Arkeolojik Küçük Buluntu Çizimi Teknikleri İlknur Türkoğlu

Arkeolojik Küçük Buluntu Çizim Teknikleri
İlknur Türkoğlu
İstanbul 2020
© 2020 Ege Yayınları

ISBN 978-605-7673-55-8
Yayıncı Sertifika No: 47806
Baslu / Printed by
Fotokitap Fotoğraf Ürünleri Paz. ve Tic. Ltd. Şti.
Oruçreis Malı. Tekstilkent B-5 Blok No: 10-AHl 11
Esenler / İstanbul - Türkiye
Tel: 90 (212) 629 0385 - 90 (541) 231 1887
Sertifika No: 47448
Yapım ve Dağıtım
/ Production & Distribution
Zero Prodüksiyon
Kitap-Yayın-Dağıtım San. Ltd. Şti.
Abdullah Sokak, No: 17, Taksim, Beyoğlu 34433 İstanbul
Tel: +90 (212) 244 7521 Faks: +90 (212) 244 3209
E.mail: info@zerobooksonline.com
www.zerobooksonline.com
""
1
" . "
11 1
,.
"
1 1
İlknur Türkoğlu
YAYINLARI
İÇİNDEKİLER
Onsöz. ..... 11
GİRİŞ. .. 13
Arkeolojik Buluntuları Neden Çiziyoruz? .. . 13

Fotoğraf Neden Yeterli Değildir? . . ·• 14
ARKEOLOJİDE BULUNTU ÇİZİMİNİN KISA TARİHÇESİ. _u

Eski Eser Koleksiyonları ve İlk Çizimler .. . 17
Rönesans'ın Etkisi .. . 20
Arkeolojideki Gelişimlerin Etkileri .. _ 21
Basım Tekniklerindeki Gelişimlerin Arkeolojik Çizimlere Etkisi .... _23
Teknik Resimin Gelişimi .... . 24
Günümüz ve Dijitalleşmenin Etkileri . _25
UL.I\.Ll'-.Ll ARAÇ VE GEREÇ .. .. 27
Kağıt . ... 27
Aydınger kağıdı .. .. 29
Asetat kağıdı .... .. 29
Milimetrik kağıt .. ..... 29
Çap kağıdı .. ..... 30
Kurşunkalem .. ..... 30
Silgi Çeşitleri .. .. 31
Rapidograf / Rapido 31
Kumpas Çeşitleri . ····· 33
Profil Tarağı/ Çizim Tarağı ..... . 34
Dikçizer .. . 34
6 1 Arkeolojik Küçük Buluntu Çizimi Teknikleri
Cetvel Çeşitleri .. ..................................... 35

Gönye/er .. ..................................... 35
Düz cetvel . ..................................... 35
Kırık metre! Şerit metre . ..................................... 35
T cetveli ve çizim tablası . .................................... 36
Pergel.. ................................... 36
Yapıştırıcılar .. .................................... 37
Diğer Teknik Gereçler .. ..................................... 37
Çizim Yapılacak Ortam.. ................................... 38
Buluntuların Güvenliği .. ..................................... 39
TEMEL KURALLAR.. ...................................... 41

Çizime Başlamadan Önce . .................................... 41
Doğrultunun Tespiti . ................................. 42
Planlama: Alman ve Amerikan Metodu .. .................................... 43
Düzenleyici/Kılavuz Çizgilerin Önemi .. .................................... 44
Dış Hattın Çizilmesi . .......................... 45
Profil tarağı ile . .................................... 45
Gönye yardımı ile .. .................................... 45
Dikçizer yardımı ile . .................................... 47
Kesitler . ................................... 48
Devam Çizgileri .. .................................... 49
Buluntu Üzerindeki Detayların Çizilmesi .... ..................................... 49
Gölgeleme .. ..................................... 52
Ölçek ve Diğer Bilgilerin Yazılması .. . 54
ÇANAK ÇÖMLEK ÇİZİMİ .. ...................................... 57

TÜM KAP ÇİZİMİ . . ..................................... 58
Çizimi Kağıt Üzerinde Planlama .................................................................................................... 58
Tüm Kapta Çap Ölçüsünün ve Yüksekliğin Tespiti .................................................................... 59
Dış Hattın/Profilin Çizimi .............................................................................................................. 61
Kesitin Çizilmesi ................................................................................................................................ 63
Profilin Diğer Tarafa Aktarılması ................................................................................................. 64
Ağız Hattı Dairesel Olmayan Kapların Çizimi ........................................................................... 66
Kapak .................................................................................................................................................. 68
Arkeolojik Küçük Buluntu Çizimi Teknikleri 1 7
KIRIK AĞIZ PARÇALARI .. .. 69

Ağız Parçalarında Doğrultunun Tespiti .. .. 70
Çap Ölçme .. .. 71
Parçanın Yüksekliğinin Ölçülmesi .. .. 73
Kesitin Çizilmesi .. .. 74
BEZEMELERİN ÇİZİMİ . .. 75
Bezemeli Tüm Kaplar ... .. 75
Bezemeli Gövde Parçaları ... .. 76
Bezeme Çeşitleri .. .. 78
Çizi ve kazıma bezeme .. .. 78
Boya bezeme .. ... 79
Oluk bezeme .. .. 81
Kabartma bezeme .. .. 82
Kalıpla yapılan kabartma bezeme .... .. 83
Tarak baskı! İmpresso bezeme . . 84
Kabın Üzerindeki Mühür Baskılar ve Yazılar .. ·•··•·•••· 85
EKLENTİLER .. .. 86
Kulp .. .. 86
Kulp Kesitinin Çizilmesi .. .. 87
Tutamaklar ve Memecikler .. .. 88
Dip Çizimi .. .. 89
Ayak Çizimi .. . 90
YAPIM TEKNOLOJİSİNİ GÖSTEREN AYRINTILARIN ÇİZİLMESİ ....................... 91
KİLDEN YAPILMIŞ KÜÇÜK BULUNTULARIN ÇİZİMİ ...... . .. 93
Figürin .. . .. 94
Ağırşak ... .. 95
Tezgah Ağırlığı .. 96
Kil Bilezik ... 97
Çini Benzeri Düz Yüzeyli Buluntuların Çizimi .. 98
ÇİZİMİ .. 99
Duruşun Tespiti ...... 100
Çizimi Planlama .. .. 101
Dış Hattın Çizimi .. ....... 102
Yonga Ayırtlarının Çizilmesi .. .. 103

Düzeltiler .. 104
Kesitler .... 105
Yonga Halkalarının Çizimi ... 106
Gölgeleme .. .. 107
Tamamlayıcı İşaretler .. .. 108
SÜRTMETAŞ ALETLERİN ÇİZİMİ .. ..109
İnce İşçilik: Yassı Balta (Celt) .. 110

Kaba İşçilik: Öğütme Taşları, Vurgu Taşları .. .. 111
ORGANİK BULUNTULARIN ÇİZİMİ ... . .................................... 113

KEMİKTEN YAPILMIŞ BULUNTULAR... ..................................... 113
BOYNUZDAN YAPILMIŞ BULUNTULAR .. ..................................... 115
AHŞAP.. ..................................... 116
DERİ.. ..................................... 117
TAHIL TANELERİ.. ..................................... 118
METAL BULUNTULARIN ÇİZİMİ .. ..................................... 119
CAM BULUNTULARIN ÇİZİMİ .. .................................... 121
BULUNTULARIN EKSİK BÖLÜMLERİNİN ÇİZİMDE

TAMAMLANMASI.. ................................... 123
YAYIN AŞAMASI.. .................................... 125

Rapido Çizimi... ................................... 125
Kalemin Uç Kalınlığı .. ..................................... 127
Yayın Aşamasında Ölçeklerin Çizimi.... .................................. 128
Yayında Kullanılan Diğer Yöntemler .. ..................................... 129
Dijital ortam .. .................................... 129
Kurşunkalem çizimin mürekkep çizimle beraber kullanılması .. .................................... 129
Çizimin fotoğrafla beraber kullanılması .. .................................... 130
SONSÖZ ... ................................. 133
KAYNAKÇA... ...................................... 137

Beni her konuda geliştiren ve
hayatımın amacını gerçekleştirmemi sağlayan
sevgili Prof Dr. Halet Çambel
hocamın anısına saygıyla ...
Her gencin geleceğe dair hayalleri vardır ve olmalıdır, çünkü o hayaller yaşamın
lokomotifidir. İstanbul Üniversitesi'nde Arkeoloji bölümünde okumaya başladı
ğım ilk yıldan itibaren benim hayalim de bir gün yaptığım çizimlerin kitaplar-
da yayınlanmasıydı. Üniversitedeki ilk yılımdan itibaren katıldığım arkeolojik
kazılarda çizimci olarak görev aldım. Çok iyi bir çizimci olmak için çok çalıştım
ve kendimi her zaman geliştirmeye çaba gösterdim. Diyarbakır Üçtepe Höyük,
Van Kale, Troya, Karatepe-Aslantaş, Aşağı Pınar, Mezraa Teleilat, Aktopraklık ve
Yenikapı kazılarının mimari ve buluntu çizimlerini ve diğer pek çok projenin, mü-
zenin ve kitabın çizimlerini ve ilustrasyonlarını yaptım. Bu yıllar boyunca bana

destek olan başta hocam Prof. Dr. Halet Çambel, Prof. Dr. Manfred Korfmann,
bana çok şey öğreten Jean Efe, 20 yıl çizimci olarak ekibinde görev yaptığım Prof.
Dr. Mehmet Özdoğan ve daha pek çok kişiye teşekkür BORÇLUYUM. Özellikle
çizimci olarak 1990-1996 yılları arasında 7 yıl boyunca hem arazi hem bulun-
tu çizimci yaptığım Troya kazısı benim için arkeolojik çizim konusunda çağdaş
yöntemleri öğrendiğim bir okul oldu.
Son yıllarda gerçekleştirdiğim çizim atölyelerinde Türkiye'nin farklı üniversite-
lerinden öğrencilerle sohbet etme imkanım oldu ve bu sohbetler sonucu, çizim
konusunda verilen eğitimde bir standart olmadığını, bazı üniversitelerde hala
çok eski ve demode çizim yöntemlerinin öğretilmeye devam edildiğini gördüm.
Görme seçicidir. Hepimiz baktığımız şeyde aynı şeyleri görmeyiz, çünkü kültür
çevremiz ve ömür boyu edindiğimiz görsel deneyimler, algılarımızda değişikler
yapar. Öğrendiklerimiz, çizim konusundaki pratiklerimiz ve tecrübelerimiz gör-
sel algımızı geliştirir ve eğitir. Böylece gördüklerimizi nasıl yorumlayacağımızı
öğrenmiş oluruz. Arkeolojik buluntu çizimi, objenin birebir kopyasını çizmek
değildir. Buluntu çizimini ressamlıktan ayırt eden, obje üzerindeki her detayı
değil, bizim için önemli olanları ön plana çıkararak çizmek ve önemsiz olanları
geri planda bırakmaktır, yani seçiciliktir. Ancak eğitimli bir göz görmesi gereke-
ni ayırt edebilir.
Her arkeolog mutlaka iyi bir çizimci olmak zorunda değildir ama her arkeolog
çizim yapmayı öğrenmelidir. Böylece buluntu üzerinde çalışırken neye nasıl ba-
kacağını da öğrenmiş olur. Ülkemizde arkeolojik buluntu çizim bilgisi genellik-
le kişiden kişiye aktarılarak öğreniliyor. Her ekibin, her çizimcinin yöntemleri
farklı olabilse de, arkeolojik buluntu çiziminde ortak/standart bir dil kullanıl
ması çok önemlidir. Bu kitap ile 30 yılda edindiğim çizimcilik tecrübelerimi
geleceğin çizimcilerine aktarmak istedim. Bu amaçla, birkaç yılı alan kitabın ha-
zırlık aşamasında, yurt içinde ve yurt dışında teknik çizim ve arkeolojik buluntu
çizimi konusunda yayınlanmış pek çok yayını da inceledim.
Bu kitapta her farklı küçük buluntu için çizim tekniği tek tek anlatmak mümkün
değildi. Kitapta anlattığım çizim kuralları ve yöntemleri, farklı küçük buluntu
grupları için de uygulanabilir. Kitapta yer alan çizimlerin çoğu 1993-2016 yılları
arasında çizimci olarak çalıştığım Aşağı Pınar, Kanlıgeçit ve Mezraa Telleilat ka-
zıları için yaptığım çizimlerdir. Bu çizimleri kitabımda kullanmama izin veren

hocam Prof. Dr. Mehmet Özdoğan ve Doç. Dr. Eylem Özdoğan'a çok teşekkür
ediyorum. Kitaptaki fotoğrafları çeken fotoğraf sanatçısı Figen Türker Öğrü,
Ahmet Özgür Özger ve İstanbul Gelişim Üniversitesi araştırma görevlisi Alper
Tombul'a da ayrıca teşekkürler.
Ekim 2020.
Arkeolojik Buluntuları Neden Çiziyoruz?
Buluntu çizimi, arkeolojik kazılarda ortaya çıkan verinin, farklı ilgi/bilgi grupla-
rındaki kişilerce anlaşılabilecek bir dile tercüme edilmesidir.
Dünyanın neresinde olursa olsun, arkeolojik yöntemlerle toprak altından çıka

rılan bilginin belgelenmesi ve bu bilginin paylaşılması bir zorunluluktur. Payla-
şılmayan bilgi zamanla unutulur ve yok olur. Arkeolojik kazılarda ortaya çıkan
buluntuların müze depolarına ya da vitrinlerine yollanmasından önce belge-
lelenmesi de her kazı ekibinin sorumluluğundadır. Bu belgelemede fotoğraf ve

tanımlamanın yanında çizim de önemli bir yöntemdir.
Arkeolojik kazılarda çıkan buluntuların çizimi konusunda önce şu soruları
sormalıyız:
• Neyin çizileceğine ldm karar verecek?

• Hangi amaçla çizim yapacağız? Belgeleme mi, arşiv mi, tez çalışması için mi,
ldtapta yayınlamak için mi?
• Belirlenen amaca yönelik olarak, buluntuların hangileri çizilecek?
• Buluntu üzerindeki hangi bilgileri neden ve nasıl aktaracağız?
• Çizim bittikten sonra nerede, nasıl kullanılacak?
Tüm bu soruların cevapları, bizim çizim yöntemimizi belirler.

Çizim yapılırkenilk amaç, bulunan objeleri onu eline alamayacak kişilerin an-
lamasını sağlamaktır. İkinci amaç daha kişisel, yani bir malzeme grubu üzerine
araştırma yapan kişinin elindeki malzemeyi çizerek daha iyi tanımasıdır. Böy-
lece malzemeyi daha derinlemesine inceleyip yüzeysel bir bakışta görünmeyen
ayrıntıları görebilecektir.
Genel olarak buluntu çiziminin amacı:

• Objenin boyutlarını ve biçimini göstermek,
• Objenin farklı noktalardaki kesitinin kalınlığını göstermek,
• Objenin üretim aşamalarını göstermek,
• Gereken yerlerde bezemeyi ortaya çıkarmak
• Benzer ya da farklı objelerle bir arada gösterip tipoloji oluşturmak,
• Objenin müze deposu ya da vitrini gibi, kolay erişemeyeceğimiz yerlere kal-
dırılmasından önce, tüm bilgiyi belgeleyerek daha sonraki çalışmalar için bir
arşiv oluşturmak.
Bütün buluntular için uygulanması gereken temel kurallar ve farklı buluntu

grupları için de farklı kurallar vardır. Örneğin, tüm kap çizimi ile yontmataş
çizimi yapılırken uyulması gereken kurallar farklıdır ve farklı hammaddelerden
yapılmış buluntuların çizimleri, bu hammaddelerin doku özellikleri dikkate
alınarak yapılmalıdır. Bu nedenle çizimi yapacak olan kişinin arkeolojik bulun-
tular konusunda bilgi sahibi olması ve arkeolojik kazı deneyimi olması tercih
edilmelidir.
Fotoğraf Neden Yeterli Değildir?

"Artık fotoğraf ve dijital teknoloji çok gelişti ve eskiye göre ucuzladı. Neden hala
elle çizim yapıyorsunuz?"
İşte bu sorunun cevabına yani neden fotoğrafın yeterli olmadığına, neden hala
elle çizimin önemli olduğuna değinmek istiyorum. Öncelikle belirtmem gere-
kir ki her ne kadar ikisi de belgeleme amaçlı olsa da fotoğraf ile çizimin amacı
farklıdır.
Sorunun en basit cevabı:

Hala elle çizim yapıyoruz çünkü fotoğraf makinesinin
ayırt edemediğini gözümüzle ayırt edebiliriz ve fotoğrafta gözükmeyenleri çi-
zimde gösterebiliriz.
Ve en önemlisi, fotoğraftan farklı olarak, çizim yaparken ihtiyaçlarımız

ve amaçlarımız yönünde seçici, ayıklayıcı olabilir veya bazı nitelikleri öne
çıkarabiliriz.
Çizimin fotoğrafa göre avantajlarını kısaca sıralayacak olursak:

• Bazı bezemeler fotoğraf çekiminde gözükmeyebilir fakat çizimci buluntuyu
ışığa farklı açılarda tutarak bu bezemeleri ortaya çıkarabilir.
• Kap çiziminde, kırık bir çanağa ait küçük bir parçanın çizimi ile kabı tamam-
layabiliriz. Bu fotoğrafta mümkün değildir.
• Çizim fotoğrafa kıyasla daha seçilmiş bir bilgiyi nakleder, gereksiz detaylar
çizimde gözardı edilerek çizilir ve daha kolay anlaşılır.
• Çizimde fotoğrafta gösterilmesi mümkün olmayan çeşitli görünüşler ve kesit-
ler gösterilebilir.
• Çizimdeki ölçek, buluntunun diğer buluntu çizimleri ile karşılaştırılabilme-
sini sağlar.
® Çizimde ölçüler ve boyutlar kesindir ve kolay algılanabilir.
• Çizim, fotoğrafa göre daha hızlı sonuç verir ve daha ucuza mal olur.
• Fotoğraf çekiminde gözden kaçacak detaylar, çizimcinin dikkati ile öne
çıkarılabilir.
"Fotoğrafta yakalanan anlık görüntülerden farklı olarak çizimde bakış açıların
da seçici olabiliriz. Çizim yaparken bilgiyi konuyla ilgili olmayan bir bağlamdan
soyutlamak ve ilgimizi özel öge veya nitelikler üzerinde yoğunlaştırmak gibi eşsiz
bir olanağa sahibiz. Analitik düşünce ve öngörüyle bir şeyin özünü yakalayabilir ve
onu olmadığı şeylerden ayırtedebiliriz" (Ching, 2010: 28).
BULUNTU ÇİZİMİNİN
KISA TARİHÇESİ
Arkeoloji, Yunanca "arkeo" ve "logos" kelimelerinin birleşmesi ile meydana gelir

ve kelime anlamı ile "eskinin bilimi" olarak tercüme edilebilir. Tarihin en eski
dönemlerinden itibaren insanın kendisinden önceki uygarlıklara ve eski eserlere
bir ilgisi vardı. Eski dönemlerde daha çok amatörlerin kişisel merakları, koleksi-
yoncuların koleksiyonlarını genişletme amacı ile kazı yapmaları ve ulus devletlerin
geçmişlerini ve köklerini araştırma amacı ile yapılan araştırmalar gibi farklı amaç-
larla çalışmalar yapılıyordu. Arkeolojinin kuralları olan bir bilim haline gelmesi ise
1800'lerin ortasını bulmuştur. Arkeolojinin gelişimine paralel olarak, arkeolojik
buluntu çizimi de bir ihtiyaç haline gelmiş ve zamanla gelişmiştir. Özellikle fotoğ
raf makinesinin kullanılmaya başlamasından önceki dönemlerde, çizim arkeolojik
belgelemenin tek yöntemi olarak kullanılıyordu. Bu bölümde kısaca arkeolojik bu-
luntu çiziminin gelişimini özetlemeye çalışacağım.
Eski Eser Koleksiyonları ve İlk Çizimler

Arkeolojik sitlerin ve buluntuların çizimlerinin en erken örneklerini Kuzey ve
Batı Avrupa' daki Ortaçağ belgelerinde görüyoruz. Bu dönemde pek çok taş anıt
devlerle, perilerle ve diğer mitolojik ve efsanevi karakterle ilişkilendiriliyordu
ve taş anıtların çiziminde bu yaklaşım etkili olmuştur. Örneğin, Stonehenge'in
en eski tasvirlerinden birinde taşların büyücü Merlin tarafından ayağa dikildiği
gösterilmektedir (Res. 1).
Eski eser koleksiyonu yapma fikri

Roma döneminden günümüze ta-
rihin her döneminde görülmekte-
dir. Örneğin, Roma İmparatorluğu
Dönemi'nde, savaş ganimeti olarak
ele geçirilen sanat eserlerinin topla-
narak koleksiyon haline getirildiği
görülmektedir. Roma yakınların
da, Tivoli' deki Hadrian Villasının
zengin bir koleksiyona sahip ol-
duğu bilinmekte ve bu villa özel
koleksiyonculuğun simgesi olarak
kabul edilmektedir. 17. yüzyılda
Avrupa'nın çeşitli yerlerinde Tuhaf
Res. 1. Büyücü Merlin'in Stonehenge taslarını

Nesne Odaları (Wunderkammer)
ayağa dikerken gösteren 14. yüzyıl yazması düzenlemek soylular arasında bir
(Schnapp, 1993: 12). moda haline gelmiştir. Küçük birer
müze olan bu özel koleksiyonlarda,
Res. 2. Ole Worm'un düzenlediği Musei Wormiani Historia'yı gösteren bir gravür.
ilginç deniz canlılarından sikkelere kadar herşey sergilenmiştir. Bunlar diğer

koleksiyonlardan farklı olarak antik eserler dışında nesnelerin de toplandığı yer-
lerdi. Danimarka' da Ole Worm, antika koleksiyonu oluşturmuş, antik kalıntıları
kaydetmiş, koleksiyonunu 1655' de bir müze olarak düzenlemiştir (Res. 2).
Bazı eski yayınlarda çeşitli koleksiyonlardaki eski eserlerin çizimleri yayınlan

mış, bunlarla beraber günümüzde yontmataş alet olduğunu bildiğimiz taş aletle-
rin de çizimlerine yer verilmiştir. Örneğin, 1596 tarihli bir Çin ansiklopedisinde
Li-Shi-Tshin tarafından taş alet çizimleri yapılmıştır (Res. 3).
Diğer bir örnekte, İtalyan Michele Mercati tarafından 1570 yılında yazı
lan Metallotheca Vaticana kitabının 1717 yılındaki ilk basımında, yontmataş
alet çizimlerini görüyoruz (Res. 4). O dönemlerde bu nesneler "thunderbolts"
olarak adlandırılmış, ne amaçla kullanıldıkları ve hangi tarihe ait oldukları
anlaşılmamıştır.
~fı
CE.RAVNIA•
Res. 3. (Schnapp: 1993, 145). Res. 4. (Schnapp, 1993: 154).

