtanja vijaka

16 vijaka 20 vijaka 24 vijka

Redoslijed zatezanja vijaka na prirubnici.

Šefko Šikalo 30

15
 12/21/2015

Ekspanzioni spojevi

Debelostjeni ekspanzioni spoj: (a) Shema, (b) ekspanzioni spoj s jednom

zavojnicom (krivinom) (c) ekspanzioni spoj s dvostrukom zavojnicom (krivinom).

Šefko Šikalo 31

Ravna kruna

Ravna manžetna

Poprečni presjek ekspanzionog spoja

Šefko Šikalo 32

16
 12/21/2015

Ekspanzioni spoj ‐ mijeh

Ekspanzioni spoj (mijeh) za ekspanziju cijevi

Šefko Šikalo 33

Ekspanzion spoj

Kombinacije elemenata ekspandera

Šefko Šikalo 34

17
 12/21/2015

Ekspanzioni spoj

Šefko Šikalo 35

Sedlasti nosač

Šefko Šikalo 36

18
 12/21/2015

Vertikalni oslonci

Šefko Šikalo 37

Vertikalna montaža

Šefko Šikalo 38

19