Professional Documents
Culture Documents
Logika NS Wykład 1
Logika NS Wykład 1
(informatyków)
Kierunek Infromatyka, studia
niestacjonarne I stopnia
Wykład nr 1
dr Adam Marszałek
Katedra Informatyki
Politechnika Krakowska
Informacje ogólne
Wykład:
9h, Prowadzący: dr Adam Marszałek (amarszalek@pk.edu.pl).
Ćwiczenia:
9h, Prowadzący: dr Adam Marszałek (amarszalek@pk.edu.pl).
Cele przedmiotu
Głowne cele przedmiotu to:
Literatura
Literatura podstawowa:
M. Ben-Ari — Logika matematyczna w informatyce, Warszawa, 2005, WNT
W. Marek, W. Onyszkiewicz — Elementy logiki i teorii mnogosci w zadaniach, Warszawa, 2004, PWN
A. W. Mostowski, Z. Pawlak — Logika dla inzynierów, Warszawa, 1970, PWN
Zdania logiczne w matematyce są to wyrażenia, które mogą przyjąć wartość logiczną prawdy albo fałszu.
Zmienna zdaniowa to litera, którą w danej nauce może oznaczać dowolne zdanie. Zmienna zdaniowa podobnie
jak zdanie logiczne może przyjmować jedną z wartości logicznych, zależnie od tego jakie ona zdanie oznacza.
Jeśli za zmienna zdaniową p podstawiono zdanie prawdziwe, mówimy wtedy, że dokonano podstawienia p = 1 ,
jeśli natomiast za p podstawiono zdanie fałszywe, mówimy wtedy, że podstawiono p = 0 .
Funkcją zdaniową lub formą zdaniową nazywamy wyrażenie zawierające zmienne. Wyrażenie to staje się
zdaniem logicznym, jeśli w miejsce zmiennych podstawimy odpowiednie wartości. Zbiór wszystkich wartości,
które możemy podstawić w miejsce zmiennych do formy zdaniowej, nazywamy dziedziną formy zdaniowej.
Mówimy, że pewien element spełnia funkcję zdaniową, jeśli po podstawieniu tego elementu do funkcji
zdaniowej w miejsce zmiennej, otrzymamy zdanie logiczne prawdziwe.
Niech B = {T , F }
operatory o 1
, o4 to operatory stałe.
operator o to operator identyczności.
2
Wszystkie formuły rachunku zdań można zbudować przy pomocy reguł opisanych w punktach 1–3.
Formuły zdaniowe będziemy oznaczac literami: ϕ, ψ, ρ itd., często również z indeksami: ϕ , ϕ itd. 1 2
Priorytety operatorów
Dla pełnej jednoznaczności składni nasze formuły są, w pełni nawiasowane. W praktyce wiele nawiasów
pomijamy, stosując przy tym nastęepujące priorytety:
1. Negacja.
2. Koniunkcja i alternatywa.
3. Implikacja.
Wartościowanie
Przez wartościowanie zdaniowe rozumiemy dowolną funkcję ρ, która zmiennym zdaniowym przypisuje
wartości logiczne 0 lub 1. Wartość formuły zdaniowej ϕ przy wartościowaniu ρ oznaczamy przez [[ϕ]] i ρ
W istocie okazuje się, że w logice klasycznej wystarczy używać wyłącznie implikacji i fałszu.
Notacja i terminologia
Jeśli [[ϕ]] ρ
= 1 to piszemy też ρ ⊨ ϕ lub ⊨ ϕ[ρ] i mówimy, że ϕ jest spełniona przez wartościowanie ρ.
Jeśli Γ jest zbiorem formuł zdaniowych, oraz ρ ⊨ γ dla wszystkich γ ∈ Γ , to piszemy ρ ⊨ Γ . Wreszcie Γ ⊨ ϕ
oznacza, że każde wartościowanie spełniające wszystkie formuły z Γ spełnia także formułę ϕ. Mówimy wtedy, że
ϕ jest semantyczną konsekwencją zbioru Γ. Jeśli Γ = ∅ to zamiast Γ ⊨ ϕ piszemy po prostu ⊨ ϕ. Oznacza to,
że formuła ϕ jest spełniona przez każde wartościowanie.