Rönesans'ın Etkisi
"Yeniden doğuş" anlamına gelen Rönesans hareketinin temelleri, Colloseum ve
Pantheon gibi Roma Dönemi eserlerinin hala ayakta olduğu İtalya ve çevresinde
atılmış ve zamanla tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Yunan ve Roma uygarlığı ile tek-
rar bağ kurulmuş, antik dönem yazmaları tercüme edilip okunmaya başlanmış,
matbaanın kullanılmaya başlanmasıyla bilgi daha geniş halk kitlelerine ulaşa
bilmiştir. Bu etki sanat, felsefe ve mimarlık gibi alanları etkilemiş ve Avrupa'da
büyük değişimlere neden olmuştur. Ortaçağ' dan sonra kurulan kent devletleri
kökenlerini Roma'ya dayandırmaya başlamıştır. 15. yüzyıl sonundan itibaren pa-
palar, kardinaller ve İtalyan soyluları, eski eser koleksiyonculuğuna başlamışlar,
Klasik Dönem'e ait eserlerin aranması ve bulunması için destek olmuşlardır. Rö-
nesans Dönemi'nde oluşan bu koleksiyonlar Klasik Arkeoloji'nin doğmasına yol
açmıştır. Yine Rönesansla beraber gelişen aydınlanma eski eserlerin ele alınışını
da değiştirmiştir. Rönesansı takip eden bilimsel gelişme, sınıflandırma sistemle-
rini gerekli kılmış, sınıflandırma sistemleri için hassas bilimsel çizimlere ihtiyaç
duyulmuştur.
Rönesansla beraber anatomi, cerrahlık, botanik ve jeoloji bilimleri tanımlama,

sınıflama, bilgiyi sunma amacı ile kendi özel çizim şekillerini ve kurallarını ge-
liştirmişlerdir. Diğer bilimdalları ile karşılaştırıldığında arkeoloji biliminin ken-
dine ait grafik dili yavaş gelişmiştir.
Bu ilk dönemlerde yontmataş ok uçla-
rı, taş baltalar gibi taş buluntular ayrı
bir buluntu grubu olarak çizilmiyor,
mineraller, fosiller, kristaller ve deniz-
kabukları ile aynı katagoriye ayrılıyor
ve "şekillendirilmiş taşlar" olarak ad-
landırılıyordu. Bu dönemde yapılan
kazılarda bulunan nesneler herhangi
bir sınıflama yapılmadan yayınlan
maktaydı ve teknik çizim kuralları
kullanılmadan, sadece görünüş olarak
çiziliyordu (Res. 5).
Res. 5.
1658 yılında yayınlanan
Hydriataphia kitabından
(Schnapp, 1993: 197).
Arkeolojideki Gelişimlerin Etkileri

Arkeolojinin bir bilim dalı olarak kabul görmesi 19. yüzyıl sonlarını bulmuştur.
Yıllar içinde bilimsel kurallar ve yöntemler gelişmiştir. Bilimsel arkeolojik arazi
ve belgeleme çalışmalarından bahsedilirken adı anılması gereken kişilerden biri
General Augustus Pitt-Rivers'tır. Pitt-Rivers (1827-1900), 1880'lerde İngiltere' de
yaptığı kazılarda uyguladığı yöntemler ve kazıları için yaptığı yayınlar nedeni
ile ilk çağdaş arkeolog olarak adlandırılır. Pitt-Rivers sadece güzel görünümlü
nesneleri değil, kazılarda bulunmuş olan tüm sıradan nesneleri belgelemiştir.
Yayınlardaki çizimleri kendisi yapmamış olsa da çizimler onun fikirlerini ve
bakış açısını vurgulamaktadır. Bunlar yeni bir görsel dilin ifadeleridir ve kendi
zamanlarının ötesinde bir hassaslığa sahiptirler. Örneğin kap çizimleri kesitleri
ile birlikte gösterilmiştir.
19. yüzyılın sonlarına doğru çarpıcı çizimli buluntu kataloglarının sayısı
artmıştır. Örneğin, John Evans'ın 1872 ve 1881 tarihli yayınları (The Ancient
Stone Implements, Weapons and
Ornaments of Great Britain. 1872. l~i . -.,, ,\• ı~ytı\Hı1ı'Hl·,
Landon. Longmans; Ancient
Bronze Implements, Weapons and
Ornaments of Great Britain and
Ireland 1881. Landon. Longmans)
ve Orlando Jewitt'in 1863 tarihli
yayınında (Horae Ferales or Studies
in the Archaeology of the Northern
·~
ll
~~
( ,,.
N ations. John Kemble 1863 Landon)
,r" ·1·
kullandığı renkli taş baskılar gibi.
j·/
Arkeolojinin bir bilim dalı olarak ,ı)';)·'~,·
,,/ ı~)i·'.
.,),'.J.
,, ';
,1/~
gelişmesiyle beraber buluntula- - ~ ı~--:{{; 1(!)
rın tipolojik değerlendirmelerini ~ .ı/ı
yapma gereği ortaya çıkmış ve bu

amaçla çizimler yapılmaya baş
lanmıştır. Boucher de Perthes'in
Abbeville' deki kazılarda bulunan
taş aletleri 1847' de yayınlamış ve
bu yayında stratigrafik yaklaşımı
nı buluntuların tipolojik tanımı ile
desteklemiştir (Res. 6).
Res. 6. (Schnapp, 1993: 313).
19. yüzyılda arkeolojik kazılar halen bu alana ilgi duyan rahip, tüccar, mimar gibi
farklı meslek dallarına mensup kişilerce yapılıyordu. Bunlardan biri de 1871 yı
lında Çanakkale-Troya'da kazılara başlayan Alman tüccar-araştırmacı Heinrich
Schliemann'dır. Schliemann, İlyada destanında adı geçen Troya olduğuna inan-
dığı Hisarlık Tepesi'nde kazılar yapmış, kullandığı kazı metodları günümüzde
tartışılsa da, Troya kazılarında kullanılan mimari belgeleme ve tabakalanma
yöntemleri ile arkeolojinin gelişmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Yaptığı ka-
zılar konusunda yaptığı yayınlarda buluntu çizimlerine yer vermiştir (Res. 7).
1. Steinbeile.•) Flach, dreieckig.

Walzenförmig. 7037-7054. 18 Steinb.eile, flach, dreieckig;
Querschnitt oval; an der Schneidc mehr oder
6930-6951. 22 walzenförmige Steinbeile,
im Querschnitt oval; Bahnende entweder spitz
zulaufend oder abgestuınpft; an der Schneide
__,.._-. -__ ,. ... _.-

m
~
No. 7037, (1/a.)
~
weniger scharfkan tig, abcr beiderseits gleichm~ssig
abgeflacht. Dickc 0,006-0,019; gr. Lge. 0,029-
No, 6930. (1/,.) 0,095; gr. Br. 0,030-0,051.
Meistens ganz poliert. No.
auf beiden Seiten mehr oder wcniger scharf- 7042 aus einem kreide- oder
kantig abgeflacht. Dicke 0,018-0,046; gr.
Lge. 0,033-0,165; gr. Br. 0,033-0,065.
Hiiufig nur an den Schnei-
den. poliert, seltner ganz
polrert.
1 meerschaumartigen Steln von
auffallender Leichtigkeit.
Meist II.-V. Ansie-
delung; einzelnes friiher
und spater .
No. 7041 gefunden in
No. 6935 in dem No, 7040, (1/3 .) der II. Ansiedelnng; N o.
grossen Vorratsraum
7037 aus J 7 im Sclıutt
in J 6 bei den zahl- der Vil. Ansiedelung.
reichen Pitlıoi ge-
Vgl. ,,Troja-Ilion' 1 S. 371 Fig. 312 (= 7040);
funden; Na. 6947 ~----~ S. 409 Fig. 414 (= 7037. ,.VII. Ansiedelung").
stammt aus de_rSchiclıt . _ . ::......::-·, ·...,,·-
der I. Ansıedeluog. - -- -=-, -
7055-7075. 21 Steinbeile, flach, dreieckig,
Die Hauptmasse ge- wie No. 7037-7054. Dicke 0,015-0,027;
bört der II.-V, An- No. 6949. (1/a.) gr. Lge. 0,046-0,123; gr. Br. 0,032-0,062.
siedelung an.
Vgl. Sehl. Ilios S. 270 Na. 85. ,,Troja-IJion" Flach, trapezförmig.
S. 371 Fig. 311,
6952-6986. 35 Steinbeile wie No. 6930- 7076-7084. 9 Steinbeile, flach, trapezförrnig;
6951. Dicke 0,017-0,040; gr. Lge. 0,067- Querschnitt o.v al. Dicke
c:J 10
0,151; gr. Br. 0,026-0,063.
6987-7036. 50 Steinbeile wie No. 6930- 0 ,00~:~•oi-gr. Lige.
6986. Dicke 0,022-0,040; gr. Lge. 0,065-
01105; gr. Er. 0,028-0,052.
1 Die Steioarten werden bei diesen und den

. ----=~~--
folgeııden Steinbeilen wegen der Unsicherheit ihrer
Bestimmııng nicht angegeben. Nach den Unter-
sııchungen von Davies bei Sehl. Ilios S. 271 be-
c;;;;;;:;> [- .;>
stehen sie ans blauem Serpentin, grünem Gabbro, No. 7077· (1/11.) No. 7094, (1/a.)
schwarzem Schieferstein, dunkelgrünem Horustein,
schwarzem oder grauem Diorit, Jadeit und Nephrit. 0,026-0,064; gr. Br. 0,028-0,054.
Damit sind aber die Steinarten gewiss noclı nicht Meistens ganz poliert.
erschöpft. Vgl. uTroja-Ilion" S. 371 Fig. 313.
Res. 7. Troya buluntularının çizimleri (Schmidt, 1902).

, . , A ~ A . U n A " A AA.•~---•-~A Gelişimlerin Arkeolojik

Çizimlere Etkisi
Düşünce sistemindeki gelişime paralel olarak, çizimcinin kullanabileceği tek-
nolojinin gelişimi de belgeleme çalışmalarının niteliğini etkilemiştir. Örneğin
İngiltere'de Anglo-Sakson mezarlarında kazı yapan James Douglas, buluntula-
rın çizimlerini 1793'de Nenia Britannica adlı kitabında yayınlamıştır (Res. 8).
Douglas çizimlerinin baskısı için kendisi baskı levhalarını oymuş ve kendisin-

den 30 yıl önce İngiltere' de kullanılmaya başlayan aquatint 1 ile 19. yüzyıl orta-
larında ahşap oyma ve litografi, arkeolojik çizimlerde en popüler yöntem haline
gelmiştir. Alman oymacı
Aloys Senefelder (1771-
rı~Pz:a:~•' :i.f ,i"ı-P ~ı.J(I (."'?f~?x;t{Jjj_:~. },.;:; il?~· q.li:~rı-.ı*n-.&:i ·Jfil70~r-frı:1
11
1834) 1796'da taş baskıyı ıı:·'{(>ı· //-,':ı ;*-,): {~tl\

~~r,~OP.tJ(:) .0lb0)55
geliştirdi. Taş baskının ·,~'Hd.:
kendine özgü dokusu ne-
(,'tt:·,
1
ı'.E--·
deni ile özellikle objelerin
çizimi oldukça etkileyici l,ıtJffı<ıt~ı•',J~ /,ı,ıt,::_ı.tl',:{/ı~,(I···
görünmekteydi. Bir yüzyıl ı;t:~,. '~:ô~"~"'i ,,-, Y''.':.lJ-(.

,ıJ),,;., ,,. ----- (<>,l\\ı>--0:-7'""',,,ı
IJA-""/••n<•AUUU, Jy
--t~~~-*-'jtı\;) ,~:_J?·~::~'.~"l'\_t//_,
j . --"""
sonra aluminyum ve çin-

ko levhalar kullanılmaya ·,t.:.(11/ 'it / ~'.'I r.;.,_ ~,{!_ '· 1 ,i
başlandı fakat basım tek- ~H (~,:)f';;, _ {:'., -,f; i

:ı,!}
niklerindeki en büyük de-
ğişim 1905' de offset baskı ~
~~ı!}
//<'•f--
nın ica t edilmesi ile oldu.
Jl•)·
-~
.\i=~tQ
"•:1'"'·'1.,,.,
Res. 8.
1793 tarihli Nenia Britannica
kitabından çizimler
(Schnapp, 1993: 282).
1 Aquatint: Bakır levhaları kezzap ile özel bir şekilde işleyip suluboya resim gibi resim yapma metodu.
Teknik Resimin Gelişimi

Genel olarak resim, insanların duygu ve düşüncelerini veya cisimleri şekillendirme
sanatı olarak tanımlanabilir. Resim, ya tamamen serbest olarak veya belirli şartlar
içinde özel araç gereç ve kurallarla yapılır. Bu nedenle, serbest sanat resimleri ile
belirli kurallara bağlı olarak yapılan teknik resim çizimleri arasında büyük farklar
vardır. Güzel sanatlar bölümünü oluşturan serbest sanat resimlerinde ressam, zevk
ve sanat anlayışını yansıtırken renkleri ve çizgileri perspektif olarak istediği gibi
kullanabilir. Cisimler, eğer önceden belirlenmiş kurallar ve metotlar kullanılarak
çizilmişse, bu takdirde endüstriyi ilgilendiren bir resim türü, teknik resim ortaya
çıkar ki bu resimde, düşünce ve tasarıların ürünü olan şekiller veya cisimler; görü-
nüş, ölçülendirme, çeşitli semboller vb. diğer bilgilerle desteklenir.
Tarihi gelişim olarak bakacak olursak bu tür resimlerin ilk kullanımının eski dö-
nemlere dayandığı bilinmektedir. Vitruvius (d. MÖ 80-70, ö. MÖ 15 sonra), bir
kitabında izdüşüm kurallarından yararlanmıştır. 15. yüzyılda Leonardo da Vinci
tarafından (1550) çizilmiş bir çarkın perspektif resmi ilk teknik resim örnekleri
olarak verilebilir (Res. 9). Bu resimlerde yetenek gerektiren bir perspektif uygula-
ması ve çizim şekli görülmektedir.
'°ı ';.,.,,,;:;/1;,;z \. ----o---~-----,_

@-
J,";O....ı .. , •• )
r- J.
--
~.,,t•➔• ~.<~·\9 \
...
lı ' '!
11
ıı:-: ın'
iıF
ı:ı 1
ı''l
ı}r--,~·
I!, 14
'1.J ·~
:•~ ., ~
-'7")'!,_
i -1
.n ·_--.. ":~· ~~~;,,
.
f ı
1
-'~7:
"
; }
·l
'ri--,.. ·: _,,/ -ı
.,
Res. 9. Leonardo da Vinci trafından çizilen su çarkı kesiti

(kaynak: http ://www.jdubuzz.com/2 O16/07/27 /secret-dechiffre-carnets-leonard-de-vinci/).
Zaman içinde cisimleri daha basit yollarla ifade etme yöntemleri aranmıştır. Bu
konuda ancak, 18. yüzyıl sonlarında bir sonuca varılmıştır. Fransız matematikçi-
si Gaspard Monge (1746-1818), kendisinden önce uzun hesapları gerektiren ve az
çok deneysel bir özellik taşıyan epür çizimlerini 2 ilkelere bağlayarak uygulamalı
bilimlere büyük katkıda bulunmuştur. Monge, 1795 yılında yayınladığı geometri
kitabında, bir cismi birbirine dik düzlemler arasında düşünerek her üç boyutunun,
bu düzlemler üzerinde izdüşüm olarak görülmesini sağlamıştır (Res. 10).
Am
r_J
J
---~r
Res. 1O. Monge'nin geliştirdiği epür çizime bir örnek
(kaynak: http ://desen hod ea rq u itetu ra. blogspot. com/2 009/08/origem-d o-desen ho-tecn ico. htm 1).
Günümüz ve Dijitalleşmenin Etkileri

20. yüzyıl boyunca arkeoloji ve arkeolojik çizim yöntemleri hızla gelişmiş ve
yeni fikir ve teknolojilerden etkilenmiştir. Fotoğrafçılık tekniğinin gelişmesi ve
yaygınlaşması ile buluntuları belgelemede çizim tek yöntem olmaktan çıkmıştır.
Buluntuların belgelemesinde fotoğrafın kullanılmaya başlanması ile, çizimler-
deki 'fotoğraf hassasiyetinde gerçekçiliğe' gerek kalmamış, buluntu çizimlerinde
farklı bir çizim dili gelişmeye başlamıştır.
1950'lerde arkeolojik kazıların sayıları artmış ve antropoloji, jeoloji, zooloji gibi

bilimlerle disiplinlerarası çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Basım teknikleri-
nin gelişmesi ile yayınlarda kullanılan çizimlerin ve fotoğrafların sayısı artmış
tır. Özellikle 1960-70'lerde baraj, otoyol gibi büyük çaplı yatırım projelerine pa-
ralel olarak gerçekleşen kurtarma kazılarında çıkan buluntuların sayısının fazla
2 Epür çizim: Tasarı geometride, üzerine bir nesnenin yatay ve düşey izdüşümlerinin çizildiği, bir-
birine dik doğrultuda varsayımsal iki düzlem ve bunları içeren çizim kağıdı. Epür düzlemi mimari
çizimin kurumsal başlangıcını oluşturur
ve çalışma süresinin kısıtlı olması nedeni ile buluntuların çizimi için daha hızlı
teknikler kullanılmış, çizimlerde daha az sanatsal ayrıntıya yer verilmiştir.
Günümüzde dijital teknolojinin günden güne gelişmesi, her alanda olduğu gibi
arkeolojik çizim alanını da etkilemektedir. Artık elle yapılan çizimler basım
aşamasından önce mutlaka dijitalleştiriliyor ve teknolojinin olanakları ile,
Photoshop, AutoCad gibi farklı bilgisayar programları kullanılarak düzenleme-
ler iyileştirmeler yapılabiliyor.
Çağdaş yaklaşımda çizimin amacı sadece bilginin aktarılması değil aynı zaman-
da yorumlanmasıdır. Esas olarak, arkeolojik çizimler artistik ve gerçekçi portre-
lerden çok yorumlanmış şekillerdir.
GEREKLİ VE GEREÇ
Bu bölümde bir çizimcinin alet çantasında mutlaka bulunması gereken araç

gereç tanıtılacaktır. Geçmişten günümüze bu araç gereçler değişti ve çeşitlendi.
Her çizimci kendi imkanları ve ihtiyaçları doğrultusunda bu listeye eklemeler
yapabilir. Çizim için gerekli araç gereci satın alırken ucuz diye kalitesiz şeyler
almanızı tavsiye etmiyorum. Aldığınız kalem, cetvel gibi gereçlerin kaliteli ve
dayanıklı olması uzun vadede sizin yararınıza olacaktır.
Kağıt
Buluntu çizimi çoğunlukla bir arşiv oluşturmak amacı ile yapılır ve uzun süre
saklanması amaçlanır. Bu nedenle çizim için kullanılacak kağıdın arşivde uzun
süre bozulmadan kalabilecek nitelikte olması gerekir. Asitsiz kağıtlar bu amaca
daha uygundur. Kağıdın kalınlığı da çizimin kalitesi ve saklanması açısından
önemlidir. Çizim yapılan kağıt çok ince ve kalitesiz olursa zamanla bozulabilir,
yırtılabilir. Piyasada farklı kalitede ve gr/m 2 olarak farklı ağırlıkta olanları bu-
lunmaktadır. Asitsiz ve gramajı yüksek kağıt kullanılması yerinde olur.
Piyasada istenilen her boyutta, dokuda ve renkte kağıt bulunmaktadır. Buluntu

çiziminde beyaz kağıdın kullanılması uygundur. Fazla dokulu çizim kağıtları
buluntu çizimine uygun değildir. Aynı şekilde yüzeyi parlak kağıtlar da çizime
uygun değildir.
841 841
st
(J',
ın
1
594 841 X
m
o:ı
420
841x1189 42U
r-.1
"''
N' A3
297 x420
'J,
,ı,
i''ı] 7H)
420 X 594 AS
1431rııo
297 X 210
,N.
~ ~~.
Res. 11. A kağıt ölçülerinin karşılaştırması.
Çizim kağıtlarının boyutları uluslararası standartlara uygun olmalıdır3 . Çizim

yapılırken en çok A4 (210 x 297 mm) ve A3 boyutlu kağıtlar kullanılır (Res. 11).
B serisindeki her kağıdın eni ve boyu (dolayısıyla da alanı), A serisindeki aynı

numaralı kağıt ile ondan bir sonraki büyük kağıdın eni ve boyunun geometrik
ortalaması şeklinde tasarlanmıştır.
C serisindeki biçimler, B ve A serisindeki aynı numaralı kağıtların geometrik

ortalamasıdır (örneğin, C2, B2 ve A2'nin geometrik ortalamasıdır). C serisi bi-
çimleri genelde zarflar için kullanılır. Örneğin, bir A4 sayfası bir C4 zarfına
3 ISO 216, dünyanın çoğu ülkesinde kullanılan kağıt boyutlarının standartlarını belirleyen ISO kıs
mıdır. Standart ilk olarak DIN tarafından DIN 476 adıyla 1922 yılında Almanya'da kabul edildi.
DIN: Bu kelime esldden "Deutsche-Industrie-Norm'' kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktay
dı. Şimdi ise "Das Ist Norm'' kelimelerinin baş harfleri olarak yine kalıyor. Alman Norm Komis-
yonları ortak çalışmasının adı şeklinde algılanıyor. Bu çalışmalar bize, ortak kavramları, tasvir ve
tarifleri, sembolleri, tip ve formlar ile ölçü değerleri ve uygulamadan gelen sonuçları "Norm" şek
linde kazandırmıştır. ISO 216 iki tür kağıt boyu tanımlar: A ve B. Bir de ISO 269'da tanımlanan,
zarflar için C serisi vardır.
konabilir. Veya bir A4 sayfası ortasından ikiye katlandığında, yani AS boyutuna

getirildiğinde, bir CS zarfına sığar. Satın aldığımız ve kullandığımız kağıtların
standartlara uygun olması, arşivlemede kolaylık sağlar.
Aydınger kağıdı
Aydınger kağıdı, yarı saydam bir kağıt çeşididir. Karakalem çizim aşamasında
kesit kopyalama gibi amaçlarla ve karakalem çizimlerin mürekkeple kopyala-
narak yayına hazır hale getirilmesinde kullanılır. Rulo halinde ya da istenilen
boyutlarda kesilmiş bloklar halinde satın alınabilir. Çizim yaparken kullana-
cağımız aydınger en az 100 gr/m 2 olmalıdır. Aydınger kağıt, suya ve yağa karşı
dayanıklı değildir, bu nedenle aydınger üzerinde çalışılırken sıvılardan uzak tu-
tulmalıdır. Ayrıca katlandığında kat izini yok etmek mümkün değildir. Bu mal-
zemenin kullanım avantajı ise mürekkeple çizim yaparken hataların kolay dü-
zeltilir olmasıdır. Yanlış çizilen çizgiler keskin bir bistüri ucu ile kağıdın yüzeyi
dikkatlice kazınarak temizlenir.
Asetat kağıdı
Tam saydam olduğu için düz, levha şeklindeki yüzeylerin üzerindeki bezeme-
lerin çizilmesinde yardımcı araç olarak kullanılır. Asetat ayrıca suya dayanıklı
olduğu için ıslak malzemelerin çiziminde de rahatlıkla kullanılabilir. Asetat üze-
rinde çizim yapmak için asetat kalemi kullanılır. Asetat üzerinde ince ayrıntı
lar çizilemediği ve gölgeleme yapılamadığı için yapılan çizim daha sonra daha
ayrıntılı çizilmek üzere için aydıngere kopyalanır.
Asetat üzerinde yapılan çizimlerde hataları silmek için alkol, alkolün olmadığı
yerlerde kolonya kullanılabilir. Bir parça pamuğun üzerine dökülen alkolle ya da
kolonya ile hatalı olan yer silinebilir.
Milimetrik kağıt
Milimetrik kağıt bazı ekiplerde çizim kağıdı olarak kullanılıyor. Oysa milimetrik
kağıt çok ince ve çok dayanıksızdır ve bu nedenle çizimlerin bu kağıtlarda uzun
süre saklanabilmesi mümkün değildir. Özellikle küçük buluntu çizimlerinde ya-
pılacak gölgelemelerde de iyi sonuç vermediği için ben milimetrik kağıdın çizim
kağıdı olarak kullanılmasını tavsiye etmiyorum. Ancak mimari çizimlerde ve
aydıngere yapılacak çizimlerde altlık olarak kullanılabilir.
Çap kağıdı
Özellikle çanak çömlek çalışanların ve çizimini yapacakların yanında mutlaka
bulunması gereken bir gereçtir. Piyasada satılanlarla 30 cm'ye kadar çap ölçüle-
biliyor (Res. 12). Daha büyük çapları ölçmek için kendimiz pergel yardımı ile çap
ölçer yapabiliriz.
Res. 12. Cap kağıdı.
Kurşunkalem
Buluntuların karakalem çiziminde en
kullanışlı olan kalem çeşidi, içine is-
tenilen sertlikte grafit uç takılabilen
mekanik kalemlerdir (Res. 13). Buka-
lemlerin içinde kullanılan uçlar sertlik
/ yumuşaklıklarına göre seçilir. B kod-
lu uçların başındaki numara arttıkça
yumuşaklığı artar ve 8B en yumuşak
uçtur. HB ve F kodlu uçlar orta yumu-
şaklıktadır. H ile kodlanan uclarda ise Res. 13.
baştaki numaralar arttıkça sertlik artar ve 9H en sert olanıdır. Bu uçların farklı

