FACULTEIT LETTEREN

ONDERZOEKSGROEP ARCHEOLOGIE
BLIJDE-INKOMSTSTRAAT 21, BUS 3313
B – 3000 LEUVEN

De romanisatie van hierapolis door de monumentalisering van de

watersystemen

kelvin vanlinthout
0889786
Klassiek archeologische thema’s

2022-2023
 1

inhoud

Inleiding……………………………………………………………………………………………2
1.Algemene historische context……………………………………………..………..3
2.Aquaducten..……………………………….………………………………………………..3
3.Nymphaea..……………………………………………………………………………………6
4.Thermen.………………………………………………………………………………….……8
Besluit.………………………………………………………………………………….………….8
Bibliografie……………………………………………………………………………………….9
 2

inleiding

Al sins de eerste opgravingen begonnen in Hierapolis onder de duitse archeoloog Carl Humann is er
een facinatie voor de archtecturale verwezelijkingen zoals het plutonium, de tempel van Apollo en
velle anderen. Hierdoor is dan ook al veel onderzoek verwezelijkt maar toch blijven nog veel vragen
onbeantwoord.1

In deze literatuurstudie zullen we ons focusen op het complexe watersysteem in en rond de stad van
Hierapolis. Hierbij hebben we als doel de uting van romanisatie te bustudeeren binnen het kader van
de monumentalisering die de watersysteemen ondergingen tijdens de flavische en servische dynastie.
Bovendien leggen we hier de klemtoon op de architecturaale elementen en onderzoeken we of we
hierbij kunnen spreken van een hybride vorm. Daarnaast zal ook de invloed op de identiteit van
Hierapolis als stad zelf kort worden aangehaald.

Ook is het belangrijk om de gebruikte literatuur en zijn tekortkommingen binnen deze paper zo
transparant mogelijk te maken. De onderzochte literatuur hout zig beperkt tot engelse en iteliaanse
werken. Vooral voor de thermen van hierapolis vormt zich hier een probleem aangezien deze
besproken worden in de turkse literatuur.

De belangrijkste werken voor dit onderzoek zullen we hier in het kort bespreken. Hierapolis di Frigia.
Applicazioni informatiche alle ricognizioni archeologiche e telerilevamento da satellite (2007) en
Rilievo e ricostruzione virtuale del Ponte Sud di Hierapolis di Frigia (2013) die bijden geschreven
werden door Giuseppe Scardozzi waren van uitermaats belang voor het schrijven van deze paper. In
het eerste werk geeft men een diepgaande beschrijving van het onderzoek en in kaartbrenging van de
aquaducten die zich rond Hierapolis bevinden.2 Het tweede werk bepreek een reconstructie van een
viaduct wat het mogelijk maakte om ook deze verder architectureel te onderzoeken.3 Hiernaast is ook
nog het werk van Öğüş Esen, A Late-Severan Theatrum Aquae at Hierapolis: IL NINFEO DEI TRITONI
(2020) van grootst belang. Het werk van Öğüş Esen is een review van Kazisi Maiers Missione
Archeologica Italiana a Hierapolis di Frigia; Ege Yayınları (2018) waarin hij het nymphaeum van tritons
bespreekt. Hij geeft hier een verfijnde weer gave van het nyphaeum waarbij hij gaat van de
hydraulische werking tot aan een architecturale beschrijving.4 Daarnaast was ook de thesis van Nur
Banu Uğurlu, The Roman Nymphaea in the Cities of Asia Minor: Function in Context (2004) van groote
waarde. Aangezien zij beide nymphaea van hierapolis binnen de context van de stad bestudeert wat
cruciaal was voor hun rol te begrijpen binnen de romanisatie.5