Formuami równoważnymi nazywamy takie formuły ϕ i ψ, których wartości przy każdym wartościowaniu są takie
same (tj. takie, że równoważność ϕ ⇔ ψ jest tautologią).
Tautologie
Oczywiście ¬ϕ jest spełnialna wtedy i tylko wtedy, gdy ϕ nie jest tautologią.
Podstawienia
Niech S będzie funkcją przypisujacą symbolom zdaniowym pewne formuły.
Jeśli ϕ jest formułą zdaniową, to przez S(ϕ) oznaczymy formułę otrzymaną z ϕ przez jednoczesną zamianę
każdego wystąpienia zmiennej zdaniowej p na formułę S(p).
Mówimy, że formuła S(ϕ) jest instancją schematu zdaniowego ϕ. Używamy oznaczenia S(Γ) = {S(ψ)|ψ ∈ Γ}
Jeżeli Γ jest zbiorem formuł rachunku zdań i Γ ⊨ ϕ , to także S(Γ) ⊨ S(ϕ) . W szczególności, jeśli ϕ jest
tautologią to S(ϕ) jest też tautologią.
1. F ⇒ p
2. p ⇒ (q ⇒ p)
4. ((p ⇒ q) ⇒ p) ⇒ p
5. p ∨ ¬p
6. p ⇒ ¬¬p oraz ¬¬p ⇒ p
13. (p ⇒ q) ⇔ (¬p ∨ q)
15. p ∨ F ⇔ p oraz p ∧ T ⇔ p
Mówimy, że formuła zdaniowa ϕ jest w koniunkcyjnej postaci normalnej, gdy ϕ jest koniunkcją alternatyw
literalów, tj.
1 k1 1 kr
ϕ = (p ∨ ⋯ ∨ p ) ∧ ⋯ ∧ (pr ∨ ⋯ ∨ pr ),
1 1
gdzie r ,
≥ 0 ki ≥ 0 , dla i = 0, … r , a wszystkie p są literałami. Przy tym pustą koniunkcję (r
i
j
= 0)
Dla każdej formuły zdaniowej istnieje równoważna jej formuła w koniunkcyjnej postaci normalnej.
Zbiór spójników logicznych jest zupełny, jeżeli dowolną funkcję boolowską można opisać za pomocą formuły
zdaniowej zawierającej jedynie spójniki z tego zbioru i zmienne.
Zbiór spójników jest 2-zupełny, jeżeli każdą co najwyżej dwuargumentową funkcję boolowską można opisać za
pomocą formuły zdaniowej zawierającej jedynie spójniki z tego zbioru i zmienne.
Teorie
Γ ⊨ ϕ oznacza, że każde wartościowanie spełniające wszystkie formuły z Γ spełnia także formułę ϕ. Mówimy
wtedy, że ϕ jest semantyczną konsekwencją (konsekwencją logiczną) zbioru Γ.
Zbiór formuł T nazywamy teorią wtw, gdy jest on zamknięty ze względu na konsekwencje logiczne. Zbiór T jest
zamknięty ze względu na konsekwencje logiczne wtw, gdy dla wszystkich formuł ϕ zachodzi zależność: jeśli
T ⊨ ϕ , to ϕ ∈ T . Elementy zbioru T nazywamy twierdzeniami.
Niech Γ będzie zbiorem formuł. T (Γ) = {ϕ|Γ ⊨ ϕ} nazywamy teorią zbioru Γ. Formuły ze zbioru Γ nazywamy
aksjomatami, a o teorii T (Γ) mówimy, że jest aksjomatyzowalna.