çapta olanları da vardır; kalın ve yumuşak olanları büyük alanların gölgelenme-
sinde kullanılırken daha ince ve sert olanlar yontmataş aletler gibi küçük ayrın
tıların gösterileceği çizimlerde kullanılır. Bu kalemlere uygun silgiler ve kalemt-
raşlar çizimcinin alet çantasında mutlaka bulunmalıdır.
Silgi Çeşitleri
Kurşunkalem için kullanılan silgileri, kullandığımız kağıdın niteliğine ve kul-
landığımız kurşunkalemin uç sertliğine göre seçmeliyiz. Yumuşak dokulu bir
kağıtta sert silgi kullanırsak, kağıdın yüzeyini aşındırabiliriz. Sert uda çizdi-
ğimiz çizgileri silmek için çok yumuşak bir silgi kullandığımızda da iyi sonuç
alamayız. Bu nedenle alet çantamızda farklı amaç için farklı sertlikte silgi bulun-
durmamızda fayda vardır. Piyasada satılan kalem silgiler, küçük alanların kont-
rollü silinmesi açısından daha kullanışlıdır.
Rapidograf / Rapido
Mürekkep ile çizim yapılan teknik kalemlerin piyasada farklı marka ve çeşitle
ri vardır. Bunlar içinde rapidograflar en kullanışlı ve dayanıklı olanlarıdır. Bu
kalemler istenilen kalınlıkta ve kesintisiz çizgiler çizmeye olanak verdikleri için
buluntu çizimlerinin yayın aşamasında ve her türlü plan ve harita çiziminde ra-
hatlıkla kullanılmaktadırlar (Res. 14).
Çini mürekkebi ile çizim yapılan

kalemlerin paslanmaz çelik bir
ucu ve çeşitli kalınlıklarda çelik
iğnesi vardır. Bu ince çelik iğne
mürekkep akışını kontrol eder ve
mürekkebin aynı miktarda akma-
sını, dolayısı ile çizdiğimiz çizgi-
lerin hep aynı kalınlıkta olmasını
sağlar. Mürekkep hazneli ya da
kartuşlu olanlar vardır.
Bu kalemlerin kullanımı ve bakı

mı özel bir dikkat istemektedir.
Kullanmaya başlamadan önce Res. 14.
mutlaka kullanma kılavuzunu okumalı ve yazılanları uygulamalıyız. Kendi de-

neyimlerime göre rapidograf kullanırken dikkat edilmesi gereken esasları şöyle
sıralayabilirim:
• Mürekkep çabuk kuruyup ince ucu tıkayacağı için kalem kullanılmadığı sü-
rece kapağı kapalı tutulmalıdır.
• Kalemlerin içinde mürekkep varken uzun süre bekletmemeliyiz. Kuruyan
mürekkebi temizlemek giderek zorlaşacaktır.
• Kalemin içindeki mürekkep kuruduysa ve çelik iğneyi işlemez hale getirdiyse,
kalemin parçaları dikkatlice sökülmeli, yıkanmalı ve az miktarda sıvı sabun
kattığımız suda bekletilmelidir. Kalemin parçaları birbirinden ayrılırken,
özellikle ince udu kalemlerde çelik iğne kesinlikle yerinden çıkarılmama
lıdır. Kalemin parçalarını yıkarken aseton, tiner, kezzap gibi kimyasallar
kullanılmamalıdır.
• Kalemin haznesine mürekkep doldururken, tamamen doldurmamaya, üst-

te hava boşluğu bırakmaya dikkat etmeliyiz. Özellikle ince udu kalemlerde
mürekkep çabuk bitmediği için hazneyi yarısına kadar doldurmak, çizime
uzun süre ara vereceksek kalemi su ile mürekkep kalıntısı kalmayana kadar
yıkamak gereklidir.
• Hazneye mürekkep doldururken mürekkebin taşmamasına ve üzerimize dö-

külmemesine dikkat etmeliyiz çünkü çini mürekkebi lekesi bazı malzemele-
rin üzerinden temizlenmeyebilir ve leke olarak kalabilir.
• Kalemi kullanırken, masanın üzerine, yere düşmeyecek şekilde konulmalıdır
çünkü eğer yere düşerse çelik uç onarılmayacak şekilde eğilebilir ve mürek-
kep akışı kesilir. Bu durumda kalemimizin ucunu bir daha kullanamayız.
• Rapidografla çizim yaparken ucu kağıda tam dik açı ile tutmalıyız. Ancak bu
şekilde çizdiğimiz çizgiler düzgün ve kesintisiz olur.
• Rapidograflarla aydınger üzerine yapılan çizimlerde yapılan çizim hataları

nı silmek için özel mürekkep silgileri ya da keskin uçlu kazıyıcılar kullanı
lır. En pratik yöntem, keskin bir bistüri ucu ile hatalı çizgiyi aydıngere za-
rar vermeyecek şekilde dikkatle kazımak, daha sonra kazıdığımız alanının
üzerinden silgi ile birkaç kez geçerek pürüzsüzleştirmektir. Bu işlemi yapar-
ken, bisturi ucu çok keskin olduğu için elimizi kesmemeye dikkat etmeliyiz
(Res. 15).
o
C',I
- ~ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- --~- - - -----
Res. 15. Bisturi uçları ve sapı.
Yeni çıkan rapido benzeri kalemleri profesyonel çizim yapacak olanlara tavsiye
etmiyorum. Çizgileri gerçek rapido kadar düzgün değil ve mürekkepleri bitine
doldurma şansı yok.
Kumpas Çeşitleri
Kumpas, buluntu çizimi yapan herkesin alet çantasında mutlaka bulunması
gereken gereçlerden biridir. Hırdavatçılarda farklı kalitede ve markada olanları
satılmaktadır (Res. 16).
Res. 16. Kumpas.
'1
1
Profil Tarağı / Çizim Tarağı 4

Bir çizimcinin alet çantasında mutlaka bulunması gereken bir alettir. Ben çizim
tarağı ile ilk kez, modern yöntemlerle çizim yapmayı öğrendiğim Troya kazısında
tanıştım. O dönemde yabancı kazılar hariç çizim tarağı kullanan ekip yoktu ve
çizimlerde lehim teli kullanılıyordu. Ne yazık ki hala bazı üniversitelerde çizim
derslerinde lehim teli kullanılmaya devam ediliyor. Çizim tarağı hırdavatçılarda
Res. 17. Çizim tarağı ve kullanılışı.
satılıyor ancak günümüzde endüstriyel alanda

teknik çizim daha çok dijital ortamda yapıldığı
için bu aleti bulmak giderek zorlaşıyor. Internet
üzerinden sipariş verilebilir (Res. 17).
Dikçizer
Çanak çömlek profilinin kağıt üzerine aktarıl
masında kullanılan aletlerden bir tanesi dikçi-
zerdir. Dikçizer, alüminyum veya sert plastik
gibi hafif malzemelerden üretilir. Aletin dik du-
ran ön bölümündeki buluntunun profiline temas
eden kısmı sert metalden (çelik) yapılmıştır. Bu
bölüm, kalemin yerleştirilmesi için oluşturulmuş Res. 18. Dikçizer (Yasar, 2013).
4 İngilizcesi: Profile gauge - Comformator.

olup, tabana dik durmasını sağlayan sütun üzerinde yer alır. Dikçizer kulla-
nırken, kalem ucu dikçizer tabanından yaklaşık 0.5 mm'lik mesafede duran ve
profile temas eden sert metalin izdüşüm hizasında durur. Böylece sert metalin
profile temas ettiği noktanın kağıda doğru olarak geçirilmesi sağlanır (Res. 18).
Çeşitleri
Gönyeler
Piyasada farklı malzemeden
yapılmış ve farklı
boyutta gön-
&','o,',,',,
yeler satılmaktadır. Saydam

malzemeden yapılmış, çok ince "
olmayanları tercih etmeliyiz.
Gönyelerin 30/60 ve 45 derece
açılı olanları ve ölçülerin işaretli
olan kenarı 12 cm' den 60 cm'ye ,
kadar uzunlukta olanları vardır
(Res. 19). Küçük, orta ve büyük Res. 19. Gönye çesitleri.
uzunlukta olanları alet çanta-
mızda bulundurmalı ve çizimini yapacağımız buluntunun boyutuna uygun olan
büyüklükteki gönyeyi kullanmalıyız.
Gönyeler ayrıca buluntuları çizerken, yüksekliğin ve çapın ölçümünde ve bulun-
tu üzerindeki detayların çizim üzerine yerleştirilmesinde de bize yardımcı olan
aletlerdir.
Gönye alırken kenarında girintisi olanları tercih etmeliyiz. Rapidograf ile çi-
zim yaparken, gönyeyi tersine çevrilip kalemi bu çıkıntılı kenara dayayıp çizgi
çizersek mürekkebin kağıda bulaşmasına engel oluruz.
Düz cetvel
Düz kenarlı ve ahşap, plastik gibi farklı malzemelerden yapılmış olan ve farklı öl-
çüde cetveller mutlaka alet çantamızda bulunmalıdır. Bu cetvelleri satın alırken
de saydam olanlarını ve kenarında girintisi olanlarını tercih etmeliyiz.
Kırık metre ! Şerit metre

Bu tür metreler büyük boyutlu buluntuların örneğin anforaların ya da büyük
boyutlu ahşap ya da taş buluntuların çiziminde kullanılır.
T cetveli ve çizim tablası
Kağıt üzerine düz ve kağıt

kenarına dik açılı çizgiler çi- ~=,}-
zerken kullanılan bu cetvel- •3
ler, çizim masalarında kulla-

~1
~
!;-~
nılmaktadır. Piyasada ahşap
ve plastikten T cetvelleri sa-
tılıyor. T cetveli satın alırken
cetvelin kenar kalınlığının
çok kalın ya da çok ince ol-
mamasına ve çabuk kırılan
bir malzemeden yapılmamış
olmasına dikkat etmeliyiz. T
cetvelimizin uzunluğunu çi-
zim masamızın genişiliğine
göre seçmeliyiz. Çizimde en
pratik araç gereçlerden biri
de çizim tablasıdır. Piyasada ı.
j
bunların farklı boyutta olan-
ları satılmaktadır ve çizim
Res. 20. (izim tablasının kullanımı.
masasının olmadığı yerlerde
çizimi kolaylaştırmaktadır
lar (Res. 20).
Pergel
Çap ölçmek, ölçü almak ve bezemelerin
çizilmesi gibi pek çok yerde yardımcı
araç olarak kullanılır (Res. 21).
Res. 21.
Pergelle ölçü almak.
Yapıştırıcılar
Alet çantamızda, çizimin çeşitli aşamalarında kullanılmak üzere kağıt bant
(maskeleme bandı) ve şeffaf bantlar mutlaka bulunmalıdır.
Diğer Teknik Gereçler

Fotokopi makinesi ve tarayıcı (scanner), bilgisayar gibi elektronik aletler işimizi
hızlandırması ve çizimin kalitesini arttırması açısından önemlidir. Son yıllarda
gelişen yeni teknolojiler sayesinde eskiden günler süren işlemler dakikalar için-
de tamamlanabiliyor. Örneğin, artık herkesin rahatlıkla satın alabileceği tek bir
fotokopi makinesi ile fotokopi çekilebiliyor, baskı alınabiliyor ve tarama yapılıp
çizimler bilgisayara aktarılabiliyor. A4 boyutundan daha büyük çizimlerle ilgili
işlemleri ise ozalit merkezlerinde yaptırabiliriz.
Işıklı masa ise işimizi hızlandıran diğer

bir gereçtir. Saydam bir tablası olan, alt-
tan ışıklandırılan ve kağıttan kağıda ya da kağıttan aydingere kopya çıkarmak
ta kullanılan bir masadır (Res. 22). Eğer çalıştığınız yerde ışıklı masa yoksa ve
bu işlemi yapmanız gerekiyorsa, ışık alan bir pencere camında da aynı işlemi
yapabilirsiniz.
Res. 22. Işıklı masa.

Çizim Yapılacak Ortam

Çizim yapılacak ortamın rahatlığı ve düzeni çizimcinin çalışma kalitesini ve sağ
lığını etkiler. Çizim ortamı çok soğuk ya da çok sıcak olmamalı, oturulan alan
doğrudan esinti ve cereyandan uzak olmalıdır.
Çizim yaparken oturulan sandalye mutlaka ergonomik bir döner büro sandalye-
si olmalı ve masanın yüksekliğine göre ayarlanabilir olmalıdır.
Çizim yaptığımız masanın mutlaka ayarlanabilir çizim masası olması gerekmez.
Arkeolojik buluntu çizimi için düz ve yüzeyi pürüzsüz bir masa gereklidir. Mi-
marların kullandığı eğimli çizim masaları, çizimcinin buluntuları masaya koyup
çizdiği için kullanışlı ve güvenli değildir.
Işık,çizim yaparken en önemli faktörlerden biridir. Çizim yapılan odanın yete-

rince doğal ışık alması, pencerelerin gerektiğinde ışığın azaltılabileceği şekilde
örtülebilir olması gereklidir.
Masa lambasının verdiği ışık,gölge görüntüsünü iyi görebilmemiz için, çizim
yaptığınız ortamın ışığının ne çok az ne de çok fazla olmamalıdır. Sol taraftan
masa lambasının ışığı, sağ taraftan ise doğal ve fazla olmayan bir ışığın gelmesi
en idealidir (Res. 23). Masa lambasında floresan lambaların değil, gözü yorma-
yan doğal ışık veren tasarruflu ampüllerin kullanılması uygundur.
Res. 23. (izim masasında masa lambasının konumu.

Güvenliği
Masanızın üzerinin sürekli tertipli olmasına özen gösterin. Dağınık bir masa
işinizi zorlaştırdığı
kadar çizdiğiniz buluntunun güvenliği için de tehlikelidir.
Sevgili Halet Çambel hocamın sık sık tembih ettiği gibi, çizim masanızın üzerin-
de çay kahve gibi sıvılar ve bulaşan yiyecekler olmamalı, bu tür atıştırmalıklar
masanın yanındaki bir sehpada bulundurulmalıdır.
Çizim yaptığımız buluntuların güvenliğiiçin kum dolu bir kutu, buluntunun

duruşunu desteklemek için pamuk, strafor parçaları gibi buluntuya zarar verme-
yecek malzemeler bulundurmalıyız. Buluntu çizimine ara verdiğimizde, zarar
görmeyeceği şekilde muhafaza etmek çizimcinin önemli bir sorumluluğudur.
TEMEL KURALLAR
Çizime Başlamadan Önce

Çizime başlamadan önce, öncelikle buluntuyu elimize alıp her tarafına dikkat-
lice bakıp bize ne gibi bilgiler verdiğini, hangi ayrıntıların nerede nasıl çizilmesi
gerektiğini, hangi görünüşlerinin ve kesitlerinin çizilmesi gerektiğini analiz edip
karar vermeliyiz. Buluntunun boyutuna göre de hangi ölçüdeki kağıda, hangi
ölçekte çizeceğimize karar vermeliyiz.
Bazen buluntu elimize geldiğinde üzerinde toz ya da toprak kalıntıları olabilir
ve bu kalıntılar bazı ayrıntıları görmemize engel olabilir. Bunların temizlen-
mesi gerekir. Bu işlemi mümkünse bir restoratör yapmalıdır. Ancak bu müm-
kün olmuyorsa yumuşak bir fırça yardımı ile buluntuya zarar vermeden kirleri
temizleyebiliriz.
Bazı buluntuların üzerindeki ayrıntılar çıplak gözle zor görünüyor olabilir.
Bu durumda buluntu masa lambası ışığına farklı açılarla tutulup bir büyü-
teç yardımı ile incelenmelidir. Örneğin, boyası zamanla tamamen dökülmüş
ve sadece boyaların olduğu yerlerde izi kalmış Neolitik Dönem beyaz boyalı
kap parçalarında, çıplak gözle görülmeyen bezeme hatları ancak bu yöntemle
görülebilmektedir.
Arkeolojik buluntu çiziminin altın kuralı, ölçüleri doğru almak, ölçüm aletleri-
ni doğru kullanmak, aldığımız ölçüleri kağıda doğru aktarmak ve tüm bunları
yaptıktan sonra yaptığımız çizimi mutlaka gözümüzle kontrol etmektir.
En temel prensip, çizimini yapacağımız buluntu hakkında mümkün olduğun

ca çok ve doğru bilgiyi kağıda ve çizimden yararlanacak olanlara aktarmaktır.
Bu nedenle bilgi içeren tüm görünüşler ve kesitler çizilmelidir. Bu yapılırken de
çizimi okuyacak herkesin aynı şeyi anlayabilmesi için teknik resim kurallarına
uygun bir metod ile çizim yapılmalıdır.
Doğrultunun Tespiti
Buluntuların kağıt üzerinde nasıl tutulacağıgenellikle nasıl kullanıldıklarıyla
paraleldir ve farklı buluntuların tutuluşu ve duruşu ile ilgili kabul edilmiş stan-
dartlar vardır. Örneğin:

• Taş baltalar dikey çizilir. Keskin ağızlarının aşağıda ya da yukarıda olduğu
çizimler vardır.
• İğneler ve kılıçlar uçları aşağı gelecek şekilde dikey çizilir .
• Ok ucları sivri uçları yukarı gelecek şekilde, dikey çizilir.
• Tek kulplu kaplar kulpları sağa gelecek şekilde çizilir (Res. 24).
@-ı l-
Lvns\.ruı
6'v. ı= 190'.
Env ı=ı~o
T-~
Res. 24. (eşitli buluntuların doğrultuları.

~········ ve
Buluntuya kaç görünüş ve kesit çizileceği her buluntu için farklıdır. Her bulun-
tunun üzerinde yer alan bilgiye göre çizilmesi gereken farklı görünüşleri çizilme-
lidir. Örneğin üzerinde hiçbir bezeme olmayan kil bir bilezikte tek görünüm ve
bir kesit yeterliyken, arka ve ön yüzünde ayrıntılar olan bir kil figürinin ön, arka
üst ve alt görünüşlerinin çizilmesi gerekebilir. Prensip olarak, bilgi veren tüm
görünüş ve kesitlerin çizilmesi gerekir.
Buluntuların yan görünüşleri çizilirken, dünya çapında kabul görmüş olan iki
farklı metod kullanılır. Bu metodlar, çizim yapılırken buluntunun hangi yöne
çevrileceğini kurala bağlar.
Avrupa Metodu (ISO-E Metodu)

Ülkemizde, Avrupa' da ve pek çok ülkede 1. bölge resimleri kullanılır ki buna
"Birinci İzdüşüm Metodu (Avrupa, ISO-E Metodu)" denir. Bu yöntemde ön yüz
çizildikten sonra ön yüz sola çevrilerek görünen profil sol tarafa çizilir, sağ tarafa
çevrilip görünen profil sağa çizilir (Res. 24).
Amerikan Metodu (ISO-A Metodu)

Amerika, İngiltere ve bazı ülkeler bu metodu kullanır. Bu resim çizme meto-
duna "Üçüncü İzdüşüm Metodu (Amerikan, ISO-A Metodu)" denir. Bu meto-
dun, diğer metottan farkı, görünüşlerin yerleştirilme şeklidir (Res. 25). Buluntu
8A BALON ON BALON 0;
\/ b <:;>
'
tı-
Res. 25. Amerika (ISO A) ve Avrupa (ISO E) metodları.