1
Paul Arthur, ‘Hierapolis of Phrygia: The Drawn-Out Demise of an Anatolian City’, 2012, 275–305.
2
G. Scardozzi, ‘Hierapolis di Frigia. Applicazioni informatiche alle ricognizioni archeologiche e telerilevamento
da satellite: l’esempio degli acquedotti della città’, Archeologia e Calcolatori, no. XVIII (2007): 337–344.
3
Giacomo Di Giacomo, Massimo Limoncelli, and Giuseppe Scardozzi, ‘Rilievo e ricostruzione virtuale del Ponte
Sud di Hierapolis di Frigia (Turchia)’, Virtual Archaeology Review 4, no. 8 (2013): 20–24
4
Esen, Öğüs. ‘A Late-Severan Theatrum Aquae at Hierapolis: IL NINFEO DEI TRITONI (Hierapolis Kazısı. MAIER –
Missione Archeologica Italiana a Hierapolis Di Frigia; Ege Yayınları; Zero Prod. Ltd., Istanbul 2018 ): Catalogo
Degli Elementi Architettonici Decorati .’ Journal of Roman Archaeology 33 (2020): 854–860.
5
Nur Banu, Uğurlu. ‘The Roman Nymphaea in the Cities of Asia Minor: Function in Context’. Master Thesis,
Middle East Technical University, 2004.
 3

De paper begint met het schetsen van de relevante historische context voor het onderzoek. Hierna
zullen de aquaducten besproken worden waarbij eerst een algemenen beschrijving zal worde gegeven
waarna de romanisatie op verschillende niveaus zal besproken worden. Vervolgens worden de beide
nymphaea behandelt waarbij zowel architecturale elementen als het begrip van identiteit wordt in
achtgenomen. Ten laatste word ook nog kort het centraal badhuis besproken op een meer algemeen
niveau.

Vooraleer we verder gaan met het onderzoek is het nog van belang dat de visie die gehanteerd word
op het vlak van romanisatie meegedeeld word. De definitie die hier zal worden gehanteerd is dat
romanisatie het proces is van overname van romeinse cultuur , religie , en gedragen door de
oorspronkelijke bevolking. Hierbij zal het proces beken worden als een menging van imperialistische
ambities en het geleidelijk aan proces van acculturatie.6

1. Algemeene historische context

Vooraleer we de romanisatie van Hierapolis kunnen onderzoeken bespreken we eerst de relevante

historische context. Hierapolis zijn geschiedenis valt terug te brengen tot aan de hellenistische periode
maar werd echter pas belangrijk nadat het onder romeinse gezag viel na de erfenis van Attalus III in
133 v.Chr. en de oprichting van de provincie Asia in 129 v.chr. .7 De monumentalisering van de stad die
voor ons van belang is gebeurde onder de flavische dynastie die na de aardbeving van 60 n.chr. de
stad heropbouwde. Hierbij werden de aquaducten en de romeinse thermen opgetrokken Later zou
ook de servische dynastie de monumetalisering verder zetten waarbij het nymphaeum van tritons en
het Nymphaeum bij de Apollo Temenos werden opgericht.8

2. Aquaducten

Buiten de stad vinden we de restanten terug van de aquaducten die zoals eerder gezegd door de
romeinen waren gebouwd onder de flavische dynastie. We kunnen 3 verschillende aquaduct systemen
identificeren die elk een ander deel van de stad bevoorraden namelijk het Karahayit, Kocapinar,
Mustak (oostelijk) aquaduct die respectievelijk noordelijk, noordoostelijk en oostelijk gelegen zijn.9 Het
Mustak aquaduct die lengte bereikt van 6.5km ontspringt van een bron op een hoogte van 1065m en
werd voornamelijk gebruikt voor agricultureele doeleinde. Het meest belangrijke aquaduct van de stad
is het Kocapinar aquaduct dat een gigantische afstand aflegde van 13.5km naar een bron gelegen op
een hoogte van 1085m. Dit was met goede reden aangezien dit water tot op van daag een van de