Kilka twierdzeń
Niech Γ = {ϕ1 , ϕ2 , … , ϕn }
Jeśli Γ jest spełnialny, a formuła ψ jest prawdziwa, to spełnialny jest zbiór Γ ∪ {ψ}.
Jeśli Γ jest niespełnialny, to dla dowolnej formuły ψ zbiór Γ ∪ {ψ} jest niespełnialny.
Γ ⊨ ϕ wtw, gdy ⊨ ϕ1 ∧ … ∧ ϕn ⇒ ϕ .
Wyprowadzanie formuł
Niech dana będzie formuła ϕ, sprawdźmy czy należy ona do teorii T (Γ) .
Γ ⊨ ϕ wtw, gdy ⊨ ϕ1 ∧ … ∧ ϕn ⇒ ϕ
Problemy:
Zbiór aksjomatów może być nieskończony. Np. tworząc aksjomatykę arytmetyki, możemy określić, że
wszystkie formuły postaci (x = y) ⇒ (x + 1 = y + 1) są aksjomatami.
Tylko dla nielicznych systemów logicznych istanieją procedury decyzyjne, takiej jak dla rachunku zdań.
Procedura decyzyjna może nie dawać wglądu w związki między aksjomatami a twierdzeniem.
Procedura decyzyjna daje tylko odpowiedż "tak" lub "nie", czyli nie możemy poznać pośrednich wyników,
lematów.
Rozwiązanie:
W logice stosuje się podejście oparte na wyborze zbioru aksjomatów oraz zbioru reguł składniowych
służących do wyprowadzania nowych formuł ze zbioru aksjomatów.
System dowodzenia składa się ze zbioru aksjomatów oraz zbioru reguł dowodzenia.
Wyprowadzeniem(dowodem) w systemie dowodzenia nazywamy ciąg zbiorów formuł takich, że każda formuła
należąca do jednego z tych zbiorów jest aksjomatem lub może być wyprowadzona z poprzenich formuł ciągu
przy użyciu pewnej reduły dowodzenia. Jeśli ostatnim elementem ciągu jest {ϕ}, to ϕ nazywamy twierdzeniem,
a ciąg zbiorów formuł nazywamy dowodem(lub wyprowadzeniem) formuły ϕ. Mówimy również, że ϕ jest
wyprowadzalne, co zapisujemy ⊢ ϕ.
Wyprowadzenie jest operacją czysto składniową. Podejście to rozwiązuje wcześniej podane problemy:
Liczba aksjomatów może być nieskończona, lecz tylko ich skończona liczba występuje w każdym dowodzie.
Każdy dowód składa się ze skończonego ciągu zbiorów formuł, a poprawność każdego wyprowadzenia
można łatwo i sprawnie określić na podstawie składni formuł.
Z dowodu fromuły jasno wynika, jakich aksjaomatów, twierdzeń oraz reguł użyto i do czego. Wzorzec
dowodu można przenieść do innych podobnych dowodów lub zmodyfikować go na potrzeby innych
dowodów.
Udowodnione twierdzenie może być używane w następnych dowodach jako aksjomat.
Nowy problem:
W większości systemów dowodzenia możemy użyć dowolnego aksjomatu, niezależnie czy jest, czy też nie
jest podformułą dowodzonej formuły. Wyprowadzenie wymaga zatem pomysłowośći a nie siłowego
przeszukiwania.
System hilbertowski H
System H jest systemem dowodzenia złożonym z trzech schematów aksjomatów oraz jednej reguły dowodzenia.
Aksjomaty:
(A1) ⊢ ϕ ⇒ (ψ ⇒ ϕ)
Reguła:
⊢ ϕ ⊢ ϕ ⇒ ψ
(MP) reguła odrywania (modus ponens).
⊢ ψ
Przykład
Niech p będzie zmienną zdaniową. Pokażemy, że formuła p ⇒ p jest twierdzeniem systemu hilbertowskiego.