B ♦ ♦ -Et
~
Res. 26. Avrupa (E) ve Amerikan (A) metodu lejandları.
çizilirken önce ön yüz çizilir. Sonra sol tarafa çevrilip görünen profil sağ tarafa
çevrilip çizilir. Sonra sağ tarafa çevrilip görünen profil sol tarafa çizilir. Yani bu
yöntemde, yüzler birbirine bakar. Bu yöntemde üst görünüşü üst tarafta, sağ yan
görünüş sağ tarafta, şeklinde çizilir.
Çizimin hangi resim metoduna (ISO-E veya ISO-A) göre çizildiğini göstermek
için bir kesik koninin iki görünüşü kullanılır. Her iki metoda göre izdüşüm sem-
bolü Resim 26' da görülmektedir:
Teknik resim kurallarına göre görünüşlerin yerleşimine çok dikkat edilmelidir.
Her görünüş hangi metodu kullanıyorsanız, ISO-E veya ISO-A metoduna göre
doğru konumda olmalıdır. Ön ve yan görünüşler mutlaka aynı yatay hizada, ön
ve üst görünüşler mutlaka aynı düşey hizada olmalıdır. Bu sayede, görünüşlerin
çiziminde birbirlerinden yararlanmak ve doğruluklarını kontrol etmek müm-
kün olur.
Arkeoloji alanındaki buluntuların çiziminde en basit anlatımıyla yüzler birbiri-
ne bakmalıdır. Kullanılacak metod, çalışılan ekibe göre değişebilir.
Düzenleyici/Kılavuz Çizgilerin Önemi

Bu çizgiler bize yardımcı olacak, çizimin doğruluğunu destekleyecek olan çiz-
gilerdir. Çizimin planlama aşamasından itibaren sıklıkla kullanılırlar. Buluntu
çiziminde düzenleyici çizgiler kağıdın kenarlarına tam paralel veya tam dik açı
ile çizilmesi önemlidir. (Res. 27) Çizimin ilk aşamasından itibaren bu kurala dik-
kat edersek, ölçülerimizde ve buluntunun kağıt üzerindeki duruşunda bir so-
run yaşamayız. Aksi takdirde çizimin sonuna doğru, en başta yaptığımız hatalar
--f ı-
' ~'=--\-1'.ss/ı··vı ?.,or--J 1:;S,40
Res. 27. (izimde düzenleyici çizgilerin kullanımı.
büyüyerek ortaya çıkar. Düzenleyici çizgilerin doğruluğuna önem veren çizimci

zamanla işini kolaylaştırmış olduğunu anlayacaktır.
Dış Hattın Çizilmesi

Bir buluntunun dış hattının kağıda aktarılması için o objeye dik olarak bakıl
ması gereklidir. Farklı buluntu tiplerinde dış hattın çizilmesinde farklı teknikler
kullanılabilir ve farklı aletlerden yararlanılabilir.
Profil tarağı ile

Profil tarağı, dış hattın çiziminde yardımcı
bir alettir. Dış hattı sadece profil
tarağı ile çizmek doğru değildir. Dış hattını gözümüzle bakarak çizdiğimiz ve
ölçülerini belirlediğimiz örneğin bir kasenin dış hattını doğru olup olmadığı
nı kontrol etmekte ya da bir kabın dibinin iç hattını çizerken bize yardımı olur
(Res. 28).
Gönye yardımı ile

Bu çizim tekniği, bir gönyenin dik kenarının dayama plakasına oturtulmuş ka-
bın profilinin belirleyici noktalarına dik olarak değdirilmesi, izdüşüm noktala-
rının kağıt üzerine işaretlenmesi ve dış profil hattına yukarıdan dik bakılarak
noktaların profil biçimine uygun olarak birleştirilmesi yöntemidir. Gönye ile
Res. 28. Profil tarağı ile dıs hattın alınması.
Res. 29. Gönye yardımı ile dıs hattın çizilmesi.

alınan noktaların fazla sayıda olması, dış hat çizgisinin daha doğru olmasını
sağladığı gibi, hatalı alınan noktaların saptanmasında da yardımcı olacaktır
(Res. 29).
Dikçizer yardımı ile

Dayama plakasına yerleştirilen tüm kabın dış profilini takip ederek dolaştırılan
dikçizer, profili doğrudan kağıt üzerine aktarmakta kullanılır. Aslında dikçizer,
köşesinde kalem olan bir gönyedir ve tam kesintisiz bir hat çizmemizi sağlar. Bu
teknikte dikkat edilmesi gereken husus, dikçizerin profil yüzeyine dik olarak
temas ettirilmesidir (Res. 30).
Res. 30. Dikçizer yardımı ile dış hattın çizilmesi.

Kesitler
Buluntunun niteliğine göre bir ya da bir kaç yerden kesitler çizilebilir. Kesit
çiziminde temel esas, kesiti çizilecek olan noktanın dik açıyla kesildiğinin düşü
nülerek kesitin çizilmesidir.
,,..,,,
,-[),.·
:·· .. ':·., .·
-( \
\.,
( ..
. _:: __.· :rr
--- :~\;:;::~\
'}-
-@-
(✓--[)
\
'-,
,_ 1
1
<ID
-
G .
-
-~
\]7
w
,,
26cm
\
\\
~
-=:1J ~- ..-... .': . : :,
..
1 ı'/
''
'
'
Res. 31. Farklı buluntularda kesitler.

Çanak çömleklerde kabın kesiti, tüm olan ya da tüme en yakın olan bölgesinden,
hayali olarak boydan boya dik olarak kesen bir doğrultuda kesilmesi ile ortaya
çıkan kesittir.
Küçük buluntularda ise buluntunun şeklini ve teknolojisini vermek amacı ile bir
ya da bir çok kesit çizilebilir.
Kesiti çizilecek olan kısımda cetvelle dik kesen bir hat belirlenir ve dış hat çizgisi-
ne değmeden, her iki tarafa da yarım cm'lik iki düz çizgi çizilir. Kesit bu çizgilere
en yakın ve çizim planlamasına en uygun yere çizilir. Kesiti çizerken, kestiğinizi
hayal ettiğiniz yerin iç hattı kesitte de içe, dış hattı da dışa gelecek şekilde çizil-
melidir. Kesit çiziminde profil tarağından da yararlanırız (Res. 31).
Devam Çizgileri
Buluntu çiziminin en önemli niteliği, buluntunun içerdiği bilgiyi yanlış anlama-
lara neden olmayacak şekilde aktarmaktır. Bu bağlamda devam çizgileri, üze-
rinde durulması gereken bir konudur. Çanak çömlek ya da diğer buluntularda,
buluntunun kırık, eksik olduğu durumlarda bunu belirtmek için devam çizgileri
çizilmelidir. Böylelikle buluntunun o kısmının kırık olduğu, tam olmadığı anla-
tılmış olur. Kırık bir hatta devam çizgisi çizmezsek, buluntunun çizildiği haliyle
yapıldığı gibi bir sonuç çıkar. Bu nedenle, kaplarda ağız kısmı, dip kısmı, kulp
gibi bölümler kırıksa ya da diğer buluntularda kırık bölüm varsa mutlaka devam
çizgileri çizilmelidir. Kırık parçalar üzerindeki bezemelerin nasıl devam ettiğini
biliyorsak, eksik olan kısımdaki bezemeler kesik çizgilerle veya yanyana nokta-
larla devam ettirilebilir (Res. 32).
Buluntu Üzerindeki Detayların Çizilmesi

Buluntunun dış hattı çizilip ölçüleri kontrol edildikten sonra, görünüm ve ayrın
tıların çizilmesine sıra gelir. Bu aşamada en iyi ve doğru sonucu almak için farklı
teknikler birlikte kullanılabilir.
Düz yüzeyli buluntuların, örneğin yassı bir kemik spatulanın ya da yassı bir
Urartu kemer parçasının üzerindeki detayları çizmek nispeten kolaydır. Dış hat
çizildikten sonra asetat yöntemi ile ve kumpas yardımı ile detaylar çizilebilir.
Kalınlığıdaha fazla olan ya da çanak çömlek gibi buluntu gruplarında ise dikkat
edilmesi gereken en önemli nokta, üç boyutlu bir objeden kumpasla alacağımız
~
.
.
-,'~
/ 1 ~ .
.
_\ıl
1 1
~-\ il
'
~ ~,'~
" 1 1
/
,~
\
\
.
..,.___.., •1u-~'
···•·~~o-~o<> .
.
". ..,
•'.""·"
~ "''""/·!-'
.,<>".,,
~
(} n ~ t:c,,\,,
°" eı () V
~f:\
'3
~ : e~o /
-~. ,,('
C <>
!Si-
Res. 32. Devam çizgileri.
ölçünün, 2 boyutlu olan çizimle bire bir olmayacağıdır, çünkü ölçüler perspek-
tiften kaynaklanan bir deformasyona uğrar. Bu nedenle örneğin bir yontma taş
aletin ön veya arka yüzeylerindeki yonga gibi ayrıntıları çizerken, alet üzerinden
doğrudan aldığımız ölçüler hatalı olur. En pratik yöntem, aletin dış hattını çiz-
dikten sonra alet üzerindeki belirleyeceğimiz belirgin noktaları referans noktası
kabul ederek, çizim üzerinde bu noktaların nerede olduğunu gözümüz ve kalem
yardımı ile işaretlemektir.
Buluntu üzerindeki bütün detaylar çizildikten sonra mutlaka buluntu ile çizimi
gözümüzle karşılaştırmalı ve doğruluğu kontrol etmeliyiz (Res. 33).
'-
'
\
\
\
'\
\
~'
·. ıl~
. ~
1
1 1
1/
~ '
1
,
1
J
1
I
I
I
Res. 33. Tüm yüzeyi çizi bezemeli bir kabın çizimi.

Buluntuların üzerindeki bezemeler, yazılar, kırıklar vs bu yöntemlerle doğru

olarak çizilebilir. Ahşap, metal, kemik gibi farklı malzemelerden yapılmış bu-
luntuların yüzeylerindeki dokular birbirinden farklıdır. Dış görünüşün çizimi
yapılırken, bu doku farklılıkları olabildiğince verilmelidir 5 •
Gölgeleme
Arkeolojik buluntu çiziminde gölgeleme ışık soldan gelecek şekilde yapılır. Göl-
gelemede masa lambası kullanımı çok önemlidir. Lamba, masada çizim noktanı
za çok uzak olmayan fakat çizim yapmanıza engel olmayacak bir noktada, masa-
nın sol üst köşesinde bulundurulmalıdır.
Gölgeleme, kabın tüm yüzeyini kaplamamalı, sanatsal resim çiziminden farklı

olarak, göründüğü gibi değil, buluntunun görünüşünü verecek kadar ve yeteri
kadar yapılmalıdır. Gölgelemede bazen, kabalaştırılmış yüzeyli kaplarda olduğu
gibi, kabın yüzeyinin dokusu da başarı ile verilebilir (Res. 34).
ı,ı \ •,( \v-,
Al,'Lr/6(/
Res. 34. Alt kısmının yüzeyi kabalastırılmıs bir kabın çizimi.
5 Bezemeli çanak çömleklerin nasıl çizileceği ilgili bölümde daha ayrıntılı ve örneklerle anlatı
lacaktır.
Gölgelemenin çok koyu olmamasına da dikkat etmeliyiz. Çok siyahlaştırılmış

gölge, yayında iyi gözükmeyecektir. Gölgeleme yaparken karakalemle tarama ya
da rapido ile noktalama gibi farklı teknikler kullanılabilir (Res. 35).
ıl c>(
'.R
Res. 35. Farklı gölgeleme teknikleri. 1. Karakalem ile, 2. Rapido ile noktalama ile.
Ölçek ve Diğer Bilgilerin Yazılması

Arkeolojik buluntu kapsamına farklı boyutlardaki pek çok nesne girmektedir.
Buluntunun hangi ölçekte çizileceği buluntunun boyutuna ve hangi ayrıntının
ne kadar büyük gösterilmesi gerektiğine göre değişir ve buna çizim üzerinde ça-
lışan uzman ve çizimci beraber karar verebilir. Buluntunun boyutu, kullanıla
cak kağıdın boyutunu da belirler ancak arşiv düzeni açısından çizimlerin dinA
boyutunun katlarında çizilmesi, bunlar içinde de daha çok A4 ve A3 boyutunun
tercih edilmesi uygundur. Tüm kaplar genellikle 1:1 ölçekte çizilir. A4 ya da A3
kağıda sığmayan kaplar ise 1:2 ya da 1:3 oranında küçültülerek çizilebilir.
Bazı durumlarda da buluntunun boyutu küçük fakat üzerindeki ayrıntılar 1:1

çizimde gösterilemeyecek kadar küçükse, 2:1 ya da daha büyük ölçekte büyü-
tülerek çizilir. Bunun için en kolay metod, buluntunun örneğin 2:1 ölçeğinde
fotokopisini ya da fotoğrafını çekip üzerine aydınger koyup hatlarını kabaca
çizip, daha sonra buluntuya büyüteçle bakarak ince ayrıntıları 2:1 ölçekli çizim-
de çizmektir. Bazen de mikroskop altında yapılması gereken -tahıl tanesi gibi
çizimlerde daha büyük ölçeklerde büyütme yapılması gerekebilir.
Yaptığımız çizimin yanına mutlaka ölçeği gösteren bilgiyi yazmalıyız. 1:1 çizim-
lerde genellikle buna gerek olmaz ve ölçek yazılmamış olan çizim 1:1 ölçeğinde
çizilmiş kabul edilir. Küçültme ya da büyütme yapılan çizimlerde ise mutlaka
ölçeği gösteren ölçek çubuğu çizilmelidir. Ölçek çubuğu, ölçeğin oranına göre
3 veya 5 cm uzunluğunda çizilir. Ölçek çubuğu çizmek, özellikle yayınlarda,
buluntuların gerçek boyutlarının anlaşılması açısından zorunludur (Res. 36).
Çizim yapılan kağıdın üzerine buluntunun çıkarıldığı alanla ilgili bilgiler, çizim
numarası, çizenin adı ve çizim tarihi yazılmalıdır. Bu bilgilere kısaca "buluntu-
nun kimlik bilgileri" diyebiliriz (Res. 37).
o Sem
Res. 36. Farklı ölçek çeşitleri.

\\ \\
'
10/528
gvV1 2Lıcl,2 /
H,3 )b.pısı
Res. 37. Buluntunun kimlik bilgileri.

ÇANAK ÇÖMLEK ÇİZİMİ
Arkeolojik kazılarda çıkan tüm ya da kırık kap parçaları, belgeleme, tipoloji, ar-
şivleme ya da yayın yapma gibi farklı amaçlarla çizilir.
Kapların ya da kap parçalarının fotoğraflarının çekilmesi gerekli fakat tek başına

yeterli değildir. Çizimle, yapım tekniği, bezeme teknikleri ve kesitler de ayrıntısı
ile çizilir ve bu bilgilere ihtiyacı olan uzmanlar tarafından okunabilir hale gelir.
Kısaca çanak çömleği neden çizdiğimizi sıralayacak olursak:
• Tarihlemede diğer relativ tarihleme yöntemleri ile beraber kazısı yapılan ye-
rin tarihlenmesine katkıda bulunur.
• Kap tipolojisi yapılarak tabakalar arası değişimlerin açıklanmasına yardımcı
olur.
• Kap biçimlerinin çeşitliliğine bakarak kapların hangi amaçlarla kullanılmış
olabileceğine dair yorum yapılabilir.
• Fotoğrafta yeterince gözükmeyen bezemeler daha net ve eksiksiz çizilebilir.

• Kaplarınkesitlerinde görülen yapım teknolojisine dair ayrıntıları çizerek ya-
pım teknolojisi hakkında fikir verilebilir.
TÜM KAP ÇİZİMİ

Çizimi Kağıt Üzerinde Planlama
Çizime başlamadan önce kabı elimize alıp dikkatlice inceleriz ve kağıdın ne-
resine, nasıl çizeceğimizi, hangi kesit ya da görünüşlerin çizilmesinin gerekli
olduğunu kafamızda planlarız (Res. 38).
Tüm kaplar genellikle 1:1 ölçeğinde ve arşivleme standartları açısından A4 ya

da A3 kağıda çizilir. A3 kağıt boyutlarından daha büyük boyutlu kapların ise
1:2 oranında küçültülerek çizilmesi daha uygun olur. Bazen kabın içi ve dışı
bezemeli olduğunda ya da çizilmesi gereken çok sayıda görünüşü olduğunda
birden fazla kağıt kullanılır ve her kağıdın üzerine mutlaka kabın kimlik bilgi-
leri yazılır.
Eğer çizilecek kabın kulbu varsa, kulp standart olarak sağ tarafta olacak şekilde
tutulur.
4-0f
~.?'f AöilZ
~ J
,,,\J -r Kulp kesı'+i
~ kulp
'Be2etvıe.
Ke5it
Dip
--v-----
Dıp 40f'
Res. 38. Kapla ilgili terimler.

ve
Tüm kap çizimine başlarken ilk yapılacak olan işlem, çapın ve yüksekliğin be-
lirlenip kağıt üzerinde uygun şekilde çizilerek bir çerçeve oluşturulmasıdır.
Eğer kabın ağız kısmı çap alınamayacak kadar kırıksa, bu durumda boyun çapı,
karın çapı ya da dip çapı ölçülerek çizime başlanır.
Tüm kabın ağız çapı bir cetvel yardımı ile dıştan dışa ölçülür. Daha sonra kap
düz bir zeminde dik tutularak gönyeler yardımı ile yüksekliği ölçülür. Bir gön-
yenin uzun kenarı düz zemine dayanır, diğeri ise kabın ağzına, zemine para-
lel olarak yerleştirilip diğer gönyenin kenarına yaslanır. Elde edilen yükseklik
kabın yüksekliğidir (Res. 39).
Res. 39. Gönye ile ölçü alma.

Eğer kabın boyutları kumpasın ölçebileceği kadarsa kumpasla yüksekliği ve ağız
çapını ölçebiliriz (Res. 40).

Bu iki ölçü, kağıdın uygun bir yerine çizilir ve çizgilerin kenarlara tam dik ve
tam paralel olmasına dikkat etmemiz gereklidir. Eğer kabın üzerinde bezeme
yoksa ya da tekrar eden bir bezeme varsa, kabın dış görünüşünün ayrıca çizil-
mesine gerek olmaz ve ağız çapının tam ortasından dik bir çizgi çizilerek kap
iki bölüme ayrılır. Tercihe göre sağ ya da sol tarafa kesit, diğer tarafa ise görünüş
çizilir (Res. 41).
Res. 40. Kumpasla tüm kabın ölçülerinin alınması.

Res. 41.
Cap ve yüksekliğin belirlenmesi.
Hattın/Profilin Çizimi
Bazı okullarda öğretildiğinin
aksine buluntu çiziminde ke-
~
sinlikle lehim teli veya kurşun
plaka kullanılması tavsiye et-
miyorum. Her iki malzeme de
kolayca şekil değiştirdiği için
doğru somıç vermeyebilir. En
doğru yöntem, gerekiyorsa bir
dayama tahtası yardımı ile ka-

bın doğrultusunu tespit ederek
profili gözümüzle takip ederek

çizmek ve daha sonra profil ta-
Res. 42. Yüksekliğin ölçümü.
rağı ile kontrol etmektir. Kabın
üzerindeki keskin dönüşler,
bezemeler, kulp ya da tutamakların kabın hangi yüksekliğinde olduğunu kesin
tespit etmek için kap yine düz bir yüzeyde dik tutulur ve gönyeler yardımı ile bu
noktaların yüksekliği ölçülür ve çizim üzerinde işaretlenir. Böylece çizimin ölçü
doğruluğunu arttırmış oluruz (Res. 42).
Dış hat bu yöntemle çizildikten sonra profil tarağı, kontrol amaçlı kabın ağız
kısmından başlayarak hafifçe bastırılarak dış hat çizgisi elde edilir ve kendi çiz-
diğimiz dış hat çizgisinin üzerine konarak doğruluğu kontrol edilir (Res. 43).
Res. 43. Profil tarağı yardımı ile dıs hattın çizimi.

Kesitin Çizilmesi
Kesit, bir kabın hayali olarak dikey düzlemde kesilmesi ile ortaya çıkan şekildir.
Arkeoloji terminolojisinde, kabın kesitine "cidar" adı da verilir ve kesitin/cida-
rın kalınlığı, inceliği ve şekli kap tipolojisinde önemli bir parametredir. Çizim-
de kesit olarak adlandırmak, teknik resim açısından daha doğrudur.
Res. 44. Kesit çizimi. Res. 45. Kumpasla kesit ölçüsü alma.
Farklı ülkelerde kesit sağda ya da solda gösterilir ama temel prensip aynıdır:
Bir tarafa kesit, bir tarafa kabın profili / dış hattı çizilir (Res. 44). Profil çizgisi
doğru olarak çizildikten sonra kumpas yardımı ile kabın çeşitli noktalarından
kalınlık ölçülür. Kumpasın sivri uçları hafifçe bastırılarak alınan ölçü kağıda
aktarılır. Kumpasla ölçü alırken kabın kesitini dik keser şekilde ölçü almamız
gereklidir (Res. 45). Aldığımız ölçüyü kağıda taşırken de tam ölçü aldığımız
noktaya aktarmalıyız. Eğer kalınlık alınacak nokta kabın derin bir yerindeyse
kalınlık kumpasları kullanılır. Eğer sığ bir kabı çiziyorsak kumpasla kalınlığı
aldıktan sonra profil tarağı yardımı ile kavisi daha doğru çizebiliriz.
Profilin Diğer Tarafa Aktarılması

Eğer profil kabın her iki tarafında aynı ise sağ tarafa çizilen kesitin sadece dış
çizgisi sol tarafa kopyalanarak aktarılır. Bu bize hem zaman kazandırır hem de
profil çizgisinin iki tarafta da aynı olmasını sağlar. Bu işlem genellikle aydınger
kağıdı yardımı ile yapılır. Aydınger üzerine düz bir çizgi çizilir ve bu çizgi kabın
ağız çizgisine oturtulur. Kaydırmadan kalemle profil çizgisi üzerinden belirgin
olarak geçilir. Daha sonra aydingerin ters yüzü çevrilir, ağız çizgisi diğer tarafı
nın başlangıç noktası üzerine oturtulur ve kalemle profil çizgisinin üzerinden
geçilir. Böylece çizgi aktarılır ve aydınger kaldırılıp çizginin üzerinden tekrar
geçilerek belirginleştirilir. (Res. 46).
Res. 46.
Profilin diğer tarafa
aktarılması.
• Eğer kabın yüzeyindeki bezemenin tamamının çizilmesi gerekiyorsa ise ya

da tüm yüzeyin çizilmesini gerektirecek detaylar varsa, kap kesiti ayrı çizilir
(Res. 47a).
• Yüzeyde bezeme yoksa ya da birbirini tekrar eden bezeme varsa, ağız çapı
nın bir tarafına kesit diğer tarafına profil çizgisi çizilerek çizim tamamlanır
(Res. 47b).
Res. 47a. Tam çizim.
Res. 47b. Yarım çizim.

Ağız Hattı Dairesel Olmayan Kapların Çizimi

Oval, dörtgen, gaga ya da yonca ağızlı kaplarda eğer kabın gövdesi küreselse, çap
boyundan, karından ya da dipten alınır. Çap ve yükseklik kağıda çizildikten son-
ra, ağızdan başlayarak çizim tamamlanır. Daha sonra yan ve üst görünüşlerle
ağzın biçimi gösterilir (Res. 48a - 48b).
-1
'i0v\o--ıa.
Res. 48a. Farklı ağız tipleri.

J
..
ıvı
ı\
// .
J . ·\.. ·s..,·
'\
I
oı/-s2J-t
\\0.::,-z.
;=t- 'iOfısı
R~&,'Sc.V'
Res. 48b. Farklı ağız tipleri.

Kapak
Çizime yeni başlayanlar kapakla kaseyi birbirine karıştırabilir. Ayırtedebilmek
için bir kaç ipucundan bahsedebilirim. İlki, kapaklarda, kullanımdan dolayı
ağız kısmında aşınma olabilir. Kapakların iç kısmı kaselerden farklı olarak ge-
nellikle çok pürüzsüz değildir ve kesitleri kaselere göre daha kalındır. Son olarak
da kaselerin zeminde düz durmaları için düzleştirilmiş bir dipleri olur.
Kapaklar çoğunlukla beraber kullanıldıkları kaplardan ayrı olarak ele geçerler.
Üzerlerinde bezeme, delik ya da tutamak gibi ayrıntılar bulunabilir. Çizimi ya-
pılırken önce çapı ve yüksekliği ölçülür. Çap çizgisi kağıdın alt kısmına çizilir
ve kapağın ağız kısmı aşağıya gelecek şekilde tutularak çizilir. Kesit ve dış hat
görünüş çizildikten sonra, üzerinde delik vs varsa üstten görünüm de çizilir
(Res. 49).
A\" ü ·ı ı '-i ·ı
0
Res. 49. Çizi bezemeli bir kapak çizimi.