6
Masud, Gaziyev,‘What Was Romanization and How Did It Happen?’, 19 October 2015.
7
Kent J. Rigsby, ‘The Era of the Province of Asia’.( Phoenix 33, no. 1 (1979): 39–47.
8
Esen Öğüş, ‘A Late-Severan Theatrum Aquae at Hierapolis: IL NINFEO DEI TRITONI (Hierapolis Kazısı. MAIER –
Missione Archeologica Italiana a Hierapolis Di Frigia; Ege Yayınları; Zero Prod. Ltd., Istanbul 2018 ): Catalogo
Degli Elementi Architettonici Decorati ‘.( Journal of Roman Archaeology 33, 2020): 854–60.
9
Unal Ozis, Ahmet Alkan, and Yalcin Ozdemir,‘Water Works of Ancient Civilizations’. In Water Resources of
Turkey, edited by Nilgun B. Harmancioglu and Dogan Altinbilek, 23. World Water Resources. (Cham: Springer
International Publishing, 2020). 11-59.
 4

laagste calcium gehaltes heeft in de regio en dus het meest geschikt drinkwater was. Beide aquaducten
zijn verbonden met een water reservoir het Castellum aquae. Het Karahayit aquaduct heeft
daarentegen een andere bron die gelegen is in het heden daagse Karapınarbaşı (5 km van Hierapolis).
Dit laatste aquaduct werd in de 2 eeuw n.chr. opgezet met als doel de thremen van water te voorzien.10

De aanwezigheid van het aquaducten is natuurlijk op zichzelf al een belangrijk teken van romanisatie
van Hierapolis. Aquaducten waren een typisch romeinse verschijnsel en werd vaak gezien door de
romeinen als een belangrijke factor in het civiliseren van veroverde volkeren. Ook had de stad groot
belang bij het uitbouwen van hun aquaducten aangezien het aantal aquaducten van een stad gezien
werd als een status symbool. Daarnaast werd ook het uitbouwen van de water systemen als grootse
persoonlijke verwezenlijking gezien voor degene in wiens opdracht het werd gebouwd.11 Deze laatste
is van groot belang in Hierapolis aangezien de bouw van de aquaducten deel waren van een grotere
monumentalizering onder de flavische dynastie. Hierbij stond de opbouw van de aquaducten onder
leiding van Sesto Giulio Frontino die proconsul was van Asai in 84-85 n.chr. Later werd hij curator
aquarum van Rome wat mogelijks deels verwezenlijkt was door zijn werk in Hierapolis. 12

Vervolgens is ook de manier van opbouw en architectuur van groots belang op vlak van romanisatie.
In de bouwstijl van de aquaducten zien we zowel hellenistische als romeinse elementen terugkomen.
Voor het grootste deel van de aquaducten werden terracotta buizen gebruikt met een diameter van
ongeveer 30 cm en een lengte van 52-54 cm. Wat typische archaïsche Grieks is en maar zeldzaam
gebruikt werd in romeinse context. Daarentegen vinden we wel op verschillende plaatsen ook loodde
buizen terug wat dan weer gestandaardiseerd werd onder het romeinse keizerrijk. De buizen werden
naargelang de aard van de ondergrond op verschillende manier begraven.13 Waar het mogelijk was
werd in de natuurlijke steen kanalen gesneden zoals bv bij het Karahayit aquaduct het geval was
wanneer het door de travertijn en breccia steengroeven liep.14 Een meer voorkomend typische
romeinse gebruik was dat de terracotta buizen omhult werden door cement of baksten wat vervuiling
van het water moest tegen gaan.15