1. p ⇒ ((p ⇒ p) ⇒ p) (A1)
1. p ⇒ (p ⇒ p) (A1)
1. p ⇒ p (MP: 3,4)
Zauważmy, że w powyższym przykładzie możemy wszędzie zastąpić zmienną p przez dowolną formułę ϕ
dostając dowód formuły ϕ ⇒ ϕ .
Niech U będzie zbiorem fromuł, ϕ zaś formułą. Sumbol U ⊢ ϕ oznacza, że formuły ze zbioru U są założeniami
w dowodzie formuły ϕ. Jeśli ϕ i
∈ U , to dowód U ⊢ ϕ może zawierać elementy postaci U ⊢ ϕi .
1. {A ⇒ B, B ⇒ C, A} ⊢ A (Założenie)
1. {A ⇒ B, B ⇒ C, A} ⊢ A ⇒ B (Założenie)
1. {A ⇒ B, B ⇒ C, A} ⊢ B (MP: 1,2)
1. {A ⇒ B, B ⇒ C, A} ⊢ B ⇒ C (Założenie)
1. {A ⇒ B, B ⇒ C, A} ⊢ C (MP: 3,4)
1. {A ⇒ B, B ⇒ C} ⊢ A ⇒ C (RD: 5)
1. {A ⇒ B} ⊢ (B ⇒ C) ⇒ (A ⇒ C) (RD: 6)
Reguła kontrapozycji
U ⊢ ¬ψ ⇒ ¬ϕ
Reguła kontrapozycji jest powszechnie używana w matematyce.
U ⊢ ϕ ⇒ ψ
Reguła przechodniości
U ⊢ ϕ ⇒ ψ U ⊢ ψ ⇒ θ
U ⊢ ϕ ⇒ θ
U ⊢ ϕ ⇒ (ψ ⇒ θ)
U ⊢ ψ ⇒ (ϕ ⇒ θ)
Tw: ⊢ ¬A ⇒ (A ⇒ B)
Tw: ⊢ A ⇒ (¬A ⇒ B)
1. ⊢ ¬A ⇒ (A ⇒ B) (poprzednie tw.)
Tw: ⊢ ¬¬A ⇒ A
1. ⊢ ¬¬A ⇒ A (RD: 6)
U ⊢ ϕ
Tw: ⊢ A ⇒ ¬¬A
Tw: ⊢ (A ⇒ F ) ⇒ ¬A
U ⊢ ¬ϕ ⇒ F
U ⊢ ϕ
Reguła ta jest bardzo użyteczną (choć kontrowersyjną) regułą dowodzenia: załóż, że zachodzi sprzeczne
twierdzenie i pokaż, że prowadzi to do sprzeczności.
Tw: ⊢ (A ⇒ ¬A) ⇒ ¬A
Tw: ⊢ (¬A ⇒ A) ⇒ A
Można podać aksjomatyzacje systemu hilbertowskiego, w której występują inne operatory logiczne (ale o tym
później).
A ∧ B := ¬(A ⇒ ¬B)
A ∨ B := ¬A ⇒ B
A ⇔ B := (A ⇒ B) ∧ (B ⇒ A)
Tw: ⊢ A ⇒ (B ⇒ (A ∧ B))
Twierdzenia o osłabianiu:
Tw: ⊢ A ⇒ (A ∨ B))
Tw: ⊢ B ⇒ (A ∨ B))
Przemienność: Tw: ⊢ (A ∨ B) ⇔ (B ∨ A)
Niesprzeczność
System dowodzenia umożliwiający zarówno wyprowadzenie pewnej formuły jak i jej zaprzeczenia jest
bezużyteczny.
Zbiór formuł U nazywamy sprzecznym wtw, gdy dla pewnej formuły ϕ zachodzi: U ⊢ ϕ oraz U ⊢ ¬ϕ . Zbiór U
jest niesprzeczny wtw, gdy nie jest sprzeczny.