KIRIK AĞIZ PARÇALARI

Arkeolojik kazılarda tüm kaplardan çok kırık parçalar çıkar ve bu parçalar kap
tipolojisi için önemlidir. Kırık çanak çömlek parçalarının çizimi tüm kap çizim-
lerinden biraz daha farklıdır.
Öncelikle elimizdeki parçanın kabın hangi bölümüne ait olduğunu tespit etmeli-
yiz: Ağız parçası mı, gövde parçası mı, dip parçası mı? Özellikle çizime yeni baş
layanlar için ağız ve yüksek kaideli dip parçasını ayırt etmek bazen zor olabilir.
Örneğin; dip parçalarında çoğunlukla, ağız parçalarından farklı olarak, sürtün-
meden dolayı aşınma olabilir. Zamanla, elimizden daha çok malzeme geçtikçe
daha kolay ayırtedebilir hale geliriz.
Kırık ağız parçasının çiziminde ihtiyaca göre farklı yöntemler kullanılır:
• Tek taraflı: Belgeleme için yapılan bazı çizimlerde ve hızlı çizim yapılması ge-
rektiği durumlarda, bezemesiz ağız parçalarında, ağız çapı ölçüldükten sonra
kısa bir ağız çizgisi çizilir ve sadece kesit çizilir (Res. 50a).
J\ \1
1 ,,
Res. 50b. Cift taraflı çizim.
26cm
ıııııııııııııııı
,,,
•
''
Res. 50a. Tek taraflı çizim. Res. 50c. Kesitle beraber görünüş çizimi.
Çift taraflı: Gerekirse ağız parçasının çapı ölçüldükten sonra,

fına kesit, bir tarafına dış görünüş çizilir (Res. 5Gb).
çapın
'
bir tara-
• Parçanın üzerinde bezeme ya da tutamak gibi bir eklenti varsa kesitle beraber
görünüş de çizilir (Res. 50c).
Ağız Parçalarında Doğrultunun Tespiti

Çizime yeni başlayan için kırık ağız parçalarının duruşunu tespit etmek zor
olabilir. Yeni başlayanlar için en basit yöntemde, parçanın ağız tarafını düz bir
zemine ya da bir mermer ya da tahta parçasına dayayarak ağzın ufuk çizgisine
açısını tespit ederiz. Bunun için ağız parçası zemine her noktasından yaslanmalı,
ışık geçiren bir boşluk kalmamalıdır (Res. 51).
8QB X X
~ ~y
✓
Res. 51. Parçayı doğru tutmak.
-7 -7 -~,
,,,- I I
\,!-l( 1
nı
1 // /
\ ,,
Res. 52. Parçanın doğrultusu yanlıs tutulursa.
Zamanla ağız parçasının doğrultusunu mermer ya da tahta olmadan, göz hiza-

mızda tutarak tespit etmeye alışırız. Doğrultuyu doğru tespit etmek kabın biçi-
minin de tespit edilmesidir ve doğrultunun tespitinde hata yaparsak, kabın biçi-
mini de yanlış çizmiş oluruz (Res. 52).
Çap Ölçme
Kap parçası çiziminde doğrultu tespit edildikten sonra sıra ağız çapının belir-
lenmesine gelir. Ağız parçasını çap ölçer üzerine tespit ettiğimiz doğrultu açısı
ile yerleştirir ve kağıda tam olarak yaslarız. Çap çizgileri üzerinde kaydırarak,
ağız yayının tam olarak oturduğu yayı tespit ederiz. Bunu yaparken parçaya dış
tan bakmamız gereklidir, yani ağzın dış taraftaki yay çizgisi çapı verir (Res. 53).
Res. 53. Çap ölçme.
Piyasadaki çap kağıtları genellikle 30 cm'ye kadardır. Kendimize büyük pergel-

lerle 30 cm' den büyük çap kağıdı yapabiliriz.
Elimizde çap kağıdımız yoksa ya da 30 cm' den büyük çaplı ağız parçalarında,
çapı belirlemek için kullanılan farklı bir yöntem daha vardır. Bu yöntemde kağıt
üzerine yerleştirilen ağız parçasının dış hattı kurşunkalemle çizilir. Yay çizgisi
i
üzerine, pergelle merkezleri yayın çizgisinin üzerinde olan ve birbirini kesen üç

küçük daire çizilir. Cetvelle dairelerin birbirini kestiği A, B ve C, D noktaların
dan geçen iki ayrı çizgi çizilir. Bu iki çizginin kesiştiği nokta ile ağız yayının
arasında kalan mesafe ölçülür. Çıkan sonuç, kabın yarı çapını verir (Res. 54).
/
/
-- -- ..... ,,
I
I
'\
I \
1
1
I
/
,,, ,,,
_,,. I
/ ..,.
/
I
I
I
1
1
\
\
' ' ....C / , .,.
'\
1 \
\I ' \}
\ I
\ I
\.
' ' ..... __ _
_,./
,,,
/
Res. 54. Pergel yöntemi ile çap ölçüsünün bulunması.

Parçanın Yüksekliğinin Ölçülmesi

Parçanın mevcut yüksekliğini ölçmek için kumpasımızla kabın ağız hattından
başlayarak ve kumpası dik bir açıyla tutarak parçanın bitim yerindeki en uzun
noktasına kadar olan mesafeyi ölçeriz (Res. 55). Bu ölçüyü çap çizgisinin ortasını
dik kesen çizgi üzerinde işaretleriz. Parçayı çizerken, kabın uzunluğu bu çizgiyi
geçmemelidir.
Diğer bir yöntem de Resim 56' da görüldüğü gibi yüksekliğin gönye yardımı ile
ölçülmesidir.
Res. 55.
Kumpasla parçanın
yüksekliğinin ölçümü.
Res. 56.
Gönye yardımı ile
parçanın yüksekliğinin
ölçülmesi.
LJ
Kesitin Çizilmesi
• Çapı ve yüksekliği ölçüp kağıt üzerinde çizdikten sonra, parçanın ağız hattı
nı çap çizgisine doğru bir açıyla tutar ve dış hattı çizeriz (Res. 57a).
• Çizdiğimiz dış hattı çizim tarağı ile kontrol ederek gerekli düzeltmeleri
yaparız.
• Daha sonra kumpasla çeşitli yerlerinden kalınlık alırız (Res. 576).

• İç hattı çizer ve çizim tarağı ile kontrol ederek çizimi tamamlarız (Res. 57c).
• Ağız dönüşünü çizerken mutlaka gözümüzle kontrol etmemizde fayda var.
• Kırık parçaların kesit ve görünüşlerinin çizimi tamamlandıktan sonra, bitim
noktalarına yaklaşık 0,5 cm uzunluğunda, hat çizgilerinin doğrultusunda
devam çizgileri çizilmelidir. Bu çizgiler çizimi inceleyen kişilere, bu çizimin
tam bir kaba ait olmadığını, çizilen kesit ve dış hat çizgisinin kabın mevcut
parçasını çizdiğimizi ve devamı olduğunu gösterir.
/
/ /
/
Res. 57. Parça kesitinin çizim asamaları.
BEZEMELERİN ÇİZİMİ
Bezemeli Tüm Kaplar

Tarihöncesi dönemlerden itibaren, çanak çömlek yapımında süsleme amacıyla
kabın yüzeyine çeşitli bezemeler yapılmıştır. Bu bölümde belli başlı bezeme çe-
şitlerinin nasıl çizileceğine değinecektir.
Kazılarda ortaya çıkan tüm kaplar çoğunlukla kırılmış ve parçaların bazıları ek-
sik olarak bulunur. Parçalar restoratörler tarafından birleştirilip tümlenen kap-
ların çiziminde bir kaç farklı yöntem kullanılır. Eğer kırık parçalar yapıştırılıp
birleştiridiyse, kabın yüzeyin çizilirken kırık hatları da çizilir. Eksik parçalar

varsa ve bu kısımlar alçı ile tümlendiyse, çizimde bu alanlar boş bırakılır. Böy-
lece bu parçanın yerinin boş olduğu gösterilmiş olur. Eğer kabın üzerinde tekrar
etmeyen bir bezeme varsa ve kabın tüm yüzeyinin çizilmesi gerekiyorsa, kabın
görünümü çizilir ve kesit yarım olarak kabın kenarına çizilir (Res. 58).
Eğer tabak formunda bir kabın içinde bezeme varsa, tabağa yukarıdan bakılarak
bezemesi çizilir (Res. 59).
\x_,J!l'.t-1-
Res. 58. Boya bezemeli tüm kap. Res. 59. Boya bezemeli tüm kap.
Bezemeli Gövde Parçaları

Üzerinde bezeme, tutamak gibi detaylar olan gövde parçaları, çalıştığınız kazı eki-
binin ya da malzeme grubunu çalışan kişinin kararı gereğince çizilir. Kesit çizimi
bittikten sonra, kesitin sağ tarafına, uzak olmayan bir noktaya dış hattı çizilir.
Parçanın hem içinde hem dışında bezeme varsa, ikisi de kesitin iki yanına çizilir.
Görünüşlerin hangi tarafa çizileceği yine sizin hangi yöntemde çizdiğinize bağ
lıdır. Bezemelerin dışında, parçanın üzerindeki kırık yerler de çizimde gösterilir
ve kırık yüzey boş bırakılır ya da düzensiz çizgilerle doldurulur (Res. 60a-60b).
·. ,-'~
~\) .
u
1
1 1
tJlf~ o
1 1 4cm
1 l
\ Ô -\'' 1 1
.
.
il
"] @-,"~ .
O
.
.
.
.
.. .
. .
/ı I I
~
~-\\
~\J <0-\
~~
. 1),
, I
1 1 il
Res. 60a. Bezemeli parça çizim. Görünüş kesitin solunda.

,'
,, 'l
ı 1 I
,,
I I
,,, \ \
,, ,,, ' 11
\ \ '
-~-=-- cm
Res. 60b. Bezemeli parça çizim. Görünüş kesitin sağında.
Bezemeli kap parçası çizimlerinde bazı yayınlarda gövde parçasının dış hat-
tı kesik çizgilerle gösteriliyor (Res. 61). Bu doğru bir ifade değildir. Kırık par-
çanın dış hattı kesintisiz ve belirgin bir çizgi ile çizilmeli, varsa ,kırık yüzeyler
belirtilmelidir.
\~' ,,. .
...:0 ,• /.' \\.~
ç··--\ •••Z'~\ ......--.'-~r
'\
ıı \ı\
\\ ~·.
\\ i. .-C·· \L _
-----~\S{~~{!_______:~ -----· -
Res. 61. Kırık parçanın dıs hattının kesik çizgiler veya düz çizgi ile gösterilmesi.
Bezeme Çeşitleri
Çanak çömlekler üzerinde farklı dönemlerde ve farklı bölgelerde farklı tekniklerle
bezemeler yapılmıştır ve bezeme tarihlemede önemli bir ayrıntıdır. Bu bölümde
size belli başlı bezeme tekniklerinin çizimde nasıl gösterileceğini anlatacağım.
Çizi ve kazıma bezeme

Bu tür bezeme, özellikle tarihöncesi dönemlerde çok kullanılan bir bezeme türü-
dür. Kap henüz ıslakken, sivri udu bir aletle kabın yüzeyine yapılan bezemedir.
Çizgiler ince bir oluk şeklindedir. Oluğun genişliği, kullanılan aletin ucunun
kalınlığına bağlı olarak değişebilir. Bu bezeme çizilirken, ışık soldan gelecek şe
kilde, oluğun sol çizgisi daha kalın, sağ çizgisi daha ince çizilir (Res. 62a). Çizi
bezemede oluğun derinliği ve genişliğine dikkat etmeli ve buna göre gölgeleme
yapılır. Kazıma bezeme, çizi bezeme ile aynı teknikle yapılır. Tek farklı, kazıma
işlemi sonrası, bezeme yapılan bölgenin yüzeyinin düzeltilmeden kabaca bıra
kılmasıdır (Res. 62b).
6 o
\
-1 )-
\sı,0.r--\-0 l' 1c,~,1

~> Res. 62a.
c,,,v. 1)J.b (izi bezeme çizim örneği.
Res. 62b.
Kazıma bezeme çizim örneği.
Boya bezeme
En çok rastlanan bezeme çeşididir. Tarihin hemen hemen her döneminde fark-
lı maddelerden elde edilen renklerle kapların üzerine boya bezeme yapılmıştır
(Res. 63).
Beyaz boya bezeme

En çok Neolitik Dönem'de Batı Anaolu ve Avrupa'da görülen bir bezeme tü-
rüdür. Kırmızı astar üzerine beyaz kalkerli bir boya ile bezeme yapılır. Bazı
parçalarda zaman içinde beyaz boya aşınmış ya da tamamen yok olmuş, kabın
üzerinde sadece izleri kalmıştır (Res. 64). Bu izlere masa lambası farklı açılarda
tutularak dikkatle bakılır ve bezeme tamamlanabilir.
Res. 63. Boya bezeme çizim örnekleri.
Res. 64. Beyaz boya bezeme çizimi.

Siyah ve kırmızı figür bezeme

Siyah ve kırmızı figür bezeme M.Ö. 4-7. yüzyıl arasında Ege' de ve Batı
Anadolu' da çok kullanılan bir bezeme türüdür. Bu kaplar Korint'te ortaya çık
mış, Ege' de üretilip bütün Akdeniz havzasına ihraç edilmiştir. Kaplar fırınlan
madan önce yapılan siyah silüetli figürler, bunların üzerinde kazıma ile yapılan
çizgisel detaylar ve bazen eklenen kırmızı ve beyaz boya ile imal edilir. Bu tek-
nikler kapların Üzerleri, hayvan ve insan figürleri ve bitkisel motiflerle bezenir
(Res. 65).
\ 1
1 1
---~~!,~fi--------'"'-
~\ ~-\t---~J_
Res. 65. Siyah figürlü bir kap parçasının çizimi 6 .
Kırmızı figür tekniği ise M.Ö.

530'larda Atina' da ortaya çıkmış,
Arkaik Dönem boyunca Ege dün-
yasında varlığını sürdürmüştür.
Kısaca denebilir ki, kırmızı figür,
siyah figürün tam tersidir. Figürler
ve motifler kil renginde bırakılır ve
fırça ile çizgiler çizilir. Arka plan
siyaha boyanır (Res. 66).
Res. 66.
Kırmızı figürlü kap çizimi
(İ. Türkoğlu tarafından uyarlama).
6 Ayasuluğ kazı arşivinden olan bu parçayı ldtabımda kullanmama izin veren Arkeolog Fırat
Baranaydın'a teşekkür ederim.
Oluk bezeme
Kabın yüzeyine pişirilmeden önce, keskin kenarlı olmayan bir alet yardımı ile
yapılan bir bezeme türüdür. Kap yüzeyinde fazla derin olmayan ve genellikle
birbirine paralel sığ oluklar şeklinde görülür. Bazen olukların sınırını görmek
zor olabilir. Bu durumda masa lam-
bası ile kontrollü gölge yaparak oluk
hatlarını daha iyi görebiliriz. Oluk sı
nırlarını keskin çizgiler şeklinde değil
de çizgi olmadan, sadece gölgeleme
olarak başlatmalı ve gölgeyi giderek
azaltarak tamamlamalıyız. Bu işlem
her bir oluk hattı için ayrı ayrı yapılır
(Res. 67).
\ ;\,J
Res. 67 a-b.
Oluk bezeme.
Kabartma bezeme
Kabın yüzeyine, çeşitli boyutlarda ve şekillerde yapıştırılan kil parçaları ile
yapılır.
Bazen şerit şeklinde kap yüzeyi boyunca devam eder, bazen de tek bir
noktaya yapıştırılır. Bu bezeme türünü çizerken, gölgeleme ile kabartmanın üç
boyutluluğu hissini vermemiz gerekir (Res. 68).
,,
\ I 1/
\ /
u 10cm
Res. 68.
Kabartma bezeme
çizimi örnekleri.
Kalıpla yapılan kabartma bezeme7

Bu tür bezemeye M.Ö. 2. yüzyılda Ege ve Batı Anadolu' da yaygın olarak görülen
Megara Kaseleri örnek olarak verilebilir. Bu kaseler özel hazırlanmış kalıplarda
şekillendirilmiştir. Üzerleri genellikle tamamen bezeme kaplıdır ve bazen baskı/
mühür tekniği ile yapılmış rozetler ve damgalarla da bezeme tamamlanır. Bu tür
kaplarda tüm dış yüzey bezeme ile kaplı olduğu için yüzeyin açılarak çizilmesi
gerekir (Res. 69a). Eğer bezeme tekrar eden bir bezeme ise, yarım görünüş olarak
da çizilebilir. Kaselerin dipleri de çoğunlukla bezemelidir ve bu durumda dip
görünüşünün de kabın alt kısmına çizilmesi gerekir (Res. 696).
Res. 69a 69b.

Kalıp kabartma bezemede
yüzeyin tüm ve yarım çizilmesi.
7 Bu başlık altında kullandığım çizimler, Sadberk Hanım Müzesi'nde yaptığım çizimlerdir ve

Anlağan, 2000'den alınmıştır.
84 Arkeolojik Küçük Buluntu Çizimi Teknikleri
,,
1
Tarak baskı / İmpresso
\
bezeme 8
,,
Bu Kap şekillendirildikten
sonra, kil henüz yaşken yü-
zeye tırnak ucu, saz ya da ,, \ ,,
,,
\ 1
kemik ucu, deniz kabuğu
''
gibi malzemelerle yapılan
bezemedir. Bazı örneklerde
de parmak ucu ile kil çekti- ,, 1 1
'\,,,,~ ,,~ :v
rilerek bezeme yapılır , bazı
örneklerde de bir kaç teknik
birlikte kullanılır. Bezeme-
)R11~# \
/ 1 "'
nin görünüşü kullanılan
1 1
yönteme göre değişir ve bu "
bezeme genellikle tüm kap
yüzeyini kapladığı için çi- ,ı
\ ,ı
zimi hayli zordur ve zaman

alır (Res. 70) 9.
'l ~w
')
1 1
,, 1 1
'}
,,
'\' ~
~
,,, ~ 'i
~ -w
Res. 70.
impresso bezeme çizimleri.
,~ ·~,
1 1
11
1ı
o-~~-5cm
'
8 İmpresso bezeme tekniği hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. Vukovic ve Svilar, 2015/ 2016.
9 Bu çizimleri Doç Dr. Emre Güldoğan'ın doktora tezi için (Güldoğan, 2008) yapmıştım. Çizimleri
bu ldtapta kullanmam için yollayan Emre arkadaşıma çok teşekkür ederim.
Kabın Üzerindeki Mühür Baskılar ve Yazılar

Kap üzerinde mühür baskı varsa ve üzerindeki ayrıntılar 1:1 ölçekte gerektiğince
gösterilemiyorsa, mühür baskının olduğu yer istenilen oranda büyütülerek çizi-
lebilir. Bunun için en kolay metod, buluntunun örneğin 2:1 ölçeğinde fotokopi-
sini ya da fotoğrafını çekip üzerine aydınger koyup hatlarını kabaca çizip, daha
sorira buluntuya büyüteçle bakarak ince ayrıntıları 2:1 ölçekli çizimde çizmektir.
Ölçüler mutlaka çizimin yanına yazılmalıdır (Res. 71).
~:1
I J
,ı: 1
Res. 71. Mühür baskıya örnek,

İlknur Türkoğlu tarafından uyarlama çizim.
EKLENTİLER
Kulp
Bazı kapların üzerinde kullanım veya
-
........ ,,,
süsleme amaçlı olarak kulp ya da tuta- ' ', '
'\ '\\
maklar yapılmış olabilir. Eğer kabın tek 1
1
\
J
ı' J
~>/
kulbu varsa, kulp sağ tarafta olarak şe I
I
I
I
/ I
kildeki gibi çizilir (Res. 72).

Kulbun kabın kesitine birleşme nok-
taları dikkatle çizilmelidir. Kulp üze-
rinde bezeme varsa, görünüşü de çizilir
(Res. 73). Res. 72. Kulplu kap çizimi.
Eğer kabın iki kulbu varsa, sağ tarafta

kesit halinde, sol tarafta ise görünüş olarak gösterilir. Akıtacak gibi bir ağız varsa
çizimin sol tarafına getirilerek çizilir.
Kabın eğer ikiden fazla kulbu varsa, kulpların konumlarını göstermek için kabın
üstten görünümü de çizilmelidir.
(()
~c-_)\i) o
"')
\\
);ı
·/ /
--- ---------
\Sfc.-..r--\cı c-,·,fc, ;-:_.ı
l ,,v _ b 2.b
Res. 73. Bezemeli kulp çizimi.

Kesitinin
Kulp kesiti tipolojide önemli ayrıntılardan biridir ve bu nedenle dikkatle çizil-
melidir. Kulp kesiti yuvarlak, oval ya da köşeli olabilir. Kesitin çizimine kulbun
kırık olmayan bir noktasından ölçü alarak başlarız. Kulbun kesiti her noktasında
aynı ise tüm olan kısmından, kesit kulp boyunca değişkenlik gösteriyorsa birkaç
noktadan çizilmelidir.
Kumpasla aldığımız her ölçüyü, kulbu dik kesen bir hatla almalıyız. A-B nokta-
lan arası kumpasla ölçülür ve kesit çizgisinin yakınına kumpasın iki ucu bastırı
lıp işaretlenir (Res. 74). Daha sonra kulp yanlamasına C-D noktalarından ölçü-
lür ve işaretlenir. Bu noktalar bir dikdörtgen oluşturacak şekilde silik çizgilerle

kurşunkalemle birleştirilir. Kulbun girintisi çıkıntısı varsa çizim tarağı bu hatta
dayanarak hat oraya çıkarılır ve çizime eklenir. Kulbun dönüşlerine dikkat edi-
lerek birleştirilir.
Res. 74. Kulp kesiti çizimi.