10
G. Scardozzi,‘Hierapolis di Frigia. Applicazioni informatiche alle ricognizioni archeologiche e telerilevamento
da satellite: l’esempio degli acquedotti della città’. Archeologia e Calcolatori, no. XVIII (2007): 331–353.
11
Örjan Wikander, et al., eds. Handbook of Ancient Water Technology.(Brill, 2021): 46-47.
12
Giacomo Di, Massimo Limoncelli, and Giuseppe Scardozzi,‘Rilievo e ricostruzione virtuale del Ponte Sud di
Hierapolis di Frigia (Turchia)’.( Virtual Archaeology Review 4, no. 8 2013): 22.
13
Örjan Wikander, et al., eds. Handbook of Ancient Water Technology.(Brill, 2021): 40-16.
14
G. Scardozzi,‘Hierapolis di Frigia. Applicazioni informatiche alle ricognizioni archeologiche e telerilevamento
da satellite: l’esempio degli acquedotti della città’. Archeologia e Calcolatori, no. XVIII (2007): 337–344.
15
Örjan Wikander, et al., eds. Handbook of Ancient Water Technology.( Brill, 2021): 46-63.
 5

Figuur 1: reconstructie zuidelijk viaduct Hierapolis16

Het popularisaties beeld van aquaducten zijn natuurlijk de bruggen waarvan, al werden ze eerder
vermeden waar mogelijk, we ook restanten terug vinden in Hierapolis. Een goed voorbeeld voor de
romanisatie is terug te vinden in het zuidelijk viaduct waarvan na onderzoek in 2011 een reconstructie
werd verwezenlijkt en waarin ook weer een hybride bouwstijl is terug te vinden. De kern van de
structuur bestaat uit beton wat typisch was voor romeinse constructies.17 De structuur rond de bogen
werd gebouwd uit het lokaal ontgonnen travertijn en de oost en west zijde bestond uit kleinere
kalksteen blokken. 18 De tongewelven zijn opgetrokken in ashalar metselwerk wat een typische gebruik
is uit de hellenistische periode al werden deze wel met romeinse technieken verbeterd.19 Tenslotte
was het dan weer kenmerkend voor romeinse aquaducten om gebruik te maken van gesupponeerde
bogen om steile hellingen te overbruggen wat hier het geval was.

16
Giacomo Di, Massimo Limoncelli, and Giuseppe Scardozzi. ‘Rilievo e ricostruzione virtuale del Ponte Sud di
Hierapolis di Frigia (Turchia)’.( Virtual Archaeology Review 4, no. 8, 2013): 22.
17
Howard Crosby Butler,‘The Roman Aqueducts as Monuments of Architecture’. American Journal of
Archaeology 5, no. 2 (1 April 1901): 176-178.
18
Giacomo Di, Massimo Limoncelli, and Giuseppe Scardozzi,‘Rilievo e ricostruzione virtuale del Ponte Sud di
Hierapolis di Frigia (Turchia)’.(Virtual Archaeology Review 4, no. 8, 2013): 20–24.
19
Marc Waelkens,‘Hellenistic and Roman Influence in the Imperial Architecture of Asia Minor’. Bulletin
Supplement (University of London. Institute of Classical Studies, no. 55, 1989): 78.
 6

3. Nymphaea

Figuur 2: Stadsplan van Hierapolis; gecreëerd door Diane Favro.20

Binnen de stad vinden we een tweede structuur van hoog belang in het watersysteem van de romeinen
namelijk de nymphaea. Al was het nymphaeum eerst een kenmerkend heiligdom voor de nymphen
binnen de Griekse cultuur kreeg het in de Romeinse een nieuwe betekenis als een publiekelijke
Fontein. Er bevinden zich twee nympaea in Hierapolis namelijk het Nymphaeum van Tritons en het
Nymphaeum bij de Apollo Temenos.21 Het nymphaeum van tritons(g) werd opgericht tussen 221 en
222 n.chr. onder de severische dynastie wat af te leiden valt uit de inscripties op het monument. Het
was gelegen aan de zuid west kant van de agora in het noord westen van Hierapolis en lag vlak tegen
de belangrijkste straat van de stad namelijk de Frontinus straat. Met een lengte van 56.9m was dit het
tweede grootste monumentale Fontein in het heele romeinse rijk.22 Het Nymphaeum bij de Apollo
Temenos(d) werd geconstrueerd in de 3de eeuw na christus aan de temple van apollo die gelegen was
in het centrum van de stad. Hier lag het nabij de noord zuid as van de stad wat een van de belangrijkere
weggen zou geweest zijn.23