Tutamaklar ve Memecikler
Kap yüzeyine tutmayı kolaylaştırmak ya da süsleme amacı ile yapılan eklenti-
lerdir. Boyutlarına göre, büyük olanlara tutamak, küçük olanlara memecik adı
verilir. Tutamaklar, bazen işlevsel olarak bazen de sadece süsleme amacı ile, me-
mecikler ise sadece süsleme amacı ile yapılır. Her ikisi de kulplarla aynı prensipte
çizilirler. Kabın kesiti çizilirken, kap kağıt üzerinde tutamak ye da memecik yan
profilede görünecek pozisyonda tutulmalı, görünen dış hat çizilmeli, eklentinin
kesite birleştirildiği noktalar iyi belirtilmelidir (Res. 75).
~
¼_/~\\
/ ~~I
"'\,
1
\
1
J
I
I
/
I
I
___ ,,,,.,,,, /
I
Res. 75.
Tutamaklı ve
,;\-:: l ,'"IC--..- memecikli kap çizimi.
Dip
Kapların tipolojisi ve tarihleme
açısından dip biçimleri önemli bir
ayrıntıdır ve dönemlere göre fark-
lılıklar gösterir. Yatık ve kırık olan
diplerin çaplarının ölçümünde ba-

zen çap kağıdı kullanılamaz. Bu
durumda bir aydinger parçasını dip
hattının üzerine koyarız. Sol elimiz--
le aygingeri sabitler, sağ elimizde--

ki kurşunkalemin ucunu dibin dış
hattına bastırarak dip yayını ortaya
çıkarırız (Res. 76). Daha sonra ay--
dingeri çap kağıdının üzerine koyar

ve dip çapının hangi çap ölçüsüne
oturduğunu buluruz. Bulduğumuz
rakam, dip çapıdır. Res. 76. Diplerde çap çizgisinin alınması.
Çap ölçüsü alındıktan sonra kağıdın alt kısmına yakın bir yere çap çizgisi çizilir.
Ağız çiziminde olduğu gibi çizginin tam ortasından dik bir çizgi çizilir. Bir tara--
fa kesit, bir tarafa profil çizgisi çizilir (Res. 77). Eğer kabın alt kısmında bezeme
varsa, çizimin altına çizilir.
Res. 77.
Dip kısmında bezeme
olan bir kabın çizimi.
Ayak Çizimi
Ayaklıkaplarda standart çizim yapıldıktan sonra alttan görünüş çizilir ve ayak-
ların konumları gösterilir. Eğer kesit alınacak kadar tam ise, ayak kesitleri de
mutlaka çizilmelidir (Res. 78).
\2-::::::/-ı?,cNı
Res. 78. Ayaklı bir kabın çizimi.

YAPIM TEKNOLOJİSİNİ GÖSTEREN
AYRINTILARIN ÇİZİLMESİ
Kilden imal edilen çanak çömleklerin şekillendirilmesinde birkaç farklı yöntem

kullanılır. İlk aşamada kap, elde açma, kangal yöntemi ya da kalıpla biçimlendi-
rilebilir. İkinci aşamada ise isteğe bağlı olarak kulp, tutamak vb. parçalar eklene-
rek kap formu tamamlanır. Elde açma yönteminde, hamuru çekerek, incelterek
biçim verilebileceği gibi bir kil topanının içi oyularak da kap yapılabilir. Diğer
uygulama kangal yöntemidir. Bu yöntemde, kil halkalarının üst üste konması
ya da uzun bir kil rulosunun kesintisiz döndürülerek yükseltilmesi olmak üzere
iki ayrı uygulama tanımlanmıştır. Eklenen kil halkaları, iç ve dış yüzeylerden
I /
Res. 79.
sıvazlanıp düzeltilerek kilin kaynaşması sağlanır, birleştirme izleri yok edilir.

Kabın kendini taşıyacak duruma gelmesi ve biçimlendirmede kolaylık sağlamak
amacıyla ağız, dip gibi kısımlar genellikle ayrıca biçimlendirilip eklenir. Birdi-
ğer yöntem de kalıpta biçimlendirmedir. Tasarlanan biçime uygun bir kalıbın
kullanıldığı bu yöntemde, sepet, kırılmış kaplar ya da özel olarak üretilen kalıp
lar kullanılır.
Son yöntem de İlk Tunç Çağ 2 Dönemi'nde kullanılmaya başlanan çömlekçi çar-
kıdır. Çömlekçi çarkının kullanılmaya başlanması ile hem üretim hızı artmış
hem de standart ve daha düzgün formlar üretilmeye başlanmıştır.

Tüm bu yöntemler ve eklentiler bazen kırık parçaların kesitinde iz olarak görü-
lebilir. Çanak çömlek grubunu çalışan kişinin amacına göre bu izlerin çizimde
gösterilmesi gerekebilir (Res. 79).
KİLDEN YAPILMIŞ KÜÇÜK BULUNTULARIN
ÇİZİMİ
Eski yerleşmelerde yaşayan insanlar günlük yaşamlarında ahşap, deri, taş ve kil
gibi pek çok farklı hammaddeden yapılmış eşya kullanmışlardır, fakat toprak
altında kalan bu eşyaların organik olanları - çamurun, balçığın içinde korun-
madığı sürece - çürür ve yok olur. Geriye kil ve taş gibi inorganik hammaddeden
eşyalar kalır ve toprak altında korunarak günümüze kadar ulaşabilir. Bu bölüm-
de kilden yapılmış bazı buluntuların çizim örneklerini vereceğim. Her farklı

buluntu çeşidi için bir örnek vermek mümkün olmadığı için en çok rastlanan
bir kaç farklı buluntu grubundan bahsedeceğim. Genel kurallar her buluntu için
geçerli olduğu için karşınıza çıkan değişik buluntuları da bu kurallara uyarak
çizebilirsiniz.
Kil buluntuların çiziminde, buluntu hakkında bütün bilgiyi verecek şekilde
gerekli duyulan tüm taraflardan görünüm ve kesitleri çizilmelidir.
Figürin
Arkeoloji terminolojisinde figürin olarak adlandırılan insan ya da hayvan biçim-
li heykelcikler, Paleolitik Dönem' den itibaren yapılmaya başlanmıştır. Bu heykel-
ciklerin, inanç sistemi ile ilgili olarak, bereket ya da koruma gibi amaçlarla kul-
lanıldığı düşünülmektedir. Tarihöncesi Dönem' de başlayan bu tapınma/ inanç
şekli, Antik Dönemlere kadar devam ederek mermer ya da bronz gibi malzeme-
lerden yapılmış tanrı ve tanrıça heykellerine evrilmiştir. İnsan figürinleri kadın

ya da erkek olarak yapılmıştır. Hayvan figürinleri ise koyun, sığır, domuz gibi
pek çok hayvan şeklinde olabilir. Bunların çiziminde, çizilecek olan figürinin
üzerindeki ayrıntılara göre görünüşler ve kesitler çizilir (Res. 80). Ayrıca yapım
teknolojisini gösteren ayrıntılar varsa bunlar da kesitte belirtilir. Bazı figürin-
lerin üzerinde renkli boyalar bulunabilir ve bunların çizimi de sulu ya da kuru
boyalarla renklendirilir.
"
Res. 80. (eşitli figürin çizimleri.

Ağırşak
Arkeolojik kazılarda bulunan ağırşakların, dokumacılıkta kullanıldığı bilin-
mektedir ve yün eğirmekte kullanılmaktadırlar. Çoğunluğu kilden yapılmıştır.
Dönemine göre bazen üzerinde bezeme bulunabilir. Bezemeli ağırşaklar, kesit,
ön ve alt görünüşleri ile birlikte çizilir. Deliklerinin kesiti dikkatle çizilmelidir
(Res. 81).
®,s
<] ~-
16
18
<ID 19
Res. 81. Kanlıgeçit kazılarından çıkan bezemeli ağırsaklar

(Kaynak: Özdoğan und Parzinger, 2012).
Tezgah Ağırlığı
Kilden yapılmış olan bu nesneler, tarihöncesi dönemlerde dokumacılıkta kulla-
nılmakta ve ortalarındaki delikten dokuma tezgahına ağırlık olarak asılmakta
dır. Bazı örneklerde delik kısmında asıldığı ipin zamanla bıraktığı iz görülebil-
mektedir. Dörtgen ya da yuvarlak kesitli olanları vardır. Çizimleri yapılırken ön

görünüş, yan kesit ve gerekirse üst görünüş çizilmeli, deliğin kesiti ve kullanım
izlerinin gösterilmesine dikkat edilmelidir (Res. 82).
~ •• " ' ✓/ \
-------~--- . \\
--~ --- . ----~ -

I=)
Res. 82. Tezgah ağırlığı çizimi (çiz. İlknur Türkoğlu).

Kil bilezik ya da halka olarak adlandırılan bu buluntu grubu, mezar buluntula-

rından ve etnografik örneklerden anlaşıldığı üzere bilezik yani süs eşyası olarak
kullanılan nesnelerdir. Kil bilezikler özellikle Balkanlar' da ve Batı Anadolu' da
Neolitik Dönem kazılarında bolca çıkmaktadır 10 . Bu tür bileziklerin taştan ya da

metalden yapılmış olanlarına farklı dönemlerde, farklı bölgelerde rastlanmak-
tadır. Kilden yapılmış olanlarda çoğunlukla bezemeye rastlanmaz. Bu nedenle
bir ön görünüş ve kesit yeterli olur (Res. 83). Urartu Dönemi bronz bilezikle-
ri gibi bezemeli bileziklerde ise bir kaç açıdan yan ve üst görünümler mutlaka
çizilmelidir.
MI\ /b::,i\
-:n \':,·-ı,
acı-
't
ı,'7- l>cf' ·1 ı /sJ-"7'
1-S 7-L1,I
Res. 83.
Kil bilezik çizimleri.
10 Kil bilezikler konusunda bkz. Aytek: 2015, s. 55- 70

Çini Benzeri Düz Yüzeyli Buluntuların Çizimi

Bu tür düz yüzeyli buluntuların çizimi nispeten daha kolaydır. Yüzey üzerine
asetat konur ve bantlar yardımı ile buluntuya sabitlenir. Buluntu üzerindeki de-
taylar asetat kalemi ile dikkatlice kopya edilir. Ayrıntıların detayına göre ince
ya da orta kalınlıkta asetat kalemi kullanılır. Çizimde yapılan hatalar bir parça
pamuğun üzerine damlatılan alkol ya da kolonya yardımı ile silinir.
Buluntunun kesitleri de kumpasla ölçülerek yine asetat üzerine, buluntunun ya-

nına çizilir. Daha sonra asetat çizimin üzerine aydınger konularak rapido ile te-
mize çekilir ve yayına hazır hale gelir. Eğer buluntu üzerinde farklı renkte boya-
lar varsa renkli kuru boyalarla aydınger üzerinde boyama yapılır. Ölçek ve diğer
bilgiler eklenerek çizim tamamlanır (Res. 84).
t--
Res. 84. Cini benzeri buluntuların çizimi.

YONTMATAŞ ALETLERİN
Yontmataş aletler, insanın ilk yaptığı aletlerdendir ve binlerce yıl yapımı ve kul-
lanımı devam etmiştir. Bunların yapımında hammadde olarak daha çok çak-
maktaşı ve obsidyen (volkan camı) kullanılır. Genel anlamı ile, çekirdek olarak
kullanılan bir taş yumrudan, baskı, vurgu gibi tekniklerle çıkarılan yonga aletler,
bunların çıkarıldığı çekirdekler ve bazen de alet olarak kullanılan çekirdekler bu
gruba girer.
'Ju.ı--WıO
~U.MruSı..L
Res. 85. Yontmatas alet terminolojisi.

Yontmataş aletlerin çiziminin amacı, aleti şekillendirmek için çıkarılan yongala-

rın alet üzerinde bıraktığı negatif izlerin, kullanırken oluşan aşınmaların, kulla-
nım sırasında oluşan kırılmaların ve varsa doğal yüzün/korteksin dikkatle gös-
terilmesidir. Yapılan çizim, yontmataş alet uzmanlarının aletin yapım tekniğini
ve kullanım izlerini anlayacağı açıklıkta ve doğrulukta olmalıdır. Resim 85' de
yontmataş aletler için kullanılan temel terimlerin neler olduğu gösterilmiştir 11 .
Duruşun Tespiti
Çizime başlamadan önce, taş aleti elimizde tutup alt ve üst tarafın neresi oldu-
ğuna ve doğrultusuna karar vermeliyiz. Vurma yumrusu olan aletlerde, vurma
yumrusu alta gelecek şekilde tutulur, fakat çekirdek aletlerde doğrultuyu tespit
etmek bazen zor olabilir. Bu noktada taş alet teknolojisi bilgimizi kullanmamız
önem kazanmaktadır.
Genel kabul gören kural olarak:
Düzeltisi yan kenarlarında bulunan dilgi ve yonga tipi yontmataş alet çizimle-
rinde (bıçak, yan kazıyıcı vs.) vurma yumrusu altta olacak şekilde çizilir (Res.
86a).
Ok.ucu, ön kazıyıcı, delici gibi aletler uçları yukarı gelecek şekilde çizilir (Res.
86b).
a b C
Res. 86. Çeşitli taş aletlerde doğrultu.
11 Yontmataş aletler bölümünü yazarken, yazdıklarımı kontrol ederek yardımcı olan bu konunun
uzmanı olan sevgili Doç. Dr. Çiler Algül ve Doç. Dr. Semra Balcı'ya çok teşekkür ederim.
Çekirdek aletin tipine göre duruş belirlenir ve dip/sap kısmı belirginse altta ola-
cak şekilde tutularak çizilir. Tek vurma düzlemli çekirdeklerde vurma düzlemi
yukarıda olacak şekilde çizilirken, iki vurma düzlemli olanlarda baskın kullanı
lan vurma düzlemi yukarıda olacak şekilde çizilir (Res. 86c).
Çizimi
Çizime başlamadan önce taşın hangi yüzeylerinin çizilmesi gerektiğine ve ke-
sitlerin nereden alması gerektiğine karar vermeliyiz. Genellikle aletin en uzun
yerinden alınan bir dikey kesit ve yanlamasına bir kesit yeterli olur. Bazı aletlerde
ise birden fazla kesit gerekebilir. Bu sayı aletin niteliğine göre değişir. Örneğin;
bir çekirdeğin her yönünün çizilmesi, yongalama yüzünün yanı sıra çekirdeğin
hazırlanma aşamaları ile ilgili de bilgi vermesi açısından önemlidir. Ancak bir
alet çiziminde alt yüzeyde herhangi bir düzelti ya da kullanım aşınması bulun-
muyorsa, bu yüzeyin çizilmesine gerek yoktur.
TP~VfPW
(j)fil~<m Res. 87.
® Yontmatas alet
çiziminde Avrupa ve
Amerika Metodu.
Yontmataş alet çiziminde Avrupa ya da Amerikan metodu ile çizim yapılabilir.

Bu tercih, çalışılan ekibin seçimine bağlıdır. Yontmataş alet çiziminde, görünüş
ler yüzyüze baktığı için ve detayların çizilmesini kolaylaştırdığı için Amerika
Metodu tercih edilebilir (Res. 87).
Dış Hattın Çizimi

Aleti kağıda olduğu gibi bırakıp çizmek yanlıştır. Bu sadece dilgi gibi yassı alet-
lerin çiziminde doğru olabilir. Kalınlığı fazla ve yere paralel durmayan parçalarda
alet mutlaka kullanıldığı açı ile tutularak çizilmelidir.
Taş alet çiziminde ince ve sert uçlu kurşunkalem ve ince udu kalem silgi kul-
lanmalıyız. Ayrıca küçük ayrıntıları daha iyi görebilmek için büyüteç kullanmak
gerekebilir.
Öncelikle aletin uzunluğunu kumpasla ölçüp, kağıda bu ölçüyü işaretler, bu
noktaları paralel iki çizgi olarak çizer ve aleti bu çizgiler arasına yerleştiririz
(Res. 88).
Çizimin ilk aşamasında tek gözümüzü kapatarak kenar izdüşümünü çizeriz. Bu
yapılırken,kalemin ucunu alete kesinlikle dayamamak gerekir (Res. 89). Kalemin
ucunu dayayarak çizersek, bulaşacak olan grafit, taş aletin kenarındaki kullanım
izlerine zarar verecektir ve bu durumda uzmanların alet üzerinde araştırma
yapması imkansız hale gelecektir.
......J..--.,---
1 ı ı
---
1 \
~
~ ~
X ✓
b~b X X ✓
Res. 89. Taş alette kenar izdüşümünün çizimi.
Res. 88.
-c:>1 Yontmataş aletin dış hattının çizilmesi.
Gözümüzle çizdiğimiz noktaya tam dik açı ile bakarak ve tek gözümüzü kapa-
tarak gördüğümüz hattı çizmeliyiz. Bu ilk çizgiyi fazla bastırmadan çizmek
gerekir.
Daha sonra kumpasla ölçüleri kontrol edip hataları düzeltip çizgileri belir-
ginleştiririz.
Aletin dış izdüşümünü çizerken çizeceğimiz noktaya mutlaka dik bakmalı,

kalemin ucu ile birlikte gözümüzü de hareket ettirmeliyiz.
Hangi yüzeylerin çizilmesine karar verdikten sonra aleti sağdan sola çevirerek
diğer yüzeyleri çizmeye devam ederiz. Böylelikle aynı olan yüzeyler birbirine
bakar.
Alet üzerindeki belirgin birkaç noktayı referans noktaları olarak kabul edip
gönye ile bu referans noktalarını diğer yüzeylere de taşıdığımızda çizimi hem
daha doğru yaparız hem de zaman kazanırız. Çizim bitince bu kılavuz çizgiler
silinir.
Yonga Ayırtlarmın Çizilmesi

Aleti Gerekli tüm görünüşlerin dış hatları çi-
zildikten sonra sıra yonga ayırtlarının çizil-
mesine gelir. Ayırtlar çizilirken sol taraftakile-
rin çizgileri daha ince, sağa giderek daha kalın
çizilir. Ayırtların çizimine, başlangıç yeri dış
hatta olan noktaların çizimde işaretlenmesi
ile başlanır. Böylelikle işimizi hızlandırmış
oluruz. Bunun için, dış hatta başlayan ayırtın
olduğu noktalara gözümüzle dik açıyla bakıp
ya da o noktaya küçük bir gönye dayayıp, o
nokta çizim üzerinde işaretlenir (Res. 90).
Res. 90. Yonga ayırtlarının çizimi.

Düzeltiler
Düzeltiler en basit tanımı ile küçük boyutlu yongacıklardır ve tıpkı normal yon-
galar gibi, taş yüzeyinden vurma işlemi ile çıkarılırlar. Düzeltiler, taş alette daha
keskin bir kenar oluşturmak, aşınmış kenarı tekrar keskin hale getirmek gibi
amaçlarla yapılır. Boyutları çok küçük olduğu ve yapıldıkları noktada çoğun
lukla çok sayıda ve üst üste yapıldıkları için, bunlar çizilirken büyüteç kulla-
nılmasını tavsiye ediyorum. Düzeltiler küçük olduğu için sert ve ince uçlu bir
kalemle çizilmelidir. Bazı aletlerde, eğer düzelti yüzeyi, önden bakıldığında tam
olarak görülemiyorsa, düzeltinin yapıldığı yüzeyin açılımı yapılıp çizilmelidir
(Res. 91).
~
/
~-
ı-
~f?I 1 ~ı
1-V "ıtf> ,1
Res. 91. Düzeltilerin çizimi.
Yontmataş aletin ön yüzü, yan görünüşleri,
alt ve üst görünüşleri çizildikten sonra aletin

özelliğine göre bir ya da iki yerden kesit çizilir.
En temel olan kesitler yatay ve dikey kesitler-
dir. Dikey kesit yani yan profil çizilirken alet
duruş açısına göre tutulmalıdır. Kesit alınan
nokta ve kesit alma açısı alet üzerinde iki kesik
çizgi ile gösterilmelidir (Res. 92). Tüm görü- B C D
nüş ve profiller, düzenleyici çizgilerin arasın
da kalmalı, dışarıya taşmamalıdır.
Kesitlerin çizilmesinde kumpas en önemli yar-

dımcımızdır. Kumpasın ucu ile hem kalınlık
ölçüsü alınır hem de kesitin nasıl göründüğü

nü algılamamızda bize yardımcı olur.
Kalem ya da gönye gibi düz kenarlı
yine görsel algılamamıza yardımcı olarak kul-
lanılabilir (Res. 93).
bir alet de
* Res. 92. Kesitlerin çizimi.
Res. 93. Kesit çiziminde kumpasın ve kalemin görsel yardımcı olarak kullanımı.
Yonga Halkalarının Çizimi

Yonga hatları
ve düzeltiler çizildikten sonra sıra yonga negatiflerinin içinin ta-
ranmasına gelir. Tarama, vurma noktası merkez olacak şekilde paralel halkalar
şeklinde yapılır. Bu halkalar, yonganın sınır çizgisine birleştirilmeden bırakıl
malıdır çünkü birleştirilirse, o alan da ayrı bir yonga olarak algılanır. Bazı hal-
kalar kesik çizgilerle devam ettirilerek bitirilir. Yonga halkaları başlangıç nok-
tasında kalın, giderek incelecek şekilde çizilmelidir (Res. 94). Başarılı bir yonga
halkası çizimini, kalemin ucunu başlangıçta kağıda daha çok bastırarak, giderek
ucu kaldırarak elde edebiliriz.
Ön yüzdeki yonga halkalarının başlangıç noktası sol kenar, arka yüzdekilerin
sağ kenar olmalıdır (Res. 95).
<:::::::> -<.::::::::::>
1 2
Res. 94. Yonga halkalarının çizilmesi.
Arkeolojik Küçük Buluntu Çizimi Teknikleri \ 107
Farklı taşlarda yonga halkaları

Yontmataş alet yapımındaen çok çakmaktaşı ve obsidyen gibi homojen dokulu
taşlar kullanılır ve bunların yonga hatları -aşınma yoksa- genellikle belirgindir.
Heterojen dokulu bir taş kullanıldığında ise hatlar belirgin değildir. Bu durumda
yonga hatları ve halkalar, kesik çizgi ya da noktalarla gösterilir (Res. 95).
Aşınmış yüzeyde halkalar

Taş aletin bulunduğu tabakada doğal şartlar nedeni ile bazen yüzeyi aşınmış ola-
biliyor. Bu durumda yonga hatları ve yonga halkaları kesik çizgi veya noktalar
halinde çizilir (Res. 95).
<:::::::::::>-
Sağlam Yüzey Asınmıs Yüzey
Res. 95. Sağlam ve asınmıs yüzeyde yonga halkalarının çizimi.
Gölgeleme
Taş alet çiziminde, diğer buluntularda kullanılan karalama yöntemi ile gölgele-
me yapılmaz. Gölgeleme olarak yonga halkaları kullanılır. Diğer tüm buluntu-
lardaki gibi ışık sol üstten gelecek şekilde çizim yapılır ve dolayısı ile sol taraftaki
yonga negatiflerinin halkaları daha seyrek ve ince çizilir. Bu çizgiler buluntunun
sağ tarafına gittikçe daha sık ve kalın olarak atılır (Res. 94).
Buluntu üzerindeki yonga negatiflerinin yönleri ve derinlikleri de yonga halka-

ları yolu ile gösterilir.
Tamamlayıcı İşaretler
Yontmataş alet çiziminde kullanılan bazı ortak standart semboller vardır. Taş
aletin üzerindeki vurma noktası, korteks gibi veriler bu işaretlerle ifade edilir
(Res. 96).
Çizim tamamlandıktan sonra alete ait tarih, çıkarılan yer gibi bilgiler mutlaka
uygun bir yere yazılmalıdır.
İdeal olan çizim bittikten sonra çizimin konunun uzmanı olan biri tarafından
kontrol edilmesidir.
Yontmataş aletlerin çizimi genellikle birebir olarak yapılır. Ancak çizimde farklı
ölçekler kullanıldıysa, çizimin yayına mutlaka ölçek çubuğu çizilmelidir.
~ Yonga halkası
~
~,,~:-" ::•.:··
~\ ....
,,
'' .... - :.:_::·::,
... -
,,.__..... ..... ,. Aşınmış yüzeyde yonga halkası
',' . ·...
<::•·
~
lsıya bağlı oluşan kopuntu
•.
... Kullanımdan dolayı oluşan açkı
• •
.. ·: ·..
.._'.(_\_): Korteks
. .. ~
A.. +t Vurma noktası ve doğrultusu
\ ı Vurma doğrultusu
Res. 96. Tamamlayıcı işaretler.

SÜRTME TAŞ
Sürtmetaş aletler, yapım teknolojisi olarak yontmataş aletlerden farklı bir grup-
tur. Neolitik dönemde yaygın olarak kullanılmaya başlayan sürtmetaş aletler,
aletin önce yongalanarak kabaca şekillendirilmesi, daha sonra kum gibi aşındı
rıcı bir maddeye sürtülerek son şeklinin verilmesi ile üretilir. Sürtmetaş teknolo-
jisi ile balta, keser, keski gibi pek çok farklı alet tipi yapılır. Bu grup taş aletlerin
üzerindeki kullanım izlerinin çizimde belirtilmesi önemlidir.
İnce İşçilik: Yassı Balta (Celt)

Yassı balta olarak adlandırdığımız buluntu grubunun büyükten küçüğe pek çok
boyutu vardır ve küçük bir keski ağzından, delikli tören baltasına kadar farklı
biçimlerde yapılmış ve kullanılmışlardır. Hangi amaçla kullanıldıkları biçimleri
ve boyutları kadar Üzerlerindeki kullanım aşınmalarından da anlaşılabilir. Bu
nedenle bu alet grubunu çizerken, çizim üzerinde kullanımdan kaynaklanan iz-
lerin ve aşınmaların gösterilmesi önemlidir. Yassı balta tipi bir taş alet çizerken
aşağıdaki yolu izlemeliyiz:
• Kesici ucu üste ya da yana gelecek şekilde tutarak çizebiliriz. Önce aletin yük-
sekliğini ve en geniş yerini ölçerek kağıt üzerinde işaretler ve kılavuz çizgile-
rimizi çizerek çizime başlarız (Res. 97).
7\P ol! /0..2.- ;\\_)ı\ ·.;ı-J-P \.'.:)J,J_
Res. 97. Yassı balta çizimi.
• Daha sonra aletin ön yüzünü çizeriz. Üzerindeki ayrıntılara göre bazen hem
ön hem arka yüzeyinin çizilmesi gerekebilir.
• Ön yüzünün çizimi bittikten sonra yüzyüze gelecek şekilde yan tarafını çevi-
rir ve profilini çizeriz.
• Yassı baltaların yatayda en geniş yerinden tek bir kesit çizmek yeterli olacak-
tır. Kesit, çizimin derli toplu olması açısından aletin alt kısmına, fazla uzak
olmayan bir noktaya çizilir.
• Son olarak da aletin ön ve eğer çizdiysek arka yüzündeki ayrıntılar, kullanım
aşınmalarını çizilir ve gölgeleme yapılarak çizim tamamlanır.
Kaba İşçilik: Öğütme Taşlan, Vurgu Taşları

Öğütme taşları genellikle büyük boyutludur ve A4 veya A3 kağıda sığmayabi
lir. Bu durumda 1:2 oranında küçültülerek çizilmelidirler. Ölçüler büyük olduğu
için bu buluntuların çiziminde kırık metre, büyük boyutlu gönye ve birbirine
eklenenilen çizim tarakları kullanılır.
Öğütme taşlarında üst görünüş çizildikten sonra enine ve boyuna kesitler çizil-
melidir (Res. 98). Ortasında kullanımdan dolayı oluşan aşınma yüzeyi kesitler
çizilirken dikkate alınmalıdır.
O Lıcv,
l ______ı____J
Af"Jr.,/631 13H J59,!U«)
Res. 98. Öğütme taşı çizimi.

KEMİKTEN YAPILMIŞ BULUNTULAR
Kemikten yapılmış buluntuların çizimlerinde, üretim ve kullanım izlerinin çi-

zilmesine dikkat edilmelidir. Kullanım izlerini görmek için ışık altında ve doğru
bir açıyla büyüteçle bakmak doğru olur. Kemik çizimlerinde, buluntu üzerindeki
detaylar küçük ve çizgisel olacağı için sert udu bir kalem kullanılmalı ve kalemin
ucunun sivri olmasına dikkat edilmelidir.
Aletin üzerindeki detayların yerine göre ön, yan ve arka görünüşler, yan kesit ve
aletin farklı noktalarından alınan enine kesitler çizilmelidir (Res. 99).
Kemik buluntuları çizerken yapım teknolojisini veren tüm ayrıntılara dikkat
etmeli ve çizimde göstermeliyiz. Kemik buluntuların üzerindeki üretim ve kul-
lanma izleri çizildikten sonra fazla gölgeleme yapılmasına gerek yoktur. Yapaca-
ğımız gölgeleme, kullanma izlerinin görünürlülüğünü azaltabilir.
\,,,',ıi
1
H'.;/150
''
Q54.3
l ;.ı·.
\ 1/ '
;ı,.
1111
\'!
-rC'ı._._
v
Aı/:)6
21' ıo·=ı Res. 99.
Kemik buluntu çizimi.
Tarihöncesi dönemlerde hayvan boynuzları delici ya da taş aletlerin sapı olarak

kullanılmıştır. Boynuz aletlerde yine kesme ve kullanma izlerini görmeye ve çiz-
meye dikkat etmeliyiz. Görünüş çizilirken, buluntunun üzerindeki boynuzun
doğal yapısından kaynaklanan boylamasına hatlar ve girinti çıkıntılar gerçek gö-
rüntüyü yansıtacak şekilde çizilmelidir. Böylece çizime bakan kişiler bunun bir
boynuz alet olduğunu anlayabilmelidir (Res. 100).
- -
,,,ı,, '\
Res, 100. Boynuz alet çizimi.

AHŞAP
Batık kazısı gibi, ahşap buluntuların

ortaya çıktığı kazılarda, ahşap buluntula-
rın tuz oranını koruması ve birden kuruyup dağılmaması için ıslak kalmasına
dikkat edilir. Batıklarda ya da ahşap mimarinin ortaya çıktığı kazılarda büyük
boyutlu ahşap gemi ya da yapı parçalarının in situ yani bulunduğu yerde çizil-
mesi tercih edilir.
Batıklarda gemi parçası olan ahşap parçaların üzerindeki, ahşap şekillendirilir
ken oluşan izler ve gemi yapım teknolojisini gösteren ayrıntılar mutlaka çizilme-
lidir. Yapı malzemesi olarak kullanılan ahşap parçalarında da aynı şekilde ma-
rangozluk ve teknoloji izleri çizimde dikkatlice ve anlaşılır şekilde belirtilmelidir.
Batık kazılarından çıkarılanbuluntular saf suda bekletilir ve çizimin de bu aşa
mada yani buluntu konservasyon işlemi bitmeden yapılması gerekebilir. Budu-
rumda, çizeceğimiz obje çizime ıslak olarak gelecek ve çizim sırasında objenin
tam olarak kurumamasına dikkat etmemiz gerekecektir. Parçalar ıslak olaca-
ğı için büyük ya da küçük boyutlu objelerin çiziminde asetat ve asetat kalemi
kullanılır.
Ahşap kaplar ve küçük bulun- ,~,

1 1
1 1
tular, kuru buluntularda uygu- ı 1
1
lanan teknikle çizilmelidir. Di-
ğer malzemelerden farklı olarak
ahşap buluntularda, varsa üze-
/ -,
/
rindeki işleme izleri de çizilmeli

ve buluntunun görünüşü ahşap
dokuyu verecek şekilde çizilme-
lidir. Buluntunun üzerindeki
izleri kağıda geçirerek bunu ba-
şarabiliriz. Ahşap buluntularda
çok koyu gölgelemeler yapmak- \. ___ ,.,
! '
tan kaçınmalıyız (Res. 101). ır
il(;,
1 ·'
Res. 100.
l(emik tarak çizimi,
İlknur Türkoğlu tarafından uyarlama.
Deri buluntular da tıpkı ahşapta olduğu gibi genellikle ıslak zemin kazılarında
ortaya çıkar ve aniden kuruyup parçalanmaması için konservasyon işleminden
önce saf suda bekletilir. Eğer deri buluntuların konservasyon işlemleri tamam-
lanmamışsa, çizim işlemi deri ıslakken yapılır. Deri buluntular arasında ayakka-
bı ve sandalet parçalarını, matara ya da çanta gibi eşyaları sayabiliriz.
Bu tür buluntularda yapım tekniğini veren detayların çizilmesi önemlidir. Ör-

neğin, sandaletlerde tabanın kaç tabakadan yapıldığı, bağcıklar nerelerden nasıl
geçirildiği, varsa dikiş izleri gibi yapım teknolojisini veren detaylar çizimde fark-
lı görünüm ve kesit çizimleri ile gösterilmelidir. Bizans dönemi sandaletlerinin
ayak basılan zemini genellikle bezemelidir. Bu bezemelerin hatlarını ıslakken
görmek zor olabilir. Bezemeyi iyice görebilmek için bir parça kağıt havlu ile ıs
laklık alınıp masa lambası ışığında iyice incelenmelidir.
Sandalet tabanları genellikle yassı ve düz olacağı için ve suya dayanıklı olduğu
için üzerine bir parça asetat konur, sabitlenir, bezeme asetat kalemle çizilir. Boy-
dan ve enden kesiti çizilir. Daha sonra çizim kağıda ya da aydıngere kopyalanır,
ölçüler kontrol edilir ve tüm ayrıntılar ve gölgelemeler yapılarak çizim tamam-
lanır (Res. 102).
Res. 102. Deri sandalet çizimi, İlknur Türkoğlu tarafından uyarlama.

TAHIL TANELERİ
Arkeobotanik bilim dalı, arkeolojik kazılarda ortaya çıkan bitki kalıntıları üze-
rinde yapılan çalışmalardır. Özellikle tahıl taneleri üzerinde yapılan mikrosko-
bik çalışmalar bize tarımın gelişimi ve tahılların kültüre alınma süreci hakkında
bilgi verir. Tahıl taneleri üzerindeki bazı karakteristik özellikler, onların yabani
mi yoksa kültüre alınmış mı olduğunu gösterir. Arkeobotanik çalışmalarında
genellikle çizime yer verilmez, sadece mikroskop altında çekilen fotoğraflar kul-
lanılır. Oysa sadece fotoğrafın kullanılması bitki kalıntılarındaki tüm bilginin
gösterilmesi için yeterli değildir. Tahıl ve bitki taneleri önce arkeobotanist tara-
fından mikroskop altında incelenir ve hangilerinin çizilmesi gerektiğine karar
verilir. Çok farklı bir alan olduğu için, çizim sırasında ve sonrasında çizimci ile
uzman birlikte çalışmalıdır.
Yenikapı projesinde çalıştığım yıllarda Sayın
Dr. Burhan Ulaş'ın araştırmaları
kapsamında Yenikapı Neolitik dönem tabakasında bulunan karbonize olmuş ta-
hıl tanelerini çizme fırsatım olmuştu. Daha önce hiç tahıl tanesi çizmemiştim ve
nasıl çizileceğini bilmiyordum. Kendi deneyimlerim ışığında ve Burhan Ulaş'la
yaptığımız konuşmalar sonucunda bir yöntem belirledik. Tahıl tanelerinin öl-
çekli fotoğrafları çekildi. Bu fotoğraflar üzerinden tahıl tanesinin dış hattını ve
belirgin hatlarını çizdim. Daha sonra mikroskobun başına geçtim ve ana hatla-
rını çizdiğim tahıl tanelerinin, mikroskop altındaki görünüşlerindeki ayrıntıları
çizime ekledim (Res. 103). Karakalem çizimleri tamamladıktan sonra da rapi-
do ile çizimleri tamamladım. Bu tecrübe ile tahıl tanelerinin mutlaka uzman-
çizimci işbirliği ile çizilmesinin önemli ve gerekli olduğunu görmüş oldum.
Res. 103.
mm
Tahıltanesi çizimi.
Arkeolojik kazı yapılan yerlerde, farklı dönemlerde farklı metallerden yapıl
mış buluntular ortaya çıkmaktadır. Bunlar içinde en çok rastlananı bronz ve
demirdir.
Bronz buluntuların yüzeyleri gerekli temizlik ve konservasyonu yapıldıktan

sonra çizilmelidir. Buluntu üzerinde bezeme, kabartma, ekleme vs varsa bunlar
yapım tekniğini yansıtacak şekilde çizilmelidir (Res. 104). Bronz yüzeyler ge-
nelde çok girintili çıkıntılı değildir ve bu nedenle gereksiz gölgelendirmelerden
kaçınılmalıdır.
Demir buluntular ise çoğunlukla paslanmış ve şekli bozulmuş olarak ele geçer.
Genellikle orijinal şeklin nasıl olduğunu gözle göremeyiz ve röntgen yardımı ile
buluntunun gerçek şekli görülmeye çalışılır. Eğer demir buluntu korozyona uğ
ramışsa ve restorasyon ve konservasyon işlemleri yapılacaksa, önce restorasyon
öncesi halini çizerek belgeleriz. Daha sonra gerekli temizlik ve sağlamlaştırma
işlemleri tamamlandıktan sonra, buluntunun son şeklini çizeriz.
Res. 104. Bronz buluntu çizimi.

Camdan yapılmış buluntuların çizimlerinde de temel kurallar uygulanır ancak
cam ince kesitli ve kırılgan olduğu için dikkat edilmesi gereken bazı noktalar
vardır. Öncelikle çizimini yapacağımız buluntunun kırılmaması için elimizde
tutarken de çizim masasına koyarken de çok dikkat etmemiz gerekir. Bu nedenle,
cam buluntuyu pamuk kaplı bir kutuda tutmak ve çizime ara verdiğimizde bu
kutuya geri koymak doğru olur.
Cam kapların çiziminde kil kaplardaki çizim prensipleri uygulanır, fakat cam
kaplarda kesit çok daha ince olacak ve daha ince detayların çizilmesi gerekecek-
tir. Ayrıca cam kap şekillendirilirken uygulanan teknikler, cam sıcakken yapılan
şekillendirmelere, kıvrımlara, eklemelere çizimde yer verilmelidir. Aynı şekilde
kulp tutamak gibi eklentiler, tekniği yansıtacak şekilde çizilmelidir. Eğer kabın
yüzeyi tamamen bezeme ile kaplıysa, kesitin kabın dışına, açılarak çizilmesi
daha yerinde olacaktır (Res. 105).
Cam kapların şekilleri kil kaplara göre daha daha çeşitli olduğundan, şekil ve
bezemeye dair detayları vermek için çok sayıda görünüm ve kesitin çizilmesi
gerekebilir.
O 5cm
Res. 105. Cam buluntu çizimi, İlknur Türkoğlu tarafından uyarlama.

BULUNTULARIN EKSİK BÖLÜMLERİNİN
ÇİZİMDE TAMAMLANMASI
Arkeolojik kazılarda çıkanbuluntular çoğunlukla kırıktır ve yine büyük ço-

ğunluğunda parçalar eksiktir. Özellikle çanak çömleklerde eksik parçalar kabın
şeklinin tam olarak anlaşılmasını zorlaştırabilir. Bu durumda elimizde var olan
parçalardan yola çıkarak kabın tam şeklini tamamlama yoluna gidebiliriz. Fakat
bu yapılırken, parçanın çıktığı tabakadaki kap tipolojisi hakkında bilgi sahibi
olmalı ve gerçek dışı tamamlamalar yapmaktan kaçınmalıyız.
Çanak çömlekte, ağız, dip ya da gövde çapı ölçülebilen kap parçalarında, çap
ölçüsünden yola çıkarak tamamlama yapabiliriz. Çizdiğimiz parçanın ait oldu-
ğu dönemin kap tipolojisini biliyorsak, elimizdeki parçadan yola çıkarak kabın
formunu tamamlayabiliriz (Res. 106).
Tüm tahmini tamamlamalar kesik çizgilerle yapılmalıdır.
--- ... ',,

' \
\
\
\
1 1
1 1
1 /
,' I
, I
/ I
_,.J'"' ;'
/
/
/
/ı(,.' \ ·~- ,,
1;
~'
J
R: 14cm.
•iLF,}!VR ARl,:!_011
Res. 106. (izimde eksik bölümlerin tamamlanması.

YAYIN AŞAMASI
Rapido Çizimi
Kurşunkalemle yaptığımız çizimler, tez çalışmalarında,makalede ya da kitapta
kullanmak gibi amaçlarla yayında kullanılacak hale getirilir. Bu aşamada mü-
rekkep çizimi yapılır ve sonrasında çizimler tarayıcıda taranıp dijital ortamda
gerekli eklemeler ve düzeltmeler yapılır. Dijital ortam, günümüzde buluntu çizi-
minin yayına hazırlanmasında hem işleri hızlandırmış hem de yayın kalitesini
yükseltmiştir.
Yayın aşamasına gelindiğinde çoğunlukla sayfa sayısının sınırlı olması nedeniyle

ve 1:1 çizimler A4 boyutunda kağıda büyük geleceği için, 1:1 çizilmiş olan çizim-
ler, fotokopi makinelerinde 1:2 ya da 1:3 oranında küçültülür. Fotokopi makine-
sinde yaptığınız küçültmelerde, ölçüleri mutlaka kontrol edin. Örneğin bazen 1:2
küçülttüğünüz bir çizimde oran tam 1:2 olmayabilir.
Çizime başlamadan önce kullanacağımız kağıdın dört kenarına, kurşunkalemle

üstte 2 cm, diğer yanlarda 1,5 cm'lik boş alan bırakan kenarlara tam paralel çiz-
giler çizilmelidir. Böylece çizimlerin yer alacağı alanı belirlenmiş oluruz.
Sayfa düzeni için iki yöntem kullanılır.
İlk yöntemde kurşunkalem çizimlerin 1:1 ölçekte mürekkepli çizimleri ya-
pılır, daha sonra bir kağıt üzerinde mizampajları yapılır. Fakat bu durumda
1r
\ \
'
"
Res. 107. Kesitlerin açılmadan çizilmesi.
mürekkeple çizilen 1:1 ölçekli çizimler A4 kağıda büyük geleek, A3 kağıda mi-
zanpaj yapılıp sonrasında küçültülmek zorunda kalacaktır ki bu da çizimin ka-
litesini düşürecektir.
İkinci yöntem şahsi deneyimlerime göre çizim kalitesinin sonucu için daha başa
rılı bir yöntemdir. Bu yöntemde fotokopi ile istediğimiz oranda küçültülen çizim-
ler tek tek kesilir ve bir kağıt üzerine istediğimiz sıra ve düzenle yerleştirilir. Böy-
lece mürekkep çizimine başlamadan önce sayfanın düzenini önceden ayarlamış
oluruz. Yaptığımız çizimleri yerleştirirken, kağıda çizeceğimiz çizgilerin kağıt
kenarlarına paralel ve tam dik olmasına dikkat etmeliyiz. Bu aşamada aydinge-

rin altına koyacağımız milimetrik kağıt ve çizim tahtası işimizi kolaylaştırabilir.
Çanak çömlek tipolojisine yönelik yayınlarda yerden tasarruf etmek için tipolo-
jik sıraya göre yerleştirilen kap profilleri tek bir çizgi üzerine belirli aralıklarla
sıralanır ve bu çizgilerin üzerine kabın yarı çapı yazılır (Res. 107). Kesitlerin içi
boş, taralı, gri ya da siyah olarak kullanılabilir.
A~~ı~uuuUçA~~uu,,ı~ı
• Mürekkep çiziminde kullanılacak olan kalemin ucunun kalınlığı buluntu-

nun ve çizimin boyutuna bağlıdır. Büyük objeler daha kalın, küçük objeler ve
ince ayrıntılar daha ince uçla çizilir. Bazen vurgulanması gereken bir hat di-
ğerlerinden daha kalın çizilebilir. Bu amaçla 0,5 0,2 arasındaki rapido kalem
uçları kullanılabilir (Res. 108).

• Taş aletlerin dış çizgisi daha kalın bir uçla (boyuta göre 0,5 veya 0,3), içteki
yongalar ve yonga taramaları ise 0,20 veya 0,18 uç ile çizilmelidir.
• Yayın aşamasında yapılacak tarama, fotokopi gibi işlemler sırasında çizgiler
biraz inceleceği için, orjinal çizimde çok ince uçlar kullanılmamalıdır. Gere-
ğinden daha ince uç kullanılırsa, yayında çizgiler silik çıkabilir.
Res. 108.
Yayın Aşamasında Ölçeklerin Çizimi

Yayın aşamasında, her bir sayfaya mutlaka ölçek çizilmelidir. Kolay okunur ol-
duğu ve görsel olarak karşılaştırma yapılması kolay olduğu için çubuk şeklinde
ölçek kullanımı daha doğrudur. Eğer aynı sayfa üzerinde farklı ölçekte küçül-
tülmüş çizimler varsa, her birinin yanına kendi ölçeği çizilmelidir (Res. 109).
Eğer çizim üzerindeki bilgiler bilgisayarda yazılacaksa, ölçek de bilgisayarda
çizilebilir.
'{7<__~
,,
1 \
'
ı 1
''
o.............Jicm o
-=::ıım-==-
Sem
)
Res. 109. Yayında ölçekler.
Yayında .uu.uuu.u Diğer Yöntemler

Dijital ortam
Günümüzde arkeolojik buluntuların çizimlerinin yayına hazırlık aşamasında
Photoshop, AutoCad, Adobe Illustrator, Macromedia, Freehand gibi program-
lar kullanılıyor. Buluntuların mürekkep çizimleri tamamlandıktan ve bütün
gereksiz çizgiler silindikten sonra, sayfalar tarayıcıda en az 300 dpi çözünür-
lükle taranır ve bilgisayar ortamına aktarılır. Unutulmamalıdır ki tarayıcı
ne kadar kaliteli olursa olsun her taramada %25'e yakın bir çözünürlük kaybı
olmaktadır. Dijital ortama aktarılan çizimler üzerinde işlem yapılmak üzere
Adobe Illustrator gibi programlarla kaydedilir ve netlik, ışık ayarları yapılarak
görüntüde en iyi sonuca varılır. Kap kesitleri istenirse siyaha veya griye bo-
yanır, renkli ya da boyalı parçalarda renkli boyalama uygulamaları kullanılır.
Buluntuların ölçüleri, kimlik bilgileri ve ölçek çizgileri sayfaya uygun punto ve

karakterde yazılır.
Kurşunkalem çizimin mürekkep çizimle beraber kullanılması

Özellikle bezemeli kaplarda, bezemeler ve kabın yüzeyinin dokusu en iyi kur-
şunkalem çizimle verilebilir (Res. 110). Mürekkep çizimde bu bezemeler ne kadar
ayrıntısı ile kopyalansa da kurşunkalem çizimdeki gerçekçilik kaybolmaktadır.
Bu nedenle son yıllarda, dijital teknolojisinin sağladığı imkanlar da arttıkça
'\
t;,_1..-
Res. 110. Yayında kurşunkalem çizimi.

kurşunkalem çizimin taranmış hali de yayınlarda kullanılmaya başlanmıştır.