20
Diane Favro, and Fikret Yegül, eds,‘Architecture and Planning in Asia Minor’. In Roman Architecture and
Urbanism: From the Origins to Late Antiquity, 597–706. (Cambridge: Cambridge University Press, 2019).
21
Nur Banu Uğurlu, ‘The Roman Nymphaea in the Cities of Asia Minor: Function in Context’.( Master Thesis,
Middle East Technical University, 2004).
22
Esen Öğüş, ‘A Late-Severan Theatrum Aquae at Hierapolis: IL NINFEO DEI TRITONI (Hierapolis Kazısı. MAIER –
Missione Archeologica Italiana a Hierapolis Di Frigia; Ege Yayınları; Zero Prod. Ltd., Istanbul 2018 ). Pp. Xvi +
701, Figs. 732, Mostly in Colour, 4 Folding Tav. in End-Pocket, CD Rom for Part 3: Catalogo Degli Elementi
Architettonici Decorati. ISBN 978-605-9680-73-8 .’ Journal of Roman Archaeology 33 (2020): 854–60.
23
Nur Banu Uğurlu, ‘The Roman Nymphaea in the Cities of Asia Minor: Function in Context’.( Master Thesis,
Middle East Technical University, 2004).48-51.
 7

Het nymphaeum van tritons was niet ver gelegen van de fortinus poort wat de noordingang van
Hieraplois was. Deze ingang van de stad zou de drukste geweest zijn aangezien zijn nabijheid bij het
commercieel centrum. Dit was zeker niet per toeval en had zowel praktische als symbolieke redenen.
Het is vanzelfsprekend dat het nymphaeum een goede rust plaats was voor de vele bezoekers. Daarbij
had het ook belang als publieke plaats voor de algemene bevolking. Op symbolisch vlak had het
monument de werking van impressie middel op de bezoekers die de stad betreden. Daarnaast was het
ook een weergave van water binnen de stad en verspreide het verder het romeins architecturale
ideaal.24 Ook is het monument belangrijk voor de romanisatie van Hierapolis omdat het gewijd werd
aan Marcus Aurellius de senaat en het volk. Later werd ook Caesar Marcus Aurelius Severus
toegevoegd waarop na zijn dood damnatio memoria werd toegepast. Dit laat dus ook zien hoe
belangrijk het monument was in de communicatie naar het volk toe op politiek vlak. Een tweede
voorbeeld hiervan was het stambeeld van Martinianus hyparchos die oftewel praetoriaans prefect
van het oosten en de hoge priester van Asia was of Cappadocisch senator en governeur van Rome.
Daarnaast vinden we ook nog voorbeelden terug van de hierapolische cultuur zoals bevoordeeld een
fries van de amazone en scenes van personificaties van rivieren als ook in het gebruik van het lokale
travertijn.25

Ook het Nymphaeum bij de Apollo Temenos lag in een belangrijk deel van de stad aangezien het
gelegen was vlak achter de tempel van Apollo. Het nymphaeum had hier een gelijke praktische functie
als het nymphaeum van tritons als rust plek voor bezoekers die van langs de zuidpoort de stad binnen
trede.26 Daarentegen lag het wel een andere nadruk op symbolisch niveau. Al had het nymphaeum van
tritons ook reliëfs van Apollo en nimfen etc. lag hier meer een focus op de romeinse cultuur. Dit creëert
een groot contrast met het Nymphaeum bij de Apollo Temenos die meer toegespitst was op de
identiteit van de stad zelf. Zo werd de patroon god Apollo hier veelvuldig geporteerd en was er ook
hier weer gebruik van het lokale ontgonnen travertijn als bouwmateriaal.27