Eğer bu yöntem tercih edilecekse kurşunkalem çizimde çizgiler daha belirgin çi-
zilmelidir. Çizimler tarandıktan sonra bilgisayar ortamında gerekli ayarlamalar
yapılabilir.
Çizimin fotoğrafla beraber kullanılması

Buluntuların mürekkep çizimleri bilgisayara aktarıldıktan sonra, istenirse fo-
toğrafları da çizimin bir yerine eklenebilir. Örneğin, kabın dış görünüm tara-
fında kabın fotoğrafı yer alabilir, fakat burada dikkat edilmesi gereken husus,
kullanılacak fotoğrafın kap üzerindeki ayrıntıları iyi verecek şekilde çekilmiş
olmasıdır (Res. lll).
- ' ~-----~---------
Phase Vlc
r
C
\ ~~~-
Sem
Res. 111. (izimin fotoğrafla beraber kullanımı.

SONSÖZ
Tartışma 1: Arkeolojik buluntu çizimini kim yapmalı?

Arkeolojik çizim tarihinde, çizimi yapan kişilerin farklı mesleklerden kişiler ol-
duğu görürüz. Bazen ressamlar, bazen arkeologlar kazılarda buluntu çizimi yap-
mıştır. Bugün bile arkeolojik çizimi farklı mesleklerden kişiler yapmaktadır. Ar-
keologların tümünün çok iyi çizim yapması beklenemez ama çizim konusunda
bilgili ve tecrübeli olmaları önemlidir. Böylece kendi çalışmaları sırasında kar-

şılaştıkları çizimlerin görsel dilini anlayabilirler. Bu bağlamda, buluntu çizimini
yapan kişi hangi meslekten olursa olsun, arkeolojik kazı deneyiminin olması, bu-
luntuların yapıldığı hammaddeleri tanıması ve çizdiği buluntuların nasıl yapılıp
nasıl kullandığı hakkında yeterli bilgi sahibi olması sağlanmalıdır.
Tartışma 2: Her buluntuya uygun standartlar var mı?

Kabul edilmiş standart kurallar olsa da her malzemenin kendine özgü sorunları
ve çözümleri vardır ve bir çizimci tecrübe kazandıkça karşılaştığı tekil sorunlara
çözümler bulabilir. Fakat bu çözümler standart teknik resim kurallarının dışın
da olmamalıdır.
Tartışma 3: Gölgeleme gerekli mi, değil mi?

Yayın aşamasında, buluntuların karakalem çiziminde yapılan gölgelemelerin
çiziminde farklı teknikler kullanılıyor. Rapido ile noktalama ya da tarama ile
gölgeleme yapabiliriz. Bir seçenek de kurşunkalem çizimin olduğu gibi yayında

kullanılmasıdır. Bazı çizimciler ve ekiplerse, özellikle Antik Dönem kazılarında,
amphora gibi fabrikasyon üretim buluntularda hiç gölgeleme kullanmıyor, sade-

ce çark izlerini gösteriyorlar. Tarihöncesi dönem küçük buluntularında ve çark
öncesi, el yapımı çanak çömleklerin yüzeylerindeki ayrıntılar standart olmadığı
için, bu dönem buluntuların çiziminde gölgeleme önem kazanmaktadır.
Tartışma 4: Çizimde tamamlama nereye kadar?

Çanak çömlek, figürin ya da taş alet, her türlü arkeolojik buluntu, toprak altın
dan kırılmış şekilde çıkabilir. Bu kırılmalar o buluntunun kullanıldığı zamanda
ya da toprak altında kaldığı zamandaki şartlar nedeni ile gerçekleşmiş olabilir.
Bazen de buluntunun bazı parçaları yok olmuş olabilir. Bu durumda, eğer bulun-
tunun benzerleri hakkında bilgimiz varsa, bunlardan yola çıkarak buluntu üze-
rinde tamamlamalar yapabiliriz. Önemli olan nokta, emin olmadığımız hiç bir
tamamlamayı yapmamamız ve tamamlama yaptığımız bölümü gerçek çizimden
ayırtedilebilir şekilde çizmemizdir.
Tartışma 5: Gerçekçilik mi, teknik resim mi?

Buluntuların çizimde ne kadar gerçekçi çizilmesi gerektiği de önemli bir tartış
ma konusudur. Eski dönemlerde, fotoğraf makinesi henüz yok iken ya da yaygın
değilken, buluntuların mümkün olduğunca birebir ve gerekçi çizilmesi gereki-
yordu. Teknolojinin ve dijitalleşmenin hızla arttığı günümüzde ise eski dönem

çizim geleneklerinin artık değişmesi konusunda tartışmalar sürmektedir.
Tartışma 6: Makineler herşeye yeter mi?

Arkeolojik buluntu çizimi konusunda en büyük tartışma, teknolojik gelişmelere
rağmen, neden hala elle çizim yaptığımız üzerinedir. Elle çizimin neden gerekli
olduğunu kitabın giriş bölümünde ayrıntısı ile anlatmıştım. Buluntu çizimi ya-
pan bir kişi, bunun neden önemli bir gereklilik olduğunu daha iyi anlayacaktır.
Bir fotoğraf makinesi, ne kadar gelişmiş bir teknolojiye sahip olsa da, belli sınır
ları vardır ve gözün görme ve yorumlama işlevine sahip değildir. Aynı şey gide-
rek yaygınlaşan üç boyutlu tarayıcılar (3D) için de geçerlidir. Bu nedenle örneğin,
arkeolojik bir kazıda ele geçen tahıl tanesinin çiziminde, tahılın kültüre alınma
sürecini inceleyen bir uzman için, tahıl tanesi ve kabuğu üzerindeki ayrıntılar
çok önemlidir ve bu ayrıntıların görülebilmesi ve ortaya çıkarılması için fotoğraf

makinesi yeterli olmayacaktır. Bu nedenle özellikle arkeobotanikçiler tahıl tane-
lerinin çizimine ihtiyaç duyarlar.
Günümüzde hızla gelişen
dijital teknoloji, arkeolojik buluntuların çizimlerinin
yayına hazırlanmasında ve yayınlanmasında yeni olanaklar sağlamaktadır. Çi-
zimci bu yeni teknikleri takip etmeli ve öğrenmelidir. Ancak dijital çağda tekno-
loji ne kadar gelişirse gelişsin elde çizim her zaman önemini koruyacaktır. Çün-
kü arkeolojik buluntu çizimi, bilgi, tecrübe ve görmenin bir sentezidir.
Tüm bu tartışmalara rağmen
diyebiliriz ki, en önemli kural hiç bir zaman de-
ğişmeyecektir: "Arkeolojik buluntu çiziminde hangi ekolden gelirsek ı5c;,c;urn,
herkesin anlayacağı ortak bir dili kullanmaya çalışmalı ve en üst

de doğrulukla çizim yapmalıyız."
Tartışma 7: Çizimin kullanım hakkı kimindir?

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda, fikir ve sanat eseri sahibine ait
maddi ve manevi haklar belirlenmiştir. Manevi haklar:
• Umuma arz hakkı,
• Adın belirtilmesi yetkisi,
• Eserde değişiklik yapılmasını men etme yetkisi,
• Eser sahibinin malik ve zilyede karşı haklar, olarak sıralanmıştır.
Maddi haklar ise, işleme, çoğaltma, yayma, temsil, umuma iletim hakkı olarak
sıralanır.
Ülkemizde arkeoloji alanındaki yayınlarda fotoğraflarda, fotoğrafı çeken kişi

telif hakkına sahiptir ve yayındaki fotoğraflarda çekenin adı ve soyadı yer alır.
Çizimler de ise kimse bu haktan bahsetmez. Yıllar içinde farklı ülkelerden arka-
daşlarımın yayınları için yaptığım çizimleri, özen göstererek her çizimin altına
adımı soyadımı yazarak kullandılar. Oysa Türkiye' de, çizimlerimin kullanıldığı
onlarca yayının hiçbirinde bu yapılmadı, kimi yayında adım bile geçmedi.
Bu kitabın hazırlık aşamasında dahi bu zorluğu yaşadım ve çalıştığım bazı pro-
jeler için yaptığım çizimleri kitabımda kullanmam mümkün olmadı. Bunun ge-
rekçesi olarak, kazılarda çıkan herşeyin yayın hakkının kazıyı yapan kişiye ait
olduğu kuralı gösterildi.
Benim çizime başladığım yıllarda Türkiye' de özellikle yerli kazılarda, arkeolojik

buluntu çizimini kazı ekibinden biri yapar, ona ayrıca bir ödeme yapılmaz ve
çizimler yayınlandığında çizimcinin adı kullanılmazdı. 30 yıl boyunca severek
çizim yaptım, mesleğimi sevdim ve para kazanma amacının ötesinde bir özveri
ile çalıştım. Ve bu yıllar boyunca arkeoloji alanında çizim yapan kişilerin maddi
hakları, çalışma koşulları ve mesleki şartlarının iyileştirilmesi konusunda çok
mücadele verdim, hatta bazen çalıştığım kurumlarla çatıştım. Ve bu yıllar bo-

yunca, arkeolojik çizim bilgimi pek çok öğrenciye gönüllü olarak aktararak gele-
ceğin çizimcilerini yetiştirdim. Umarım benden sonraki nesil bu konuda benden
daha şanslı olur ve artık yayınlarda çizimcinin de bir adı olur.
Sevgi ve barışla kalın.

Dr. İlknur Türkoğlu, 2020
ADKINS, L. - R. A. ADKINS 1989
Archaeological Illustration, Cambridge Manuals in Archaeology, Cambridge
University Press.
ANLAĞAN, T. 2000
Sadberk Hanım Müzesi Kalıplı Kaseler ve Kabartmalı Kaplar, Vehbi Koç Vakfı
Sadberk Hanım Müzesi Yayınları, İstanbul.
AYTEK, Ö. 2019
"Neolitik Dönemde Çanak Çömlek Yapım Teknikleri: Mezraa Teleilat Bitkisel Kat-
kılı Mallar" Arkeolojiyle Geçen Yarım Asır: Sevil Gülçıır Armağanı, eds. Pınar Çaylı,
Işıl Demirtaş, Barış Eser, Bilgin Kültür Sanat Yayınevi, Ankara.
BAYKARA, İ - B. DİNÇER 2018

"Yontma Taş Alet Çalışma Metodolojisi" Arkeolojide Temel Yöntemler (ed.
S. Ünlüsoy, C. Çakırlar, Ç. Çilingiroğlu), Ege Yayınları, İstanbul, s. 315-354.
BOARDMAN, J. 2002
Kırmızı Figürlü Atina Vazoları. Arkaik Dönem, Homer Kitabevi, İstanbul.
BOARDMAN, J. 2003
Siyah Figürlü Atina Vazoları, Homer Kitabevi, İstanbul.
CHING, F. D. K. 2010
Mimarlık ve Sanatta Yaratıcı bir Süreç, Yem Yayınları, İstanbul.
COLLETT, L. 2012
An Introduction to Drawing Arhaeological Pottery, GAG, Institute for Arhaeologists,
paper no. 10.
DER ABRAHAMIAN, G. 2001
"Le dessi du materiel lithique" Beyond Tools: Redefining the PPN Lithic Assemblages
of the Levant, SEPENSE 9: Proceedings of the Third Workshop on PPN Chipped
Lithic Industries (lth- 4th November 2001), I. Caneva, C. Lemorini, D. Zampetti
and P. Biagi (eds.), p. 93-105.
DOBIE, J. - C. EVANS 2010

Archaeology and Illustration, A History of tlıe Ancient Monuınents Drawing Office,
Archaeological Graphics Report Series no. 33, English Heritage.
GERRlTSEN, F. - R. ÖZBAL - L. THISSEN 2013
"Barcın Höyük. The Beginnings of Farming in the Marmara Region" Tlıe Neolithic
in Turkey, New Excavations and New Research, eds. M. Özdoğan, N. Başgelen ve
P. Kuniholm, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, s. 94-112.
GODDARD, S. 1999
"The !ine is dead. Long !ive the !ine" AAI&S Newsletter, p. 6.
GODDARD, J. - M. NESBITT 1997
"Why draw seeds. Illustrating achaebotany" Graphic Archaeology, ed. S. Goddard,
p. 13-20.
GRIFFITHS, N. - A. JENNER 1990
Drawing Archaeological Finds. A Handbook, Archetype Publications, Dorset.
GÜLDOĞAN, E. 2008
Mezraa Telleilat Tarak-Baskı 'Impresso' Bezemeli Çanak Çömleğin Köken ve
Dağılımı, yaymlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
ISHIHARA-BRITO, R. 2011
Archaeological Illustrations of Ceramics: Drawing Conventions and Practices in the
Maya Area, Handbook far the 1st Annual Maya at the Lago Workshop, April 14-17.
LAIDLAW, S. (coordinator)
Arhaeological Finds Illııstration, Course Number: ARCL2036, 2012-2013, UCL-
Institute of Archaeology.
MIDDLETON, M. 1999
"Better than sliced bread? Adobe Illustrator 8.0" AAI&S Newsletter, ed. L. Collett,
p. 7.
ÖKSE, A. T. 2002
Arkeolojik Çalışmalarda Seramik Değerlendirme Yöntemleri, Arkeoloji ve Sanat
Yayınları, İstanbul.
ÖZDOĞAN, M. - H. PARZINGER 2012

Die Friihbronzezeitliche Siedlııng von Kanlıgeçit bei Kırklareli, Studien im Thralden-
Marmara-Raum, Band 3.
ÖZKAN, A. H. 1998
"Yontmataş Çizimi İçin Notlar" Light on Top of the Black Hill. Stııdies presented ta
Halet Çaınbel, G. Arsebük, M. J. Mellink, W Schirmer (eds.), Ege Yayınları, İstanbul,
p. 395-399.
PARENTI, F. 2001
"The Utility and meaning of stone-tools drawing" Beyond Tools: Redejıning the PPN
Lithic Assemblages of the Levant, SEPENSE 9: Proceedings of the Third Workshop on
PPN Chipped Lithic Industries (1 th- 4th Noveınber 2001), I. Caneva, C. Lemorini,
D. Zampetti, P. Biagi (eds.), p. 107-111.
PRINGLE, M. J. M. R. MOULDING 1997
''Applications far Virtual Reality and Associated Infarmation Technology, in the
illustration of archaeological material" Graphic Archaeology, ed. S. Goddard,
p. 22-23.
SCHMIDT, H. 1902
Heinrich Shliemann's Sammlııng. Trojanischer Altertiimer. Berlin, Georg Reimer.
SHEA, J. J. 2019
Paleolitik ve Neolitik Yakın Doğıı'da Taş Aletler, Doruk Yayınevi, İstanbul.
STEINER, M. 2005
Approaches ta Archaeological Illııstration, A Handbook, Council of British
Archaeology, Yorlc
ŞAHİNLER, O. - F. KIZIL 2016
Mimarlıkta Teknik Resim, Yem Yayınları, 13. Baskı, İstanbul.
VUKOVIC, J. - Jvl. SVILAR

"Early Neolithic Impresso-Decoration Reconsidered: A case study from Pavlova-
Soythern Serbia'' Pontica, 2015/ 2016, s. 73-98.
YAŞAR, F. 2013
Arkeolojide Kullanılan Çizim Teknikleri, Dumlupınar Üniversitesi, Arkeoloji
Bölümü, Yayınlanmamış Bitirme Tezi.
Elektronik Kaynakça
https:// en.wikipedia.org/wiki/Ole_ Worm# /media/File: 1655_ -_Frontispiece_ of_Museum_
Wormiani_Historia.jpg (erişim tarihi: 21.02.2020)
http:/ /www.jdubuzz.com/2016/07 /27 /secret-dechiffre-carnets-leonard-devinci/) ( erişim tarihi: 20.
12.2019)
http://desenhodearquitetura.blogspot.com/2009 /08/ origem -do-desenhotecnico.html (erişim tarihi
19.02.2020)
wo:,· uı u s o qo 0
M M
Gı1ven Arsebtılt
insan ve evrim
Güm•~ nurıı ı Kt•nan eren I t'Llr KOl'araı.
arKe0L0JİK
şeYLer Bıı~hıııgıcıntlıııı l\lotlcrn Zıınıanhırıı Kııtlıır
J 1 ı:n:ıı Honı:rıT FllANt.E
Tasarlanmış Prehistorik Bir Köy

Necmi Kanıl
ltOMA DÖNEMİNDE
KÜÇÜKASYA
~;i),Ld~rin x~ıHım,n,n,!"
)'ıuı~n Y-,p.1111
C'l .e( .ef
www.zero boo kson I i ne.com

URUK YAYILIM KURAMLAR!
::::: AllKA!K DONE:,.1 IONtA ÜllETlMt
TAR'!fflE!d EH ntd KOLOl-:ICIU'.~
l.ll:ı.liCIL>.!'!" 1-4:I tAildCllAI l•U? ~; TİCARİAMPHORAL<\R
ARKHltoJIK.
ARKE<lMETRIK.
DiLSEL,
TARlflSELV€
U~0l0!!K
Nı;atllKm-ul
VERiLER
IŞ!~l!IOA
AHMET UHRI
www.zerobooksonline.com

Arkeolojik Küçük Buluntu Çizimi Teknikleri İlknur Türkoğlu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Arkeolojik Küçük Buluntu Çizimi Teknikleri İlknur Türkoğlu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Arkeolojik Küçük Buluntu Çizim Teknikleri

© 2020 Ege Yayınları

Arkeolojik Buluntuları Neden Çiziyoruz? .. . 13

ARKEOLOJİDE BULUNTU ÇİZİMİNİN KISA TARİHÇESİ. _u

UL.I\.Ll'-.Ll ARAÇ VE GEREÇ .. .. 27

Cetvel Çeşitleri .. ..................................... 35

TEMEL KURALLAR.. ...................................... 41

ÇANAK ÇÖMLEK ÇİZİMİ .. ...................................... 57

KIRIK AĞIZ PARÇALARI .. .. 69

YAPIM TEKNOLOJİSİNİ GÖSTEREN AYRINTILARIN ÇİZİLMESİ ....................... 91

KİLDEN YAPILMIŞ KÜÇÜK BULUNTULARIN ÇİZİMİ ...... . .. 93

Yonga Ayırtlarının Çizilmesi .. .. 103

SÜRTMETAŞ ALETLERİN ÇİZİMİ .. ..109

İnce İşçilik: Yassı Balta (Celt) .. 110

ORGANİK BULUNTULARIN ÇİZİMİ ... . .................................... 113

METAL BULUNTULARIN ÇİZİMİ .. ..................................... 119

CAM BULUNTULARIN ÇİZİMİ .. .................................... 121

BULUNTULARIN EKSİK BÖLÜMLERİNİN ÇİZİMDE

YAYIN AŞAMASI.. .................................... 125

SONSÖZ ... ................................. 133

KAYNAKÇA... ...................................... 137

zenin ve kitabın çizimlerini ve ilustrasyonlarını yaptım. Bu yıllar boyunca bana

zıları için yaptığım çizimlerdir. Bu çizimleri kitabımda kullanmama izin veren

Dünyanın neresinde olursa olsun, arkeolojik yöntemlerle toprak altından çıka­

lelenmesi de her kazı ekibinin sorumluluğundadır. Bu belgelemede fotoğraf ve

Arkeolojik kazılarda çıkan buluntuların çizimi konusunda önce şu soruları

• Neyin çizileceğine ldm karar verecek?

Tüm bu soruların cevapları, bizim çizim yöntemimizi belirler.

Genel olarak buluntu çiziminin amacı:

Bütün buluntular için uygulanması gereken temel kurallar ve farklı buluntu

Fotoğraf Neden Yeterli Değildir?

Sorunun en basit cevabı:

Ve en önemlisi, fotoğraftan farklı olarak, çizim yaparken ihtiyaçlarımız

Çizimin fotoğrafa göre avantajlarını kısaca sıralayacak olursak:

"Fotoğrafta yakalanan anlık görüntülerden farklı olarak çizimde bakış açıların­

Arkeoloji, Yunanca "arkeo" ve "logos" kelimelerinin birleşmesi ile meydana gelir

Eski Eser Koleksiyonları ve İlk Çizimler

Eski eser koleksiyonu yapma fikri

Res. 1. Büyücü Merlin'in Stonehenge taslarını

ilginç deniz canlılarından sikkelere kadar herşey sergilenmiştir. Bunlar diğer

Bazı eski yayınlarda çeşitli koleksiyonlardaki eski eserlerin çizimleri yayınlan­

Res. 3. (Schnapp: 1993, 145). Res. 4. (Schnapp, 1993: 154).

Rönesansla beraber anatomi, cerrahlık, botanik ve jeoloji bilimleri tanımlama,

Arkeolojideki Gelişimlerin Etkileri

yapma gereği ortaya çıkmış ve bu

1. Steinbeile.•) Flach, dreieckig.

__,.._-. -__ ,. ... _.-

1 Die Steioarten werden bei diesen und den

Res. 7. Troya buluntularının çizimleri (Schmidt, 1902).

, . , A ~ A . U n A " A AA.•~---•-~A Gelişimlerin Arkeolojik

Douglas çizimlerinin baskısı için kendisi baskı levhalarını oymuş ve kendisin-

1834) 1796'da taş baskıyı ıı:·'{(>ı· //-,':ı ;*-,): {~tl\

görünmekteydi. Bir yüzyıl ı;t:~,. '~:ô~"~"'i ,,-, Y''.':.lJ-(.

sonra aluminyum ve çin-

başlandı fakat basım tek- ~H (~,:)f';;, _ {:'., -,f; i

Teknik Resimin Gelişimi

'°ı ';.,.,,,;:;/1;,;z \. ----o---~-----,_

Res. 9. Leonardo da Vinci trafından çizilen su çarkı kesiti

Günümüz ve Dijitalleşmenin Etkileri

1950'lerde arkeolojik kazıların sayıları artmış ve antropoloji, jeoloji, zooloji gibi

Bu bölümde bir çizimcinin alet çantasında mutlaka bulunması gereken araç

Piyasada istenilen her boyutta, dokuda ve renkte kağıt bulunmaktadır. Buluntu

Res. 11. A kağıt ölçülerinin karşılaştırması.

Çizim kağıtlarının boyutları uluslararası standartlara uygun olmalıdır3 . Çizim

Dünyanın neresinde olursa olsun, arkeolojik yöntemlerle toprak altından çıka

"Fotoğrafta yakalanan anlık görüntülerden farklı olarak çizimde bakış açıların

Bazı eski yayınlarda çeşitli koleksiyonlardaki eski eserlerin çizimleri yayınlan

Bu kalemlerin kullanımı ve bakı

• Rapidograflarla aydınger üzerine yapılan çizimlerde yapılan çizim hataları

En temel prensip, çizimini yapacağımız buluntu hakkında mümkün olduğun