24
Nur Banu Uğurlu,‘The Roman Nymphaea in the Cities of Asia Minor: Function in Context’.( Master Thesis,
Middle East Technical University, 2004). 48-51
25
Esen Öğüs,‘A Late-Severan Theatrum Aquae at Hierapolis: IL NINFEO DEI TRITONI (Hierapolis Kazısı. MAIER –
Missione Archeologica Italiana a Hierapolis Di Frigia; Ege Yayınları; Zero Prod. Ltd., Istanbul 2018: Catalogo Degli
Elementi Architettonici Decorati.’( Journal of Roman Archaeology 33 ,2020): 854–60.
26
Nur Banu Uğurlu,‘The Roman Nymphaea in the Cities of Asia Minor: Function in Context’.( Master Thesis,
Middle East Technical University, 2004). 48-51
27
Esen Öğüs,‘A Late-Severan Theatrum Aquae at Hierapolis: IL NINFEO DEI TRITONI (Hierapolis Kazısı. MAIER –
Missione Archeologica Italiana a Hierapolis Di Frigia; Ege Yayınları; Zero Prod. Ltd., Istanbul 2018: Catalogo Degli
Elementi Architettonici Decorati.’( Journal of Roman Archaeology 33 ,2020): 854–60.
 8

4. Thermen

De romeinse thermen(b) van Hierapolis was gelegen aan de zuid west flank van de stad niet ver van de
frontinus straat.28 Zoals eerder gezegd is de literatuur over de thermen van Hierapolis vooral beperkt
tot Turkse bronnen die in deze studie buiten beschouwing worden gehouden, maar dit weerhoud ons
niet om toch enkele belangrijke observaties te maken. Al is het concept van thermen niet enkel
Romeins kende het wel een groot belang voor hun cultuur. Ten eerste stonden de thermen in voor het
verspreide van de romeinse idealen zowel op vlak van hygiëne als ook educatie. Daarnaast had het ook
een belangrijke publieke functie als plaats waar mensen uit alle klassen samenkwamen en zo dus
verder de romeinse normen inburgerde.29 Vervolgens is er ook in de architectuur tekenen te zien van
de romeinen invloed op de hellenistische bouwstijl. Het badhuis bestond namelijk uit Ashlar
metselwerk wat een hellenistische traditie was, maar dankzij de expertise van de Romeinse
bouwtechnieken was het mogelijk om één van de grootste tongewelven te ontwikkelen van zijn tijd.30

Besluit

Het doel van deze paper was om de uiting van romanisatie in het watersysteem van Hierapolis te
bestuderen waarbij vooral de focus werd gelegd op architecturale elementen en of we hier moesten
spreken over een hybride cultuur. Uit de analyse van de Aquaducten kunnen we concluderen dat we
heir weldegelijk kunnen spreken over dit verschijnsel. We zien dat de aquaducten voor het grootste
deel zijn opgebouwd uit terracotta buizen wat al lang voor de komst van de romeinen een gebruik was.
De invloed van de romanisatie hierop is dan te zien in hoe de romeinse bouwtechnieken werden
gebruikt om deze constructies te verbeteren. Dit valt te herkennen aan het gebruik van baksteen en
cement en de loodde buizen wat allemaal romeinse technieken waren. Verder zullen de aquaducten
ook een rol gespeeld hebben in de identiteit van de stad zelf aangezien dit de stad een bepaalde status
gaf.

De hier op volgende bestudering van de twee nymphaea van Hierapolis lijkt ook een hybride cultuur
te ondersteunen. Wel valt er tussen beide nymphaea een belangrijk onderscheid te maken in hun
symbolische betekenis. Het nymphaeum van tritons was meer toegespitst op de romeinse cultuur wat
te zien valt aan de vele verwijzingen naar de romeinse politiek. Daarnaast was het nymphaeum bij de
Apollo Temenos dan weer gefocust op de eigen identiteit van de stad door het veelvuldig gebruik van
hun patroon god Apollo.

Tenslotte kunnen we ook uit de beperkte literatuur over de thermen afleidde dat er op architecturaal
vlak een hybride vorm is. Dit valt te bemerken door opnieuw het gebruik van een typische
hellenistische bouw stijl namelijk Ashlar metselwerk en het gebruik van romeinse expertise om deze
te verbeteren. Verder zal het ook nog een belangrijk rol hebben gespeeld bij het introduceren van de
romeinse cultuur door educatie en als samenkomst plaats van verschillende klasse.

28
‘The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, HABITANCUM (Risingham) Northumberland, England. ,
HEKATOMPEDON (Lekel) S Albania. , HIERAPOLIS (Pamukkale) Turkey.’ Accessed 27 March 2023.
29
‘A Gramscian Analysis of Roman Bathing in the Provinces - ProQuest’. Accessed 27 March 2023.
30
Marc Waelkens ,‘Hellenistic and Roman Influence in the Imperial Architecture of Asia Minor’. Bulletin
Supplement (University of London. Institute of Classical Studies, no. 55, 1989): 77–78.
 9

Bibliografie

‘A Gramscian Analysis of Roman Bathing in the Provinces - ProQuest’. Accessed 27 March 2023.

Arthur, Paul. ‘Hierapolis of Phrygia: The Drawn-Out Demise of an Anatolian City’, 275–305,
2012.

Butler, Howard Crosby. ‘The Roman Aqueducts as Monuments of Architecture’. American

Journal of Archaeology 5, no. 2 (1 April 1901): 175–99.

Favro, Diane, and Fikret Yegül, eds. ‘Architecture and Planning in Asia Minor’. In Roman
Architecture and Urbanism: From the Origins to Late Antiquity, 597–706. Cambridge:
Cambridge University Press, 2019.

Gaziyev, Masud. ‘What Was Romanization and How Did It Happen?’, 19 October 2015.

Giacomo, Giacomo Di, Massimo Limoncelli, and Giuseppe Scardozzi. ‘Rilievo e ricostruzione
virtuale del Ponte Sud di Hierapolis di Frigia (Turchia)’. Virtual Archaeology Review 4, no. 8
(20 May 2013): 20–24.

Öğüş, Esen. ‘A Late-Severan Theatrum Aquae at Hierapolis: IL NINFEO DEI TRITONI

(Hierapolis Kazısı. MAIER – Missione Archeologica Italiana a Hierapolis Di Frigia; Ege
Yayınları; Zero Prod. Ltd., Istanbul 2018 )’ Journal of Roman Archaeology 33 (2020): 854–
860.

Ozis, Unal, Ahmet Alkan, and Yalcin Ozdemir. ‘Water Works of Ancient Civilizations’. In Water
Resources of Turkey, edited by Nilgun B. Harmancioglu and Dogan Altinbilek, 11–59. World
Water Resources. Cham: Springer International Publishing, 2020.

Rigsby, Kent J. ‘The Era of the Province of Asia’. Phoenix 33, no. 1 (1979): 39–47.

Scardozzi, G. ‘Hierapolis di Frigia. Applicazioni informatiche alle ricognizioni archeologiche e

telerilevamento da satellite: l’esempio degli acquedotti della città’. Archeologia e Calcolatori,
no. XVIII (2007): 331–53.

‘The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, HABITANCUM (Risingham) Northumberland,

England. , HEKATOMPEDON (Lekel) S Albania. , HIERAPOLIS (Pamukkale) Turkey.’
Accessed 27 March 2023.

Uğurlu, Nur Banu. ‘The Roman Nymphaea in the Cities of Asia Minor: Function in Context’.
Master Thesis, Middle East Technical University, 2004.

Waelkens, Marc. ‘Hellenistic and Roman Influence in the Imperial Architecture of Asia Minor’.
Bulletin Supplement (University of London. Institute of Classical Studies), no. 55 (1989): 77–
88.

Wikander, Örjan, et al., eds. Handbook of Ancient Water Technology. Brill, 2021.
10
11